Խաղամոլը

հեղինակ՝ Ֆյոդոր Դոստոյեվսկի թարգմանիչ՝ Պողոս Մակինցյան աղբյուր՝ Ֆ. Մ. Դոստոյեվսկի, «Յերկերի ժողովածու», Հ. I, Պետական հրատարակչություն, Յերևան, 1934

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Առաջին գլուխ

Վերջապես յես վերադարձա յերկու շաբաթվա բացակայությունից հետո։ Մերոնք արդեն յերեք որ ե ինչ Ռուլեթկնբուրգում են։ Յես կարծում եյի, թե նրանք ինձ շատ սպասելիս կլինենք սակայն սխալվել եյի։ Գեներալը չափազանց անկախ հայացքով եր նայում վրաս, նա հետս բարձրից խոսեց և քրոջ մոտ ուղարկեց։ Պարզ եր, վոր նրանք մի տեղ փող են ձեռք գցել։ Ինձ նույնիսկ թվաց, վոր գեներալը մի քիչ քաշվում ե ինձնից։ Մարյա Ֆիլիպովնայի գլուխը շատ խառն եր և նա հետս քիչ խոսեց. բայց փողն ընդունեց, համրեց ե լսեց իմ ամբողջ զեկույցը։ Ճաշին սպասում եյին Մեզենցովին, ֆրանսիացուն և ինչ-վոր անգլիացու. ըստ սովորականին, փող վոր կա - իսկույն ճաշկերույթ կսարքվի, մոսկովյան ձևով։ Պոլինա Ալեքսանդրովնան, տեսնելով ինձ, հարցրեց, թե ինչու յես մնացի և առանց սպասելու, պատասխանիս, գնաց ինչ-վոր տեղ։ Հասկանալի յե, վոր նա դիտմամբ արեց այդ։ Այնուամենայնիվ պետք ե վոր մենք բացատրվենք։ Շատ բան ե հավաքվել։

Հյուրանոցի չորրորդ հարկում ինձ սենյակ հատկացրին։ Այստեղ հայտնի յե, վոր յես գեներալի շքախմբի անդամ եմ։ Ամեն բանից յերևում ե, վոր նրանք արդեն ցույց են տվել իրենց ով լինելը։ Գեներալին այստեղ ամենքը համարում են մեծահարուստ և բարձրաստիճան ռուս։ Դեռևս ճաշից առաջ նա ի թիվս այլ պատվերների յերկու հատ հազար ֆրանկանոց տվեց, վոր մանրեմ։ Յես մանրեցի հյուրանոցի գրասենյակում։ Հիմա, առնվազն մի ամբողջ շաբաթ, մեզ վրա նայելու յեն ինչպես միլիոնատերերի վրա։ Մտադիր եյի Միշայի և Նադյայի հետ գնամ ման գալու, վոր սանդուխքից ինձ կանչեցին գեներալի մոտ. նա բարեհաճել եր տեղեկանալ, թե յես ուր եմ տանելու նրանց։ Այդ մարդը միանգամայն չի կարողանում շիտակ նայել աչքերիս. նա շատ կուզենար, բայց յես ամեն անգամ պատասխանում եմ այնպիսի սևեռուն, այսինքն՝ անպատկառ հայացքով, վոր նա կարծես քաշվում ե, Խիստ վերամբարձ ճառով, մեկ նախադասություն բարդելով մյուսի վրա, և վերջապես բոլորովին շփոթվելով, նա ինձ հասկանալ տվեց, վոր յես պուրակում, յերեխաների հետ վոկսալից հեռու ման գամ։ Ի վերջո նա բարկացավ և կտրուկ ավելացրեց՝ «թե չե, մի գուցե, դուք նրանց վոկսալ տանեք, ռուլեթ խաղալու, տեղը։ Ներեցեք,— ավելացրեց նա,— սակայն յես գիտեմ, վոր դուք դեռևս բավական թեթևամիտ եք և ընդունակ եք, թերևս, խաղալու։ Համենայն դեպս թեև յես ձեր մենտորը չեմ, և չեմ ե՛լ կամենա այդպիսի դեր ստանձնել, բայց գոնե ունեմ իրավունք ցանկանալու, վոր դուք, այսպես ասած, գեթ ինձ չվարկաբեկեք...»։

