Երկու ողջերթ
հեղինակ՝ Մկրտիչ Արմեն |
Երբ գնում ես հեռու ճանապարհ, եւ քեզ ողջերթ են մաղթում մարդիկ,դու զգացված լսում ես նրանց եւ շուտով մոռանում խոսքերը՝ իրար նման։ Բայց մեկն այդ ողջերթներից դու տանում ես քեզ հետ, քո հոգու մեջ, եւ այդ մեկը դառնում է պատվար քո հոգուն, դառնում է վահան բոլոր փորձությունների դեմ։
Իսկ եթե երկու ողջերթ ես տանում դու քեզ հետ՝ ուրեմն երջանիկ ես կրկնակի անգամ։
Մի սովորական օր, Երեւանի վերուղարկման բանտում, երբ մենք, քննչական բովով վաղուց արդեն անցած, սպասում էինք մեր դատավճռին, եկան եկան եւ հայտնեցին ինձ․— «իրերդ հավաքիր»…
Տարօրինակ է, երբ անսովոր դեպքը կատարվում է սովորական օրով։ Գուցե ուրախալի է, գուցե ցավալի,— բոլոր դեպքերում դա տարօրինակ է։ Չէ՞ որ սովորական օրը՝ դա այն օրն է, երբ դու արդեն կորցրել ես քո նախորդ կյանքի զգացողությունը, դադարել ես նաեւ սպասելուց որեւէ փոփոխության՝ հետագայում, եւ ներկա քո կյանքը քեզ թվում է քո կեցության հավիտենական ձեւը։ Դու արթնանում ես վաղ առավոտյան, լսում բացվող կողպեքի ձայնը, բոլորի հետ միասին դուրս գալիս լվացվելու, վերադառնում ես այնտեղից, սպասում նախաճաշի։ Ստանում ես նախաճաշը՝ սպասում ճաշի։ Ստանում ես ճաշը՝ սպասում քեզ հասանելիք քսան րոպե զբոսանքին՝ բանտի փոքրիկ բակում՝ բարձր պարիսպներով։ Զբոսանքից հետո սպասում ես իրիկնաթեյին, այսինքն՝ եռացրած ջրին՝ առանց գույնի։ Ապա քնում ես, որպեսզի հաջորդ օրը վերսկսես փոքրիկ սպասումների նույն շարանը։
Եվ հանկարծ՝ «իրերդ հավաքիր»…
Նշանակում է՝ վերջ սովորական օրերին։ Նշանակում է՝ դա չէր քո կեցության վերջնական ձեւը։ Ի՞նչ է սպասում քեզ առաջիկայում՝ դու չգիտես։ Բայց գիտես հաստատ, որ քեզ չի սպասում ամենասարսափելին․— այլապես դու չէիր ընկնի ընդհանուր բանտախուց եւ քեզ չէին կանչի ցերեկով։ Իսկ եթե չի սպասում ամենասարսափելին, նշանակում է՝ սպասում է անհայտությունը։ Իսկ անհայտությունը միշտ բաղձալի է, որովհետեւ հղի է հույերով եւ պարզապես հետաքրքիր է։ Ավելի վատ չի լինի, քան որ է՝ հուսում ես դու։ Ապա ուրեմն ի՞նչ է լինելու՝ հետաքրքրվում ես դու։
Մեզ, մեկական մարդու, հանեցին տարբեր բանտախցերից։ Հավաքվելով բանտի միջանցքում, մենք զարմանքով նկատեցինք, որ բոլոր յոթս էլ թանոթներ էինք դեռ ազատությունից, նույնիսկ մտերիմներ, կապված միմյանց հետ երբեմնի մեր պատկանելիությամբ կոմերիտությանը, կապված մեր աշխատանքի բնությով, անձնական բարեկամությամբ։
Գուցե մի բարի մարդ էր կամեցել այդպես, որ մեր դժբախտության մեջ մենք չլինեինք բոլորովին մենակ։ Գուցե եւ դա կարգադրել էր մի ուրիշ, ավելի զորավոր ուժ՝ պատահականությունը…
Մեզ նստեցրին բեռնատար բաց մեքենա։ «Երեսներդ դեպի ներս,— կարգադրեցին մե,— նայեցեք իրար»։ Բայց կա՞ր արդյոք որեւէ ուժ, որ արգելեր մեզ՝ նայելու դեպի դուրս, Երեւանին, հրաժեշտ տալու նրան։
«Հինգ տարի, հինգ տարի»,— շպրտեցին մեզանից հինգին։ «Ութ տարի, ութ տարի»,— շպրտեցին ինձ եւ մի ուրիշին։ Մեքենան շարժվեց։
Մենք լուռ էինք։ Ոչ միայն նրա համար, որ այդպես էր հրամայված, այլեւ որ կարկամել էինք ապշությունից։ Բեռնատարը սլանում էր, մենք նայում էինք ետ՝ դեպի հեռացող փողոցը։ Մոտիկից մարդիկ արագ հեռանում էին մեզնից եւ նույնքան արագ փոքրանում, դառնում երեխայի, ապա ճնճղուկի չափ…
