Խաղամոլը

հեղինակ՝ Ֆյոդոր Դոստոյեվսկի թարգմանիչ՝ Պողոս Մակինցյան աղբյուր՝ Ֆ. Մ. Դոստոյեվսկի, «Յերկերի ժողովածու», Հ. I, Պետական հրատարակչություն, Յերևան, 1934

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Առաջին գլուխ

Վերջապես յես վերադարձա յերկու շաբաթվա բացակայությունից հետո։ Մերոնք արդեն յերեք որ ե ինչ Ռուլեթենբուրգում են։ Յես կարծում եյի, թե նրանք ինձ շատ սպասելիս կլինեն, սակայն սխալվել եյի։ Գեներալը չափազանց անկախ հայացքով եր նայում վրաս, նա հետս բարձրից խոսեց և քրոջ մոտ ուղարկեց։ Պարզ եր, վոր նրանք մի տեղ փող են ձեռք գցել։ Ինձ նույնիսկ թվաց, վոր գեներալը մի քիչ քաշվում ե ինձնից։ Մարյա Ֆիլիպովնայի գլուխը շատ խառն եր և նա հետս քիչ խոսեց. բայց փողն ընդունեց, համրեց ե լսեց իմ ամբողջ զեկույցը։ Ճաշին սպասում եյին Մեզենցովին, ֆրանսիացուն և ինչ-վոր անգլիացու. ըստ սովորականին, փող վոր կա ― իսկույն ճաշկերույթ կսարքվի, մոսկովյան ձևով։ Պոլինա Ալեքսանդրովնան, տեսնելով ինձ, հարցրեց, թե ինչու յես մնացի և առանց սպասելու, պատասխանիս, գնաց ինչ-վոր տեղ։ Հասկանալի յե, վոր նա դիտմամբ արեց այդ։ Այնուամենայնիվ պետք ե վոր մենք բացատրվենք։ Շատ բան ե հավաքվել։

Հյուրանոցի չորրորդ հարկում ինձ սենյակ հատկացրին։ Այստեղ հայտնի յե, վոր յես գեներալի շքախմբի անդամ եմ։ Ամեն բանից յերևում ե, վոր նրանք արդեն ցույց են տվել իրենց ով լինելը։ Գեներալին այստեղ ամենքը համարում են մեծահարուստ և բարձրաստիճան ռուս։ Դեռևս ճաշից առաջ նա ի թիվս այլ պատվերների յերկու հատ հազար ֆրանկանոց տվեց, վոր մանրեմ։ Յես մանրեցի հյուրանոցի գրասենյակում։ Հիմա, առնվազն մի ամբողջ շաբաթ, մեզ վրա նայելու յեն ինչպես միլիոնատերերի վրա։ Մտադիր եյի Միշայի և Նադյայի հետ գնամ ման գալու, վոր սանդուխքից ինձ կանչեցին գեներալի մոտ. նա բարեհաճել եր տեղեկանալ, թե յես ուր եմ տանելու նրանց։ Այդ մարդը միանգամայն չի կարողանում շիտակ նայել աչքերիս. նա շատ կուզենար, բայց յես ամեն անգամ պատասխանում եմ այնպիսի սևեռուն, այսինքն՝ անպատկառ հայացքով, վոր նա կարծես քաշվում ե։ Խիստ վերամբարձ ճառով, մեկ նախադասություն բարդելով մյուսի վրա, և վերջապես բոլորովին շփոթվելով, նա ինձ հասկանալ տվեց, վոր յես պուրակում, յերեխաների հետ վոկսալից հեռու ման գամ։ Ի վերջո նա բարկացավ և կտրուկ ավելացրեց՝ «թե չե, մի գուցե, դուք նրանց վոկսալ տանեք, ռուլեթ խաղալու տեղը։ Ներեցեք,— ավելացրեց նա,— սակայն յես գիտեմ, վոր դուք դեռևս բավական թեթևամիտ եք և ընդունակ եք, թերևս, խաղալու։ Համենայն դեպս թեև յես ձեր մենտորը չեմ, և չեմ ե՛լ կամենա այդպիսի դեր ստանձնել, բայց գոնե ունեմ իրավունք ցանկանալու, վոր դուք, այսպես ասած, գեթ ինձ չվարկաբեկեք...»։

— Ախր յես փող ել չունեմ,— հանգիստ պատասխանեցի յես,— տանուլ տալու համար - պետք ե ունենալ։

— Դուք իսկույն կստանաք,— պատասխանեց գեներալը, մի քիչ կարմրելով, իր բյուրոյում սկսեց ինչ վոր վորոնել, գրքից տեղեկանք քաշեց և դուրս եկավ, վոր նրա վրա յես մոտ 120 ռուբլի փող ունեմ։

— Ի՞նչպես պիտի ապա մենք հաշիվ տեսնենք,— նորից խոսեց նա,— պետք ե թալերի վերածենք։ Վերցրեք ահա կլոր հաշվով 100 թալեր, մնացածն ել, իհարկե չի կորչի։

Յես լռելյայն վերցրի փողը։

— Խնդրեմ դուք չվշտանաք իմ խոսքերից, դուք այնքան նեղացկոտ եք... Յեթե յես նկաաողություն արի, ապա յես այսպես ասած, նախազգուշացրի ձեզ և, իհարկե, ունեմ վորոշ իրավունք...

Ճաշից առաջ յերեխաների հետ տուն դառնալիս յես մի ամբողջ կավալկադա հանդիպեցի։ Մերոնք գնացել եյին ինչ վոր ավերակներ տեսնելու։ Յերկու փառավոր կառք, յերևելի ձիեր։ Mademoiselle Blanche-ը Մարյա Ֆիլիպովնայի և Պոլինայի հետ մի կառքում, ֆրանսիացին, անգլիացին և մեր գեներալը — ձիով։ Անցորդները կանգ եյին առնում և նայում. տպավորությունը գործված եր. միայն թե գեներալի ջանը դուրս ե գալու։ Յես հաշիվ արի, որ բերածս չորս հազար ֆրանկով, նրանց ձեռք գցած փողն ել վրան դրած, նրանք հիմա կունենան յոթ կամ ութ հազար ֆրանկ. դա չափազանց քիչ ե m-lle Blanche-ի համար։

M-lle Blanche-ը նույնպես մեր հյուրանոցում ե կենում, իր մոր հետ. մեր ֆրանսիացին ել ե ուր-վոր այս տեղերում։ Լաքեյները նրան «m-r le comte» են կոչում, m-lle Blanche-ի մորը՝ «m-me la comtesse». ինչ կա վոր, մի գուցե նրանք իրավ վոր comte et comtesse են։

Յես այնպես ել գիտեյի, վոր m-r le comte-ը ինձ չի ճանաչի, յերբ վոր մենք բոլորենք ընդհանուր սեղանի շուրջը։ Իհարկե, գեներալի մտքովը չեր ե՛լ անցնի ծանոթացնել մեզ կամ առնվազն ներկայացնել ինձ նրան, իսկ m-r le comte-ը ինքը յեղել ե Ռուսաստանում և գիտե թե outchitel կոչվածն ինչ պտուղ ե։ Ասենք նա ինձ շատ լավ ե ճանաչում։ Բայց խոստովանանք լինի, յես ճաշին ել անկոչ ներկայցա։ Կարծեմ գեներալը մոռացել եր կարգադրություն անել, թե չե անպատճառ կուղարկեր ինձ table d’hôte ճաշելու։ Յես ինքս յեկա, ուստի գեներալը անաճությամբ նայեց վրաս։ Բարի Մարյա Ֆիլիպովնան իսկույն ինձ տեղ ցույց տվեց. բայց հանդիպումը միստեր Աստլեյի հետ ինձ նեղ կացությունից հանեց ե յես ակամա նրա հասարակությանը պատկանող մեկը դառնա։

Այս տարորինակ անգլիացուն յես առաջին անգամ Պրուսիայում հանդիպեցի, վագոնում, վորտեղ մենք դեմ առ դեմ եյինք նստած։ Դա այն ժամանակ եր, յերբ վոր յես հասա մերոնց. ապա յես հանդիպեցի նրանէ յերբ վոր մուտք եյի գործում Ֆրանսիա, վերջապես՝ Զվիցարիայում. վերջին յերկու շաբաթվա ընթացքում— յերկու անգամ ե ահա հիմա հանկարծ յես տեսնում եմ նրան արդեն Ռուլեթենբուրգում։ Ավելի ամաչկոտ մարդ յես կյանքումս չեմ պատահել. նա հիմարության չափ ամաչկոտ ե և ինքն ել, իհարկե, այդ գիտե, վորովհետև նա բնավ հիմար չե։ Ասենք նա շատ սիրելի և սուս մարդ ե։ Յես նրան խոսացրի Պրուսիսյում, առաջին հանդիպման միջոցին։ Նա ինձ հայտնեց, վոր այդ ամառը Նորդ-Կապում ե յեղել և շատ կկամենար Նիժնի-Նովգորոդի տոնավաճառում լինել։ Չգիտեմ թե նա ինչպես եր ծանոթացել գեներալին. ինձ թվում ե վոր նա անսահման սիրահարված ե Պոլինայի վրա։ Յերբ վոր Պոլինան ներս մտավ, նա շառագունեց։ Նա շատ ուրախ եր, վոր իր կողքին յես եյի նստել սեղանին, և կարծես ինձ համարում ե իր մտերիմ բարեկամը։

Ճաշի ժամանակ ֆրանցուզիկը սաստիկ տոն եր բանեցնում. բոլորի նկատմամբ նա անփույթ ու հպարտ ե։ Իսկ Մոսկվայում, հիշում եմ, շատ փչում եր։ Նա սաստիկ շատ խոսում եր ֆինանսներից և ռուսաց քաղաքականությունից։ Գեներալը յերբեմն սիրտ եր անում հակաճառել, բայց համեստ, այնչափ միայն, վոր իրեն վերջնականապես վար գցած չլինի։

Յես տարորինակ տրամադրություն ունեյի. հասկանալի բան ե, ճաշի կեսը դեռ չհասած՝ յես ինքս ինձ տվի արդեն իմ սովորական և մշտական հարցը՝ «ինչո՞ւ յեմ յես թրև գալիս այս գեներալի հետ և վաղուց հետե չեմ հեռացել նրանցից»։ Յերբեմն յես նայում եյի Պոլինա Ալեքսանդրովնային. նա ինձ բոլորովին չեր նկատում։ Վերջացավ նրանով, վոր յես չարացա և վճռեցի կոպտություններ ասել։

Սկսվեց նրանով, վոր յես հանկարծակի, առանց վորևե դրդապատճառի, բարձրաձայն ե առանց հրավերի ներս խցկվեցի ուրիշների խոսակցության մեջ։ Յես, գլխավորասլես, ֆրանցուզիկի հետ եյի ուզում գժտվել։ Յես դիմեցի գեներալին և հանկարծ բոլորովին բարձր ու պարզ և կարծեմ ընդհատելով նրա խոսքը, նկատեցի, վոր այս ամառ ռուսների համար գրեթե միանգամայն անկարելի յե հյուրանոցներում ընդհանուր սեղանի շուրջը ճաշել։ Գեներալը հառեց վրաս զարմացական հայացք։

— Յեթե դուք ինքներդ ձեզ հարգող մարդ եք,— ավելի հեռուն գնացի յես,— անպատճառ հայհոյանք կհարուցանեք և հարկադրված կլինեք սարսափելի խայթոցներ տանել։ Փարիզում և Հռենոսի վրա, անգամ Զվիցարիայում, ընդհանուր սեղանի շուրջն այնքան շատ պոլյաչիշկա ե նրան համակիր ֆրանցուզիկ ե լինում, վոր խոսք ասելու հնար չի լինում, յեթե միայն դուք ռուս եք։

Յես ֆրանսերեն ասացի այս։ Գեներալը տարակուսանքով նայում եր վրաս, չիմանալով՝ բարկանա՞ արդյոք, թե զարմանա միայն, վոր յես այդ չափ մոռացել եմ ինձ։

— Ուրեմն ձեզ մեկնումեկը վորևե տեղ խրատել ե,— ասաց ֆրանցուզիկը անփույթ և արհամարհանքով։

— Յես Փարիզում նախ կռվեցի մի լեհացու հետ,— պատասխանեցի յես,— ապա մի ֆրանսիացի սպայի հետ, վոր լեհացու կողմն եր պահում։ Ապա թե ֆրանսիացիների մի մասը իմ կողմն անցավ, յերբ վոր յես նրանց պատմեցի, թե ինչպես ուզում եյի թքել մոնսինյորի սուրճի մեջ։

— Թքե՞լ,— հարցրեց գեներալը ծանր տարակուսանքով և նույնիսկ նայելով շուրջը։ Ֆրանցուզիկը թերահավատությամբ նայեց վրաս։

— Հրաման քեզ,— սլատասխանեցի յես.— վորովհետև յես ամբողջ յերկու որ հավատացած եյի, վոր հարկ կլինի, գուցեք մեր գործով մի րոպեյով Հռովմ գնալու, ուստի և գնացի Փարիզի սրբազնագույն հոր դեսպանատունը՝ անցագիրս վիզե անելու համար։ Այնտեղ ինձ դիմավորեց մի աբբատիկ, մոտ հիսուն տարեկան, չոր-չոր և սառնամանիքային դեմքով, վոր ինձ քաղաքավարի լսելուց հետո, չափազանց չոր խնդրեց սպասել։ Յես թեև շտապում եյի, բայց, իհարկե, նստեցի վոր սպասեմ, հանեցի «Opinion nationale» և սկսեցի կարդալ սարսափելի հայհոյանքներ Ռուսաստանի դեմ։ Մինչդեռ յես լսում եյի, թե ինչպես հարևան սենյակի միջով մեկն անցավ մոնսինյորի մոտ. յես տեսնում եյի, թե ինչպես աբբատիկս գլուխ ե տալիս նրան։ Յես դարձա նրան նախկին խնդիրքով։ Նա ավելի չոր խնդրեց, վոր յես ելի սպասեմ։ Քիչ անց ինչ-վոր մի անծանոթ ևս ներս մտավ. գործ ուներ - ավստրիացի յեր. նրան լսեցին և իսկույն ուղեկցեցին վերև։ Այնժամ վատս յեկավ. յես վեր կացա, մոտեցա աբբահորը և կտրուկ ասացի նրան, թե վորովհետև մոնսինյորն ընդունում ե, ապա կարող ե իմ գործն ել վերկացնել։ Հանկարծ աբբահայրը հետ մղվեց ինձնից անորինակ զարմանքով։ Նրա համար պարզապես անըմբռնելի յեր, թե ինչպես մի չնչին ռուս հանդգնում ե համեմատել իրեն մոնսինյորի հյուրերի հետ։ Ամենաանպատկառ տոնով, ասես ուրախանալով, վոր կարող ե ինձ վիրավորել, նա վոտից գլուխ չափեց ինձ հայացքով և ճչաց՝ «Մի՞թե դուք կարծում եք, վոր մոնսինյորը ձեր խաթրու կթողնի իր սուրճը»։ Այդ միջոցին ահա յես ճչացի, նրանից ել ուժգին՝ — «իմացած յեղեք, վոր յես թքել եմ ձեր մոնսինյորի սուրճի վրա։ Յեթե դուք այս րոպեյիս իմ անցագրի գործը չավարտեք, յես կերթամ նրա իսկ մոտ»։ «Ինչպե՜ս թե, այն պահին, յերբ նրա մոտ նստած ե կարդինալը»— ճչաց աբբատիկը, սարսափով ինձնից հետ մղվելով, վազ տվեց դռան մոտ և խաչաձև ծալեց ձեռները կրծքին, ցույց տալու համար, վոր ավելի շուտ կմեռնի, քան ինձ ներս կթողնի։

Այն ժամ յես նրան պատասխանեցի, վոր յես հերետիկոս և բարբարոս եմ, «que je suis hérétique et barbare», և վոր բոլոր այդ արքեպիսկոպոսները, կարդինալները, մոնսինյորները և այլն, ը այլն — մեկ հաշիվ ե։ Մի խոսքով՝ յես ցույց տվի, վոր վազ յեկողը չեմ։ Աբբահայրը նայեց վրաս անսահման չարասրտությամբ, ապա ձեռքիցս պոկեց անցագիրս և տարավ վերև։ Մի րոպեյից հետո վիզեն արված եր։ Ահա, կհաճե՞ք արդյոք տեսնել։ Յես հանեցի անցագիրս և ցույց տվի հռովմեական վիզեն։

— Դուք, սակայն,— սկսեց գեներալը...

— Ձեզ փրկել ե այն, վոր դուք հայտարարել եք ձեզ բարբարոս և հերետիկոս,— նկատեց, քմծիծաղ տալով, ֆրանցուզիկը։— «Cela n’était pas si bête»։

— Ապա մեր ռուսների՞ն պիտի հետևեյի։ Նրանք նստած են այստեղ — ձայն ծպտուն հանել չեն հանդգնում և պատրաստ են գուցե և ուրանալու, վոր ռուս են։ Առնվազն Փարիզում, կեցածս հյուրանոցում, հետս շատ ավելի ուշադիր սկսեցին վարվել, յերբ վոր յես բոլորին պատմեցի իմ կռիվը աբբահոր հետ։ Լեհացի գեր սլանը, ընդհանուր սեղանի շուրջը յեղողներից ինձ ամենաթշնամական վերաբերվողը, հետ քաշվեց յերկրորդ պլանը։ Ֆրանսիացիք հանդուրժեցին նույնիսկ, յերբ վոր յես պատմեցի, վոր մի յերկու տարի առաջ յես տեսել եմ մի մարդ, վորի վրա ֆրանսիացի յեգերը հրացան ե արձակել միմիայն հրացանը պարպելու համար։ Այդ մարդն այն պահին տասը տարեկան յերեխա յե յեղել և նրա ընտանիքը չի հասցրել Մոսկվայից դուրս գալը։

— Այդ չի կարող պատահած լինել,— քրքրեց ֆրանցուզիկը,— ֆրանսիացի զինվորը յերեխայի վրա հրացան չի արձակի։

— Այնուհանդերձ դա յեղելություն ե,— պատասխանեցի յես։— Այդ բանն ինձ պատմել ե մի հարգելի պաշտոնաթող կապիտան և յես ինքս տեսել եմ նրա այտի վրա գնդակի թողած սպին։

Ֆրանսիացին սկսեց խոսել, առատ և արագ։ Գեներալը կամեցավ նրան պաշտպանել, բայց յես հանձնարարեցի նրան գեթ կարդալ, որինակ, տասներկույերորդ թվականին ֆրանսիացիների մոտ գերի յեղած գեներալ Պերովսկու «Հուշագրերից» կտորներ։ Վերջապես Մարյա Ֆիլիպովնան ինչ-վոր բանի մասին խոսք բաց արեց, վոր խոսակցությունը փոխի։ Գեներալն ինձնից շատ դժգոհ եր, վորովհետև յես և ֆրանսիացին գրեթե սկսել եյինք ճչալ։ Սակայն միստեր Աստլեյին իմ վեճը ֆրանսիացու հետ կարծես շատ դուր եր յեկել։ Յելնելով սեղանից, նա ինձ առաջարկեց մի-մի ըմպանակ գինի խմել։ Յերեկոյան ինչպես և հարկն եր, ինձ հաջողվեց մոտ քառորդ ժամ խոսել Պոլինա Ալեքսանդրովնայի հետ։ Մեր խոսակցությունը տեղի ունեցավ զբոսանքի միջոցին։ Բոլորը գնացին պուրակ, դեպի վոկսալ։ Պոլինան նստեց շատրվանի դեմ նստարանի վրա, իսկ Նադենկային բաց թողեց, վոր վոչ հեռու իրենից խաղա յերեխաների հետ։ Յես ել Միշային բաց թողի, վոր գնա շատրվանի մոտ և մենք, վերջապես, մենակ մնացինք։

Սկզբում խոսք բացվեց, բնականաբար, գործերի շուրջը։ Պոլինան պարզապես բարկացավ, յերբ վոր յես նրան տվի ընդամենը միայն յոթհարյուր գուլդեն։ Նա հավատացած եր, վոր յես նրա համար Փարիզից, գրավ դնելով նրա բրիլլիանտները, կբերեմ առնվազն յերկու հազար գուլդեն, կամ անգամ ավելի։

— Ինձ անպատճառ փող է հարկավոր,— ասաց նա,— և պետք ե գտնել. այլապես յես ուղղակի կկործանվեմ։

Յես սկսեցի հարց ու փորձ անել, թև ինչ ե կատարվել իմ բացակայության ժամանակ։

— Պետերբուրգից յերկու լուր ե ստացվել՝ նախ, վոր տատի առողջությունը շատ վատ ե, իսկ յերկու որ անց, վոր կարծեմ նա արդեն մեռել ե։ Այդ տեղեկությունը Տիմոֆեյ Պեաըովիչից ե,— ավելացրեց Պոլինան,— իսկ նա ճշտապահ մարդ ե։ Ուրիշ վոչինչ։ Սպասում ենք վերջին, վերջնական տեղեկության։

— Այդպիսով այստեղ ամենքն սպասողության վիճակի մե՞ջ են,— հարցրի յես։

— Իհարկե, ամենքը և ամեն ինչ. ամբողջ կես տարի միմիայն դրա վրա եյին հույս կապել։

— Դուք ե՞լ հույս ունեք,— հարցրի յես։

— Ախր յես իսկի նրա ազգականն ել չեմ, յես միայն գեներալի խորթ աղջիկն եմ։ Բայց յես հաստատ գիտեմ, վոր նա ինձ կհիշատակի կտակի մեջ։

—— Ինձ թվում ե՝ ձեզ շատ բան կհասնի,— ասացի յես դրականաբար։

— Այո՛, նա ինձ սիրում եր. բայց ինչու յե ձեզ այդ թվում։

— Ասացեք,— պատասխանեցի յես հարցով,— մեր մարկիզը կարծեմ նույնպես հաղորդակից ե բոլոր ընտանեկան գաղտնիքներին։

— Իսկ դուք ինքներդ ինչու յեք դրանով հետաքրքրվում,— հարցրեց Պոլինան խիստ ու չոր հայացքով նայելով վրաս։

— Ինչպե՞ս չե, յեթե չեմ սխալվում, գեներալը նրանից արդեն փող ե պարտք վերցրել։

— Դուք շատ ճիշտ եք կռահել։

— Դե, կտա՞ր արդյոք նա փող, յեթե տատիկի մասին չիմանար։ Նկատե՞լ եք դուք, ճաշի ժամանակ նա յերեք անգամ տատի մասին ինչ—վոր ասելով, տատիկ անվանեց նրան՝ «la baboulinka»։ Ի՜նչ մտերիմ և ինչ բարեկամական վերաբերմունք։

— Այո՛, դուք արդարացի յեք։ Հենց վոր նա իմանա, վոր ինձ ել ե կտակով մի բան հասել, իսկույն ևեթ կուզենա ամուսնանալ հետս։ Ա՞յդ եյիք կամենում իմացած լինել։

— Դեռևս կուզենա՞ ամուսնանալ։ Յես կարծում եյի, թե նա վաղուց ե ուզում։

— Դուք շատ լավ գիտեք, վոր վոչ,— սրտնեղությամբ ասաց Պոլինան։— Վորտե՞ղ եք հանդիպել դուք այդ անգլիացուն։— Ավելացրեց նա վայրկենական լռությունից հետո։

— Յես այդպես ել գիտեյի, վոր դուք հիմա նրա մասին հարց ու փորց կանեք։

Յես պատմեցի նրան իմ նախկին հանդիպումների մասին միստեր Աստլեյի հետ ճամբորդության ժամանակ։

— Նա քաշվող ե և դյուրին սիրահարվող և, իհարկե, նա արդեն սիրահարված ե ձեզ վրա։

— Այո՛, նա սիրահարված ե ինձ վրա,— պատասխանեց Պոլինան։

— Յեվ, իհարկե, նա տասն անգամ ֆրանսիացուց հարուստ ե։ Ֆրանսիացին իրոք մի բան ունի՞, ինչ ե։ Այդ մասին կասկած չի՞ ծագիլ։

— Չի ծագիլ։ Նա ինչ վոր château ունի։ Գեներալն ինձ այդ մասին դեռևս յերեկ կտրուկ կերպով ասաց։ Դեհ, հերիք եղա՞վ։

— Յես լինեյի ձեր տեղ՝ անպատճառ կամուսնանայի անգլիացու հետ։

— Ինչո՞ւ,— հարցրեց Պոլինան։

— Ֆրանսիացին ավելի գեղեցիկ ե, բայց ավելի ստոր ե։ Իսկ անգլիացին, բացի այն վոր ազնիվ ե, տասն անգամ ել դեռ հարուստ ե,— կտրեցի յես։

— Այո՛, բայց ֆրանսիացին մարկիզ ե և ավելի խելոք,— պատասխանեց նա ամենահանգիստ կերպով։

— Ճի՞շտ ե արդյոք,—շարունակեցի յես առաջվա պես։

— Միանգամայն ճիշտ։

Պոլինային սաստիկ դուր չեյին գալիս իմ հարցերը և յես տեսնում եյի, վոր նա ուզում եր ինձ բարկացնել իր տոնով և վայրենի պատասխաններով. յես այդ մասին իսկույն նրան ասացի։

— Ի՞նչչ կա վոր, ինձ իրավ զբաղեցնում ե ձեր կատաղությունը։ Հենց մենակ այն, վոր յես թույլ եմ տալիս ձեզ նման հարցեր տալու ինձ և կռահումներ անելու, դուք պետք ե վոր պատժվեք։

— Յես, իրավ, ինձ իրավունք եմ համարում ձեզ ամեն տեսակ հարցեր տալու,— պատասխանեցի յես հանգիստ,— այն իսկ պատճառով, վոր պատրաստ եմ ամեն տեսակ պատիժ կրելու դրա համար և կյանքս հիմա բանի տեղ չեմ դևում։

Պոլինան ծիծաղեց՝

— Վերջին անգամ դուք ինձ Շլանգենբերգի վրա ասացիք, վոր պատրաստ եք իմ առաջին ասելով գլխիվար նետվել, իսկ այնտեղ կարծեմ հազար ֆուտի չափ բարձրություն եր։ Յես յերբևիցե այդ խոսքը կասեմ միմիայն նրա համար, վոր տեսնեմ, թե ինչպես պիտի կատարեք, և միամիտ յեղեք, անհողդողդ կլինեմ։ Դուք ատելի յեք ինձ այն իսկ պատճառով, վոր յես ձեզ այնքան շատ եմ թույլատրել և առավել ատելի, վոր այնքան հարկավոր եք ինձ։ Սակայն քանի դուք հարկավոր եք ինձ — յես պետք ե ձեզ պահալանեմ։

Նա վեր կացավ։ Նա գրգռված եր խոսում։ Վերջերս նա միշտ ինձ հետ խոսակցությունը չարությամբ և գրգռումով եր ավարտում, իսկական չարությամբ։

— Թույլ ավեք հարցնել ձեզնից. ի՞նչ ե m-lle Blânche~-ը,— հարցրի յես, չկամենալով նրան արձակել առանց բացատրության։

— Դուք ինքներդ գիտեք՝ ինչ ե m-lle Blâllche-ը։ Այն պահից վոչինչ չի ավելացել։ M-lle Blanche-ը յերևի գեներալուհի կդառնա,— բնականաբար, յեթե տատի մահվան լուրը հաստատվի, վորովհետև և՛ m-lle Blanche-ը, և՛ նրա մայրիկը, և՛ յերրորդ սերնդի մարկիզ-կուզենը — բոլորն ել շատ լավ գիտեն, վոր մենք սնանկացել ենք։

— Իսկ գեներալը վերջնականապե՞ս սիրահարված ե։

— Հիմա ա՛յդ չի բանը։ Լսեցեք և մտքներումդ պահեցեք՝ առեք այս յոթ հարյուր ֆլորինը և գնացեք խաղացեք, տարեք ռուլեթով ինչքան կարելի յե շատ. ինչ ել լինի, ինձ հիմա փող ե հարկավոր։

Այդ ասելով նա կանչեց Նադենկային և գնաց դեպի վոկսալ, վորտեղ և միացավ մեր ամբողջ խմբին։ Իսկ յես ծռեցի դեպի ձախ տանող առաջին ծառուղին, մտորելով և զարմանալով։ Ասես գլխիս խփեցին նրա հրամանից՝ գնալ ռուլեթ խաղալ։ Տարորինակ բան՝ խորհելու շատ նյութ ունեյի, մինչդեռ յես վողջ եյությամբ սուզվեցի Պոլինային տածած զգացմունքի վերլուծության մեջ։ Այս յերկու շաբաթվա բացակայությանս միջոցին յես, ճիշտ ասած, ավելի թեթև եյի զգում ինձ, քան այժմ, վերադարձիս որը, թեև ճանապարհին խելագարի պես կարոտել եյի, շնչակտուր դես ու դեն եյի նետվում. անգամ յերազում շարունակ աչքիս առջև եր Պոլինան։ Մի անգամ (Զվիցարիայում եր այդ), քնելով վագոնում, յես կարծեմ բարձրաձայն խոսեցի Պոլինայի հետ։ Հետս նստածները բոլորն ել ծիծաղեցին վրաս։ Յեվ դարձյալ յես ինքս ինձ հարց եմ տալիս հիմա՝ սիրո՞ւմ եմ արդյոք նրան։ Յեվ դարձյալ չեմ կարողանում պատասխանել, այսինքն՝ ավելի լավ կլինի ասել — յես դարձյալ, հարյուրերորդ անգամը, պատասխանում, եմ ինքս ինձ, վոր ատում եմ նրան։ Այո՛, նա ատելի յե ինձ համար։ Լինում եյին րոպեներ (այն ե՝ ամեն անգամ մեր խոսակցությունն ավարտելիս), վոր յես կյանքիս կեսը կտայի՝ նրան խեղդելու համար։ Յերդվում եմ, յեթե հնարավոր լիներ դանդաղ մխրճել նրա կուրծքը սուր դանակով, ապա յես, ինձ թվում ե, հաճույքով կբռնեյի այդ դանակը։ Մինչդեռ, յերդվում եմ ամեն բանով, վոր սուրբ ե, յեթե Շլանգենբերգի վրա, մոդային պուանտում նա ինձ իսկապես ասած լիներ՝ «նետվեցեք ներքև», յես իսկույն ևեթ կնետվեյի, անգամ վայելք կզգայի։ Այդ յես գիտեյի։ Այսպես թե այնպես — բայց այդ խնդիրը պետք ե վոր լուծվեր։ Այդ ամենը նա գարմանալի լավ ըմբռնում ե և այն միտքը, վոր յես միանգամայն ճիշտ ու պարզորոշ գիտակցում եմ նրա ամբողջ անմատչելիությունն ինձ համար, իմ յերևակայության ամբողջ անկարելիությանը,— այդ միտքը, յես համոզված եմ, նրան արտակարգ վայելք ե պատճառում. այլապես կարո՞ղ եր նա արդյոք, լինելով զգույշ, խելացի, հետս այնքան մտերիմ և սրտաբաց լինել։ Ինձ թվում ե, նա մինչև հիմա նայել ե ինձ վրա վորպես այն հին թագուհին, վոր սկսեց հանել շորերն իր ստրուկի ներկայությամբ, նրան մարդատեղ չդնելով։ Այո՛, նա շատ անգամ ինձ մարդատեղ չի դրել...

Այնուամենայնիվ յես ունեյի նրա պատվերը — ռուլեթով տանել՝ ի՛նչ ել վոր լինի։ Մտորելու ժամանակ յես չունեյի՝ ինչի՞ համար և ինչքա՞ն շուտ եր հարկավոր տանել և ի՞նչ նոր նկատառումներ են ծագել այդ մշտապես հաշիվ անող գլխում։ Ավելացնենք դրան այն ել, վոր ըստ յերևույթին այս յերկու շաբաթվա ընթացքում անթիվ նորանոր փաստեր եր բարդվել, վորոնց մասին յես տակավին գաղափար չունեմ։ Այս ամենը պետք եր կռահել, պետք եր թափանցել այս ամենի մեջ և վորքան կարելի յե արագ։ Իսկ, առայժմ, հիմա ժամանակ չկար, պետք եր գնալ ռուլեթ խաղալու։

Յերկրորդ գլուխ

Խոստովանում եմ՝ այդ անախորժ եր ինձ համար, թեև յես վճռել եյի, վոր խաղալու, յեմ, բայց բնավ մտադրություն չունեյի ուրիշների համար խաղ սկսել։ Դա ինձ նույնիսկ մի քիչ շփոթեցնում եր և յես անախորժ զգացմունքով ներս մտա խաղասրահները։ Առաջին հայացքից ինձ այնտեղ ամեն ինչ դուր չեկավ։ Տանել չեմ կարող այն լաքեյությունը ամբողջ աշխարհի ֆելետոնների մեջ և առավելապես մեր ռուսաց թերթերում, վորտեղ գրեթե ամեն գարուն մեր ֆելետոնիստները պատմում են յերկու բան՝ մեկ — Հռենոսի քաղաքների ռուլեթային խաղասրահների անորինակ շքեղության և ճոխության մասին, ապա — վոսկու կույտերի մասին, վոր իբրև թե դիզված են լինում սեղանների վրա։ Դրա համար հո նրանց չեն վճարում. այդ պատմվում ե պարզապես անշահախնդիր հաճոյակատարությունից դրդված։ Վոչ մի շքեղություն չկա այդ անպիտան դահլիճներում, իսկ վոսկին վոչ միայն սեղանների վրա դեզերով չի լինում, այլև աննշան չափով ել հազիվ ե լինում։ Ի հարկե, յերբեմն, սեզոնի ընթացքում, յերևան ե գալիս ապուշի նման մեկը, կամ անգլիացի, կամ ասիացի, տաճիկ, ինչպես այս ամառ, և հանկարծ շատ տանում կամ տանուլ ե տալիս. մնացածները բոլորն ել մանր գուլդեններով են խաղում և միջին թվով սեղանի վրա միշտ շատ քիչ փող ե լինում։ Վոր յես ներս մտա խաղասրահը (առաջին անգամ կյանքումս), միառժամանակ սիրտ չարի խաղալ։ Ամբոխն ել մի կողմից եր հրում։ Բայց յեթե յես մենակ ել լինեյի, դարձյալ կարծեմ ավելի շուտ դուրս կերթայի, քան խաղալ կսկսեյի։ Խոստովանում եմ՝ սիրտս բաբախում եր և յես պաղարյուն չեյի. յես հաստատ գիտեյի և վաղուց արդեն վճռել եյի, որ Ռուլեթենբուրգից առանց այլևայլության դուրս չեմ գա. մի բան անպատճառ կատարվելու յե կյանքում՝ արմատական և վերջնական։ Այդպես ե պետք, այդպես ել կլինի։ Ինչքան ել ծիծաղելի լինի, վոր յես այնքան բան եմ ակնկալում ինձ համար ռուլեթից, բայց ինձ թվում ե՝ առավել ծիծաղելի յե այն փթած կարծիքը, բոլորից ընդունված, վոր խաղից բան ակնկալելը հիմարություն և անմտություն ե։ Ինչո՞ւ խաղը ավելի վատ ե փող վաստակելու վորևե այլ միջոցից, որինակ, ասենք թե առևտրից։ Ճիշտ ե՝ հարյուրից մեկն ե տանում։ Բայց իմ ի՞նչ գործն ե։

Համենյան դեպս յես վորոշել եյի նախ ծանոթանալ և այդ յերեկո լուրջ գործ չսկսել։ Այդ յերեկո յեթե մի բան պատահեր ել — պիտի անսպասելի պատահեր և թեթև բան լիներ, և յես այդպես ել վորոշել եյի։ Բացի այդ պետք եր ուսումնասիրել խաղը, վորովհետև չնայած ռուլեթի խաղի հազարավոր նկարագրություններին, վոր յես միշտ ագահ կարդացել եմ, յես վոչնչից վոչինչ չեյի հասկանում նրա կազմի մասին, մինչև վոր ինքս չտեսա։

Առաջինը՝ ամեն ինչ ինձ այնքան կեղտոտ յերևաց,— մի տեսակ բարոյապես վատ ու կեղտոտ։ Յես բնավ ագահ և անհանգիստ դեմքերի մասին չեմ ասում, վոր տասնյակներով, անգամ հարյուրներով խառնվում են խաղասեղանների շուրջը։ Արագ ու շատ տանելու ցանկության մեջ յես բացեիբաց վոչինչ կեղտոտ բան չեմ տեսնում. ինձ միշտ հիմար ե թվացել այն կուշտ և անհոգ բարոյախոսի միտքը, վոր ում վոր արդարացումի առիթով թե՝ «ախր մանր են խաղում», պատասխանել ե ավելի վատ, վորովհետև շահամոլությունը մանր ե։ Կարծես թե մանր ու մեծ շահամոլությունը մեկ բան չե։ Դա հարաբերական բան ե։ Այն, ինչ Ռոտշիլդի համար մանր ե, ինձ համար շատ հարուստ ե, գալով շահին և տալուն — ապա մարդիկ, և վոչ միայն ռուլեթի մեջ, այլև ամենուրեք իրարից միշտ մի բան կտրում կամ կրում են։ Թե առհասարակ շահն ու ոգուտը վատ բան ե — դա այլ խնդիր ե։ Բայց յես այդ խնդիրն այստեղ չեմ լուծում։ Վորովհետև յես ինքս ել մեծապես տարված եյի տանելու ցանկությամբ, ապա այդ վողջ շահամոլությունը և շահամոլ կեղտը, յեթե կամենաք, սրահը մտնելուս միջոցին ինձ համար ձեռնտու յեր, հարազատ։ Ամենահաճելի բանն ե, յերբ վոր մարդիկ իրարից չեն քաշվում, այլ բաց ու աշկարա յեն գործում։ Յեվ ինչ կարիք կա, վոր մարդս ինքն իրեն խաբի։ Ամենապարապ և անհաշիվ զբաղմունք։ Առանձնապես տգեղ ե, առաջին հայացքից, այդ ռուլեթային տականքի մեջ այն հարգանքը դեպի զբաղմունքը, այն լրբությունը և անգամ ակնածությունը, վորով նա խռնվում ե սեղանի շուրջը։ Ահա թե ինչու այստեղ խստիվ զանազանում են, թե վոր խաղն ե mauvais genre և վորը թույլատրելի կարգին մարդու համար։ Յերկու խաղ կա՝ մեկը — ջենտլմենային, մյուսը — պլեբեյական, շահամոլ, ամեն տեսակ տականքի խաղ։ Այստեղ այդ բանը խստիվ զանազանում են և վորքա՜ն այդ զանազանումն իրոք ստոր բան ե։ Ջենտլմենն, որինակ, կարող ե վեր դալ հինգ կամ տասը լուիդոր, հազվադեպ ավելի, ասենք կարող ե և հազար ֆրանկ վեր գալ, յեթե հարուստ ե, բայց լոկ խաղի համար, զվարճության համար սոսկ, միմիայն նրա համար, վոր տեսնի տանելու կամ տանուլ տալու պրոցեսսը. սակայն նա բնավ չպիատ հետաքրքրվի տանելով։ Տանելով, նա կարող ե, որինակ, բարձրաձայն ծիծաղել, շրջապատողներից մեկն ու մեկին վորևե նկատողություն անել, անգամ կարող ե մեկ անգամ ել վեր գալ և դարձյալ իր գումարը յերկպատիկ անել, բայց բացառապես հետաքրքրությունից, շանսը դիտելու նպատակով. հաշվարկելու համար և վոչ թե տանելու պլեբեյական դիտավորությամբ։ Մի խոսքով՝ նա պետք ե նայի խաղասեղանների, ռուլեթների, trente et quarante-ի վրա վոչ այնպես, քան զվարճության վրա, վոր սարքված ե միմիայն նրա հաճույքի համար։ Շահամոլությունն ու թալակը, վորոնց վրա հիմնված ու սարքված ե բանկը, նա նույնիսկ չպիտի գլխովն անցկացնի։ Բոլորովին վատ չեր լինի, յեթե նրան, որինակ, թվար, վոր մնացյալ խաղացողներն ել, բոլորը, այդ վողջ անպետքությունը, վոր դողում ե գուլդենի վրա — միանգամայն հար և նման հարուստներից և ջենտլմեններից ե բաղկացած, և խաղում ե միմիայն զբաղվելու ե զվարճանալու համար։ Իրականության այդ կատարյալ անտեղյակությունը և անմեղ հայացքը մարդկանց նկատմամբ, իհարկե, չափազանց արիստոկրատիկ նկատվեցին։ Յես տեսել եմ, թե ինչպես շատ մայրիկներ առաջ են քշում իրենց անմեղ և նազելի տասնհինգ և տասնվեց տարեկան միսս-երին, իրենց աղջիկներին, և նրանց տալով մի քանի վոսկեդրամ, խաղալ եյին սովորեցն ում։ Որիորդը տանում կամ տանուլ եր տալիս, անպատճառ ժպտալով և հեռանում շատ գոհ։ Մեր գեներալը ծանր ու հանդիսավոր մոտեցավ սեղանին. լաքեյը վազ տվեց, վոր նրան աթոռ հրամցնի, բայց նա լաքեյին չնկատեց. շատ յերկար նա հանում եր փողի քսակը, շատ յերկար քսակից հանում եր յերեք հարյուր վոսկի ֆրանկ, վեր յեկավ սևի վրա և տարավ։ Նա տարածը չվերցրեց և թողեց սեղանի վրա։ Դարձյալ սև դուրս յեկավ. նա այս անգամ ել չվերցրեց և յերբ վոր յերրորդ անգամը կարմիր դուրս եկավ, նա միանգամից հազար յերկու հարյուր ֆրանկ կորցրեց։ Նա ժպտադեմ հեռացավ և ցուցադրեց իր հաստատակամությունը։ Յես համոզված եմ, վոր նա ներսում ինքն իրեն ուտում եր և յեթե նա յերկու կամ յերեք անգամ ավելի վեր յեկած լիներ — նա կկորցներ իր հաստատակամությունը և ցույց կտար իր հուզմունքը։ Ասենք՝ իմ ներկայությամբ մի ֆրանսիացի տարավ և ապա տանուլ տվեց մոտ յերեսուն հազար ֆրանկ, ուրախ և առանց հուզմունքի նշույլի։ Իսկակլան ջենտլմենը, յեթե անգամ իր վողջ կարողությունը տանուլ տալու լինի, չպիտի հուզվի։ Փողն այն աստիճան պիտի ջենտլմենությունից ցած լինի, վոր գրեթե նրա մասին չարժե հոգ տանել։ Իհարկե, շատ արիստոկրատական ե բնավ չնկատել այդ ամբողջ կեղտը բոլոր այդ տականքի և բովանդակ շրջապատի։ Այնուամենայնիվ յերբեմն նվազ արիստոկրատական չե և հակառակ պրիյոմը,— նկատել, այսինքն՝ դիտել, անգամ զննել, որինակ, գոնե լոռնեթով այդ ամբողջ տականքը. բայց վոչ այլապես, քան ընդունելով այդ ամբողջ ամբոխը և ամբողջ այդ կեղտը իբրև իր տեսակի զվարճություն, իբրև թե ներկայացում, վոր սարքված ե ջենտլմենային զվարճալիքի համար։ Կարող ես ինքդ ել խռնվել այդ ամբոխի մեջ, սակայն շուրջդ նայելով կատարյալ համոզումով, վոր ինքդ իսկապես դիտող ես և բնավ չես պատկանում նրա կազմին։ Թեև շատ ել սևեռուն դիտել պետք չե, դա դարձյալ ջենտլմենաբար չի լինի, վորովհետև դա մի տեսարան ե, վոր տևական և չափից դուրս սևեռուն դիտողության արժանի չե։ Յեվ առհասարակ ջենտլմենի համար չափից դուրս սևեռուն դիտողության արժանի քիչ տեսարաններ գոյություն ունեն։ Մինչդեռ անձնապես ինձ թվաց, վոր այդ ամենը շատ արժանի յե սաստիկ սևեռուն դիտողության, մանավանդ նրա համար, ով վոր յեկել ե վոչ միայն դիտողության համար, այլ ինքն իրեն անկեղծ ու բարեխիղճ այդ ամբողջ տականքի դասն ե շարում։

Գալով իմ ամենածպտյալ բարոյական համոզումունքներին, ապա իմ ներկա դատողությունների մեջ, իհարկե, նրանք տեղ չունեն։ Թող այդ արդեն այդպես լինի. ասում եմ խիղճս մաքրած լինելու համար։ Բայց ահա թե ինչ նկատողություն ունեմ անելու՝ վերջերս ինձ համար սաստիկ զզվելի յեր իմ գործերն ու մտքերը վորևե բարոյական չափանիշով կշռել։ Ինձ այլ բան եր ղեկավարում...