— Ախր յես փող ել չունեմ,— հանգիստ պատասխանեցի յես,— տանուլ տալու համար - պետք ե ունենալ։

— Դուք իսկույն կստանաք,— պատասխանեց գեներալը, մի քիչ կարմրելով, իր բյուրոյում սկսեց ինչ վոր վորոնել, գրքից տեղեկանք քաշեց և դուրս եկավ, վոր նրա վրա յես մոտ 120 ռուբլի փող ունեմ։

— Ի՞նչպես պիտի ապա մենք հաշիվ տեսնենք,— նորից խոսեց նա,— պետք ե թալերի վերածենք։ Վերցրեք ահա կլոր հաշվով 100 թալեր, մնացածն ել, իհարկե չի կորչի։

Յես լռելյայն վերցրի փողը։

— Խնդրեմ դուք չվշտանաք իմ խոսքերից, դուք այնքան նեղացկոտ եք... Յեթե յես նկաաողություն արի, ապա յես այսպես ասած, նախազգուշացրի ձեզ և, իհարկե, ունեմ վորոշ իրավունք...

Ճաշից առաջ յերեխաների հետ տուն դառնալիս յես մի ամբողջ կավալկադա հանդիպեցի։ Մերոնք գնացել եյին ինչ վոր ավերակներ տեսնելու։ Յերկու փառավոր կառք, յերևելի ձիեր։ Mademoiselle Blanche-ը Մարյա Ֆիլիպովնայի և Պոլինայի հետ մի կառքում, ֆրանսիացին, անգլիացին և մեր գեներալը — ձիով։ Անցորդները կանգ եյին առնում և նայում. տպավորությունը գործված եր. միայն թե գեներալի ջանը դուրս ե գալու։ Յես հաշիվ արի, որ բերածս չորս հազար ֆրանկով, նրանց ձեռք գցած փողն ել վրան դրած, նրանք հիմա կունենան յոթ կամ ութ հազար ֆրանկ. դա չափազանց քիչ ե m-lle Blanche-ի համար։

M-lle Blanche-ը նույնպես մեր հյուրանոցում ե կենում, իր մոր հետ. մեր ֆրանսիացին ել ե ուր-վոր այս տեղերում։ Լաքեյները նրան «m-r le comte» են կոչում, m-lle Blanche-ի մորը՝ «m-me la comtesse». ինչ կա վոր, մի գուցե նրանք իրավ վոր comte et comtesse են։

Յես այնպես ել գիտեյի, վոր m-r le comte-ը ինձ չի ճանաչի, յերբ վոր մենք բոլորենք ընդհանուր սեղանի շուրջը։ Իհարկե, գեներալի մտքովը չեր ե՛լ անցնի ծանոթացնել մեզ կամ առնվազն ներկայացնել ինձ նրան, իսկ m-r le comte-ը ինքը յեղել ե Ռուսաստանում և գիտե թե outchitel կոչվածն ինչ պտուղ ե։ Ասենք նա ինձ շատ լավ ե ճանաչում։ Բայց խոստովանանք լինի, յես ճաշին ել անկոչ ներկայցա։ Կարծեմ գեներալը մոռացել եր կարգադրություն անել, թե չե անպատճառ կուղարկեր ինձ table d’hôte ճաշելու։ Յես ինքս յեկա, ուստի գեներալը անաճությամբ նայեց վրաս։ Բարի Մարյա Ֆիլիպովնան իսկույն ինձ տեղ ցույց տվեց. բայց հանդիպումը միստեր Աստլեյի հետ ինձ նեղ կացությունից հանեց ե յես ակամա նրա հասարակությանը պատկանող մեկը դառնա։

