— Ռոնի, քույր իմ,— ասաց Բիրկը և անհետացավ ձյան մառախուղում։
<nowiki>* * *</nowiki>
Այդ գիշեր այնքան ձյուն եկավ, որ նույնիսկ Ճաղատ Պերն իր ողջ երկար կյանքի ընթացքում այդպիսի բան չէր տեսել։ Չորս ավազակ հազիվ կարողացան ծանր դարպասը մի փոքր բացել, որպեսզի, դժվարությամբ խցկվելով արանքը, մաքրեն ձնակույտը։ Գայլի երախը կարծես փակվել էր։ Եթե այս գրողի տարած ձյունը չդադարի տեղալ, զգուշացնում էր Ճաղատ Պերը, ապա մեր ճանապարհով մինչև գարուն անցնել չի լինի։
Մատիսը ամբողջ ժամանակ համարյա չէր մտածում Բորկայի մասին, նրան բոլորովին ուրիշ բան էր անհանգստացնում. Ռոնին հիվանդացել էր, կյանքում առաջին անգամ։ Անտառում պատահած դեպքից հետո, երբ նա քիչ էր մնում սառչեր, առավոտյան արթնացավ ջերմության մեջ և, ի զարմանս իրեն, զգաց, որ բոլորովին չի ուզում անկողնուց վեր կենալ։
— Քեզ ինչ է պատահել,— բացականչեց Մատիսը և ծնկի իջավ նրա մահճակալի մոտ։— Չլինի՞ հիվանդացել ես։
Նա բռնեց Ռոնիի ձեռքը և սարսափեց. ինչ տաք էր, և ամբողջ մարմինն էլ այրվում էր։ Մատիսը վախեցավ։ Նա սովոր էր, որ Ռոնին միշտ առողջ ու առույգ լինի։ Իսկ հիմա իր դուստրը, իր սիրելին պառկած է՝ գլուխը հետ գցած, և Մատիսը իսկույն հասկացավ ինչով դա կվերջանա, ինչ է իրեն սպառնում։ Իհարկե, ինքը կկորցնի Ռոնիին, նա կմեռնի, ինքը դա զգում էր, և նրա սիրտը կտոր֊կտոր էր լինում։
Նա չգիտեր ուր կորչեր։ Այնպես էր տանջվում, որ ուզում էր գլուխը պատին զարկել ու աղաղակել, բայց խեղճ աղջկան վախեցնելու ահից լռում էր։ Այդքան խելքը կտրում էր։ Դրա համար էլ միայն ձեռքը դրեց նրա այրվող ճակատին ու մրթմրթաց.
— Լավ է, որ տաք տեղ ես պառկել, փոքրիկս։ Երբ հիվանդանում ես, պետք է տաք տեղ պառկես...
Բայց Ռոնին տեսնում էր, ինչ է կատարվում հոր հետ, ու թեև ամբողջապես այրվում էր, փորձեց մխիթարել նրան.
— Հանգստացիր, Մատիս։ Դատարկ բան է, կարող էր և ավելի վատ լինել։
Այո, կարող էր ավելի վատ լինել։ «Ես կարող էի ամբողջ ձմեռը, մինչև գարուն, պառկած մնալ ձյան տակ»,— մտածեց Ռոնին։ Խեղճ Մատիս։ Նորից պատկերացրեց, թե ինչպես էր նա տանջվելու, եթե ինքը սառչեր, և չկարողացավ արցունքները զսպել։
— Ո՞ւր է մայրիկը։ Ո՞ւր է կորել,— բղավեց Մատիսը և, ինքն էլ հեկեկալով, դուրս թռավ դահլիճից։
Մատիսը լաց եղավ այնքան ժամանակ, մինչև Լովիսան, հավերին ու այծերին կերակրելով, հայտնվեց փարախում։
Այդ ժամանակ նա բղավեց.
— Ա՛յ կին, ինչու հոգ չես տանում քո հիվանդ երեխային։
— Հիվա՞նդ։ Իմ երեխա՞ն,— հանգիստ հարցրեց Լովիսան։— Իսկ ես չգիտեմ էլ։ Հիմա, ահա, ոչխարներին ճյուղեր գցեմ, հետո...
— Ես ինքս կգցեմ, վազիր Ռոնիի մոտ,— գոռաց նա և շշուկով ավելացրեց,— եթե դեռ կենդանի է։
Լովիսան դստերը դեղաբույսերի եփուկ խմեցրեց, և երեք օր հետո արդեն Ռոնին, ի զարմանս և հուրախություն Մատիսի, անկողնուց վեր կացավ։ Նա նորից առաջվանն էր, միայն թե, երևի, քիչ ավելի մտածկոտ։ Այն երեք օրը, ինչ հիվանդ էր, շատ էր մտածում։ Հիմա ի՞նչ է լինելու։ Ինչպե՞ս է Բիրկը։ Ինքը եղբայր ունի, բայց որտե՞ղ և ինչպե՞ս են տեսնելու իրար։ Միայն թաքուն։ Ինքը երբեք սիրտ չի անի ասել Մատիսին, որ Բորկայի ավազակախմբից մի ավազակ դարձել է իր ընկերը։ Դա նույնն է, թե բռունցքով խփես նրա գագաթին, միայն թե՝ ավելի վատթար։ Դա նրան կսպաներ կամ էլ նա այնպես կկատաղեր, ինչպես երբեք չէր եղել։ Ախր ինչո՞ւ հայրը ոչ մի բանում իրեն զսպել չգիտի։
Իսկ հողմերը շարունակում էին ոռնալ ամրոցի շուրջը։ Ձնաթմբերը օրեցօր մեծանում էին, և վերջապես Ռոնին հասկացավ, որ մինչև գարուն Բիրկին չի տեսնի։ Նա իր կողքին էր, բայց նույնքան անհասանելի իր համար, որքան, եթե ապրեր այստեղից հազար մղոն հեռու։
<nowiki>* * *</nowiki>
Ավազակները կարոտում էին գարունը՝ ե՜րբ է նորից գալու ավազակության ժամանակը։ Եվ անհամբեր սպասելով տաքանալուն, նրանք մաքրում էին ձյունը, դահուկներ էին տաշում, մաքրում էին զենքը, խնամում ձիերին, զառ էին գցում, բուխարու մոտ նստած երգում էին իրենց ավազակային երգերը և ավազակային պարեր պարում։
Ռոնին խաղում էր նրանց հետ և ավազակներից ոչ պակաս կարոտում գարնանային անտառը։ Այդ ժամանակ նա վերջապես նորից կտեսնի Բիրկին և կհարցնի՝ իսկապե՞ս ուզում է լինել իր եղբայրը, ինչպես խոստացել էր այն ժամանակ, երբ ձյուն էր գալիս։
Բայց սպասելն, ինչպես հայտնի է, հեշտ չէ, իսկ Ռոնին էլ, դրա հետ մեկտեղ, չէր կարող նստել փակի տակ, չորս պատերի մեջ։ Նա ուղղակի իրեն տեղ չէր գտնում, և օրերը նրա համար ձգվում էին տանջալիորեն երկար։ Դրա համար էլ մի անգամ իջավ ամրոցի նկուղը, ուր վաղուց արդեն չէր եղել։ Նրան վախեցնում էր այդ հսկայական խոնավ նկուղը՝ իսկական ժայռի մեջ փորված բանտ։
