===Մադոննա֊49===
Դրամային ռեֆորմը չափից դուրս վաղ վրա տվեց, ինձ դարձրեց խեղկատակ, ստիպեց ճիշտ նույն ձևով ռեֆորմ իրականցանել Օսկարի տարադրամի հետ․ ես հասկացա, որ այսուհետ ստիպված եմ եթե ոչ փորելով կուզիս միջից ոսկի հանել, ապա առնավազն գոնե նրա օգնությամբ ապրելու համար դրամ վաստակել։
Սակայն չէ՞ որ գերազանց բյուրգեր դուրս կգար ինձանից։ Ժամանակը ռեֆորմից հետո, որը, ինչպես մենք այսօր հասկանում ենք, բոլոր նախապայմանները ստեղծեց այժմ շքեղ գույնով ծաղկող բիդերմայերի համար, կարող էր բիդերմայերյան գծերը սաստկացնել նաև բուն Օսկարի մեջ։ Որպես ամուսին ու քաղքենի, ես դեռ գործուն մասնակցություն կցուցաբերեի վերականգնման գործում, միջին չափսերի քարահղկման արտադրամաս կունենայի, երեսուն ենթավարպետներին, ձեռքի տակ գտնվողներին ու աշակերտներին հացի փող կտայի։ Կլինեի հենց այն մարդը, որն այդչափ ճանաչում գտած խեցեքարի ու կրաքարի օգնությամբ գրավիչ է դարձնում բոլոր կրկին կառուցված վարչարարական շենքերն ու ապահովագրական գործակալությունների պալատները․ գործարար, քաղքենի, ամուսին, սակայն Մարիան ինձ կտրուկ մերժում տվեց։
Այդ ժամանակ Օսկարը հիշեց իր կուզի մասին և տրվեց արվեստին։ Նախքան Քորնեֆը, ում գերեզմանաքարերից կախյալ կենցաղը ևս փողային ռեֆորմի պատճառով հայտնվեց վտանգի տակ, կհասցներ ինձանից հեռանալ, ես ինքս հեռացա և հիմա կանգնում էի փողոցում, եթե ձեռքերս ծալած չէի նստում Հուստա Քյոստների խոհանոցում, աստիճանաբար հագնելով մաշեցնում էի իմ պերճաշուք կոստյումը։ Փոքր ինչ վհատվել էի՝ չնայած դեռ Մարիայի հետ չէի վիճաբանում, սակայն զգուշանում էի վեճից և այդ իսկ պատճառով առավել հաճախ վաղ առավոտից լքում էի Բիլկեի բնակարանը, որպես սկիզբ այցելում էի Գրաֆ֊Ադոլֆ֊պլացի կարապներին, այնուհետև նրանց, որ Պալատական այգում էին, այնտեղ՝ այգու ծառուղիներում, շեղությամբ հենց ուղիղ աշխատանքային բորսայի ու Գեղարվեստի ակադեմիայի դիմաց, որոնք Դյուսելդորֆում տեղակայվում էին հարևանությամբ, նայում էի՝ փոքրամարմին, խաղաղված և ամենևին չգազազած։
Նստում ու նստում ես նման այգու նստարանի վրա, մինչև որ ինքդ փայտանաս ու արտահայտվելու ցանկություն զգաս։ Ծերունիներ, որոնք կախյալ են եղանակի փոփոխությունից, զառամյալ տարիքի կանայք, որոնք աստիճանաբար վեր էին ածվում շատախոս աղջիկների, տարվա համապատասխան եղանակ, սև կարապներ, երեխաներ, որոնք գոռոցով ընկնում են մեկը մյուսի ետևից, զույգեր, որոնց ցանկանում ես հետևել, մինչ նրանք, ինչպես և պետք էր սպասել, կբաժանվեն իրարից։ Ոմանք թուղթ են գցում գետնին։ Թղթերը կարճ ժամանակ ճախրում են օդում, գլորվում գետնի վրայով՝ մինչև գլխարկով մարդը, նրան վարձատրում է քաղաքը, դրանք կխրի իր փայտի մեջ։
Օսկարը կարողանում էր ծնկներով համաչափ վեր քաշել իր շալվարը, երբ նստում էր։ Դե իհարկե, ես այդ երկու բարալիկ տղաների ու ակնոցավոր աղջկա վրա ուշադրություն դարձրեցի դեռ նախքան այն, երբ գեր կինը, որը, ի միջի այլոց, նախկին վերմախտյան գոտով կաշվե վերարկու էր հագել, ինքն անձամբ սկսեց խոսել ինձ հետ։ Խոսելու գաղափարը հավանաբար սկսվում էր սև անարխիստական հագուստներով պատանիներից։ Որքան էլ որ նրանք տեսքից վտանգավոր չթվային, նրանց համար դժվար էր անմիջապես զրույց սկսելը ինձ՝ կուզիկիս հետ, որի մեջ ծպտված մեծություն էր կռահվում։ Եվ նրանք այդ անել դրդեցին կաշվե վերարկուով գեր կնոջը։ Նա մոտեցավ, ոտքերը լայն բացած կանգնել էր իր երկու սյուների վրա և կմկմում էր՝ մինչև որ նրան առաջարկեցի նստել։ Նա նստեց, նրա ակնոցի ապակիները քրտնել էին, որովհետև Հռենոսի կողմից լողալով գալիս էր մշուշը, գրեթե մառախուղը, նա խոսում էր, խոսում էր՝ մինչև որ նրան առաջարկեցի սկզբում սրբել ակնոցը և դրանից հետո միայն ձևակերպել իր խնդիրը, որպեսզի կարողանայի նրան հասկանալ։ Այդ ժամանակ նա նշաններով մոտ կանչեց մռայլ պատանիներին, և նրանք անմիջապես, չսպասելով, մինչև ես ինքս դա խնդրեմ, ներկայացան․ նրանք իբրև թե նկարիչներ են, նրանք նկարում են, նկարում են յուղաներկով, քանդակում են, իսկ այժմ բնորդ են փնտրում։ Այնուհետև, ոչ առանց կրքոտ հակման, նրանք ինձ հասկացրեցին, որ ես նրանց համապատասխան բնորդ եմ թվում, իսկ երբ ես ի պատասխան՝ բութ մատս շփեցի ցուցամատիս, նրանք ինձ ծանոթացրեցին ակադեմիական բնորդի համար նախատեսված գնաչափերի հետ։ Գեղարվեստի ակադեմիան մեկ ժամվա համար վճարում է մարկ և ութանասուն, իսկ եթե մերկ՝ սակայն այդ մասին հավանաբար, խոսք անգամ չի կարող լինել, ավելացրեց գեր կինը, ողջ երեքը։
Հետաքրքիր է, թե ինչո՞ւ Օսկարը պատասխանեց․ «Այո»։ Ինձ գրավո՞ւմ էր արվեստը։ Գրավո՞ւմ էր աշխատավարձը։ Այո, արվեստն ու աշխատավարձը ինձ գրավում էին և թույլ տվեցին, որ Օսկարը ասի «Այո»։ Ես վեր կացա, ես ընդմիշտ լքեցի նստարանը և նրա վրա հետագա բնակության բոլոր հեռանկարները ու հետևեցի ակնոցավոր աղջկա հստակ տպվող քայլին ու երկու պատանիներին, որոնք քայլում էին խիստ առաջ թեքված, կարծես ուսերի վրա տանում էին իրենց տաղանդի բեռը՝ աշխատանքի բորսայի կողքով դեպի Այսքելերբերգշտրասսե, Գեղարվեստի ակադեմիայի մասամբ ավերված շենքը։