Այս տարորինակ անգլիացուն յես առաջին անգամ Պրուսիայում հանդիպեցի, վագոնում, վորտեղ մենք դեմ առ դեմ եյինք նստած։ Դա այն ժամանակ եր, յերբ վոր յես հասա մերոնց. ապա յես հանդիպեցի նրանէ յերբ վոր մուտք եյի գործում Ֆրանսիա, վերջապես՝ Զվիցարիայում. վերջին յերկու շաբաթվա ընթացքում— յերկու անգամ ե ահա հիմա հանկարծ յես տեսնում եմ նրան արդեն Ռուլեթենբուրգում։ Ավելի ամաչկոտ մարդ յես կյանքումս չեմ պատահել. նա հիմարության չափ ամաչկոտ ե և ինքն ել, իհարկե, այդ գիտե, վորովհետև նա բնավ հիմար չե։ Ասենք նա շատ սիրելի և սուս մարդ ե։ Յես նրան խոսացրի Պրուսիսյում, առաջին հանդիպման միջոցին։ Նա ինձ հայտնեց, վոր այդ ամառը Նորդ-Կապում ե յեղել և շատ կկամենար Նիժնի-Նովգորոդի տոնավաճառում լինել։ Չգիտեմ թե նա ինչպես եր ծանոթացել գեներալին. ինձ թվում ե վոր նա անսահման սիրահարված ե Պոլինայի վրա։ Յերբ վոր Պոլինան ներս մտավ, նա շառագունեց։ Նա շատ ուրախ եր, վոր իր կողքին յես եյի նստել սեղանին, և կարծես ինձ համարում ե իր մտերիմ բարեկամը։

Ճաշի ժամանակ ֆրանցուզիկը սաստիկ տոն եր բանեցնում. բոլորի նկատմամբ նա անփույթ ու հպարտ ե։ Իսկ Մոսկվայում, հիշում եմ, շատ փչում եր։ Նա սաստիկ շատ խոսում եր ֆինանսներից և ռուսաց քաղաքականությունից։ Գեներալը յերբեմն սիրտ եր անում հակաճառել, բայց համեստ, այնչափ միայն, վոր իրեն վերջնականապես վար գցած չլինի։

Յես տարորինակ տրամադրություն ունեյի. հասկանալի բան ե, ճաշի կեսը դեռ չհասած՝ յես ինքս ինձ տվի արդեն իմ սովորական և մշտական հարցը՝ «ինչո՞ւ յեմ յես թրև գալիս այս գեներալի հետ և վաղուց հետե չեմ հեռացել նրանցից»։ Յերբեմն յես նայում եյի Պոլինա Ալեքսանդրովնային. նա ինձ բոլորովին չեր նկատում։ Վերջացավ նրանով, վոր յես չարացա և վճռեցի կոպտություններ ասել։

Սկսվեց նրանով, վոր յես հանկարծակի, առանց վորևե դրդապատճառի, բարձրաձայն ե առանց հրավերի ներս խցկվեցի ուրիշների խոսակցության մեջ։ Յես, գլխավորասլես, ֆրանցուզիկի հետ եյի ուզում գժտվել։ Յես դիմեցի գեներալին և հանկարծ բոլորովին բարձր ու պարզ և կարծեմ ընդհատելով նրա խոսքը, նկատեցի, վոր այս ամառ ռուսների համար գրեթե միանգամայն անկարելի յե հյուրանոցներում ընդհանուր սեղանի շուրջը ճաշել։ Գեներալը հառեց վրաս զարմացական հայացք։

— Յեթե դուք ինքներդ ձեզ հարգող մարդ եք,— ավելի հեռուն գնացի յես,— անպատճառ հայհոյանք կհարուցանեք և հարկադրված կլինեք սարսափելի խայթոցներ տանել։ Փարիզում և Հռենոսի վրա, անգամ Զվիցարիայում, ընդհանուր սեղանի շուրջն այնքան շատ պոլյաչիշկա ե նրան համակիր ֆրանցուզիկ ե լինում, վոր խոսք ասելու հնար չի լինում, յեթե միայն դուք ռուս եք։

Յես ֆրանսերեն ասացի այս։ Գեներալը տարակուսանքով նայում եր վրաս, չիմանալով՝ բարկանա՞ արդյոք, թե զարմանա միայն, վոր յես այդ չափ մոռացել եմ ինձ։

— Ուրեմն ձեզ մեկնումեկը վորևե տեղ խրատել ե,— ասաց ֆրանցուզիկը անփույթ և արհամարհանքով։

— Յես Փարիզում նախ կռվեցի մի լեհացու հետ,— պատասխանեցի յես,— ապա մի ֆրանսիացի սպայի հետ, վոր լեհացու կողմն եր պահում։ Ապա թե ֆրանսիացիների մի մասը իմ կողմն անցավ, յերբ վոր յես նրանց պատմեցի, թե ինչպես ուզում եյի թքել մոնսինյորի սուրճի մեջ։

— Թքե՞լ,— հարցրեց գեներալը ծանր տարակուսանքով և նույնիսկ նայելով շուրջը։ Ֆրանցուզիկը թերահավատությամբ նայեց վրաս։

— Հրաման քեզ,— սլատասխանեցի յես.— վորովհետև յես ամբողջ յերկու որ հավատացած եյի, վոր հարկ կլինի, գուցեք մեր գործով մի րոպեյով Հռովմ գնալու, ուստի և գնացի Փարիզի սրբազնագույն հոր դեսպանատունը՝ անցագիրս վիզե անելու համար։ Այնտեղ ինձ դիմավորեց մի աբբատիկ, մոտ հիսուն տարեկան, չոր-չոր և սառնամանիքային դեմքով, վոր ինձ քաղաքավարի լսելուց հետո, չափազանց չոր խնդրեց սպասել։ Յես թեև շտապում եյի, բայց, իհարկե, նստեցի վոր սպասեմ, հանեցի «Opinion nationale» և սկսեցի կարդալ սարսափելի հայհոյանքներ Ռուսաստանի դեմ։ Մինչդեռ յես լսում եյի, թե ինչպես հարևան սենյակի միջով մեկն անցավ մոնսինյորի մոտ. յես տեսնում եյի, թե ինչպես աբբատիկս գլուխ ե տալիս նրան։ Յես դարձա նրան նախկին խնդիրքով։ Նա ավելի չոր խնդրեց, վոր յես ելի սպասեմ։ Քիչ անց ինչ-վոր մի անծանոթ ևս ներս մտավ. գործ ուներ - ավստրիացի յեր. նրան լսեցին և իսկույն ուղեկցեցին վերև։ Այնժամ վատս յեկավ. յես վեր կացա, մոտեցա աբբահորը և կտրուկ ասացի նրան, թե վորովհետև մոնսինյորն ընդունում ե, ապա կարող ե իմ գործն ել վերկացնել։ Հանկարծ աբբահայրը հետ մղվեց ինձնից անորինակ զարմանքով։ Նրա համար պարզապես անըմբռնելի յեր, թե ինչպես մի չնչին ռուս հանդգնում ե համեմատել իրեն մոնսինյորի հյուրերի հետ։ Ամենաանպատկառ տոնով, ասես ուրախանալով, վոր կարող ե ինձ վիրավորել, նա վոտից գլուխ չափեց ինձ հայացքով և ճչաց՝ «Մի՞թե դուք կարծում եք, վոր մոնսինյորը ձեր խաթրու կթողնի իր սուրճը»։ Այդ միջոցին ահա յես ճչացի, նրանից ել ուժգին՝ — «իմացած յեղեք, վոր յես թքել եմ ձեր մոնսինյորի սուրճի վրա։ Յեթե դուք այս րոպեյիս իմ անցագրի գործը չավարտեք, յես կերթամ նրա իսկ մոտ»։ «Ինչպե՜ս թե, այն պահին, յերբ նրա մոտ նստած ե կարդինալը»— ճչաց աբբատիկը, սարսափով ինձնից հետ մղվելով, վազ տվեց դռան մոտ և խաչաձև ծալեց ձեռները կրծքին, ցույց տալու համար, վոր ավելի շուտ կմեռնի, քան ինձ ներս կթողնի։

Այն ժամ յես նրան պատասխանեցի, վոր յես հերետիկոս և բարբարոս եմ, «que je suis hérétique et barbare», և վոր բոլոր այդ արքեպիսկոպոսները, կարդինալները, մոնսինյորները և այլն, ը այլն — մեկ հաշիվ ե։ Մի խոսքով՝ յես ցույց տվի, վոր վազ յեկողը չեմ։ Աբբահայրը նայեց վրաս անսահման չարասրտությամբ, ապա ձեռքիցս պոկեց անցագիրս և տարավ վերև։ Մի րոպեյից հետո վիզեն արված եր։ Ահա, կհաճե՞ք արդյոք տեսնել։ Յես հանեցի անցագիրս և ցույց տվի հռովմեական վիզեն։

— Դուք, սակայն,— սկսեց գեներալը...

— Ձեզ փրկել ե այն, վոր դուք հայտարարել եք ձեզ բարբարոս և հերետիկոս,— նկատեց, քմծիծաղ տալով, ֆրանցուզիկը։— «Cela n’était pas si bête»։

— Ապա մեր ռուսների՞ն պիտի հետևեյի։ Նրանք նստած են այստեղ — ձայն ծպտուն հանել չեն հանդգնում և պատրաստ են գուցե և ուրանալու, վոր ռուս են։ Առնվազն Փարիզում, կեցածս հյուրանոցում, հետս շատ ավելի ուշադիր սկսեցին վարվել, յերբ վոր յես բոլորին պատմեցի իմ կռիվը աբբահոր հետ։ Լեհացի գեր սլանը, ընդհանուր սեղանի շուրջը յեղողներից ինձ ամենաթշնամական վերաբերվողը, հետ քաշվեց յերկրորդ պլանը։ Ֆրանսիացիք հանդուրժեցին նույնիսկ, յերբ վոր յես պատմեցի, վոր մի յերկու տարի առաջ յես տեսել եմ մի մարդ, վորի վրա ֆրանսիացի յեգերը հրացան ե արձակել միմիայն հրացանը պարպելու համար։ Այդ մարդն այն պահին տասը տարեկան յերեխա յե յեղել և նրա ընտանիքը չի հասցրել Մոսկվայից դուրս գալը։

— Այդ չի կարող պատահած լինել,— քրքրեց ֆրանցուզիկը,— ֆրանսիացի զինվորը յերեխայի վրա հրացան չի արձակի։

— Այնուհանդերձ դա յեղելություն ե,— պատասխանեցի յես։— Այդ բանն ինձ պատմել ե մի հարգելի պաշտոնաթող կապիտան և յես ինքս տեսել եմ նրա այտի վրա գնդակի թողած սպին։

Ֆրանսիացին սկսեց խոսել, առատ և արագ։ Գեներալը կամեցավ նրան պաշտպանել, բայց յես հանձնարարեցի նրան գեթ կարդալ, որինակ, տասներկույերորդ թվականին ֆրանսիացիների մոտ գերի յեղած գեներալ Պերովսկու «Հուշագրերից» կտորներ։ Վերջապես Մարյա Ֆիլիպովնան ինչ-վոր բանի մասին խոսք բաց արեց, վոր խոսակցությունը փոխի։ Գեներալն ինձնից շատ դժգոհ եր, վորովհետև յես և ֆրանսիացին գրեթե սկսել եյինք ճչալ։ Սակայն միստեր Աստլեյին իմ վեճը ֆրանսիացու հետ կարծես շատ դուր եր յեկել։ Յելնելով սեղանից, նա ինձ առաջարկեց մի-մի ըմպանակ գինի խմել։ Յերեկոյան ինչպես և հարկն եր, ինձ հաջողվեց մոտ քառորդ ժամ խոսել Պոլինա Ալեքսանդրովնայի հետ։ Մեր խոսակցությունը տեղի ունեցավ զբոսանքի միջոցին։ Բոլորը գնացին պուրակ, դեպի վոկսալ։ Պոլինան նստեց շատրվանի դեմ նստարանի վրա, իսկ Նադենկային բաց թողեց, վոր վոչ հեռու իրենից խաղա յերեխաների հետ։ Յես ել Միշային բաց թողի, վոր գնա շատրվանի մոտ և մենք, վերջապես, մենակ մնացինք։

Սկզբում խոսք բացվեց, բնականաբար, գործերի շուրջը։ Պոլինան պարզապես բարկացավ, յերբ վոր յես նրան տվի ընդամենը միայն յոթհարյուր գուլդեն։ Նա հավատացած եր, վոր յես նրա համար Փարիզից, գրավ դնելով նրա բրիլլիանտները, կբերեմ առնվազն յերկու հազար գուլդեն, կամ անգամ ավելի։

