==XVI==
Մի անգամ Միխայիլ Ավերյանիչը եկավ ճաշից հետո, երբ Անգրեյ Անդրեյ Եֆիմիչը պառկած էր բազմոցի վրա։ Այնպես պատահեց, որ այդ իսկ ժամանակ հայտնվեց և Խոբոտովը իր բրոմակալիումով։ Անգրեյ Անդրեյ Եֆիմիչը ծանրորեն բարձրացավ տեղից, նստեց և երկու ձեռքով հենվեց բազմոցին։
— Իսկ այսօր, թանկագի՞նս,— սկսեց Միխայիլ Ավերյանիչը,— ձեր երեսի գույնը շատ ավելի լավ է, քան երեկ։ Կեցցե ք։ Աստվա՜ծ վկա, քաջ եք։
— Ժամանակն է, ժամանակն է կազդուրվել, կոլե՞գա,— ասաց Խոբոտովը՝ հորանջելով։— Երևի հենց ձեզ էլ է ձանձրացրել այս կանիտելը։
— Եվ կկազդուրվե՛նք,— ուրախ ասաց Միխայիլ Ավերյանիչը։— Դեռ մի հարյուր տարի էլ կապրենք։ Հապա՜։
— Հարյուր չէ՜, այդ մի քիչ շատ ասացիք, բայց մի քսան տարի կկարողանանք,— մխիթարում էր Խոբոտովը։— Ոչի՛նչ, ոչի՛նչ, կոլեգա, մի՛ վհատվեք... Բավական է բանը մթագնեք։
— Մենք դեռ ցո՜ւյց կտանք մեզ,— քրքջաց Միխայիլ Ավերյանիչը և ձեռքով թփթփացրեց իր բարեկամի ծունկը։— Մենք դեռ ցույց կտանք։ Եկող ամառ, աստված հաջողի, հուպ կտանք դեպի Կովկաս և այդ ամբողջ երկիրը ձիով կշրջենք,— հո՛փ֊ հո՛փ֊հո՛փ։ Իսկ երբ Կովկասից վերադառնանք, ով գիտի, գուցե դեռ հարսանիքում էլ քեֆ անենք։— Միխայիլ Ավերյանիչը խորամանկորեն աչքով արեց։— Կամուսնացնենք ձեզ, մեր սիրելի բարեկամին... կամուսնացնենք...
Անդրեյ Եֆիմիչը հանկարծ զգաց, որ հեղձամաղձը բարձրանում է դեպի իր կոկորդը, նրա սիրտը սոսկալի բաբախեց։
— Այդ գռեհկությո՜ւն է,— ասաց նա՝ արագ տեղից վեր կենալով և ետ քաշվելով դեպի պատուհանը։— Մի՞թե դուք չեք հասկանում, որ գռեհիկ բաներ եք ասում։
Նա ուզում էր շարունակել մեղմ ու քաղաքավարի տոնով, բայց իր կամքին հակառակ՝ հանկարծ բռունցքները սեղմեց ու գլխից վեր բարձրացրեց։
— Թողե՛ք ինձ,— գոռաց նա զարհուրելի ձայնով՝ կաս֊կարմիր կտրած, ողջ մարմնով դողալով.— Դո՛ւրս։ Երկո՜ւսդ էլ դուրս, երկո՜ւսդ էլ։
Միխայիլ Ավերյանիչն ու Խոբոտովը ոտքի կանգնեցին և հայացքները սևեռեցին նրան, սկզբում տարակուսանքով, ապա սարսափած։
— Երկո՜ւսդ էլ դուրս,— շարունակում էր բղավել Անդրեյ Եֆիմիչը։— Բո՛ւթ մարդիկ։ Հիմա՛ր մարդիկ։ Ինձ պետք չեն ո՛չ բարեկամություն, ո՛չ էլ քո դեղերը, բթամի՜տ մարդ։ Այդ գռեհկություն է։ Գարշելի վարմունք։
Խոբոտովն ու Միխայիլ Ավերյանիչը՝ շվաթված իրար երեսի նայելով, ետ֊ետ գնացին դեպի դուռը և նախասենյակ դուրս եկան։ Անդրեյ Եֆիմիչն արագ վերցրեց բրոմակալիումի սրվակը և շպրտեց նրանց հետևից. սրվակը զնգոցով դիպավ շեմքին ու ջարդվեց։
— Կորե՛ք գրողի ծոցը,— բղավեց նա ողբաձայն՝ նախասենյակ դուրս վազելով։— Կորե՜ք։
Հյուրերի հեռանալուց Հետո Անդրեյ Եֆիմիչը դողալով, ասես ջերմի մեջ, պառկեց բազմոցի վրա և դեռ երկար կրկնում էր.