Ահա և պրոֆեսոր Քուխենը՝ սև մորուք, ածխասև աչքեր, սև թեք դրված փափուկ գլխարկ, եղունգների տակ սև կորագիծ, նա հիշեցնում էր իմ մանուկ ժամանակների սև բուֆետը, իմ մեջ ճանաչեց այն նույն հրաշալի բնորդին, որին և այգու նստարանի վրա նստած մարդու մեջ տեսան աշակերտները։
Նա երկար քայլում էր իմ շուրջը, պտտում էր իր ածխե աչքերը, այնպես էր ֆսֆսում, որ նրա պնչերից պոկվում էր սև փոշին և խոսում էր, կեղտոտ եղունգներով մատներով սեղմելով անտեսանելի թշնամու կոկորդը։
― Արվեստը մեղադրանք է, արտահայտում է կիրք։ Արվեստը նկարչության համար սև ածուխ է, որը փշրվում է սպիտակ թղթի վրա։
Հենց այդ փշրվող արվեստի համար էլ ես պետք է ծառայեի որպես բնորդ։ Պրոֆեսոր Քուխենը ինձ տարավ ստուդիա, իր աշակերտների մոտ, սեփական ձեռքերով ինձ բարձրացրեց ու կանգնեցրեց պտտվող շրջանի վրա, սկսեց այն պտտել, սակայն ոչ թե ինձ մոտ գլխապտույտ առաջացնելու համար, այլ որպեսզի բոլոր կողմերից հստակ ցուցադրի Օսկարի համաչափությունները։ Տասնվեց նկարակալներ ընդհուպ մոտեցան Օսկարի կիսադեմին։ Եվս մեկը՝ կարճահասակը, ածխե փոշի արտաշնչող պրոֆեսորի զեկույցն էր․ նա արտահայտչություն էր պահանջում, նա ընդհանրապես սոսնձվել էր այդ բառին, նա ասում էր․ լիակատար հուսահատություն, գիշերվա պես սև արտահայտություն, պնդում էր, թե իբր Օսկարս, արտահայտում եմ խորտակված մարդու կերպարը, որը մեղադրում է, գրգռում է, դուրս է ժամանակից և, բայցևայնպես, արտահայտում է հատկապես մեր դարի ողջ խելագարությունը, նա նկարակալների վերևով որոտում էր․
― Դուք նրան՝ հաշմանդամին, չեք նկարում, դուք սպանեք նրան, ոտքով հարվածեք նրան, ածուխով նրան մեխեք թղթին։
Հավանաբար դա սկսելու հրաման էր ծառայում, քանզի նկարակալների ետևում տասնվեց անգամ ճռճռաց ածուխը, ճչաց՝ փշրվերլով, իմ արտահայտությունից վերածվեց փոշու՝ ենթադրվում էր իմ կուզը, դարձրեց այն սև, սևացրեց նրան, ստվարագծեց, քանզի պրոֆեսոր Քուխենի բոլոր աշակերտները այնպիսի խիտ սևությամբ էին ընկնում իմ արտահայտչության ետևից, որ ակամա տուրք էին տալիս գրոտեսկին, գերագնահատում էին իմ կուզի չափսերը, ավելի ու ավելի մեծ թղթեր էին վերցնում, և, այնուամենայնիվ, չէին կարողանում իմ կուզը մարմնավորել թղթի վրա։
Եվ այդ ժամանակ պրոֆեսոր Քուխենը տասնվեց ածուխ փշրողներին լավ խորհուրդ տվեց․ սկսել ոչ թե իմ չափազանց արտահայտիչ կուզի ուրվագծից, որն ունակ է պայթեցնել ցանկացած ձևաչափ, այլ սկզբում թերթի վերին հինգերորդ մասում, որքան հնարավոր է շատ ձախից, սևացնել իմ գլուխը։
Իմ գեղեցիկ մազերը շագանակի փայլ ունեն։ Իսկ նրանք փրչոտ գնչու դարձրեցին։ Եվ արվեստի տասնվեց առաքյալներից ոչ մեկը չնկատեց, որ Օսկարը երկնագույն աչքեր ունի։ Երբ հերթական ընդմիջման ժամանակ, քանզի յուրաքանչյուր բնորդ քառասունհինգ րոպե կեցվածք ընդունելուց հետո իրավունք ունի տասնհինգ րոպե հանգստանալ, ես նայեցի տասնվեց թերթերի վերին ձախ անկյուններին, չնայած որ ինձ ապշեցրեց բոլոր տասնվեցի վրա իմ տանջահար դեմքի սոցիալական կշտամբանքի արտահայտությունը, սակայն, ի մեծ վիշտ ինձ, ես դրանց վրա չգտա իմ աչքերի լույսը․ այնտեղ, որտեղ նրանք պետք է պայծառ ու հաղթականորեն ճառագեին, գլորվում, կկոցվում, փշրվում, ինձ ծակում էին ածուխի ամենասև հետքերը։
Հաշվի առնելով այնպիսի հասկացություն, ինչպիսին արվեստագետի ազատությունն է, ես ինձ ասացի․ ճիշտ է, մուսաների պատանի սաները և արվեստի մեջ խճճված աղջիկները քո մեջ ճանաչել են Ռասպուտինին, սակայն կկռահե՞ն արդյոք, նրանք երբևիցե և կարթնացնե՞ն, արդյոք, քո մեջ նիրհող Գյոթեին, որպեսզի հեշտությամբ, ոչ այնքան արտահայտությամբ, որքան արծաթյա քարերգչի զսպվածությամբ նրան պատկերեն թղթի վրա։ Ո՛չ տասնվեց աշակերտներին, ինչպիսի ունակությունների էլ որ նրանք տնօրինեին, ո՛չ անգամ պրոֆեսոր Քուխենին, ում ածխե պարուրազարդերը համարվում էին իրենց ձևի մեջ միակը, չհաջողվեց գալիք սերունդներին թողնել Օսկարի շատ թե քիչ բավարար կերպարը։ Չնայած ես վատ չէի վաստակում, ինձ հարգանքով էին վերաբերվում, ես օր օրի վեցական ժամ կանգնած էի մնում պտտվող շրջանի վրա՝ մեկ դեմքով դեպի մշտապես խցանված լվացարանը, մեկ քթով դեպի սրահի մոխրագույն, բաց երկնագույն, թեթև ամպերով վարագուրված պատուհանները, իսկ երբեմն դեպի նկարակալը և ցուցադրում էի արտահայտություն, որն ամեն ժամ ինձ մեկ մարկ ութսուն պֆենինգ էր բերում։