— Ինձ անպատճառ փող է հարկավոր,— ասաց նա,— և պետք ե գտնել. այլապես յես ուղղակի կկործանվեմ։

Յես սկսեցի հարց ու փորձ անել, թև ինչ ե կատարվել իմ բացակայության ժամանակ։

— Պետերբուրգից յերկու լուր ե ստացվել՝ նախ, վոր տատի առողջությունը շատ վատ ե, իսկ յերկու որ անց, վոր կարծեմ նա արդեն մեռել ե։ Այդ տեղեկությունը Տիմոֆեյ Պեաըովիչից ե,— ավելացրեց Պոլինան,— իսկ նա ճշտապահ մարդ ե։ Ուրիշ վոչինչ։ Սպասում ենք վերջին, վերջնական տեղեկության։

— Այդպիսով այստեղ ամենքն սպասողության վիճակի մե՞ջ են,— հարցրի յես։

— Իհարկե, ամենքը և ամեն ինչ. ամբողջ կես տարի միմիայն դրա վրա եյին հույս կապել։

— Դուք ե՞լ հույս ունեք,— հարցրի յես։

— Ախր յես իսկի նրա ազգականն ել չեմ, յես միայն գեներալի խորթ աղջիկն եմ։ Բայց յես հաստատ գիտեմ, վոր նա ինձ կհիշատակի կտակի մեջ։

—— Ինձ թվում ե՝ ձեզ շատ բան կհասնի,— ասացի յես դրականաբար։

— Այո՛, նա ինձ սիրում եր. բայց ինչու յե ձեզ այդ թվում։

— Ասացեք,— պատասխանեցի յես հարցով,— մեր մարկիզը կարծեմ նույնպես հաղորդակից ե բոլոր ընտանեկան գաղտնիքներին։

— Իսկ դուք ինքներդ ինչու յեք դրանով հետաքրքրվում,— հարցրեց Պոլինան խիստ ու չոր հայացքով նայելով վրաս։

— Ինչպե՞ս չե, յեթե չեմ սխալվում, գեներալը նրանից արդեն փող ե պարտք վերցրել։

— Դուք շատ ճիշտ եք կռահել։

— Դե, կտա՞ր արդյոք նա փող, յեթե տատիկի մասին չիմանար։ Նկատե՞լ եք դուք, ճաշի ժամանակ նա յերեք անգամ տատի մասին ինչ—վոր ասելով, տատիկ անվանեց նրան՝ «la baboulinka»։ Ի՜նչ մտերիմ և ինչ բարեկամական վերաբերմունք։

— Այո՛, դուք արդարացի յեք։ Հենց վոր նա իմանա, վոր ինձ ել ե կտակով մի բան հասել, իսկույն ևեթ կուզենա ամուսնանալ հետս։ Ա՞յդ եյիք կամենում իմացած լինել։

— Դեռևս կուզենա՞ ամուսնանալ։ Յես կարծում եյի, թե նա վաղուց ե ուզում։

— Դուք շատ լավ գիտեք, վոր վոչ,— սրտնեղությամբ ասաց Պոլինան։— Վորտե՞ղ եք հանդիպել դուք այդ անգլիացուն։— Ավելացրեց նա վայրկենական լռությունից հետո։

— Յես այդպես ել գիտեյի, վոր դուք հիմա նրա մասին հարց ու փորց կանեք։

Յես պատմեցի նրան իմ նախկին հանդիպումների մասին միստեր Աստլեյի հետ ճամբորդության ժամանակ։

— Նա քաշվող ե և դյուրին սիրահարվող և, իհարկե, նա արդեն սիրահարված ե ձեզ վրա։

— Այո՛, նա սիրահարված ե ինձ վրա,— պատասխանեց Պոլինան։

— Յեվ, իհարկե, նա տասն անգամ ֆրանսիացուց հարուստ ե։ Ֆրանսիացին իրոք մի բան ունի՞, ինչ ե։ Այդ մասին կասկած չի՞ ծագիլ։

— Չի ծագիլ։ Նա ինչ վոր château ունի։ Գեներալն ինձ այդ մասին դեռևս յերեկ կտրուկ կերպով ասաց։ Դեհ, հերիք եղա՞վ։