Տականքն իրոք շատ կեղտոտ ե խաղում։ Յես նույնիսկ հակամետ եմ կարծելու, վոր այստեղ, սեղանի մոտ, կատարվում ե շատ ամենահասարակ գողություն։ Կրուպյորները, վոր նստած են սեղանների ծայրերին, հսկում են, թե ով ինչքան ե վեր գալիս և հաշիվ են տեսնում — սարսափելի շատ աշխատանք ունեն։ Ա՜յ թե տականք են սրանք ել։ Մեծ մասամբ դրանք ֆրանսիացի յեն։ Ասենք՝ յես բոլորովին նրա համար չեմ դիտում ու նկատում, վոր նկարագրեմ ռուլեթը. յես հարմարվում եմ, վոր իմանամ, թե ինչպես վարվեմ ապագայում։ Յես նկատեցի, որինակ, վոր ավելի սովորական բան չկա, քան յերբ վոր հանկարծ մեկն ու մեկը մեկնում ե իր ձեռքը և վերցնում քո տարանը։ Վեճ ե բացվում, հաճախ աղմուկ բարձրանում և — խոնարհաբար խնդրում եմ ապացուցել, վկաներ գտնել, վոր դու յես վեր յեկողը։

Սկզբում այդ ամենն ինձ համար անհասկանալի գիր եր. յես միայն կռահում եյի և կիսատ-պռատ ջոկում, վոր վեր են գալիս թվերի, զույգ ու կենտի և գույների վրա։ Պոլինա Ալեքսանդրովնայի փողերից այդ յերեկո յես սիրտ արի մատնել փորձության հարյուր գուլդեն։ Այն միտքը, վոր յես ձեռնարկում եմ խաղը վո՛չ ինձ համար — ինձ մի տեսակ շփոթեցնում եր։ Սաստիկ անախորժ զգացողություն ունեյի և մեջս ցանկություն ծագեց շուտ վերջ տալ։ Ինձ շարունակ թվում եր, վոր Պոլինայի համար սկսելով, յես ջլատում եմ իմ բախտը։ Մի՞թե չի կարելի դիպչել խաղասեղանին առանց իսկույն ևեթ սնահավատությամբ վարակվելու։ Յես սկսեցի նրանից, վոր հինգ ֆրիդրիխսդոր հանեցի, այսինքն՝ հիսուն գուլդեն և վեր յեկա։ Անիվը պտույտ յեկավ և դուրս յեկավ յերեսուն,— յես տանուլ տվի։ Ինչ-վոր ցավագին զգացողությամբ, միմիայն մի կերպ վերջ տալու և հեռանալու համար յես հինդ ֆրիդրիխսդոր ել վեր յեկա կարմրի վրա։ Դուրս յեկավ կարմիր։ Յես բոլոր տասը ֆրիդրիխսդորն ել վեր յեկա — դարձյալ կարմիր դուրս յեկավ։ Յես դարձյալ ամբողջը վեր յեկա, դարձյալ կարմիր դուրս յեկավ։ Քառասուն ֆրիդրիխսդոր ստանալով, յես քսանը վեր յեկա տասներկու միջին թվերի վրա, առանց իմանալու, թե դրանից ինչ դուրս կգա։ Ինձ վճարեցին յեռակին։ Այսպիսով տասը ֆրիդրիխսդորից հանկարծ մոտս գոյացավ ութսուն։ Նման անսովոր և տարորինակ զգացողությունը ինձ համար այնքան անտանելի դարձավ, վոր յես վճռեցի դուրս գալ։ Ինձ թվաց, վոր յես բոլորովին այդպես չեյի խաղա, յեթե ինձ համար խաղալու լինեյի։ Այնուհանդերձ յես մեկ ել վեր յեկա զույգի վրա բոլոր ութսուն ֆրիդրիխսդորը։ Այս անգամ դուրս յեկավ չորս. ինձ համրեցին ելի ութսուն ֆրիդրիխսդոր և ամբողջ հարյուր վաթսունանոց ֆրիդրիխսդորի կույտն առնելով, յես գնացի վորոնելու Պոլինա Ալեքսանդրովնային։

Նրանք բոլորն ինչ-վոր տեղում զբոսնում եյին պուրակում և յես միայն ընթրիքին կարողացա տեսնել նրան։ Այս անգամ ֆրանսիաgին չկար և գեներալը բացվեց. ի միջի այլոց նա դարձյալ հարկ համարեց նկատել, վոր նա չեր կամենա ինձ տեսնել խաղասեղանի մոտ։ Նրա կարծիքով նրան շատ կվարկաբեկեր, յեթե յես մի անգամից շատ տանուլ տալու լինեմ։ — «Բայց յեթե անգամ դուք շատ տանելու յել լինեք, դարձյալ յես կվարկաբեկվեմ», խորիմաստ ավելացրեց նա — «իհարկե, յես իրավունք չունեմ տնորինելու ձեր վարմունքները, բայց համաձայնեցեք ինքներդ...»։ Այստեղ նա, ըստ իր սովորության, չավարտեց։ Յես չոր-չոր պատասխանեցի նրան, վոր յես շատ քիչ փող ունեմ և վոր հետևաբար, չեմ կարող շատ գումար տանուլ տալ, յեթե անգամ խաղալու լինեմ։ Իմ սենյակը բարձրանալու միջոցին յես կարողացա Պոլինային հաղորդել նրա տարածի մասին և հայտնեցի, վոր այլևս նրա համար չեմ խաղալու։

— Ինչո՞ւ,— հարցրեց նա անհանգիստ։

— Վորովհետև ինձ համար եմ ուզում խաղալ,— պատասխանեցի յես զարմանքով նայելով նրա վրա,— իսկ այդ ինձ խանգարում ե։

— Ուրեմն դուք վճռականորե՞ն շարունակում եք համոզված մնալ, վոր ռուլեթը ձեր միակ յելքն ու փրկությունն ե,— հարցրեց նա ծաղրական յեղանակով։

Յես պատասխանեցի նորից շատ լուրջ, վոր՝ այո՛. գալով իմ համոզմանը անպատճառ տանելու, գուցե նա ծիծաղելի յե, յես համաձայն եմ, «միայն թե ինձ հանգիստ թողնեն»։

Պոլինա Ալեքսանդրովնան պնդում եր, վոր յես անպատճառ, այսորվա տարածս կիսեմ և ուզում եր ութսուն ֆրիդրիխսդոր ինձ տված լինել, առաջարկելով, վոր հետագայում ել յես շարունակեմ խաղը այդ պայմանով։ Յես վճռական ու վերջնական կերպով հրաժարվեցի կեսիցը և հայտնեցի, վոր ուրիշների համար չեմ կարող խաղալ վոչ թե այն պատճառով, վոր չեմ կամենում, այլ այն պատճառով, վոր անկասկած տանուլ պիտի տամ։

—— Այնուամենայնիվ յես ինքս ել, ինչքան ել դա հիմար բան լինի, հույսս գրեթե միմիայն ռուլեթի վրա յեմ դրել,— ասաց նա, մտքի մեջ ընկած։— Ուստի դուք անպայման պիտի շարունակեք խաղը ինձ հետ միասին կիսու և, հասկանալի բան ե, կանեք այդ։— Այստեղ նա հեռացավ ինձնից առանց իմ առարկությունները լսելու։

Յերրորդ գլուխ

Յեվ այնուամենայնիվ Պոլինան յերեկ ամբողջ որը հետս վոչ մի խոսք չխոսեց խաղի մասին։ Ասենք՝ ընդհանրապես նա յերեկ խուսափում եր հետս խոսելուց։ Նրա նախկին վարվելակերպն ինձ հետ չի փոխվել։ Նույն կատարյալ անփութությունը հանդիպումների ժամանակ վարվեցողության մեջ և անգամ ինչ-վոր արհամարհական շեշտ և ատելություն։ Ընդհանրապես նա չի կամեն ում ծածկել իր զզվանքը իմ հանդեպ. յես տեսն ում եմ այդ։ Չնայածդրան, նա նույնպես ինձնից չի ծածկում, վոր յես նրան ինչ֊վոր բանի համար պեաք եմ և վոր նա ինձ ինչ-վոր բանի համար պահպանում ե։ Մեր միջև ինչ-վոր տարորինակ հարաբերություններ են հասաաավել, վոր ըստ մեծի մասին անհասկանալի յեն ինձ համար,— հաշվի աոնելով նրա հպարտությունն ու գոոռզությունը ամենքի նկատմամբ։ Նա, որինակ, գիտե, վոր յես խելակորույս սիրում եմ նրան, թույլ ե տալիս նույն իսկ ասել իրեն իմ կրքի մասին — և արդեն, իհարկե, վոչ մի ժամով իր արհամարհանքը դեպի ինձ նա ավելի չեր արտահայտի, քան այդ թույլտվությամբ՝ ասել իրեն անարգել և անպատկառ իմ սիրո մասին. «ասել ե թե՝ այն աստիճան քո զգացմունքը բանի տեղ չեմ դնում, վոր ինձ համար միանգամայն միևնույն ե, ինչից ել հետս խոսելու լինես և ինչ ել դեպի ինձ զգաս»։ Իր սեփական գործերից նա խոսում եր հետս շատ նաև առաջներում, բայց յերբեք բոլորովին անկեղծ չեր լինում։ Այդ քիչ ե, իմ նկատմամբ նրա արհամարհանքի մեջ կային, որինակ, ահա թե ինչպիսի նրբություններ՝ նա գիտի, դիցուք, վոր ինձ հայտնի յե վորևե հանգամանք նրա կյանքից կամ վորևե բան այն մասին, ինչ նրան սաստիկ անհանգստացնում ե, նա նույնիսկ ինքը կպատմի ինձ մի բան իր պարագաներից, յեթե պետք ե ինձ գործադրել վորևե կերպ իր նպատակներին, ստրուկի պես կամ վոտի վրա բանեցնելով. սակայն կպատմի ճիշտ այնքան, վորքան պետք ե իմանա մարդ, վորին վոտի վրա բանեցնում են, և — յեթե ինձ դեռևս անհայտ ե անցք ու դեպքերի ամբողջական կապակցությունը, յեթե նա ինքն ել ե տեսնում, թե ինչպես յես տանջվում ու անհանգստանում եմ նրա իսկ տանջանքով և անհանգստությամբ, ապա նա յերբեք չի արժանացնի ինձ միանգամայն հանգստացնելու իր բարեկամական անկեղծությամբ, թեև ոդտագործելով ինձ հաճախ իր պատվերներով վոչ միայն դժվարին, այլև վտանգավոր գործերում, նա, իմ կարծիքով, պարտավոր ե հետս անկեղծ լինել։ Յեվ արժե՞ արդյոք հոգ տանել իմ զգացմունքի մասին, այն մասին, վոր յես ել եմ անհանգիստ և գուցե յերեք անգամ ավելի յեմ հոգ տանում և տանջվում նրա հոգսերից և անհաջողություններից, քան թե նա ինքը։

Յես յերեք շարաթ առաջ իմացա նրա ռուլեթ խաղալու դիտավորության մասին։ Նա նույնիսկ նախապես չտեղեկացրեց ինձ, վոր յես պիտի խաղամ նրա փոխարեն, վորովհետև նրա համար անվայել ե խաղալը։ Նրա խոսելու յեղանակից յես այն իսկ պահին նկատեցի, վոր նա ինչ-վոր լուրջ հոգս ունի և վոչ թե տանելու հասարակ ցանկություն։ Ի՞նչ բան ե փողը նրա համար։ Այստեղ նպատակ կա, ինչ-վոր հանգամանքներ, վոր յես կարող եմ կռահել, սակայն վոր յես մինչ այժմ չգիտեմ։ Հասկանալի բան ե, այն ստորացումն ու ստրկացումը, վորոնց մեջ նա ինձ պահում եր, կարող եյին ինձ հնարավորություն տալ (շատ հաճախ տալիս ել են) կոպիտ և ուղղակի հարց ու փորձ անելու։ Վորովհետե յես նրա աչքում ստրուկ եմ և շատ չնչին մարդ, ուստի նա իմ կոպիտ հետաքրքրությունից վշտանալու կարիք չունի։ Բայց խնդիրն այն ե, վոր նա, թույլ տալով, վոր յես հարցմունք անեմ, չի պատասխանում հարցերիս։ Յերբեմն իսկի չի յել նկատում։ Ահա թե ենչպես են մեր հարաբերությունները։

Յերեկվա որը մեր մեջ շատ խոսվեց հեռագրի մասին, վոր չորս որ առաջ խփված եր Պետերբուրգ և վորի պատասխանը դեռ չեր յեկել։ Գեներալը յերևի թե հուզվում ե և մտազբաղ ե։ Գործն, իհարկե, տատին ե վերաբերում։ Հուզվում ե նաև ֆրանսիացին։ Յերեկ, որինակ, ճաշից հետո նրանք յերկար և լուրջ խոսակցություն ունեցան։ Ֆրանսիացու տոնը չափազանց գոռոզ ու անփույթ ե։ Այստեղ ըստ առածի յե՝ սեղանի շուրջը նստացնես — նա վոտներն ել սեղանի վրա կդնի։ Նա անգամ Պոլինայի հետ կոպտության հասնող անփութությամբ ե վարվում։ Ասենք՝ հաճույքով մասնակցում ե ընդհանուր զբոսանքներին վոկսալում կամ կավալկադաներին և շրջագայություններին քաղաքից դուրս։ Վաղուց ինձ հայտնի յեն միքանի հանգամանքներ, վոր ֆրանսիացուն կապում են գեներալի հետ. Ռուսաստանում նրանք միասին գործարան եյին մտադիր բանալու. յես չգիտեմ՝ ջուրն ընկավ այդ նրանց ծրագիրը, թե դեռևս նրանց միջև այդ խոսակցությունը կա։ Բացի այդ յես պատահաբար գիտեմ նրանց ընտանեկան գաղտնիքի մի մասը. ֆրանսիացին անցյալ տարի գենրալին իսկապես նեղ դրությունից փրկեց և նրան յերեսուն հազար տվեց, վոր նա իր պաշտոնն ուրիշին հանձնելու միջոցին լրացնի արքունի գումարի պակասը։ Յեվ հասկանալի բան ե, վոր գեներալը նրա ճիրանների մեջ ե։ Բայց հիմա, իսկապես հիմա, այդ ամենի մեջ գլխավոր դերն այնուհանդերձ m-lle Blânche-ն ե խաղում, և յես հավատացած եմ, վոր այստեղ ել չեմ սխալվում։

Ո՞վ ե m-lle Blanche-ը։ Այստեղ մեր մեջ ասում են, վոր նա ազնվազարմ ֆրանսուհի յե, վոր հետն ունի իր մայրն ու հսկայական կարողություն։ Հայտնի յե նաև, վոր նա ինչ-վոր ազգակցություն ունի մեր մարկիզի հետ, բայց շատ հեռավոր, ինչ-վոր կուզինա, թե յերրորդական քույր ե։ Ասում են, իմ Փարիզ գնալուցս առաջ ֆրանսիացին և m-lle Blanche-ը իրար հետ մի տեսակ ավելի քաղաքավար ձևերով եյին վարվում, կարծես թե ավելի նուրբ և դելիկատ հարաբերության մեջ եյին. իսկ հիմա նրանց ծանոթությունը, մտերմությունը և ազգակցությունն ավելի կոպիտ եյին արտահայտվում, մի տեսակ ավելի սերտ։ Թերևս մեր գործերը նրանց աչքում այն աստիճան վատ են յերևում, վոր նրանք իսկի հարկ չեն համարում շատ ել քաշվել և սքողվել։ Յես անցած որը նկատեցի, վոր միստեր Աստլեյը զննող հայացքով եր նայում m-lle Blanche-ին և նրա մորը։ Ինձ թվաց, թե նա նրանց ճանաչում ե։ Ինձ նույնիսկ թվաց, վոր մեր ֆրանսիացին ել ե առաջներում, ծանոթ յեղել միստեր Աստլեյին։ Ասենք միստեր Աստլեյը այնքան քաշվող, ամաչկոտ և լռակյաց մարդ ե, վոր գրեթե կարելի ե հույս գնել նրա վրա, վոր նա խրճիթից աղբ դուրս չի հանի։ Գոնե ֆրանսիացին նրան հազիվ բարևում ե և վրան գրեթե չի նայում։ Կնշանակի՝ չի վախենում։ Այդ դեռ հասկանա լի յե, սակայն ինչո՞ւ m-lle Blanche-ն ել չի նայում նրա վրա։ Մանավանդ վոր յերեկ մարկիզի բերնից դուրս պրծավ. հանկարծ, ընդհանուր խոսակցության ժամանակ, չեմ հիշում թե ինչի մասին, նա ասաց, վոր միստեր Աստլեյը սաստիկ հարուստ ե և վոր ինքն այդ բանը գիտե։ Ահա թե յերբ պիտի m-lle Blanche-ը նայե՜ր միստեր Աստլեյի վրա։ Ընդհանրապես գեներալը անհանգիստ ե։ Հասկանալի յե, թե նրա համար ի՜նչ նշանակություն կարող ե ունենալ հեռագիրը մորաքրոջ մահվան մասին։

Թեև ինձ թվացել եր, վոր Պոլինան խուսափում ե հետս խոսելուց, ասես թե դիտավորյալ կերպով, բայց ինքս ել սառն ու անտարբեր, տեսք ընդունեցի. շարունակ կարծում եյի, թե նա կամա-ակամա կմոտենա ինձ։ Դրա փոխարեն յերեկ և այսոր իմ ամբողջ ուշքը m-lle Blanche-ի վրա դարձրի։ Խե՜ղճ գեներալ, նա վերջնականապես կորած ե։ Սիրահարվել հիսուն հինգ տարեկան հասակում, կրքի այդպիսի զորությամբ,— իհարկե, դժբախտություն ե։ Ավելացրեք դրան նրա այրի լինելը, նրա յերեխաներին, միանգամայն քայքայված կալվածը, պարտքերը, վերջապես կնոջը, վորին նրան վիճակվեց սիրահարվել։ M-lle Blanche-ը գեղեցիկ ե։ Սակայն չգիտեմ, կհասկանան ինձ արդյոք, յեթե ասելու լինեմ, վոր նա ունի այնպիսի դեմք, վորից վախենալ կարելի յե։ Գոնե յես միշտ վախեցել եմ այդպիսի կանանցից։ Նա անպայման քսանհինգ տարեկան կլինի։ Նա բարձրահասակե և լայնաթիկունք, կլորիկ թևերով. պարանոցն ու կուրծքը — փարթամ։ Մորթի գույնը թուխ-դեղին, մազերի դույնը սև, ինչպես ածուխ և մազերը սարսափելի խիտ են, յերկու գլխի կտան։ Աչքերը սև են, աչքերի սպիտակուցը՝ դեղնավուն, հայացքը՝ լկտի, ատամները՝ ճիփ-ճերմակ, շուրթերը միշտ ներկած. նրանից մուշկի հոտ ե գալիս։ Նա հագնվում ե տպավորիչ, ճոխ, շիկ, բայց մեծ ճաշակով։ Վոտներն ու ձեռները — զարմանալի եյին։ Ձայնը՝ խռպոտ կոնտրոալտո։ Նա յերբեմն կծիծաղի և ցույց կտա իր ատամները, բայց սովորաբար նայում ե լռելյայն և լկտի,— առնվազն Պոլինայի և Մարյա Ֆիլիպովնայի ներկայությամբ։ (Տարորինակ լուր. Մարյա Ֆիլիպովնան Ռուսաստան ե գնում)։ Ինձ թվում ե՝ m-lle Blanche-ը վոչ մի կրթություն չունի, գուցե նույնիսկ խելոք չե, բայց դրա փոխարեն կասկածամիտ և խորամանկ ե։ Ինձ թվում ե՝ նրա կյանքն առանց արկածների չի յեղել։ Թե ամեն ինչ ասելու լինենք, թերևս մարկիզը իսկի նրա ազգականը չե, մայրն ել իսկի մայրը չե։ Բայց տեղեկություններ կան, վոր Բեռլինում, վորտեղ մենք հանդիպեցինք իրար, նա և նրա մայրը միքանի կարգին ծանոթներ ունեյին։ Գալով մարկիզին, թեպետ յես մինչև հիմա կասկածում եմ, թե նա մարկիզ ե, սակայն նրա պատկանելիությունը կարգին հասարակության, ինչպես մեզ մոտ, որինակ, Մոսկվայում և տեղ-տեղ նաև Գերմանիայում, կարծեմ կասկածի չի յենթարկվել։ Չդիտեմ՝ թե ինչացու յե նա Ֆրանսիայում։ Ասում են՝ նա դղյակի տեր ե։ Յես կարծում եյի, թե այս յերկու շաբթվա ընթացքում շատ ջուր հոսած կլինի և այնուամենայնիվ յես հաստատ չգիտեմ՝ m-lle Blanche-ի և գեներալի միջև վորևե վճռական խոսք յեղել ե, թե վոչ։ Ընդհանրապես հիմա ամեն ինչ մեր կարողությունից ե կախված, այսինքն՝ նրանից թե վորքան շատ փող ե կարող գեներալը նրանց ցույց տալ։ Յեթե, որինակ, լուր գալու լիներ, թե տատը չի մեռել, ապա յես հավատացած եմ, m-lle Blânche-ը իսկույն կանհայտանար։ Զարմանալի և ծիծաղելի յե ինձ իսկ համար, թե յես ինչ բամբասասերն եմ դառել։ Ո՜, ինչքան զզվում եմ յես այս ամենից։ Ի՞նչ հաճույքով յես կթողնեյի ամենքին և ամեն ինչ։ Սակայն կարո՞ղ եմ յես արդյոք հեռանալ Պոլինայից, կարո՞ղ եմ յես արդյոք չլրտեսել նրա շուրջը։ Լրտեսությունն, իհարկե, ստորություն ե — բայց ի՞նչ իմ բանն ե այդ։

Հետաքրքրական եր յերեկ և այսոր ինձ համար նաև միստեր Աստլեյը։ Այո՛, յես համոզված եմ, վոր նա սիրահարված ե Պոլինային։ Հետաքրքրական և ծիծաղելի յե, թե յերբեմն ինչ շատ ե կարող արտահայտել ամաչկոտ և հիվանդագին վողջամիտ մարդու հայացքը, վորին դիպել ե սերը և հենց այն միջոցին, յերբ մարդ, իհա՜րկե, ուրախ կլիներ գետնի տակը մտնել, միայն թե վոչինչ ասած կամ արտահայտած չլինի վոչ խոսքով, վոչ հայացքով։ Միստեր Աստլեյը շատ հաճախ պատահում ե մեզ զբոսանքների ժամանակ։ Նա հանում ե գլխարկը և մեր կողքիցն անցնում, բնականաբար մեռած լինելով մեզ միանալու։ Իսկ յեթե նրան հրավիրում են, նա իսկույն հրաժարվում ե։ Հանգստյան տեղերում, վոկսալումք յերաժշտության հրապարակում կամ շատրվանի մոտ նա անպատճառ մեր նստարանից վոչ հեռու կանգ կառնի և վորտեղ ել մենք լինենք, պուրակում, անտառում կամ Շլանգենբերգի վրա,— արժե միայն աչք ածել, նայել շուրջը և անպայման վորևե տեղ մերձագույն արահետի վրա, կամ թփերի հետեվում կերևա միստեր Աստլեյի անկյունը։ Ինձ թվում ե՝ նա առիթ ե վորոնում, վոր հետս աոանձին խոսի։ Այսոր առավոտյան մենք հանդիպեցինք և մի-յերկու բերան խոսեցինք։ Նա մեկ-մեկ շատ կցկտուր ե խոսում։ Դեռ «բարև» չասած՝ նա սկսեց.

— Ա՜, m-lle Blanche-ը... յես m-lle Blanche-ի պես կանայք շա՜տ եմ տեսել։

Նա լռեց, նշանակալից նայելով վրաս։ Ի՞նչ եր ուզում նա սրանով ասած լինել — չգիտեմ, վորովհետև իմ հարցին՝ ի՞նչ կնշանակի դա, նա խորամանկ ժպիտով գլխով արեց և ավելացրեց՝ «այդ հո այդպես ե»։— M-lle Pauline շա՞տ կսիրի ծաղիկներ։

— Չգիտեմ, բոլորովին չգիտեմ,— պատասխանեցի յես։

— Ինչպե՞ս։ Դուք այդ ե՞լ չգիտեք,— ճչաց նա սաստիկ զարմացած։

— Չգիտեմ, բոլորովին չեմ նկատել,— կրկնեցի յես, ծիծաղելով։

— Հը, դա ինձ հատուկ միտք ե ներշնչում։— Այստեղ նա գլուխ տվեց և անցավ-գնաց։ Ասենք նա ուներ գոհ տեսք։ Մենք իրար հետ ամենավատթար ֆրանսերենով ենք խոսում։

Չորրորդ գլուխ

Այսոր ծիծաղելի, տգեղ, անմիտ որ եր։ Հիմա գիշերվա ժամը տասն մեկն ե։ Յես նստած եմ իմ խղճուկ սենյակում ե վերհիշում եմ։ Սկսվեց նրանով, վոր առավոտյան յես այնուամենայնիվ ստիպված եյի գնալ ռուլեթ խաղալու Պոլինա Ալեքսանդրովնայի համար։ Յես վերցրի նրա հարյուր վաթսուն ֆրիդրիխսդորը, բայց յերկու պայմանով, առաջինը՝ վոր յես կիսու խաղալ չեմ կամենում, այսինքն, յեթե տանելու լինեմ, վոչինչ չեմ վերցնի, և երկրորդը՝ վոր յերեկոյան Պոլինան ինձ կբացատրի, թե ինչի՞ համար ե անհրաժեշտ նրան տանելը և ինչքան փող։ Յես վոչ մի կերպ չեմ կարողանում յենթադրել, վոր դա պարզապես փողի համար ե։ Այստեղ ըստ յերևույթին փողն անհրաժեշտ ե և ըստ կարելվույն շուտափույթ, ինչ-վոր ուրույն նպատակի համար։ Նա խոստացավ բացատրել և յես գնացի։ Խաղասրահներում սարսափելի ամբոխ կար։ Ի՜նչ լկտի յեն նրանք և ի՜նչ ագահ։ Յես ներս խցկվեցի մեջտեղը և կանգնեցի հենց կրուպյորի մոտ։ Ապա յերկչոտ կերպով սկսեցի փորձել խաղը յերկուական և յերեքական դրամանիշ դնելով։ Միևնույն ժամանակ յես դիտում ու նկատում եյի. ինձ թվաց, վոր իսկապես հաշիվը քիչ նշանակություն ունի և բնավ չունի այն կարևորությունը, վոր նրան վերագրում են շատ խաղացողներ։ Նրանք նստում են խազած թղթերով, վորոնց վրա նիշում են հարվածները, հաշվում են, դուրս բերում շանսերը, կշռադատում են, վերջապես վեր են գալիս և տանուլ տալիս ճիշտ այնպես, ինչպես և մենք, հասարակ մահկանացուներս, վոր առանց կշռադատության ենք խաղում։ Բայց յես մի յեզրակացություն արի, վոր կարծեմ ճիշտ ե. իրոք, պատահական շանսերի ընթացքում լինում ե, թեև վոչ սիստեմ, բայց կարծես ինչ-վոր կարգ, վոր, իհարկե, շաա տարորինակ բան ե։ Որինակ, պատահում ե, վոր տասներկու միջին թվերից հետո տասներկու վերջիններն են դուրս դալիս. դիցուկ, յերկու անգամ զարկը այս տասներկու վերջիններից ե բերում և անցնում առաջին տասներկուսին։ Տասներկու առաջինների վրա ընկնելով, դարձյալ տասներկու միջիններին ե անցնում, յերեք անգամ իրար վրա դուրս ե գալիս, չորս անգամ միջիններից և դարձյալ տասներկու վերջիններին անցնում, վորտեղ նորից յերկու անգամից հետո անցնում ե առաջիններին․ առաջիններիg դարձյալ մեկ անգամ ե դուրս գալիս և դարձյալ անցնում ե յերեք միջիններին և այդպես շարունակվում ե մեկ և կես կամ յերկու ժամ։ Մեկ, յերեք և յերկու. մեկ, յերեք և յերկու։ Դա շատ զվարճալի յե։ Յերբեմն վողջ որը, կամ վողջ առավոտը այնպես ե լինում, վոր կարմիրն ու սևը փոխանակվում են և հակառակը, գրեթե առանց վորևե կարգի, այնպես վոր յերկու-յերեք անգամից ավել իրար վրա կարմրի կամ սևի վրա կանգ չի առնում։ Հետևյալ որը կամ հետևյալ յերեկոյան իրար վրա մենակ կարմիրն ե դուրս գալիս, հասնում ե, որինակ, իրար վրա մինչև քսաներկու անգամի և այդպես ընթանում ե անընդհատ վորոշ ժամանակի ընթացքում, որինակ, մի ամբողջ որ։ Ինձ շատ բան բացատրեց միստեր Աստլեյը, վոր մի ամբողջ առավոտ կանգնեց խաղասեղանների մոտ, բայց ինքը վոչ մի անգամ վեր չեկավ։ Գալով ինձ, յես տանուլ տվի մինչև վերջին գրոշը, այն ել շատ արագ։ Յես ուղղակի մի անգամից տասներկու ֆրիդրիխսդոր դրի զույգի վրա և տարա, ելի վեր եկա և ելի տարա և այդպես ելի յերկու թե յերեք անգամ։ Մի հինգ րոպեյում, իմ ձեռքն ընկավ, յերևի, մոտ չորս հարյուր ֆրիդրիխսդոր։ Ահա թե յերբ եր պետք հեռանալ, բայց մեջս ծագել եր ինչ-վոր տարորինակ զգացողություն, ինչ-վոր մարտակոչ ճակատագրին, ինչ-վոր ցանկություն ռխին ծեփել, լեզու ցույց տալ նրան։ Յես վեր յեկա ամենամեծ գումարը, վոր թույլատրված ե, չորս հազար գուլդեն և տանուլ տվի։ Ապա՝ տաքանալով, հանեցի, ինչ-վոր մնացել եր մոտս, նույն տեղը վեր յեկա և դարձյալ տանուլ տվի. դրանից հետո հեռացա սեղանից՝ խլացածի պես։ Յես նույնիսկ չեյի հասկանում, թե ինչ ե կատարվում մեջս և իմ տանուլ տալու, մասին հաղորդեցի Պոլինա Ալեքսանդրովնային միայն ճաշից առաջ։ Մինչև այդ յես թրև եյի գալիս պուրակում։

Ճաշին ես դարձյալ գրգռված կացության մեջ եյի, այնպես, ինչպես յերեք որ առաջ։ Ֆրանսիացին և m-lle Blanche-ը դարձյալ մեզ հետ եյին ճաշում։ Բանից դուրս յեկավ, վոր m-lle Blanche-ը առավոտյան յեղել ե խաղասրահներում և տեսել իմ սխրագործությունները։ Այս անգամ նա հետս մի տեսակ ավելի ուշադիր խոսք բաց արեց։ Ֆրանսիացին ավելի շիտակ վարվեց և ուղղակի հարցրեց ինձնից՝ ― մի՞թե յես իմ սեփական փողերն եմ տանուլ տվել։ Ինձ թվում ե՝ նա Պոլինայի նկատմամբ կասկած ունի։ Մի խոսքով այստեղ ինչ-վոր բան կա։ Յես իսկույն ստեցի և ասացի, վոր իմ սեփականն ե։

Գեներալը սաստիկ զարմացած եր՝ վորտեղի՞ց եյի կարողացել յես այդքան փող գտնել։ Յես բացատրեցի, վոր սկսեցի տասը ֆրիդրիխսդորից, վոր վեց-յոթ հարված իրար վրա ինձ հինգ-վեց հազար գուլդեն բերեց և ապա յերկու հարվածով յես ամբողջը տանուլ տվի։

Այս ամենն, իհարկե, հնարավոր եր։ Բացատրելով այդ, յես նայեցի Պոլինայի վրա, բայց նրա դեմքից բան չկարողացա հասկանալ։ Այնուհանդերձ նա ինձ ստելու հնարավորություն տվեց և չուղղեց ինձ․ դրանից յես հետևցրի, վոր յես հենց պետք ե ստեյի և ծածկեյի, վոր նրա համար եմ խաղացել։ Համենայն դեպս, մտածում եյի մտքումս, նա պիտի բացատրվի հետս և քիչ առաջ խոստացել ե ինչ֊վոր բան բանալ իմ առջև։

Յես կարծում եյի, վոր գեներալն ինձ վորևե նկատողություն կանի, բայց նա լռությամբ անցավ. բայց յես նրա դեմքի վրա հուզմունք և անհանգստություն նկատեցի։ Գուցե, նրա ձեռքը պակաս պահին, նրան ծանր ե յեկել ունկնդրել, թե վոսկու այդպիսի մի պատկառելի կույտ քառորդ ժամի ընթացքում յեկել ու գնացել ե այնպիսի մի անհաշիվ հիմարի ձեռքից, ինչպիսին եմ յես։

Յես կասկածում եմ, վոր յերեկ յերեկոյան գեներալի և ֆրանսիացու միջև սաստիկ հակառակություն ե առաջ յեկել։ Նրանք յերկար և տաք-տաք խոսում եյին տաք սենյակում։ Ֆրանսիացին հեռացավ կարծես թե ինչ֊վոր բանից գրգռված, իսկ այսոր, վաղ առավոտյան, յեկել եր գեներալի մոտ և յերևի յերեկվա խոսակցությունը շարունակելու համար։

Լսելով իմ տանուլ տված գումարի մասին, ֆրանսիացին կձու և անգամ չարամիտ նկատեց, թե պետք եր ավելի խոհեմ լինել։ Չգիտեմ թե ինչու նա ավելացրեց, վոր թեև շատ ռուսներ են խաղում, բայց նրա կարծիքով, ռուսներն անընդունակ են նույնիսկ խաղալու։― Իսկ իմ կարծիքով ռուլեթը հենց ռուսների համար ել ստեղծված ե,― ասացի յես և յերբ վոր ֆրանսիացին արհամարհական քմծիծաղ տվեց իմ կարծիքի առիթով, յես նկատեցի նրան, վոր, իհարկե, ճշմարտությունն իմ կողմն ե, վորովհետև խոսելով ռուսների մասին, վորպես խաղամոլների, յես ավելի պախարակում եմ նրանց, քան գովում և հետևապես կարելի յե ինձ հավատ ընծայել։