Մի քանի շաբաթ անց աշակերտներին հաջողվեց մեկ֊երկու պատշաճ ուրվանկար անել։ Այլ խոսքերով, նրանք թեթևակի չափավորեցին սևության արտահայտչականության մեջ իրենց եռանդը, սակայն իմ կուզի չափսերը ավելի էին հասցնում դեպի անմահություն, երբեմն թղթի վրա ինձ պատկերում էին գլխից մինչև կրունկներս, պիջակիս կրծքի կոճակներից մինչև այն տեղը, որտեղ կոստյումի կտորը առավել շատ էր ձգվում՝ իմ կուզը ծածկելով։ Շատ թերթերի վրա ես նույնիսկ ետին պլան հայտնաբերեցի։ Չնայած փողային ռեֆորմին՝ երիտասարդ մարդիկ դեռևս պատերազմի ազդեցության տակ գտնվելով, իմ ետևում կառուցում էին դատարկ պատուհանների սև, մեղադրող ակնախոռոչներով փլատակներ, ինձ՝ անհուսալիորեն սովատանջ եղած փախստականիս, տեղավորում էին երկու այլանդակված ծառերի միջև։ Նույնիսկ վեր էին ածում կալանավորի և ժրաջան ածուխով իր թիկունքում չափազանցված ծակող փշալար էին քաշում, կանգնեցնում պատահական դիտանոցների նշանառության տակ, որոնք իրենց հերթին սպառնում էին ետին պլանում, ստիպում էին բռնել դատարկ թիթեղյա պնակը, իմ ետևի և իմ վերևի ճաղապատված պատուհանները լրացնում էին գրաֆիկական գրավչությունը՝ Օսկարին կալանավորի հագուստով էին զգեստավորում, և այդ ամենը կատարվում էր հանուն գեղարվեստական արտահայտչականության։
Սակայն քանի որ ինձ որպես սևամազ գնչու֊Օսկարի սևացնում էին ածուխով, քանի որ ինձ ստիպում էին այդ անլույս խավարին նայել ոչ թե երկնագույն, ածխասև աչքերով՝ չնայած ես գիտակցում էի, որ փշալարը հնարավոր չէ նկարել։ Բնորդի իրավունքներով լռում էի, սակայն շատ ուրախ էի, երբ քանդակագործները, որոնք, ինչպես հայտնի է, կարող են բավականանալ առանց ժամանակի նշանների, հրապուրեցին ինձ մոդելի կարգավիճակով, մերկ մոդելի։
Այս անգամ ինձ հետ խոսք բացեցին ոչ թե մի ինչ֊որ աշակերտներ, այլ վարպետը անձամբ։ Պրոֆեսոր Մարունը ընկերություն էր անում իմ ածխե պրոֆեսոր Քուխենի հետ։ Եվ մի անգամ, երբ Քուխենի ստուդիայում՝ մի մռայլ շինություն, որը լի էր շրջանակների մեջ առնված ածխե պարուրազարդերով, իսկ ես կանգնած էի անշարժ, որպեսզի հիշյալ մորուքավորը իր անկրկնելի ածխե նրբագծով ինձ մարմնավորի թղթի վրա, նրա մոտ եկավ պրոֆեսոր Մարունը՝ հիսունին մոտ ամրակազմ մի տիպ, որին, սպիտակ խալաթի պատճառով, լիովին կարելի էր վիրաբույժի տեղ ընդունել, եթե միայն փոշոտ գլխարկը չվկայեր արվեստի աշխարհին նրա պատկանելության մասին։
Մարունը, ինչպես ես անմիջապես նկատեցի, դասական ձևերի սիրահար էր, իմ համամասնությունների պատճառով, ինձ պարուրեց անբարյացակամ հայացքի մեջ։ Իսկ իր ընկերոջը նա ուղղակի ծաղրեց․ մի՞թե նրան՝ Քուխենին, չեն զզվեցրել այն գնչուական բնորդները, որոնց պատճառով նա գեղարվեստական շրջաններում «գնչուական բարոնի» մականուն է ձեռք բերել։ Իսկ այժմ նա, հավանաբար, որոշել է իրեն փորձել այլանդակություններում․ արդյո՞ք նա չի մտադրվել՝ հաջողակ գնչուական շրջանից այժմ անցնել ոչ պակաս հաջողություն ունեցող գաճաճի շրջանը։
Իր ընկերոջ ծաղրը Քուխենը վերածեց կատաղի, գիշերվա պես սև ածխե նրբագծերի։ Ստացվեց ամենասևը բոլոր այն նկարներից, որոնք նա երբևիցե նկարել էր Օսկարից, գործնականում դա համատարած սևություն էր, եթե չհաշվենք իմ այտոսկրերի, քթի, դնչի և ձեռքերի վրայի սպիտակ բծիկները։ Եվ, այնուամենայնիվ, այդ դիմանկարում, որը հետագա բոլոր ցուցահանդեսներում ուշադրություն էր գրավում, իմ աչքերը երկնագույն են, այսինքն՝ բաց գույնի են, այլ ոչ թե մռայլ, ճառագող։ Օսկարը այս փաստը բացատրում է պրոֆեսոր Մորունի ազդեցությամբ, որը ոչ թե ածխի էքսպրեսիվ ֆանատիկոսն էր, այլ դասական, որի համար իր աչքերը փայլում էին գյոթեական պարզությամբ։ Թերևս, հատկապես Օսկարի հայացքը ստիպեց պրոֆեսոր Մարունին, որն ըստ էության միայն համամասնություն էր սիրում, իմ մեջ քանդակագործի համար բնորդ տեսնել, իր համար բնորդ։
Մարունի ստուդիան փոշոտ֊լուսավոր էր, գրեթե դատարկ, և այնտեղ ոչ մի ավարտված աշխատանք չկար։ Սակայն ամենուրեք կանգնած էին մտահղացված աշխատանքների հիմնակմախքները, որոնք այնքան հրաշալի էին մտահղացված, որ մետաղալարը, երկաթը և կապարե ծռված մերկ խողովակները առանց կաղապարման կավի էլ առաջիկայում ներդաշնակություն էին խոստանում։
Ամեն օր ես հնգական ժամ կանգնում էի նրա մոտ և ամեն ժամվա համար երկուական մարկ էի ստանում։ Նա պտտվող շրջանի վրա կավճով որոշակի կետ էր նշագծում, ցույց էր տալիս, թե ապագայում որտեղ պետք է դրված լինի իմ աջ ոտքը՝ որպես հենակետային։ Հենակետայինից տարված ուղղահայաց գիծը պետք է հստակ դուրս գար դեպի իմ անրագնդերի միջև ընկած պարանոցային փոսիկը։ Մեզ մոտ ձախ ոտքը ազատ էր։ Ընդ որում, դա խաբուսիկ բնորոշում է։ Թեկուզ ես, մի փոքր ծալելով, այն անփութորեն մի կողմ թողնելու իրավունք ունեի, սակայն ոչ տեղաշարժել, ոչ ազատ շարժել ինձ թույլ չէր տրվում։ Ազատ ոտքը ևս կավճով ամրացված էր շրջանի վրա։
Այն շաբաթների ընթացքում, որ ես դիրք էի ընդունում քանդակագործ Մարունի առաջ, նա այդպես էլ չկարողացավ իմ ձեռքերի համար համապատասխան տեղ գտնել։ Ինչպես գտել էր աջ ոտքիս համար։ Մեկ ինձ կարգադրում էին կախ գցել ձախ ձեևքս, մեկ աջս ծալել կրծքիս վրա, մեկ հենել կողքերիս, գոյություն ունեին հազար հնարավորություններ, և քանդակագործը դրանից յուրաքանչյուրը փորձեց իմ ու դյուրաթեք կապարե խողովակներով հիմնակմախքի վրա։