Հայտնվելով ներքևում, նա բարձրացրեց մխացող լապտերը ու լուսավորեց ցածր, մռայլ առաստաղը, որի տակ մի ժամանակ տանջվել էին այն դժբախտները, որոնք կորցրել էին երբևէ լույս աշխարհ դուրս գալու հույսը։ Մի անգամ այստեղ նա եղել էր Ճաղատ Պերի հետ։ Պերն այստեղ էր բերել Ռոնիին ցույց տալու, թե ինչ էր արել կայծակն իր ծնվելու գիշերը. ոչ միայն ամրոցն էր երկու մասի բաժանել՝ մասերը հեռացնելով իրարից անհատակ անդունդով, այլև փշրել էր ժայռը, որի վրա այն կանգնած էր, և դրա համար էր գետնուղու մուտքը այդ մասում փակվել էր ջարդոտված քարերով։
Ռոնին մտքերի մեջ ընկավ։ Փլվածքի մյուս կողմում ստորգետնյա մուտքը շարունակվում է, որը նա գիտեր, և Ճաղատ Պերն էլ էր նրան այդ մասին ասել։ Նա այն ժամանակ էլ էր զայրանում, որ առաջ գնալ չէր կարող, իսկ հիմա հասավ հուսահատության։ Ախր այս ջարդոտված քարերի բլրի հետևում, ինչ֊որ տեղ, ամրոցի այն մասում գտնվում է Բիրկը, և, ով գիտի, գուցե հենց հիմա նա էլ է թափառում գետնահարկում։
Այսպես էր մտածում և չէր կարողանում աչքը կտրել փլվածքից։ Եվ վերջապես որոշում ընդունեց։
Հաջորդ բոլոր օրերին Ռոնին անհետանում էր վաղ առավոտից, և ոչ ոք չգիտեր որտեղ է անցկացնում նա իր ժամանակը։ Բայց ոչ Մատիսը, ոչ Լովիսան չէին անհանգստանում։ Հավանորեն ձյան հետ է խաղում, բոլորի նման մտածում էին նրանք։
Բայց նա ձյան հետ չէր խաղում։ Նա քանդում, հանում էր ժայռաբեկորները ու հեռացնում էր անցուղուց և այնպիսի ջանադրությամբ, որ մեջքի ցավից ուզում էր բղավել, իսկ ձեռքերն ուղղակի պոկվում էին։ Բայց և այնպես, դեռ լույսը չբացված, նորից վազում էր նկուղային հարկ։ Եվ մոլագարի նման դույլ դույլի ետևից լցնում էր քարերով ու քարշ էր տալիս մոտակա խորդանոցը։ Եվ ահա, եկավ մի օր, որ խորդանոցը լիքը լցվեց քարերով։
Այդ ժամանակ անցուղին փակող քարե արգելքը այնքան փոքրացավ, որ նրա վրայով, թեև մեծ դժվարությամբ, բայց կարելի էր արդեն անցնել։ Եթե սիրտ անի։ Հարկավոր է նախ ամեն բան լավ ծանրութեթև անել։ Համարձակություն կունենա՞ թափանցել Բորկայի տիրույթները։ Ի՞նչ է սպասում նրան այնտեղ։ Նա չգիտեր։ Բայց որ այդ ճանապարհը վտանգավոր է՝ լավ հասկանում էր։ Եվ, այնուամենայնիվ, պատրաստ էր գնալ այդ վտանգավոր ճանապարհով։ Միայն թե տեսներ Բիրկին։
Հանկարծ նրան ինչ֊որ ձայներ հասան, կարծես քայլերի աղմուկ լիներ։ Այո, այնտեղ, փլվածքի ետևում, ինչ֊որ մեկը քայլում էր։ Դա կարող էր միայն Բորկայի ավազակը լինել։ Ռոնին շունչը պահեց և, չհամարձակվելով շարժվել, մկան նման թաքնվեց։
Բայց այստեղ Բորկայի ավազակը մի մեղեդի սուլեց, որը Ռոնին մի անգամ արդեն լսել էր։ Այո, իհարկե, լսել էր։ Այդ երգն էր սուլում Բիրկը, երբ իր ոտքը հանում էր տյուխերի որջից։ Իսկ գուցե Բորկայի բոլոր ավազակներն էլ սուլո՞ւմ են այդ մեղեդին։
Քիչ մնաց մեռներ հուզմունքից, բայց սիրտ չարեց ձայն տալ սուլողին, դա չափազանց վտանգավոր էր։ Ինչպե՞ս իմանա ով է։
Եվ ինքն էլ սուլեց։ Մյուս կողմում սուլոցը դադարեց։ Ճնշող լռությունը այնքան երկար էր, որ նա արդեն որոշեց փախչել. հանկարծ ու անծանոթ ավազակը դուրս սոդա հիմա փլվածքի ետևից ու բռնի իրեն։
Բայց այստեղ նա լսեց Բիրկի ձայնը։ Կամաց ու անվճռական, ասես ինքն իրեն չէր հավատում.
— Ռոնի։ Այդ դո՞ւ ես։
— Բիրկ,— բղավեց նա, ուրախությունից կորցնելով իրեն,— Բիրկ, Բիրկ...— Ու, լսելով, հարցրեց։— Դու իսկապե՞ս ուզում ես իմ եղբայրը լինել։
Ի պատասխան լսեց նրա կամացուկ ծիծաղը։
— Քույր իմ,— ասաց նա,— ինչ ուրախ եմ, որ լսում եմ քեզ, բայց ուզում եմ նաև տեսնել։ Քո աչքերը նույնքան սև են, ինչպես որ առա՞ջ էին։
— Մագլցիր այստեղ ու տես,— բղավեց Ռոնին։
Ուրիշ բան ասել չհասցրեց, որովհետև վախից նրա շունչը կտրվեց։ Նա լսեց, որ հեռվում ճռռալով բացվեց ու դղրդոցով փակվեց նկուղի ծանր դարպասը. ինչ֊որ մեկը սանդուղքով ցած էր իջնում։ Այո, այո, ինչ֊որ մեկը այստեղ էր գալիս։ Եթե նա հենց այս րոպեին չգտնի, թե ինչ անի, կորած է։ Եվ Բիրկն էլ։ Նա լսում էր քայլերը, դրանք մոտենում էին, իսկ Ռոնին դեռ անշարժ կանգնած էր, ասես վախից քարացած ոչխար լիներ։ Եվ միայն վերջին վայրկյանին ցնցվեց ու շտապ շշնջաց Բիրկին.
— Մինչև վաղը։
Եվ ամբողջ ուժով նետվեց ընդառաջ նրան, ով այստեղ էր գալիս։ Ով էլ որ լինի եկողը, չպետք է իմանա, որ ինքը քանդել է փլվածքը։ Պատկերացրեք, դա Ճաղատ Պերն էր, և նրա աչքերը ուրախությունից փայլատակեցին, երբ տեսավ Ռոնիին։
— Մեռա քեզ փնտրելով։ Երդվեցնում եմ քեզ բոլոր չար դրուդներով, ասա, այստեղ ի՞նչ ես անում։
Նա արագ բռնեց ծերուկի ձեռքն ու ետ դարձրեց նրան.