— Յես լինեյի ձեր տեղ՝ անպատճառ կամուսնանայի անգլիացու հետ։

— Ինչո՞ւ,— հարցրեց Պոլինան։

— Ֆրանսիացին ավելի գեղեցիկ ե, բայց ավելի ստոր ե։ Իսկ անգլիացին, բացի այն վոր ազնիվ ե, տասն անգամ ել դեռ հարուստ ե,— կտրեցի յես։

— Այո՛, բայց ֆրանսիացին մարկիզ ե և ավելի խելոք,— պատասխանեց նա ամենահանգիստ կերպով։

— Ճի՞շտ ե արդյոք,—շարունակեցի յես առաջվա պես։

— Միանգամայն ճիշտ։

Պոլինային սաստիկ դուր չեյին գալիս իմ հարցերը և յես տեսնում եյի, վոր նա ուզում եր ինձ բարկացնել իր տոնով և վայրենի պատասխաններով. յես այդ մասին իսկույն նրան ասացի։

— Ի՞նչչ կա վոր, ինձ իրավ զբաղեցնում ե ձեր կատաղությունը։ Հենց մենակ այն, վոր յես թույլ եմ տալիս ձեզ նման հարցեր տալու ինձ և կռահումներ անելու, դուք պետք ե վոր պատժվեք։

— Յես, իրավ, ինձ իրավունք եմ համարում ձեզ ամեն տեսակ հարցեր տալու,— պատասխանեցի յես հանգիստ,— այն իսկ պատճառով, վոր պատրաստ եմ ամեն տեսակ պատիժ կրելու դրա համար և կյանքս հիմա բանի տեղ չեմ դևում։

Պոլինան ծիծաղեց՝

— Վերջին անգամ դուք ինձ Շլանգենբերգի վրա ասացիք, վոր պատրաստ եք իմ առաջին ասելով գլխիվար նետվել, իսկ այնտեղ կարծեմ հազար ֆուտի չափ բարձրություն եր։ Յես յերբևիցե այդ խոսքը կասեմ միմիայն նրա համար, վոր տեսնեմ, թե ինչպես պիտի կատարեք, և միամիտ յեղեք, անհողդողդ կլինեմ։ Դուք ատելի յեք ինձ այն իսկ պատճառով, վոր յես ձեզ այնքան շատ եմ թույլատրել և առավել ատելի, վոր այնքան հարկավոր եք ինձ։ Սակայն քանի դուք հարկավոր եք ինձ — յես պետք ե ձեզ պահալանեմ։

Նա վեր կացավ։ Նա գրգռված եր խոսում։ Վերջերս նա միշտ ինձ հետ խոսակցությունը չարությամբ և գրգռումով եր ավարտում, իսկական չարությամբ։

— Թույլ ավեք հարցնել ձեզնից. ի՞նչ ե m-lle Blânche~-ը,— հարցրի յես, չկամենալով նրան արձակել առանց բացատրության։

— Դուք ինքներդ գիտեք՝ ինչ ե m-lle Blâllche-ը։ Այն պահից վոչինչ չի ավելացել։ M-lle Blanche-ը յերևի գեներալուհի կդառնա,— բնականաբար, յեթե տատի մահվան լուրը հաստատվի, վորովհետև և՛ m-lle Blanche-ը, և՛ նրա մայրիկը, և՛ յերրորդ սերնդի մարկիզ-կուզենը — բոլորն ել շատ լավ գիտեն, վոր մենք սնանկացել ենք։

— Իսկ գեներալը վերջնականապե՞ս սիրահարված ե։

— Հիմա ա՛յդ չի բանը։ Լսեցեք և մտքներումդ պահեցեք՝ առեք այս յոթ հարյուր ֆլորինը և գնացեք խաղացեք, տարեք ռուլեթով ինչքան կարելի յե շատ. ինչ ել լինի, ինձ հիմա փող ե հարկավոր։