Եվ երբ մեկամսյա ժրաջան որոնումներից հետո նա ի վերջո որոշեց ինձ փոխանցել կավին խաչված ձեռքերով, որոնք ես պետք է պահեի ծոծրակիս վրա, կամ ընդհանրապես առանց ձեռքերի, ուղղակի իրանս, ապա կառուցումը և վերակառուցումը նրան այնքան ուժասպառ արեցին, որ չնայած նա մատները մտցրեց կավով արկղի մեջ ու ձեռնամուխ եղավ կաղապարմանը, սակայն հետո հանկարծ ձիգ տձև նյութը շրմփոցով դեն նետեց արկղի մեջ, քարացավ հիմնակմախքի դիմաց, ուսումնասիրեց ինձ, իմ հիմնակմախքը, և նրա մատները դողում էին վշտից․ հիմնակմախքը չափից դուրս կատարյալ էր։
Հոգոցով հանձնվելով, գլխացավ պատկերելով, սակայն ամենևին Օսկարի վրա չբարկանալով՝ նա հրաժարվեց իր մտահղացումից, հենակետային ու ազատ ոտքերով, կապարե վեր բարձրացված խողովակներով, երկաթյա ծոծրակի վրա խաչված մետաղալարե մատներով կուզիկ հիմնակմախքը՝ տարավ անկյուն։ Մնացած բոլոր հիմնակմախքների կողքին, լուռ, առանց ծաղրանքի՝ յուր անօգտակարությունը զգալով, հիմնակմախքից կախվել էին պտտիչ հարմարանքները, որոնց նաև թիթեղներ էին անվանում։ Դրանք պետք է պահեին կավի ծանրությունը։
Դրանից հետո մենք նրա հետ թեյ խմեցինք և էլի մեկ ժամից ոչ պակաս զրուցեցինք, որը հետո քանդակագործը հաշվարկեց որպես աշխատանքային ժամ։ Նա վերհիշեց անցած ժամանակները, երբ պատանի Միքելանջելոյի նման, ցենտներներով, առանց հոգնածության որևիցե հատկանիշների, կավը ծեփում էր հիմնակմախքի վրա և ավարտում էր աշխատանքները, որոնք մեծ մասամբ պատերազմի ժամանակ ոչնչացան։ Իսկ ես նրան պատմեցի քարահատ ու գրանիտագործ Օսկարի գործունեության մասին։ Այդպես մենք նրա հետ մի քիչ էլ շատախոսեցինք, հետո նա ինձ տարավ աշակերտների մոտ, որպեսզի նրանք ևս իմ մեջ տեսնեն բնորդին և Օսկարի նմանությամբ հիմնակմախքներ կառուցեցին։
Պրոֆեսոր Մարունի աշակերտներից տասին եթե երկար մազերը որպես սեռական հատկանիշ ընդունենք, կարելի էր համարել աղջիկներ։ Նրանցից չորսը տգեղ էին ու տաղանդաշատ։ Երկուսը բարետես էին, շատախոս, մի խոսքով՝ սովորական աղջիկներ։ Որպես մերկ բնորդ, ես երբեք անհարմար չէի զգում։ Ավելին, Օսկարը նույնիսկ որոշակիորեն ուրախացավ՝ տեսնելով, թե ինչպես զարմացան երկու բարետես աղջիկները, երբ առաջին անգամ ինձ զննեցին շրջանի վրա կանգնած, և որոշ տարակուսանքով փաստեցին, որ Օսկարը, չնայած իր կուզին ու ժլատորեն չափված հասակին, ունի անդամ, որն առիթի դեպքում կարող է դիմանալ տղամարդու, այսպես ասած, նմանատիպ ունեցվածքի ցանկացած համեմատության։
Պրոֆեսոր Մարունի աշակերտների հետ ձևավորվեցին փոքր֊ինչ այլ հարաբերություններ, քան հենց Մարունի հետ։ Նրանք արդեն երկու օրից ավարտեցին հիմնակմախքների վրա աշխատանքը, իրենց հանճարներ էին կարծում և, հանճարեղ շտապողականությամբ համակված, կավը ծեփում էին հապճեպորեն ու ոչ արհեստավարժորեն ամրացված խողովակների վրա։ Սակայն ամեն ինչից դատելով՝ չափից դուրս փայտե պտտիչ հարմարանքներ էին դրել իմ կուզի հիմնակմախքի մեջ, քանզի երբ կաղապարման խոնով կավի բեռն արդեն կախվել էր հիմնակմախքի վրա՝ Օսկարին վայրի, գզգզված արտահայտություն հաղորդելով, նորածեփ Օսկարը տասն անգամ կարճացավ։ Իմ գլուխն արդեն կախվեց ոտքերիս մեջտեղում, իսկ թարմ կավը սկսեց խողովակներից բլիթ֊բլիթ թափվել ցած, իսկ իմ կուզն իջավ ծնկներիցս ներքև, և միայն այդ ժամանակ ես կարողացա ըստ արժանավույն գնահատել նրանց խրատատու Մարունին, որը կարողանում էր այն աստիճան վարպետորեն հավաքել հիմնակմախքը, որ հետո նույնիսկ կարիք չէր առաջանում այն էժանագին կաղապարման նյութով քողարկել։
Տգեղ, սակայն ընդունակ աղջիկները նույնիսկ թնկթնկացին, երբ կավե Օսկարն առանձնացավ մետաղալարե Օսկարից։ Հաճելիները, սակայն, շատախոսները միայն ծիծաղում էին, երբ ինձ մոտ, գրեթե խորհրդանշանակորեն, խժռելով ժամանակը, միսը հեռանում էր ոսկորներից։ Այն բանից հետո, երբ մի քանի շաբաթ անց աշակերտներին, այնուամենայնիվ, հաջողվեց կիսամյակային եզրափակիչ ցուցահանդեսի համար մի քանի լիովին պատշաճ քանդակներ նախապատրաստել՝ սկզբում կավով, հետո գիպսով ու գալենիտով, ես հերթական անգամ հնարավորություն ստացա կրկին ու կրկին տգեղների, սակայն տաղանդաշատների աշխատանքը համեմատել հաճելիների, սակայն շատախոսների աշխատանքի հետ։ Մինչ գրավիչ, սակայն արվեստին ոչ խորթ աղջիկները ջանասիրաբար էին պատկերել իմ գլուխը, վերջույթներս, կուզս, իսկ իմ անդամը՝ տարօրինակ փոխվորածությամբ կամ քամահրել էին կամ փոխարինել հիմար ոճավորմամբ, հաճելի, մեծ աչքերով՝ չնայած որ գեղեցիկ մատներով, սակայն բացարձակապես անտաղանդ աղջիկները գրեթե ուշադրություն չէին հատկացրել իմ մանրամասներին, սակայն օգտագործել էին իրենց ողջ ջանքը՝ գեղեցիկ օրգանները հնարավորին չափ ճշտորեն պատկերելու համար։ Որպեսզի այս հարմար առիթի ժամանակ չմոռանանք արական սեռի չորս քանդակագործներին, հարկ է նշել․ սրանք վերացարկել էին, տափակ ռանդայված տախտակների օգնությամբ ինձ քառանկյուն էին դարձրել, իսկ այն, ինչը քամահրել էին տգեղ աղջիկները, իսկ գեղեցիկները պատկերել էին որպես բնության վայրագ ծաղկում, նրանք, տղամարդկային սթափ խելքով առաջնորդվելով, քանդակել էին երկու հավասար չափի խորանարդիկների վերևում երկարավուն քառակող սրոցաքարի տեսքով՝ ինչպես տարածության մեջ ցցված մանկական խորանարդիկների արքայի որդեծնական անդամ։