— Հո չի կարելի օր֊օրի միայն ձյան հետ խաղալ,— պատասխանեց Ռոնին։— Գնանք, գնանք, հիմա ես ուզում եմ շուտ դուրս գալ մաքուր օդի։
— Ճիշտ ես ասում,— քաջալերեց նրան ծերուկը,— ձանձրալի է ամեն օր ձյան հետ խաղալ։ Իսկ ահա զառ գցել կարելի է բոլոր օրերին՝ անընդհատ։
— Այո, զառ գցել կարելի է բոլոր օրերին, անընդհատ։ Ահա, հիմա էլ կսկսենք,— բացականչեց Ռոնին և Ճաղատ Պերին քարշ տվեց իր հետևից։
Եվ նրա հետ զառ գցեց այնքան ժամանակ, մինչև Լովիսան երգեց Գայլի երգը։ Բայց այդ ամբողջ ժամանակ Ռոնին մտածում էր Բիրկի մասին։
Վաղը։ Դա վերջին բառն էր, որ նա արտասանեց մտքում, մինչև խոր քուն մտնելը։ Վաղը։
Եվ ահա այդ վաղը վերջապես եկավ։ Ռոնին կարող էր գնալ Բիրկի մոտ։
Նա շտապ իր կաշվե տոպրակը մի կտոր հաց գցեց, փայտե տափաշշի մեջ այծի կաթ լցրեց։ Ոչ ոք չտեսավ՝ ինչպես նա քարե աստիճաններով ցած վազեց։ Եվ մի քանի րոպե հետո արդեն կանգնած էր փլվածքի մոտ։
— Բիրկ,— գոռաց, վախենալով, որ նա այնտեղ չի լինի։
Ոչ ոք նրան չպատասխանեց, քարե փլվածքի հետևում ոչ մի ձայն չէր լսվում։ Ռոնին այնպես վշտացավ, որ քիչ մնաց լաց լիներ։ Իսկ եթե ընդհանրապես չգա՞։
Հանկարծ մեկը քաշեց նրա մազերը։ Նա վախից նույնիսկ ճչաց։ Ինչ է որոնում այստեղ այդ Ճաղատ Պերը։ Ինչո՞ւ է նորից թափառում նկուղում ու իր գործը փչացնում։
Բայց դա ոչ թե Ճաղատ Պերն էր, այլ՝ Բիրկը։ Նա ժպտալով կանգնել էր Ռոնիի կողքին և նրա ճերմակ ատամները շողում էին կիսախավարում։ Իսկ ատամներից բացի նա ոչինչ չէր կարող տեսնել, այնպես թույլ էր լուսավորում նրա լապտերը։
— Ես վաղուց եմ սպասում,— ասաց Բիրկը։
Ռոնին զգաց, ինչպես իր մեջ բռնկվեց ուրախությունը։
Մտածեք հապա, ինքը եղբայր ունի, որը վաղուց սպասում է իրեն։
— Իսկ ես ինչքա՜ն վաղուց եմ սպասում,— ասաց նա։— Հենց այն օրից, որ ինձ փրկեցիր։
Նրանք լռեցին, չիմանալով ինչ ասել իրար, և երկար լուռ կանգնել էին, ուրախանալով, որ միասին են։
Հետո Բիրկը բարձրացրեց իր ինքնաշեն մոմը ու լուսավորեց Ռոնիի դեմքը։
— Աչքերդ առաջվա նման սև֊սև են,— ասաց նա։— Նույնն ես, ինչպես որ կայիր, միայն՝ քիչ ավելի գունատ։
Իսկ Բիրկը բոլորովին այն չէր, ինչպես հիշում էր նրան Ռոնին։ խիստ նիհարել էր, դեմքը՝ երկարել, իսկ աչքերը դարձել էին հսկայական։
— Քեզ ի՞նչ է պատահել,— բացականչեց նա։
— Ոչինչ,— պատասխանեց Բիրկը։— Ուղղակի քիչ եմ ուտում, չնայած ինձ ավելի շատ ուտելիք են տալիս, քան Բորկայի աշտարակում եղած մյուս բոլորին։
Ռոնին միանգամից չհասկացավ ինչ ասաց նա։
— Դուք, ինչ է, ուտելու բան չունե՞ք։ Դուք կուշտ չեք ուտո՞ւմ։
— Մեզ մոտ վաղուց արդեն բոլորը քաղցած են մնում։ Ուտելիք համարյա չի մնացել։ Եթե գարունը ուշանա, մենք իսկապես կգնանք տարտարոսը, ինչը դու մեկ անգամ չէ, որ կամենում էիր, հիշո՞ւմ ես,— հարցրեց նա ու ծիծաղեց։
— Այդ ժամանակից շատ ջրեր են հոսել,— ասաց Ռոնին,— այն ժամանակ ես դեռ եղբայր չունեի։ Իսկ հիմա եղբայր ունեմ։
Նա արձակեց կաշվե մախաղը ու Բիրկին տվեց ամբողջ հացը, որ բերել էր։
— Կեր, քանի որ սոված ես։
Բիրկը ինչ֊որ տարօրինակ ձայն արձակեց, կամացուկ ճիչի նման, երկու ձեռքով ճանկեց հացն ու սկսեց ուտել այնպիսի ագահությամբ, ասես Ռոնին այդտեղ չէր։ Եվ կերավ ամբողջը՝ մինչև վերջին փշուրը։ Այդ ժամանակ Ռոնին նրան մեկնեց փայտե տափաշիշը։ Նա շուրթերը հպեց տափաշշին ու միանգամից խմեց ողջ կաթը՝ մինչև վերջին կաթիլը։
Հետո շփոթված նայեց Ռոնիին։
— Դու ինքդ էլ երևի ուտել ես ուզում։
— Ես սոված չեմ։ Մեր տանը լիքը ուտելիք կա,— պատասխանեց Ռոնին։
Եվ իսկապես, Լովիսայի մարագը պայթում էր մթերքներից։ Հրաշալի թարմ հաց, այծի պանիր, յուղ, ձու, տակառիկներով թթու, փայտերից կախված ոչխարի ապխտած ազդրեր, սնդուկներով ալյուր, պուտուկներով մեղր, կողովներով անտառի ընկույզ, պարկերով տարբեր արմտիք ու անուշահոտ խոտեր, որ Լովիսան հավաքում ու չորացնում էր հավի արգանակի մեջ գցելու համար։
— Իսկ մենք հիմա աղքատ ավազակներ ենք,— հայտարարեց Բիրկը։— Մինչև ձեր ամրոցը գալը մենք էլ ոչխարներ ու այծեր էինք պահում։ Իսկ հիմա միայն ձիեր են մնացել, դրանք էլ տվել ենք դաշտավայրի գյուղացիներին, որ ձմեռը պահեն։ Եվ ճիշտ ենք արել, թե չէ այս ձմեռվա ընթացքում դրանք էլ կուտեինք։ Բացի ալյուրից, շաղգամից, ծովատառեխից ու ոլոռից մենք ուրիշ ոչինչ չունեինք։ Իսկ հիմա այդ պաշարներն էլ են վերջանում։ Այ թե ձմեռ է։
Ռոնին դարձյալ նայեց Բիրկին՝ լուսավորելով նրա դեմքը լապտերով։ Նրա հարթ, շեկ մազերը նման էին կարմիր պղնձե սաղավարտի, գլխի դրվածքը հպարտ էր, վիզը՝ երկար, ուսերը՝ ոչինչ... «Ինչ գեղեցիկ եղբայր ունեմ»,— մտածեց Ռոնին։
— Ես չեմ ուզում, որ դու սոված մնաս,— ասաց նա։
— Սովից վատ բան չկա։ Ես պետք է գոնե մի կտոր հաց պահեի Ունդիսայի համար։
— Ես էլի կճարեմ,— ասաց Ռոնին ու մտքի մեջ ընկավ։
Բայց Բիրկը տարուբերեց գլուխը։
— Չէ, պետք չի։ Ես չեմ կարող Ունդիսային հաց տանել, չբացատրելով, թե որտեղից է։ Իսկ Բորկան կկատաղի, եթե իմանա, որ դու ես տվել։ Եվ դեռ դարձել եմ քո եղբայրը։
Ռոնին հոգոց հանեց։ Նա հասկանում էր, որ Բորկան նույնքան ատում է Մատիսի ավազակներին, ինչքան Մատիսը՝ Բորկայի ավազակներին։ Ինչպես էր այդ թշնամությունը խանգարում իրեն ու Բիրկին։
— Այո,— տխուր ասաց նա։— Մենք կարող ենք հանդիպել միայն թաքուն։
Եվ ամբողջ ձմեռը ամեն առավոտ Ռոնին գալիս էր նկուղ Բիրկի մոտ ու հյուրասիրում էր նրան Լովիսայի մառանում եղած մթերքներով։
Պետք է խոստովանել, որ Բիրկն ամաչում էր ընդունել նրա բերած բարիքները։
— Դուրս է գալիս, ես ձեզ թալանում եմ,— ասում էր նա։
Բայց Ռոնին ի պատասխան միայն ծիծաղում էր։
— Ես, ախր, ավազակի դուստր եմ, դրա համար էլ առանց հարցնելու վերցնում եմ։ Ավազակներն ընդհանրապես ամեն ինչ վերցնում են առանց հարցնելու։ Այդ բանը ես վերջապես յուրացրեցի,— քմծիծաղեց Ռոնին։— Ահա և դուրս է գալիս, ես անում եմ այն, ինչ ինձ սովորեցնում են։ Այնպես որ, հանգիստ կեր։