— Բթամի՜տ մարդիկ։ Հիմա՜ ր մարդիկ։
Երբ նա հանգստացավ, ամենից առաջ նրա գլխում ծագեց այն միտքը, որ խեղճ Միխայիլ Ավերյանիչը հիմա հավանորեն սաստիկ ամաչում է և ծանր հոգեվիճակ է ապրում, և որ այդ բոլորը սոսկալի է։ Առաջներում երբեք ոչ մի այսպիսի բան չէր պատահել։ Էլ որտե՞ղ էր իր խելքն ու տակտը։ Որտե՞ղ էր իրերի ըմբռնումն ու փիլիսոփայական անտարբերությունը։
Ամոթից և ինքն իր դեմ զայրանալուց բժիշկն ամբողջ գիշերը չկարողացավ քնել, իսկ առավոտյան, մոտ ժամը տասին, գնաց փոստի գրասենյակը և փոստի պետից ներողություն խնդրեց։
— Չհիշենք այն, ինչ կատարվել է,— հոգոց հանելով ասաց զգացված Միխայիլ Ավերյանիչը՝ ամուր սեղմելով նրա ձեռքը։— Ով հինը հիշի՝ աչքը դուրս թռչի։ Լյուբավկի՛ն,— հանկարծ կանչեց նա այնպիսի բարձր ձայնով, որ բոլոր փոստատարներն ու հաճախորդները ցնցվեցին։— Աթոռ տուր։ Իսկ դու սպասի՛ր,— բղավեց նա մի հասարակ կնոջ, որը ճաղերի արանքով պատվիրած նամակ էր մեկնում իրեն։— Մի՞թե չես տեսնում, որ ես զբաղված եմ։ Հինը չհիշենք,— շարունակեց նա քնքշորեն՝ Անդրեյ Եֆիմիչին դառնալով։— Նստե՛ք, խոնարհաբար խնդրում եմ, թանկագինս։
Նա մի րոպե լուռ շփեց իր ծնկները, ապա ասաց.
— Իմ մտքով էլ չէր անցնում վիրավորվել ձեզանից։ Հիվանդությունը մարդու եղբայր չէ, ես այդ հասկանում եմ։ Երեկ ձեր նոպան ինձ և բժշկին վախեցրեց, և մենք հետո երկար խոսեցինք ձեր մասին։ Թանկագի՜նս, դուք ինչո՞ւ չեք ցանկանում լրջորեն զբաղվել ձեր հիվանդությամբ։ Մի՞թե կարելի է այդպես։ Ներեցեք բարեկամական անկեղծությանս,— շշնջաց Միխայիլ Ավերյանիչը,— դուք ապրում եք ամենաանբարենպաստ պայմաններում. նեղվածք է, անմաքրություն, ձեզ խնամող չկա, բժշկվելու համար միջոցներ չունեք... Թանկագին բարեկամս, բժշկի հետ միասին հոգով֊սրտով աղաչում ենք ձեզ, լսեցեք մեր խորհուրդը, հիվանդանոց պառկեցեք։ Այնտեղ թե՛ սնունդն է առողջարար, թե՛ խնամք կա, թե՛ բժշկություն։ Եվգենի Ֆյոդորիչը թեպետև մովետոն է, մեր մեջ ասած, բայց գիտակ մարդ է, նրան լիովին կարելի է վստահել։ Նա ինձ խոսք է տվել, որ ձեզանով կզբաղվի։
Անդրեյ Եֆիմիչն զգացվեց անկեղծ սրտացավությունից և այն արցունքներից, որոնք հանկարծ փայլեցին փոստի պետի այտերի վրա։
— Հարգելի՛ս, չհավատաք,— շշնջաց նա՝ ձեռքը սրտին դնելով։ Չհավատա՜ք դրանց։ Այդ խաբեությո՜ւն է։ Իմ հիվանդությունը միայն այն է, որ քսան տարվա ընթացքում ամբողջ քաղաքում ես միայն մի խելոք մարդ գտա, այն էլ խելագար է։ Ո՛չ մի հիվանդություն չկա, ես պարզապես ընկել եմ մի կախարդական շրջան, որից ելք չկա։ Ինձ համար միևնույն է, ես ամեն բանի պատրաստ եմ։
— Հիվանդանոց պառկեք, թանկագինս։
— Ինձ համար միևնույն է, թեկուզ փոսում։