Կամ այն է՝ հանուն իմ երկնագույն աչքերի, կամ այն է՝ հանուն լուսարձակների, որոնք քանդակագործները շարել էին իմ շուրջը, բարետես քանդակագործուհիների մոտ անցուցարձ անողները մերկ Օսկարի ոչ այն է՝ իմ աչքերի երկնագույնության մեջ, ոչ այն է՝ լուսարձակներից կարմրած կաշվի մեջ, գեղարվեստական տեսանկյունից ինչ֊որ գրավիչ բան հայտնաբերեցին։ Այդ իսկ պատճառով գրաֆիկայի ու քանդակագործության կիսանկուղային ստուդիաներից ինձ առևքնգեցին դեպի վերին հարկերը, որտեղ սկսեցին իրենց ներկապնակների վրա ինձ համապատասխանող ներկեր խառնել։
Սկզբում իմ երկնագույն հայացքը մեծ տպավորություն թողեց նկարիչների վրա։ Նրանց դա այն աստիճան երկնագույն էր թվում, որ նկարչի վրձինը ցանկանում էր ինձ ընդհանրապես ու ամբողջությամբ երկնագույն դարձնել։ Օսկարի առողջ մարմինը, նրա ալիքաձև, շագանակագույն մազերը, նրա թարմ, հյութեղ բերանը թառամում էին չարագուշակ կապույտ երանգների մեջ, բացի այդ, երբեմն կարծես թե քայքայումը արագացնելով, իմ մարմնի կապույտ կտորներին խառնվում էր հիվանդագին կանաչն ու սրտախառնոց առաջացնող դեղինը։
Ուրիշ գույներ Օսկարը կարողացավ ձեռք բերել միայն այն բանից հետո, երբ կառնավալի ժամանակ, որը մեկ շաբաթ շարունակ տոնում էին ակադեմիայի նկուղներում, հայտնաբերեց Ուլլային և մուսայի իրավունքներով նրան ներկայացրեց նկարիչներին։ Ի՞նչ էր դա, կառնավալի վերջին օ՞րը։ Այո, կառնավալի վերջին օրը, երբ ես որոշեցի մասնակցություն ունենալ տոնահանդեսին, գալ կառնավալային կոստյումով և ամբոխին խառնել կոստյումավորված Օսկարին։
Ինձ հայելու մեջ տեսնելով՝ Մարիան ասաց․
― Ավելի լավ է դու տանը նստեիր։ Նրանք քեզ ախր ոտքերի տակ կտրորեն։
Հետո նա, այնուամենայնիվ, օգնեց ինձ հագնվել, ձևեց կտորի հատվածները, իսկ նրա քույր Հուստան ասեղով անմիջապես խեղկատակի կոստյում բլանդեց։ Սկզբում ես Վելասկեսի ոգով ինչ֊որ բան էի պատկերացնում, ես դեմ չէի նաև ինձ զորավոր Նարսես կամ իշխան Օյգեն տենսել։ Երբ հետո ես ի վերջո կանգնեցի մեծ հայելու առջև, որի վրա պատերազմը անկյունագծերով ճաք էր թողել՝ անդրադարձը փոքր֊ինչ աղավաղող, երբ աչքիս առաջ հայտնվեց բուֆերով, կտրվածքներով, զանգակներով այդ ողջ խայտաբղետ կարվածքը, իմ Կուրտ որդու մոտ ծիծաղ և հազի սուր բռնկում առաջ բերելով, ես ինքս ինձ ամենևին երջանիկ չզգալով՝ ցածրաձայն շշնջացի։
― Ահա, Օսկար, այժմ դու խեղկատակ Յորիկն ես։ Սակայն որտե՞ղ կճարվի այն թագավորը, որին դու կկարողանայիր ծաղրել։
Արդեն տրամվայում, որն ինձ պիտի հասցներ Ռաթինգյան դարպասներ, ակադեմիայից ոչ հեռու, ես նկատեցի, որ ժողովրդի մոտ, դե, մի խոսքով, նրա մոտ, ով կովբոյի կամ իսպանուհու հագուստ հագած, ուզում էր հիշողությունից դուրս մղել հիմնարկի իր բաժինը կամ վաճառասեղանը, ես ամնեևին էլ ոչ թե ծիծաղ, այլ ընդհակառակը, վախ էի առաջացնում։ Ինձանից մի կողմ էին քաշվում, և այդ իսկ պատճառով, չնայած լեփ֊լեցուն վագոնին, ես կարող էի նստարանի հաճույքը վայելել։ Ակադեմիայի դիմաց ոստիկանները թափ էին տալիս իրենց բացարձակապես իսկական և ամենևին էլ ոչ կոստյումավորված մահակները։ «Արվեստի խայտառակությունը»՝ այդպես էր կոչվում արվեստի երիտասարդ ծառաների տունը, լեփ֊լեցուն էր, սակայն ամբոխը փորձում էր գրոհել շենքը, ինչի առիթով, եթե ոչ արյունոտ, ապա բոլոր դեպքերում գոնե խայտաբղետ բախումներ ունեցավ ոստիկանության հետ։
Երբ Օսկարը իր ձախ թևքի վրա կարված փոքրիկ զանգակին ստիպեց ձայն հանել, ամբոխը նահանջեց, ոստիկանը, որը մասնագիտորեն գնահատեց իմ չափսերը, վերևից ներքև պատիվ տվեց, հարցրեց ինչ եմ ես ուզում և, մահակը թափահարելով, ինձ ուղեկցեց դեպի տոնական նկուղային դահլիճ, ուր դեռ եռում էին կրքերը։
Միայն թե թող ոչ ոք չկարծի, որ արվեստագետների տոնը դա այնպիսի տոն է, որն արվեստագետներն են տոնում։ Ակադեմիայի ուսանողների մեծ մասը կանգնած էր վաճառասեղանների ետևում, լուրջ, լարված և ամոթխած դեմքերով նայում այնտեղ, ուր դրված էին գարեջուր, շամպայն, նրբերշիկ ու փորձում էր նման ձևով ինչ֊որ բան վաստակել։ Ճիշտն ասած, արվեստագետների տոնի ծախսերը վճարում էին քաղքենիները, որոնք տարին մեկ անգամ շաղ էին տալիս փողերը և ցանկանում էին ապրել ու տոնել արվեստագետների նման։
Մոտավորապես մեկ ժամ ես աստիճանների վրա, անկյուններում ու սեղանների տակ վախեցնում էի զույգերին, որոնք նոր֊նոր պատրաստվում էին գոնե մի ինչ֊որ օգուտ քաղել անհարմարություններից։ Այնուհետև ծանոթացա երկու չինուհիների հետ, որոնց երակներով, հավանաբար, հունական արյուն էր հոսում, քանզի նրանք զբաղվում էին սիրով, որն արդեն շատ դարեր առաջ գովերգվել էր Լեսբոս կղզում։ Չնայած երկուսն էլ ճարպկորեն ու բազմամատ բավարարում էին մեկը մյուսի հաճույքը՝ հայացքիս միանգամայն հետաքրքրաշարժ տեսարան ներկայացնելով, նրանք չգրգռեցին իմ կարևոր տեղերը։ Հետո մենք միասին տաք շամպայն խմեցինք և, իմ թույլտվությամբ, նրանք փորձեցին ծայրագույն կետում շատ ծակող կուզիս դիմադրությունը և հավանաբար երջանիկ էին, ինչը հերթական անգամ հաստատում է դրույթը․ կուզը կանանց երջանկություն է բերում։