Այդ ասելով նա կանչեց Նադենկային և գնաց դեպի վոկսալ, վորտեղ և միացավ մեր ամբողջ խմբին։ Իսկ յես ծռեցի դեպի ձախ տանող առաջին ծառուղին, մտորելով և զարմանալով։ Ասես գլխիս խփեցին նրա հրամանից՝ գնալ ռուլեթ խաղալ։ Տարորինակ բան՝ խորհելու շատ նյութ ունեյի, մինչդեռ յես վողջ եյությամբ սուզվեցի Պոլինային տածած զգացմունքի վերլուծության մեջ։ Այս յերկու շաբաթվա բացակայությանս միջոցին յես, ճիշտ ասած, ավելի թեթև եյի զգում ինձ, քան այժմ, վերադարձիս որը, թեև ճանապարհին խելագարի պես կարոտել եյի, շնչակտուր դես ու դեն եյի նետվում. անգամ յերազում շարունակ աչքիս առջև եր Պոլինան։ Մի անգամ (Զվիցարիայում եր այդ), քնելով վագոնում, յես կարծեմ բարձրաձայն խոսեցի Պոլինայի հետ։ Հետս նստածները բոլորն ել ծիծաղեցին վրաս։ Յեվ դարձյալ յես ինքս ինձ հարց եմ տալիս հիմա՝ սիրո՞ւմ եմ արդյոք նրան։ Յեվ դարձյալ չեմ կարողանում պատասխանել, այսինքն՝ ավելի լավ կլինի ասել — յես դարձյալ, հարյուրերորդ անգամը, պատասխանում, եմ ինքս ինձ, վոր ատում եմ նրան։ Այո՛, նա ատելի յե ինձ համար։ Լինում եյին րոպեներ (այն ե՝ ամեն անգամ մեր խոսակցությունն ավարտելիս), վոր յես կյանքիս կեսը կտայի՝ նրան խեղդելու համար։ Յերդվում եմ, յեթե հնարավոր լիներ դանդաղ մխրճել նրա կուրծքը սուր դանակով, ապա յես, ինձ թվում ե, հաճույքով կբռնեյի այդ դանակը։ Մինչդեռ, յերդվում եմ ամեն բանով, վոր սուրբ ե, յեթե Շլանգենբերգի վրա, մոդային պուանտում նա ինձ իսկապես ասած լիներ՝ «նետվեցեք ներքև», յես իսկույն ևեթ կնետվեյի, անգամ վայելք կզգայի։ Այդ յես գիտեյի։ Այսպես թե այնպես — բայց այդ խնդիրը պետք ե վոր լուծվեր։ Այդ ամենը նա գարմանալի լավ ըմբռնում ե և այն միտքը, վոր յես միանգամայն ճիշտ ու պարզորոշ գիտակցում եմ նրա ամբողջ անմատչելիությունն ինձ համար, իմ յերևակայության ամբողջ անկարելիությանը,— այդ միտքը, յես համոզված եմ, նրան արտակարգ վայելք ե պատճառում. այլապես կարո՞ղ եր նա արդյոք, լինելով զգույշ, խելացի, հետս այնքան մտերիմ և սրտաբաց լինել։ Ինձ թվում ե, նա մինչև հիմա նայել ե ինձ վրա վորպես այն հին թագուհին, վոր սկսեց հանել շորերն իր ստրուկի ներկայությամբ, նրան մարդատեղ չդնելով։ Այո՛, նա շատ անգամ ինձ մարդատեղ չի դրել...

Այնուամենայնիվ յես ունեյի նրա պատվերը — ռուլեթով տանել՝ ի՛նչ ել վոր լինի։ Մտորելու ժամանակ յես չունեյի՝ ինչի՞ համար և ինչքա՞ն շուտ եր հարկավոր տանել և ի՞նչ նոր նկատառումներ են ծագել այդ մշտապես հաշիվ անող գլխում։ Ավելացնենք դրան այն ել, վոր ըստ յերևույթին այս յերկու շաբաթվա ընթացքում անթիվ նորանոր փաստեր եր բարդվել, վորոնց մասին յես տակավին գաղափար չունեմ։ Այս ամենը պետք եր կռահել, պետք եր թափանցել այս ամենի մեջ և վորքան կարելի յե արագ։ Իսկ, առայժմ, հիմա ժամանակ չկար, պետք եր գնալ ռուլեթ խաղալու։