Ամեն անգամ Ռոնին Բիրկին բերում էր նաև ալյուր ու ոլոռ, որոնք նա թաքուն լցնում էր Ունդիսայի դատարկված արկղերի մեջ։
«Ահա թե ուր եմ հասել,— մտածում էր Ռոնին։— Բորկայի ավազակներին փրկում եմ սովամահությունից։ Ինչ կանի ինձ Մատիսը, եթե իմանա»։
Փոխարենը Բիրկն այնքան շնորհակալ էր Ռոնիին առատաձեռնության համար։
— Ունդիսան ամեն օր զարմանում է, որ արկղերի մեջ դեռ մնում է մի քիչ ալյուր ու ոլոռ, և հավատացնում է, որ դրուդներն են կախարդում,— ասաց Բիրկը, սովորականի նման ծիծաղելով։
Հիմա արդեն նա այնպես էր, ինչպես ամռանը, համենայն դեպս, աչքերում արդեն սովածության անսովոր փայլը չկար։ Եվ դա Ռոնիին ուրախացնում էր։
— Լսիր, գուցե մայրս իրավացի է,— ասաց Բիրկը։— Գուցե իսկապե՞ս դրուդներն են կախարդում։ Որովհետև դու շատ նման ես փոքրիկ դրուդի։
— Միայն թե՝ շատ բարի։
— Քեզնից բարի աշխարհում չկա։ Քանի անգամ դեռ կփրկես կյանքս, քույր իմ։
— Ճիշտ այնքան, որքան դու կփրկես իմ կյանքը,— ասաց Ռոնին։— Ուղղակի մենք արդեն չենք կարող առանց մեկս մյուսի ապրել։ Ես գիտեմ։
Դաժան ձմեռը աստիճանաբար նահանջում էր։ Ձյունն սկսեց հալվել, իսկ երբ մի անգամ կեսօրի արևն սկսեց լուրջ այրել, Լովիսան ավազակներին հրամայեց մերկանալ և բոլորին քշեց բակ, որ լվացվելու փոխարեն թավալ տան ձյան մեջ։ Ավազակները փորձեցին փնթփնթալ, հակառակվել։ Ֆյոսոկը հավատացնում էր, թե դա վնասակար է առողջության համար, բայց Լովիսայի հետ հնարավոր չի վիճել։ Հարկավոր է ձմռան շունչը դուրս քշել ամրոցի սենյակներից՝ ասում էր նա, եթե նույնիսկ դա լինի մի փնթիի կյանքի գնով։ Նա բոլորին քշեց ձյան վրա, մերկ, գոռգոռացող ու ծղրտացող ավազակները դեռևս ձյունածածկ թեքությամբ սահեցին ցած՝ մինչև Գայլի երախը։ Նրանք ամենավերջին նզովքներով նզովում էին Լովիսային դաժանության համար, բայց շփում էին իրենց ժրաջանորեն, ինչպես նա կարգադրել էր։ Նրան չլսել ոչ ոք չէր համարձակվում։
Բայց Ճաղատ Պերը չթավալվեց ձյան մեջ։
— Միևնույն է, շուտով մեռնելու եմ,— ասաց նա։— Եվ ոչ մի դեպքում չեմ բաժանվի իմ կեղտից։
— Դե լավ,— համաձայնեց Լովիսան,— բայց մահից առաջ գոնե խուզիր բոլորի մազերն ու մորուքները։
Ճաղատ Պերը խոստացավ։ Ախր նա փորձված խուզ անող է, ճարպկորեն խուզում է այծերն ու ոչխարները, ուրեմն այդ գոռգոռացողներին խուզելը նրա համար հեչ գործ է։
— Բայց իմացիր, իմ վերջին մի երկու մազը ոչ մի դեպքում չեմ խուզի,— զգուշացրեց նա։— Հավես չկա չարչարվելու, մեկ է, շուտով հողի տակ եմ պառկելու։
Եվ նա շոյեց իր ճաղատը։
Այդ ժամանակ Մատիսը գրկեց նրան իր հզոր թևերով ու վեր բարձրացրեց։
— Մտքովդ էլ չանցնի մեռնել, հասկացա՞ր։ Ախր առանց քեզ ես մի օր էլ չեմ ապրի աշխարհում... Դու ի՞նչ է, որոշել ես թաքուն ինձնից ընդմիշտ հեռանա՞լ։ Չէ, դու չես կարող ինձ հետ այդպես վարվել, պա՞րզ է, հիմա՛ր ծերուկ։
— Լավ, պստիկ, ես չեմ շտապի,— ասաց Ճաղատ Պերն ու գոհ ժպտաց։
Օրվա մնացած մասը Լովիսան ամրոցի բակում լվանում էր ավազակների կեղտոտ շորերը։ Իսկ նրանք, որպեսզի մի կերպ ծածկեն իրենց մերկությունը, խորդանոցում քանդրտում էին քրջերով լի սնդուկները, որոնք դեռևս Մատիսի պապն էր թալանել անտառի ճանապարհներին։ Եվ ինչպես էլ խելքը գլխին մարդիկ կարող էին այսպիսի շորեր հագնել, զարմանում էր Ֆյոսոկը, զզվանքով վրան քաշելով ինչ֊որ կարմիր քուրջ։ Եվ, կարելի է ասել, նրա բախտը բերեց, ոչ թե Կնոտասի կամ Պստիկ Կլիպի նման։ Նրանք ստիպված եղան բավարարվել փեշերով ու սեղմիրաններով, որովհետև երբ նրանք ներխուժեցին խորդանոց, ամբողջ տղամարդկանց հագուստներն արդեն հասցրել էին մեջ֊մեջ անել։ Չի կարելի ասել, թե նրանց տրամադրությունը դրանից լավացավ, փոխարենը Մատիսն ու Ռոնին ուզածների չափ քրքջացին։
<nowiki>* * *</nowiki>
Գարունը հրճվանքի ճիչի նման խուժեց ավազակների ամրոցը շրջապատող անտառը։ Ձյունը հալվեց։ Զրնգուն հեղեղներով վազում էր ջուրը բոլոր թեքություններով, իր համար ճանապարհ բացելով դեպի գետը։ Իսկ գետը փոթորկվում ու եռում էր՝ փրփրելով ջրապտույտներում և երգում էր վայրի գարնանային երգը, որը ոչ մի վայրկյան չէր լռում։ Ռոնին շարունակ լսում էր այն, քանի դեռ արթուն էր և նույնիսկ քնի մեջ էլ։ Երկարատև, սարսափելի ձմեռն անցել էր։ Գայլի երախը վաղուց մաքրվել էր ձյունից, հիմա այնտեղ քչքչում էր գարնանային առվակը, և նրա ջուրը ոլորվում էր ձիերի սմբակների շուրջը, երբ Մատիսն ու իր ավազակները մի հրաշալի առավոտ դուրս եկան լեռնային նեղ անցումից։ Նրանք ձի վարելով երգում ու սուլում էին, օ՜֊հո՛֊հո՛, վերջապես նորից սկսվում է ուրախ ավազակային կյանքը։
Եվ Ռոնին էլ վերջապես վերադարձավ իր անտառը, որին այնպես կարոտել էր։ Նա վաղուց արդեն ձգտում էր այնտեղ, տեսնելու՝ ինչպիսին է այն ձյան ու սառույցի հալվելուց հետո։ Բայց Մատիսն անդրդվելի էր և թույլ չէր տալիս նրան դուրս գալ ամրոցից։ Գարնանային անտառը լի է վտանգներով, ասում էր նա, և միայն այն օրը, երբ ինքը դուրս եկավ ամրոցից իր ավազակների հետ, դստերը դուրս թողեց։
Հենց որ վերջին ձին ծածկվեց թփերի հետևում, Ռոնին էլ ցած սլացավ։ Եվ նույնպես երգում ու սուլում էր, չփչփացնելով սառը ջրում։ Իսկ հետո վազեց։ Նա վազում ու վազում էր, կանգ չառնելով և շունչը տեղը չբերելով, մինչև լիճը։
Բիրկը եկավ առաջինը։ Ինչպես խոստացել էր։ Նա պառկել էր տաք ժայռին՝ ձգված ամբողջ հասակով, ու տաքանում էր արևի տակ։ Ռոնին չհասկացավ՝ քնա՞ծ է, թե ոչ, քար վերցրեց ու գցեց ջուրը, որ ստուգի՝ Բիրկը կլսի՞ ճղփոցը։ Նա լսեց, ոտքի թռավ ու նետվեց դեպի Ռոնին։
— Ես վաղուց քեզ եմ սպասում,— ասաց Բիրկը, և նա նորից զգաց ինչպես իր մեջ բռնկվեց ուրախությունը, ուրախություն, որ ինքը ունի եղբայր, որն սպասում է իրեն։
Շուրջն աղմկում էին ծառերը։ Ռոնին հախուռն սուզվեց գարնան մեջ։ Բազմաձայն գարունը անզուսպ ղողանջում էր, և Ռոնին ինքն էլ այնպես էր համակվել գարնան ղողանջով, որ հանկարծ բղավեց, թռչունի նման սուր ու բարձր, իսկ հետո Բիրկին բացատրեց.