— Ինչո՞վ եք հիմնավորում դուք ձեր կարծիքը,― հարցրեց ֆրանսիացին։

— Նրանով, վոր արևմտացի քաղաքակիրթ մարդու առաքինությունների և առավելությունների կաթեխիզիսի մեջ պատմականորեն մտել ե և, գրեթե իբրև ամենագլխավոր կետ, կապիտալներ ձեռք բերելու ընդունակությունը։ Իսկ ռուսը վոչ միայն կապիտալներ ձեռք բերելու ընդունակ չե, այլև շռայլում ե մի տեսակ անպետք և այլանդակ կերպով։ Այնուհանդերձ մեզ, ռուսներիս, փողը նույնպես պետքական ե,― ավելացրի յես,― ուստի և մենք շատ ուրախ և շատ հակամիտ ենք այնպիսի միջոցների, ինչպես, որինակ, ռուլեթը, վորով կարելի յե հանկարծակի հարստանալ, յերկու ժամվա ընթացքում, առանց աշխատելու։ Դա մեզ դյութում ե. իսկ վորովհետև մեր խաղն ել ե անպիտան, առանց աշխատանքի, ուստի և տանուլ ենք տալիս։

— Դա մասամբ արդարացի յե,― նկատեց ինքնահավան ֆրանսիացին։

— Վոչ, դա անարդարացի յե և ամոթ ձեզ համար, վոր այդպես եք արտահայտվում ձեր հայրենիքի մասին,― խիստ և ազդու նկատեց գեներալը։

— Ներողությո՜ւն,― պատասխանեցի յես նրան,― չե՞ վոր, դեռ անհայտ ե, թե ինչն ե ավելի վատ՝ ռուսի այլանդակությունը, թե ազնիվ աշխատանքով կուտակելու գերմանական միջոցը։

— Ի՜նչ այլանդակ միտք,— բացականչեց գեներալը։

― Ի՜նչ ռուսական միտք,― բացականչեց ֆրանսիացին։

Յես ծիծաղում եյի, շատ եյի ուզում նրանց չարացնել։

― Իսկ յես կկամենայի վողջ կյանքս ղրղիզի վրանում քոչվորի կյանք անց կացնել,― գոռացի յես, քան թե յերկրպագել գերմանական կուռքին։

—— Ի՞նչ կուռքի,— գոչեց գեներալը, վոր սկսել եր լուրջ տաքանալ։

— Հարստություն կուտակելու գերմանական միջոցին։ Յես յերկար ժամանակ չե ինչ այստեղ եմ, այնուամենայնիվ այն, ինչ յես դիտել և ստուգել կարողացա ― վրդովում ե իմ թաթարական ցեղը։ Աստված վկա, այդպիսի առաքինություններ յես չեմ կամենում։ Յես այստեղ արդեն յերեկ մի տասը վերստ շրջեցի։ Իսկ և իսկ նույնը, ինչ վոր գերմանական բարոյախոսական պատկերազարդ գրքույկներում՝ այստեղ ամենուրեք, յուրաքանչյուր տանը ֆատեր կա, սարսափելի առաքինի և անորինակ ազնիվ։ Այնքան ազնիվ, վոր երկյուղալի յե նրան մոտենալը։ Տանել չեմ կարող ազնիվ մարդկանց, վորոնց մոտենալը յերկյուղալի յե։ Յուրաքանչյուր այդպիսի ֆատեր ունի ընտանիք և յերեկոները նրանք բարձր ձայնով խրատական գրքեր են կարդում։ Տնակի վերև ծփենի և շագանակի ծառեր են սոսափում։ Վերջալույս, կտրանը՝ արագիլ և ամեն ինչ անսովոր բանաստեղծական ու սրտառուչ ե․․․

— Մի՛ք բարկանա, գեներալ, ելի՛, թույլ տվեք, վոր յես ըստ կարելվույն սրտառուչ պատմեմ։ Յես ինքս հիշում եմ, թե ինչպես հայրս, հանգուցյալը, նույնպես լորիների տակ, տան առջևի պարտիզում, յերեկոները, բարձր ձայնով կարդում եր ինձ և մորս՝ նման գրքեր․․․ Ուստի յես ինքս կարող եմ այդ մասին դատել, ինչպես հարկն ե։ Ահա, ամեն մի նման ընտանիք այստեղ կատարյալ ստրկության և հնազանդության մեջ ե ֆատերի նկատմամբ, բոլորն աշխատում են գոմեշների պես, և բոլորը փող են դիզում, ջհուդների պես։ Դիցուք թե ֆատերը հետ ե գցել արդեն այսքան թե այնքան գուլդեն և հույս ե դրել մեծ վորդու վրա, վոր նրան ժառանգություն թողնի արհեստ կամ հող. դրա համար աղջկան ոժիտ չեն տալիս և աղջիկը աղջիկ ել մնում ե։ Դրա համար ևս կրտսեր վորդուն պարտքի տակ են գցում կամ զինվոր տալիս և փողն ավելացնում տան կապիտալի վրա։ Ճիշտ եմ ասում, այստեղ այդ արվում ե. յես հարց ու փորձ եմ արել։ Այդ ամենը կատարվում ե վոչ այլապես, քան յեթե ազնվությունից դրդված, սաստիկ ազնվությունից, մինչ այն աստիճան, վոր վաճառված կրտսեր վորդին հավատում ե, վոր նրան ուրիշ դրդումից չե, այլ միայն ազնվությունից են վաճառել,— իսկ դա արդեն իդեալ ե, յերբ վոր ինքը՝ զոհը ուրախանում ե, վոր իրեն տանում են մորթելու։ Հետո՞ ինչ։ Հետո այն, վոր մեծի վիճակն ել չի թեթևանում։ Ասենք՝ նա ինչ֊վոր Ամալխեն ունի, վորի հետ նա միացել ե սրտով,― բայց ամուսնանալ չի լինի, վորովհետև դեռ ևս պահանջվածին չափ գուլդեն չի հավաքված։ Նմանապես սրանք ել հեզահամբյուր և սրտաբաց սպասում են և ժպտադեմ գնում մորթվելու։ Ամալխենի թշերը ներս են ընկել, նա չորանում ե, վերջապես մի քսան տարուց հետո կարողությունը բազմապատկվում ե. գուլդենները ազնիվ և առաքինի կերպով հավաքված են, ֆատերը որհնում ե քառասնամյա մեծին և յերեսնհինգամյա Ամալխենին, ցամաքած կրծքանի և կարմիր քթանի․․․ Միաժամանակ ֆատերը լալիս, խրատում և մահանում ե։ Մեծը ինքն արդեն առաքինի ֆատեր ե դառնում և դարձյալ վերսկսվում ե նույն պատմությունը։ Մոտավորապես մի հիսուն կամ յոթանասուն տարուց հետո առաջին ֆատերի թոռը իրոք արդեն խոշոր կապիտալի տեր ե դառնում և ժառանդություն թողնում իր վորդուն, սա իրենին, նա ― նրանին, մեկել ― իրենին և վերջինը մի հինգ կամ վեց տարուց հետո դառնում ե նույն ինքը պարոն Ռոդշիլդ կամ Հոպպե և Ընկ. կամ սատանան գիտե թե ե՛լ ով։ Ապա, սա հոյակապ տեսարան չե՞․ հարյուրամյա կամ յերկհարյուրամյա հաջորդական աշխատա՜նք, համբերա՜նք, խե՜լք, ազնվությո՜ւն, նկարագի՜ր, տոկունությո՜ւն, հաշի՜վ, կտրան վրա՝ արագի՜լ։ Ել ինչ եք ուզում, դրանից վեր հո բան չկա՛, և այդ տեսակետից ել նրանք դատում են արար աշխարհը և մեղավորներին, այսինքն՝ մի քիչ իրենց չնմանվողներին իսկույն մահվան դատապարտում։ Ահա թե բանն ինչ ե՝ յես գերադասում եմ ռուսավարի ղալմաղալ անել կամ հարստանալ ռուլեթի միջոցով։ Չե՛մ ուզում յես Հոպպե և Ընկ. դառնալ հինգ սերնդից հետո։ Փողն ինձ պետք ե ի՛նձ համար, իսկ յես ինձ լիովին չեմ համարում կապիտալին ինչ-վոր անհրաժեշտ բան և կապիտալի կցորդ։ Յես գիտեմ, վոր սարսափելի սխալներ արի, բայց թող այդպես լինի։ Այդ ե իմ համոզմունքը։

— Չգիտեմ շա՞տ ճշմարտություն կա արդյոք ձեր ասածների մեջ,― մտազբաղ նկատեց գեներալը,― բայց հաստատ գիտեմ, վոր դուք սկսում եք անտանելի սնապարծ դառնալ, հենց վոր ձեզ թույլ են տալիս մազաչափ մոռացվել․․․

Նա, ըստ իր սովորության, չավարտեց իր խոսքը։ Յերբ վոր մեր գեներալն սկսում եր մի բանից խոսել, առորյա խոսակցությունից գեթ մազաչափ ավելի նշանակալից բանից, ապա յերբեք իր խոսքը չեր ավարտում։ Ֆրանսիացին անփույթ լսում եր, մի քիչ աչքերը պլշած։ Նա իմ ասածից գրեթե բան չհասկացավ։ Պոլինան նայում եր ինչ֊վոր գոռոզ անտարբերությամբ։ Թվում եր, թե նա վոչ միայն իմ, այլ սեղանի շուրջը տեղի ունեցած խոսակցություններից և վոչ մի խոսք չեր լսում։

Հինգերորդ գլուխ

Պոլինան արտասովոր մտազբաղ եր, բայց ճաշի սեղանից վեր կենալուց հետո իսկույն առաջարկեց, վոր ուղեկցեմ իրեն զբոսանքի։ Մենք վերցրինք յերեխաներին և գնացինք պուրակը, շատրվանի կողմը։

Վորովհետև յես առանձնապես գրգռված դրության մեջ եյի, ուստի և կոպտաբար հարց տվի՝ ինչո՞ւ մեր մարկիզ Դե֊Գրիյեն, ֆրանցուզիկը, վոչ միայն այլևս նրան չի ուղեկցում, յերբ վոր նա վորևե տեղ ե դուրս գալիս, այլև որերով նրա հետ չի խոսում։

— Վորովհետև նա ստոր մարդ ե,― տարորինակ պատասխանեց նա ինձ։ Յես յերբեք նրանից այդպիսի կարծիք Դե-Գրիյեյի մասին դեռ չեյի լսել և լռեցի, վախենալով, վոր կըմբռնեմ այդ դյուրագրգռությունը։

— Իսկ դուք նկատեցի՞ք, վոր նա այսոր գեներալի հետ ւավ չեր։

— Դուք կամենում եք իմանալ գործի եյությո՞ւնը,— չոր ու գրգռված պատասխանեց նա։― Դուք գիտե՞ք, վոր գեներալն ամբողջովին իրեն գրավ ե դրել նրա մոտ, ամբողջ կալվածը նրանն ե, և յեթե տատը չմեռնի, ֆրանսիացին իսկույն կտիրանա այն ամենին, վոր իր մոտ գրավ ե դրված։

— Ա՜, ուրեմն ճի՞շտ ե, վոր ամեն ինչ գրտվ ե դրված։ Յես լսել եյի, բայց չգիտեյի, վոր ամեն-ամեն ինչ։

— Իսկ ի՞նչ կա վոր։

― Վոր այդպես ե, մնաս բարով m-lle Blanche,― նկատեցի յես,— գեներալի կին չի դառնա այլևս։ Գիտե՞ք ինչ կա. ինձ թվում ե, վոր գեներալն այնքան ե սիրահարվաձ, վոր մի գուցե ինքնասպան ել լինի, յեթե m-lle Blanche֊ը նրան թողնելու լինի։ Նրա տարիքում այդպես սիրահարվելը վտանգավոր ե։

— Ինձ ել ե թվում, վոր նրան մի բան կպատահի,— մտազբաղ նկատեց Պոլինա Ալեքսանդրովնան։

— Ի՜նչ լավ ել դուրս ե գալիս,— գոչեցի յես,― ավելի կոսլիտ չի կարելի ցույց տալ, վոր նա համաձայն ել ե մարդու գնալ միմիայն փողի պատճառով։ Այստեղ քաղաքավարություն անգամ չի պահպանվում, միանգամայն առանց քաշվելու յեր կատարվում։ Հրա՜շք։ Գալով տատին ― ավելի ծիծաղելի և աղտոտ բան չի լինի, քան հեռագիր հեռագրի հետևից խփել և հարցնել՝ մեռե՞լ ե արդյոք, մեռե՞լ է։ Հը՞։ Ինչպե՞ս եք հավանում այդ, Պոլինա Ալեքսանդրովնա։

— Այդ ամենը դատարկ բան ե,― ասաց նա զզվանքով ընդհատելով խոսքս։― Յես ընդհակառակը, զարմանում եմ, վոր դուք այդքան ուրախ, զվարթ տրամադրության մեջ եք։ Ինչի՞ց եք ուրախացել։ Մի՞թե նրանից, վոր իմ փողերը տանուլ եք տվել։

— Ինչո՞ւ տվիք ինձ, վոր տանուլ տամ։ Յես ձեզ ասացի, վոր ուրիշների համար, մանավանդ ձեզ համար, չեմ կարող խաղալ։ Յես հնազանդում եմ, ինչ ել դուք ինձ հրամայելու լինեք․ բայց հետևանքն ինձնից չի կախված։ Յես հո նախազգուշացրի, վոր բան չի դուրս գա։ Ասացեք, դուք շա՞տ եք վշտացել, վոր այնքան փող եք կորցրել։ Այնքանը ձեր ինչի՞ն ե պետք։

— Այդ հարցերն ինչացո՞ւ յեն։

— Բայց չէ՞ վոր դուք ինքներդ եք խոստացել բացատրել․․․ լսեցեք, յես միանգամայն հավատացած եմ, վոր յերբ սկսեմ ինձ համար խաղալ (իսկ յես տասներկու ֆրիդրիխսդոր ունեմ) կտանեմ։ Այն ժամանակ վերցրեք ինձնից, վորքան վոր ձեզ պետք ե։

Նա դեմքին արհամարհական արտահայտություն տվեց։

— Դուք միք նեղանա ինձնից,― շարունակեցի յես,― նման առաջարկի համար։ Յես մինչ այն աստիճան տոգորված եմ այն գիտակցությամբ, վոր ձեր առջև զերո յեմ, այսինքն՝ ձեր աչքում, վոր դուք կարող եք ինձնից անգամ փող ընդունել։ Դուք չպիտի նեղանաք իմ նվերից։ Համ ել յես ձեր փողն եմ տանուլ տվել։

Նա արագ նայեց վրաս և, նկատելով, վոր յես գրգռված և հեգնորեն եմ խոսում, դարձյալ խոսքս կտրեց։

— Իմ պարագաները ձեզ համար բնավ հետաքրքրական չեն։ Թե ուզում եք իմացած լինել, յես պարզապես պարտ եմ։ Յես փող եմ պարտք արել և կկամենայի պարտքս տալ։ Մեջս խելացնոր և տարորինակ միտք կար, թե յես անպատճառ կտանեմ, այստեղ, խաղասեղանի վրա։ Ինչո՞ւ յեր այդ միտքը ծագել մեջս ― չեմ հասկանում, բայց յես հավատում եյի։ Ով գիտե, թերևս այն պատճառով ել հավատում եյի, վոր ընտրության միջոցին յես վոչ մի ուրիշ շանս չունեյի։

— Կամ թե այն պատճառով, վոր շատ եր պետք, վոր տանեմ։ Դա շատ և շատ նման ե, թե ինչպես խեղդվողը ծղոտից ե բռնում, վոր փրկվի։ Համաձայնեցեք, վոր յեթե նա խեղդվելու, չլիներ, նա ծղոտը փայտի տեղ չեր դնի։

Պոլինան զարմացավ։

— Ապա ինչպե՞ս ե,― հարցրեց նա,— վոր դուք ինքներդ ել նույն հույսն եք տածում։ Յերկու շաբաթ առաջ դուք ինքներդ մի անգամ շատ և յերկար խոսում եյիք այն մասին, վոր դուք միանգամայն հավատացած եք, վոր այստեղ տանելու յեք, ռուլեթի խաղում, և համոզում եյիք ինձ, վոր յես ձեզ խելագարի տեղ չդնեմ։ Գուցե դուք այն ժամանակ կատա՞կ եյիք անում, սակայն յես հիշում եմ, դուք այնքան լուրջ եյիք ասում, վոր չեր կարելի կատակի տեղ դնել։

— Այդ ճշմարիտ ե,― պատասխանեցի յես մտազբաղ,— յես մինչև որս ել միանգամայն հավատացած եմ, վոր պիաի տանեմ։ Յես նույնիսկ կխոստովանեմ, վոր դուք մեջս հարց հարուցիք՝ ինչո՞ւ հենց իմ այսորվա անմիտ և անճոռնի տանուլ տալը իմ մեջ վոչ մի կասկած չթողեց։ Այնուամենայնիվ յես միանգամայն հավատացած եմ, վոր հենց վոր սկսեմ ինձ համար խաղալ, անպատճառ, կտանեմ։

— Ինչո՞ւ յեք դուք այդպես միանգամայն համոզված։

— Յեթե կամենում եք ― չգիտեմ։ Յես միայն գիտեմ, վոր ինձ համար տանելը հարկավոր է, վոր դա ինձ համար ել միակ յելքն ե։ Ահա թերևս դրանից ե, վոր ինձ թվում ե, վոր յես անպատճառ պիտի տանեմ։

― Ուրեմն ձեզ համար ել չափազանց հարկավոր է, յեթե դուք մոլեռանդ հավատացած եք։

— Գրազ կգամ, վոր դուք կասկածում եք, վոր յես կարող եմ լուրջ կարիք զգալ։

— Ինձ համար դա միևնույն ե,— կամացուկ և անտարբեր պատասխանեց Պոլինան։― Յեթե կամենում եք, այո՛, յես կասկածում եմ, վոր ձեզ վորևե բան լուրջ տանջելիս լինի։ Դուք կարող եք տանջվել, բայց վոչ լուրջ։ Դուք անկարգ և չհավասարակշռված մարդ եք։ Ձեր ինչի՞ն ե պետք փողը։ Այն ժամանակ ձեր բերած բոլոր պատճառաբանությունների մեջ յես վոչ մի լուրջ բան չգտա։

— Ի դեպ,― ընդհատեցի յես,― դուք ասացիք, վոր պարտք պիտի վերադարձնեք։ Լա՜վ պարտք ե, ուրեմն։ Ֆրանսիացուն չլինի։

— Այդ ի՞նչ հարցեր են։ Դուք այսոր առանձնապես կոպիտ եք։ Հարբած հո չե՞ք։

— Դուք գիտեք, վոր յես ամեն ինչ թույլատրում եմ ինձ ասել և հարցնել, յերբեմն շատ շիտակ։ Կրկնում եմ, յես ձեր ստրուկն եմ, իսկ ստրուկներից չեն ամաչում, ստրուկն ել չի կարող վիրավորել։

— Այդ ամենը դատարկ բան ե։ Համ ել տանել չեմ կարող ձեր այդ «ստրկական» թեորիան։

― Նկատեցեք, վոր յես իմ ստրկության մասին բնավ նրա համար չեմ խոսում, վոր կկամենայի ձեր ստրուկը լինել, այլ պարզապես խոսում եմ, վորպես փաստի մասին, վոր միանգամայն ինձնից կախված չե։

— Կարճ կապեցեք․ ձեր ինչի՞ն ե պետք փողը։

— Իսկ ձեր ինչի՞ն ե պետք իմանալը։

— Ինչպես կամենաք,— պատասխանեց նա և հպարտ շուռ տվեց գլուխը։

— Ստրկական տեսություն տանել չեք կարող, իսկ ստրկություն պահանջում եք՝ «պատասխանեցեք և դատողություններ մի՛ք անի»։ Լավ, թող այդպես լինի։ Ինչի՞ս ե պետք փողը, հարցնում եք դուք։ Ինչպե՞ս թե ինչիս։ Փողը ― ամեն ինչ ե։

— Հասկանում եմ, բայց փողի ցանկությունից այդպիսի խելագարության մեջ չեն ընկնի։ Դուք ել եք ջղագարության, ֆաթալիզմի հասնում։ Այստեղ ինչ-վոր բան կա․ ինչ-վոր հատուկ նպատակ։ Խոսեցեք առանց այլևայլության, յես այդպես եմ կամենում։

Նա կարծես թե բարկանալ եր սկսում և ինձ սաստիկ դուր յեկավ, վոր նա այդպիսի սրտնեղությամբ եր հարցաքննում։

— Հասկանալի բան ե, վոր նպատակ կա,— ասացի յես,― բայց յես չեյի կարող բացատրել, թե ինչ նպատակ։ Վոչ ավելին, քան յեթե փողի տեր դառած՝ յես ձեզ համար ել ուրիշ մարդ կդառնամ և վոչ թե ստրուկ։

— Ինչպե՞ս։ Իչպե՞ս կհասնեք դուք դրան։

— Ինչպես կհասնե՞մ։ Ինչպե՞ս թե, դուք նույնիսկ չեք ըմբռնում՝ ինչպես կարող եմ յես հասնել այն բանին, վոր դուք վրաս այլ կերպ նայեք, քան ստրուկի վրա։ Ահա հենց այդ ե, վոր յես չեմ կամենում, այդպիսի զարմանք և տարակուսանք։

— Դուք ասում եյիք, թե այդ ստրկությունը ձեզ համար վայելք ե։ Յես ինքս ել եյի այդպես մտածում։

— Դուք ել այդպե՜ս եյիք մտածում,― գոչեցի յես ինչ-վոր տարորինակ վայելքով։― Ա՜խ, ինչ գեղեցիկ ե ձեր այդ միամտությունը։ Այո, այո, հենց ձեզ ստրկանալը ― վայելք ե։ Կա, կա վայելք ծայր աստիճան ստորացման և չնչին դառնալու մեջ։― Շարունակում եյի զառանցել յես։― Սատանան գիտե, թերևս մտրակի մեջ ել կա, յերբ վոր մտրակը դիպչում ե մեջքիդ և պատառբզիկ անում միսդ․․․ Սակայն յես կամենում եմ գուցե ուրիշ վայելքներ ել ճաշակել։ Նոր գեներալը ձեր ներկայությամբ, ճաշին, խրատում եր տարեկան յոթ հարյուր ռուբլու համար, վոր յես նրանից, թերևս, չեմ ել ստանա։ Մարկիզ Դե֊գրիյեն, հոնքերը բարձրացնելով, զննող հայացքով նայում ե ինձ վրա և միևնույն ժամանակ չի նկատում ինձ։ Իսկ յես իմ հերթին, գուցե սաստիկ կամնում եմ ձեր ներկայությամբ բռնել մարկիզ Դե-Գրիյեյի քթից։

— Մանկամիտ թոթովանք։ Մարդ ինչ դրության մեջ ել լինի, կարող ե արժանապատվությամբ պահել իրեն։ Յեթե այստեղ պայքար կա, ապա նա կբարձրացնի և վոչ թե կստորացնի։

— Ուղղակի դասագրքիg քաղած ճշմարտություն։ Յենթադրեցեք ապա, վոր յես գուցե չեմ կարող արժանապատվությամբ պահել ինձ։ Այսինքն՝ գուցե թե արժանավոր մարդ ել եմ, իսկ արժանապատվությամբ պահել ինձ չեմ կարողանում։ Հասկանո՞ւմ եք դուք, վոր կարող ե այդպես լինել։ Բոլոր ռուսներն այդպես են և գիտե՞ք ինչու՝ — վորովհետև ռուսները չափազանց հարուստ և բազմակոմղանի շնորքի տեր են, վորպեսզի շուտով կարողանան իրենց համար վայել ձև գտնել։ Այստեղ բանը ― ձևն ե։ Մեծ մասամբ մենք, ռուսներս, այնքան հարուստ շնորքի տեր ենք, վոր վայել ձևի համար պետք ե վոր մենք հանճարեղ լինենք։ Իսկ հանճարեղությունն ել ամենից հաճախ չի լինում, վորովհետև ընդհանրապես շատ հազվագյուտ բան ե։ Միայն ֆրանսիացիների և գուցե թե միքանի այլ յեվրոպացիների ձևն ե այնքան լավ վորոշվել, վոր նրանք կարող են ծայր աստիճան արժանապատիվ տեսք ունենալ և լինել ամենաանարժան մարդիկ։ Դրանից ե, վոր ձևը նրանց մեջ այնքան մեծ նշանակություն ունի։ Ֆրանսիացին կտանի վիրավորանք, իսկական, սրտի վիրավորանք, և դեմքի մի մկանն ել չի շարժի, բայց բնավ չի համբերի, եթե նրա քթին տալու լինեն, վորովհետև դա կլիներ ընդունված և դարերով սրբագործված քաղաքավարության ձևի խախտում։ Դրանիg ե, վոր մեր որիորդները հոգի յեն տալիս ֆրանսիացիների համար ― նրանց ձևը՝ յերևելի յե։ Ըստ իս, վոչ մի ձև չկա ել, այլ միայն աքաղաղը, le coq gaulois: Ասենք՝ յես այդ չեմ կարող հասկանալ, յես կին չեմ։ Գուցե աքաղաղները լավ են։ Յեվ ընդհանրապես յես տակից-գլխից դուրս եմ տալիս, իսկ դուք ինձ չեք ընդհատում։ Ավելի հաճախ ընդհատեցեք ինձ․ յերբ վոր յես ձեզ հետ եմ խոսում, յես ուզում եմ ամեն, ամեն ինչ ասած լինել։ Յես ձևը միանգամայն կորցնում եմ։ Յես համաձայն եմ անգամ, վոր վոչ միայն ձև, այլև վոչ մի արժանիք ել չունեմ։ Այդ յես ձեզ հայտարարում եմ։ Վոչ մի արժանիքի մասին նույնիսկ չեմ ել հոգում։ Հիմա մեջս ամեն ինչ կանգ ե առել։ Դուք ինքներդ գիտեք, թե ինչից։ Իմ գլխում և վոչ մի մարդկային միտք չկա։ Վաղուց հետե յես չգիտեմ, թե ինչ ե կատարվում աշխարհում, լինի Ռուսաստանում, լինի այստեղ։ Ահա յես անցա Դրեզդենից և չեմ հիշում ― այդ ինչ Դրեզդեն եր։ Դուք ինքներդ գիտեք, թե ինչն ե ինձ կլանել։ Վորովհետև յես բնավ հույս չունեմ և ձեր աչքում զերոյի յեմ հավասար, ուստի և ուղղակի ասում եմ՝ յես ամենուրեք ձեզ եմ միայն տեսնում, իսկ մնացածը — միևնույն ե ինձ համար։ Ինչի՞ համար և ինչպե՞ս եմ ձեզ սիրում ― չգիտեմ։ Գիտե՞ք դուք արդյոք, վոր թերևս դուք գեղեցիկ ել չեք։ Յերևակայեցեք, յես նույնիսկ չգիտեմ՝ գեղեցիկ ե ձեր դեմքը, թե վոչ։ Ձեր սիրտը, անպայման լավը չի. ձեր խելքը ― ազնիվ չե․ այդ շատ հնարավոր ե։

— Դրանից ե, գուցե, վոր դուք մտադիր եք գնել ինձ փողով,— ասաց նա,— վորովհետև չեք հավատում իմ ազնվության։

— Յես յե՞րբ եմ ձեզ փողով գնելու մտադրություն ունեցել,— գոչեցի յես։

— Դուք շփոթվել եք և կորցրել թելը։ Յեթե վոչ ինձ, գեթ իմ հարգանքը դուք մտադիր եք գնել փողով։

— Ե՜, չե, վո՛չ լիովին։ Յես ձեզ ասացի, վոր յես դժվարանում եմ բացատրել։ Դուք ճնշում եք ինձ։ Մի՛ք բարկանա իմ դուրս տվածից։ Դուք հասկանում եք, թե ինչու ինձնից չի կարելի նեղանալ․ յես պարզապես խելագար եմ։ Ասենք ինձ համար միևնույն ե, յեթե նեղանալու յել լինեք։ Բավական ե, վոր յես վերևում, իմ խղճուկ սենյակում հիշեմ և յերևակայեմ ձեր զգեստի շրշյունը ― և յես պատրաստ եմ կրծոտելու ձեռներս։ Յեվ ինչո՞ւ յեք դուք ինձնից նեղանում։ Նրա համար, վոր յես ինձ ստրո՞ւկ եմ անվանում։ Ոգտվեցե՛ք, ոգտվեցե՛ք իմ ստրկությունից, ոգտվեցեք։ Գիտե՞ք դուք արդյոք, վոր յես յերբ և իցե կսպանեմ ձեզ։ Դրա համար չեմ սպանի, վոր կդադարեմ սիրելուց կամ կխանդեմ, այլ հենց այնպես կսպանեմ, վորովհետև յերբեմն մեջս ցանկություն ե ծագում ուտել ձեզ։ Դուք ծիծաղում եք․․․

— Բոլորովին չեմ ծիծաղում,― ասաց նա ցասկոտ։—— Յես հրամայում եմ ձեզ լռել։

Նա կանգ առավ, հազիվ շունչ քաշելով ցասումից։ Աստված վկա, յես չգիտեմ, գեղեցի՞կ եր նա թե վոչ, բայց յես միշտ սիրում եյի նայել, յերբ վոր նա իմ առջև կանգ եր առնում, ուստի և սիրում եյի հարուցանել նրա ցասումը։ Թերևս նա նկատել եր այդ և դիտմամբ եր բարկանում։ Յես այդ իրեն ասացի։

— Ի՜նչ աղտոտ բան,― գոչեց նա զզվանքով։

— Ինձ համար միևնույն ե,― շարունակեցի յես։― Համ ել գիտեք, վոր յերկուսով ման գալը մեզ համար վտանգավոր ե. շատ անգամ անդիմադրելի ձգտում ե ծագել մեջս ծեծել ձեզ, այլանդակել, խեղդել։ Յեվ ի՞նչ եք կարծում, բանը դրան չի՞ հասնի։ Դուք ինձ տենդախտի կհասցնեք։ Սկանդալի՞ց եմ վախենալու, ի՞նչ ե։ Ձեր ցասումի՞ց։ Ձեր ցասումն ի՞նչ ե վոր։ Յես սիրում եմ անհույս կերպով և գիտեմ և դրանից հետո յես հազար անգամ ավելի կսիրեմ ձեզ։ Յեթե յես ձեզ յերբևիցե սպանելու լինեմ ― ապա պետք կլինի վոր ինձ ել սպանեմ. այդ դեպքում յես ինձ վորքան կարելի յե յերկար չեմ սպանի, վորպեսզի այդ անտանելի ցավն առանց ձեզ զգամ։ Գիտե՞ք ինչ անհավանական բան. յես ձեզ որեցոր ավելի յեմ սիրում, իսկ դա գրեթե անհնար ե։ Յեվ դրանից հետո յես ֆաթալիստ չլինե՞մ։ Հիշո՞ւմ եք, յերեկ չե անցյալ որը, Շլանգենբերգի վրա, յես շշնջացի, ձեր դրդումով՝ մի խոսք ասացեք և յես կնետվեմ այս անդունդը։ Յեթե դուք այդ խոսքն ասեյիք, յես կնետվեյի ցած։ Մի՞թե դուք չեք հավատում, վոր կնետվեյի։

— Ի՜նչ հիմար դատարկախոսություն,— գոչեց նա։

— Իմ գործը չե, հիմար ե թե խելոք,― գոչեցի յես։― Յես գիտեմ, վոր ձեր ներկայությամբ յես պետք ե խոսեմ, խոսեմ, խոսեմ ― և յես խոսում եմ։ Յես վողջ ինքնասիրությունս ձեր ներկայությամբ կորցնում եմ և ինձ համար ամեն ինչ միևնույն ե։

— Ինչո՞ւ պիտի յես ստիպեմ, վոր դուք Շլանգենբերգից ցած թռչեք,― ասաց նա չոր և մի տեսակ առանձնապես վիրավորիչ։— Այդ ինձ համար միանգամայն անոգուտ ե։

— Սքանչելի՜ յե,― գոչեցի յես,— դուք դիտմամբ ասացիք այդ սքանչելի «անոգուտ»-ը, վոր ինձ ճզմեք։ Յերբ վոր դուք ձեր բերանը բաց եք անում, յես տեսնում եմ ձեր թոքերը։ Ասում եք անոգուտ ե։ Բայց չէ՞ վոր հաճույքը միշտ ոգտակար ե, իսկ վայրագի, անսահման իշխանությունը ― անգամ ճանճի վրա ― այդ ել իր տեսակի հաճույք ե։ Մարդս ի բնե բռնակալ ե և սիրում ե տանջել։ Դուք սաստիկ սիրում եք տանջելը։

Հիշում եմ, վոր նա զննում եր ինձ ինչ-վոր առանձնապես սևեռուն ուշադրությամբ։ Յերևի իմ դեմքն այն միջոցին արտահայտելիս ե յեղել իմ խառնիշփոթ և անմիտ զգացողությունները։ Հիմա յես մտաբերում եմ, վոր իրոք մեր խոսակցությանը բառ առ բառ այսպես ե ընթացել այն միջոցին, ինչպես յես այստեղ նկարագրեցի։ Աչքերս արնով եյին լցվել։ Շրթունքներիս անկյուններում լերդացել եր փրփուրը։ Գալով Շլանգենբերգին, յերդվում եմ պատվովս, նույնիսկ հիմա ել, յեթե նա այն միջոցին ինձ հրամայելու լիներ ցած նետվելու, յես կնետվեյի՜։ Յեթե լոկ կատակի համար ել ասած լիներ, յեթե արհամարհանքով ել, թքելով վրաս ասած լիներ ― յես դարձյալ կնետվեյի ցած։

— Վոչ, ինչու չե, յես հավատում եմ ձեզ,— արտասանեց նա, բայց այնպես, ինչպես միայն նա գիտե յերբեմն արտասանել, այնպիսի արհամարհանքով և այնքան կծու, այնպիսի գոռոզությամբ, վոր, աստված վկա, յես կարող եյի սպանել նրան այդ րոպեյին։ Նա ռիսկ եր անում։ Նրան այդ ասելով, ել յես սուտ չասացի։

— Դուք վախկոտ չե՞ք,― հարցրեց նա հանկարծ ինձնից։

— Չգիտեմ, գուցե և վախկոտ եմ։ Չգիտեմ։ Յես դրա մասին վաղուց չեմ մտածել։

— Յեթե յես ձեզ ասելու լինեյի՝ սպանեցեք այսինչ մարդուն, դուք կսպանեյի՞ք նրան։

— Ո՞ւմ։

— Ում վոր ցանկանամ։

— Ֆրանսիացո՞ւն։

— Մի՛ք հարցնի, այլ պատասխանեցեք,— ում վոր մատնանիշ անեմ։ Յես կամենում եմ իմանալ, լո՞ւրջ եյիք հիմա խոսում։— Նա այնքան լուրջ և անհամբեր եր պատասխանի սպասում, վոր յես մի տեսակ յեղա։

— Կասե՞ք ինձ թե վոչ, վերջապես, թե ի՞նչ ե այստեղ կատարվում,― գոչեցի յես։— Ի՞նչ ե, վախենում եք ինձնից, ինչ ե։ Յես ինքս ել եմ տեսնում, թե ինչ անկարգ բաներ կան այստեղ։ Դուք մի քանդված և խելագար մարդու դուստրն եք, վորը վարակված ե կրքով դեպի այդ դևը ― Blanche-ը․ ապա՝ այստեղ ե ֆրանսիացին, իր խորհրդավոր ազդեցությամբ ձեզ վրա և ահա դուք հիմա ինձ այդքան լուրջ․․․ նման հարց եք տալիս։ Գոնե յես իմանամ, այլապես կցնորվեմ և մի բան կանեմ։ Գուցե դուք քաշվո՞ւմ եք արժանացնել ձեր սրտաբացությանը։ Կարելի՞ յե միթե, վոր դուք ինձնից քաշվեք։

— Յես ձեզ հետ բոլորովին դրանից չեմ խոսում։ Յես ձեզնից հարցրել եմ և սպասում եմ պատասխանի։

— Հասկանալի բան ե՝ կսպանեմ,— գոչեցի յես,― ում ել վոր դուք ինձ մատնացույց անելու լինեք, բայց մի՞թե դուք կարող եք․․․ միթե դուք կհրամայե՞ք այդ։

— Իսկ ի՞նչ եք կարծում, կխնայե՞մ ձեզ, ինչ։ Կհրամայեմ, իսկ ինքս մի կողմ կքաշվեմ։ Կտանե՞ք դուք այդ։ Վո՜չ, ինչպե՜ս կարող եք։ Դուք թերևս հրամանով սպանեք ել, իսկ հետո կգաք սպանելու ինձ, վոր յես համարձակվել եմ ձեզ ուղարկելու։

Այս խոսքերի վրա ասես մի բան խփեց գլխիս։ Իհարկե, այն միջոցին ել յես նրա հարցը կիսակատակ եյի համարում, իբրև մարտակոչ, այնուհանդերձ նա շատ լուրջ եր խոսում։ Սյնուհանդերձ յես ապշել եյի, վոր նա այդպես արտահայտվեց, վոր նա այդպիսի իրավունք ե վերապահում ինձ վրա, վոր նա համաձայնում ե այդպիսի իշխանություն բանեցնելու ինձ վրա և ուղղակի ասում ե՝ «գնա դեպի կորուստ, իսկ յես մի կողմ կքաշվեմ»։ Այս խոսքերում ինչ-վոր այն աստիճան ցինիկ և շիտակ բան կար, վոր, ըստ իս, արդեն շատ-շատ եր։ Այսպիսով, ուրեմն, դրանից հետո ի՞նչ աչքով ե նա ինձ վրա նայում։ Այդ արդեն ստրկության և չնչինության սահմանն ել անցավ։ Այդպիսի հայացքից հետո մարդուն բարձրացնում են մինչև ինքը։ Յեվ ինչքան ել անմիտ, վորքան ել անհավանական լիներ մեր խոսակցությունը, բայց սիրտս դողաց։

Հանկարծ նա խնդաց։ Մենք այն միջոցին նստարանի վրա նստած եյինք խաղացող մանուկների առջև, այն իսկ տեղի դեմ, վորտեղ կանգ եյին առնում կառքերը և ցած իջեցնում յեկվորներին ծառուղու վրա, վոկսալի դիմաց։

— Տեսնո՞ւմ եք այն հաստ բարոնուհուն,— գոչեց նա,― դա բարոնուհի Վուրմերհելմն ե։ Նա միայն յերեք որ առաջ ե յեկել։ Տեսնո՞ւմ եք նրա ամուսնուն՝ յերկար, չոր պրուսացի, ձեռնափայտը ձեռքին։ Հիշո՞ւմ եք ինչպես եր նա անցյալ որը մեզ վոտից գլուխ նայում։ Գնացեք հիմա, մոտեցեք բարոնուհուն, գլխարկներդ հանեք և նրան ֆրանսերեն վորևե բան ասացեք։

