Changes

— Ձայները շատ խուլ են ու խառնիխուռն,— ասաց նա: — Մի բան հաստատ է, շրջակա մի քանի մղոնի վրա հարփավայրը հարթավայրը ամայի է: Մեր թշնամիների ոտքերի ձայնը հազիվ է լսվում, վախենում եմ, նրանք շատ են հեռացել: Փոխարենը, որքան գնում, ավելի հստակ է լսվում սմբակների ձայնը: Ինձ թվում է, որ ես դեռ երազում էի դրանք լսում... Ինչ որ ձիեր էին, քառատրոփ արշավով արևմուտք էին սլանում: Բայց, հիմա նրանք, կարծես թե, շրջվել են դեպի հյուսիս և սրնթաց հեռանում են մեզանից: Կուզենայի իմանալ, ինչ է կատարվում այս հողերում:

Այդպես սկսվեց հետապնդման երրորդ օրը: Քայլում ու վազում էին նրանք առանց դադարի, մեկ ամպերի արանքից ընկնող արևի շողերի ներքո, մեկ ամպերի ստվերում, և ոչինչ չէր կարող մարել նրանց սրտերում վառվող կրակը: Հազվադեպ էին մի երկու բառ փոխանակում: Առջևում անծայրածիր կանաչ հարթավայր էր: Ճանապարհորդների էլֆական թիկնոցները, լուծվելով կանաչա-մոխրագույն խոտերում, թաքցնում էին նրանց նույնիսկ ամենասուր աչքերից, և, երևի միայն էլֆը կզանազաներ երեք բարեկամներին խոտերից, և այն էլ մոտիկից: Քանի ու քանի անգամ իրենց սրտի խորքում ճանապարհորդները շնորհակալություն էին հայտնում Լորիենի տիրուհուն այդ թիկնոցների ու մեկ էլ լեմբասի համար, որն ուտում էին առանց կանգ առնելու՝ քայլելու ընթացքում, ամեն անգամ զգալով նրա թարմացնող ու կենարար ուժը:

Ամբողջ օրը հետքը ուղիղ գծով, առանց ոլորանների, տանում էր դեպի հյուսիս արևմուտք: Երեկոյան մոտ ձգվեցին երկար, անտառազուրկ լանջերը, որոնք ալիք ալիք հեռանալով վեր վերածվում էին ածվում կարճ, սապատավոր բլուրների: Օրքերի հետքը թեքվում էր դեպի հյուսիս ու ժամանակ առ ժամանակ գրեթե կորչում. հողն այստեղ գնալով պնդանում էր, իսկ բուսականություն գրեթե չկար: Հեռվում՝ ձախ կողմում, կանաչ գորգի վրա արծաթին էր տալիս ոլորապտույտ Էնտուոշը: Տարածքը ամայի էր ու անշունչ, բնակության հետք անգամ չկար: Արագորնը զարմանում էր, որ մինչև հիմա ոչ մի կենդանի շնչի չեն հանդիպել՝ ոչ մարդու, ոչ էլ գազանի: Սակայն ռոհանցիների բնակավայրերը գտնվում էին ավելի հարավ, Էրեդ Նիմրիսի՝ Սպիտակ Լեռների, անտառապատ ստորոտում, որը թաքնված էր մշուշում և այստեղից չէր երևում: Բայց չէ՞ որ առաջներում ռոհանցիները իրենց ձիերին այս կողմերում էին արածեցնում. հարթավայրում վրաններ էին խփում ու նույնիսկ ձմեռում, բայց այժմ այս հողերը դատարկ էին ու ամայի:

— Այստեղ ինչ որ տարօրինակ բան է կատարվում: Չեմ հավատում այս չափից ավելի լռությանը: Եվ այս գունատ լուսնին նույնպես չեմ հավատում: Աստղերը հազիվ են առկայծում, և ինչ որ աննախադեպ հոգնածություն է վրաս իջել: Հետքագետին վայել չէ ճանապարհի կեսին այսպես հոգնել: Ինչ որ մեկն օգնում է մեր թշնամիներին՝ ուժ տալով նրանց, իսկ մեր առջև ինչ որ անտեսանելի արգելքներ պատրաստումփռում: Ճիշտն ասած, ոտքերս այնքան չեն ծանրացելել, որքան սիրտս:

Արագորնն ու Ջիմլին արագ ոտքի ելան և, առանց ժամանակ կորցնելու, ջոկատը շարժվեց առաջ: Բլուրները կամաց-կամաց մոտենում էին: Կեսօրին դեռ մի ժամ կար, երբ ճանապարհորդները հասան առաջին կանաչ լանջերին, որոնք բարձրանալով վեր, աստիճանաբար վեր էին ածվում դատարկ, քարքարոտ գագաթների: Ձախ կողմում, կողմում՝ բլուրների ու գետի միջև ընկած հատվածում, տարածվել էր կանաչ մարգագետինը: Բլուրներից մեկի հովանու տակ՝ կանաչի մեջ, սևին էր տալիս տրորված խոտերից մի տարածք: Օրքերն էին կանգ առել հանգստանալու: Այդտեղից հետքը նորից թեքվում էր դեպի հյուսիս ու գնում բլուրների երկայնքով: Արագորնը կանգ առավ և ուշադիր սկսեց զննել տրորված տարածքն ու նրա շրջապատը:

— Այստեղ օրքերը որոշել են հանգստանալ,— ասաց նա,— բայց հետքերն արդեն հնացել են: Երևում է սիրտդ քեզ չէր խաբում, Լեգոլա՛ս: Արդեն մոտավորապես երեք անգամ տասներկու ժամ է անցել, ինչ նրանք այստեղից հեռացել են: Եթե նրանք արագությունը չեն կոտրել, ուրեմն երեկ՝ մայրամուտին, դեռ երեկ հասել են Ֆենգորնի անտառեզր:

Երբ արևն արդեն մայր էր մտնում, բարեկամները անցան վերջին բլուրը: Ամբողջ օրը նրանք վազել էին առանց հանգստանալու և հիմա ստիպված անցել էին քայլքի: Ջիմլին հոգնածությունից կորացել էր: Սովորաբար թզուկները թե ճանապարհին, թե աշխատանքի ժամանակ, ժայռի պես տոկուն են, սակայն անվերջանալի հետապնդումը ծանր էր անդրադարձել թզուկի վրա, և մեծամասամբ այն պատճառով, որ հաջողության հասնելու հույսը գրեթե մարել էր նրա սրտում: Արագորնը քայլում էր լուռ ու մռայլ, ժամանակ առ ժամանակ կռանալով և ուշադիր զննելով հետքը՝ հույս ունենալով արահետում կրկին ինչ որ մի նշան գտնել: Միայն Լեգոլասն էր, որ քայլում էր առաջվա պես թեթև. թվում էր, թե նրա ոտքերը չէին դիպչում գետնին՝ համենայն դեպս, նա հետքեր չէր թողնում: Նա սնվում էր միայն էլֆերի ճանապարհային հացով գալեթներով և, եթե կարելի է այդպես անվանել, քնում էր ոտքի վրա: Այդ քնի ժամանակ նրա հոգին թափառում էր էլֆերի հեռավոր ու զարմանահրաշ անուրջների արահետներում, իսկ բանականությունը մնում էր ընկերների հետ՝ արևի պայծառ լույսով ողողված երկրային ճանապարհին:

— Առավոտյան կողմ քամին ուղղությունը կփոխի և կփչի արևելքից,— խոստացավ Լեգոլասը: —Հանգստանանք— Հանգստանանք, եթե հոգնել եք, բայց հույսներդ մի կորցրեք: Ոչ ոք չգիտի, թե մեզ առավոտյան ինչ է սպասվում: Լուսաբացը հաճախ է անակնկալ լուրեր բերում:

Արևելքում, ինչքան աչքդ կտրեր, տարածվել էին Ռոհանի լայնարձակ արոտավայրերը: Այդ արոտավայրերը նրանք էլի էին տեսել՝ շատ հեռվից, Անդուինի ափերից: Հյուսիս արևմուտքում սևին էր տալիս Ֆենգորնի անտառը, բայց դեռ մի տասը լիգ կլիներ մինչև անտառեզր: Մառախլապատ Մշուշապատ Լեռները հալվում էին հորիզոնի կապույտում, իսկ մոխրագույն ամպերի մեջից միջից վեր էր խոյանում Մեթեդրեսի՝ ամենաբարձր լեռան գագաթը: Անտառի միջից, նեղ հունով և բարձրադիր ափերով, բարեկամներին ընդառաջ էր վազում արագընթաց Էնտվեյը: Օրքերի հետքը ուղիղ այնտեղ էր տանում:

Վերջապես նույնիսկ Ջիմլին լսեց հեռվից եկող սմբակների դոփյունը: Հեծյալները քամու պես սլանում էին օրքերի հետքերով: Շուտով հարթավայրում զրնգուն ձայներ լսվեցին: Ռոհանցիները , և բլրի հետևից երևացին ոհանցիները, որոնք խթանելով իրենց ձիերին սլանում էին դեպի հարավառաջ՝ շրջանցելով բլուրը: Տափաստանը դղրդում էր սմբակների դոփյունից: Շարքը շարքի ետևից անցնում էր ջոկատը ճանապարհորդների դիմացովառջևով: Հեծիալները Հեծյալները ուժեղ, ամրակազմ տեսք ունեին՝ զինված էին ու զրահապատ: Թեթև , թեթև սաղավարտների տակից ծածանվում էին նրանց շիկահեր մազերը: Խելացի, խելացի, բայց միևնույն ժամանակ խիստ դեմքեր ունեին: Գոտիներից թուր էր կախված, իսկ մեջքներին՝ վահան, ձեռքներին բռնել էին նիզակները: Նրանց նժույգների բաշը խնամված էր, մազը փայլուն, իսկ պոչները ծածանվում էին քամուց:

Թեպետ Թեև ժամանակ առ ժամանակ հեծիալներից հեծյալներից մեկը բարձրացնում էր գլուխն ու նայում շուրջ բոլորըշուրջը, բայց կարծես թե ոչ մեկ մեկը չէր նկատում խոտերին նստած անծանոթներին: Ջոկատի վերջին շարքերն էին անցնում, երբ Արագորնը բարձրացավ նստած տեղից ու բարձր գոռացգոչեց.

–Ի՞նչ նորություն — Ի՞նչ նորություններ կան հյուսիսում, Ռո՛հանի Հեծյալներ:

Զարմանալի վարպետությամբ հեծյալները կանգնեցրին իրենց նժույգներն ու նժույգներին և արագորեն շրջապատեցին անծանոթներին: Բարեկամները հայտնվեցին ռոհանցիների շրջափակման մեջ: Արագորնը անշարժ կանգնել էր, իսկ Ջիմլին ու Լեգոլասը շարունակում էին նստած մնալ՝ սպասելով դեպքերի զարգացմանը: Հեծյալները կանգ առան ու նիզակներն ուղղեցին դեպի օտարականները: Նրանց առաջնորդը մի գլուխ բարձր էր մնացած ռազմիկներից՝ սպիտակ ռազմիկներից, իսկ սաղավարտի հետևի մասում ծածանվում էր էր ձիու պոչով սաղավարտովպոչից պատրաստված սպիտակ մազափունջը: Նա առաջ եկավ եկավ՝ նիզակի ծայրը ուղղելով Արագորնի կրծքին: Արագորնը տեղից չշարժվեց:

–Ո՞վ — Ո՞վ եք դուք , և ինչ ի՞նչ գործ ունեք այստեղ,– — համընդհանուր լեզվով հարցրեց հեծիալը: Նրա խիստ ձայնն ու առոգանությունը Թզուկին թզուկին ու էլֆին հիշեցրեցին հիշեցրին Բորոմիրին:

–Ինձ — Ինձ Պանդուխտ են անվանում,– — պատասխանեց Արագորնը,– — հյուսիսից եմ եկել, օրքերին եմ հետապնդում:

Առաջնորդն իջավ ձիուց, նիզակը տալով զինակիցներից մեկին: Դուրս քաշելով սուրը պատյանից , նա մոտեցավ Արագորնին և սկսեց զարմացած հայացքով ոտից ոտքից գլուխ չափչփել նրան:

–Սկզբում — Սկզբում ես ինքս ձեզ օրքերի տեղ դրեցի, բայց հիմա տեսնում եմ որ սխալվել եմ,– ... — վերջապես ասաց նա: — Սակայն,– բայց ձեզանից ի՞նչ որսորդ: Ո՞վ է հետապնդում օրքերին այսպիսի ջոկատով: Նրանք շատ ճարպիկ են կռվի դաշտում ու լավ զինված են: Էլ չխոսեմ նրանց քանակից: Բախտներդ բերել է, որ չեք հանդիպել նրանց, թե չէ որսորդներից կվերածվեիք որսի: Բայց գիտե՞ս ինչ, Պանդուխտ, քո մեջ ինչ որ տարօրինակ բան կա: –Նա — Նա ուշադիր հայացք նետեց Արագորնի վրա: –Պանդուխտ— Պանդուխտ... Մի՞թե դա անուն է: Նույնիսկ հագուստդ է տարօրինակ: Որտեղի՞ց հայտնվեցիք: Ինչպե՞ս կարող էինք ձեզ չնկատել: Միգուցե դուք էլֆե՞ր եք:

–Ոչ— Ոչ,– — պատասխանեց Արագորնը,– — մեզանից միայն մեկն է էլֆ՝ Լեգոլասը, հյուսիսային Չարքանտառից: Բայց մեր ճանապարհը անցել է Լոթլորիենով, իսկ նրա տիրուհին՝ ի նշան բարեկամության, մեզ ճանապարհել է նվերներով:

–Դուրս — Դուրս է գալիս , որ կախարդուհին, որի մասին պատմվում է հին հեքիաթներում, իսկապես ապրում է ոսկե անտառումՈսկե Անտառում,– — գոչեց նա: –Լսել — Լսել եմ, որ քչերին է հաջողվում դուրս պրծնել նրա հյուսած որոգայթից: Իրո՛ք որ տարօրինակ ժամանակում ենք ապրում... Բայց , եթե դուք եղել եք Լորիենում և ստացել եք կախարդուհու օրհնությունը, այդ դեպքում գուցե դուք էլ է՞լ եք կախարդներ, և խաբեության ծուղա՞կ եք հյուսում: –Նա — Նա կասկածանքով նայեց էլֆին ու թզուկին: –Իսկ — Իսկ դո՞ւք ինչու եք լռում օտարականնե՛ր, թե՞ դուք լեզու չունեք:

Ջիմլին վեր կացավ տեղից ու և, կացինը ձեռքին, ոտքերը լայն բացած , կանգնեց ռոհանցու դիմաց: Նրա աչքերը փայլատակեցին:

–Սկզբում — Սկզբում ասա քո անունը, հեծյա՛լ, իսկ և հետո կիմանաս իմը,– — հպարտ գոչեց նա:

–Որպես — Որպես օտարական դու պետք է առաջինը ներկայանաս,– — խստացավ ռոհանցին՝ չափչփելով Ջիմլիին ոտից գլուխ,– — բայց թող քո ասածը լինի: Ես Էոմե՛րն եմ՝ Էոմունդի որդին, Ռոհանի երրորդ զորավարը:

–Այդ — Այդ դեպքում լսի՛ր ինձ Էոմեր՝ , Էոմե՛ր, Էոմունդի՛ որդի Էոմունդի,– ասաց — գոչեց թզուկը: –Ես Ջիմլին —Ես Ջի՛մլին եմ՝ Գլոյնի որդին, Սարատակի թագավորությունից: Մինչ հիմարություններ դուրս տալը լավ կլիներ ավելի լավ ճանաչեիր նրան նրան՝ ում զրպարտում ու վիրավորում ես: Մի՛ դատիր այն, ինչը չգիտես:

Ռոհանցու աչքերը փայլատակեցին: Շրջափակման օղակն ավելի նեղացավ: Նիզակների ծայրերը դիպան ճանապարհորդներինճանապարհորդների կրծքերին:

–Ես — Ես կթռցնեի քո գլուխը , թզու՛կ, մորուքիդ հետ միասին, եթե դու գոնե մի քիչ բարձրահասակ լինեիր,– — ցասումով գոչեց Էոմերը:

–Դու — Դու կմեռնես ավելի շուտ , քան թուրդ կհասցնի հարվածե՛լ,– — կայծակնային արագությամբ աղեղը լարելով բացականչեց Լեգոլասը, –նա մենա՛կ չի — նա մենակ չէ այստեղ:

Էոմերը բարձրացրեց թուրըսուրը, և ամեն ինչ արյունով կվերջանար, եթե չմիջամտեր Արագորնը: Նա կանգնեց Էոմերի և Ջիմլիի միջև:

–Ներիր — Ներիր մեզ Էոմե՛ր,– — ասաց նա,– — եթե դու մեզ ճանաչեիր, ապա կհասկանայիր թե ինչու իմ ընկերները տաքացան: Մենք թշնամի չենք ո՛չ Ռոհանին, ո՛չ էլ նրա ժողովրդին: Նախքան հարվածդ հասցնելը կլսե՞ս մեզ:

–Լա՛վ— Լա՛վ,– — պատասխանեց Էոմերը իջեցնելով թուրը,– — բայց հիշի՛ր, այս մռայլ ժամանակներում անկոչ հյուրերին վայել չէ նման գոռոզ պահվածքը: Ասա՛ ինձ քո իսկական անունը:

–Սկզբում — Սկզբում ասա թե ու՛մ ես դու հպատակվում,– գոչեց — առարկեց Արագորնը,– : — Մորդորի սև տիրակալին Սև Տիրակալին թշնամի՞ ես, թե՞ բարեկամ:

–Ես — Ես հպատակվում եմ իմ տիրակալ տիրակալին՝ Ռոհանի թագավոր Թեոդենին՝ Թեոդենին, Թենգելի որդուն,– — պատասխանեց Էոմերը: –Մենք — Մենք չենք հպատակվում սև տիրակալինՍև Տիրակալին, բայց դեռ պատերազմի մեջ էլ չենք նրա հետ: Բայց եթե դուք նրանից եք փախչում, ավելի լավ է լքեք այս հողերը: Մեր սահմաններն ապահով չեն: Մեզ անընդհատ սպառնում են, բայց մենք միայն մի բան ենք ուզում, որ մեզ հանգի՛ստ թողնեն: Ուզում ենք ապրել այնպես, ինչպես ապրել ենք մինչև հիմա: Չե՛նք ուզում խոնարհել գլուխներս օտար տիրակալների առջև՝ կարևոր չէ բարի, թե չար: Կար ժամանակ, երբ մենք հյուրասեր էինք, բայց հիմա անկոչ օտարականնրը թող չնեղանան, նրանց հետ խոսակցությունը կարճ է տևում: Ասա՛, ո՞վ ես դու, ու՞մ ես հպատակվում, և ու՞մ հրամանով ես մեր հողերում օրքերին հետապնդում:

–Ես — Ես ոչ մեկին էլ չե՛մ չեմ հպատակվում,– — ասաց Արագորնը,– — բայց Մորդորի սպասավորներին հետապնդում եմ ամենուր: Օրքերին ցանկացած մահկանացուից լավ եմ ճանաչում, և եթե ընտրություն ունենայի, այլ կերպ կհետապնդեյիկվարվեի: Օրքերը մեր ընկերներից երկուսին գերի պատանդ են վերցրել: Նման իրավիճակում էլ չես մտածում ոտքով ոտքո՞վ ես, թե թե՞ ձիով: Սլանում ես առանց հետ նայելու ու և ոչ մեկից թույլտվություն չես հարցնում: Եվ չես էլ հաշվում շատ շա՞տ են թշնամիներդ, թե թե՞ քիչ, եթե միայն սուրդ չի հաշվում նրանց կտրված գլուխները: Չէ՞ որ ես անզեն չե՛մանզե՛ն չեմ:

–Էլենդի՛լ— Էլենդի՛լ,– — բարձր ձայնով գոչեց Արագորնը: -–Ես — Ես Արագո՛րնն եմ, Արաթորնի որդի՛ն: Էլեսսար են ինձ անվանում, նաև անվանում՝ էլֆական բյուրեղ: Ծնունդով ես դունադանցի Դունադան եմ: , Իսիլդուրի՝ Էլենդիլի որդու, Գոնդորի հնագույն տիրակալի հետնորդը: Քո առջև Էլենդիլի կոտրված թուրն է՝ է, վերածնված կայծակը: Այն նորից են կռել: Ընտրի՛ր վերջապես բարեկամ ես ինձ, թե՞ թշնամի: Կօգնես Կօգնե՞ս ինձ, թե՞ կխանգարես:

–Իսկապես — Իսկապես որ չտեսնված ժամանակներ են եկել,– — մրթմրթաց նա: –Լեգենդներն — Ասույթներն ու առասպելները բուսնում են ճանապարհիդ ճանապարհիդ՝ անմիջապես խոտի միջից... Բայց ասա , ասա՛ ինձ, օ օ՛ պարոն, ի՞նչն է քեզ բերել մեր տիրույթները: Ի՞նչ էին նշանակում գուշակության մռայլ բառերը... Շատ օրեր են արդեն անցել այն օրից, ինչ երբ Բորոմիրը՝ Դենետորի որդին, հեռացավ փնտրելու այդ հարցի պատասխանը, բայց նրա ձին, որը մենք էինք փոխարինաբար տվել, առանց հեծիալի է վերադարձել: Ի՞նչ լուրեր ես բերել մեզ հյուսիսային երկրներից:

–Ես — Ես բերել եմ ձեզ ընտրություն,– — պատասխանեց Արագորնը: –Փոխանցիր — Փոխանցիր Թեոդենին՝ Թենգելի որդուն, որ վաղ թե ուշ նա ստիպված է լինելու պատերազմի մեջ մտնել՝ կամ Սաուրոնի կողմից, կամ էլ նրա դեմ: Ոչ ոք այլևս չի կարող ապրել առաջվա պես, և շատ քչերը կպահպանեն իրենց տիրույթները: Բայց այդ մասին հետո կխոսենք: Եթե ոչինչ չխանգարի ես ինքս թագավորին կհանդիպեմ: Բայց հիմա իմ առջև դժվար ճանապարհ է և ես քո օգնության կարիքն ունեմ: Դու արդեն լսեցիր, որ ես հետապնդում եմ օրքերին, որոնք գերեվարել պատանդ են վերձրել մեր ընկերներին: Ի՞նչ կասես այդ մասին:

–Հետապնդելն — Հետապնդելն իմաստ չունի,– — ասաց Էոմերը,– — օրքերը ոչնչացված են:

–Իսկ ի՞նչ է կատարվել — Իսկ մեր ընկերների հետընկերնե՞րը:

–Մենք — Մենք միայն օրքերի ենք տեսել:

–Բայց — Բայց դա իսկապես տարօրինակ է,– — գոչեց Արագորնը: –Իսկ — Իսկ դուք զննե՞լ եք սպանվածներին: Մի՞թե այնտեղ միայն օրքեր են եղել: Մեր ընկերները փոքրահասակ են: Դուք նրանց երեխաների տեղ կընդունեյիք: Ոտաբոբիկ են, մազոտ ոտնաթաթերով, և այս նույն թիկնոցներից են կրում: