Սպիտակ փղի հափշտակումը
հեղինակ՝ Մարկ Տվեն |
I
Այս պատմությունն ինձ պատմել է երկաթուղային մի պատահական ծանոթ։ Այդ մարդու պատկառելի հասակը (նա յոթանասունից անց էր), նրա մեղմ ու ազնիվ դեմքը, նրա պատմելու լուրջ ու անկեղծ տոնը, ― այդ ամենն ինձ համար երաշխիք էին, որ իմ լսած յուրաքանչյուր բառը զուտ ճշմարտություն է։
Սպիտակ արքայական փղերը Սիամում առանձին հարգանք ու սեր էին վայելում։ Այդ ամենքը գիտեն։ Նրանք նվիրաբերված են թագավորին ու ոչ ոք, բացի թագավորից, իրավունք չունի տիրանալու նրանց։ Նրանք թերևս թագավորից էլ բարձր են, որովհետև շրջապատված են ոչ միայն պատիվներով, այլև անկեղծ սիրով։
Հրաշալի է։
Հինգ տարի առաջ Սիամի ու Բրիտանական կառավարության մեջ տեղի ունեցան ինչ֊որ թեթև տարաձայնություններ սահմանի վերաբերմամբ։ Շուտով պարզվեց սակայն, որ մեղավորը Սիամի կառավարությունն է եղել։ Դրա համար էլ նա շտապեց զիջումներ անել։ Մեծ Բրիտանիայի ներկայացուցիչը հայտնեց, որ ինքը լիապես բավարարված է ու պատրաստ է մոռացության տալ տեղի ունեցած տարաձայնությունը։ Սիամի թագավորը շատ ուրախացավ։ Այդ շնորհակալության զգացմունքից դրդված, գուցե մասամբ էլ անախորժությունից մնացած հետքերը հարթելու համար, նա մտածեց Բրիտանիայի Վիկտորիա թագուհուն մի թանկարժեք նվեր ուղարկել։ Արևելյան ժողովուրդների պատկերացումով ― դա միակ միջոցն է թշնամուն սիրաշահելու համար։
Նվերն, իհարկե, հասարակ մի բան չպիտի լիներ, այլ մեծաշուք, իսկական արքայական։ Ի՞նչը կարող էր ավելի հարմար լինել թագավորական այդ նվերի համար, քան սպիտակ արքայական փիղը։ Այն ժամանակ Բրիտանական կառավարության գաղութային ծառայության մեջ ես բարձր պաշտոն ունեի ու ինձ արժանի գտան այդ նվերը տանելու թագուհուն։ Մեզ համար, այսինքն՝ ինձ իմ սպասավորների հետ հատկացրին մի հատուկ նավ ու մենք ճանապարհ ընկանք։
Որոշված ժամին մեծ նավը հասավ Նյու֊Յորքի նավահանգիստը։ Արքայական բեռը ես ժամանակավորապես տեղավորեցի մի հրաշալի շենքում, Ջերսի Սիտիյում։ Փղի առողջական դրությունը հետագա ճամբորդության համար պահանջում էր ժամանակավոր հանգիստ։
Երկու շաբաթ ամեն ինչ լավ էր գնում, իսկ հետո՝ սկսվեց։ Սպիտակ փիղն անհայտացավ։ Ինձ արթնացրին կեսգիշերին ու հաղորդեցին դժբախտության մասին։ Սկզբում մի քանի րոպե ես այնպես շփոթվեցի, որ բացարձակապես չգիտեի թե ինչ անեմ։ Բայց երբ խելքս գլուխս եկավ, ես իմացա թե ինչ պետք է անեմ։ Միայն մեկ ելք կար։ Առանց լուսաբացին սպասելու, ես ուղևորվեցի Նյու֊Յորք ու փողոցում պատահած առաջին ոստիկանին խնդրեցի ցույց տալ, թե որտեղ է գտնվում խուզարկու ոստիկանության վարչությունը։ Գործս հաջող էր գնում, ես եկա հենց ժամանակին։ Հռչակավոր տեսուչ Բլենտը, խուզարկու ոստիկանների պետը հենց այդ րոպեին պատրաստվում էր տուն գնալու։ Նա ընդունեց ինձ։
Բլենտը միջահասակ, լայնաթիկունք ու լիքը մի մարդ էր։ Երբ նա մտածում էր որևէ բանի մասին, սովորություն ուներ մի տեսակ ունքերը կիտել ու մատներով տկտկացնել ճակատին։ Նրան նայելիս ամեն մարդ կհասկանար, որ նա հասարակ մահկանացու չէ, այլ մեծ շնորհքներով օժտված մի մարդ։ Դիտելով միստր Բլենտին, ես իսկույն հանգստացա։ Այդ մարդուն կարելի էր վստահել այդպիսի մի գործ։
Ես պատմեցի տեսչին կորուստի պատմությունը։ Նա ամենևին չզարմացավ։ Կարծես գանգատվում էին մի ձեռնասուն շան կորուստի մասին։ Հավանորեն այդ մարդը երկաթի կամք ուներ ինքն իրեն զսպելու։ Նա հանգիստ ցույց տվեց ինձ աթոռն ու ասաց․
― Թույլ տվեք ինձ մի րոպե մտածել։
Հետո նա նստեց գրասեղանի առաջ, գլուխը դրեց ձեռքերի վրա ու խորասուզվեց մտքերի մեջ։ Սկզբի վեց֊յոթ րոպեին սենյակում լսվում էր միայն գրիչների ճռճռոցը, որ ականջիդ էր հասնում հեռու անկյունից, ուր նստած էին գրագիրները։ Տեսուչը մտքերի մեջ ընկղմված քարացել էր կարծես։ Վերջապես նա բարձրացրեց գլուխը։ Բլենտի դեմքի վճռական արտահայտությունը ցույց էր տալիս, որ նրա ուղեղը վերջացրել է իր աշխատանքն ու գործողության ծրագիրը մշակված է արդեն։ Նա սկսեց խոսել և նրա ձայնը հնչում էր հանգիստ ու ազդու։
― Դա հասարակ գործ չէ, ― ասաց նա։ ― Ամեն մի քայլը պետք է բազմակողմանի քննել, մտածել և չձեռնարկել երկրորդը, մինչև առաջինը չտա հարկավոր արդյունքը։ Մեր գործում պետք է գաղտնապահություն, խոր ու բացարձակ գաղտնապահություն։ Ձեր կորուստի մասին չեք պատմի ոչ ոքի, մինչև իսկ լրաբերներին։ Ես ինքս կհոգամ նրանց մասին։ Ես կտամ նրանց միայն այնպիսի տեղեկություններ, որպիսիք հենց ինձ համար հարմար կլինեն։
Տեսուչը զանգահարեց, սենյակը մտավ սուրհանդակ տղան։
― Ալարի՛կ, ասա լրաբերներին, որ չցրվեն, ― կարգադրեց տեսուչը։ Ես նրանց հետ գործ ունեմ։
Ալարիկր գնաց։
― Այժմ, ― ասաց տեսուչը, ― անցնենք գործին։ Եվ լինենք հետևողական։ Մեր գործում պետք է հետևողականություն և ճիշտ մոտեցում։ Միայն այդպիսի պայմաններում մենք ձեզ հետ կկարողանանք որևէ նպատակի հասնել։
Նա վերցրեց գրիչն ու մի քանի թերթ թուղթ։
― Եվ այդպես, փղի անունը։
― Հասան֊Բեն֊Ալի֊Բեն֊Սելիմ֊Աբդուլլահ֊Մուհամմեդ֊Ալհամալ֊Ջամսետջեջիբխոլ֊Ջուլին․ Սուլթան֊Բխուդպուր։
― Այդպե՜ս, մականո՞ւնը։
― Ջումբո։
― Հրաշա՜լի։ Ծննդավա՞յրը։
― Սիամի գլխավոր քաղաքը։
― Ծնողները կենդանի՞ են։
― Ոչ, սատկել են։
― Ունեցե՞լ են նրանք ուրիշ ձագեր, բացի սրանից։
― Ոչ, սա միակ տղան է նրանց։
― Հրաշա՜լի։ Փղի ընտանիքի մասին այս տեղեկությունները բավական են։ Անցնենք հետևյալին։ Նկարագրեցեք ինձ փղի արտաքինը, բայց միայն խնդրում եմ ճշտորեն, առանց բաց թողնելու որևէ մանրամասնություն, եթե նույնիսկ թվա այն ձեզ միանգամայն աննշան բան։ Մեր արհեստի մարդկանց համար ամեն մի մանրուք նշանակություն ունի։
Ես սկսեցի նկարագրել, նա գրում էր։ Երբ ես վերջացրի, նա ասաց․
― Այժմ լսեցեք ինչ որ ես գրեցի։ Երբ որևէ սխալ նկատեք, ուղղեցեք ինձ։
Նա կարդաց։
― Հասակը 19 ոտնաչափ, երկարությունը՝ գագաթից մինչև պոչը 26 ոտնաչափ, կնճիթի երկարությունը՝ 16 ոտնաչափ, պոչի երկարությունը՝ 6 ոտնաչափ, ընդհանուր երկարությունը, ներառյալ և կնճիթն ու պոչը՝ 48 ոտնաչափ, ժանիքների երկարությունը՝ 9,5 ոտնաչափ, ականջների երկարությունը՝ համապատասխան հիշված չափերի, ոտքի հետքը նման է փոքրիկ տակառի հետքին ձյունի վրա, փղի գույնը՝ սպիտակավուն, ամեն մի ականջում օղերի համար անցք՝ ափսեի մեծության, սովորություն ունի ջուր թափել հանդիսատեսների վրա ու խփել կնճիթով ոչ միայն մերձավոր ծանոթների, այլ և միանգամայն կողմնակի մարդկանց գլխին, մի քիչ կաղում է աջ ոտքի վրա, ձախ կռնատակին՝ մի փոքրիկ սպի այրվածքից սևացած։ Կորած րոպեին փղի վրա կար՝ պատգարակ տասնհինգ մարդու նստելու համար ու մեջքին ասեղնագործ ծածկոց՝ սենյակի միջակ գորգի մեծության։
Արձանագրության մեջ սխալներ չկային։ Տեսուչը զանգահարեց, թուղթը տվեց Ալարիկին ու ասաց․
― Իսկույն տպել հիսուն հազար օրինակ և ուղարկել բոլոր խուզարկու բաժանմունքներին ու մայր ցամաքի փոխատու դրամարկղներին։
Ալարիկը գնաց։
― Եվ այսպես, առայժմ ամեն ինչ լավ է գնում։ Այժմ ես կխնդրեի ձեզնից կորածի լուսանկարը։
Ես տվի տեսչին լուսանկարը։ Նա ուշադիր քննեց այն ամեն կողմից։
― Բարի՜, այս էլ բավական է, քանի որ չկա ավելի լավը, ― ասաց նա։ Ափսոս միայն , որ այստեղ փղի կնճիթը օղակաձև կռացած է ու մտած բերանը։ Չէ որ միշտ այդ դրությամբ չի պահում նրա կնճիթը․․․ Չլինի՞ այս մոլորեցնի մեր խուզարկուներին․․․
Տեսուչը նորից սեղմեց զանգի կոճակը։
― Ալարի՛կ, հրամայիր այս նկարից հիսուն հազար պատճեն հանել և առավոտը ուղարկել մեր բոլոր բաժանմունքներին, կցելով նաև փղի նկարագիրը։
Ալարիկը գնաց հրամանը կատարելու։
― Պետք է պարգև հայտարարել գողերը բռնողին։ Ինչքա՞ն կնշանակեք։
― Իսկ դուք ի՞նչ գումար խորհուրդ կտայիք։
― Ես կասեի քսանհինգ հազար դոլլար սկզբից։ Ձեր գործը բարդ է։ Ինքներդ դատեցեք, գողերը հազարավոր եղանակներ գիտեն թաքնվելու ու հետքը կորցնելու։ Նրանք ամեն տեղ բարեկամներ ու գործակիցներ ունեն․․․
― Ինչպե՞ս։ Մի՞թե դուք արդեն գիտեք, թե ովքեր են նրանք, ― զարմացա ես։
Սակայն Բլենտի անշարժ դեմքը, որ սովոր էր թաքցնել իր մտքերն ու զգացմունքները, ինչ ոչինչ չասաց։
― Այդ մասին առայժմ չխոսենք, ― հանգիստ ու դանդաղ պատասխանեց նա։ Գուցե և գիտեմ, գուցե ոչ։ Գողի բնավորության մասին մենք կարծիք ենք կազմում նրա աշխատանքի եղանակից ու այն որսի մեծությունից, որի հետևից ընկնում է նա։ Ձեր դիպվածում մենք գործ ունենք ոչ մանր, գրպանահատ գողի և ոչ էլ սկսնակի հետ։ Այս բանը դուք պետք է լավ յուրացնեք։ Եվ ահա այսպես, նկատի առնելով շրջագայության այն ծախսերը, որ պիտի կատարեն մեր խուզարկուները, նույնպես և գողերի ճարպիկությունն ու փորձառությունը, ես կարծում եմ, որ քսանհինգ հազարը դեռ մի փոքրիկ գումար է։ Այդպիսի գործի համար, սակայն, այնուամենայնիվ դրանով կարելի է սկսել։
Մենք համաձայնեցինք այդ գումարով։ Հետո տեսուչը, որ չէր խորշում ոչ մի մանրամասնությունից, որը կարող է գործի մեջ ղեկավար թել հանդիսանալ, նորից դիմեց ինձ։
― Մենք դեպքեր գիտենք, երբ խուզարկուները գտել են գողերին՝ նկատի առնելով նրանց ախորժակի առանձնահատկությունները։ Ասացեք խնդրեմ, ի՞նչ է ուտում ձեր փիղը և շա՞տ է ուտում արդյոք։
― Ի՞նչ է ուտում նա։ Ամեն բան, ինչ կամենաք։ Նա կարող է ուտել մարդ, աստվածաշունչ, բայց ախորժակով կխփլտի նաև ամեն ինչ, որ նման չի մարդու, ոչ էլ աստվածաշնչի։
― Հրաշալի՜։ Ձեր տեղեկությունները չափազանց արժեքավոր են, սակայն բավականաչափ որոշ չեն։ Մեզ հարկավոր են մանրամասնություններ։ Մանրամասնություննե՛ր։ Ահա թե ինչով է պահպանվում, ղեկավարվում մեր արհեստը։ Եվ այդպես, սկսենք մարդկանցից։ Ասացեք, քանի՞ մարդ կարող է ուտել ձեր փիղը մի նստելում, ― թարմ դրությամբ, իհարկե։
― Թարմ, թե աղը դրած, ― դա միևնույն է նրա համար, խտրություն չի դնում նա։ Մի նախաճաշին նա կուտի․․․ ասենք հինգ մարդ սովորական մեծության։
― Հրաշա՜լի։ Հինգ մարդ, այդպես էլ գրենք։ Իսկ ի՞նչ ազգություններ է նա գերադասում։
― Ազգության վրա նա ուշադրություն չի դարձնում։ Ավելի շատ նա ուտում է ծանոթներին, բայց չի հրաժարվում նաև միանգամայն կողմնակի մարդկանցից։
― Լա՛վ։ Այժմ անցնենք աստվածաշունչներին։ Քանի՞ հատոր կարող է ուտել մի նստելում։
― Թեկուզ մի ամբողջ հրատարակություն։
― Դա շատ անորոշ է։ Դուք նկատի ունեք սովորական հրատարակություն, թե՞ պատկերազարդ֊շքեղ։
― Պատկերազարդության վերաբերմամբ նա միանգամայն անտարբեր է։ Նրա համար միևնույն է, թե ինչ կծամի՝ պատկեր թե տպագրված տառեր։
― Ոչ, դուք ինձ լավ չհասկացաք։ Ես հետաքրքրվում եմ քաշով։ Սովորական աստվածաշունչը քաշում է երկու ֆունտ ու կես, իսկ պատկերազարդվածը, հաստ թղթի վրա ― ոչ պակաս տաս֊տասներկու ֆունտից։ Ի՞նչքան այդպիսի աստվածաշունչեր կարող էր նա կուլ տալ միանգամից։
― Ախ, ես տեսնում եմ դուք չեք ճանաչում այդ փղին։ Նա կուտի որքան կամենա և ինչպիսի աստվածաշունչ էլ լինի, միայն թե տվեք։
― Եկեք վերածենք դա դոլլարների ու ցենտերի։ Կաշվի կազմով պատկերազարդ աստվածաշունչը ոսկի եզրերով արժի հարյուր դոլար։
― Եվ ահա նրան հարկավոր կլինի այդպիսի հինգ հարյուր հատ ― ուրիշ խոսքով՝ հիսուն հազար դոլլարի։
― Այ, այդ արդեն ավելի ճշգրիտ է։ Ես այդպես էլ կնշեմ ինձ մոտ ― հիսուն հազար դոլարի։ Լա՛վ։ Նշանակում է նա ուտում է մարդիկ ու աստվածաշունչեր։ Այդ ես պարզեցի։ Էլ ի՞նչ է ուտում նա։ Ինձ հարկավոր են մանրամասնություններ։
― Հաճույքով ուտելով աստվածաշունչ, նա կարող է անցնել աղյուսների, աղյուսներն ուտելով ― շշերի, շշերն ուտելով ― մահուդե զգեստների, հետո կատուների, կատուներն ուտելով ― ոստիկանների, ոստիկաններից ― ապխտած մսի, հետո՝ շաքարի, շաքարից ― կարկանդակի, կարկանդակից ― կարտոֆիլի, կարտոֆիլից ―թեփի, թեփից ― խոտի, խոտից ― հաճարի, հաճարից ― բրնձի։ Բրինձ նա ամենից շատ է սիրում, բրնձով էլ մեծացել է։ Նա աշխարհում ինչ որ կա կուտի, բացի եվրոպական յուղից։ Նա այդ էլ կուտեր, եթե յուղի համից չզզվեր։
― Հրաշալի՜։ Ինչքա՞ն կերակուր է ուտում նա միանգամից ― մոտավոր թվերով։
― Մի քառորդից մինչև կես տոնն։
― Իսկ ի՞նչ է խմում նա։
― Ամեն ինչ։ Ինչ որ կա հեղուկ վիճակում բնության մեջ։ Կաթ, ջուր, վիսկի, կաստորկա, սկիպիդար, կարբոլյան թթվուտ․․․ թվելն էլ չարժի, գրեցեք ուղղակի ամեն տեսակ հեղուկ, ինչ որ մտքներովդ անցնի։ Նա խմում է ամեն ինչ, բացի եվրոպական սուրճից։
― Լա՛վ։ Ինչքա՞ն է խմում նա օրական։
― Հինգից մինչև տասնհինգ տակառ, նայած ծարավությանը։
― Այդպես։ Ձեր տված բոլոր տեղեկությունները շատ արժեքավոր են։ Նրանք անշուշտ կօգնեն մեզ գտնելու հափշտակիչներին։
Նա զանգահարեց։
― Ալարի՛կ, կանչիր կապիտան Բերնսին։
Բերնսը եկավ։ Տեսուչ Բլենտը բացատրեց նրան ամբողջ գործը բոլոր մանրագույն մանրամասնություններով։ Հետո հրամայելու սովոր մարդու վճռական տոնով, մարդու, որ գիտե, թե ինչ բան է ձեռնարկում, ― նա ասաց։
― Կապիտան Բերնս, խուզարկու Ջոնսին, Դեվիսին, Հելսին, Բեյտսուին և Խակետին հանձնարարեք փղի հետապնդումը։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Խուզարկու Մոզեսին, Դեկինին, Մերֆին, Ռոջերսին, Տեպպերին, Խեգինսին և Բարթոլոմին ― գողերի հետապնդումը։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Հափշտակման վայրում զինված պահակներ նշանակեք երեսուն հոգուց, հերթափոխությամբ։ Կարգադրեցե՛ք, որ առանց իմ գրավոր թույլտվության ոչ ոքի չթողնեն այնտեղ․․․ բացի լրաբերներից։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Հասարակ քաղաքացու շորերով խուզարկուներ ուղարկեցեք բոլոր երկաթուղային կայարանները, շոգենավային նավահանգիստները, լաստերի լաստակայանները։ Ջերսի Սիտիից դուրս եկող բոլոր ճանապարհները։ Հրմայեցեք նրանց խուզարկել բոլոր կասկածելի մարդկանց։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Նրանցից յուրաքանչյուրին տվեք փղի լուսանկարն ու նրա մանրամասն նկարագիրը։ Կարգադրեցեք, որ նրանք խուզարկեն դուրս եկող բոլոր երկաթուղային գնացքները, բոլոր շոգենավերն ու բոլոր լաստանավերը։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Եթե բռնեն փղին, թող անմիջապես կալանավորեն ու հաղորդեն ինձ հեռախոսով։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Հենց որ գտնեն որևէ հետք՝ փղի ոտքերի տեղը կամ դրա նման մի բան, ― թող այդ մասին ինձ անմիջապես իմաց տան։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Թող նավահանգստի բոլոր անցքերում ոստիկանությունը հատուկ պահակներ դնի։
― Լսում եմ, տեր։
― Ծպտյալ խուզարկուներ ուղարկեցեք երկաթուղու ուղղությամբ ― դեպի հյուսիս մինչև Կանադայի սահմանները, դեպի արևմուտք ― մինչև Օխայո, դեպի հարավ ― մինչև Վաշինգտոն։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Փորձված խուզարկուներ ուղարկեցեք հեռագրական բոլոր բաժանմունքները։ Հրամայեցեք նրանց հետևել տրվող հեռագրերին։ Թող պահանջեն, որ թարգմանեն իրենց համար բոլոր ծածկագիր հեռագրերը։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Եվ միք մոռանա, որ այս ամենը պետք է անել գաղտնի, ամենախոր ու անթափանց գաղտնապահությամբ։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Ստացվող բոլոր տեղեկությունների մասին հաղորդեցեք ինձ սովորական ժամերին։
― Լսում եմ, տե՛ր։
― Այժմ կարող եք գնալ։
― Լսում եմ, տե՛ր։
Կապիտան Բերնսը գնաց։ Տեսուչ Բլենտը մի րոպե մնաց լուռ, խոր մտքերի մեջ ընկղմված։ Նրա աչքերի կրակը մարեց։ Վերջապես նա դարձավ դեպի ինձ ու ասաց․
― Ես չեմ պարծենա, ― այդ իմ բնավորության մեջ չկա, բայց իմացեք, մենք կգտնենք փիղը։
Ես ամուր սեղմեցի տեսչի ձեռքն ու շնորհակալություն հայտնեցի։ Եվ իսկապես, երախտագիտական զգացմունք էի տածում ես դեպի նա։ Որքան մոտիկ էի ծանոթանում ես նրան, այնքան ավելի էր նա դուր գալիս ինձ ու այնքան ավելի էին ինձ ապշեցնում նրա զարմանալի արհեստի գաղտնիքներն ու հրաշքները։
Այնուհետև մենք բաժանվեցինք ու ես տուն դարձա ավելի հանգիստ սրտով, քան մինչև տեսչին այցելելը։