— Ինչո՞ւ։

— Դուք յերդվում եյիք, վոր ցած կնետվեյիք Շլանգենբերգից․ դուք յերդվում եք, վոր պատրաստ եք սպանելու, յեթե յես հրամայելու լինեմ։ Այդ բոլոր սպանությունների և վողբերգությունների փոխարեն յես կամենում եմ միայն ծիծաղել։ Գնացեք առանց այլևայլության։ Յես ուզում եմ տեսած լինել, թե ինչպես բարոնը կծեծի ձեզ իր ձեռնափայտով։

— Դուք դրդում եք ինձ. դուք կարծում եք՝ չե՞մ անի։

— Այո՛, դրդում եմ, գնացեք, յես այդպես եմ կամենում։

— Համեցեք, գնամ, թեպետ դա վայրենի ֆանտազիա յե։ Միայն ահա թե ինչ՝ չլինի թե գեներալի համար անախորժություն ծագի, իսկ նրանից ― ձեզ համար։ Աստված վկա, յես իմ դարդը չեմ քաշում, այլ ձեր, համ ել ― գեներալի։ Յեվ ի՞նչ ֆանտազիա յե՝ գնալ կին վիրավորելու համար։

— Վոչ, դուք լոկ դատարկախոս եք, ինչպես տեսնում եմ,— ասաց նա արհամարհական ձևով։― Ձեր աչքերը միայն արյունով լցվեցին քիչ առաք,— այն ել, թերևս, նրանից, վոր ճաշին շատ գինի եյինք խմել։ Մի՞թե յես ինքս չեմ հասկանում, վոր դա և՛ հիմար, և՛ ստոր բան ե, և վոր գեներալը կբարկանա։ Յես պարզապես ծիծաղել եմ ուզում։ Ուզում եմ ― պրծավ գնաց։ Ձեր ինչի՞ն ե պետք կին վիրավորելը։ Ձեզ ավելի շուտ ձեռնափայտով կծեծեն։

Յես շուռ յեկա և լռելյայն գնացի կատարելու նրա պատվերը։ Իհարկե, դա հիմարություն եր և, իհարկե, յես չկարողացա դուրս պրծնել, բայց յերբ վոր յես սկսեցի մոտենալ բարոնուհուն, հիշում եմ, ինձ ևս կարծես մի բան քաշեց, ուղղակի ինչպես աշակերտի չարությունը կբռնի։ Համ ել սարսափելի գրգռված եյի, ասես հարբած լինեյի։

Վեցերորդ գլուխ

Ահա յերկու որ ե արդեն անցել այն հիմար որից։ Յեվ ինչքա՜ն աղմուկ, աղաղակ, ասե-կոսե, իրարանցում։ Ի՜նչ անկարգ, անկանոն բան, հիմարություն և ստորություն ե այդ ամենի պատճառը՝ ― յես։ Ասենք, յերբեմն ծիծաղելի յե լինում ― գոնե ինձ համար։ Յես չեմ կարողանում ինքս ինձ հաշիվ տալ, ինչ յեղավ ինձ, ջղագար վիճակում եմ յես իրոք, թե պարզապես շեղվել եմ ճանապարհից և անկարգություն եմ անում, մինչև վոր ինձ կապեն։ Ցերբեմն ինձ թվում ե, վոր միտքս խանգարվում ե։ Իսկ յերբեմն թվում ե, վոր յես հեռու չեմ գնացել մանկությունից, դպրոցական նստարանից և պարզապես կոպիտ չարություններ եմ անում։

Մեղավորը Պոլինան ե, ամեն բանի մեղավորը Պոլինան ե։ Թերևս դպրոցական չարություններ ել չանեյի, յեթե նա չլիներ մեջտեղ։ Ով գիտե, գուցե յես այդ ամենը հուսահատությունից եմ անում (թեև, անչափ հիմարություն ե այդպես դատելը)։ Եվ չեմ հասկանում, չեմ ե՛լ հասկանում, ինչ լավ բան կա նրա մեջ։ Ասենք գեղեցիկ լինելը ― գեղեցիկ ե նա, կարծես թե գեղեցիկ ե։ Չ՞ե վոր նա ուրիշներին ել ե խելքահան անում։ Բարձրահասակ և վայելչակազմ։ Մենակ շատ ե նրբակազմ։ Ինձ թվում ե, թե նրան կարելի յե կշկռել, կամ յերկուտակ անել։ Նրա վոտի հետքը նեղ ու յերկար ե, ― տանջող։ Հենց տանջող։ Մազերը վոսկու գույն են տալիս։ Աչքերը ― իսկը կատվի, սակայն վորքան հպարտ և գոռոզ ե կարողանում նա նայել նրանցով։ Մոտ չորս ամիս առաջ, յերբ վոր յես նոր եյի պաշտոնի մտել, մի որ, յերեկոյան, նա դահլիճում Դե-Գրիյեյի հետ յերկար և տաք-տաք խոսում եր․․․ Յեվ այնպե՜ս եր նայում նրան․․ վոր յես հետո, յերբ վոր յեկա տուն քնելու, յերևակայեցի, թե նա Դե-Գրիյեյին ապտակ ե տվել․― նոր տվել և կանգնել նրա առաջ և նայում ե վրան... Ահա այդ իսկ յերեկոյից յես նրան սիրեցի։

Անցնենք գործին։

Յես ճամբով իջա ծառուղին, կանգնեցի ծառուղու մեջտեղը և սպասեցի, վոր բարոնուհին ու բարոնը գան։ Հինգ քայլ հեռավորության վրա յես հանեցի գլխարկս ու գլուխ տվի։

Հիշում եմ, բարոնուհին անընդգրկելի բոլորության մետաքսե զգեստ ուներ հագին, բաց մոխրագույն, ծալքերով, նա կրինոլին ուներ և պոչ։ Նա փոքրահասակ եր և անորինակ հաստ, սարսափելի հաստ և կախ ընկած կրկնածնոտով, այնպես վոր պարանոցը բոլորովին չեր յերևում։ Դեմքը՝ կաս-կարմիր։ Աչքերը՝ փոքր֊փոքր, չար ու լկտի։ Քայլում ե, ասես թե ամենքին պատվի յե արժանացնում։ Բարոնը՝ չոր-չոր, բարձրահասակ եր։ Դեմքը, ըստ գերմանական սովորության, ծուռ եր (և հազարավոր կնճիռներով ծածկված)․ ակնոց ուներ․ մոտ քառասուն տարեկան․ նրա վոտները քիչ ե մնում թե կրծքից սկսվեյին․ այդ կնշանակի ― զարմով ե։ Հպարտ ե, վորպես սիրամարգ։ Տձև ե քիչ։ Դեմքի արտահայտության մեջ ինչ-վոր վոչխարային բան կա, վոր իրահատուկ յեղանակով խորիմաստություն պիտի փոխարինի։

Այդ ամենր թռավ աչքիս առջև յերեք վայրկյանի ընթացքում։

Իմ բարևը և իմ գլխարկը ձեռքիս պահելը սկզբում մի քիչ կանգնեցրին նրանց ուշադրությունը։ Միայն բարոնը մի քիչ հոնքերը կիտեց։ Բարոնուհին հենց լողում եր ուղղակի ինձ վրա։

— Madame la baronne,― արտասանեցի յես պարզորոշ բարձր ձայնով, շեշտելով յուրաքանչյուր բառը,— j’ai l’honneur d’être votre esclave։— Ապա յես գլուխ տվի, գլխարկս դրի գլխիս և անցա բարոնի կողքով, քաղաքավարի դարձնելով դեմքս դեպի նա և ժպտալով։

Գլխարկ հանելը Պոլինան հրամայեց, իսկ գլուխ տվի և չարություն արի ինքս ինձնից։ Սատանան գիտե՝ թե ինչը մղեց ինձ։ Յես, ասես թե, թռչում եյի լեռն ի վայր։

— Հե՜յ,― բղավեց, կամ ավելի լավ ե ասել, կրկռաց բարոնը․ շուռ գալով դեպի ինձ բարկացկոտ զարմանքով։

Յես շուռ յեկա և կանդ առա հարգանքով լի սպասողությամր, շարունակելով նայել նրան և ժպտլ։ Նա, ըստ յերևույթին, տարակուսանքի մեջ եր և բարձրացրել եր հոնքերը nec plus ultra։ Նրա դեմքը ավելի ու ավելի մռայլվում եր։ Բաբոնուհին ևս շուռ յեկավ իմ կողմը և նույնպես նայեց ցասկոտ տարակուսանքով։ Անց ու դարձողներից վոմանք սկսեցին մեզ վրա նայել։ Վոմանք նույնիսկ կանգ առան։

— Հեյ,— կրկռաց դարձյալ բարոնը կրկնակի կռռոցով և կրկնակի կատաղությամբ։

— Ja wohl!― յերկարաձգեցի յես, շարունակելով նայել ուղղակի նրա աչքերին։

— Sind sie rasend?― ճչաց նա, թափահարելով իր ձեռնափայտը և կարծես մի քիչ սկսեց քցել։ Նրանք գուցե և շփոթեցնում եր իմ հագուստը։ Յես շատ վայելուչ, անգամ թաշախուստային եյի հագնված, ինչպես մեկը, վոր լիովին պատկանում ե ամենակարգին հասարակության։

— Ja wo-o-oh!― գոռացի յես, վորքան ձայնս պատեց ուժգին, ձգեցի o-ն), ինչպես յերկարաձգում են բերլինցիք, վոր ամեն րոպե խոսակցության մեջ գործ են ածում «Ja wohl»,― օ տառը ավելի կամ պակաս չափով յերկարացնելով, մտքերի և զգացողությունների զանազան յերանգներ արտահայտած լինելու համար։

Բարոնն ու բարոնուհին արագ շուռ յեկան և գրեթե վազեցին ինձնից յերկյուղով։ Հասարակությունից վոմանք սկսեցին խոսել, մյուսներր նայում եյին վրաս տարակուսանքով։ Ասենք՝ այդ լավ չեմ հիշում։

Յես շուռ յեկա և սովորական քայլվածքով գնացի Պոլինա Ալեքսանդրովնայի մոտ։ Բայց մի հարյուր քայլ նրա նստարանից դեռ հեռու յես տեսա, վոր նա վեր կացավ և յերեխաների հետ հյուրանոց գնաց։

Յես հասա նրան բալկոնի մոտ։

— Կատարեցի․․․ հիմարությունը,— ասացի յես, հավասարվելով նրան։

— Ի՞նչ կա վոր։ Հիմա յել դուրս պրծեք,― պատասխանեց նա, անգամ առանց նայելու վրաս և բարձրացավ սանդուխքով։

Ամբողջ այդ յերեկոն յես ման յեկա պուրակում։ Անցնելով պուրակի և ապա անտառի միջով, յես մտա ուրիշ իշխանության սահմանները։ Ինչ-վոր խրճիթում ձվաձեղ կերա և գինի խմեցի, այդ հովվերգության համար ինձնից ամբողջ մեկ և կես թալեր պոկեցին։

Միայն ժամը տասնմեկին յես վերադարձա տուն։ Իսկույն գեներալը մարդ ուղարկեց հետևիցս։

Մերոնք հյուրանոցում յերկու համար են բռնում. նրանք չորս սենյակ ունեն։ Առաջինը,― մեծը,― սալոն ե, մեջը՝ դաշնամուր։ Նրա կողքին, նույնպես մեծ սենյակ ե ― գեներալի առանձնասենյակը։ Այստեղ ել նա ինձ սպասում եր, առանձնասենյակի մեջտեղում կանգնած, չափազանց վեհ դիրք ընդունած։ Դե-Գրիյեն թիկն տված, նստած եր գահավորակի վրա։

— Մեծապատիվ պարոն, թույլ տվեք հարցնել, ի՞նչ եք արել դուք,― սկսեց գեներալը, դիմելով ինձ։

— Յես կկամենայի, գեներալ, վոր դուք ուղղակի գործի անցնեյիք,― ասացի յես։― Դուք յերևի կամենում եք խոսել իմ այսորվա հանդիպումի մասին մի գերմանացու հետ։

— Մի գերմանացո՜ւ։ Այդ գերմանացին ― բարոն Վուրմերհելմն ե և կարևոր անձ։ Դուք նրան և բարոնուհուն կոպտություններ եք արել։

— Յեվ վո՛չ մի։

— Դուք վախեցրել եք նրանց, մեծարգո պարոն,― բղավեց գեներալը։

— Իսկի ել չե։ Դեռ Բերլինում իմ ականջը մաավ խոսքի տակից―գլխից կրկնվող Ja wohl-ը, վոր նրանք արտաբերում են զզվելի յերկարաձգելով։ Յերբ վոր յես հանդիպեցի նրան ծառուղում, հանկարծ, չգիտեմ ինչու, այդ «Ja wohl»-ը թռավ միտս և գրգռեց ինձ․․․ Համ ել րարոնուհին ահա յերեք անգամ ե, ինչ հանդիպելով ինձ, սովորություն ե դարձրել ընթանալու, ուղղակի ինձ վրա, կարծես յես ճիճու եյի, վորին կարելի յե ճզմել։ Համաձայնեցեք, յես ևս կարող եմ իմ ինքնասիրությունն ունենալ։ Յես հանեցի գլխարկս և քաղաքավարի (հավատացնում եմ ձեզ, վոր քաղաքավարի) ասացի՝ «Madame, j’ai լ’honneur d’être votre esclave»։ Յերբ վոր բարոնը շուռ յեկավ և գոչեց «հե՜յ»,― ինձ կարծես մեկը հանկարծ հրեց նույնպես գոչելու՝ «Ja Wohl»։ Յեվ յես յերկու անգամ գոչեցի, առաջին անգամը սովորական․ եղանակրվ, իսկ յերկրորդը ― յերկարաձգելով բոլոր ուժովս։ Պրծավ-գնաց։

Խոստովանանք լինի, յես սարսափելի ուրախ եյի այդ ծայր աստիճան մանկամիտ բացատրությանը։ Յես զարմանալի ուզում եյի յերկար ու բարակ անել այդ պատմությունը, ինչքան կարելի յե ավելի անմիտ կերպով։

Յեվ քանի գնում, այնքան յես բավականություն եյի ստանում։

— Դուք խնդում եք ինձ վրա,— բղավեց գեներալը։ Նա հետ դարձավ ֆրանսիացու կողմը և ֆրանսերեն ասաց նրան, վոր յես դիտմամբ ուզում եմ, վոր տակիցը պատմություն դուրս գա։ Դե-Գրիյեն արհամարհանքով քմծիծաղ տվեց և վեր քաշեց ուսերը։

― Ո՜, այդ միտքը չունենաք, բնավ,— գոչեցի յես գեներալին,— իմ վարմունքն, իհարկե, լավ չե, յես վերին աստիճանի սրտաբաց խոստովանում եմ ձեր առջև։ Իմ վարմունքը նույնիսկ հիմար կարելի յե կոչել և դպրոցականի անվայել չարություն, բայց վո՛չ ավելին։ Յեվ գիտե՞ք, գեներալ, յես ծայր աստիճան զղջում եմ։ Բայց այստեղ մի հանգամանք կա, վոր իմ աչքում ինձ գրեթե ազատում ե անգամ զղջումից։ Վերջերս, մոտ մի յերկու շաբաթ, նույնիսկ յերեք, յես լավ չեմ զգում ինձ՝ հիվանդ եմ, նյարդային, դյուրագրգիռ, ֆանտաստիկական և լինում են դեպքեր, յերբ յես չեմ իշխում ինձ վրա։ Ճիշտ, յերբեմն սաստիկ ուզենում եմ մի քանի անգամ դիմել մարկիզ Դե-Գրիյեյին և․․․ Ասենք ավարտելու կարիք չկա․ նա գուցե նեղանա. մի խոսքով՝ դրանք հիվանդության նշաններ են։ Չդիտեմ, բարոնուհի Վուրմերհելմը ուշադրության կառնի՞ արդյոք այդ հանգամանքը, յերբ վոր յես նրանից ներողություն խնդրելու լինեմ (վորովհետև յես մտադիր եմ նրանից ներողություն խնդրելու)։ Յես կարծում եմ, չի առնի, առավել ևս, վորքան ինձ հայտնի յե, վոր վերջերս իրավաբանական աշխարհում սկսել են ի չարը գործադրել այդ հանգամանքը։ Փաստաբանները քրեյական գործերի քննության միջոցին հաճախ իրենց կլիյենտներին նրանով են արդարացնում, վոր նրանք վոճրագործության վայրկյանին վոչինչ չեն հիշել և վոր դա այդ տեսակ հիվանդություն ե։ «Ծեծելը ծեծել ե և վոչինչ չի հիշում»։ Յեվ յերևակայեցեք գեներալ, բժշկականությունն ել նրանց կողմն ե պահում,— իրոք հաստատում ե, վոր այդ տեսակ հիվանդություն կա, այդ տեսակ ժամանակավոր խելագարություն, յերբ վոր մարդ գրեթե բան չի հիշում, կամ կիսահիշում ե, կամ քառորդ մասով ե հիշում։ Բայg բարոնն ու բարոնուհին ― հին սերնդի մարդիկ են, այն ել պրուսսացի յունկեր և կալվածատեր։ Նրանց յերևի այդ առաջադիմությունը իրավական-բժշկական աշխարհում դեռ անհայտ ե, ուստի և նրանք իմ բացատրությունը չեն ընդունի։ Ինչպե՞ս եք կարծում, գեներալ։

— Բավական ե, պարոն,— կտրուկ և զուսպ ցասումով արտասանեց գեներալը,— բավական ե։ Յես կաշխատեմ մի անգամ ընդմիշտ ազատվել ձեր դպրոցական չարություններից։ Բարոնուհուց և բարոնից դուք ներողություն չեք խնդրի։ Ամեն հարաբերություն ձեզ հետ, անգամ յեթե ձեր միակ խնդիրքը լինի ներման մասին, նրանց համար չափազանց ստորացուցիչ կլիներ։ Բարոնը, տեղեկանալով, վոր դուք իմ տան մարդն եք, արդեն իսկ ինձ հետ վոկսալում բացատրվել ե և, խոստովանանք լինի, քիչ եր մնում վոր ինձնից բավարարություն պահանջի։ Հասկանո՞ւմ եք դուք, թե ինչի եյիք յենթարկում ինձ, մեծարգո պարոն։ Յե՛ս, յե՛ս հարկադրված եյի բարոնից ներողություն խնդրելու և խոսք տվի նրան, վոր անհապաղ, այսոր ևեթ, դուք կդադարեք իմ տան մարդը լինելուց...

— Ներողությո՛ւն, ներողությո՛ւն գեներալ, ասել ե թե նա ի՞նքը պահանջեց, վոր յես այլևս անպատճառ դադարեմ ձեր տան մարդը լինելուց, ինչպես դուք հաճեցիք արտահայտվել։

— Վոչ, բայց յես ինքս պարտավորված համարեցի տալու նրան այդ բավարարությունը և, հասկանալի բան ե, բարոնը գոհ մնաց։ Մենք անջատվում ենք, մեծարգո պարոն։ Դուք ինձնից ունեք ստանալիք ահա այս չորս ֆրիդրիխսդորն ու յերեք ֆլորինը՝ տեղական դրամով։ Ահա փողը, ահա և հաշիվը․ կարող եք ստուգել։ Մնաք բարով։ Այսուհետև մենք ոտարներ ենք։ Անհամություններից և անախորժություններից բացի յես ձեզնից բան չտեսա։ Յես իսկույն կկանչեմ կելներին և կհայտարարեմ, վոր վաղվանից յես այլևս պատասխանատու չեմ հյուրանոցում արած ձեր ծախսերի համար։ Պատիվ ունեմ մնալու ձեր խոնարհ ծառան։

Յես վերցրի փողը, թուղթը, վորի վրա մատիտով հաշիվ եր տեսնված, գլուխ տվի գեներալին և լուրջ ասացի նրան.

— Գեներալ, գործն այդպես վերջանալ չի կարող։ Շատ ցավում եմ, վոր դուք անախորժությունների յեք յենթարկվել բաբոնից, բայց ― ներեցեք ինձ ― մեղավորը դուք ինքներդ եք։ Ինչո՞ւ յեք դուք բարոնի առջև իմ մեղքը ձեր վրա վերցրել։ Ի՞նչ կնշանակի՝ «յես ձեր տան մարդն եմ» արտահայտությունը։ Յես պարզապես ձեր տանը ուսուցիչ եմ, այդքան բան։ Յես հարազատ վորդի չեմ, ձեր խնամակալության ներքո չեմ գտնվում և իմ վարմունքի համար դուք պատասխանատու լինել չեք կարող։ Յես ինքս իրավաբանորեն կոմպետենտ անձ եմ։ Յես քսանհինգ տարեկան եմ, համալսարանի կանդիտատ, յես ազնվական եմ, յես միանգամայն ոտար մարդ եմ ձեզ համար։ Միմիայն իմ անսահման հարգանքը ձեր արժանիքների հանդեպ կանգնեցնում ե ինձ ձեզնից հենց հիմա բավարարություն պահանջելուց և հետագա հաշվետվությունից, վոր դուք իրավունք եք համարել պատասխան տալու իմ փոխարեն։

Գեներալն այն աստիճան ապշեց, վոր ձեռները չռեց յերկու կողմ, ապա հանկարծ դարձավ ֆրանսիացուն և շաապ֊շտապ հաղորդեց նրան, վոր յես քիչ եր մնացել, վոր իրեն մենամարտության կանչեմ։ Ֆրանսիացին բարձրաձայն ծիծաղեց։

― Բայց բարոնի նկատմամբ ներողամիտ լինել չեմ կարող,— շարունակեցի յես կատարյալ սառնասրտությամբ, բնավ չշփոթվելով m-r Դե-Գրիյեյի ծիծաղից,— և վորովհետև դուք, գեներալ, համաձայնելով այսոր լսել բարոնի գանգատը և պաշտպանելով նրա շահը, ինքներդ ձեզ մի տեսակ մասնակից դարձրիք այս գործում, ապա յես պատիվ ունեմ զեկուցելու ձեզ, վոր, վոչ ուշ, քան վաղը առավոտյան պահանջելու յեմ բարոնից, իմ անունից, ձևական բացատրություն պատճառների, վոր նա գործ ունենալով ինձ հետ, դիմել ե ինձնից անկախ ուրիշ անձի,— ասես թե յես չեյի կարող կամ թե անարժան եյի պատասխանելու ինքս։

Ինչ վոր յես նախազգում եյի, այն ել կատարվեց։ Գեներալը, լսելով այդ նոր հիմարությունը, սարսափելի վախեցավ։

— Ինչպե՞ս թե, մի՞թե դուք մտադիր եք այդ անիծյալ գործը շարունակելու։― Գոչեց նա,—բայց ի՞նչ եք անում ինձ հետ, տեր աստված։ Չհանդգնեք, չհանդգնեք, մեծարգո պարոն, կամ թե, յերդվում եմ․․․ Այստեղ ել իշխանություն կա և յես․․․ յես․․․ մի խոսքով, իմ չինին վայել․․․ բարոնը ևս․․․ մի խոսքով՝ ձեզ կկալանավորեն և կհեռացնեն այստեղից վոստիկանության ուղեկցությամբ, վոր դուք կատաղի բաներ չանեք։ Հասկացա՞ք։― Յեվ թեև նրա շունչը կտրվում եր ցասոմից, այնուհանդերձ նա սարսափելի վախենում եր։

— Գեներալ,—պատասխանեցի յես նրա համար անտանելի հանգստությամբ,— չի կարելի կատաղության համար կալանավորել նախ քան կատաղություն գործելը։ Յես դեռ իմ բացատրությունը բարոնի հետ չեմ սկսել և ձեզ դեռ միանգամայն անհայտ ե, թե ինչ յեղանակով և ինչ հիմունքներով եմ մտադիր այդ գործին անցնելու։ Յես կամենում եմ միայն պարզել ինձ համար վիրավորական յենթադրությունը, թե յես վորևե անձի խնամակալության ներքո յեմ, վոր իբր թե ունի իշխանություն իմ ազատ կամքի վրա։ Իզուր եք դուք այդքան մտահոգ և անհանգիստ լինում։

— Ի սեր աստծու, ի սեր աստծու, Ալեքսեյ Իվանովիչ, թողեք այդ անմիտ մտադրությունր․― մրթմրթում եր գեներալը, հանկարծակի փոխելով իր ցասկոտ յեղանակը աղերսականի և նույնիսկ բռնելով իմ ձեռները։― Յերևակայեցեք, թե դրանից ի՜նչ դուրս կգա։ Դարձյալ անախորժություն։ Համաձայնեցեք, յես պետք ե ինձ ուրիշ տեսակ պահեմ, մանավանդ հիմա․․․ Մանավանդ հիմա․․․ Ո՜, դուք չգիտեք, չգիտեք իմ բոլոր հանգամանքները․․․ Յերբ վոր մենք այստեղից գնանք, յես պատրաստ եմ ձեզ նորից ընդունելու։ Յես հիմա հենց այնպես, դե, մի խոսքով ― դուք հո հասկանո՞ւմ եք պատճառները․― ճչաց նա հուսակտուր, Ալեքսեյ Իվանովիչ, Ալեքսեյ Իվանովիչ։

Քաշվելով դեպի դուռը, յես մի անգամ ևս շատ և շատ խնդրեցի, վոր նա անհանգիստ չլինի, խոստացա, վոր ամեն ինչ լավ և վայելուչ կանցնի և շտապեցի դուրս գալ։

Յերբեմն ռուսները արտասահմանում չափազանց յերկչոտ են լինում և սաստիկ վախենում են, թե ինչ կասեն, և թե ինչպես կնայեն նրանց վրա և այս կամ այն բանը վայելո՞ւչ կլինի արդյոք, մի խոսքով՝ այնպես են պահում իրենց, ասես կորսեթ հագած լինեն, մանավանդ նրանք, վորոնք նշանավոր լինելու հավակնություն ունեն։ Նրանց ամենասիրածը ― վորևե կանխակալ, մի անգամ հաստատված ձև ե, վորին նրանք ստրկորեն հետևում են հյուրանոցներում, զբոսավայրերումդ ժողովարաններում, ճանապարհին․․․ Բայց գեներալի բերնից դուրս պրծավ, վոր բացի դրանից նա ունեցել ե ուրույն հանգամանքներ, վոր նա պետք ե «ուրիշ տեսակ պահի իրեն»։ Դրանից ե, վոր նա հանկարծ փոքրոգությամբ վախեցավ և փոխեց իր խոսակցության յեղանակն ինձ հետ։ Յես այդ ընդունեցի ի գիտության և հիշեցի։ Յեվ, իհարկե, նա կարող եր վաղը հիմարաբար դիմել վորևիցե իշխանության, այնպես վոր յես իսկապես վոր պետք ե զգույշ լինեյի։ Ասենք յես բնավ չեյի կամենում բարկացնել հատկապես գեներալին, Բայց մեջս հիմա ցանկություն ծագեց բարկացնել Պոլինային։ Պոլինան հետս այնքան խստասիրտ վարվեց և ինքը հրեց ինձ դեպի այդքան հիմար ճանապարհ, վոր յես շատ եյի ուզում նրան այն տեղը հասցնեմ, վոր նա ինքը խնդրի ինձնից, վոր կանգ առնեմ։ Իմ դպրոցական չարությունները կարող եյին, վերջապես, նրան ել վարկաբեկել։ Բացի այդ մեջս ինչ-ինչ ուրիշ զգացողություններ և ցանկություններ եյին ձևակերպվել․ յեթե յես, որինակ, նրա առջև ինքնակամ վոչնչություն եմ դառնում, այդ հո բնավ չի նշանակում, թե մարդկանց հանդեպ յես թրջված հավ եմ և, իհարկե, ով-ով, բարոնը չե, վոր «ինձ ձեռնափայտով խփի»։ Յես կամեցա նրանց բոլորի վրա ծիծաղել, իսկ ինքս ղոչաղ դուրս գալ։ Թող տեսնեն։ Նա հո սկանդալից կվախենա, ինձ կկանչի։ Չկանչի յել, ապա դարձյալ կտեսնի, վոր յես թրջված հավ չեմ․․․

(Զարմանալի լուր՝ նոր միայն լսեցի մեր դայակից, վորին հանդիպեցի սանդուխքի վրա, վոր Մարյա Ֆիլիպովնան այսոր գնացել ե մեն֊մենակ Կարլսբադ, յերեկոյան գնացքով, իր յերկրորդական քրոջ մոտ։ Այդ ի՞նչ լուր ե։ Դայակն ասում ե, թե նա վաղուց եր մտադիր․ բայց ինչպե՞ս ե յեղել, վոր դրա մասին վոչ վոք չի իմացել։ Ասենք՝ գուցե միայն յես չեմ իմացել։ Դայակի բերնից դուրս պրծավ, վոր Մարյա Ֆիլիպովնան գեներալի հետ դեռ երեկ չե անցյալ որը տաք խոսակցություն ե ունեցել։ Հասկացանք։ Անշուշտ m-lle Blanche-ի մատը խառը կլինի։ Այո՛, մեզ համար վճռական որ ե վրա հասնում)։

Յոթերորդ գլուխ

Առավոտյան յես կանչեցի կելներին և հայտարարեցի, վոր իմ հաշիվը առանձնացնեն։ Իմ համարն այնքան ել թանգ չեր, վոր շատ ել վախենայի և բոլորովին դուրս գայի հյուրանոցից։ Յես տասնվեց ֆրիդրիխսդոր ունեյի, իսկ հետո․․․ հետո կարող ե հարստություն գալ։ Տարորինակ բան, յես դեռ չեյի տարել, բայց այնպես եյի վարվում, զգում ու մտածում, ինչպես հարուստ մեկը և չեյի կարողանում ինձ այլ կերպ յերևակայել։

Յես մտադիր եյի, չնայած վաղորդյան ժամին, իսկույն միստեր Աստլեյի մոտ գնալ d’Angleterre հյուրանոցը, շատ մոտ ե մեզնից, վոր հանկարծ Դե-Գրիյեն ներս մտավ մոտս։ Այդ դեռ յերբեք չեր պատահել, համ ել այդ պարոնի հետ վերջերս մենք ամենաոտար և ամենալարված հարաբերությունների մեջ եյինք։ Նա աշկարա չեր ծածկում իր արհամարհական վերաբերմունքը դեպի ինձ, նույնիսկ աշխատում եր ծածկած չլինել. իսկ յես — յես ուրույն պատճառներ ունեյի նրան յերես չտալու համար։ Մի խոսքով՝ յես նրան ատում եյի։ Նրա գալուստն ինձ շատ զարմացրեց։ Յես իսկույն գլխի ընկա, վոր այստեղ ինչ֊վոր ուրիշ բան ե մեջ ընկել։

Նա շատ սիրալիր ներս մտավ և ինձ կոմպլիմենտ արեց սենյակի առիթով։ Տեսնելով, վոր գլխարկս ճեռիս եր, նա տեղեկացավ, թե միթե այսքան վաղ յես մտադիր եմ դուրս գալու։ Իսկ յերբ լսեց, վոր յես գործով միստեր Աստլեյի մոտ եմ գնում, միտք արավ, խելքը բան կտրեց և նրա դեմքը շատ մտահոգ արտահայտություն ընդունեց։

Դե-Գրիյեն բոլոր ֆրանսիացիների նման եր, այսինքն՝ դվարթ և սիրալիր, յերբ վոր այդ հարկավոր ե և ձեռնտու և անտանելի տաղտկալի, յերբ զվարթ և սիրալիր լինելու անհրաժեշտությունը վերանում ե։ Ֆրանսիացին հազվադեպ ե բնականորեն սիրալիր լինում․ նա միշտ սիրալիր ե կարծես թե ըստ հրամանի, հաշվից դրդված։ Յեթե, որինակ, անհրաժեշտ ե համարում ֆանթասթիկ, որիգինալ, անսովոր լինելու, ապա նրա ֆանթազիան ամենահիմար և ամենաանբնական, կազմվում ե նախապես ընդունված և վաղուց հետե տրորված ձևերից։ Իսկ իսկական ֆրանսիացին ― ամենաքաղքենի, մանր, սովորական գրականությունից ե բաղկացած, մի խոսքով՝ աշխարհիս ամենատաղտկալի եյակն ե։ Ըստ իս միմիայն խամ մարդիկ և մանավանդ ռուս որիորդներն են նրանով տարվում։ Իսկ յուրաքանչյուր կարգին եյակ իսկույն կնկատի և կզզվի սալոնական սիրալիրության, ազատ շարժ ու ձևերի և զվարթության մի անգամ ընդունված ձևերի կազյոննի բնույթից։

— Յես գործով եմ յեկել ձեզ մոտ,— սկսեց նա չափազանց անկախ, թեպետ և քաղաքավարի,— և չեմ ծածկի, վոր յեկել եմ իբրե դեսպան, կամ ավելի ճիշտ ասած, միջնորդ գեներալի կողմից։ Շատ վատ իմանալով ռուսերեն, յես երեկ գրեթե բան չհասկացա. բայց գեներալն ինձ մանրամասն բացատրեց և, խոստովանում եմ...

— Բայց լսեցեք, m-r Գե-Գրիյե,― ընդհատեցի յես նրան,— դուք այս գործում ել եք հանձն առել միջնորդ լինել։ Յես իհարկե, «un outchitel» եմ և յերբեք հավակնության չեմ ունեցել պատիվ ունենալու այդ տան մոտ բարեկամը լինելու, կամ վորևե առանձնապես մտերիմ հարաբերություն ունենալու, ուստի և բոլոր հանգամանքները չգիտեմ. բայց բացատրեցեք ինձ՝ մի՞թե դուք հիմա արդեն բոլորովին այդ տան ընտանիքի անդամ եք դառել․ վորովհետև դուք, վերջապես, ամեն բանում այնպիսի մասնակցություն եք վերցնում ձեզ վրա, անպայման իսկույն ևեթ ամեն բանում միջնորդ դառնում․․․

Իմ հարցը նրան դուր չեկավ։ Նրա համար այդ հարցը շատ թափանցիկ եր, իսկ բերնից խոսք դուրս պրծացնել նա չեր ուզում։

— Գեներալի հետ ինձ մասամբ գործեր են կապում, մասամբ ել վորոշ ուրույն հանգամանքներ,— ասաց նա չոր։― Գեներալն ուղարկել ե ինձ խնդրելու ձեզնից, վոր թողնեք ձեր յերեկվա մտադրությունները։ Այն ամենը, վոր դուք հնարել եք, իհարկե, շատ սրամիտ ե․ բայց նա հատկապես խնդրել ե պարզել, վոր այդ ձեզ բնավ չի հաջողվի․ դա քիչ ե ― բարոնը ձեզ չի ընդունի և, վերջապես համեն այն դեպս, գեներալն ունի ամեն տեսակ միջոցներ ազատվելու հետագայում անախորժություններից ձեր կողմից։ Համաձայնեցեք ինքներդ։ Ի՞նչ կարիք կա, ասացեք, շարունակելու։ Իսկ գեներալը խոստանում ե, հաստատապես, նորից ընդունել ձեզ իր տունը, առաջին իսկ հարմար պարագաներում և այն պա հին վճարել անցած ժամանակա միջոցի ձեզ հասանելիք ռոճիկը, vos appointements։ Չէ՞ վոր դա բավականին ձեռնտու յե։

Յես նրան շատ հանգիստ առարկեցի, վոր նա մի քիչ սխալվում ե․ վոր թերես ինձ բարոնի տնից վոչ թե դուրս անեն, այլ, ընդհակառակը, լսեն և խնդրեցի նրանից խոստովանել, վոր նա հենց նրա համար ե յեկել, վոր հարցուփորձ անի և տեղեկանա, թե յես ինչպես եմ մտադիր գործին կպչելու։

— Աստված իմ, յեթե գեներալն այդքան հետաքրքրված ե, ապա հասկանալի բան ե, նրան հաճելի կլինի իմանալ, թե դուք ինչ եք անելու և ինչպես։ Դա այնքան բնական ե։

Յես սկսեցի բացատրել, իսկ նա ― լսել՝ թիկն տված, մի քիչ գլուխը իմ կողմը, կողքը թեքած, դեմքի պարզ, չքողարկած, հեգնական արտահայտությամբ։ Ընդհանրապես նա իրեն չափազանց բարձր եր պահում։ Յես ձգտում եյի բոլոր ուժովս ձևացնել, վոր գործին ամենալուրջ տեսակետից եմ նայում։ Յես բացատրեցի, վոր վորովհետև բարոնը դիմել ե գեներալին և գանգատվել ինձնից, կարծես գեներալի ծառայից, ապա առաջինը՝ դրանով ինձ զրկել ե տեղից, իսկ յերկրորդ՝ վարվել հետս իբրև մի անձի, վոր ի վիճակի չի պատասխանել իրեն համար և վորի հետ չարժե խոսել։ Իհարկե, յես արդարացի կերպով ինձ վիրավորված եմ համարում․ սակայն ըմբռնելով տարիքի, հասարակական դիրքի տարբերությունը և այլն, և այլն, (այս տեղում յես հազիվ զսպեցի ծիծաղս), չեմ կամենում մի նոր թեթևամտության պատասխանատվություն ևս վերցնել ինձ վրա, այսինքն՝ բարոնից ուղղակի պահանջել կամ նույնիսկ միայն առաջարկել նրան բավարարություն, այնուհանդերձ յես միանգամայն իրավունք եմ համարում առաջարկելու նրան և մանավանդ բարոնուհուն՝ ներողություն խնդրելու, մանավանդ վոր, իրոք, վերջերս յես առողջ չեմ, ջղերս քայքայված են և այսպես ասած, ֆանթասթիական եմ, և այլն, և այլն։ Սակայն ինքը բարոնը՝ իր յերեկվա ինձ համար վիրավորական դիմումով գեներալին և պահանջով, վոր գեներալը զրկի ինձ տեղից, ինձ այնպիսի դրության մեջ է գցել, վոր հիմա արդեն յես չեմ կարող նրանից և բարոնուհուց ներողություն խնդրել, վորովհետև նա ել, բարոնուհին ել և ամբողջ հասարակությունը կկարծեն, թե յես յերկյուղից եմ յեկել ներողություն խնդրելու, վորպեսզի հետ ստանամ տեղս։ Այդ ամենից բղխում ե, վոր յես հիմա հարկադրված եմ բարոնից խնդրելու, վոր նախ նա ինձնից ներողություն խնդրի, ամենաչափավոր արտահայտություններով,— որինակ, ասեր թե, վոր նա բնավ ինձ վիրավորելու ցանկություն չի ունեցել։ Յեվ յերբ վոր բարոնն այդ ասի, այն ժամանակ ահա, անկաշկանդ, անկեղծ ու սրտաբաց՝ յես նրանից ներողություն կխնդրեմ։ Մի խոսքով,― ավարտեցի յես,― խնդրում եմ միայն, վոր բարոնը չկաշկանդի ինձ։

— Ֆի, ի՜նչ փափկանկատություն և ի՜նչ տեսակ նրբություններ։ Յեվ ի՞նչ կարիք կա, վոր դուք ներողություն խնդրեք։ Դե, համաձայնեցեք m-r․․․ m-r․․․ վոր դուք այդ ամենը դիտմամբ եք ձեռնարկում, վոր վշտացնեք գեներալին․․․ իսկ գուցե և ունեք վորևե հատուկ նպատակներ․․․ mon cher monsieur․․․ pardon, j’ai oublié votre nome, m-r Alexis? N’est ce pas?

— Սակայն թույլ տվեք, mon cher marquis, ձե՞ր ինչ գործն ե ապա։

— Mais leցénéral...

— Իսկ գեներալի՞ն ինչ։ Նա յերեկ ինչ֊վոր ասում եր, թե պետք ե իրեն ինչ֊վոր կերպ պահի․․․ և այնպես անհանգիստ եր լինում․․․ բայց յես բան չհասկացա։

— Այստեղ կա, այստեղ հենց հատուկ հանգամանք գոյություն ունի,— ծայրը բռնեց Դե-Գրիյեն խնդրողի ձայնով, վորի մեջ ավելի և ավելի դժգոհության շեշտ եր լսվում։― Դուք ճանաչո՞ւմ եք m-lle de Cominges․․․

— Այսինքն՝ m-lle Blanche?

— Այո m-lle de Cominges... et madame sa mère․․․ համաձայնեցեք, գեներալը․․․ մի խոսքով, գեներալը սիրահարված ե նույնիսկ․․․ նույնիսկ, թերևս, այստեղ տեղի ունենա ամուսնությունը։ Յեվ յերևակայեցեք այդ միջոցին զանազան սկանդալներ, պատմություններ․․․

— Յես, այստեղ ամուսնության վերաբերող վոչ սկանդալ, վոչ ել պատմություն եմ տեսնում։

— Բայց le baron est si irascible, un caractere prussien, vous savez, enfin il fera une querelle d’Allemand.

— Չէ՞ վոր իմ դեմ և վոչ թե ձեր, վորովհետև յես այլևս այդ տանը չեմ պատկանում․․․ (Յես դիտմամբ աշխատում եյի ինչքան կարելի յե անհասկացող լինել)։ Թույլ տվեք սակայն, մի՞թե արդեն վճռված ե, վոր m-lle Blanche-ը մարդու յե գնում գեներալին, ել ինչի՞ յեն սպասում։ Ուզում եմ ասած լինել ― ի՞նչ կարիք կա ծածկելու այդ, առնվազն, մեզնից, տնայիններից։

— Յես չեմ կարող ձեզ․․․ ասենք դա դեռ վոչ բոլորովին․․․ սակայն․․․ դուք դիտեք, Ռուսաստանից լուրի յեն սպասում․ գեներալը պիտի կարգավորի իր գործերը․․․

— Ա՜, a! la baboulinka!

Դե-Գրիյեն ատելությամբ նայեց վրաս։

— Մի խոսքով,— ընդհատեց նա ինձ,— յես լիովին վստահ եմ ձեր բնածին սիրալիրությանը, ձեր խելքին, վարվեցողությանը․․․ Դուք, իհարկե, կանեք այդ մի ընտանիքի համար, վորի մեջ դուք ընդունված եք յեղել հարազատի պես, սիրված, հարգված․․․

― Ի՞նչ եք ասում, վռնդվա՞ծ․․․ դուք հիմա պնդում եք, վոր առերես. բայց համաձայնեցեք, յեթե ձեզ ասեն՝ «յես իհարկե, չեմ ուզում քո ականջներից քաշել, բայց թույլ տուր առերես ականջներիցդ քաշեմ․․․»։ Ախր դա գրեթե միևնույն ե։

— Յեթե այդպես ե, յեթե վոչ մի խնդիրք չի ազդում ձեզ վրա,― սկսեց նա խիստ և դիպչող յեղանակով, ապա թույլ տվեք հավատացնել ձեզ, վոր ձեռք կառնվեն միջոցներ։ Այստեղ իշխանություն կա, ձեզ այսոր ևեթ կարտաքսեն,— que diable! Un blanc-bec comme vous, կամենում ե բարոնի պես մի անձ մենամարտության կանչել։ Յեվ դուք կարծում եք, թե ձեզ հանգի՞ստ կթողնեն։ Յեվ հավատացեք, ձեզնից այստեղ վոչ վոք չի վախենում։ Յեթե յես խնդրում եյի, ապա առավել իմ կողմից, վորովհետև դուք գեներալին անհանգստություն եյիք պատճառում։ Յեվ մի՞թե, մի՞թե դուք կարծում եք, վոր բարոնը չի հրամայի լաքեյին՝ ձեզ ուղղակի դուրս անել։

— Յես հո ինքս չեմ գնալու,— պատասխանեցի յես չափազանց հանգիստ,— դուք սխալվում եք, m-r Դե-Գրիյե, այդ ամենն ավելի քաղաքավարի կկատարվի, քան դուք կարծում եք։ Յես հենց հիմա կերթամ միստեր Աստլեյի մոտ և կխնդրեմ նրանից, վոր իմ միջնորդը լինի, մի խոսքով՝ լինի իմ second-ը։ Այդ մարդն ինձ սիրում ե և, անշուշտ չի մերժի։ Նա կերթա բարոնի մոտ և բարոնը նրան կընդունի։ Յեթե յես մի outchitel եմ, ինչվոր subalterne եմ յերևում և վերջապես անպաշտպան, ապա միստեր Աստլեյը լորդի քրոջ վորդի յե, իսկական լորդի, այդ հայտնի յե ամենքին, լորդ Պիբրոկի, վոր այստեղ ե։ Հավատացեք, վոր բարոնը միստեր Աստլեյի հետ քաղաքավարի կլինի և կլսի նրան։ Իսկ յեթե չլսի, ապա միստեր Աստլեյը այդ կհամարի անձնական վիրավորանք (դուք գիտե՞ք, թե անգլիացիք ի՜նչ համառ են) և իր կողմից մի բարեկամ կուղարկի բարոնի մոտ, իսկ նա լավ բարեկամներ ունի։ Հաշիվ արեք հիմա, թե ինչ դուրս կգա, թերևս այնպես դուրս չգա, ինչպես դուք եք յենթադրում։

Ֆրանսիացին ուղղակի վախեցավ, իրոք այս ամենը շատ նման եր ճշմարտության, ուստի և այնպես եր դուրս գալիս, վոր յես իրոք ի վիճակի եյի պատմություն սարքելու։

— Բայց խնդրում եմ ձեզնից,― սկսեց նա բոլորովին աղերսական ձայնով,— թողեք այդ ամենը։ Կարծես ձեզ համար հաճելի յե, վոր պատմություն դուրս գա։ Ձեզ բավարարություն չի հարկավոր, այլ պատմություն։ Յես ասացի, վոր այդ ամենը զվարճալի և անգամ սրամիտ դուրս կգա,― ինչի յել դուք ձգտում եք — բայց, մի խոսքով,— ավարտեց նա, տեսնելով, վոր յես վեր եմ կացել և վերցրել գլխարկս,— յես յեկել եմ այս յերկու խոսքը հանձնելու ձեզ մի անձից․ կարդացեք, ինձ հանձնարարված ե սպասել պատասխանի։

Այդ ասելով, նա գրպանից հանեց և ինձ մեկնեց մի փոքրիկ, ծալած և ոբլաթով կպցրած տոմս։

Պոլինայի ձեռքով գրված եր՝

«Ինձ թվաց, վոր դուք մտադիր եք այդ պատմությունը շարունակելու։ Դուք բարկացել եք և սկսում եք դպրոցական չարություններ անել։ Բայց այստեղ ուրույն հանգամանքներ կան և յես հետո գուցե կբացատրեմ ձեզ. իսկ դուք խնդրեմ դադարեցեք և խաղաղվեցեք։ Այդ ի՜նչ հիմար բաներ են։ Դուք ինձ հարկավոր եք և ինքներդ խոստացել եք հնազանդ լինել։ Մտաբերեցեք Շլանգենբերգը։ Խնդրում եմ հնազանդ լինեք և յեթե պետք ե, հրամայում եմ։ Ձեր Պ։

P. Տ. Յեթե յերեկվա արածիս համար ինձնից նեղացել եք, ապա ներողություն եմ խնդրում»։

Իմ աչքում ասես ամեն ինչ շուռ յեկավ, յերբ վոր յես կարդացի այս տողերը։ Շրթունքներս սպիտակ դառան, և յես սկսեցի դողալ։ Անիծված ֆրանսիացին նայում եր շեշտված համեստ տեսքով, աչքերը դարձնելով ինձնից, ասես նրա համար, վոր չտեսնի իմ հուզումը։ Ավելի լավ կլիներ, յեթե նա վրաս խնդար։

— Լավ,— պատասխանեցի յես,— ասացեք, վոր m-lle-ը հանգիստ լինի։ Թույլ տվեք ապա հարցնել ձեզնից,— ավելացրի յես կտրուկ,— թե ինչո՞ւ դուք այսքան յերկար չտվիք ինձ տոմսը։ Պարապ-սարապ դուրս տալու փոխարեն, ինձ թվում ե, դուք դրանով պիտի սկսեյիք․․․ յեթե գուք հենց այդ հանձնարարությամբ եք յեկել։

— Ո՜, յես ուզում եյի․․․ ընդհանրապես այդ ամենը այնքան տարորինակ ե, վոր դուք ներեցեք իմ բնական անհամբերությունը։ Յես ուզեցա ըստ կարելյուն շուտ անձամբ իմանալ հենց ձեզնից ձեր մտադրությունը։ Ասենք յես չգիտեմ ինչ ե գրած այդ տոմսի մեջ և կարծում եյի, վոր ժամանակ կունենամ հանձնելու ձեզ։

— Հասկանում եմ, ձեզ պարզապես հրամայել են հանձնել ծայրահեղ դեպքում, իսկ յեթե խոսքով գործը հարթեք, ապա բոլորովին չհանձնեք։ Այդպե՞ս ե, թե չե։ Շիտակն ասացեք, m-r Դե֊Գրիյե։

— Peut-être,― ասաց նա, առանձնապես զուսպ տեսք ընդունելով և նայելով վրաս ուրույն հայացքով։

Յես վերցրի գլխարկս. նա գլուխ տվեց և դուրս յեկավ։ Ինձ թվաց, վոր նրա շրթունքների վրա արհամարհական ժպիտ կար։ Յեվ ինչպե՞ս կարող եր այլ կերպ լինել։

― Մենք քեզ հետ դեռ հաշիվ կտեսնե՜նք, ֆրանցուզիշկա, կչափենք մեր ուժերը,― մրթմրթում եյի յես, իջնելով սանդուխքով։ Յես դեռ վոչինչ ըմբռնել չեյի կարող, ասես մի բանով խփեցին գլխիս։ Ոդը մի քիչ թարմացրեց ինձ։

Մի յերկու րոպեյից հետո, հենց վոր մի քիչ պարզ սկսեցի հասկանալ, յերկու միտք ներկայացան ինձ. առաջինը, վոր այսպիսի դատարկ բանից, ջահելի մի քանի դպրոցական անհնարին սպառնալիքից, հարևանցի արտահայտված, այդպիսի ընդհանուր իրարանցում ե բարձրացել, և յերկրորդ միտքը՝ ապա ի՞նչ ազդեցությունն ունի այդ ֆրանսիացին Պոլինայի վրա։ Նրա մեկ խոսքով նա ամեն ինչ անում ե, ինչ վոր նրան պետք ե, տոմս ե գրում և նույնիսկ խնդրում ինձնից։ Իհարկե, նրանց հարաբերությունները միշտ ել ինձ համար ստեղծված են յեղել, սկզբից ևեթ, այն պահից, ինչ յես նրանց ծանոթացա․ սակայն այս վերջին որերը յես Պոլինայի մեջ վճռական զզվանք և նույնիսկ արհամարհանք նկատեցի նրա նկատմամբ, իսկ նա նույնիսկ չեր նայում Պոլինայի վրա, անգամ Պոլինայի հետ պարզապես անքաղաքավարի յեր։ Այդ յես նկատել եյի։ Պոլինան ինքն ե ասել ինձ իր զզվանքի մասին. նշանակալից խոստովանանքներ եյին դուրս պրծնում արդեն նրա բերնից․ կնշանակի նա պարզապես իշխում ե Պոլինայի վրա, Պոլինան կաշկանդված ե նրա շղթայով․․․

ՈՒթերորդ գլուխ

Պրոմենադի միջցին, ինչպես այստեղ ասում են, այսինքն՝ շագանակների ծառուղու վրա յես հանդիպեցի իմ անգլիացուն։

— Ո՜, ո՜,— սկսեց նա, հենց վոր տեսավ ինձ,― յես ձեզ մոտ եմ գալիս, դուք՝ ինձ մոտ։ Դուք ուրեմն անջատվել եք ձերայիններից։

— Առաջինը՝ ասացեք, թե ինչո՞ւ, դուք այդ գիտեք,— հարցրի յես զարմանքով,―— մի՞թե այդ ամենը հայտնի յե ամենքին։

— Ո՜, վո՛չ, ամենքին հայտնի չե․ և չարժե, վոր հայտնի լինի։ Վոչ վոք չի խոսում։

— Ապա ինչու դո՞ւք գիտեք։

— Յես գիտեմ, այսինքն՝ պատահաբար իմացա։ Հիմա ո՞ւր պիտի գնաք դուք այստեղից։ Յես ձեզ սիրում եմ, այդ պատճառով ել յեկա ձեզ մոտ։

— Լավ մարդ եք դուք, միստեր Աստլեյ,— ասացի յես (թեպետ ինձ սարսափելի ապշեցրել եր, թե վորտեղից ե նա իմացել),— և վորովհետև յես դեռևս սուրճ չեմ խմել, դուք ել յերևի կարգին չեք խմել, գնանք վոկսալի սրճարանը, նստենք այնտեղ, մի֊մի գլանակ կպցնենք և յես ձեզ ամեն բան կպատմեմ, դուք, ել․․․ ինձ կպատմեք։

Սրճարանը մի հարյուր քայլ հեռավորության վրա յեր։ Մեզ մատուցին սուրճ և մենք նստեցինք, յես գլանակ կպցրի, միստեր Աստլեյը չեր ծխում և սևեռուն հայացքով պատրաստվեց ունկնդրելու։

— Յես վոչ մի տեղ չեմ գնում, յես մնում եմ այստեղ,― սկսեցի յես։

— Յես ել հավատացած եյի, վոր դուք կմնաք,— հավանություն տալով արտասանեց միստեր Աստլեյը։

Միստեր Աստլեյի մոտ գնալիս յես բնավ մտադրություն չունեյի և նույնիսկ յես դիտմամբ չեյի ուզում պատմել վորևե բան իմ սիրո մասին դեպի Պոլինան։ Վերջին որերի ընթացքում այդ մասին յես նրան գրեթե վոչ մի խոսք չեյի ասել։ Համ ել նա շատ քաշվող մարդ եր։ Յես առաջին անգամից նկատեցի, վոր Պոլինան նրա վրա սաստիկ տպավորություն եր գործել, բայց նա յերբեք չեր տալիս Պոլինայի անունը։ Բայց տարորինակ ե, հանկարծ հիմա, դեռ նոր ե նա նստել և սևեռել վրաս իր անշարժ անագե հայացքը, իմ մեջ, անհայտ ե, թե ինչու, ցանկություն ծագեց պատմել նրան ամեն ինչ, այսինքն՝ իմ ամբողջ սերը իր բոլոր յերանգներով։ Յես մի ամբողջ կես ժամ պատմում եյի և դա ինձ համար չափազանց հաճելի յեր, առաջին անգամն եյի պատմում դրա մասին։ Իսկ նկատելով, վոր միքանի տեղ, մանավանդ տաք տեղերում, նա շփոթվում եր, յես ուժեղացնում եյի իմ զրույցի ջերմությունը։ Մի բանի համար զղջում եմ․ յես թերևս ֆրանսիացու մասին մի քիչ ավելի բան ասացի․․․

Միստեր Աստլեյը լսում եր՝ նստած իմ դիմաց անշարժ, անխոս, վոչ մի հնչյուն չարձակվելով և նայելով իմ աչքերին․ իսկ յերբ յես խոսք բաց արի ֆրանսիացու, մասին, նա հանկարծ հետ քաշեց ինձ և խիստ հարցրեց՝ ունե՞մ յես արդյոք իրավունք հիշատակելու այդ կողմնակի հանգամանքը։ Միստեր Աստլեյը միշտ շատ տարորինակ եր հարցեր տալիս։

— Դուք իրավացի յեք վախենում՝ թե վոչ,― պատասխանեցի յես։

— Այդ մարկիզի և միսս Պոլինայի մասին դուք վոչինչ ստույգ բան ասել չեք կարող, բացի սոսկ յենթադրություններից։

Յես դարձյալ զարմացա նման կատեգորիկ հարցից այդպիսի մի քաշվող մարդուց, ինչպիսին եր միստեր Աստլեյը։

— Վոչ, վոչինչ ստույգ բան,― պատասխանեցի յես,— իհարկե, վոչինչ։

— Յեթե այդպես ե, ապա դուք վատ բան արիք, վոչ միայն նրանով, վոր այդ մասին ինձ հետ խոսք բաց արիք, այլ անգամ նրանով, վոր դուք այդ մասին ձեր մտքում մտածել եք։

— Լա՜վ, լա՜վ, խոստովանում եմ. սակայն հիմա այդ ա՛յդ չի բանը,— ընդհատեցի յես, մտքումս զարմանալով։ Այստեղ յես նրան պատմեցի յերեկվա վողջ պատմությունը, բոլոր մանրամասնություններով, Պոլինայի արարքը, իմ արկածը բարոնի հետ, իմ պաշտոնալքումը, գեներալի արտասովոր վախկոտությունը և, վերջապես, մանրամասն պատմեցի Դե֊Գրիյեյի այսորվա այցելությունը, բոլոր գունավորումներով, ի վերջո ցույց տվի նրան տոմսը։

— Ի՞նչ եք դուք դրանից, հետևցնում,― հարցրի յես։― Յես յեկել եմ հենց ձեր միտքն իմանալու համար։ Գալով ինձ, յես, կարծես, կսպանեյի այդ ֆրանցուզիշկային և գուցե կանեմ այդ։

— Յես ել,― ասաց միստեր Աստլեյը։― Գալով միսս Պոլինային, դուք դիտեք․․․ մենք հարաբերությունների մեջ ենք մտնում անգամ մեզ ատելի մարդկանց հետ, յեթե մեզ հարկադրում ե անհրաժեշտությունը։ Այստեղ հնարավոր են հարաբերություններ, վոր ձեզ անհայտ են, ուրիշների հանգամանքներից են կախված։ Յես կարծում եմ, վոր դուք կարող եք հանգիստ լինել ― մասամբ, իհարկե։ Գալով Պոլինայի յերեկվա վարմունքին, տարորինակ վարմունք ե, իհարկե, վոչ թե այն պատճառով, վոր Պոլինան կամեցել ե ձեզ գլխից ռադ անել և ուղարկել ե, վոր ընկնեք բարոնի մահակի տակ (վոր, չեմ հասկանում թև ինչու, նա, ունենալով ձեռքին, չի գործադրել), այլ այն պատճառով, վոր այդպիսի վարմունք այդպիսի մի... այդպիսի մի սքանչելի միսսի համար ― անվայել ե։ Հասկանալի բան ե, նա չեր կարող նախագուշակել, վոր դուք բառացի կկատարեք նրա ծաղրական ցանկությունը։

— Գիտե՞ք ինչ,— գոչեցի յես հանկարծ, աչքերս հառած միստեր Աստլեյին,― ինձ թվում ե, թե դուք այդ ամենի մասին արդեն լսել եք, գիտե՞ք ումնից։― Հենց միսս Պոլինայից։

Միստեր Աստլեյը զարմանքով նայեց վրաս։

— Ձեր աչքերը պսպղում են և յես նրանց մեջ կարդում եմ կասկած,― ասաց նա, իսկույն վերադարձնելով իր նախկին հանգստությունը։― Բայց դուք նվազագույն իրավունք չունեք դրսևորելու ձեր կասկածը։ Յես չեմ կարող ճանաչել այդ իրավունքը և միանգամայն հրաժարվում եմ ձեր հարցին պատասխանելուց։

— Դե՛, բավական ե։ Պետք ել չե։ Կոչեցի յես, տարորեն հուզված և չհասկանալով, թե ինչպես այդ բանը մտքովս անցավ։ Յե՞րբ, վորտե՞ղ, ինչպե՞ս կարող եր միստեր Աստլեյը Պոլինայի կողմից հավատարմատար ընտրված լինել։ Վերջերս, ասենք, յես միստեր Աստլեյին մասամբ կորցրի իմ հայացադաշտից, իսկ Պոլինան միշտ ել ինձ համար առեղծված ե յեղել, ― այն աստիճան առեղծված, վոր, որինակ, հիմա սկսելով պատմել իմ սիրո ամբողջ պատմությունը միստեր Աստլեյին, յես հանկարծ, իմ պատմության ընթացքում, զարմացա ինքս, վոր գրեթե վոչինչ ստույգ և դրական բան իմ հարաբերությունների մասին յես չեյի կարող ասել։ Ընդհակառակը՝ ամեն ինչ ֆանթասթիական, տարորինակ, անհիմն եր և անգամ բանի նման չեր։

— Դե՛, լավ, լավ․ յես շփոթվել եմ և հիմա ել շատ բան գլխի չեմ ընկնում,— պատասխանեցի յես, ասես շնչակտուր.― բայց դուք լավ մարդ եք, հիմա մի ուրիշ գործ, և յես խնդրում եմ ձեր վոչ թե խորհուրդը, այլ կարծիքը։

Յես լուռ կացա, ապա սկսեցի՝

— Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ գեներալը այդքան վախեցավ։ Ինչո՞ւ իմ ամենահիմար սրիկայությունից նրանք այդպիսի մի պատմություն դուրս բերին։ Այնպիսի պատմություն, վոր անգամ ինքը Դե-Գրիյեն անհրաժեշտ համարեց միջամտել (իսկ նա միջամտում ե միայն կարևորագույն դեպքերում), այցելեց ինձ (վոնց ե), աղաչեց, պաղատեց,— նա, Դե֊Գրիյեն ― ի՜նձ։ Վերջապես, նկատեցեք, նա յեկավ ժամը իննին, իննի վերջին և արդեն Պոլինայի տոմսը նրա ձեռքին եր։ Հարց ե ծագում, այդ յե՞րբ ե տոմսը գրվել։ Գուցե դրա համար արթնացրել են միսս Պոլինային։ Բացի այդ, դրանից յես տեսնում եմ, վոր միսս Պոլինան նրա ստրկուհին ե (վորովհետև անգամ ինձնից ներողություն ե խնդրո՜ւմ),— բացի այդ, նա ի՞նչ ունի այդ ամենի մեջ, նա՝ անձնապես։ Ինչո՞ւ յե նա այդքան հետաքրքրվում։ Ինչո՞ւ նրանք բոլորը բարոնից այդքան վախեցան։ Ի՞նչ յեղավ, վոր գեներալն ամուսնանում ե m-lle Blanche de Cominges-ի հետ։ Նրանք ասում են, վոր այդ հանգամանքի շնորհիվ պետք ե _ուրիշ_ տեսակ պահեն իրենց ― բայց դա արդեն չափազանց ուրիշ տեսակ ե, համաձայնեցեք։ Ի՞նչ եք կարծում։ Յես ձեր աչքերից համոզվում եմ, վոր դուք այստեղ ել ինձնից շատ բան գիտեք։

Միստեր Աստլեյը քմծիծաղ տվեց և գլխով արավ։

— Իրավ, յես այստեղ ել, կարծես, ձեզնից շատ ավելի բան գիտեմ,— ասաց նա։― Այստեղ ամեն ինչ միմիայն m-lle Blanche-ին ե վերաբերում և յես հավատացած եմ, վոր դա կատարյալ ճշմարտություն ե։

— Ե՜, m-lle Blanche-ն ի՞նչ,― գոչեցի յես անհամբեր (իմ մեջ հանկարծ հույս ծագեց, վոր հիմա մի բան կբացվի Պոլինայի մասին)։

— Ինձ թվում ե, վոր m-lle Blanche-ն ներկայիս առանձնապես շահագրգռված ե ամեն կերպ խուսափելու բարոնի և բարոնուհու հանդիպումից ― առավել ևս, անախորժ հանդիպումից, ավելի վատ ― սկանդալայի՜ն։

— Ապա՜, ապա՜։

— M-lle Blanche-ը, նախանցյալ տարի, սեզոնի ժամանակ արդեն այստեղ, Ռուլետենբուրգում եր։ Յես ել եյի այստեղ գտնվում։ M-lle Blanche-ը այն միջոցին դեռ m-lle de Cominges չեր կոչվում, նմանապես նրա մայրը՝ mme veuve Cominges-ը այն միջոցին գոյություն չուներ։ Գոնե նրա մասին խոսք չեր լինում։ Դե-Գրիյեն ― Դե-Գրիյեն նույնպես չկար։ Յես խորապես համոզված եմ, վոր նրանք վոչ միայն ազգական չեն, այլ և շատ նոր են ծանոթացել իրար։ Դե֊Գրիյեն նույնպես շատ նոր ե մարկիզ դառել,— յես համոզված եմ, կա մի հանգամանք։ Նույնիսկ կարելի յե յենթադրել, վոր նա նոր ե Դե֊Գրիյե կոչվում։ Յես ճանաչում եմ այստեղ մեկին, վոր հանդիպել ե նրան ուրիշ անուն կրելիս։

— Սակայն իրոք նա ունի ծանոթության սոլիդ շրջան։

— Ո՜, այդ կարող ե լինել։ M-lle Blanche-ը կարող ե ունենալ։ Բայց նախանցյալ տարի m-lle Blanche-ը նույն այդ բարոնուհու գանգատով, այստեղի վոստիկանությունից հրավեր ստացավ թողնել քաղաքը և թողեց։

— Ինչպե՞ս թե։

— Նա յերևաց այստեղ այն ժամանակ — սկզբում՝ մի իտալացու հետ, ինչ-վոր իշխանի, պատմական անունով, ինչ վոր Բարբերինի կամ նման բան։ Նրա ձեռները զարդարված եյին մատանիներով և ադամանդներով, և նույնիսկ վոչ-կեղծ։ Նրանք ման եյին գալիս զարմանալի կառքով։ M-lle Blanche֊-ը խաղում եր trente et quarante սկզբում հաջող, ապա՝ բախտը նրան սկսեց խիստ դավաճանել, այդպես եմ հիշում յես։ Հիշում եմ, մի յերեկո նա արտասովոր գումար տանուլ տվեց։ Բայց վոր ավելի վատ ե յեղել՝ un beau matin նրա իշխանը անհայտացել ե, անհայտ ե՝ թե ուր. անհայտացավ կառքը, ձիերը, ամեն ինչ անհայտացավ։ Հյուրանոցում սոսկալի՜ պարտք։ M-lle Զելման (Բարբերինիի տեղ նա հանկարծ m-lle Զելմա դառավ) ծայր աստիճան հուսահատության մեջ եր։ Նա վոռնում ու ծվում եր այնպես, վոր լսվում եր վողջ հյուրանոցում, և կատաղությունից պատռում եր իր զգեստը։ Նույն հյուրանոցում իջեանած ե լինում մի լեհ կոմս, (բոլոր ճամբորդող լեհերը կոմսեր են), և m-lle Զելման, վոր պատառոտում եր իր զգեստները և չանգռոտում, կատվի պես, իր դեմքը՝ իր գեղեցիկ, ոծանելիքով լվացած ձեռներով, նրա վրա վորոշ տպավորություն գործեց։ Նրանք խոսեցին իրար հետ ե մինչև ճաշ Զելման մխիթարվեց։ Յերեկոյան նա յերևաց վոկսալում՝ լեհի հետ թևանցուկ։ M-lle Զելման խնդում եր, ըսա իր սովորության, շատ բարձր, և նրա ձևերը մի քիչ ավելի ազատ եյին։ Նա ռուլեթ խաղացող այն կանանց կարգն ընկավ, վորոնք մոտենալով սեղանին, բոլոր ուժով հրում են ուսով խաղացողներին, վորպեսզի իրենց համար տեղ բաց անեն։ Այստեղ այդ տիկինների համար դա մի առանձին շիկ ե։ Դուք, իհարկե, նկատե՞լ եք նրանց։

— Ո՜, այո՛։

— Չարժե անգամ նկատել։ Ի ցավ կարգին հասարակության, նրանք անպակաս են այստեղ, առնվազն այնպիսիները նրանցից, վորոնք ամեն որ հազար ֆրանկանոց տոմսեր են մանրացնում։ Ասենք՝ հենց վոր նրանք դադարում են տոմսեր մանրացնել, իսկույն նրանց խնդրում են հեռանալ։ M-lle Զելման դեռ շարունակում եր տոմսեր մանրացնել, բայց նրա խաղն առավել ևս դժբախտ եր ընթանում. նկատեցեք, վոր այդ տիկինները հաճախ բախտավոր են խաղում։ Նրանք զարմանալի տիրապետում են իրենց։ Ասենք՝ իմ պատմությունը վերջացավ։ Մի որ, ճիշտ այնպես, ինչպես իշխանը, անհայտացավ նաև կոմսը։ M-lle Զելման յերեկոյան արդեն մենակ յեկավ խաղալու. այս անգամ վոչ վոք չեր յեկել առաջարկելու նրան իր թևը։ Յերկու որում նա վերջնականապես տանուլ տվեց յեղած—չեղածը․ վեր գալով վերջին լուիդորը և տանուլ տալով, նա նայեց շուրջը և իր մոտ տեսավ բարոն Վուրմերհելմին, վոր ուշի-ուշով և խորին զայրույթով նայում եր Զելմայի վրա։ Բայց m-lle Զելման չնկատեց զայրույթը և դիմեց բարոնին հայտնի ժպիտով, խնդրելով կարմրի վրա իր փոխարեն տասը լուիդոր դնել։ Դրա հետևանքով, բարոնուհու գանգատով, յերեկոյան դեմ նա հրավեր ստացավ վոկսալում այլևս յերևան չգալ։ Յեթե դուք զարմանում եք, վոր ինձ հայտնի յեն այդ մանր և միանգամայն անվայել մանրամասները, ապա այդ նրանից ե, վոր յես լսել եմ միստեր Ֆիդերից, իմ ազգականներից մեկից, վոր նույն յերեկոյան իր կառքով m-lle Զելմին Ռուլեթենբերգից տարավ Ապա։ Հիմա հասկացեք՝ m-lle Blanche-ը կամենում ե գեներալի կին դառնալ, հավանորեն նրա համար, վոր այլևս նման հրավերներ չստանա, ինչպես նախանցյալ տարի՝ վոկսալի վոստիկանությունից։ Հիմա նա այլևս չի խաղում. բայց այդ նրա համար, վոր նա հիմա ըստ բոլոր նշանների կապիտալ ունի, վոր նա այստեղի խաղացողներին տոկոսով պարտք ե տալիս։ Այդ ավելի ձեռնտու յե։ Յես նույնիսկ հասկանում եմ, վոր դժբախտ գեներալն ել ե նրան պարտ։ Գուցե Դե֊Գրիյեն ել ե պարտ։ Գուցե Դե-Գրիյեն նրա հետ ընկերակցում ե։ Համաձայնեցեք, առնվազն մինչև ամուսնություն նա չեր կամենա իր վրա դարձնել բարոնուհու և բարոնի ուշադրությունը։ Մի խոսքով, նրա վիճակում նրան ամենից քիչ ե շահավետ սկանդալը։ Իսկ դուք կապված եք նրանց տան հետ և ձեր վարմունքները կարող եյին սկանդալ առաջ բերել, մանավանդ վոր նա ամեն որ հասարակության մեջ յերևան ե գալիս գեներալի հետ թևանցուկ կամ միսս Պոլինայի հետ։ Հիմա հասկանո՞ւմ եք։

— Վո՛չ, չեմ հասկանում,― գոչեցի յես, բոլոր ուժով խփելով սեղանին այնպես, վոր garçon-ը յերկյուղով վազեց մեզ մոտ։

— Ասացեք, միստեր Աստլեյ,— կրկնեցի յես ջղագար,— յեթե դուք այդ ամբողջ պատմությունը գիտեյիք, հետևաբար անգիր գիտեք, թե ինչ պտուղ ե m-lle Blanche de Cominges,― ապա ինչպե՞ս ե, վոր գեթ ինձ չնախազգուշացրիք,— վերջապես գեներալին, իսկ գլխավորն ե՝ միսս Պոլինային, վոր այստեղ վոկսալում, հասարակության մեջ հանդես ե գալիս m-lle Blanche-ի հետ թևանցուկ։ Հնարավո՞ր բան ե այդ։

— Ձեզ նախազգուշացնելու կարիք չկար, վորովհետև դուք վոչինչ չեյիք կարող անել,—հանդարտ պատասխանեց միստեր Աստլեյը։ Համ ել ինչի՞ց նախազգուշացնեյի։ Գեներալը գուցե m-lle Blanche-ի մասին գիտե ավելին, քան յես, և դարձյալ զբոսնում ե նրա և միսս Պոլինայի հետ։ Գեներալը ― դժբախտ մարդ ե։ Յես յերեկ տեսա, ինչպես m-lle Blanche-ը m-r Դե-Գրիյեյի և այն փոքրիկ ռուս իշխանի հետ գեղեցիկ ձի հեծած՝ սաստիկ արագ քշում եր, իսկ գեներալը նրան հետեում եր՝ վոսկեգույն ձի հեծած։ Նա առավոտյան ասում եր, թե վոտները ցավում են, բայց լավ եր հեծած ձին։ Յեվ հենց այդ րոպեյին իմ մտքովն անցավ, վոր նա միանգամայն կորած մարդ ե. համ ել դա իմ գործը չե և յես նոր եմ միայն պատիվ ունեցել ճանաչելու միսս Պոլինային։ Ասենք (հանկարծ բան մտաբերեց միսաեր Աստլեյը)՝ յես ձեզ արդեն ասացի, փոր չեմ կարող ճանաչել վորոշ հարցեր առաջարկելու ձեր իրավունքը, չնայած վոր ձեզ անկեղծ սիրում եմ...

— Բավական ե,― ասացի յես վեր կենալով,― հիմա ինձ համար լույսի պես պարզ ե, վոր միսս Պոլինային ել ե ամեն ինչ հայտնի m-lle Blanche-ի մասին, բայց նա չի կարող անջատվել իր ֆրանսիացուց, ուստի և սիրտ ե անում ման գալ m-lle Blanche-ի հետ։ Հավատացեք, վոչ մի այլ ազդեցություն չեր կարող հարկադրել նրան զբոսնել m-lle Blanche-ի հետ և աղաչել ինձնից, վոր բարոնին ձեռք չտամ։ Այստեղ հենց այդ ազդեցությունն ե, վորի առջև խոնարհվում ե ամեն ինչ։ Յեվ սակայն նրա յերեսից վրա տվի բարոնի վրա։ Սատանան տանի, այստեղ գլուխ հանել չի էինի։

— Առաջինը՝ դուք մոռանում եք, վոր այդ m-lle de Cominges-ը ― գեներալի հարսնացուն ե, իսկ յերկրորդը՝ վոր միսս Պոլինան, գեներալի խորթ աղջիկը, փոքրիկ եղբայր և փոքրիկ քույր ունի, գեներալի հարազատ զավակները, միանգամայն թողնված այգ խելագար մարդուց և, կարծեմ, թալանված։

— Այո՛, այո՛, այդ այդպես ե։ Հեռանալ յերեխաներից ― կնշանակի նրանց բոլորովին թողնել, մնալ նրանց հետ ― կնշանակի նրանց շահերը պաշապանել, գուցե և կալվածքի բեկորները փրկել։ Այդ ամենը ճշմարիտ ե։ Բայց այնուհանդերձ, այնուհանդերձ։ Ո՜, յես հասկանում եմ, թե ինչու յեն նրանք բոլորը հիմա հետաքրքրվում տատիկով։

— Ումնո՞վ,― հարցրեց միստեր Աստլեյը։

— Այն պառավ վհուկով Մոսկվայում, վոր չի մեռնում և վորի մասին սպասում են հեռագրի, թե մեռել ե։

— Այո՛, իհարկե, հետաքրքրության կենտրոնը հիմա նա յե։― Բանը ամբողջապես ժառանգությունն ե։ Ժառանգությունը կհայտնվի և գեներալը կամուսնանա․ միսս Պոլինան ել նույնպես կազատվի, իսկ Դե-Գրիյեն․․․

— Ապա, իսկ Դե-Գրիյեն։

— Իսկ Դե֊Գրիյեյին կվճարվեն փողերը․ նա այստեղ միայն դրան ե սպասում։

— Միա՜յն։ Դուք կարծում եք միայն դրա՞ն ե սպասում։

— Յես ավելին չգիտեմ,― համառ լռեց միստեր Աստլեյը։

—— Իսկ յես գիտեմ, յես գիտե՜մ։ Կրկնեցի յես կատաղի․ նա ել ե սպասում ժառանգության, վորովհետև Պոլինան ոժիտ կստանա, իսկ փող ստանալով՝ իսկույն կփաթաթվի նրա վզին։ Բոլոր կանայք այդպես են։ Յեվ ամենահպարտները նրանց մեջ ― ամենահասարակ ստրկուհիներ են դուրս գալիս։ Պոլինան ընդունակ ե միայն սաստիկ սիրելու և ուրիշ վոչինչ։ Ահա իմ կարծիքը նրա մասին։ Նայեցեք նրան, մանավանդ յերբ նա մտազբաղ նսաած ե լինում․ դա ինչ֊վոր կանխորոշված, դատապարտված, անիծված բան ե։ Նա ընդունակ ե կյանքի և կրքի բոլոր սարսափներին․․․ նա․․․ նա․․․ բայց այդ ո՞վ ե ինձ կանչում,― բացականչեցի յես հանկարծ։― Ո՞վ ե ճչում։ Յես լսեցի՝ ռուսերեն ճչացին ― Ալեքսե՜յ Իվանովիչ։ Կանացի ձայն ե, լսո՞ւմ եք, լսո՞ւմ եք։

Այդ միջոցին մենք մոտենում եյինք մեր հյուրանոցին։ Մենք վաղուց արդեն, աննկատ, թողել եյինք սրճարանը։

— Յես լսեցի կանացի ճիչեր, բայց չգիտեմ, ում եյին կանչում․ ռուսերեն եր. հիմա տենում եմ․ վորտեղից են ճիչերը,― ցույց տվեց միստեր Աստլեյը,― դա այն կինն ե ճչում, վոր մեծ բազկաթոռի վրա ե նստած և վորին այնքան սպասավորներ պատշգամբ եյին բարձրացնում։ Հետևից չեմոդաններ են տանում, կնշանակի՝ գնացքը նոր ե յեկել։

— Սակայն ինչո՞ւ, յե նա ինձ կանչում։ Նա նորից ե ճչում․ տեսեք, ձեռքով ե անում մեզ։

— Յես տեսնում եմ, վոր ձեռքով ե անում,— ասաց միստեր Աստլեյը։

— Ալեքսե՜յ Իվանովիչ, Ալեքսե՜յ Իվանովիչ։ Ա՜խ, տեր իմ, ինչ ապո՜ւշն ե։― Լսվեցին սաստիկ ճիչեր հյուրանոցի պատշգամբից։

Մենք գրեթե վազելով հասանք դռանը։ Յես վոտս դրի ներս և․․․ իմ ձեռները կախ ընկան զարմանքից, իսկ վոտներս կպան տակի քարերին։

Իններորդ գլուխ

Հյուրանոցի լայն պատշգամբում, բազկաթոռի վրա բարձր պահված և շրջապատված ծառաներով, սպասուհիներով և հյուրանոցի բազմաթիվ քսու մարդկանցով, նույնիսկ ոբեր-կելների ներկայությամբ, վոր դուրս եր յեկել դիմավորելու այդպիսի դավիդարաբով, սեփական ծառաներով և այդքան սնդուկներով ու չեմոդաններով ժամանած բարձր հաճախորդուհուն, բազմել եր ― _տա՜տը_։ Նա ինքն եր, ահեղ և հարուստ, յոթանասունհնգամյա Անտոնիգա Վասիլևնա Տարասևիչևան, կալվա ծատիրուհի և մոսկովյան տիրուհի, la baboulinka, վորի մասին խփվում և ստացվում եյին հեռագիրներ, վոր մեռնելու վրա յեր, բայց չեր մեռել և վոր ինքը, սեփական անձով, յեկել ե մեզ մոտ, ասես՝ ձյուն գար մեր գլխին։ Նա յեկել ե, թեև առանց վոտքերի,― նրան տանում եյին, ինչպես միշտ, վերջին հինգ տարվա ընթացքում, բազկաթոռի վրա,― բայց, ըստ իր սովորության, ժիր, աշխույժ, ինքնագոհ, շիտակ նստած, բարձր ու հրամայող, ճչացող, բոլորին հայհոյող ― ճիշտ և ճիշտ այնպես, ինչպես յես պատիվ եմ ունեցել նրան տեսնելու յերկու անգամ այն ժամանակվանից, յերբ մտա գեներալի տունը՝ վորպես ուսուցիչ։ Բնական ե, վոր յես կանգնել եյի նրա առջև՝ զարմանքից արձանացած։ Իսկ նա ինձ տեսավ իր անագե հայացքով հարյուր քայլ հեռվից, յերբ վոր նրան բազկաթոռի վրա ներս եյին տանում, ճանաչեց և կանչեց ինձ անուն-հայրանունu տալով, վոր նույնպես, ըստ իր սովորության, մտքումն ընդմիշտ պահել ե։ «Յեվ սրա՜ն սպասում եյին տեսնել դագաղի մեջ, թաղված և ժառանգություն թողած»,― անցավ իմ մտքից,― «նա հո բոլորիցդ, հյուրանոցի վողջ բնակիչներիցդ ավելի յերկար կապրի՜։ Բայց, աստված իմ, ի՞նչ կլինի հիմա մերայինների, գեներալի որը։ Նա հիմա վողջ հյուրանոցը տակն ու վրա կանի՜»։

― Դե, ի՞նչ ես դու կանգնել առջևս՝ աչքերդ չռած,— շարունակում եր գոռալ վրաս տատը,—չգիտե՞ս գլուխ տալ, բարևել, ի/նչ ե։ Թե՞ հպարտացել ես, չես ուզում։ Թե՞, թերևս, չես ճանաչում։ Լսո՞ւմ ես, Պոտապիչ, դարձավ նա ֆրակը հագին, ճերմակ փողկապ կապած և վարդագույն ճաղատով ալեհեր ծերունուն, իր տան ծառային, վոր ուղեկցել եր նրան ճամբորդության միջոցին, լսո՞ւմ ես, չի՜ ճանաչում։ Թաղե՜լ են։ Հեռագիր հեռագրի հետեվից եյին ուղարկում՝ մեռա՞վ, թե չե՛։ Չէ՞ վոր յես ամեն ինչ գիտեմ։ Իսկ յես, ահա տեսնում ես, սաղ-սալամաթ եմ։

— Թողություն արիք, Անտոնիդա Վասիլևնա, յե՞ս ինչու պիտի ձեր վատը կամենամ,— ուրախ-ուրախ պատասխանեցի յես, ուշքի գալով,— յես միայն զարմացել եյի... Յեվ ինչպե՞ս չզարմանալ, այնքան անսպասելի...

― Ինչի՞ց ես դու զարմանում։ Վագոն նստեցի և յեկա։ Հանգի՜ստ։ Դու զբոսանքի՞ եյիր գնացել, ի՛նչ ե։

— Այո, քիչ ման յեկա վոկսալում։

— Այստեղ լավ ե,— ասաց տատը, նայելով շուրջը,— տաք ե և ծառերը փարթամ են։ Այդ յես սիրում եմ։ Մերոնք տա՞նն են։ Գեներա՞լը։

— Ո՜, տանը կլինեն, այս ժամին անշուշտ բոլորը տանն են։

— Նրանք այստե՞ղ ել են ժամացույցով շարժվում և ամեն տեսակ արարողություններով։ Թաշախո՞ւստ են ծախում։ Լսել եմ կառք են պահում, les seigneurs russes! Քանդվել են և հայդա, արտասահման։ Պրասկովյան ե՞լ ե նրանց հետ։

— Պոլինա Ալեքսանդրովնան ել։

— Ֆրանցո՞ւզիշկան ել։ Դե՛, ինքս բոլորին կտեսնեմ։ Ալեքսեյ Իվանովիչ, ճամբա ցույց տուր, ուղղակի նրա մոտ։ Դու այստեղ լա՞վ ես։

— Միջակ, Անտոնիդա Վասիլևնա։

— Իսկ դու, Պոտապիչ, ասա այդ ապուշ կելներին, վոր ինձ հարմար բնակարան հատկացնի, լավ, վոչ-բարձր, այնտեղ ել իրեղենները կտանես։ Ի՞նչ եք բոլորղ թափվել, վոր ինձ տանեք։ Ի՞նչ են վրա ավել։ Ստրուկնե՜ր եմ ասում, հա՜։ Այդ ո՞վ ե հետդ,— դարձավ նա նորից ինձ։

— Դե միստեր Աստլեյն ե։

— Այդ ի՞նչ միստեր Աստլեյ ե։

— Ճամբորդ, իմ բարի ծանոթը․ ծանոթ ե նաև գեներալին։

— Անգլիացի յե։ Այդ ե, վոր աչքերը չռել ե վրաս և ատամները քիփ սեղմել։ Ասենք՝ յես սիրում եմ անգլիացիներին։ Դե՛, քարշ տվեք վերև, ուղղակի նրանց կացարանը. դե, վորտե՞ղ են նրանք։

Տատին տարան․ յես գնում եյի առջևից հյուրանոցի լայն սանդուխքով։ Մեր յերթը շատ տպավորիչ եր։ Բոլորը, վոր գալիս եյին մեր դիմաց, կանգ եյին առնում և աչքերը չռած մտիկ տալիս։ Մեր հյուրանոցն ամենալավն ե համարվում, ամենաթանգը և ամենաարիստոկրատիկը։ Սանդուխքի վրա և կորիդորներում միշտ շքեղ տիկիններ են հանդիպում և ծանր անգլիացիներ։ Շատերը ներքևում տեղեկանում եյին ոբեր֊կելներից, վորը իր հերթին խորապես զարմացած եր։ Նա, իհարկե, բոլոր հարց ու փորձ անողներին պատասխանում եր, վոր սա կարևոր մի ոտարուհի յե, une russe, une comtesse, grande dame և վոր նա այն կացարանը կգրավի, վոր մի շաբաթ առաջ գրավելիս ե յեղել la grande duchesse de N։ Տատի հրամայող և իշխանավորական արտաքինը, վորին բարձրացնում եյին բազկաթոռի վրա, գլխավոր տպավորության պատճառն եր։ Յուրաքանչյուր նոր դեմք հանդիպելիս՝ նա չափում եր հետաքրքիր հայացքով և բոլորի մասին ինձնից բարձրաձայն հարց ու փորձ եր անում։ Տատը խոշոր ջինսից եր և թեև բազկաթոռից վեր չեր կենում, այնուամենայնիվ նրան նայելիս զգացվում եր, վոր նա շաա բարձրահասակ ե։ Նրա մեջքը շիտակ եր, տախտակի պես, և չեր հենած բազկաթոռին։ Նրա սպիտակահեր, մեծ գլուխը, դեմքի խոշոր և սուր գծագրությամբ, բարձր եր պահված․ նրա հայացքը մի տեսակ նույնիսկ կռվարար եր և դիպչող։ Չնայած յոթանասուն հինգ տարվան, նրա դեմքը բավականին թարմ եր և նույնիսկ ատամները շատ չեյին վնասվել։ Նրա հագին սև, մետաքսե զգեստ կար և գլխին՝ ճերմակ ծածկոց։

― Նա ինձ չափազանց հետաքրքրում ե,— շշնջաց ինջ միստեր Աստլեյը, բարձրանալով իմ կողքին։

«Հեռագիրների մասին նա գիտե», մտածեցի յես․ «Դե֊Գրիյեն նույնպես հայտնի յե նրան, բայց m-lle Blanche-ը, դեռ ևս, կարծես թեք քիչ ե հայտնի»։ Յես իսկույն այդ մասին ասացի միստեր Աստլեյին։

Ի՞նչ մեղքս թագցնեմ։ Հենց վոր իմ առաջին զարմանքն անցավ, յես սաստիկ ուրախացա կայծակի այն հարվածին, վոր մենք հիմա պիտի հասցնեյինք գեներալին։ Ինձ ինչ-վոր բան ասես հրահրում եր և յես գնում եյի առջևից՝ չափազանց ուրախ։

Մերոնք կենում եյին յերրորդ հարկում. յես չզեկուցի, անգամ դուռը չբաղխեցի, այլ ուղղակի լայն բաց արի և տատին ներս տարան, վորպես հաղթական կամարի տակով։ Նրանք բոլորն ել, ասես դիտմամբ, հավաքված եյին մեկաեղ, գեներալի առանձնասենյակում։ Ժամը տասներկուսն եր և կարծես ինչ-վոր տեղ գնալու ծրագիր եր կազմվում,― վոմանք մտադիր եյին կառքով գնալու, մյուսները՝ ձիով, բոլորը միասին․ բացի այդ կային նաև հրավիրվածներ ծանոթներից։ Բացի գեներալից, Պոլինայից յերեխաների հետ, վերջինների դայակից, առանձնասենյակում եյին՝ Դե-Գրիյեն, m-lle Blanche-ը, դարձյալ ամազոնի զգեստով, սրա մայրը՝ m-me veuve Cominges. փոքրիկ իշխանը և գիտնական ճամբորդ, գերմանացի, վորին յես նրանց տանն առաջին անգամն եյի տեսնում։ Տատի բազկաթոռը դրին ուղղակի սենյակի մեջտեղը, յերեք քայլ հեռու գեներալից։ Աստվա՜ծ իմ, յերբեք չեմ մոռանա այդ տպավորությունը։ Մեր ներս մտնելուց առաջ գեներալն ինչ-վոր բան եր պատմում, իսկ Դե-Գրիյեն ուղղում եր նրան։ Պետք ե նկատել, վոր m-lle Blanche-ը և Դե-Գրիյեն, ահա յերկու-յերեք որ ե՝ ինչ-ինչ պատճառով շատ ուշադիր եյին փոքրիկ իշխանի նկատմամբ,— à la barbe du pauvre général, և հասարակությունը, գուցե և արհեստականորեն, բայց ամենաուրախ և բարեհոգի-ընտանեկան տրամադրության մեջ եր։ Տեսնելով տատին՝ գեներալը փետացավ, բերանը բաց՝ կանգ առավ խոսքի կիսին։ Նա նայում եր տատին աչքերը չռած, կարծես բազիլիսկի հայացքից կախարդված։ Տատն ել եր նայում նրան լուռ, անշարժ,― բայց դա ի՞նչ հաղթական, հարցապնդող և ծաղրական հայացք եր։ Նրանք այսպես իրար վրա նայեցին տասը յերկար ու ձիգ վայրկյան, և բոլոր շրջապատողները խորապես լուռ եյին։ Դե֊Գրիյեն սկզբում ապուշ կտրեց, բայց շուտով նրա դեմքի վրա յերևան յեկավ արտասովոր անհանգստություն։ M-lle Blanche-ը բարձրացրեց հոնքերը, բացեց բերանը և վայրենի հայացքով զննում եր տատին։ Իշխանն ու գիտնականը խորին յերկմտությամբ դիտում եյին այդ պաակերը։ Պոլինայի հայացքում սաստիկ զարմանք և յեկմտություն արտահայտվեց, սակայն նա հանկարծ ճերմակեց, թաշկինակի պես․ մի րոպե անց արյունը արագ խփեց նրա դեմքին և շառագունեց այտերը։ Այո՛, դա բոլորի համար խորտակում եր։ Յես հատկապես զբաղված եյի նրանով, վոր հայացքս տատից բոլոր շրջապատողներին եյի դարձնում և վերստին տատի վրա գցում։ Միստեր Աստլեյը կանգնել եր մի կողմ, ըստ իր սովորության, հանգիստ և պատվարժան։

— Դե՛, ահա և յե՜ս։ Այն ել հեռագրի փոխարե՜ն։― Պոռթկաց, վերջապես, տատը, ընդհատելով լռությունը։― Հը՞, չեյի՞ք սպասում։

— Անտոնիդա Վասիլևնա․․․ Հորաքույր ջան․․․ այդ ինչպե՞ս յեղավ․․․― կմկմաց թշվառ գեներալը։ Յեթե տատը մի քանի վայրկյան ևս չխոսեր, նա գուցե կաթվածահար լիներ։

— Ի՞նչն ինչպես յեղավ։ Վագոն նստեցի և յեկա։ Բա ինչի՞ համար են յերկաթուղիները։ Իսկ դուք ի՞նչ եյիք կարծում,— յես վոտներս մեկնել-մեռել եմ և ձեզ ել ժառանգությո՞ւն թողել։ Յես հո գիտեմ, թե ի՞նչ հեռագիրներ ես խփել այստեղից։ Տեսնես ինչքան փող տված կլինես։ Այստեղից եժան չի՜։ Իսկ յես վոտներս գցեցի ուսերիս և հայդա՛, այստեղ։ Նա այն ֆրանսիացի՞ն ե։ M-r Dե֊Գրի՞յե, կարծեմ։

— Oui, madame,― տեղը բերեց Դե֊Գրիյեն,— et croyez, je suis si enchanté... votre santé... c’est un miracle... vous voir ici... une surprise charmante...

— Charmante, բա չե՞․ ճանաչում եմ քեզ, միմոս, յես քեզ իսկի այսքան ել չեմ հավատում,― և նա ցույց տվեց ֆրանսիացուն իր ճկույթը։― Սա՞ ով ե,— դարձավ նա, ցույց տալով m-lle Blanche-ին։ Տպավորիչ ֆրանսուհին, ամազոնի զգեստով, ճիպոտը ձեռքին, ըստ յերևույթին զարմացրել եր նրան։― Այստեղացի՞ յե, ի՛նչ ե։

— Դա m-lle Blanche de Cominges-ն ե, իսկ ահա և նրա մայրը՝ m-me de Cominges-ը․ նրանք այս հյուրանոցում են կենում,— զեկուցի յես։

— Ամուսնացա՞ծ ե աղջիկը,― առանց քաշվելու հարց ու փորձ եր անում տատը։

— M-lle de Comindes-ը ազափ աղջիկ ե,― պատասխանեցի յես ինչքան կարելի յե ավելի ակնածությամբ և դիտմամբ կիսաձայն։

— Ուրա՞խն ե։

Յես սկզբում հարցը չհասկացա։

— Նրա հետ ձանձրալի չե՞։ Հասկանո՞ւմ ե ռուսերեն։ Ա՛յ, Դե֊Գրիյեն, մեզ մոտ Մոսկվայում կիսատ-պռատ վարժվել ե մեր լեզվին։

Յես բացատրեցի նրան, վոր m-lle de Comjnges-ը յերբեք Ռուսաստանում չի յեղել։

— Bonjour!― ասաց տատը, հանկարծ կտրուկ դիմելով m-lle Blanche-ին։

— Bonjour, madame,― արարողության ձևով և նազելիորեն մի վոտով ծունկ չոքելու ձև արեց m-lle Blanche-ը, շտապելով, արտասովոր համեստության և քաղաքավարության քողի ներքո դեմքի և մարմնի ամբողջ արտահայտությամբ ցույց տալ իր արտասովոր զարմանքը նման տարորինակ հարցի և վարվեցողության առիթով։

— Ո՜, աչքերը ցած գցեց, կոտրատվում ե և ձևացնում. իսկույն յերևում ե թռչունը․ դերասանուհի կլինի։ Յես այստեղ հյուրանոցում՝ ներքևում եմ իջևանել,― դարձավ նա հանկարծ գեներալին․― քո հարևանուհին եմ դառնալու. ուրա՞խ ես, թե չե՞։

— Ո՜, հորաքույր ջան։ Հավատացեք անկեղծ զգացմունքներիս․․․ իմ ուրախությանը,― տեղը բերեց գեներալը։ Նա մասամբ արդեն զգաստացել եր, իսկ վորովհետև յերբեմն նա գիտեր հաջող խոսել, նշանակալից և վորոշ տպավորություն գործելու հավակնությամբ, ապա հիմա ել սկսեց յերկար ու բարակ խոսել։― Մենք այնքան մտահոգված և զարմացած եյինք տեղեկություններից ձեր առողջության մասին․․․ Մենք այնպիսի հուսահատ հեռագիրներ եյինք ստանում և հանկարծ

— Ե՜, փչում ես, փչո՜ւմ․― ընդհատեց նրան տատը։

— Սակայն այդ ինչպե՞u ե,― նույնպես արագությամբ ընդհատեց գեներալը և ձայնը բարձրացրեց, աշխատելով զանց առնել «փչում ես»-ը,― այդ ինչպե՞ս ե, վոր դուք սիրտ եք արել նման ճամբա դուրս գալու։ Համաձայնեցեք, վոր ձեր հասակում և ձեր առողջությամբ... համենայն դեպս այդ ամենը այնքան անսպասելի յե, վոր հասկանալի յե մեր զարմանքը։ Բայց յես այնքան ուրախ եմ․․․ և մենք բոլորս (նա սկսեց զգացված և հրճվանքով ժպտալ) բոլոր ուժով կաշխատենք այստեղի սեզոնը դարձնել ձեզ համար ամենահաճելի ժամանց․․․

— Դե՛, բավական ե, դատարկ խոսքեր են. դուրս ես տալիս, ըստ սովորականին. յես մենակ ել կկարողանամ ապրել։ Ասենք, ձեզ հետ ել կապրեմ․ յես հիշաչար չեմ։ Այդ ինչպե՞ս յեղավ, հարցնում ես դու։ Ի՞նչ զարմանալու բան կա։ Ամենահասարակ կերպով։ Ի՞նչ են նրանք բոլորն ել զարմանում։ Բարև, Պրասկովյա։ Դու այստեղ ինչ ես անում։

— Բարև, տատի,— ասաց Պոլինան, մոտենալով նրան,— վաղո՞ւց ե ինչ ճանապարհին եք։

— Ահա՛, սա ամենից խելոք հարցը տվեց, թե չե՝ ա՜խ ու վա՜խ։ Արի տես վոր՝ հա՛ պառկեցի ու պառկեցի, հա՛ բժշկեցին ու բժշկեցին, յես բժիշկներին դուրս արի և կանչեցի Նիկոլի յեկեղեցու ժամկոչին։ Նա նույն հիվանդությունից մի կնիկ եր բժշկել խոտի փոշիով։ Ահա ինձ ել ոգնեց. յերրորդ որը ջանս քրտնեց և տեղից յելա։ Ապա դարձյալ ժողովվեցին իմ գերմանացիները, ակնոցները դրին, խոսել սկսեցին՝ «յեթե հիմի, ասում են, արտասահման գնաք, հանքային ջրերը և բուժընթացքն ավարտեք, ապա ցավերը բոլորովին կանցնեն»։ Ինչո՞ւ չե, մտածեցի յես։ Դուր֊զաժիգինները ախ ու վախն սկսեցին՝ «ինչպե՞ս կարող եք դուք տեղ հասնել»։ Ա՛յ քեզ բա՜ն։ Մի որում պատրաստություն տեսա և անցյալ շաբաթ, հինգշաբթի որը վերցրի մի աղջիկ, Պոտապիչին, լաքեյ Ֆյոդորին, և այս Ֆյոդորին Բերլինում դուրս արի, վորովհետև տեսա, վոր նա իսկի պետքական չի, մենակ ել տեղ կհասնեյի․․․ Հատուկ վագոն եմ վարձում, իսկ բեռնակիրներ ― բոլոր կայարաններում ել կան, մի աբասով ուր ասես կտանեն։ Սրանց տե՜ս, ինչ բնակարան են վարձել,― ավարտեց նա, նայելով շուրջը։ Այդ ի՞նչ փողերով ես անում։ Չե՞ որ ամեն ինչդ գրավ ե դրված։ Մենակ այդ ֆրանցուզիշկային ինչքա՜ն փող ես պարտ։ Յես հո ամեն ինչ գիտեմ, ամեն ինչ։

— Յես, հորաքույր․․․― սկսեց գեներալը սաստիկ քաշվելով,― յես զարմանում եմ, հորաքույր ― յես, կարծեմ, կարող եմ առանց ում և իցե ստուգման ապրել․․․ համ ել իմ ծախսերը չեն գերազանցում իմ միջոցները և մենք այստեղ․․․

― Քո՞ ծախսերը չեն գերազանցում։ Կասե՜ս, ելի։ Յերեխաներիդ վերջյին պատառը կողոպտած կլինես արդեն, խնամակա՜լ:

― Դրանից հետո, այդ տեսակ խոսքերից հետո․․․― սկսեց գեներալը զայրույթով,— ե՛լ չգիտեմ թե․․․

— Այդ ե, վոր չգիտես։ Ռուլեթից ել, ով գիտե, չես հեռանում։ Ցեղած-չեղածդ տանուլ ես տվել։

Գեներալս այնքան ապշել եր, վոր հորդ զգացմունքներից քիչ եր մնացել խեղդվի։

— Ռուլե՞թ։ Յե՞ս։ Իմ դիրքո՞վ․․․ Յե՞ս։ Ուշքի յեկեք, հորաքույր, դուք յերևի դեռ տկար եք...

— Ե՜, փչում ես, փչում։ Յերևի չեն ել կարողանում սեղանից հեռու քաշել․ փչո՜ց։ Ահա յես կտեսնեմ, թե այդ ռուլեթն ինչ բան ե, հենց այսոր։ Դու, Պրասկովյա, պատմիր ինձ, թե այստեղ տեսնելու ինչ բան կա, ասենք, Ալեքսեյ Իվանովիչն ել ցույց կտա, իսկ դու Պոտապիչ, գրի առ, թե ուր պիտի գնանք։ Ի՞նչ տեսնելու բան կա այստեղ,― դիմեց նա հանկարծ դարձյալ Պոլինային։

— Այստեղ մոտիկ մի դղյակի ավերակներ կան, հետո՝ Շլանգենբերգը։

— Շլանգենբերգս վո՞րն ե։ Անտա՞ռ ե, ինչ ե։

— Վոչ․ անտառ չե, սար ե․ այնտեղ կետ կա․․․

— Այդ ի՞նչ կետ ե։

— Սարի ամենաբարձր կետը, ցանկապատած։ Այնտեղից աննման տեսարան ե բացվում։

— Ասել ե՝ սա՞րը պիտի քարշ տան բազկաթոռը։ Կկարողանա՞ն, թե չե։

— Ո՜, բեռնակիրներ կարելի յե գտնել, վոր քան կամենաք,— պատասխանեցի, ես։

Այդ միջոցին մոտեցավ տատին բարևելու Ֆեդոսյան, դայակը, և մոտեցրեց գեներալի յերեխաներին։

— Դե, պաչպչվելու կարիք չկա։ Չեմ սիրում համբուրել յերեխաներին՝ բոլոր յերեխաները խլինքոտ են։ Ե՜, դու, Ֆեդոսյա, ինչպե՞ս ես այստեղ։

— Ստեղ շատ, շատ լավ ա, նանի Անտոնիդա Վասիլևնա,— պատասխանեց Ֆեդոսյան։― Դուք վոնց եյիք, նանի ջան։ Մենք ձեզ հմար ենքան դարդ եյինք անում։

— Գիտե՜մ, դու վոր շիտակ հոգի ունես։ Այս ի՞եչ ե ձեզ մոտ, բոլորն ել հյուրեր են, ինչ ե,— դիմեց նա դարձյալ Պոլինային։— Այս ակնոցավոր քոնձո՞ւռն ով ե։

— Իշխան Նիլսկին, տատի,― շշնջաց Պոլինան։

— Ռուս ե յեղել, ուրեմն։ Իսկ յես կարծում եյի՝ չի հասկանա։ Գուցե չլսեց։ Միստեր Աստլեյին յես արդեն տեսել եմ։ Ահա, նորից նա՛,— տեսավ նրան տատը,— րարև,— դիմեց նրան հանկարծ։

Մի ստեր Աստլեյը նրան լուռ գլուխ տվեց։

— Ե՜հ, ի՞նչ լավ բան կասեք ինձ։ Մի բան ասացեք։ Թարգմանիր նրան այս, Պոլինա։

Պոլինան թարգմանեց։

— Այն, վոր յես մեծ հաճույքով եմ նայում ձեզ վրա, վոր դուք վողջ և առողջ եք,—լուրջ, բայց մեծ պատրաստակամությամբ պատասխանեց միստեր Աստլեյը։ Թարգմանեցին տատի համար և նրան, ըստ յերեույթին, այդ դուր յեկավ։

— Ի՛նչ լավ են միշտ պատասխանում անգլիացիք,— նկատեց նա։― Յես, չգիտեմ ինչու, միշտ սիրել եմ անգլիացիներին, վոչ մի համեմատություն ֆրանսիացիների հետ։ Անցեք ինձ մոտ,— դիմեց նա դարձյալ միստեր Աստլեյին,— կաշխատեմ ձեզ շատ անհանգիստ չանել։ Թարգմանիր այդ նրա համար և ասա, վոր յես այստեղ ներքևում եմ իջևանել, լսո՞ւմ եք, ներքևում, ներքևում,— կրկնեց նա միստեր Աստլեյին, մատով ներքև ցույց տալով։

Միստեր Աստլեյը չափազանց գոհ եր հրավերից։

Տատը ուշադիր և գոհունակ հայացքով վոտից գլուխ նայեց Պոլինային։

— Յես քեզ, Պրասկովյա, կսիրեյի,― ասաց նա հանկարծ,— լավ աղջիկ ես, նրանց բոլորից լավ ես, մենակ քո խասիաթը ― աստված հեռու տանի՜։ Ասենք՝ իմ խասիաթն ել պակաս չի։ Մի շուռ յեկ, գլխիդ հո շինովի մա՞զ չի։

— Չե, տատի, իմն ե։

— Այդպես հա՜, այժմյան հիմար մոդան չեմ սիրում։ Շատ գեղեցիկն ես։ Յեթե կավալեր լինեյի, կսիրահարվեյի վրադ։ Եդ ինչո՞ւ մարդու չես գնում։ Ե՛հ, դե ժամանակ ե արդեն։ Համ ել սիրտս ման գալ ե ուզում, թև չե վագոն, հա վագոն․․․ Քե՞զ ինչ յեղավ, ելի բարկանում ես,― դիմեց նա գեներալին։

— Քավ լիցի, հորաքույր, հերիք ե,— ուշքի յեկավ ուրախացած գեներալը,— յես հասկանում եմ, ձեր տարիքում...

— Cette vieille est tombée en enfance,— շշնջաց ինձ Դե-Գրիյեն։

— Յես ուզում եմ այստեղ ամեն ինչ տեսած լինել։ Կզիջե՞ս ինձ Ալեքսեյ Իվանովիչին,― շարունակեց տատը իր խոսքը գեներալին։

— Ո՜, ինչքան կամենաք, բայց յես ել․․․ Պոլինան ել, m-r Դե-Գրիյեն ել․․․ մենք բոլորս հաճույք կհամարենք ուղեկցել ձեզ․․․

— Mais, madame, cela sera un plaisir...— միջամտեց Դե-Գրիյեն հմայիչ ժպիտով։

— Այդպես հա՜, plaisir։ Ծիծաղելի յես դու, բարեկամ։ Ասենք՝ յես քեզ փող տվողը չեմ,― ավելացրեց նա դիմելով գեներալին։― Դե հիմա իմ համարը գնամ։ Պետք ե նայեմ-տեսնեմ, ապա՝ գնամ այդ բոլոր տեղերը։ Դե՛հ, բարձրացրեք։

Տատին նորից բարձրացրին և բոլորը խմբովին գնացին բազմոցի հետևից սանդուխքով ներքև։ Գեներալը գնում եր, ասես մահակով տվել եյին նրա գլխին և նա ապուշ եր կտրել։ Դե-Գրիյեն ինչ֊վոր բան եր մտորում։ M-lle Blanche-ը մեկ ուզեց մնա, մեկ ել, չգիտեմ ինչու, վճռեց բոլորի հետ միասին գնալ։ Նրա հետևից իսկույն իշխանն ել գնաց և վերևում, գեներալի կացարանում, մնացին միայն գերմանացին և madame veve Cominges-ը։

Տասներորդ գլուխ

Հանքային ջրերում,― կարծես թե բովանդակ Յեվրոպայում ել,― հյուրանոցների կառավարիչները և ոբեր֊կելներները, հաճախորդներին կացարան հատկացնելիս, վոչ այնքան նրանց պահանջներով ու ցանկություններով են առաջնորդվում, վորքան նրանց մասին իրենց ունեցած անձնական հայացքներով․ և պետք ե նկատել, հազիվ են սխալվում։ Բայց տատին, անհայտ ե արդեն թե ինչու, այնպիսի շքեղ բնակարան հատկացրին, վոր նույնիսկ չափն անցան. չորս ճոխ կահավորած սենյակ, վաննայով, ծառաների համար առանձին տեղեր, հատուկ սենյակ կամերուհու համար և այլն, և այլն։ Իրոք, մի շաբաթ առաջ այդ սենյակներում ինչ-վոր ցrande duchesse եր իջևանել, վորի մասին, իհարկե, իսկույն ևեթ հայտնվում ե նոր կենվորներին, կացարանի գինը բարձրացնելու նպատակով։ Տատին տարան, կամ ավելի ճիշտ ե ասել՝ անիվավոր բազկաթոռի վրա ման ածեցին բոլոր սենյակները և նա ուշիմ ու խստահայաց նայում եր։ Ոբեր-կելները, արդեն հասակավոր մարդ, ճաղատ գլխով, հարգանքով ուղեկցում եր նրան այդ առաջին տեսության միջոցին։

Չգտեմ՝ ում տեղ եյին դնում բոլորը տատին, բայց կարծեմ շատ կարևոր անձնավորության տեղ և գլխավորն ե, շատ հարուստ։ Մատյանի մեջ իսկույն գրի առան՝ Madame la ցénérale princesse de Tarassevitcheva, թեև տատը յերբեք իշխանուհի չի յեղել։ Ծառաները, հատուկ տեղը վագոնում, անհամար վոչ-պետքական սնդուկները, չեմոդանները, վոր յեկել եյին տատի հետ, յերևի հարգանքի սկզբնավորության պատճառն եյին դառել, իսկ բազկաթոռը, տատի ձայնն ու խոսելու կտրուկ յեղանակը, նրա եքսցենտրիկ հարցերը, վոր նա տալիս եր բոլորովին առանց քաշվելու և վոչ մի առարկություն չհամբերող տեսքով, մի խոսքով տատի վողջ կերպարանքը,— շիտակ, կտրուկ, հրամայող,— լրացրին ընդհանուր յերկրպագությունը։ Նայելու միջոցին, տատը յերբեմն հանկարծ հրամայում եր կանգնեցնել բազկաթոռը, ցույց եր տալիս մատով կահավորության վորևե առարկա և անսպասելի հարց տալիս հարգանքով ժպտացող, բայց արդեն վախենալ սկսող ոբեր-կելներին։ Տատը հարցերը ֆրանսերեն եր տալիս, թեև բավական վատ եր ֆրանսերեն խոսում, այնպես վոր, սովորաբար, յես թարգմանում եյի։ Ոբեր-կելների պատասխանները, ըստ մեծի մասին, նրան դուր չեյին գալիս և թվում եյին անբավարար։ Ասենք՝ ինքն ել կարծես լուրջ բան չեր հարցնում, այլ աստված գիտե, թե ինչ բան։ Հանկարծ, որինակ, կանգ եր առնում պատկերի առջև,— վորևե հայտնի պատկերի բավական թույլ պատճենի, դիցաբանական բովանդակությամբ։

— Ո՞ւմ պատկերն ե։

Ոբեր-կելները հայտնում եր, թե, յերևի, վորևիցե կոմսուհու։

— Ինչպե՞ս ե, վոր դու չգիտես։ Այստեղ ե ապրում, բայց չգիտես։ Պատկերն ինչո՞ւ յե այստեղ։ Աչքերն ինչո՞ւ յեն շիլ։

Այդ բոլոր հարցերին ոբեր-կելները բավարար պատասխանել չեր կարող և նույնիսկ ինքն իրեն կորցրեց։

— Ա՛յ քեզ ապուշ,― իր կարծիքը հայտնեց տատը ռուսերեն։

Նրան տարան։ Նույն պատմությունը կրկնվեց ինչ-վոր սաքսոնական փոքրիկ արձանի առիթով։ Տատը յեըկար զննեց, ապա կարգադրեց դուրս տանել, անհայտ ե, թե ինչու համար։ Վերջապես կպավ ոբեր-կելների յախից՝ ննջարանի խալիները ի՞նչ են նստել և վորտեղ են գործվել։ Ոբեր-կելները խոստացավ տեղեկանալ։

— Ա՛յ, քեզ եշեր,― մրթմրթում եր տատը և իր վողջ ուշքը խալիներին դարձրեց։

— Ի՜նչ շքեղ ամպհովանի յե։ Ապա բաց արեք։

Անկողինը բաց արին։

— Ելի՛, ելի՛, բոլորովին բաց արեք։ Վերցրեք բարձերը, յերեսները հանեք, դոշակը բարձրացրեք։

Ամեն ինչ տակնուվրա արին։ Տատը ուշի-ուշով նայեց։

— Լավ ե, վոր սրանց մեջ թախտաբիթի չկա։ Ճերմակեղենը դուրս տարեք։ Եմ ճերմակեղենը կսփռեք և իմ բարձերը կդնեք։ Բայց այս ամենը շատ փարթամ ե, ինչի՞ս ե պետք, պառավիս, այդպիսի կացարան՝ մենակ — տխուր ե։ Ալեքսեյ Իվանովիչ, դու շուտ-շուտ յեկ մոտս, հենց վոր վերջացնես յերեխաներին դաս տալը։

— Յես յերեկվանից այլևս գեներալի մոտ չեմ ծառայում,— պատասխանեցի յես,― ե ապրում եմ հյուրանոցում միանգամայն ինքնուրույն։

— Ա՞յդ ինչու։

— Նորերս այստեղ յեկավ մի ազնվազարմ գերմանացի բարոն իր ամուսնու ― բարոնուհու հետ, Բերլինից։ Ցերեկ յես զբոսավայրում նրանց հետ գերմաներեն խոսեցի, առանց հետևելու Բերլինի առոգանության։

— Ե՜, ի՜նչ կա վոր։

— Նա այդ կոպտություն համարեց և գանգատվեց գեներալին, իսկ գեներալը յերեկ ևեթ ինձ պաշտոնանկ արեց։

— Հայհոյե՞լ ես դու այդ բարոնին, ինչ ե։ (Հայհոյած ել լինեյիր ― բան չկա)։

— Ո՜, վո՛չ։ Ընդհակառակը՝ բարոնը վրաս ձեռնափայտ բարձրացրեց։

— Իսկ դու, փսլնքոտ, թույլ տվեցիր, վոր քո ուսուցչի հետ այդպես վարվե՞ն,― դիմեց նա հանկարծ գեներալին,― տեղից ե՞լ դուրս արիր։ Փալաս եք դուք, փալաս եք, ինչպես յե՛ս եմ տեսնում։

— Անհանգիստ մի՛ք լինի, հորաքույր,― պատասխանեց գեներալը ինչ-վոր գոռոզ-արձակ շեշտով,— յես ինքս գիտեմ վարել իմ գործերը։ Համ ել Ալեքսեյ Իվանովիչը վոչ-բոլորովին ճիշտ ե հաղորդում։

— Իսկ դո՞ւ, այդպես ել կերա՞ր,— դարձավ նա ինձ։

— Յես մտադիր եյի բարոնին մենամարտության կանչել,— պատասխանեցի յես վորքան կարելի յե համեստ ու հանգիստ,— բայց գեներալը հակառակեց։

— Դրա՞ն ինչու յես հակառակել,— նորից դարձավ տատը գեներալին։ (Իսկ դու, յեղբայր, գնա, վոր կկանչեն ― կգաս,— դարձավ նա ոբեր-կելներին․― բերան-բաց կանգնելու կարիք չկա։ Տանել չեմ կարող այդ նյուրենբերգցի ռեխին։)

Կելները գլուխ տվեց և հեռացավ, իհարկե, առանց հասկանալու տատի կոմպլիմենտը։

— Քավ լիցի, հորաքույր, մի՞թե մենամարտությունը հնարավոր ե․― պատասխանեց գեներալը քմծիծաղ տալով։

— Իսկ ինչո՞ւ հնարավոր չե։ Տղամարդիկ բոլորը ― աքլորներ են․ ե՜, թող կռվեն։ Փալաս եք դուք բոլորդ, ինչպես տեսնում եմ, չեք կարողանում ձեր հայրենիքի պատիվը պաշտպանել։ Դեհ, բարձրացրեք։ Պոտապիչ, կարգադրիր, վոր միշտ յերկու բեռնակիր պատրաստ լինեն, վարձիր և պայմանավորվիր։ Յերկուսից ավելի ― հարկավոր չե։ Հարկավոր ե լինում տանել միայն սանդուխքներով, իսկ հարթ տեղով, փողոցով ― քշել, այդպես ել կասես. համ ել կանխավճար տուր ― ավելի հարգանք կտածեն։ Ինքդ ել միշտ մոտս յեղիր, իսկ դու, Ալեքսեյ Իվանովիչ, ցույց տուր ինձ այդ բարոնին զբոսավայրում․ այդ ի՞նչ տեսակ ֆոն-բարոն ե, մի աչքով նայենք վրան։ Դե, վորտեղ ե ապա այդ ռուլեթը։

Յես բացատրեցի, վոր ռուլեթները վոկսալում են, դահլիճներում։ Ապա հետևեցին հարցեր՝ շա՞տ են, խաղացողները շա՞տ են, վո՞ղջ որն են խաղում, ինչպե՞ս են սարքված։ Յես ի վերջո ասացի, վոր ամենից լավն ե սեփական աչքով տեսնել, վոր նկարագրելը բավական դժվար ե։

— Դե, հենց ուղղակի այնտեղ ել տարեք։ Առաջ ընկի՛ր, Ալեքսեյ Իվանովիչ։

— Ինչպե՞ս, մի՞թե, հորաքույր, դուք նույնիսկ չե՞ք հանգստանա ճանապարհից,—հոգատարությամբ հարցրեց գեներալը։ Նա մի քիչ կարծես շվարեց, ասես նրանք բոլորն ել մի տեսակ հապաղեցին և իրար նայեցին։ Ըստ յերևույթին նրանց բոլորի համար մի քիչ անհարմար եր, նույնիսկ ամոթ՝ ուղեկցել տատին ուղղակի վոկսալ, վորտեղ նա, հասկանալի բան ե, կարող եր զանազան արտասովոր բաներ անել, այն ել հրապարակորեն․ մինչդեռ նրանք բոլորն ել պատրաստակամություն եյին հայտնել ուղեկցելու նրան։

