― Այն պատճառով, որ երբ սիֆիլիսի բուժման համար գործադրված ջանքերի մեկ տոկոսը գործադրվեր այլասերումն արմատախիլ անելու վրա, սիֆիլիսը վաղուց գոյություն չէր ունենա։ Մինչդեռ ջանքերը ծախսվել են ոչ թե այլասերումն արմատախիլ անելու, այլ խրախուսելու, այլասերման անվտանգությունն ապահովելու վրա։ Էհ, բայց դա չէ խնդիրը։ Խնդիրն այն է, որ ինձ հետ այդ սարսափելի բանը՝ բարոյական անկումը կատարվեց ոչ այն պատճառով, որ ես ենթարկվեցի որևէ կնոջ հրապույրի բնական գայթակղությանը, ինչպես և լինում է ոչ միայն մեր դասի, այլև բոլոր մյուս խավերի, գյուղացիների 90 տոկոսի, եթե ոչ ավելի մեծ մասի հետ։ Չէ, ոչ մի կին էլ չգայթակղեց ինձ, այլ ես ընկա այն պատճառով, որ ինձ շրջապատող միջավայրը նման անկման մեջ ուրիշ բան էր տեսնում, ոմանք՝ ամենաօրինական և առողջության համար օգտակար գործողություն, ոմանք էլ ամենաբնական և ոչ միայն ներելի, այլև նույնիսկ անմեղ մի ժամանց երիտասարդի համար։ Ես չէի էլ հասկանում, որ այդտեղ անկում կա, պարզապես սկսեցի տրվել մասամբ հաճույք, մասամբ պահանջ համարվող այդ բաներին, որ, ինչպես ինձ էին ներշնչել, հատուկ են որոշ տարիքի, և սկսեցի այդ ապականությանը տրվել այնպես, ինչպես սկսել էի խմել, ծխել։ Բայց պիտի ասեմ, որ այնուամենայնիվ այդ առաջին անկման մեջ ինչ-որ յուրահատուկ ու սրտահույզ բան կար։ Հիշում եմ, անմիջապես, հենց այդտեղ, դեռ սենյակից դուրս չեկած այնպես տխրեցի, այնպես տխրեցի, որ ուզում էի ալց լինել, ողբալ իմ անմեղության, կնոջ հանդեպ ունեցածս վերաբերմունքի կորուստը, վերաբերմունք, որ կործանվել էր հավետ։ Այո, կնոջ նկատմամբ բնական, պարզ մոտեցումն ի չիք դարձավ մեկընդմիշտ։ Այն ժամանակվանից այլևս կնոջ հետ մաքուր հարաբերություն ոչ ունեցել եմ և ոչ էլ կարող եմ ունենալ։ Ես դարձա մեկը նրանցից, որոնց շնացող են ասում։ Իսկ շնացող լինելը ֆիզիկական վիճակ է, նման հաշիշամոլի, գինեմոլի, ծխամոլի վիճակին։ Ինչպես հաշիշամոլը, գինեմոլը, ծխամոլը այլևս նորմալ մարդ չէ, այնպես էլ իր հաճույքի համար մի քանի կին տեսած մարդն արդեն ոչ թե նորմալ, այլ մեկընդմիշտ փչացած անձնավորություն է՝ շնացող։ Ինչպես գինեմոլին ու հաշիշամոլին կարելի է տեղնուտեղը ճանաչել կերպարանքից, շարժուձևից, ճիշտ այդպես էլ շնացողին։ Սա կարող է ժուժկալել, ոգորել, բայց կնոջ հանդեպ պարզ, սովորական, մաքուր վերաբերմունք, եղբոր հարաբերություն այլևս երբեք չի կարող ունենալ։ Այն բանից, թե ինչպես է նայում, դիտում երիտասարդ կնոջը, անմիջապես կարելի է ճանաչել շնացողին։ Եվ ես շնացող դարձա ու այդպես էլ մնացի, իսկ դա էլ հենց իմ կործանման պատճառը եղավ։
'''V'''
— Այո, այդպե-ե՜ս։ Հետո բանն ավելի ու ավելի առաջ գնաց, եղան ամեն տեսակ խոտորումներ։ Աստվա՜ծ իմ, երբ միտքս են գալիս այդ կողմից իմ արած բոլոր գարշելիությունները, սարսափ է պատում ինձ։ Ես այսպես եմ խոսում դեռ իմ մասին՝ այն դեպքում, երբ ընկերներս ծիծաղում էին իմ, այսպես կոչված, անմեղության վրա։ Ուրեմն ինչե՜ր կլսես ոսկի երիտասարդության, սպաների, փարիզցիների մասին։ Եվ բոլոր այդ պարոններն ու ես, երբ երեսնամյա անառակներ էինք, կանանց հանդեպ հարյուրավոր ամենատարբեր սարսափելի հանցանքներ խղճներիս վրա ծանրացած, երբ երեսնամյա անառակներս մաքուր լվացված, ածիլված, անուշաբույր յուղերով օծված, մաքուր սպիտակեղենով, ֆրակով կամ համազգեստով մտնում էինք հյուրասենյակ կամ պարասրահ՝ իսկը մաքրության խորհրդանիշ էինք, կատարյալ սքանչելիք...