Սակայն կանանց հետ այդ շփումը որքան ավելի էր երկարում, այնքան ավելի թախծոտ էր դարձնում ինձ։ Մտքերը ձանձրացրել էին ինձ, քաղաքականությունն ինձ անհանգստացնում էր, և ես շամպայնով սփռոցի վրա նկարեցի Բեռլինի պաշարումը, ես վրձնով օդային կամուրջ էի նկարում երկու շինությունների միջև, որոնք ոչ մի կերպ չէին կարողանում միավորվել, կասկածեցի Գերմանիայի վերամիավորմանը և զբաղվեցի նրանով, ինչով Յորիկի կարգավիճակով երբեք չէի զբաղվել․ Օսկարը կյանքի իմաստն էր փնտրում։
Երբ իմ տիկնանց խելքին այլևս չփչեց մի այնպիսի բան, ինչի վրա արժենար նայել, և նրանք սկսեցին արտասուքներ թափել, որոնք նրանց շպարված չինական մռութների վրա դավաճանական հետքեր թողեցին, ես վեր կացա՝ կտրվածքներով, զանգակովս զնգզնգացնելով, իմ էության երկու երրորդով արդեն պատրաստվում էի գնալ տուն, միայն վերջին երրորդի համար կառնավալային փոքրիկ արկած էի փնտրում և տեսա․․․ ոչ, այդ նա ինձ հետ խոսեց, ավագ եֆրեյտոր Լանքեսը։
Դուք դեռ չեք մոռացել։ Մենք նրան հանդիպել ենք քառասունչորսի ամռանը, Ատլանտյան բերդապատնեշի մոտ։ Նա այնտեղ բետոն էր պահպանում և ծխում էր իմ խրատատու Բեբրայի սիգարետները։
Ես ուզում էի բարձրանալ աստիճաններով, որտեղ միմյանց կիպ սեղմվել էին, նստել և շուրթ շրթի համբուրվում էին զույգերը, ես ինքս ինձ կրակ տվեցի, այդ ժամանակ ինչ֊որ մեկը ինձ մատով հրեց, և վերջին համաշխարհային պատերազմի ավագ եֆրեյտորը հարցրեց․
― Հեյ, եղբայր, քեզ մոտ ինձ համար սիգարետ չի՞ գտնվի։
Զարմանալի չէ, որ նման ձևով դիմելուց հետո և նաև այն պատճառով, որ նրա կոստյումը մոխրագույն էր, զինվորական գույնի, ես անմիջապես ճանաչեցի նրան։
Սակայն ես չէի էլ մտածի ծոնոթությունս վերականգնելու մասին, եթե ավագ եֆրեյտորի, նույն ինքը՝ բետոնի նկարչի, ծնկների վրա նստած չլիներ մուսան, մարմնավորված կենդանի մուսան։ Թույլ տվեք ինձ նախ խոսել նկարչի հետ և հետո միայն նկարագրել մուսային։ Ես ոչ միայն սիգարետ տվեցի նրան, ես նույնիսկ իմ կրակայրիչը գործի դրեցի, և երբ նա ներշնչեց ծուխը, հարցրեցի․
― Ավագ եֆրեյտոր Լանքես, դուք ինձ պատահաբար չեք՞ ճանաչում։ Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոնը։ Միստիկ բարբարոսական, ձանձրալի։
Նկարիչը վեր թռավ, երբ ես այդպես դիմեցի նրան, ճիշտ է, սիգարետը պահեց, սակայն մուսային ցած գցեց։ Ես բարձրացրեցի այդ հարբած ու ծխած երկարոտն մանկանը և վերադարձրեցի ըստ պատկանելիության։ Իսկ մինչ մենք երկուսս՝ Լանքեսն ու Օսկարը, հիշողություններ էին փոխանակում, կշտամբում էինք ավագ լեյտենանտ Հերցոգին, որը Լանքեսին հորինող էր անվանում, հարգանքի տուրք մատուցեցինք իմ խորհրդատու Բեբրային և նաև միանձնուհիներին՝ նրանց, որոնք այն ժամանակ Ռոմմելյան ծնեբեկի մեջ ծովային խեցգետիններ էին փնտրում, ես հիանում էի մուսայի հայտնությամբ։ Նա հայտնվեց ինչպես հրեշտակ, նրա վրա ձևավորված թղթազանգված կար, այդպիսիք օգտագործում են արտահանվող ձվերի փաթեթավորման համար և, չնայած ուժեղագույն հարբածությանը, թախծի մեջ խոնարհված ուսերին, նա դեռ էլի սփռում էր երկնակյացի թեթևակի հմայքը։
Սա Ուլլան է, ― նրան ինձ ներկայացրեց նկարիչ Լանքեսը։ ― Ընդհանրապես ասած՝ նա դերձակի մասնագիտություն էր սովորում, սակայն այժմ մտադրվել է արվեստով զվաղվել, ինչն ինձ ամենևին ձեռք չի տալիս, քանի որ կար ու ձևով նա ինչ֊որ բան էր կարող է վաստակել, իսկ արվեստով՝ ոչ։
Այդ ժամանակ Օսկարը, որը հենց արվեստով ոչ քիչ գումար էր վաստակում, թույլտվություն խնդրեց Գեղարվեստի ակադեմիայի ուսանողներին ներկայացնել Ուլլային՝ որպես բնորդուհի ու որպես մուսա։ Իմ առաջարկից Լանքեսը այնպես խանդավառվեց, որ իմ տուփի միջից միանգամից երեք սիգարետ վերցրեց, սակայն փոխարենը հրավիրեց այցելել իր արվեստանոցը, այդպիսի առաջարկը, սակայն, նա անմիջապես սահմանափակեց մինչև արհեստանոց տաքսու գումարը վճարելու պահանջով։
Մենք անմիջապես էլ գնացինք՝ դիմակահանդեսը զրկելով մեր ներկայությունից․ ես վճարեցի տաքսու համար, և Լանքեսը, որի արվեստանոցը գտնվում էր Զիտարդերշտրասե փողոցում, սպիրտյարոցի վրա սուրճ եփեց, ինչից մուսան կրկին ուշքի եկավ, իսկ այն բանից հետո, երբ իմ աջ ցուցամատի օգնությամբ փսխեց, նա լիովին սթափ էր թվում։
Միայն այն ժամանակ ես տեսա, որ նրա բաց երկնագույն աչքերը անփոփոխ զարմանք էին արտահայտում, լսեցի նաև նրա փոքր֊ինչ զրնգուն֊ծծվան, սակայն սրտաշարժ հմայքից զուրկ ձայնը։ Երբ նկարիչ Լանքեսը նրան տեղյակ պահեց իմ առաջարկի մասին և ավելի շուտ հրամայեց, քան թե առաջարկեց նրան Գեղարվեստի ակադեմիայում աշխատել որպես բնորդուհի, նա սկսզբում հրաժարվեց՝ չցանկանալով լինել ո՛չ ակադեմիայի մուսան, ո՛չ բնորդուհին, այլ ցանկացավ անբաժան պատկանել միայն նկարիչ Լանքեսին։ Սակայն վերջինս չոր և առանց ավելորդ բառերի, ինչպես և սովորաբար պիտի պահեն իրենց տաղանդավոր նկարիչները, ողջ թափով նրան ապտակ հասցրեց, կրկնեց իր հարցը, բավարարված, նախկին անտարբերությամբ ծիծաղեց, երբ նա, հեծկլտալով (հենց այդպես են լաց լինում հրեշտակները), պատրաստակամություն հայտնեց լավ վճարվող բնորդուհի, իսկ միգուցե նաև ակադեմիայի նկարիչների համար մուսա դառնալ։
Ընդ որում պետք է հաշվի առնել, որ Ուլլան մեկ մետր յոթանասունութ սանտիմետր հասակ ունի, որ նա ավելի քան վայելչակազմ է, դյութիչ ու փխրուն և դրանով իսկ ստիպում է միաժամանակ վերհիշել Բոտիչելլիին ու Կրանախին։ Մենք նրա հետ ողջ հասակով զույգ դիմանակար էինք պատկերում։ Պարզվեց, որ նրա երկար ու հարթ մարմինը, որը պատված էր մանկական նուրբ աղվամազիկներով, նույն գույնի է, ինչ լանգուստի միսը։ Նրա գլխի մազերը թերևս նոսր էին, սակայն երկար ու ծղոտագույն֊դեղնավուն։ Ցայլքի մազերը խուճուճ էին ու շիկավուն, ոչ մեծ եռանկյունի էին զբաղեցնում, իսկ թևատակի մազերը Ուլլան ամեն շաբաթ սափրում էր։
Ինչպես էլ պետք էր սպասել, սովորական աշակերտները չկարողացան մեզանից որևէ պետքական բան ստանալ․ նրանք մեկ նրան չափից դուրս երկար ձեռքերով էին նկարում․ մեկ ինձ՝ չափից դուրս մեծ գլխով, կարճ ասած՝ կրկնում էին բոլոր աշակերտներին բնորոշ սխալները․ նրանք չէին կարողանում կառուցել կոմպոզիցիան։
Միայն երբ մեզ հայտնաբերեցին Ցիգեն ու Ռասկոլնիկովը, հայտնվեցին կտավներ, որոնք արժանի էին այնպիսի երևույթի, ինչպիսին Մուսան ու Օսկարն էին։
Նա քնած է, ես վախեցրի նրան․ այծամարդն ու հավերժահարսը։
Ես չորեքթաթ եմ, նա իմ փոքրիկ, մշտապես կարծես թե մրսած կրծքերով խոնարհվում է ինձ վրա․ գեղեցկուհին ու հրեշը։
Նա պառկած է, ես, նրա ոտքերի արանքում պարսատիկով ու ձիու դիմակով խաղալով, զվարճանում եմ․ տիկինը և միաեղջույրը։
Եվ այս ամենը Ցիգեի ու Ռասկոլնիկովի ոգով, երբեմն գունավոր, երբեմն վեհանձն մոխրագույն երանգներով, երբեմն դետալները, որոնք նրբագույն վրձնով են նկարված, երբեմն կրկին Ցիգեի ու Ռասկոլնիկովի ոգով, երբեմն Ուլլայի ու Օսկարի շուրջ խորհրդավորությունը տրված է միայն ակնարկով, և հետո միայն հենց Ռասկոլնիկովն է մեր օգնությամբ գտնում ճանապարհը դեպի սյուրեալիզմ։ Մեկ Օսկարի դեմքը վեր է ածվում պղնձադեղին թվատախտակի, ինչպիսին մի ժամանակ ունեին մեր ժամացույցները, մեկ իմ կուզի վրա ծաղկում էին մեխանիկորեն ոլորված բեղիկներով վարդերը, և Ուլլան պետք է դրանք քաղի, մեկ ես նստած եմ կտրվածքով բացված, վերևում ժպտացող, ներքևում երկարոտն Ուլլայի ներսում և ինչ֊որ տեղ նրա փայծաղի ու լյարդի միջև նկարազարդ գրքերի էջերն եմ թերթում։ Դրանից բացի, մեզ հաճույքով զգեստավորում էին տարբեր հագուստներով, Ուլլային դարձնում էին Կոլոմբինա, ինձ՝ դեմքիս սպիտակ ներկ քսած թախծոտ միմոս։ Եվ ի վերջո, հատկապես Ռասկոլնիկովին էին վստահում մեծ կտավ նկարելը, իսկ նրան այն պատճառով էին Ռասկոլնիկով անվանում, որ նա մշտապես կրկնում էր ոճրի ու պատժի մասին։ Ես նստել էի Ուլլայի ձախ, թեթև աղվամազով պատված ծնկի վրա՝ մերկ երեխա֊հրեշ, և նա պատկերում էր Աստվածամորը։ Իսկ Օսկարը բնորդում էր Հիսուսի դերում։
Հետագայում այդ կտավը «Աստվածամայր֊քառասունինը» անվամբ անցավ բազմաթիվ ցուցահանդեսներով և, նույնիսկ որպես հասարակ ցուցապաստառ, կարողացավ տպավորություն թողնել, քանզի հայտնվեց իմ օրինակելի Բյուրգերուհի Մարիայի աչքերին, առաջ բերեց տնային աղմկոտ վիճաբանություն, հետո բավականին մեծ գումարով գնվեց մի արդյունաբերողի կողմից և հնարավոր է, որ մինչ օրս էլ կախված է ինչ֊որ տեղ, ինչ֊որ մի վարչարարական շենքի նիստերի դահլիճում՝ ազդեցություն թողնելով վարչության անդամների վրա։
Ինձ դուր էին գալիս այն տաղանդավոր սանձարձակությունները, որ նրանք ձեռնարկում էին իմ կուզի ու համաչափությունների հետ։ Դրան գումարվեց նաև այն, որ երբ Ուլլային և ինձ, մեր հանրաճանաչ կարգավիճակով մեկ ժամ կեցվածք ընդունելու համար, վճարում էին երկու մարկ հիսուն պֆենիգ։ Ուլլան ևս լիովին համարկերպվեց բնորդութհու դերի հետ։ Մեծ ու պատժիչ աջ ձեռքով նկարիչ Լանքեսը սկսեց շատ ավելի լավ վերաբերվել Ուլլային, երբ վերջինս սկսեց պարբերաբար փող բերել տուն, իսկ նա նրան հարվածում էր միայն, հանճարեղ վերածացությունների համար, որը սուտ օպտիկական նկատառումներից ելնելով, ոչ մի անգամ Ուլլային որպես բնորդուհի չէր օգտագործում, նա նույնպես հայտնի իմաստով դարձավ մուսա, քանզի միայն այն ապտակը, որը նա նվիրեց աղջկան, նրա ձեռքին, նկարչի ձեռքին՝ իրական ստեղծագործական ուժ հաղորդեց։