— Ի՞նչ հանգստանամ։ Հոգնած չե․ առանց այն ել հինգ որ նստած եմ յեղել։ Հետո յել կտեսնենք, թե այստեղ ինչ աղբյուրներ և բուժիչ ջրեր կան և վորտեղ են նրանք։ Իսկ հետո․․․ անունն ի՞նչ ե,― դու, Պրասկովյա, կետ ասացիր, ինչ ասացիր։

— Կետ, տատի։

— Ե՜հ, կետ ե, թող կետ լինի։ Այստեղ ե՞լ ինչ կա։

— Այստեղ շատ բան կա,― դժվարացավ պատասխանել Պոլինան։

— Ե՜՛հ, ինքդ չգիտես։ Մարֆա, դու ել հետս կգաս․― ասաց նա իր աղախնին։

— Նա՞ ինչու գա, հորաքույր ջան,― անհանգստացավ հանկարծ գեներալը,― և վերջապես այդ չի կարելի․ Պոտապիչին ել հազիվ թե թողնեն վոկսալ մտնի։

— Դատարկ բան ե։ Ծառա յե ― թողնենք մնա՞։ Շունչ կենդանի յե, չե՞։ Մի շաբաթ ե, ինչ ճանապարհ ենք հանում, նրա սիրտն ել ե ուզում բան տեսնել, չե՞։ Ո՞ւմ հետ պիտի գնա, յեթե վոչ ինձ հետ։ Նա հո քիթը փողոց չի հանի։

— Բայց, տատի․․․

—— Ամաչո՞ւմ ես հետս գաս, ինչ ե։ Դե տանը մնա, քեզ հո քարշ չե՞ն տալիս։ Գեներալի՜ս մտիկ․ յես ինքս ել գեներալի կին եմ։ Յեվ ի՞նչ կարիք կա հետևիցս այդքան յերկար պոչ քարշ գա։ Յես Ալեքսեյ Իվանովիչի հետ ել ամեն ինչ կտեսնեմ․․․

Սակայն Դե-Գրիյեն համոզեց, վոր բոլորն ուղեկցեն և ամենասիրալիր նախադասություններ ասաց նրան ուղեկցելու հաճույքի մասին ե այլն։ Բոլորը շարժվեցին։

— Elle est tombée en enfance,― կրկնեց Դե-Գրիյեն գեներալին,— seule, elle fera des bêtises․․․— շարունակությունը յես չլսեցի, սակայն նա ինչ վոր մտադրություններ ուներ, իսկ գուցե թե հույսն ել եր վերադարձել։

Մինչև վոկսալ վերստ ու կես ճանապարհ եր։ Ճանապարհը շագանակի ծառուղով եր ընթանում, մինչև քաղաքային պարտեզը, վորի շուրջը բոլորելով, մտնում եր ուղղակի վոկսալ։ Գեներալը մի քիչ հանգստացավ, վորովհետև մեր յերթը, թեև բավական եքսցենտրիկ եր, այնուհանդերձ հանդարտ ու վայելուչ եր։ Համ ել վոչ մի զարմանալի բան չկար այն փաստի մեջ, վոր հանքային ջրերում հանդես ե յեկել մի հիվանդ և թուլացած մարդ, վորի վոտները չեն գործում։ Սակայն, ըստ յերևույթին, գեներալը վոկսալից եր վախենում, թե ինչու մի հիվանդ, վորի վոտները չեն գործում, ինքն ել պառավ, պիտի ռուլեթի վայրը յերթա։ Պոլինան և m-lle Blanche--ը գնում եյին յերկու կողքից, առաջ գլորվող բազկաթոռի հետ հավասար։ M-lle Blanche-ը ծիծաղում եր, համեստաբար ուրախ եր և նույնիսկ շատ սիրալիր սիրաբանում եր յերբեմն տատի հետ, այնպես վոր տատը, վերջապես, նրան գովեց ել։ Պոլինան, մյուս կողքին, պիտի յուրաքանչյուր վայրկյան պատասխաներ տատի անհամար հարցերին, ինչպես, որինակ՝ «Ո՞վ անցավ։ Ի՞նչ կին գնաց կառքով։ Քաղաքը մէ՞ծ ե։ Այգին մե՞ծ ե։ Այս ի՞նչ ծառեր են։ Այս ի՞նչ սարեր են։ Լինո՞ւմ են այստեղ առյուծներ։ Այս ի՞նչ ծիծաղելի կտուր ե»։ Միստեր Աստլեյը գնում եր իմ կոդքին և շշնջաց ինձ, վոր այս առավոտ նա շատ բան ե սպասում։ Պոտապիչն ու Մարֆան գնում եյին հետևից, հենց բազկաթոռի քամակից,― Պոտապիչը՝ իր ֆրակը հագին, ճերմակ փողկապով, բայց հասարակ գլխարկ դրած, իսկ Մարֆան՝ գլխին կապած չեպչիկ, չթե զգեստ հագին և ճռճռան կոշիկներով, այծի կաշվից։ Տատը շատ հաճախ հետ եր դառնում նրանց կողմը և խոսում նրանց հետ։ Դե֊Գրիյեն և գեներալը մի քիչ հետ մնացին և ինչ-վոր բանի մասին տաք-տաք խոսում եյին։ Գեներալը շատ հուսահատ եր. Դե-Գրիյեն վճռական տեսքով եր խոսում։ Թերևս նա սիրտ եր տալիս գեներալին, ըստ յերևույթին ինչ-վոր խորհուրդներ եր տալիս։ Բայց տատը քիչ առաջ արտասանեց ճակատագրական նախադասություն՝ «ես քեզ փող տվողը չեմ»։ Գուցե Գե-Գրիյեյին այդ տեղեկությունն անհավատալի թվար, բայց գեներալը ճանաչում եր իր հորաքրոջը։ Յես նկատեցի, վոր Դե-Գրիյեն և m-lle Blanche-ը շարունակում եյին իրար աչքով անելը։ Իշխանին և գերմանացի ճամբորդին յես տեսա ծառուղու ծայրին՝ նրանք հետ մնացին և հեռացան մեզնից։

Մենք ներս մտանք վոկսալ հաղթական թափորով։ Շվեյցարներն ու լաքեյները նույն հարգանքն եյին ցույց տալիս, ինչպես և հյուրանոցի սպասավորները։ Սրանք, ասենք, հետաքրքիր-հետաքրքիր եյին նայում։ Տատը նախ հրամայեց, վոր իրեն տանեն բոլոր դահլիճները. վորոշ բաներ գովեց, դեպի մյուսները միանգամայն անտարբեր մնաց. ամեն բանից հարց ու փորձ եր անում։ Վերջապես հասանք խաղասրահներին։ Լաքեյը, վոր վորպես պահակ կանգնած եր կողպած դռան մոտ, ապուշի պես, հանկարծ դռները լայն-լայն բացեց։

Տատի յերևան գալը ռուլեթի մոտ հասարակության վրա խոր տպավորություն գործեց։ Ռուլեթի խաղասեղանների շուրջը և սրահի մյուս ծայրում, վորտեղ trente et quarante եյին խաղում ― բազմություն եր խռնված, հարյուր հիսուն կամ յերկուհարյուրի չափ խաղացողներ, մի քանի շարքերով։ Նրանք, վորոնք հաջողել եյին խցկվել սեղանի մոտ, ըստ սովորականին ամուր կանգնած եյին իրեց տեղերում, մինչև տանուլ տալը. վորովհետև հենց այնպես կանգնել՝ հասարակ հանդիսատեսին և իզուր խաղալու տեղ բռնել չի թույլատրվում։ Թեև սեղանի շուրջը աթոռներ են շարած, բայց խաղացողներից քչերն են նստում, մանավանդ յեթե բազմությունը շատ ե խռնվում ― վորովհետև կանգնած մարդիկ կարող են իրար կպչել և տեղ շահել, համ ել վեր գալը ավելի հարմար ե։ Յերկրորդ և յերրորդ կարգը սղմվում ե առաջինի հետևից, սպասելով և հսկելով իր հերթը, բայց անհամբերները յերբեմն մեկնում եյին ձեռները առաջին շարքի արանքով, վոր գումար վեր գան։ Անգամ յերրորդ կարգից հաջողում եյին վոմանք այդ ձևով գումար խցկել․ այդ պատճառով չեր անցնում տասը, անգամ հինգ րոպե, վոր սեղանի վորևե ծայրում վիճելի վեր յեկած գումարի համար «պատմություն» չծագի։ Վոկսալի վոստիկանությունը, ասենք, բավականին լավն ե։ Տեղի նեղությունը, իհարկե, անխուսափելի յե․ ընդհակառակը՝ ժողովրդի բազմությանը ուրախ են, վորովհետև դա ձեռնտու յե. բայց սեղանի շուրթը նստած ութ կրուպյորները հսկում են՝ աչքերը չորս դարձրած՝ վեր յեկած գումարներին․ նրանք հաշիվ են տեսնում, իսկ տարաձայնություն ծագելու դեպքում նրանք ել վճիռ են հանում։ Ծայրահեղ դեպքերում միայն վոստիկանություն են կանչում և վայրկենաբար գործը վերջանում ե։ Վոստիկանները հենց նույն դահլիճումն են, մասնավոր հագուստով, հանդիսատեսների միջև, այնպես վոր նրանց ճանաչել չի լինում։ Նրանք առանձնապես հետևում են գողերին և խարդախներին, վորոնց թիվը ռուլեթի սրահներում առանձնապես շատ ե լինում՝ գողանալու արտասովոր հարմարության հետևանքով։ Իրավ, ամենուրեք պետք ե գողանալ գրպանից, կողպեքի տակից, մի բան, վոր անհաջողության դեպքում մեծ գլխացավանքով ե վերջանում։ Իսկ այստեղ, պարզապես, բավական ե միայն մոտենալ ռուլեթին, սկսել խաղը և հանկարծ, ափաշկարա վերցնել ուրիշի տարածը և դնել գրպանը․ իսկ յեթե վեճ ծագի ― խարդախը բարձրաձայն պնդում ե, վոր ինքն ե վեր յեկած յեղել։ Յեթե գործը վարպետությամբ ե կատարված և վկաները տատանվում են, ապա գողին շատ հաճախ հաջողվում ե փողը յուրացնել, հասկանալի բան ե, յեթե գումարը շատ ել խոշոր չե։ Խոշոր գումարը անշուշտ կանխապես նկատված ե լինում կրուպյորների կամ ուրիշ խաղացողներից մեկն ու մեկի կողմից։ Բայց յեթե գումարն այնքան ել խոշոր չե, ապա իսկական տերը յերբեմն նույնիսկ պարզապես հրաժարվում ե շարունակել վեճը, զգուշանալով սկանդալից և հեռանում ե։ Իսկ յեթե կարողանում են գողին տեղն ու տեղը բռնել, ապա իսկույն նրան դուրս են բերում սկանդալով։

Այդ ամենին տատը նայում եր հեռվից սաստիկ հետաքրքրությամբ։ Նրան շատ դուր յեկավ, վոր գողերին դուրս են բերում։ Trente et quarante-ն նրա հետաքրքրությունը նվազ շարժեց. նրան ավելի դուր յեկավ ռուլեթը և այն, վոր փոքրիկ գնդակ ե գլորվում։ Նա վերջապես կամեցավ ի մոտո տեսնել խաղը։ Չեմ հասկանում, ինչպես պատահեց, բայց լաքեյները և իրարանցման մեջ գտնվող այլ գործակալները (գլխավորապես տանուլ տված պոլյաչոկները, վոր իրենց ծառայությունն են փաթաթում բախտավոր խաղացողներին և բոլոր ոտարերկրացիներին) իսկույն տեղ գտան և մաքրեցին տատի համար, չնայած նեղվածքին, սեղանի հենց մեջտեղում, գլխավոր կրուպյորի մոտ և գլորեցին նրա բազմոցը այնտեղ։ Բազմաթիվ հաճախորդներ, վոր չեն խաղում, այլ կողքից դիտում են խաղը (գլխավորապես անգլիացիներ իրենց ընտանիքներով), իսկույն խռնվեցին սեղանի շուրջը, վորպեսզի խաղացողների հետևից տեսնեն տատին։ Բազմաթիվ լոռնեթներ նրա կողմը դարձան։ Կրուպյորների մեջ հույս ծագեց՝ նման եքսցենտրիկ խաղացող, իրավ, կարծես թե արտասովոր բան եր խոստանում։ Յոթանասուն հինդ տարեկան կին, գոսացած վոտներով և խաղալ կամեցող ― իհարկե, սովորական յերևույթ չեր։ Յես ել խցկվեցի սեղանի մոտ և տեղավորվեցի տատի կողքին։ Պոտապիչն ու Մարֆան հեռու գնացին, մի կողմ, բազմության մեջ։ Գեներալը, Պոլինան, Դե-Գրիյեն և m-lle Blanche-ը նույնպես տեղավորվեցին մի կողմ, հանդիսատեսների միջև։

Տատն սկզբում զննում եր խաղացողներին։ Նա ինձ կտրուկ, կցկտուր հարցեր եր տալիս կիսաշշունջով՝ այս ո՞վ ե, այն ո՞վ ե։ Նրան առանձնապես դուր յեկավ սեղանի ծայրին մի յերիտասարդ, վոր խոշոր գումարով եր խաղում, վեր գալով հազարներով և, ինչպես շուրջը շշնջում եյին, մինչև քառասուն հազար ֆրանկ եր տարել, վոր կույտ-կույտ դրված եր նրա առջև՝ վոսկով և թղթադրամով։ Նա գունատ եր․ նրա աչքերը պսպղում եյին և ձեռները դողդողում․ նա վեր եր գալիս առանց վորևե հաշվի, ինչքան ձեռքին փող եր տեղավորվում և շարունակ տանում ու տանում եր, իր կողմը քաշում փողն ու քաշում։ Լաքեյները իրարանցման մեջ եյին նրա շուրջը, նրան բազկաթոռ եյին հրամցնում․ նրա շուրջը տեղ եյին բանում, վոր նրա տեղը արձակ լինի, վոր նրան չնեղեն ― այդ ամենը հարուստ շնորհակալանքի ակնկալությամբ։ Խաղացողներից վոմանք տարածից տալիս են նրան, առանց հաշվելու, այլ այնպես, ուրախությունից, նույնպես, վորքան ձեռքը գրպանից հանի։ Յերիտասարդի կողքին արդեն տեղ եր բռնել մի պոլյաչոկ, վոր սաստիկ իրարանցումի մեջ եր և հարգանքով, բայց անընդհատ ինչ-վոր շշնջում եր նրան, յերևի, ցուցմունքներ տալով, թե ինչպես վեր գա, խորհուրդներ տալով և ղեկավարելով խաղը,― հասկանալի բան ե, նույնպես ակնկալելով հետագայում թուլափայի։ Սակայն խաղացողը նրան չեր ել նայում, շմարանա վեր եր գալիս և շաբունակ կրում։ Նա, ըստ յերևույթին, կորցնում եր իրեն։

— Ասա նրան,― անհանգստացավ հանկարծ տատը, հրելով ինձ,― ասա նրանք վոր թողնի, վոր շուտ անի, փողերն առնի և գնա։ Տանուլ կտա, իսկույն բոլորը տանուլ կտա,― անհանգստացավ նա, քիչ եր մնացել հուզմունքից խեղդվի։― Վորտե՞ղ ե Պոտապիչը։ Ուղարկեցեք մոտը Պոտտպիչին։ Դե ասա, ասա,― հրում եր նա ինձ,— վորտե՞ղ է իսկապես Պոտապիչը։ Sortez! Sortez!,― սկսեց նա ճչալ յերիտասարդին։ Յես թեքվեցի և վճռականորեն շշնջացի, վոր այստեղ չի կարելի այդպես ճչալ, անգամ քիչ բարձր խոսելն արգելված ե, վորովհետև դա խանգարում ե հաշվելուն և վոր մեզ իսկույն դուրս կանեն։

— Ափսո՜ս։ Կորա՜վ մարդը։ Ուրեմն ինքն ե ուզում... չեմ կարող նրան նայել, մեջս շուռ ու մուռ է զալիս։ Ապուշ։― Յեվ տատը իսկույն գլուխը շուռ տվեց։

Այնտեղ, ձախ կողմում, սեղանի մյուս կիսի վրա, խաղացողների միջև մի յերիտասարդ տիկին եր նկատվում և նրա կողքին ինչ-վոր թզուկ։ Թե ով եր այդ թզուկը-չգիտեմ՝ ազգական եր, թե տպավորություն գործելու համար եր նրան իր հետ ման ածում։ Այդ կնոջը յես առաջ ել եյի նկատել, նա ամեն որ յերևում եր իր խաղասեղանի մոտ կեսորին և հեռանում ճիշտ յերկու ժամին։ Նրան արդեն ճանաչում եյին և իսկույն նրան բազկաթոռ եյին հրամցնում։ Նա գրպանից միքանի վոսկի, մի քանի հազար ֆրանկանոց դրամաթուղթ եր հանում և սկսում եր վեր գալ հանդարդ, պաղարյուն, հաշվով, թղթի վրա մատիտով նշանակելով թվերը և աշխատելով գտնել սիստեմ, ըստ վորում տվյալ վայրկյանում դասավորվում են շանսերը։ Նա խոշոր գումարով եր վեր գալիս։ Ամեն որ տանում եր մեկ, յերկու, ամենաշատը յերեք հազար ֆրանկ ― վոչ ավել և, տանելով՝ իսկույն գնում եր։ Տատը նրան յերկար նայում եր։

— Ա՛յ, սա վոր տանուլ չի՜ տա, սա վոր տանուլ չի՜ տա։ Ի՞նչ տեսակ վարքի յե։ Չգիտե՞ս։ Ո՞վ ե։

— Ֆրանսուհի կլինի յերևի, այն տեսակներից ե,― շշնջացի յես։

— Ըհը՛, թռչունը թռիչքից կճանաչվի։ Յերևում ե, վոր ճանկը սուր ե։ Գլխի գցիր ինձ հիմա, ի՞նչ կնշանակի յուրաքանչյուր պտույտը և ինչպե՞ս են վեր գալիս։

Յես, ըստ կարելվույն, բացատրեցի տատին, թե ինչ կնշանակի վեր գալու այդ բազմաթիվ կոմբինացիաները, rouge et noir, pair et impair, manque et passe և վերջապես, թվերի սիստեմի մեջ զանազան յերանգները։ Տատը ուշի-ուշով լսում եր՝ մտքում պահում. նորից հարցնում և սովորում։ Վեր գալու յուրաքանչյուր սիստեմի որինակը կարելի յեր իսկույն բերել, այնպես վոր շատը կարելի յեր լինում սովորել և հեշտ ու շուտ։ Տատը շատ գոհ մնաց։

— Իսկ ի՞նչ ե zéro-ն։ Ահա այս կրուպյուրը, խուճուճ մազերովը, գլխավորը, ե՜, հիմա գոռաց zéro։ Յեվ ինչո՞ւ նա, ինչ վոր կար սեղանի վրա ― բոլորը տարավ։ Այդքան մեծ կույտ ― ամբողջը վերցրեց։ Ի՞նչ ե այդ։

— Zéro-ն, տատի, բանկի ոդուտն ե։ Յեթե գնդակն ընկնի zéro-յի վրա, ինչ վոր սեղանի վրա դրած ե ― պատկանում ե բանկին, առանց հաշվելու։ Ճիշտ ե, մի անգամ ել են զարկում խաղն ավարտելու համար, բայց բանկը վոչինչ չի վճարում։

― Ա՛յ, քեզ բան։ Իսկ յես բան չե՞մ ստանա։

— Չե, տատի, յեթե դուք նախապես zéro-յի վրա եյիք վեր յեկել, ապա յեթե դուրս դա zéro, յերեսունհինg անգամ ավելի կվճարեն։

— Ինչպե՞ս թե յերեսունհինգ անգամ, և ի՞նչ ե, հաճա՞խ ե դուրս գալիս։ Ինչո՞ւ ապա այդ հիմարները վեր չեն գալիս։

— Յերեսունվեց շանս դեմ ե, տատի։

— Այ քեզ դադարկ բա՜ն։ Սպասիր, ինձ մոտ ել փող կա,― ահա։

Նա հանեց գրպանից լեփ լեցուն քսակը և միջից մի ֆրիդրիխսդոր հանեց։

— Ա՛ռ, վեր յեկ իսկույն zéro-յի վրա։

— Տատիք zéro-ն նոր դուրս յեկավ,― ասացի յես,― կնշանակի հիմա յերկար ժամանակ դուրս չի գա։ Դուք շատ փող կկորցնեք, գոնե մի քիչ սպասեցեք։

— Չե, մի փչի, վե՛ր յեկ։

— Համեցեք, բայց նա մինչև յերեկո գուցե դուրս չգա, դուք կարող եք հազար անգամ վեր գալ և տանուլ տալ, այդ պատահում ե։

— Դատարկ բան ե, դատարկ։ Թե գայլից վախենաս ― չպիտի անտառ գնաս։ Ի՞նչ։ Տանուլ տվի՞ր։ Ելի վեր յեկ։

Տանուլ տվի յերկրորդ ֆրիդրիխսդորն ել. տանուլ ավի յերրորդն ել։ Տատը հազիվ եր նստած մնում տեղում։ Նա վառվող աչքերը հառել եր պտտվող անիվի ատամների արանքով թռչկոտող գնդակին։ Տանուլ տվինք յերրորդն ել։ Տատի համբերությունը հատավ, նա տեղը նստել չեր կարողանում, նույնիսկ բռունցքը խփեց սեղանին, յերբ վոր կրուպյորը հայտարարեց «trente six», սպասած zéro֊յի փոխարեն։

― Ա՛յ, յես նրա,― բարկանում եր տատը,― յերբ ե այդ անիծած զերիշկան դուրս գալու։ Մեռնեմ ել, պիտի նստեմ մինչև zèro-ն։ Դա այն անիծած խուճուճ մազերով կրուպյորն ե անում, նրա մոտ յերբեք դուրս չի գալիս։ Ալեքսեյ Իվանովիչ, միանգամից յերկու վոսկի վեր յեկ։ Այնքան վեր կգաս, վոր zéro ել դուրս գա ― բան չես վերցնի։

— Տատի՜։

— Վեր յեկ, վեր յեկ, քոնը հո չի՞։

Յես յերկու ֆրիդրիխսդոո վեր յեկա։ Գնդակը յերկար թռչկոտում եր անիվի մեջ, սկսեց վոստոստալ ատամների վրայով։ Տատը սառեց և սեղմեց ձեռքս և հանկարծ թրա՜խկ։

— Zéro,― հայտարարեց կրուպյորը։

— Տեսա՞ր, տեսա՞ր,― արագ շուռ յեկավ դեպի ինձ տատը փայլուն ու գոհ դեմքով։― Յես հո ասացի, ասացի քեզ։ Աստված ինքը մտքումս դրեց յերկու վոսկի վեր գալ։ Դե հիմի յես ինչքա՞ն կստանամ։ Ապա ինչո՞ւ չեն տալիս։ Պոտապիչ, Մարֆա, վորտե՞ղ են նրանք։ Մերոնք բոլորն ո՞ւր մնացին։ Պոտապիչ, Պոտապիչ։

— Տատի, մնա հետո,― շշնջացի յես,― Պոտապիչը դռան մոտ ե, նրան այստեղ ներս չեն թողնի։ Տեսեք, տատի, ձեզ փող են տալիս, ստացեք։

Կապույտ թղթում փաթաթած, ծանր փաթթոց տվին տատին, մեջը՝ հիսուն ֆրիդրիխսդոր և քսան ֆրիդրիխսղոր ել չփաթաթած համրեցին ― տվին։ Այդ ամենը յես թիակով քաշեցի տատի մոտը։

— Faites le jeu, messieurs! Faites le jeu, messieurs! Riene ne va plus!― հայտարարում եր կրուպյորը, հրավիրելով վեր գալ և պատրաստվելով պտտացնել ռուլեթը։

― Տե՜ր աստված, ուշացանք։ Իսկույն պտույտ կտան։ Վեր յեկ, վեր յեկ,― իրարանցման մեջ ընկավ տատը։― Մի ուշացնի, շուտ արա,― հերսոտում եր նա, հրելով ինձ բոլոր ուժով։

— Ինչի՞ վրա վեր գամ ե՜, տատի։

— Zéro-յի, zéro-յի։ Դարձյալ zéro-յի վրա։ Ինչքան կարելի յե՝ շատ։ Մենք ինչան փող ունենք։ Յոթանասուն ֆրիդրիխսդոր։ Ափսոսալու կարիք չկա, քսան֊քսանական ֆրիդրիխսդոր վեր յեկ։

― Ուշքի յեկեք, տատի։ Զերոն յերկու հարյուր անգամ իրար վրա պատահում ե վոր դուրս չի գալիս։ Հավատացնում եմ, դուք ձեզ բոլոր ունեցած-չունեցածը տանուլ կտաք։

— Ե՜, փչում ես, փչում։ Վեր յեկ։ Ի՞նչ ես դուրս տալիս։ Յես գիտեմ իմ արածը,― ցնցվեց ջղագար տատը։

— Ըստ կանոնադրության տասներկու ֆրիդրիխսդորից ավել zéro֊յի վրա վեր գալ չի թույլատրվում, տատի,― ահա՛ յես դրի։

— Ինչպե՞ս չի թույլաարվում։ Սուտ հո չե՞ս ասում։ Մուսյո՛, մյուսո՛,― հրեց նա կրուպյորին, վոր նստած եր նրա կողքին ձախ կողմից և պատրաստվում եր պտտել.― Combien zéro? Douze? Douze?

Յես արագ-արագ բացատրեցի ֆրանսերեն հարցը։

— Oui, madame,― քաղաքավարի հաստաաեց կրուպյորը,― ինչպես և յուրաքանչյուր անգամ միավորների վրա չորս հազար ֆլորինից ավել, ըստ կանոնադրության, չի կարելի վեր գալ,― ի պարզաբանություն ավելացրեց նա։

— Դե, ի՞նչ արած, աասներկու վեր յեկ։

— Le jeu est fait!― կրուպյորը։ Անիվը պտտվեց և դուրս յեկավ տասներեք։ Տանուլ տվինք։

— Ելի, ելի, ելի, ելի վեր յեկ,― գոռում եր տատը։ Յես այլևս չեյի հակաճառում և, ուսերս վեր քաշելով, կրկին տասնյերկու ֆրիդրիխսդոր վեր յեկա։ Անիվը յերկար պտտվում եր։ Տատն ուղղակի դողում եր, հետևելով անիվին։ «Մի՞թե նա իրոք հույս ունի դարձյալ zéro տանել», մտածեցի յես, զարմանքով նայելով նրան։ Նրա դեմքին փայլում եր վճռական համոզում, վոր պիտի տանի ― անշուշտ սպասում, վոր ահա ճչալու յեն՝ zéro!

Գնդակը թռավ վանդակի մեջ։

— Zéro!— ճչաց կրուպյորը։

— Ըհը,― հաղթական հրճվանքով դարձավ ինձ տատը։

Յես ինքս ել խաղացող եյի․ այդ յես զգացի այն իսկ րոպեյին։ Իմ ձեռք ու վոտը դողում եր, գլխիս բան խփեց։ Իհարկե, դա հազվադեպ դեպք եր, վոր հազիվ տասը զարկի ընթացքում յերեք անդամ zéro դուրս թռավ. բայց առանձնապես զարմանալու բան չկար։ Յես ինքս ականատես եմ յեղել, ինչպես նախանցյալ որը յերեք անգամ _իրար վրա_ zéro դուրս յեկավ, այդ միջոցին ել խաղացողներից մեկը, վոր յեռանդուն կերպով թղթի վրա նշանակում եր զարկերը, բարձրաձայն նկատեց, վոր հենց յերեկ, նույն այդ zéro-ն ամբողջ որվա ընթացքում մեկ անգամ դուրս յեկավ։

Իբրև ամենախոշոր գումար տարածի, տատի հաշիվը տեսան առանձնապես ուշադիր և հարգանքով։ Նրան հասնում եր ուղիղ չորս հարյուր քսան ֆրիդրիխսդոր, այսինքն՝ չորս հազար ֆլորին և քսան ֆրիդրիխսդոր։ Քսան ֆրիդրիխսդորը տվին վոսկով, իսկ չորս հազարը — թղթադրամով։

Բայց այս անգամ տատն այլևս Պոտապիչին չեր կանչում. նրա գլուխը ուրիշ բանով եր խառը։ Նա նույնիսկ չեր հրմշտում և չեր դողդողում։ Նա, յեթե կարելի յե այսպես արտահայտվել, դողում եր ներսից։ Նա ամբողջ եյությամբ կենտրոնացել եր մի բանի վրա և նշան դրել։

— Ալեքսեյ Իվանովիչ, նա ասաց, վոր մի անգամից կարելի յե միայն չորս հազար ֆլորին վեր գալ։ Առ, վերցրու, վեր յեկ այս չորս հազարը, ամբողջը ― կարմրի վրա,― վճռեց տատը։

Հետ կանգնեցնելն ապարդյուն եր։ Անիվը պատվեց։

— Rouge!― հայտարարեց կրուպյորը։

Դարձյալ տարածը չորս հազար ֆլորին եր, ուրեմն ընդամենը՝ ութ։

— Չորսը տուր ինձ այստեղ, իսկ չորսը վեր յեկ դարձյալ կարմրի վրա,― հրաման արձակեց տատը։

Յես դարձյալ չորս հազար վեր յեկա։

— Rouge!— հայտարարեց կրուպյորը։

— Ընդամենը՝ տասներկու։ Ինձ տուր։ Վոսկին ածիր այստեղ քսակի մեջ, իսկ թղթադրամը պահիր։

— Բավական ե։ Տուն։ Բազկաթոռը գլորեցեք։

Տասնմեկերոեդ գլուխ

Բազկաթոռը գլորեցին դեպի դուռը, սրահի մյուս ծայրը։ Տատը փայլում եր։ Մերոնք բոլորը խառնվեցին նրա շուրջը և շնորհավորում եյին։ Վորքան ել եքսցենտրիկ լիներ տատի վարքը, բայց նրա հաղթանակը շատ բան եր շտկում և գեներալն արդեն չեր վախենում հասարակության մեջ իրեն վարկաբեկել ազգակցական հարաբերությամբ այդպիսի տարորինակ կնոջ հետ։ Ներողամիտ և ազատ-ուրախ ժպիտով, ասես յերեխա զվարճացնելով, նա շնորհավորեց տատին։ Ասենք, նա ըստ յերևույթին շշմած եր, ինչպես և բոլոր հանդիսատեսները։ Ամեն կողմից խոսում և մատնացույց եյին անում տատին։ Շատերն անցնում եյին կողքովը, վոր մոտից նայեն նրան։ Միստեր Աստլեյը դատողություն եր անում նրա մասին մեկուսի իր յերկու ծանոթ անգլիացիների հետ։ Միքանի վեհաշուք տիկիններ, վեհաշուք տարակուսանքով նայում եյին տատին, վորպես ինչ-վոր հրաշքի։ Դե-Գրիյեն շնորհավորանքներ ու ժպիտներ եր շռայլում։

— Quelle victoire!― ասում եր նա։

— Mais, madame, c'eitait du feu!― ավելացրեց համակրանք գրավելու Ժպիտով m-lle Blanche-ը։

— Այո՛, տասներկու հազար ֆլորին տարա, ելի։ Ի՞նչ եմ ասում տասներկու, իսկ վոսկի՞ն։ Վսոսկին ել հետը ― գրեթե տասներեք գուրս կգա։ Մեր փողով դա ի՞նչ կանի։ Վեց հազարի չափ հո կլինի՞։

Յես զեկուցի, վոր յոթից ել ե անցել, իսկ հիմիկվա կուրսով՝ մոտ ութը դուրս կգա։

— Հանաք մասխարություն չի ութ հազարը։ Իսկ դուք նստել եք այստեղ, փալասներ, բան չեք անում։ Պոտապիչ, Մարֆա, տեսա՞ք։

— Տիրուհի ջան, բա եդ վո՞նց եղավ։ Ո՞ւթ հազար ռուբլի,― բացականչում եր, տատի գլխին պտույտ գալով, Մարֆան։

— Ահա, առեք իմ կողմից հնգական վոսկի, ահա։

Պոտապիչն ու Մարֆան վրա տվին տատի ձեռքր համբուրելու։

― Իսկ բեռնակիրներին կտաք մեկ֊մեկ ֆրիդրիխսդոր։ Մեկ-մեկ վոսկի տուր նրանց, Ալեքսեյ Իվանովիչ։ Այդ ինչո՞ւ, յե լաքեյը գլուխ տալիս, մյուսն ել։ Շնորհավորում են։ Նրանց ել մեկ-մեկ ֆրիդրիխսդոր տուր։

— Madame la princesse... un pauvre expatrié... malheur continuel... les princes russes sont si généreux...— Քծնում եր բազկաթոռի մոտ ինչ-վոր անձնավորություն, մաշված սերթուկ, խայտաբղետ ժիլեթ հագին, բեխերով, գլխարկը ձեռքին մի կողմ պահած և քսու ժպիտով։

― Սրան ել մի ֆրիդրիխսդոր տուր։ Չե, յերկուսը տուր․ դե, բավական ե, թե չե սա վերջ չի ունենա։ Բարձրացրեք, տարեք։ Պրասկովյա,― դիմեց նա Պոլինա Ալեքսանդրովնային,― յես վաղը քեզ համար վերարկուացու կառնեմ, նրա համար ել կառնեմ, այն m-lle... ի՞նչ եր նրա անունը, m-lle Blanche֊ի, ի՛նչ ե, նրա համար ել կառնեմ, թարգմանիր նրա համար, Պրասկովյա։

— Merci, madame, զգացված մի վոտքի վրա ծունկ չոքելու ձև արեց m-lle Blanche֊ը, ծռելով բերանը ծաղրական ժպիտ անելու համար, վոր փոխանակեց Դե֊Գրիյեյի և գեներալի հետ։ Գեներալը մասամբ քաշվում եր և սարսափելի ուրախ եր, յերբ վոր մենք հասանք ծառուղուն։

— Ֆեդոսյան, Ֆեդոսյան ապա ինչպե՜ս կզարմանա հիմա,― ասում եր տատը, մտաբերելով ծանոթ գեներալի դայակին։― Նրան ել պետք ե մի զգեստի փող նվիրել։ Հե՜յ, Ալեքսեյ Իվանովիչ, Ալեքսեյ Իվանովիչ, այն աղքատին վողորմություն տուր, ճամբից ինչ-վոր պատառոտած հագուստով, կորաքամակ, մարդ եր անցնում և նայում եր մեզ վրա։

— Դա գուցե և մուրացկան չե, այլ վորևե լոթի, տատի։

— Տուր, տուր նրան մի գուլդեն տուր։

Յես մոտեցա նրան և տվի։ Նա նայեց վրաս սաստիկ տարակուսված, բայց լուռ վերցրեց գուլդենը։ Նրա բերնից գինու հոտ եր փչում։

— Իսկ դու, Ալեքսեյ Իվանովիչ, դեռ չե՞ս փորձել բախտդ։

— Վոչ, տատի։

— Իսկ աչքերդ վառվում եյին, յես տեսա։

― Յես դեռ կփորձեմ, տատի, անպատճառ, հետո։

— Յեվ ուղղակի zéro-յի վրա վեր յեկ։ Ա՛յ կտեսնես։ Ի՞նչ գումար ունես։

— Ընդամենը քսան ֆրիդրիխսդոր միայն, տատի։

— Շատ չե, հիսուն ֆրիդրիխսդոր յես քեզ պարտք կտամ, թե ուզում ես։ Այ, հենց այս փաթթոցն ել վերցրու, իսկ դո՞ւ, բարեկամս, այնուհանդերձ մի սպասիր, քեզ չեմ տա։― Հանկարծ դիմեց նա գեներալին։

Գեներալիս ասես թափ տվին, բայց նա լռեց։ Դե֊Գրիյեն հոնքերը կիտեց։

— Que diable, c’est une terrible! vieille!— շշնջաց նա ատամների արանքից գեներալին։

— Մուրացկան, մուրացկան, ելի մուրացկան,― գոռաց տատը,― Ալեքսեյ Իվանովիչ, սրան ել, մի գուլդեն տուր։

Այս անգամ ալեհեր ծերուկ եր հանղիպել, փայտե վոտովք ինչ֊վոր կանաչ յերկարափեշ սերթուկ հագին և ձեռքին յերկար ձեռնափայտ։ Նա ծեր զինվորի յեր նմանում։ Բայց յերբ վոր յես նրան մեկնեցի գուլդենը, նա մի քայլ հետ գնաց և ահեղ նայեց վրաս։

— Was ist's, der Teufel,― գոռաց նա, դրան մի տասը հիշոց ավելացնելով։

— Ե՜, հիմար,― գոռաց տատը, ձեռքով անելով,― Տարեք, տարեք։ Սովել եմ։ Հիմա ճաշ կանեմ, ապա թե մի քիչ կպառկեմ և դարձյալ այնտեղ։

— Դուք ուզում եք ելի՞ խաղալ տատի,― գոչեցի յես։

— Ի՞նչ ես կարծում։ Դուք վոր այստեղ նստում թթվում եք, յես ե՞լ ձեզ նմանվեմ։

— Mais, madame,— մոտեցավ Դե-Գրիյեն,— les chances peuvent tourner, une seule mauvaise chance et vous perdrez tout... surtout avec votre jeu... c’était terrible!