Ախր մի մտածեք՝ ինչ պետք է լիներ և ինչ կա իրականում։ Պետք է լիներ այնպես, որ երբ հասարակության մեջ իմ քրոջը, իմ դստերը նման պարոն մոտենար, սրան մի կողմ կանչեի ու ասեի ականջին. «Ախր ես գիտեմ, սիրելիս, թե դու ինչպես ես ապրում, ինչպես և ում հետ ես անցկացնում գիշերները։ Սա քո տեղը չէ։ Այստեղ մաքուր, անմեղ աղջիկներ են։ Հեռացի՛ր»։ Այսպես պետք է լիներ, մինչդեռ լինում է այնպես, որ երբ նման պարոնը հայտնվում է ու գիրկն առած պարում իմ քրոջ, դստեր հետ, մենք ցնծում ենք, եթե նա հարուստ է և կապեր ունի։ Թերևս Ռիգոլբոշից հետո ուշադրության արժանացնի նաև իմ դստերը։ Եթե նույնիսկ հիվանդության հետքեր, վատառողջության նշաններ են մնացել ոչինչ։ Հիմա լավ են բուժում։ Ես գիտեմ, օրինակ, որ բարձր հասարակության մի քանի աղջկա ծնողները հաճույքով ամուսնացրել են սիֆիլիտիկների հետ։ Օ՜․․․ օ, գարշանք։ Բայց կգա, չէ՞, մի ժամանակ, որ կմերկացվի այդ գարշանքն ու կեղծիքը։
Եվ նա մի քանի անգամ արձակեց իր տարօրինակ հնչյուններն ու սկսեց թեյ խմել։ Թեյը խիստ թունդ էր, ջուր չկար խառնելու։ Ես զգում էի, որ վրաս արտակարգ ազդել էր խմածս երկու բաժակը։ Հավանաբար թեյը նրա վրա էլ էր ազդում, որովհետև նա գրգռվում էր ավելի ու ավելի։ Ձայնը դառնում էր ավելի ու ավելի երգեցիկ և արտահայտիչ։ Նա անընդհատ փոխում էր դիրքը, մեկ հանում գլխարկը, մեկ դնում, և նրա դեմքի արտահայտությունը տարօրինակ կերպով փոխվում էր կիսախավարում, որի մեջ նստած էինք։
― Ահա այսպես էլ ապրեցի մինչև երեսուն տարեկանս՝ ոչ մի րոպե չհրաժարվելով ամուսնանալու և ինձ համար ընտանեկան ամենավեհ, մաքուր կյանք ստեղծելու մտքից, և այդ նպատակով զննում էի իմ ծրագրին հարմար այս կամ այն աղջկան,— շարունակեց նա։— Ես բնակալել էի ապականության մեջ և միաժամանակ աշխատում էի ընտրել այնպիսի աղջկա, որ իր մաքրությամբ արժանի լիներ ինձ։ Շատերից ետ էի կանգնում հենց այն պատճառով, որ նրանք բավականաչափ մաքուր չէին ինձ համար։ Եվ վերջապես գտա մեկին, որին ինձ արժանի համարեցի։ Ժամանակին շատ հարուստ, բայց սնանկացած պենզացի մի կալվածատիրոջ երկու դուստրերից մեկն էր այդ աղջիկը։
Մի երեկո, երբ նավակով զբոսնելուց հետո լուսնի լույսով ետ էինք լողում տուն, և ես նստած էի նրա կողքին ու զմայլվում էի ջերսիի մեջ պրկված նրա բարեգեղ մարմնով ու խոպոպիկներով, հանկարծ որոշեցի, որ նա է իմ փնտրած աղջիկը։ Այդ երեկո թվում էր ինձ, թե նա հասկանում է այն ամեն-ամենը, ինչ զգում ու մտածում էի ես, և թե իմ զգացածն ու մտածածն ամենավեհ բաներն էին աշխարհում։ Մինչդեռ, ըստ էության, եղած֊չեղածն այն էր, որ ջերսին, ինչպես և խոպոպիկները շատ էին սազում նրան, և որ մերձության մեջ նրա հետ անցկացրած օրվանից հետո ավելի սերտ մերձավորություն էի ուզում։