Այդպիսի բան մենք երբեք չէինք տեսել անցյալում։ Իսկ այժմ այդ նրանից էր, որ մի տարուց ավելի մենք նստել էինք բանտում, պարփակված՝ բանտախցի չորս պատերի մեջ, կատարելով օրական ընդամենը քսան րոպե զբոսանք՝ բանտախցից ոչ֊շատ մեծ բակով։ Մեր աչքերը ետ էին վարժվել մեծ տարածություններից, հեռանկարից։ Եվ ահա մարդիկ փոքրանում էին, դառնում երեխայի, ապա ճնճղուկի չափ…
Կայարանում մեզ տարան կառամատույց, հրամայեցին նստել։ Շրջապատեցին՝ կղզիացնելով ազատ մարդկանցից։ Եվ այդտեղ մենք ճաշակեցինք ամենադառը վիրավորանքը մեր բանտարկության ամբողջ ընթացքում… Մեզ շրջապատեցին ոչ միայն պահակները, այլեւ շները…
Եթե մենք այդքան վտանգավոր էինք եւ այդքան սարսափելի, թող մեզ շրջապատեին կրկնակի, եռակի անգամ ավելի պահակներով։ Նրանք մարդիկ էին՝ ինչպիսիք էլ լինեին՝ թշնամաբար մեզ տրամադրված, թե բարեկամաբար։ Բայց շնե՜րը, շնե՜րը… Մարդը բանտարկել է մարդուն եւ մարդը տանջում է մարդուն՝ դա մեր ներքին գործն է՝ մարդկության։ Բայց մարդը ենթարկվի շների՞ն…
Ազատ մարդիկ կառամատույցի վրա շատ չէին։ Պատշաճ հեռավորության վրա կանգնած, նրանք նայում էին մեզ։ Ի՞նչպես էին նայում՝ ֆանատիկի կամ խաբված մարդու թշնամանքո՞վ, թե՞ հասկացողի բարյացակամությամբ՝ մենք չէինք նկատում, մենք հուզված էինք եւ ամբողջովին լցված վիրավորանքով։
Եվ հանկարծ մենք նկատեցինք առանձնակի կանգնած մի երիտասարդ տղայի եւ աղջկա։ Կույրն անգամ կտեսներ, որ նրանք սիրահարված էին։ Երեւի եկել էին կառամատույց՝ հենց այնպես, զբոսնելու կամ երազելու այն մասին, թե իչնպես երբեւէ միասին մեկնելու են որեւէ տեղ։ Շրջել էին թեանծուկ, մեկմեկու հպված։ Եվ այդ դիրքով էլ նրանց գտել էր անակնկալը՝ մեր հայտնվելը։ Նրանք մնացել էին հենց այդպես թեւանցում արած, մեկմեկու հպված, եւ կարծես քարացել։
Նրանք նայում էին մեզ։ Եվ մեզանից յուրաքանչյուրը, որ մոլորված հայացքով նայում էր ամեն կողմ, պատահաբար հանդիպելով նրանց հայացքին՝ այլեւս անկարող էր դառնում կտրվել դրանից։ Այդպիսով բոլորս, մեկմեկու ետեւից, գամեցինք մեր հայացքները նրանց։
Մի՞թե կարող են այդքան արտահայտիչ լինել մարդկային աչքերը… Որ նրանք կարող են շատ բան՝ մենք այդ գիտեինք դեռ առաջ։ Բայց գիտեինք այնպես, թե նրանք ասում են մերթ մի բան, մերթ՝ այլ։ Բայց որ կարող են ասել այդքան բան միանգամից…
Ոչ, դա հայացք չէր, այլ հրաժեշտի ողջերթ՝ ավելի հոգեբուխ եւ պերճախոս, քան մինչեւ անգամ կենդանի խոսքը…
Բայց ոչ միայն այդ։ Զույգի հայացքը, մեզ վրա գամված, միայն նրանցը չէր, այլ ամբողջ ժողովրդինը։ Ժողովուրդն էր մեզ ողջերթ մաղթում նրանց հայացքում…
Մի պահ մենք կտրվեցինք նրանցից, նայեցինք իրար։ Մտերմական հոգատարությամբ մենք անհանգստացանք, թե բոլո՞րս ենք արդյոք նայում զույգին։ Մենք համոզված էինք, որ նա, ով կամփոփի այդ հայացքն իր հոգու մեջ՝ կմնա կենդանի իր հինգ կամ ութ տարում։ Իսկ ով չի նայի՝ նա չի կարողանա դիմադրել հազար ու հազար փորձություններին։
Բայց բոլորս նայում էինք նրանց։
Տեսե՞լ եք դուք արդյոք ժողովրդի աչքերը։