— Ես պետք է բղավեմ, հանգստանամ, թե չէ կպայթեմ։ Դու լսո՞ւմ ես գարունը։
Որոշ ժամանակ նրանք լուռ կանգնել և ականջ էին դնում ճռվողյունին, շրշյուններին, սվսվոցին ու ճողփյուններին և երգին, որ լցրել էր իրենց անտառը։
— Ես զգում եմ ինչպես է ձմեռը քիչ֊քիչ մեջիցս դուրս գալիս,— ասաց Ռոնին։— Շուտով ես այնքան կթեթևանամ, որ կկարողանամ թռչել։
Եվ այստեղ նրանք սմբակների դոփյուն լսեցին։ Վայրի ձիերի երամակը գետի մոտից լանջով վեր էր սլանում, ու Ռոնին պոկվեց տեղից։
— Վազենք,— գոչեց նա։— Այնպես եմ ուզում վայրի ձի բռնել։
Եվ նրանք վազում էին, անցնելով թփերի միջով, մինչև տեսան սլացող երամակը։ Հարյուրից ոչ պակաս ձիեր, ծածանվող բաշերով ու պոչերով, այնպես կատաղի էին արշավում անտառով, որ գետինը դղրդում էր նրանց սմբակների դոփյունից։
— Երևի արջից կամ գայլից են վախեցել,— ասաց Բիրկը,— միայն վախը կարող է նրանց այսպես քշել։
Բայց Ռոնին տարուբերեց գլուխը։
— Նրանք սլանում են ոչ թե վախից, այլ որ իրենցից թոթափեն ձմեռը՝ ամբողջը, մինչև վերջ։ Հենց որ հանգստանան և կամաց֊կամաց սկսեն խոտ արածել, կբռնեմ նրանցից մեկին։ Ես վաղուց եմ երազում ձի բռնել։ Գնանք, փորձենք։
Նրանք իրենց գոտուց արձակեցին կաշեփոկերը, Բիրկն էլ էր դրանից ճարել, դարձրին օղապարան ու թաքնվեցին ժայռի հետևը՝ այն մարգագետնի մոտ, որտեղ սովորաբար արածում էին ձիերը։
Սպասումը չէր ճնշում նրանց։
— Ինչ լավ է այստեղ նստելը,— բացականչեց Բիրկը։— Իսկ գիտե՞ս ինչու։ Որովհետև ես հենց գարնան միջուկի մեջ եմ։
Ռոնին թեք նայեց նրան ու կամացուկ ասաց.
— Այ հենց դրա համար էլ ես քեզ սիրում եմ։
Այդպես էլ նստել էին նրանք գարնան հենց միջուկի մեջ։
Լսում էին ինչպես է երգում կեռնեխը և կկուն կկու կանչում, և այդ ձայները լցնում էին աշխարհը։ Աղվեսի նորածին ձագերը խաղում էին իրենց որջի առջև՝ նրանցից երկու քայլի վրա։ Սկյուռները մի եղևնուց մյուսն էին թռչում, նապաստակները ցատկոտում էին մամուռի մեջ, շարունակ անհետանալով թփերում, իսկ Ռոնիի ու Բիրկի կողքին իժը կծիկ էր դարձել ու հանգիստ տաքանում էր արևի տակ։ Երեխաները նրան ձեռք չէին տալիս, և նա էլ նրանց ձեռք չէր տալիս։ Գարունը բոլորին էր պատկանում։
— Ահա և նրանք...
Եվ իսկապես, երամակը ներխուժեց մարգագետին։ Ձիերն սկսեցին արածել թարմ խոտը։ Բիրկը ուշադրություն դարձրեց երկու գեղեցիկ աշխետ հովատակի վրա, որոնք արածում էին երամակից քիչ հեռու։
— Հը, հավանո՞ւմ ես։
Ռոնին գլխով արեց։ Վերցնելով իրենց օղապարանները, նրանք գաղտագողի մոտեցան ջահել ձիերին։
Այն աշխետները, որոնց ընտրել էին իրենց համար Բիրկն ու Ռոնին, արդեն գտնվում էին նրանցից օղապարան նետելու հեռավորության վրա։ Երեխաները միմյանց լուռ գլխով արեցին, նրանց օղապարանները օդ թռան, և անտառն իսկույն թնդաց բռնված ձիերի վայրի վրնջյունից ու անտառ խոյացող երամակի սմբակների դոփյունից։
Նրանք բռնեցին երկու հովատակ, երկու դեռ բոլորովին երիտասարդ ձի, որոնք դոփում էին սմբակներով, ծառս էին լինում, փախչում էին ամեն կողմ, կծում էին, մի խոսքով, կատաղի պայքարում էին, որ ազատվեն։
Վերջապես, այնուամենայնիվ, նրանց հաջողվեց ծառին կապել, բայց Բիրկն ու Ռոնին իսկույն ետ թռան, որովհետև ձիերը ջանում էին նրանց աքացի տալ։
— Հարկավոր է հասկացնել նրանց, որ ոչ մի վատ բան չենք անի իրենց։
— Ես արդեն փորձեցի հասկացնել,— ասաց Ռոնին,— և քիչ մնաց առանց մատների մնայի։ Ես նրան հացի չորուկ տվեցի, իսկ նա հո՜ չհափռեց։ Պատկերացնո՞ւմ ես։ Այ թե Մատիսը կվշտանար, եթե ձին երեք մատս պոկեր։
Բիրկը գույնը գցեց.
— Այդ խորամանկն իսկապե՞ս ուզում էր քեզ հափռել, երբ ուզում էիր հաց տալ։
— Խորամանկ. լավ անուն է ձիու համար,— ասաց աղջիկը։— Այդպես էլ կկոչեմ նրան։
Բիրկը ծիծաղեց։
— Հիմա էլ իմ ձիու համար անուն գտիր։
— Քոնը շատ կատաղածն է,— ասաց Ռոնին,— կոչիր Վայրենի։
— Լսո՞ւմ եք, ձիեր, մենք ձեզ անուններ տվեցինք։ Ձեզ կոչում են. քեզ՝ Խորամանկ, իսկ քեզ՝ Վայրենի։ Դա նշանակում է, որ սրանից հետո դուք մերն եք, ուզում եք, թե չեք ուզում։
Խորամանկն ու Վայրենին այդ չէին ուզում, այստեղ ոչ մի կասկած լինել չէր կարող։ Հովատակների ուժը սպառվեց միայն արևամուտին։ Նրանք կանգնել էին ծառի մոտ, գլուխները կախ, երբեմն անտառը լցնելով իրենց տխուր, կամացուկ վրնջյունով։
— Նրանք ծարավ են,— ասաց Բիրկը։— Նրանց ջրել է պետք, այ թե ինչ։
Երեխաները կապեցին հանդարտված ձիերին, տարան լճի մոտ, այնտեղ հանեցին փոկերը և թողեցին, որ մի կուշտ խմեն։
Ձիերը երկար խմում էին։ Հետո բոլորովին հանգստանալով, կանգնել էին անշարժ, և Ռոնիին ու Բիրկին էին նայում հնազանդ աչքերով։
Ռոնին ամուր կառչեց Խորամանկի բաշից ու թռավ նրա մեջքին։
— Դե հիմա գնա, Խորամանկ,— հրամայեց նա և նույն ակնթարթին էլ ձիու գլխի վրայով թռավ ուղիղ լճի մեջ։ Երբ դուրս լողաց, տեսավ, որ Խորամանկն ու Վայրենին քառատրոփ սլանում են դեպի անտառի թավուտը և շուտով անհետացան աչքից։
Բիրկը ձեռքը մեկնեց Ռոնիին ու օգնեց նրան ափ ելնել։
— Ամեն ինչ պարզ է,— ասաց նա,— այսօր ես ձիով չեմ զբոսնի։
Բիրկը ծիծաղեց.
— Ես էլ։
Վրա հասավ երեկոն։ Արևը մայր մտավ, աղջամուղջը թանձրացավ, այն հատուկ գարնանային աղջամուղջը, որը նույնիսկ ծառերի տակ թողնում է ցերեկային լույսի առկայծումները և երբեք չի վերածվում խուլ, մութ գիշերվա։ Անտառը լռեց։
Թվում էր, ողջ անտառը քնել է։ Բայց անտառը իսկույն էլ սկսեց դանդաղ արթնանալ, ապրել իր աղջամուղջային կյանքով։ Անտառի բոլոր գիշերային բնակիչները շարժվեցին։ Ինչ֊որ բան խշխշաց, շարժվեց, ֆշշացրեց ու չպպացրեց մամուռի մեջ։ Գզգզված տյուխերը գաղտագողի շարժվում էին ծառերի բների արանքում, սև տրոլները նայում էին քարերի հետևից, գորշ թզուկները դուրս էին ցատկում իրենց ստորերկրյա թաքստոցներից ու բարձր փռշտում էին, որ վախեցնեն բոլոր նրանց, ում կհանդիպեն իրենց ճանապարհին։ Իսկ բարձր սարերից թռան֊եկան չար դրուդները, ամենասարսափելիներն ու ոխակալները բոլոր արարածներից, որոնք բնակվում են կիսամութ անտառում։ Գարնանային երկնքի բաց ֆոնի վրա նրանք մրից էլ սև էին թվում։ Ռոնին տեսավ նրանց և բացարձակապես չհավանեց։
— Գիտես,— շշնջաց Ռոնին,— այստեղ ամեն տեսակի պիղծ բան ավելի շատ կա, քան պետք է։ Ես ուզում եմ տուն գնալ, ախր ես մինչև ոսկորներս թրջվել եմ և լրիվ կապտուկներով եմ ծածկված։
— Հետո ինչ, որ թրջվել ես ու կապտուկներով ծածկվել,— պատասխանեց Բիրկը։— Փոխարենը՝ ամբողջ օրը եղել ես գարնան հենց սրտում։
<nowiki>* * *</nowiki>
Ռոնին ու Բիրկը բոլոր օրերը անց էին կացնում անտառում։
Դա նրանց միակ երջանկությունն էր։ Բայց հիմա ոչ Ռոնին, ոչ Բիրկը չէին կարող հրճվել գարունով այնպես անհոգ, ինչպես առաջ։ Մատիսի ու Բիրկի միջև պատերազմը նրանց կյանքը շատ էր ծանրացնում։
— Նույնիսկ մեր գարունը փչացրին։ Եվ պատճառը այդ երկու ծեր համառ ավազակապետերն են, որոնք մի կաթիլ ուղեղ էլ չունեն։
Ռոնին տխրում էր, որ իր Մատիսը դարձել էր ծեր, համառ ավազակապետ՝ առանց մի կաթիլ ուղեղի։ Իր Մատիսը, բոլորից լավը, իր պարծանքը։ Ինչպես կարող էր հասնել այն բանին, որ աղջիկը իր բոլոր հոգսերը չի կարող կիսել ոչ ոքի հետ, բացի Բիրկից։
— Եթե դու իմ եղբայրը չլինեիր,— ասաց նա,— ես ուղղակի չէի իմանա ինչ անել։
Նրանք նստել էին լճի մոտ, իսկ նրանց շուրջը փոթորկում էր գարունը՝ իր ողջ պերճությամբ, բայց նրանք այդ չէին նկատում։
— Ինչ սարսափելի է այս ամենը,— կրկնեց Ռոնին։— Եվ այսպես կլինի մեր ամբողջ կյանքում։
Ռոնին ուզեց տուն վերադառնալ։ Երկու ծեր համառ ավազակապետերի պատճառով անտառը նրանց արդեն չէր ուրախացնում այնպես, ինչպես առաջ։
Այդ օրը, ինչպես միշտ, Ռոնին հրաժեշտ տվեց Բիրկին բավական հեռու Գայլի երախից և բոլոր ճանապարհներից, որոնցով սովորաբար անցնում են ավազակները։ Նրանք գիտեին՝ որ ճանապարհով է վերադառնում Մատիսը, իսկ որով՝ Բորկան։ Եվ, այնուամենայնիվ, միշտ վախենում էին պատահաբար նրանց աչքովն ընկնել։
Առաջինը Բիրկը գնաց։ Եվ Ռոնին երկար նայում էր նրա հետևից։
— Մինչև վաղը,— բղավեց նա ու ինքն էլ վազեց։
Բայց ոչ տուն։ Որոշեց նախ այցելել նորածին աղվեսներին։ Աղվեսի ճտերը ցատկում էին ու խաղում այնպես զվարճալի, որ կուզենար նայել ու նայել։
Բայց Ռոնին ոչ մի ուրախություն չզգաց։ Նա հետ դարձավ և շուտով հասավ Գայլի երախ, որն այդ օրը պահպանում էին Ժոենը և Պստիկ Կլիպը։ Նրանք երկուսն էլ փայլում էին պղնձե դրամների նման։
— Վազիր տուն, Ռոնի,— ասաց Ժոենը։— Տանը կիմանաս ինչ է պատահել։
Անհամբերությունից այրվելով նա բացեց մեծ դահլիճի դուռը, ուր հնչում էր Մատիսի ամպրոպանման ծիծաղը, այնպես ուրախ, որ Ռոնին միանգամից մոռացավ իր բոլոր տագնապները։ Հենց որ Մատիսը տեսավ դստերը, նետվեց դեպի նա, օդ թռցրեց, սեղմեց գրկում, իսկ հետո պտտվեց դահլիճում նրա հետ։ Թվում էր, Մատիսը ուրախությունից իրեն կորցրել էր։
— Ռոնի, զավակս,— երջանիկ գոռաց նա։— Դու ճիշտ ես։ Ինչու արյուն թափել։ Հիմա Բորկան անմիջապես կքաշվի իմ ամրոցից։
— Ինչո՞ւ,— հարցրեց Ռոնին։
Մատիսը մատով ցույց տվեց անկյունը։
— Մի տե՛ս, ում եմ բռնել, ա՛յ, այս ձեռքերով։
Բոլոր տասներկու ավազակները հրճվանքով վազում էին դահլիճով, ցատկոտում էին ու պարում։ Այդ պատճառով Ռոնին սկզբում չտեսավ նրան, ում ցույց էր տալիս հայրը։
— Հասկացա՞ր, բալիկս։ Այ հիմա ես Բորկային կասեմ. «Հը, կմնա՞ս ամրոցում, թե հաշտ ու խաղաղ կհեռանաս։ Ուզո՞ւմ ես ստանալ լակոտիդ կամ գուցե դու նրա կարիքը չունես»։
Եվ այստեղ Ռոնին տեսավ Բիրկին։ Նա պառկած էր դահլիճի հեռավոր անկյունում, ձեռքերն ու ոտքերը կապված էին, ճակատն արյունոտ, աչքերը հուսահատությամբ լի, իսկ շուրջը թռչկոտում էին Մատիսի ավազակները և գոռում, ծանակում նրան։
— Է՜յ, դո՛ւ, Բորկայի որդի՛, վազիր տուն, հայրդ քեզ է սպասում...
Ռոնին բղավեց, և արցունքները, զայրույթի արցունքները ցայտեցին նրա աչքերից։
— Չհամարձակվես... Չհամարձակվես այդ անել,— բղավեց նա ոչ իր ձայնով և սկսեց բռունցքներով հարվածել Մատիսին։— Չհամարձակվես այդ անել, գազան...
Մատիսը հրեց Ռոնիին։ Նա արդեն չէր ծիծաղում։ Նա սփրթնեց զայրույթից։
— Դա ի՞նչ է նշանակում, դուստր իմ... Ի՞նչ չպետք է ես անեմ,— սպառնալից հարցրեց նա։
— Սպասիր, հիմա քեզ կբացատրեմ։ Ավազակություն արա ինչքան ուզում ես։ Փող գողացիր, իրեր գողացիր ինչքան ուզում ես, բայց չհամարձակվես մարդ գողանալ, թե չէ... թե չէ ես քո դուստրը չեմ։ Հասկացա՞ր։
— Մա՞րդ...— հարցրեց Մատիսը, և նրա ձայնը անճանաչելի էր։— Ես բռնել եմ այս փուչ արարածին, այս սատկած լակոտին, և հիմա կարող եմ Բորկայի ամբողջ աղտեղությունից մաքրել իմ նախնիների ամրոցը։ Իսկ թե դու կլինես իմ դուստրը, թե չէ, դա արդեն՝ ոնց կուզես։
— Ես թքում եմ քեզ վրա։ Թո՛ւ...— մոլեգնած բղավեց Ռոնին։
Ճաղատ Պերը մոտեցավ և կանգնեց նրանց միջև, որովհետև վախեցավ։ Դեռ երբեք նա չէր տեսել Մատիսին այդպես քարացած, սարսափելի դեմքով, և վախը հաղթեց նրան։
— Ինչպե՞ս ես խոսում հորդ հետ,— բացականչեց նա և բռնեց Ռոնիի ձեռքը։
Բայց նա դուրս պրծավ։
— Ես թքում եմ քեզ վրա,— համառորեն բղավում էր աղջիկը,— թո՛ւհ, թո՛ւհ։
Թվում էր, Մատիսը չի լսում նրան, ասես Ռոնին դադարել էր նրա համար գոյություն ունենալուց։
— Ֆյոսոկ, գնա պատի վրա, փլվածքի մոտ, և ասա, որպեսզի հաղորդեն Բորկային, որ ես վաղը կսպասեմ նրան այնտեղ, հենց որ արևը ծագի,— հրամայեց Մատիսը նույն ահարկու ձայնով։— Լավ կլինի գա, այդպես էլ ասա։
Լովիսան այդ բոլորը լուռ լսում էր։ Նա կիտեց հոնքերը, բայց ոչ մի բառ չասաց։ Հետո մոտեցավ Բիրկին, տեսավ նրա ճակատի արյունը, և այդ ժամանակ վերցրեց բուժիչ թուրմով կավե ամանը, որով վերքեր էր լվանում։
— Չհամարձակվես դիպչել այդ իժի ճտին,— մռլտաց Մատիսը։
— Իժի ճուտ է, թե ոչ, բայց վերքը պետք է լվանալ,— ասաց նա և գործի անցավ։
Այդ ժամանակ Մատիսը բռնեց նրան և շպրտեց ամբողջ դահլիճով այնպես, որ նա կզարկվեր մահճակալի վրայի ամպհովանին պահող սյանը, եթե Լովիսային չպահեր ժամանակին վրա հասած Կնոտասը։
Բայց այդպիսի վերաբերմունքը Լովիսան ոչ ոքի չէր ներում։ Եվ քանի որ այդ վայրկյանին Մատիսին չէր հասնի, նա Կնոտասին այնպիսի ապտակ տվեց, որ ձայնը արձագանքեց ողջ դահլիճով։ Այդպես նա հատուցեց Կնոտասին այն բանի համար, որ ետ պահեց նրան սյանը զարկվելուց։
— Դուրս այստեղից բոլորդ,— գոռաց նա։— Ձեր շունչն այստեղ չլինի։ Կորեք գրողի ծոցը։ Ձեզնից միայն չարիք է գալիս... Լսում ես, Մատիս, դու էլ կորի, անմիջապես։
Մատիսը նրա վրա մռայլ հայացք գցեց, որից ում սիրտն ասես փորը կընկներ։ Միայն ոչ Լովիսայինը։ Նա կանգնել էր՝ ձեռքերը կրծքին խաչած և անվրդով նայում էր, ինչպես է Մատիսը դուրս գալիս դահլիճից, իսկ հետևից շարքով քարշ էին գալիս նրա տասներկու ավազակները։ Բայց Մատիսը ուսը գցած տանում էր կապկպված Բիրկին, և նրա շեկ մազափունջը օրորվում էր ավազակապետի քայլերի հետ համաչափ։
— Ես թքում եմ քեզ վրա, Մատիս,— մի անգամ էլ հասցրեց բղավել Ռոնին, նախքան ավազակները կհասցնեին իրենց հետևից ծածկել դահլիճի կոփածո դուռը։
Այդ գիշեր Մատիսը չքնեց իր տեղում, և Լովիսան չգիտեր որտեղ է գիշերում նա։
Բայց կինը ողջ գիշերը աչքերը չփակեց, որովհետև լսում էր, ինչպես է հուսահատ հեկեկում իր զավակը։ Ռոնին նրան մոտ չէր թողնում և չէր ուզում, որ իրեն մխիթարեն։ Այդ վիշտը Ռոնին պետք է տաներ մենակ։ Նա այնքան երկար չէր կարողանում քնել և այնպես մոլեգին էր ատում իր հորը, որ սիրտն իսկապես սեղմվում էր։ Ատել նրան, ում սիրում ես այն ժամանակից, ինչ քեզ հիշում ես, շատ ծանր է, այդ պատճառով էլ Ռոնիի համար դա իր կյանքի ամենասարսափելի գիշերն էր։
Վերջիվերջո, նա, այնուամենայնիվ, քնեց, բայց վեր թռավ, երբ նոր֊նոր լույսը բացվեց։ Արևածագի հետ նա պետք է լիներ պատի վրա, փլվածքի մոտ, որ սեփական աչքերով տեսնի ամենը, ինչ որ այնտեղ կկատարվի։ Լովիսան փորձեց տանը պահել Ռոնիին, բայց Ռոնին ականջ չդրեց, և այդ ժամանակ Լովիսան անխոս գնաց նրա հետևից։
<nowiki>* * *</nowiki>
Մատիսն ու Բորկան կանգնել էին դեմ դիմաց՝ անդունդի երկու կողմում, յուրաքանչյուրը շրջապատված իր ավազակներով։ Ունդիսան էլ էր եկել, և Ռոնին դեռ հեռվից լսեց նրա գոռգոռոցն ու անեծքները։ Նա լուտանքներ էր թափում Մատիսի գլխին։ Բայց Մատիսը տեղնուտեղը վճռականորեն դրա վերջը տվեց։
— Էյ, Բորկա, դու, ի՞նչ է, չե՞ս կարողանում կնկադ բերանը փակել,— հարցրեց նա։— Քեզ վնաս չի լսել ինչ որ ասելու եմ։
Ռոնին կանգնեց հոր թիկունքում, որ նա իրեն չտեսնի։ Բայց ինքը տեսնում ու լսում էր ավելի շատ, քան ուժ ուներ դիմանալու։ Մատիսի կողքին կանգնած էր Բիրկը։ Նրա ձեռքերն ու ոտքերը արձակել էին, բայց վիզը գցած էր լայն կաշվե օղապարան՝ վզակապի նման, իսկ կաշեփոկի մյուս ծայրը Մատիսի ձեռքում էր, ասես վիզը կապած շուն էր ման ածում։
— Դու դաժան մարդ ես, Մատիս,— ասաց Բորկան։— Ու նաև՝ գարշելի։ Դու ուզում ես ինձ այստեղից վռնդել, ինչ կա որ, ես դա կարող եմ հասկանալ... Բայց բռնել իմ որդուն, որպեսզի ստիպես ինձ հեռանալ ամրոցից, ախր դա ստորություն է, Մատիս...
— Ես քեզ չեմ հարցնում ինչ ես մտածում իմ մասին,— կտրեց նրան Մատիսը։— Ես ուզում եմ իմանալ, ե՞րբ ես այստեղից կորչելու։
Բորկան լռում էր, նա այնքան չարացած ու ճնշված էր, որ բառերը մնում էին նրա կոկորդում։ Նա երկար լուռ կանգնած էր, հետո ստիպեց իրեն պատասխանել։
— Սկզբում ես պետք է տեղ գտնեմ, ուր մենք բոլորս կկարողանանք ապահով ապրել, իսկ դրա համար ժամանակ է պետք։ Վերադարձրու որդուս, և մենք այստեղից կհեռանանք դեռ ամառը չվերջացած, քեզ խոսք եմ տալիս։
— Լավ,— ասաց Մատիսը։— Այդ դեպքում, ես էլ քեզ խոսք եմ տալիս, որ որդուդ կվերադարձնեմ նույնպես մինչև ամառվա վերջը։
— Ես կարծում էի դու կվերադարձնես հիմա,— ասաց Բորկան։
— Իսկ ես կարծում եմ, որ հիմա դու նրան չես ստանա,— պատասխանեց Մատիսը։— Մեր ամրոցում շատ կան մութ նկուղներ, այնպես որ քո լակոտի գլխին ծածկ կլինի։ Սա քեզ կմխիթարի, եթե ամառը անձրևոտ լինի։
Ռոնին կամացուկ հառաչում էր իր անզորությունից։ Ահա, պարզվում է, ինչ դաժան հաշվեհարդար է մտածել կատարել հայրը։ Եթե Բորկան և նրա մարդիկ անմիջապես չհեռանան այստեղից ուր աչքները կտրի, ապա Բիրկը ստիպված կլինի նստել ստորերկրյա դամբարանում մինչև ամառվա վերջը, բայց այդքան երկար նա այնտեղ չի ապրի, Ռոնին դա գիտեր, նա կմեռնի, և ինքն այլևս եղբայր չի ունենա։
Եվ հայր էլ, որին այնպես սիրում էր, ինքը չի ունենա այլևս։ Նրա սիրտը ուղղակի ցավից պատառ֊պատառ էր լինում։ Նա ուզում էր Մատիսին պատժել նաև այն բանի համար, որ չի կարող այլևս իրեն նրա դուստրը համարել։ Ախ, ինչ կրքոտությամբ էր ուզում, որ հայրը հիմա տառապի իրենից ոչ պակաս, ինչպես էր երազում խանգարել նրան։ Եվ հանկարծ գլխի ընկավ ինչպես ի չիք անի նրա մտահղացումը։ Մի անգամ արդեն նա այդ արել է և՝ նույնպես զայրույթի պահին, ճիշտ է, ոչ այսպես խելահեղ, ինչպես այժմ։ Իրեն կորցրած, Ռոնին հանկարծ թափ առավ ու թռավ։ Մատիսը տեսավ նրան, երբ նա թռչունի նման թռավ֊անցավ անդունդի վրայով, ու գոռաց։
Այդպես գոռում են վայրի կենդանիները մահացու վտանգի պահին։ Արյունը սառեց նրա ավազակների երակներում, որովհետև ոչինչ ավելի ահարկու նրանք չէին լսել իրենց ողջ կյանքի ընթացքում։ Եվ հետո, նրանք բոլորը տեսան Ռոնիին, անդունդի այն կողմում, իրենց թշնամիների մոտ։ Ավելի սարսափելի բան պատկերացնել չէր էլ կարելի, ավելի անբացատրելի՝ նույնպես։
Ասենք, Բորկայի ավազակների համար էլ դա նմանապես անբացատրելի էր։ Նրանք նայում էին Ռոնիին այնպիսի զարմանքով, կարծես նա աղջիկ չէր, այլ հանկարծ նրանց մոտ թռած֊եկած չարասիրտ դրուդ։
Բորկան նույնպես քարացավ զարմանքից, բայց իսկույն տիրապետեց իրեն։ Ամեն ինչ միանգամից փոխվեց։ Մատիսի դուստրը, այս փոքրիկ չարասիրտ դրուդը, իրեն օգնության եկավ այսպես տարօրինակ ձևով։ Նա, իհարկե, չէր հասկանում ինչու աղջիկը դիմեց այդպիսի խելահեղ արարքի, բայց քմծիծաղով, լուռ նրա վիզը գցեց կաշեփոկի օղակը։
Հետո ձայնեց Մատիսին.
— Մեր աշտարակում էլ կա մութ նկուղ։ Եվ քո դուստրն էլ տանիք կունենա գլխին, եթե անձրև գա։ Ահա, ես էլ քեզ եմ մխիթարում, Մատիս։
Բայց մի՞թե Մատիսին որևէ բան կարող էր մխիթարել։ Նա կանգնած էր՝ ասես մահացու վիրավորված հսկայական արջ և ետուառաջ էր օրորվում, կարծես փորձելով դրանով խլացնել անտանելի ցավը։ Ռոնին նայում էր նրան, և արցունքները հոսում էին այտերով։ Մատիսը ձեռքից բաց թողեց կաշեփոկը, բայց տղան չշարժվեց, նրա դալուկ, անարյուն դեմքը հուսահատություն էր արտահայտում։ Նա աչքը չէր հեռացնում Ռոնիից, որ կանգնած էր փլվածքի մյուս կողմում, և տեսավ, որ նա լալիս է։
Ունդիսան մոտեցավ նրան, կոպիտ հրեց։
— Տզա՛, տզա՛... Ես էլ լաց կլինեի, եթե իմ հայրը այդպիսի գազան լիներ...
Բայց Բորկան կոպտորեն ընդհատեց կնոջը։ Իբր, թող հեռանա այստեղից և չխառնվի ուրիշի գործերին։
Չնայած Ռոնին ինքն էլ Մատիսին գազան անվանեց, բայց հիմա նա միայն մի բան էր ուզում՝ սփոփել հորը, չէ որ ինքը նրան այնպիսի վիշտ է պատճառել։
Լովիսան էլ էր ուզում օգնել Մատիսին, ինչպես միշտ, երբ նա փորձանքի մեջ էր ընկնում։ Նա կանգնեց Մատիսի կողքին, բայց Մատիսը նույնիսկ չնկատեց այդ։ Նա ընդհանրապես ոչինչ չէր նկատում։ Հիմա նա բոլորովին մենակ էր ամբողջ աշխարհում։
Այստեղ Բորկան ձայն տվեց նրան.
— Է՛յ, Մատիս, որդուս կվերադարձնե՞ս, թե ոչ։
Մատիսն առաջվա նման առաջ ու ետ էր օրորվում և ոչինչ չէր պատասխանում։
Այդ ժամանակ Բորկան բղավեց ամբողջ ուժով.
— Կվերադարձնե՞ս որդուս։
Վերջապես Մատիսը ուշքի եկավ։
— Տար,— պատասխանեց նա անտարբեր։— Երբ կուզես։
— Ես հիմա եմ ուզում,— ասաց Բորկան։— Ոչ թե երբ վերջանա ամառը, այլ հիմա։
Մատիսը գլխով արեց։
— Ասացի չէ՞, երբ ուզես։
Թվում էր, հիմա նրան ոչինչ չէր հետաքրքրում։ Բայց Բորկան քմծիծաղով ավելացրեց։
— Եվ դու տեղնուտեղը ետ կստանաս քո դստերը։ Փոխանակություն է, դա քո գծով է, սրիկա։
— Ես դուստր չունեմ,— կամաց ասաց Մատիսը։
Բորկայի քմծիծաղը միանգամից մարեց։
— Ուշքի արի, ի՞նչ ես դուրս տալիս։ Էլի ի՞նչ ես մտածել։
— Ասում եմ՝ տար որդուդ,— ասաց Մատիսը։— Բայց դու աղջկաս վերադարձնել չես կարող։ Ես աղջիկ չունեմ։
— Փոխարենը՝ ես ունեմ դուստր,— բղավեց Լովիսան այնպես բարձր, որ բոլոր ագռավները թռան ամրոցի պարիսպների ատամների վրայից։— Եվ իմ երեխային ուզում եմ ետ ստանալ։ Դու հասկացա՞ր, Բորկա։ Հիմա։
Նա սևեռուն նայեց Մատիսին ու ավելացրեց։
— Եթե նույնիսկ հայրը խելքը թռցրել է։
Մատիսը շրջվեց ու ծանր քայլերով հեռացավ։
[[Կատեգորիա:Արձակ]]
[[Category: Մանկական]]
[[Կատեգորիա:Հեքիաթ]]