Զարմանալի բան, ինչ կատարյալ է լինում այն պատրանքը, թե գեղեցկությունը երախտիք է։ Գեղեցիկ կինը հիմարություններ է դուրս տալիս, դու լսում ես ու չես նկատում հիմարությունները, այլ խելացին ես տեսնում։ Նա գարշելի բաներ է ասում, անում, և դու ինչ֊որ հաճելի բան ես տեսնում այդ ամենի մեջ։ Իսկ երբ նա չի ասում ոչ հիմար, ոչ գարշելի բաներ, մինչդեռ գեղեցիկ է, անմիջապես հավատ ես ընծայում, որ նա անասելի խելացի է և բարոյական։
Ես տուն վերադարձա խանդավառ տրամադրությամբ՝ մտածելով, որ նա բարոյական կատարելության գագաթնակետն է և հենց այդ պատճառով արժանի է իմ կինը լինելու, և հաջորդ օրը առաջարկություն արեցի։
Բայց ախր ի՜նչ շփոթ է դա։ Հազարավոր ամուսնացող տղամարդկանցից, ոչ միայն մեր շրջապատում, այլև, դժբախտաբար, ժողովրդի մեջ, հազիվ գտնվի մեկը, որ պսակվելուց առաջ արդեն ամուսնացած չլինի մի տասը, երբեմն էլ հարյուր կամ հազար անգամ, Դոն Ժուանի նման։ (Հիմա, ճիշտ է, իմ տեսածով ու լսածով մաքուր երիտասարդներ կան, որ զգում են ու գիտեն՝ կատակ բան չի դա, այլ մեծ գործ։ Աստվա՜ծ նրանց օգնական։ Բայց իմ ժամանակներում տասը հազարից մեկն էլ այդպես չէր)։ Եվ ամենքն էլ գիտեն այդ բանն ու ձևացնում են, թե չգիտեն։ Բոլոր ռոմաններում ամենայն մանրամասնությամբ նկարագրում են հերոսների զգացումները, այն լճակները, թփերը, որոնց շուրջը ճեմում են նրանք, սակայն, նկարագրելով նրանց մեծ սերը որևէ աղջնակի հանդեպ, ոչինչ չեն գրում այն մասին, թե ինչ կյանք է ապրել հետաքրքիր այդ հերոսն առաջներում, ոչ մի խոսք այն մասին, որ նա հասարակաց տներ է հաճախել, գայթակղել սպասուհիների, խոհարարուհիների, ուրիշների կանանց։ Իսկ եթե կան էլ նման անպարկեշտ վեպեր, չեն տալիս մարդկանց ձեռքը, գլխավորապես նրանց, ում ամենից ավելի է անհրաժեշտ այդ բոլորն իմանալ աղջիկների ձեռքը։ Սկզբում ձևանում են աղջիկների առաջ, թե մեր քաղաքների և մինչև անգամ գյուղերի կյանքի կեսը լցնող անառակությունն ամենևին գոյություն չունի։ Հետո այնպես են վարժվում այդ կեղծիքին, որ ի վերջո, անգլիացիների նման, իրենք էլ են սկսում անկեղծորեն հավատալ, թե մենք բոլորս բարոյական մարդիկ ենք և ապրում ենք բարոյական աշխարհում։ Իսկ աղջիկները, այդ խեղճերը, դրան հավատում են ամենայն լրջությամբ։ Այդպես հավատում էր և իմ դժբախտ կինը։ Հիշում եմ, թե ինչպես մի անգամ, երբ ես արդեն նշանված էի, նրան ցույց տվի իմ օրագիրը, որից նա կարող էր գոնե որոշ չափով իմանալ իմ անցյալի մասին, գլխավորը՝ իմ ունեցած վերջին կապի մասին, որի վերաբերյալ նա կարող էր տեղեկություն ստանալ ուրիշներից, ուստի և անհրաժեշտություն զգացի այդ բանը հայտնել նրան։ Հիշում եմ, թե ինչպես սարսափեց, վհատվեց ու կորցրեց իրեն, երբ լսեց ու հասկացավ։ Զգում էի, որ նա այն ժամանակ ուզում էր թողնել ինձ։ Եվ ինչու չթողեց...
Ուղեկիցս արձակեց իր հնչյունը, լռեց մի պահ և էլի թեյից մի կում արեց։