Changes

Անցավ մի քանի շաբաթ, իսկ Մարտին Իդենը շարունակում էր ուսումնասիրել քերականությունը, աչքի էր անցկացնում բարեկրթության վերաբերյալ գրքեր և ագահաբար կարդում էր ամեն գիրք, որը բորբոքում էր նրա երևակայությունը։ Իր նախկին շրջապատից նա բոլորովին հեռացավ։ «Լոտոս» ակումբի աղջիկները չէին հասկանում, թե ինչ է պատահել նրան և անվերջ հարցումներ էին ուղղում Ջիմին, իսկ շատ երիտասարդներ ուրախ էին, որ Մարտինն այլևս չի երևում Ռայլիի մոտ տեղի ունեցող մրցություններին։ Գրադարանի գանձարանում նա մի թանկագին գյուտ ևս արեց։ Ինչպես քերականությունը նրա առաջ բացեց լեզվի հիմքը, այնպես էլ այդ նոր գիրքը նշեց բանաստեղծության հիմքը կազմող կանոնները։ Նա սկսեց ուսումնասիրել տաղաչափության ձևերն ու կանոնները և հասկացավ, թե ինչպես է ստեղծվում իրեն սքանչացնող գեղեցկությունը։ Մի այլ նորագույն գրքում բանասաեղծությունը բանաստեղծությունը դիտվում էր որպես կերպարվեստ։ Այդ գրքում սպառիչ կերպով պարզաբանված տեսությունը հաստատվում էր լավագույն գրականությունից մեջ բերված բազմաթիվ օրինակներով։ Ոչ մի վեպ Մարտինը այդքան մեծ հետաքրքրությամբ չէր կարդացել, որքան այդ գրքերը։ Եվ նրա թարմ, չծանրաբեռնված քսանամյա ուղեղը, մղվելով գիտելիքների ծարավից, յուրացնում էր ամեն ինչ շարքային ուսանողների համար անսովոր ակտիվությամբ ու արագությամբ։

Մարտինի արագ զարգացումը չափազանց զարմացնում ու հետաքրքրում էր աղջկան։ Աղջիկը նրա հոգում հայտնաբերել էր այնպիսի կողմեր, որոնց գոյության մասին չէր էլ կարող մտածել, իսկ դրանք բացվում էին ամեն օր, ինչպես ծաղիկները բարեբեր հողում։ Ռութը բարձրաձայն կարդում էր Բրաունինգից և երբեմն ապշում էր, երբ Մարտինը անակնկալ կերպով մեկնաբանում էր խրթին տեղերը։ Աղջիկը չէր հասկանում, որ կյանքի և մարդկանց ճանաչողության վրա հիմնված նրա մեկնաբանությունները հաճախ ավելի ուղիղ էին, քան իր մեկնաբանությունները։ Նրա դատողությունները աղջկան թվում էին միամիտ, թեև երբեմն նրան հրապուրում էր Մարտինի մտքի սլացքը, որ նրան տանում է անդրաստեղային այնպիսի հեռավորություններ, ուր աղջիկը նրան չէր կարող հետևել և միայն սարսռում էր ինչ-որ անհասկանալի աժի հետ ընդհարվելուց։ Հետո Ռութը նվագում էր նրա համար, և երաժշաությունը երաժշտությունը թափանցում էր Մարտինի էության խորքերը, որոնք անչափելի էին աղջկա համար։ Նրա ամբողջ էությունը բացվում էր երաժշտության հնչյուններից, ինչպես ծաղիկն է բացվում արևի ճառագայթների ներքո։ Նա շատ շուտով մոռացավ ստորին դասակարգի երաժշտության ընդհատ ռիթմերը, բութ ու ճչան ներդաշնակությունը և սովորեց գնահատել Ռութի սիրած դասական ռեպերտուարը։ Սակայն Մարտինը դեմոկրատական կողմնակալություն ուներ դեպի Վագները և «Թանհոյզերի» նախերգանքը, որը Ռութի բացատրությունից հետո, նրան ավելի ևս դուր եկավ։ Այդ նախերգանքը կարծես Մարտինի կյանքի նախատիպարն էր։ Դա անմիջականորեն անձնավորում էր Մարտինի կյանքը։ Նրա ամբողջ կյանքը արտահայտված էր Վեներայի քարանձավի մոտիվում, իսկ Ռութի կյանքը նա որոշ չափով նույնացնում էր ուխտավորների խմբերի մոտիվի հետ։ Թվում էր, որ Վագների մեղեդիները նրան տանում էին ոգու երևակայական աշխարհը, ուր չարն ու բարին հավիտենական պայքար են մղում։

Երբեմն Մարտինը հարցեր էր տալիս, և Ռութին սկսում էր թվալ, թե ինքը սխալ է հասկանում երաԺշտությունը․ իսկ երբ Ռութը երգում էր, Մարտինը ոչինչ չէր հարցնում։ Ակնածող լռությամբ նա ականջ էր դնում աղջկա զուլալ սոպրանոյին, և թվում էր, թե ունկնդրում է Ռութի հոգու ձայնին։ Եվ կրկին հիշում էր ֆաբրիկայի աղջիկների ճղճղան երգերն ու նավահանգստի գինետներում հարբած մեհեբնների խզխզան խմբերգը։ Ռութը հաճույքով էր նվազում նվագում և երգում նրա համար։ Ըստ էության Ռութը առաջին անգամ էր գործ ունենում մարդկային կենդանի հոգու հետ, այնպիսի փափուկ և ճկուն հոգու, որին հաճելի էր կաղապարել ու կոփել։ Ռութին թվում էր, թե ինքը մի բան քանդակում է Մարտինի հոգուց և այդ անում է լավագույն մտադրություններով։ Բացի այդ բոլորից, Ռութը բավականություն էր զգում Մարտինի հետ միասին լինելուց։ Մարտինը այլևս վախ չէր ներշնչում նրան։ Առաջին անգամ նա Ռութի վրդովված հոգում իսկապես մի տարտամ վախ ծնեց, բայց այդ վախը այժմ անհետացել էր։ Ռութը, առանց գիտակցելու, արդեն զգում էր, թե ինչ֊որ իրավունքներ ունի Մարտինի վրա։ Մյուս կողմից, Մարտինը նրա վրա Կենարար կենարար ազդեցություն էր գործում։ Ռութը խիստ շատ էր զբաղվում համալսարանում, և նրա համար, ըստ երևույթին, օգտակար էր երբեմն պոկվել գրքերի փոշուց և շնչել ծովի զով քամին, որով սնվել էր Մարտինը։ Ուժ․ այո, նրան հարկավոր էր ուժ, և Մարտինը վեհանձնորեն բաժանում էր այդ ուժը նրա հետ։ Մարտինի հետ միևնույն սենյակում գտնվելը, նրան դիմավորելը արդեն իսկ նշանակում էր լիաթոք շնչել։ Եվ երբ Մարտինը հեռանում էր, Ռութը կրկնակի եռանդով էր սկսում պարապել։

— Ահա, վերցրեք միստր Բեթլերի գիրքը,― ասաց մի օր Ռութը, երբ քերականության, թվաբանության ու բանաստեղծության մասին զրույցն ավարտվեց,— նա սկզբում ոչ մի բանում հաջողություն չուներ։ Նրա հայրը բանկում գանձապահ էր, բայց մի քանի տարի հիվանդացավ և Արիզոնայում մեռավ հյուծախտից, այնպես որ միստր Բեթլերը (նրա անունը Չարլզ Բեթլեր է) բոլորովին մենակ մնաց։ Նրա հայրը ծագումով ավստրալիացի էր, և նա Կալիֆորնիայում ազգականներ չուներ։ Աշխատանքի տեղավորվեց տպարանում (մի քանի անգամ նա պատմել է ինձ այդ մասին) և սկզբում շաբաթական երեք դոլլար էր վաստակում, իսկ հիմա տարեկան մոտ երեսուն հազար դոլլարի եկամուտ ունի։ Ինչպե՞ս հասավ այդ աստիճանին։ Նա ազնիվ, աշխատասեր և խնայող մարդ էր։ Նա հրաժարվում էր բավականություններից, որ առհասարակ շատ են սիրում երիտասարդները։ Նա իր համար սահմանել էր ամեն շաբաթ ետ գցել մի որոշ գումար՝ ամեն տեսակ զրրկանքների զրկանքների գնով։ Եվ շուտով սկսեց ստանալ շաբաթական երեք դոլլարից ավելի, ու իր եկամտի ավելանալուն զուգընթաց շատանում էր նրա խնայողությունը։ Ցերեկը աշխատում էր, իսկ աշխատանքից հետո հաճախում էր երեկոյան դպրոց։ Նա շարունակ մտածում էր ապագայի մասին․ հետո սկսեց հաճախել երեկոյան դասընթացներ։ Տասնյոթ տարեկան հասակում արդեն գրաշար էր և ստանում էր լավ ռոճիկ, բայց փառասեր էր։ Նա ուզում էր առաջ գնալ և ոչ թե ունենալ մի պատառ ապահովված հաց, և պատրաստ էր ամեն զոհողության՝ ի սեր ապագայի։ Նա վճռեց փաստաբան դառնալ և ծառայության մտավ իմ հոր գրասենյակը... երևակայեցեք, որպես ցրիչ շաբաթը միայն չորս դոլլար ռոճիկով։ Բայց նա սովորել էր խնայող լինել և մինչև անգամ այդ չորս դոլլարից էլ կարողանում էր խնայել։— Ռութը մի պահ լռեց շունչ առնելու և տեսնելու համար, թե Մարտինը ինչպես է ընդունում այդ պատմությունը։ Մարտինի դեմքին աշխույժ հետաքրքրասիրություն առաջացավ միստր Բեթլերի ճակատագրի նկատմամբ․ բայց միևնույն ժամանակ կիտեց հոնքերը։

— Երևում է, որ զրկանքներ շատ է կրել,— ասաց Մարտինը,— շաբաթական չորս դոլլար... Ինչպե՞ս կարոդ կարող էր նա ապրել դրանով։ Ես շաբաթական հինգ դոլլար եմ վճարում բնակարանի և ճաշի համար, և, աստված վկա, ոչ մի լավ բան չունեմ։ Հավանաբար շան կյանք էր վարում։ Նա անպայման սնվում էր...

Մարտինը այդ նկատառումներից շատերն արտահայտեց Ռութին և դրանով իսկ մի ավելորդ անգամ համոզեց աղջկան, թե անհրաժեշտ է զբաղվել իր վերադաստիարակությամբ։ Ռութի համար հատկանշական էր այդ առանձնահատուկ նեղմտությունը, որր ստիպում էր որոշ շրջանակի մարդկանց մտածել, թե միայն իրենց ռասան, կրոնը և քաղաքական համոզմունքներն են լավ և ճիշտ, և որ աշխարհի երեսին բոլոր մյուս մարդկային էակները իրենցից ցած են կանգնած։ Դա նույն այդ նեղմտությունն էր, որը ստիպում էր հինավուրց հրեային շնորհակալ լինել աստծուց նրա համար, որ կին չի ծնվել, իսկ հիմա առաքելականներին ստիպում է ճամփորդել ամբողջ երկրագնդում, որպեսզի բոլորին պարտադրեն իրենց աստծուն։ Այդ նույն նեղմտությունն էլ ներշնչում էր Ռութին՝ կյանքի բոլորովին այլ պայմաններում մեծացած այդ մարդուն մարդուն՝ Մարտինին, վերցնել և վերաձևել իր շրջանակի մարդկանց կերպարով։