Ճիշտ է, իր տրտնջալից փխրունությամբ, որն ըստ էության հրեշտակի դիմացկունություն էր, Ուլլան ինձ էլ դրդեց բռնության, սակայն ես կարողանում էի ինձ տիրապետել, և ամեն անգամ, երբ ես մտրակով հարվածելու չափից դուրս մեծ ցանկություն էի ունենում, դրա փոխարեն ես նրան հրուշակեղեն ուտելու էի հրավիրում, տանում էի պնճնամոլության թեթև երանգով, որը ձեռք էի բերել արվեստագետների հետ շփվելով, որպես իմ համաչափությունների կողքին երկար ցողունով հազվագյուտ ծաղկի հետ զբոսնելով, քայլում էի բանուկ և աչքերը չռած դիտող Քյոնիգսալլեով և նրան մանուշակագույն երկար գուլպաներ ու վարդագույն ձեռնոցներ էի գնում։ Ամեն ինչ այլ տեսք ուներ նկարիչ Ռասկոլնիկովի մոտ, որը, նույնիսկ Ուլլային չմոտենալով, նրա հետ ինտիմ կապի մեջ էր գտնվում։ Այսպես, մի անգամ նա աղջկան ստիպեց պտտվող շրջանի վրա լայն բացված ոտքերով կեցվածք ընդունել, ընդ որում ոչ թե սկսեց նկարել, այլ նստելով աթոռակի վրա, հենց նրա պատճառական տեղի դիմաց, մի քանի քայլ հեռու, և համառորեն ինչ֊որ բան փնթփնթալով ոճրի ու պատժի մասին, աչքերը հառեց այնտեղ, մինչև որ մուսայի այդ տեղը չխոնավացավ ու լայն չբացվեց։ Նաև Ռասկոլնիկովն ինքը խոսակցությունների ու հայացքների շնորհիվ հասավ բավարար արդյունքի, այնուհետև վեր թռավ իր աթոռակի վրայից ու նկարակալի վրա լայն֊լայն վրձնախզվածքներով սկսեց իր «Մադոննա֊49»֊ը։
Երբեմն ինձ վրա էլ էր Ռասկոլնիկովը իր աչքերը չռում՝ չնայած այլ պատճառներով։ Նա գտնում էր, որ ինձ մոտ ինչ֊որ բան է պակասում։ Նա անընդհատ կրկնում էր, որ իմ ձեռքերի միջև ինչ֊որ մի դատարկություն է առաջանում և հերթով իմ ձեռքը ինչ֊որ առարկաներ էր խցկում, որպիսիք նրա սյուռեալիստական երևակայության պայմաններում ավելի շատ էին մտքին գալիս, քան պետք էր։ Այսպես, նա ինձ զինեց ատրճանակով, ստիպեց ինձ՝ Հիսուսիս, նշան բռնել Մադոննայի վրա։ Ես պատրաստ էի նրան մեկնել ավազե ժամացույցը, հայելին, որը նրան սարսափոլիորեն տգեղացնում էր, քանի որ ուռուցիկ էր։ Մկրատները, ձկան կմախքները, հեռախոսների լսափողները, զանգերը, փոքրիկ ինքնաթիռները, զրահամեքենաները, օվկիանոսային շոգենավերը ես բռնում էի երկու ձեռքով։ Բայց և այնպես, Ռասկոլնիկովը շուտով դա նկատեց, ես չէի կարողանում դատարկությունը լրացնել։
Օսկարը սարսափով էր սպասում այն օրվան, երբ նկարիչը կբերի մի առարկա, որը նախատեսված է միայն այն բանի համար, որպեսզի ես այն բռնեմ իմ ձեռքերի մեջ։ Իսկ երբ ի վերջո նա թմբուկ բերեց, ես գոռացի․
― Ո՜֊ոչ։
Ռասկոլնիկովը․ ― Վերցրու թմբուկը, Օսկար, ես ճանաչեցի քեզ։
Ես ողջ մարմնովս դողալով․ ― Ոչ մի դեպքում։ Մեկընդմիշտ վերջ է տրված դրան։
Նա՝ մռայլ․ ― Ոչինչ էլ վերջացած չէ, ամեն ինչ վերադառնում է, ոճիր, պատիժ և կրկին ոճիր։
Ես՝ ուժերիս վերջին լարումով․ ― Օսկարը արդեն քավել է իր մեղքերը, ներեք նրան թմբուկի համար, ես ամեն ինչ պատրաստ եմ բռնել, միայն թե ոչ այդ թիթեղը։
Ես լաց էի լինում, երբ մուսա Ուլլան խոնարհվեց ինձ վրա, և ես, արտասուքներիցս կուրացած, չէի կարող խանգարել այն բանին, որ մուսան համբուրեր ինձ, իր սարսափելի համբույրով համբուրեր ինձ։ Դուք բոլորդ, ում երբևէ դիպել է մուսայի համբույրը, հավանաբար կհասկանաք, որ այդ խարանող համբույրից հետո Օսկարը կրկին ձեռքը վերցրեց այն թիթեղը, որը շատ տարիներ առաջ դեն էր նետել, թաղել էր Զասպեի գերեզմանատան ավազի մեջ։
Սակայն ես չսկսեցի թմբկահարել, ես ուղղակի կեցվածք ընդուներցի և, ինչն արդեն ինքըստինքյան բավականին վատ է, «Մադոննա֊49»֊ի մերկ ձախ ծնկան վրա նկարվեցի որպես թմբկահարող Հիսուս։
Հենց այդպիսին էլ Մարիան ինձ տեսավ ցուցապաստառի վրա, որը տեղեկացնում էր գեղարվեստական ցուցահանդեսների մասին։ Ինձ չզգուշացնելով նա եղավ այդ ցուցահանդեսում, հավանաբար երկար ժամանակ կանգնել էր այդ կտավի դիմաց և լցվել զայրույթով, քանզի ավելի ուշ, պատասխանի կանչելով, ինձ հարվածներ հասցրեց հենց իմ որդի Կուրտի դպրոցական քանոնով։ Նա, որ արդեն մի քանի ամիս առաջ լավ վճարվող տեղ էր գտել նրբախորտիկների մեծ խանութում, սկզբում վաճառոհուղու տեղ, իսկ հետո, ժրաջանության համար, գանձապահուհու։ Այժմ նա իմ հանդեպ իրեն պահում էր որպես արևմուտքում լիովին ընտելացած անձ, այլ ոչ որպես արևելքից փախստականուհի, որը զբաղվում էր վերավաճառքով, և այդ իսկ պատճառով նա համոզմունքի մեծ ուժով կարող էր ինձ անվանել խոզ, ապականված անձնավորություն, գոռում էր նաև, որ այլևս չի ցանկանում տեսնել այն անիծյալ փողերը, որոնք ես աշխատում եմ իմ նողկալիություններով, և ինձ ևս նա չի ցանկանում տեսնել։ Ճիշտ է, վերջին խոսքերը Մարիան շատ արագ հետ վերցրեց և երկու շաբաթ անց տնտեսական ծախսերի համար բռնագրավեց իմ աշխատավարձի զգալի մասը, սակայն ես որոշեցի վերջ դնել նրա, նրա քրոջ՝ Հուստայի և իմ որդի Կուրտի հետ համատեղ բնակվելուն, որոշեցի մեկնել որքան հնարավոր է հեռու, օրինակ, Համբուրգ, հնարավորին չափ ծովին մոտիկ, եթե հաջողվի։ Սակայն Մարիան, որը շուտափույթ հավանություն տվեց իմ տեղափոխմանը, այնուամենայնիվ, իր քրոջ՝ Հուստայի աջակցությամբ պնդեց, որպեսզի ես սենյակ փնտրեմ իրենից ու փոքրիկ Կուրտից ոչ հեռու ինչ֊որ տեղ, ամեն դեպքում Դյուսելդորֆից ոչ մի կերպ ավելի հեռու։