— Խոսք տվեք, հոգիս, որ ամեն բանում կլսեք Եվգենի Ֆյոդորիչին։
— Համեցե՛ք, խոսք եմ տալիս։ Բայց, կրկնում եմ, հարգելիս, ես կախարդական շրջան եմ ընկել։ Հիմա ամեն ինչ մինչև անգամ իմ բարեկամների անկեղծ սրտացավությունը մի հակում ունի՝ նպաստել իմ կործանմանը։ Ես խորտակվում եմ և արիություն ունեմ գիտակցելու այդ։
— Հոգի՛ս, դուք կառողջանաք։
— Այդ ինչո՞ւ եք ասում,— վրդովմունքով ասաց Անդրեյ Եֆիմիչը։— Հազվագյուտ մարդ կլինի, որ իր կյանքի վերջում չզգա այն, ինչ ես եմ զգում հիմա։ Երբ ձեզ ասեն, թե կարծես ձեր երիկամներն են վատ կամ սիրտն է մեծացած, և դուք սկսեք բուժվել, կամ թե ասենք՝ դուք խելագար եք կամ ոճրագործ, այսինքն, մի խոսքով, երբ մարդիկ հանկարծ ուշադրություն դարձնեն ձեզ վրա,— իմացե՛ք, որ դուք կախարդական շրջան եք ընկել, որից այլևս դուրս չեք գալու։ Կջանաք դուրս գալ և է՛լ ավելի կմոլորվեք։ Անձնատուր եղեք, որովհետև ձեզ այլևս ոչ մի մարդկային ճիգ չի փրկի։ Ինձ այսպես է թվում։
Մինչ այդ, ճաղերի մոտ հասարակություն էր հավաքվել։ Չխանգարելու համար Անդրեյ Եֆիմիչը ոտքի կանգնեց ու սկսեց հրաժեշտ տալ։ Միխայիլ Ավերյանիչը մի անգամ էլ ազնիվ խոսք առավ նրանից և ճանապարհ դրեց մինչև դրսի դուռը։
Այդ նույն օրը, երեկոյան դեմ, Անդրեյ Եֆիմիչի մոտ անսպասելիորևն եկավ կիսամուշտակ և սապոգներ հագած Խոբոտովը և ասաց այնպիսի տոնով, կարծես թե երեկ ոչինչ չէր պատահել.
— Իսկ ես ձեզ մոտ գործով եմ եկել, կոլե՛գա։ Եկել եմ հրավիրելու ձեզ. արդյոք չե՞ք ցանկանա ինձ հետ կոնսիլիումի գնալ, հը՞։
Կարծելով, թե Խոբոտովն ուզում է զբոսանքով զվարճացնել իրեն կամ իսկապես վաստակելու հնարավորություն ընձեռել, Անդրեյ Եֆիմիչը հագնվեց և նրա հետ միասին փողոց դուրս եկավ։ Սա ուրախ էր, որ իր երեկվա մեղքը քավելու և հաշտվելու առիթ է ներկայանում և իր հոգու խորքում շնորհակալ էր Խոբոտովից, որը մինչև անգամ ակնարկ չարեց երեկվա դեպքի մասին. ըստ երևույթին, խնայում էր։ Այդ անկուլտուրական մարդուց այդպիսի քաղաքավարություն դժվար էր սպասել։
— Իսկ ձեր հիվանդը որտե՞ղ է,— հարցրեց Անդրեյ Եֆիմիչը։
— Ինձ մոտ՝ հիվանդանոցում։ Վաղուց է, որ ես ցանկանում էի ցույց տալ ձեզ... Խիստ հետաքրքրական դեպք է։
Մտան հիվանդանոցի բակը և, գլխավոր շենքը շրջանցելով, ուղղվեցին դեպի այն ֆլիգելը, որտեղ խելագարներն էին տեղավորված։ Եվ այդ բոլորը, չգիտես ինչու, լռելյայն։ Երբ ֆլիգել մտան, Նիկիտան ըստ սովորականի՝ թռավ, ոտքի կանգնեց ու ձգվեց,
— Այստեղ մեկի թոքերին բարդություն է պատահել,— ասաց Խոբոտովը կիսաձայն՝ Անդրեյ Եֆիմիչի հետ հիվանդասենյակ մտնելով։— Դուք այստեղ սպասեցեք, ես իսկույն կգամ։ Գնամ միայն ստետոսկոպը բերելու։
Ու դուրս գնաց։
==XVII==