— Vous perdrez absolument,— ծլվլաց m-lle Blanche-ը։

— Իսկ ձեր բոլորիդ ի՞նչ գործն ե։ Ձեր փողը չեմ տանուլ տա,― իմը։ Իսկ վորտեղ ե այդ միստեր Աստլեյը,― հարցրեց նա ինձնից։

— Վոկսալում մնաց, տատի։

— Ափսոս։ Այն նա լավ մարդ ե։

Տուն դառնալով, տատը, տակավին սանդուխքի վրա, հանդիպելով ոբեր֊կելներին, կանչեց մոտը և պարծեցավ իր տարածով, ապա՝ կանչեց Ֆեդոսյային նվիրեց նրան յերեք ֆրիդրիխսդոր և հրամայեց, վոր ճաշը բերեն։ Ֆեդոսյան և Մարֆան ճաշի միջոցին շարունակ քսմսվում եյին տատին։

— Նայում եյի ձեզ վրա, նանի ջան,― շատախոսում եր Մարֆան,― և ասում Պոտապիչին, թե ի՞նչ ե ուզում մեր նանն անի։ Իսկ սեղանի վրա, փող եմ ասում, փո՜ղ, վա՜խ, կյանքիս մեջ այդքան փող չեյի տեսել, իսկ շուրջը ― պարոններ են վոր կան, մենակ պարոններ են նստած։ Յեվ վորտեղի՞g են, ասում եյի, Պոտապիչ, այստեղ այդ տեսակ պարոններ։ Միտք եմ անում՝ հաս ոգնության ինքդ նրան, աստվածամայր։ Աղոթք եյի անում ձեզ համար, նանի ջան, իսկ սիրտս նվաղում եր, նվաղում, դողում եյի, ամբողջ մարմնով դողդողում։ Տեր աստված, միտք եյի անում, տուր նրան, և աստված ահա ուղարկեց ձեզ։ Մինչև հիմա յել, նանի ջան, դեռ դողում եմ, ամբողջ մարմնով դողդողում։

— Ալեքսեյ Իվանովիչ, ճաշից հետո, ժամի չորսերքին, պատրաստվիր ― գնանք։ Իսկ հիմա, առայժմ, ցտեսություն, չմոռանաս մի բժիշկ կանչես ինձ համար, ջուր խմել ել ե պետք։ Թե չե կմոռացվի։

Յես դուրս յեկա տատի մոտից հիմարացածի պես։ Յես աշխատում եյի պատկերել՝ ի՞նչ կլինի հիմա մերոնց բանը և ի՞նչ ընթացք կընդունեն գործերը։ Յես պարզ տեսնում եյի, վոր նրանք (գլխավորապես՝ գեներալը) դեռ ժամանակ չեն ունեցել անգամ առաջին տպավորությունից ուշքի գալու։ Տատի յերևան գալու փաստը փոխարեն նրա մահվան մասին ժամ առ ժամ սպասվող հեռագրի, հետևաբար նաև ժառանգության, նրանց մտադրությունների և ընդունած վորոշումների սիստեմն այն աստիճան ջախջախել եր, վոր նրանք կատարյալ տարակուսանքով և բոլորի վրա իջած մի տեսակ կաթվածով եյին վերաբերում տատի հետագա սխրագործություններին ռուլեթավայրում։ Մինչդեռ այդ յերկրորդ փաստը քիչ եր մնում, վոր առաջինից կարևոր լիներ, վորովհետև թեև տատը յերկնեց, թե գեներալին փող չի տա, բայց թե ո՞վ գիտե ― այնուհանդերձ չեր կարելի հուսահատվել։ Դե—Գրիյեն ել չեր կորցնում հույսը, գեներալի բոլոր գործերին խառնված լինելով հանդերձ։ Յես հավատացած եմ, վոր m-lle Blanche-ն ել, շատ և շատ խառնված լինելով (ա՜յդ եր պակաս՝ գեներալի կնություն և խոշոր ժառանգություն), չեր հուսահատվի և իր կոկետության վողջ հմայքը կգործադրեր տատի վրա՝— ի հակադրություն կամակոր և զզվել չգիտցող գոռոզ Պոլինայի։ Բայց հիմա, հիմա վոր տատը ռուլեթի խաղում այդպիսի սխրագործություններ ե արել, հիմա, վոր տատի անձնավորությունը տպավորվել ե նրանց աչքի առջև այնքան պարզ և տիպական (հերսոտ, իշխել սիրող et tombée en entcince),― հիմա գուցե թե ամեն ինչ կորած ե։ Չե՞ վոր նա յերեխի պես ուրախ ե, վոր հասել ե և, ինչպես սովորաբար լինում ե, ունեցած չունեցածը տանուլ կտա։ Աստվա՜ծ իմ, մտածում եյի յես (և ներիր ինձ, աստված, ամենաչարախինդ ծիծաղով),― աստված իմ, ախր յուրաքանչյուր ֆրիդրիխսդորը, վոր քիչ առաջ վեր եր գալիս տատը, պառկում եր գեներալի սրտին վերքի պես, կատաղեցնում եր Դե-Գրիյեյին և Ջլագար անում m-lle de Cominges, վորի բերնի կողքով անց եյին կացնում գթալը։ Ահա մի փաստ ել անգամ տարած, ուրախ, յերբ տատը ամենքին փող եր բաժանում և յուրաքանչյուր անցորդի մուրացկանի տեղ դնում, անգամ այդ պահին նրա բերնից թռավ գեներալի հասցեյին՝ «իսկ քեզ, այնուամենայնիվ չե՜մ տա»։ Այդ կնշանակի՝ այդ միտքը նստել ե մեջս, ամրապնդել, այդպիսի խոսք եմ տվել ինքս ինձ․― վտանգավոր ե, վտանգավոր։

Բոլոր այս մտքերն անցնում եյին իմ գլխով, յերբ յես տատի մոտից սանդուխքով բարձրանում եյի ամենավերին հարկը, իմ խղճուկ սենյակը։ Այս ա մենը ինձ սաստիկ զբաղեցնում եր․ թեև, իհարկե, յես առաջ ել կարող եյի նախագուշակել իմ առջև դերասաններին իրար կապող գլխավոր ամենահաստ թելերը, բայց այնուհանդերձ այդ խաղի բոլոր միջոցներն ու գաղտնիքներր յես մինչև վերջ չգիտեյի։ Պոլինան յերբեք ինձ լիովին հավատ չեր ընծայում։ Թեև, ճիշտ ե, պատահել ե, վոր նա յերբեմն, ասես ակամա, բաց ե արել իմ առջև իր սիրտը, բայց յես նկատել եմ, վոր հաճախ, ասենք գրեթե միշտ, այդ սրտաբացությունից հետո կամ ծիծաղի յե վերածում իր բոլոր ասածները, կամ ամեն ինչ խառում իրար և դիտմամբ ստի ձև ե տալիս։ Ո՜, նա շատ բան եր ծածկում։ Համենայն դեպս յես նախազգում եյի, վոր այդ խորհրդավոր և լարված վիճակի վախճանը մոտենում ե։ Մի հարված ևս ― և ամեն ինչ կվերջանա և կդասավորվի։ Իմ վիճակի մասին, վոր այս ամենի մեջ նույնպես շահագրգռված եյի, յես գրեթե հոգ չէի տանում։ Տարորինակ տրամադրության մեջ եմ՝ գրպանումս ընդամենը քսան ֆրիդրիխսդոր կա․ յես հեռու, ոտար յերկրում եմ, առանց պաշտոնի և գոյության միջոցներից զուրկ, առանց հույսի, առանց հաշվի և վոչ մի բանի մասին չեմ հոգում։ Յեթե չլիներ միտքը Պոլինայի մասին, յես պարզապես վողջ եյությամբ անձնատուր կլինեյի վերահաս վախճանի զավեշտական հետաքրքրության և քահ-քահ կծիծաղեյի։ Բայց Պոլինան շփոթեցնում ե ինձ․ նրա բախտը վորոշվում ե, այդ յես նախազգում եյի, բայց խոստովանում եմ, ինձ բնավ նրա բախտը չեր անհանգստացնում։ Յես ուզում եմ ներթափանցել նրա գաղտնիքը։ Յես կուզենայիք վոր նա գար մոտս և ասեր՝ «չէ՞ վոր յես քեզ սիրում եմ», իսկ յեթե վոչ, յեթե այդ անմտությունն անհնարին ե, ապա... դե, ել ի՞նչ կամենաս։ Մի՞թե յես գիտեմ ինչ կամենամ։ Յես ինքս կորածի պես եմ․ բավական ե, վոր լինեմ նրա հետք նրա լուսապսակի մեջ, նրա փայլի մեջ, առհավետ, միշտ, ամբողջ կյանքս։ Վոչինչ ավելին չգիտեմ։ Յեվ մի՞թե յես կարող եմ հեռանալ նրանից։

Յերրորդ հարկում, նրանց կորիդորում, ինձ ինչ-վոր բան ասես հրեց։ Յես շուռ յեկա և քսան կամ ավելի քայլ հեռավորության վրա աեսա՝ Պոլինան դուրս ե գալիս դռնից։ Նա կարծես սպասում եր աչքը իմ ճամբին և իսկույն ձեռով կանչեց ինձ։

— Պոլինա Ալեքսանդրովնա․․․

— Կամաց,― նախազգուշացրեց նա։

— Յերևակայեցեք,― շշնջացի յես,― հիմա ասես մեկը հրեց կողքս․ շուռ. եմ գալիս ― դուք։ Կարծես ձեզնից ինչ-վոր ելեկտրականություն ե ցայտում։

— Վերցրեք այս նամակը,― մտահոգ և խոժոռ արտասանեց Պոլինան, անշուշտ լսելով իմ ասածը,― և անձամբ հանձնեցեք միստեր Աստլեյին, իսկույն ևեթ։ Վորքան կարելի յե շուտ, խնդրում եմ։ Պատասխան պետք չե։ Նա ինքը․․․

Նա չավարտեց խոսքը։

— Միստեր Աստլեյի՞ն,― մեկ ել հարցրի յես զարմացած։

Բայց Պոլինան արդեն անհետացել եր դռան հետևը։

— Հը՞, նրանք նամակագրության մե՞ջ են յեղել։

Յես, հասկանալի բան ե, վազ տվի իսկույն, վոր գտնեմ միստեր Աստլեյին, նախ նրա հյուրանոցը, վորտեղ նրան չգտա, ապա վոկսալ, վորտեղ վազեվազ անցա բոլոր սրահները և, վերջապես, ափսոսանքով․ գրեթե հուսահատ, վերադառնալով տուն, պատահմամբ հանդիպեցի նրան, ձիով ինչ-վոր անգլիացիների և անգլուհիների հետ արշավելիս։ Յես ձեռքով արի նրան, կանգնեցրի և հանձնեցի նամակը։ Մենք ժամանակ չունեցանք անգամ իրար նայելու։ Բայց յես կասկածում եմ, վոր միստեր Աստլեյը դիտմամբ շուտ և արագ քշեց ձին։

Խա՞նդն եր արդյոք տանջում ինձ։ Բայց յես հոգու ամենաջարդված կացության մեջ եյի։ Յես չեյի ուզում անգամ տեղեկանալ, թե ի՞նչ եյին նրանք իրար գրում։ Յեվ այդպես, նա Պոլինայի հավատարմատարն ե։ «Բարեկամ լինելը ― բարեկամ ե»,― մտածում եյի յես, և դա պարզ ե (և յե՞րբ բարեկամացավ), բայց այստեղ սեր կա՞։ Իհարկեք վոչ,― շշնջաg ինձ բանականությունս։

Բայց նման դեպքերում սոսկ բանականությունը քիչ ե հո։ Համենայն դեպս պետք եր այդ ել պարզել։ Գործը անախորժ բարդանում եր։

Հյուրանոց հասա թե չե, շվեյցարը և իր սենյակից դուրս յեկած ոբեր֊կելները հաղորդեցին ինձք վոր ինձ կանչում են, վորոնում, յերեք անգամ ուղարկել են տեսնեն՝ վորտե՞ղ եմ յես ― խնդրում են ինչքան կարելի յե շուտ գնամ գեներալի համարը։ Յես ամենավատ տրամադրության մեջ եյի։ Գեներալի առանձնասենյակում յես գտա, բացի գեներալից, Դե-Գրիյեյին և m-lle Blanche-ին․ վերջինս մենակ եր, առանց մորը։ Մայրը միանգամայն շինծու անձնավորություն եր, վորին գործ եյին ածում հանդիսավոր դեպքերում։ Բայց հենց վոր _գործն_ իսկական եր լինում, m-lle Blanche-ը մենակ եր _գործ_ բռնում։ Ասենք դժվար թե մայրը իր դուստր կոչեցյալի գործերի մասին բան իմանար։

Նրանք յերեքով ինչ֊վոր տաք֊տաք խորհրդակցում եյին, և անգամ առանձնասենյակի դուռը փակ եր ― մի բան, վոր յերբեք չեր լինում։ Մոտենալով դռանը, յես բարձր ձայներ լսեցի,― Դե-Գրիյեյի հանդուգն կծու խոսակցությունը, Blanche-ի լկտի-հայհոյական և կատաղի ճիչը և գեներալի վողորմելի ձայնը, վոր, ըստ յերևույթին, ինչ-վոր բանի համար արդարանում եր։ Հենց վոր յես յերևան յեկա, նրանք ասես թե զսպվեցին և շտկվեցին։ Դե֊Գրիյեն ուղղեց մազերը և զայրացած դեմքը ժպտերես դարձրեց ― այն գեշ, պաշտոնական քաղաքավարի ֆրանսիական ժպիտով, վոր յես այնքան աաում եմ։ Կոտրված ու կորած գեներալը շտկվեց, բայց մի տեսակ մեքենաբար։ Մենակ m-lle Blanche-ը գրեթե չփոխեց իր ցասումափայլ դեմքը, միայն լռեց և հայացքը հառեց վրաս՝ անհամբեր սպասումով։ Նկատեմ, վոր մինչ այդ նա անասելի անփույթ եր վարվում հետս, անգամ չեր պատասխանում բարևներին ― պարզապես չեր նկատում ինձ։

— Ալեքսեյ Եվանովիչ,― սկսեց քնքշաբար հանդիմանական յեղանակով գեներալը,― թույլ տվեք հայտնել ձեզ, վոր տարորինակ ե, վերին աստիճանի տարորինակ․․․ մի խոսքովք՝ ձեր վարմունքը իմ և իմ գերդաստանի նկատմամբ․․․ մի խոսքով՝ վերին աստիճան ի տարօրինակ ե․․․

— Eh! ce n’est pas ça,― տհաճությամբ և արհամարհանքով ընդհատեց Դե-Գրիյեն։ (Ամեն ինչ նա յեր միանգամայն կարգադրում)։— Mon cher monsieur, notre cher ցénéral se trompe,― այդ յեղանակով խոսելով (շարունակում եմ նրա ճառը ռուսերեն), բայց նա ուզում ե ձեզ ասած լինել․․․ այսինքն՝ նախազգուշացնել ձեզ, կամ, ավելի լավ ասած՝ խնդրել ձեզնից ամենահամոզեցուցիչ կերպով, վոր դուք նրան չկործանեք,― այո, հենց չկործանե՜ք։ Յես հենց այդ արտահայտությունն եմ գործածում․․․

― Բայց ինչո՞վ, ինչո՞վ,― ընդհատեցի յես։

— Ներողություն կանեք, դուք հանձն եք առնում այդ պառավի cette pauvre terrible vieille առաջնորդը լինելու,― կապակցությունը կորցնում եր ինքը՝ Դե֊Գրիյեն,― բայց ախր նա տանուլ կտա․ նա իր վողջ յեղած-չեղածը տանուլ կտա։ Դուք ինքներդ տեսաք, վկա յեղաք նրա խաղին։ Յեթե նա սկսի տանուլ տալը, արդեն սեղանից չի հեռանա, կամակորությունից, չարությունից և կշարունակի խաղալ ու խաղալ, իսկ այդպիսի դեպքերում տանուլ տվածը յերբեք հետ չի բերվում և այն ժամանակ․․․ այն ժամանակ․․․

— Այն ժամանակ,― թելը բռնեց դեներալը,― այն ժամանակ դուք վողջ գերդաստանը կկործանեք։ Յես և իմ գերդաստանը ― մենք նրա ժառանգներն ենք, նա ավելի մոտ ազգականներ չունի։ Յես սրտաբաց կասեմ ձեզ՝ իմ գործերը խանգարված են, սաստիկ խանգարված են։ Դուք ինքներդ մասամբ գիտեք․․․ Յեթե նա խոշոր գումար տանուլ տալու լինի կամ նույնիսկ, թերևս, վողջ կարողությունը (տեր աստված) ի՞նչ կլինի մեր որը, իմ զավակների որը (գեներալր նայեց Դե֊Գրիյեյին) ― իմ ո՞րը։ (Նա նայեց m-lle Blanche-ին, վորը արհամարհանքով յերեսը նրանից շուռ եր տվել)։ Ալեքսեյ Իվանովիչ, փրկեցե՜ք, փրկեցե՜ք մեզ․․․

— Ինչո՞վ, գեներալ, ասացեք, ապա ինչո՞վ կարող եմ․․․ յե՞ս այստեղ ինչ նշանակություն ունեմ։

— Հրաժարվեցեք, հրաժարվեցեք, թողեք նրան․․․

— Մի ուրիշը կգտնվի,― գոչեցի յես։

— Ce n’est pas da, ce n’est pas daa,― դարձյալ ընդհատեց Դե-Գրիյեն,― que diable! վոչ, միք թողնի, բայց առնվազն, նրա գութը շարժեցեք, համոզեցեք, ուշքը այլ կողմ դարձրեք․․․ Դե, վերջապես, թույլ միք տա, վոր նա չափազանց շատ տանուլ տա, մի կերպ նրան հետ կանգնեցրեք։

— Ինչպե՞ս անեմ յես այդ։ Յեթե դուք ինքներդ այդ բանը ձեռնարկեյիք, m-r Դե-Գրիյե,― ավելացրի յես ինչքան կարելի յե միամիտ կերպով։

Այստեղ յես նկատեցի m-lle Blanche-ի արագ, հրացայտ, հարցական հայացքը, ուղղված Դե-Գրիյեյին, ինչ-վոր սրտաբացություն, վորից վերջինս չկարողացավ ինքն իրեն պահել։

— Բանն ել հենց այն ե, վոր նա ինձ չի՜ վերցնի հիմա։― Գոչեց Դե-Գրիյեն, ձեռքով հուսահատ նշան անելով։― Յեթե․․․ հետո․․․

Դե-Գրիյեն արագ և նշանակալից հայացքով նայեց m-lle Blanche-ին։

— Օ mon cher m-r Alexis, soyez si bon,― միքանի քայլ արեց դեպի ինձ հմայիչ ժպիաով _ինքը_ m-lle Blanche-ը, բռնեց իմ յերկու ձեռքը և ամուր սղմեց։ Սատանան տանի, այդ դիվային դեմքը կարողանում եր մի ակնթարթում փոխվել։ Այդ վայրկյանին նրա դեմքն այնքան աղերսող եր, այնքան սիրելի, մանկական ժպիտով և անգամ չարաճճի․ նախադասության վերջում նա ինձ յերկիմաստ աչքով արեց, բոլորից թագուն․ մի անգամից ուզեց ինձ ձեռքը գցել, ի՛նչ ե։ Յեվ վատ դուրս չեկավ,― միայն թե շատ կոպիտ եր, սարսափելի կոպիտ։

Նրա հետևից գեներալն ել դուրս պրծավ,― դուրս պրծավ թե չե՝― Ալեքսեյ Իվանովիչ, ներեցեք, վոր յես քիչ առաջ ձեզ հետ այնպես սկսեցի խոսել, յես բոլորովին այն չեյի ուզում ասած լինել․․․ Յես խնդրում եմ ձեզնից, աղաչում-պաղատում, գլուխ եմ տալիս խորը-խորը, ռուսի ձևով,― դուք միակն եք, միակը, վոր կարող ե մեզ փրկել։ Յես և m-lle de Cominges-ը աղաչում ենք,― դուք հո հասկանո՞ւմ եք, հասկանո՞ւմ եք,― աղաչում եր նա, աչքով ցույց տալով m-lle Blanche-ին։ Նա շատ վողորմելի յեր։

Այդ րոպեյին յերեք կամացուկ և ակնածալից զարկ լսվեց դռանը․ բաց արին ― խփողը կորիդորի ծառան եր, իսկ նրա հետևից, միքանի քայլ հեռու, կանգնած եր Պոտապիչը։ Տատի դեսպաններն եյին։ Պահանջվում եր, վոր անմիջապես ինձ գտնեն և բերեն մոտը՝ «բարկանում ե»,― հայտնեց Պոտապիչը։

— Բայց դեռևս միայն յերեք և կեսն ե։

—— Նա իսկի քնել ել չկարողացավ, շուռ ու մուռ յեկավ, հետո հանկարծ վեր կացավ, բազկաթոռ պահանջեց և ձեր հետևից ուղարկեց։ Նա հիմա պատշգամբում․․․

— Quelle mégère!,― գոչեց Դե֊Գրիյեն։

Իրոք, յես տատին գտա պատշգամբում սաստիկ բարկացած, վոր յես բացակա յեմ։

Նա չեր համբերել մինչև ժամը չորսը։

— Դեհ, բարձրացրեք,― գոռաց նա, և մենք նորից գնացինք ռուլեթի վայրը։

Տասներկույերորդ գլուխ

Տատը անհամբեր և գրգռված եր։ Յերևում եր, վոր ռուլեթն ամուր նստել եր նրա գլխում։ Այդ ամենի հետ՝ նա անուշադիր և ընդհանրապես ծայր աստիճան ցրված եր։ Ճանապարհին, որինակ, վոչ մի բան չհարցրեց, առաջվա պես։ Տեսնելով մի շատ հարուստ կառք, վոր քամու պես թռավ մեր կողքով, նա ձեռքը բարձրացրեց և հարցրեց՝ սա ի՞նչ ե,― ո՞ւմն ե,― բայց, կարծեմ, իմ պատասխանը չլսեց ել․ նրա մտազբաղությունը շարունակ ընդհատվում եր կտրուկ և անհամբեր շարժուձևերով ու վարմունքներով։ Յերբ վոր յես նրան հեռվից ցույց տվի, արդեն վոկսալին մոտենալով, բարոն և բարոնուհի Վուրմելհելմերին, նա ցրված նայեց, միանգամայն անտարբեր ասաց՝ «ա՜» և արագ դառնալով Պոտապիչին և Մարֆային, վոր քայլում եյին հետևից, կտրեց՝― դե՛, դո՞ւք ինչ եք պոչիցս կպել։ Ամեն անգամ հո հետս չե՞մ տանելու ձեզ։ Գնացեք տուն։ Դու ել հերիք ես,― ավելացրեց նա դառնալով ինձ, յերբ վոր նրանք արագ-արագ գլուխ տվին և վերադարձան տուն։

Վոկսալում տատին արդեն սպասում եյին։ Իսկույն ևեթ նույն տեղը բաց արին նրա համար, կրուպյորի կողքին։ Ինձ թվում ե՝ այդ կրուպյորները, միշտ այնքան պատշաճ և սովորական աստիճանավոր ներկայացնող, վորոնց համար գրեթե միանգամայն միևնույնն ե, կտանի բանկը, թե տանուլ կտա,― բնավ անտարբեր չեն բանկի տանուլ տալու դեպքում և, իհարկե, շատից-քչից հրահանգներ կունենան խաղացողներ գրավելու և արքունի շահերն առավելապես պաշտպանելու համար — մի բան, վորի համար նրանք անշուշտ պրիզներ և պրեմիաներ են ստանում։ Գոնե տատի վրա նայում եյին՝ ինչպես մատաղացվի։ Ապա պատահեց այն, ինչ վոր մերոնք յենթադրում եյին։

Ահա թե ինչպես պատահեց։

Տատն ուղղակի վրա տվեց zèro-յի վրա և իսկույն հրամայեց տասներկուական ֆրիդրիխսդոր վեր գալ։ Վեր յեկանք մեկ, յերկու, յերեք անդամ — zèro-ն դուրս չեր գալիս։

— Վեր յեկ, վեր յեկ,― հրում եր ինձ տատը անհամբեր։ Յես հնազանդում եյի։

— Քանի՞ անգամ տանուլ տվինք,― հարցրեց նա վերջապես, անհամբերությունից կրճտացնելով ատամները։

― Տասներկույերորդ անգամն եմ դրել, տատի։ Հարյուր քառասունչորս ֆրիդրիխսդոր ենք տանուլ տվել։ Յես ձեզ կասեմ, տատի, մինչև յերեկո, թերևս․․․

— Սո՛ւս,― ընդհատեց տատը։― Վեր յեկ zéro-յի վրա և կարմրի վրա վեր յեկ իսկույն հազար գուլդեն։ Առ, ահա թաղթադրամը։

Կարմիրը դուրս եկավ, իսկ zéro-ն դարձյալ փըստ անցավ։ Տանուլ տվածը հետ բերինք, հազար գուլդեն ել ավել։

― Տեսա՞ր, տեսա՞ր,― գրեթե ամբողջ տանուլ տված գումարը հետ բերինք։ Ելի zéro-յի վրա վեր յեկ․ մի տասն անգամ ել վեր գանք և թողնենք։

Բայց հինգերորդ անգամվա վրա տատը բոլորովին տխրեց։

— Թող այդ աղտոտ զերիշկան սատանի մոտ մնա։ Առ, բոլոր չորս հազար գուլդենը կարմրի վրա վեր յեկ,― հրամայեց նա։

— Տատի՜, շատ կլինի, վայ թե կարմիրը դուրս չեկավ,― աղաչում եյի յես։ Բայց տատը քիչ մնաց ինձ ծեծի։ (Ասենք՝ նա այն պես եր հրում, վոր գրեթե կարելի յե ասել՝ ծեծում եր)։ Ի՞նչ արած, յես կարմրի վրա դրի ամբողջ չորս հազար գուլդենը, վոր նոր տարել եյինք։ Անիվը պտտվեց։ Տատը նստած եր հանգիստ և հպարտ շիտկված, չկասկածելով, վոր անշուշտ պիտի տանի։

— Zéro,― հայտարարեց կրուպյորը։

Սկզբում տատը չհասկացավ, բայց յերբ տեսավ, վոր կրուպյորը քաշեց տարավ իր չորս հազար գուլդենը, այն ամենի հետ՝ ինչ կար սեղանի վրա, գլխի ընկավ, վոր zéro-ն, վոր այնքան յերկար դուրս չեր գալիս և վորի վրա մենք գրեթե յերկուհարյուր ֆրիդրիխսդոր եյինք տանուլ տվել, դուրս եր թռել, մինչդեռ տատը հենց նոր եր նրան հայհոյել և թողել ― ախ քաշեց և ձեռները ծնկներին խփեց։ Շուրջը մարդիկ նույնիսկ ծիծաղեցին։

— Վա՜հ։ Անիծվածը հենց այս պահիս դուրս թռավ։― Գոչում եր տատը,― Կայենի սերունդ, ելի՜։ Այդ դու յես մեղավորը, դու,― կատաղի հարձակվեց նա ինձ վրա, հրմշտկելով։― Այդ դու ինձ հետ կանգնեցրիր։

— Տատի, յես իրավացի եյի ասում, ինչպե՞ս կարող եմ պատասխանատու լինել բոլոր շանսերի համար։

— Յես քեզ շանս ցույց կտամ,― ահեղ շշնջաց նա,― գնա-կորիր այստեղից։

— Մնաք բարով, տատի,― շուռ յեկա յես, վոր գնամ։

— Ալեքսեյ Իվանովիչ, Ալեքսեյ Իվանովիչ, մնա։ Ո՞ւր։ Ի՞նչ յեղավ վոր։ Նեղացա՜վ։ Հիմար։ Դե մնա, ելի մնա, դե, ել մի նեղանա, յես ինքս եմ հիմարը։ Դե՛, ասա տեսնեմ, ի՞նչ անենք հիմա։

— Յես, տատի, հանձն չեմ առնի ձեզ հուշելու, վորովհետև դուք ինձ կսկսեք մեղադրել։ Ինքներդ խաղացեք. հրամայեցեք, յես ել վեր կգամ։

— Դե՛, դե՛։ Չորս հազար գուլդեն ել վեր յեկ կարմրի վրա։ Ահա քսակս ― վերցրու։― Նա գրպանից հանեց քսակը և տվեց ինձ ― դեք շուտ, վերցրու, քսանչորս հազար մանեթ նաղդ փող կա։

— Տատի՜,― թոթովեցի յեսես,― այդպիսի գումարներո՜վ...

— Մեռնեմ ել՝ պիտի տանուլ տվածս հետ բերեմ։ Վեր յեկ։

Վեր յեկանք և տանուլ տվինք։

— Վեր յեկ, վեր յեկ ութ հազար լրիվ։

― Չի կարելի, տատի, ամենամեծ գումարը ― չորս հազար ե։

— Դե չորսը վեր յեկ։

Այս անգամ տարանք։ Տատը սրտապնդվեց։

— Տեսա՞ր, տեսա՞ր,― սկսեց հրմշտկել ինձ,― ելի չորսը վեր յեկ։

Վեր յեկանք ― տանուլ տվինք. ապա ելի ― և ելի տանուլ տվինք։

— Տատի, բոլոր տասներկու հազարը ձեռքից գնաց,― զեկուցի յես։

— Տեսնում եմ, վոր ձեռքից գնաց,― ասաց նա մի տեսակ կատաղի հանգստությամբ, յեթե կարելի յե այդպես արտահայտվել։― Տեսնում եմ, բարեկամ, տեսնում,― մրթմրթում եր նա, անշարժ նայելով առջևը և կարծես թե մտմտալով։― Ե՜խ, թող մեռնեմ, չորս հազար գուլդեն ել վեր յեկ։

— Փող չկա ախր, տատի։ Քսակի մեջ մեր հինգ-տոկոսանոց փոխառությունները կան և ելի ինչ-վոր փոխադրություններ, իսկ փող չկա։

— Իսկ մյո՞ւս քսակում։

— Մանրուք ե մնացել, տատի։

— Այստեղ զառաֆներ կա՞ն։ Ինձ ասել են, վոր մեր բոլոր արժեթղթերը կարելի յե ոտար դրամի վերածել,― վճռականորեն հարցրեց տատը։

— Ո՜, վորքան կամենաք։ Բայց փոխանակության համար ինչքան կկորցնեք, ինքը՝ ջհուդը կսարսափի։

— Դատարկ բան ե՜։ Տանուլ տվածս հետ կբերեմ։ Տար։ Կանչիր այդ ախմախներին։

Յես դեն գլորեցի բազկաթոռը, յեկան բեռնակիրները և մենք դուրս յեկանք վոկսալից։

— Շուտ, շուտ, շուտ,― հրաման եր արձակում տատը,― ճամբա ցույց տուր, Ալեքսեյ Իվանովիչ, և կարճ կտրիր․․․ Իսկ հեռո՞ւ յե։

― Յերկու քայլ ե, տատի։

Սակայն քաղաքային այգուց դեպի ծառուղին ծռելու պահուն մենք հանդիպեցինք մերայինների ամբողջ խմբին՝ գեներալին, Դե-Գրիյեյին և m-lle Blanche֊ին, իր մոր հետ։ Պոլինա Ալեքսանդրովնան նրանց հետ չեր, միստեր Աստլեյը նույնպես։

— Դե, դե, դե, կանգ չառնեք,― գոռում եր տատը,― դե, ի՞նչ եք ուզում։ Ժամանակ չունեմ։

Յես գնում եյի հետևից․ Դե֊Գրիյեն վազեց մոտս։

— Ամբողջ տարածը տանուլ ե տվել, վրան ել իր փողերից տասներկու հազար գուլդեն։ Գնում ենք հինգ տոկոսային թղթերը փոխելու,― շշնջացի յես նրան շտապով։

Դե-Գրիյեն վոտը զարկեց գետնին և վազ տվեց, վոր հաղորդի գեներալին։ Մենք շարունակեցինք առաջ գլորել տատի բազկաթոռը։

— Կանգնեցրեք, կանգնեցրեք,― շշնջաց ինձ գեներալը ջղագարությամբ։

— Ապա փորձեցեք դուք նրան կանգնեցնել,― շշնջացի յես նրան։

— Հորաքույր,― մոտեցավ գեներալը,― Հորաքույր․․․ մենք իսկույն․․․ մենք իսկույն․․․― նրա ձայնը դողում և կտրվում եր,― մենք կառք ենք վարձում, վոր գնանք քաղաքից դուրս․․․ Սքանչելի տեսարաններ․․․ կետ․․․ մենք գալիս եյինք ձեզ հրավիրելու։

— Ե՜, քեզ ել, քո կետն ել,― գրգռված քշեց նրան տատը։

— Այնտեղ գյուղ կա․․․ այնտեղ թեյ կլինի,― շարունակում եր գեներալը, միանգամայն հուսահատ։

— Nous boirons du lait, sur l’herbe fraîche,— ավելացրեց Դե֊Գրիյեն գազանային կատաղությամբ։

Du lait, de l’herbefraîche,― ահա թե ինչ կատարյալ հովվերգական բան ե մնացել միայն Փարիզի բուրժուային․ ինչպես հայտնի յե, դրա մեջ ե նրա վողջ հայացքը «nature et la vérîté»-ի մասին։

— Քեզ ել, քո կաթն ել։ Լակիր ինքդ, իսկ իմ փորը կաթից ցավում ե։ Համ ել ի՞նչ եք յախիցս կպել։― Գոռաց տատը,― ասացի, վոր ժամանակ չունեմ։

— Հասանք ք տատի,― ճչացի յես,― այստեղ ե։

Մենք մոտեցանք այն տանը, վորտեղ գտնվում եր զառաֆի գրասենյակը։ Յես գնացի փոխանակելու։ Տատը մնաց դռան մոտ սպասելու. Դե-Գրիյեն, գեներալն ու Blanche-ը կանգնել եյին մեկուսի, չիմանալով, թե ինչ անեն։ Տատը ցասկոտ նայեց նրանց, և նրանք գնացին վոկսալի ճանապարհով։

Ինձ այնպիսի կուրս առաջարկեցին, վոր յես սիրտ չարի և վերադարձա, վոր տատից հրահանգ ստանամ։

— Ա՜խ, ավազակներ,― գոռաց նա, ձեռքերը ծնկներին խփելով,― եհ, ի՞նչ արած։ Փոխի՛ր,― ճչաց նա վճռականորեն։― Սպասիր, կանչիր մոտս սեղանավորին։

— Թերևս գրասենյակի ծառայողներից մեկն ու մեկի՞ն, տատի։

— Ծառայող լինի, մեկ բան ե։ Ա՜խ, ավազակներ։

Ծառայողը համաձայնեց դուրս գալ, տեղեկանալով, վոր նրան կանչում ե մի ծեր, թուլացած կոմսուհի, վոր ման գալ չի կարող։ Տատը յերկար, ցասկոտ և բարձրաձայն կշտամբում եր նրան խարդախության համար և բազար եր անում հետը ռուսերենի, ֆրանսերենի և գերմաներենի խառնուրդով, իսկ յես ոգնում եյի թարգմանելու։ Լուրջ ծառայողը նայում եր մեզ յերկուսիս վրա և լռելյայն որորում գլուխը։ Տատին նա զննում եր նույնիսկ չափազանց սևեռուն հետաքրքրությամբ, վոր անգամ անքաղաքավարի յեր․ վերջապես նա սկսեց ժպտալ։

— Դե, կորի-գնա,― գոռաց տատը,― զխտվիր իմ փողով։ Փոխանկիր, Ալեքսեյ Իվանովիչ, ժամանակ չկա, թե չե ուրիշի մոտ կերթայինք...

— Ծառայողն ասում ե, վոր ուրիշները ավելի քիչ կտան։

Հաստատ չեմ հիշում այն ժամանակվա կուրսը, բայց սոսկալի կուրս եր։ Յես փոխանակեցի մինչև տասներկու հազար ֆլորին վոսկով և թղթադրամով, վերցրի հաշիվը և դուրս յեկա տատի մոտ։

— Դե՛, դե՛, դե՛։ Հաշվելու ժամանակը չե,― թափահարեց նա ձեռքերը,― շուտ, շուտ, շուտ։

— Յրբեք այդ անիծված zèro-յի վրա վեր չեմ գա, կարմրի վրա յել,― ասաց նա, մոտենալով վոկսալին։

Այս անգամ յես ամեն կերպ աշխատում եյի ներշնչել նրան, վոր քիչ-քիչ վեր գա, համոզելով, վոր շանսի շրջանառության մեջ միշտ ժամանակ կլինի նաև մեծ գումար վեր գալու։ Սակայն նա այնքան անհամբեր եր, վոր թեև սկզբում համաձայնում եր, բայց խաղի միջոցին նրա զսպելու հնարավորություն չեր լինում։ Հազիվ նա տասը, տասներկու ֆրիդրիխսդոր վեր գալով տանում եր, «ահա, ահա», սկսում եր հրել ինձ, «ահա, հո տարա՞նք, չորս հազար վեր յեկած լինեյինք տասի փոխարեն, մենք չորս հազար կտանեյինք, սա ի՞նչ ե վոր։ Դու յես մեղավորը, դո՛ւ»։

Յեվ ինչքան ել վատս գալիս եր նրա խաղին նայելիս, յես վերջապես վճռեցի լռել և վոչ մի խորհուրդ չտալ։

Հանկարծ մոտ թռավ Դե֊Գրիյեն, Նրանք յերեքն ել մոտ եյին. յես նկատեցի, վոր m-lle Blanche-ը կանգնած եր մոր հետ մեկուսի և սիրաբանում եր փոքրիկ իշխանի հետ։ Գեներալը բացահայտ կերպով աչքից ընկած եր, թեև պտտվում եր նրա շուրջը ամեն կերպ։ Խե՜դճ գեներալ։ Նա գունատվում եր, կարմրում, դողդողում և անգամ այլևս չեր հետևում տատի խաղին։ Blanche֊ը և փոքրիկ իշխանը, վերջապես դուրս յեկան։ Գեներալը վազեց նրանց հետևից։

— Madame, madame,― մեղրաձայն շշնջում եր Դե-Գրիյեն տատին, խցկվելով և հասնելով նրա ականջին։― Madame, այդպես վեր գալ չի լինի... վո՛չ, վո՛չ, չի լինի...,— նա աղճատում եր ռուսերենը ― չե։

— Ապա ինչպե՞ս։ Դե՛ սովորեցրու,― դարձավ նրան տատը։

Դե-Գրիյեն հանկարծ արագ֊արագ խոսեց ֆրանսերեն, սկսեց խորհուրդներ տալ, ասում եր, վոր պետք ե սպասել շանսին, սկսեց ինչ֊վոր թվեր հաշիվ անել...

Տատը վոչինչ չեր հասկանում։ Նա անընդհատ դիմում եր ինձ, վոր յես թարգմանեմ․ մատը խփում եր սեղանին, ցույց եր տալիս․ վերջապես մատիտ վերցրեց և սկսեց թղթի վրա հաշիվ անել։ Տատի համբերությունը վերջապես հատավ։― Դե, կորիր, կորիր։ Դատարկ բաներ ես դուրս տալիս։ «Madame, madame» — իսկ ինքդ գործից գլուխ չես հանում, կորիր։

— Mais, madame,― ծլվլաց Դե֊Գրիյեն և նորից սկսեց բացատրել և ցույց տալ։ Շատ եր մեծ նրա մեջ ցանկությունը։

— Դե, վեր յեկ մի անգամ նրա ասածի պես,― հրամայեց ինձ տատը,― տեսնենք՝ գուցե իրոք դուրս ե գալիս։

Դե-Գրիյեյի ուզածն այն եր, վոր տատին մեծ գումարներից հետ պահի․ նա առաջարկում եր թվերի վրա վեր գալ զատ֊զատ և միասնաբար։ Յես նրա ցուցմունքով մեկական ֆրիդրիխսդոր վեր յեկա մի շարք կենտ թվերի վրա մինչև քսանը և հնգական թվերի խմբերի վրա տասներկուսից մինչև տասնութ և տասնութից մինչև քսանչորս։ Ընդամենը տասնվեց ֆրիդրիխսդոր վեր յեկա։

Անիվը պտտվեց։

— Zéro!― հայտարարեց կրուպյորը։ Մենք ամբողջ գումարը տանուլ տվինք։

— Ա՛յ քեզ ախմախ,― գոռաց տատը, դիմելով Դե-Գրիյեյին։― Ա՛յ դու գեշ ֆրանցուզիշկա։ Խորհուրդ կտա ե՜, ճիվաղը։ Գնա-կորիր։ Բան չի հասկանում և ներս ել ե խցկվում։

Սաստիկ վիրավորված Դե֊Գրիյեն թոթվեց ուսերը, արհամարհանքով նայեց տատին և հեռացավ։ Նա ինքն ել ամաչեց, վոր խառնվել եր․ չկարողացավ իրեն զսպել։

Մի ժամից հետո ինչ արինք-չարինք, ամեն ինչ տանուլ տվինք։

— Տուն,― գոչեց տատը։

Մինչև ծառուղին նա վոչ մի բառ չարտասանեց։ Ծառուղում և արդեն իսկ հյուրանոցի մոտ նա սկսեց բացականչություններ անել։

— Ի՜նչ հիմարն եմ, ի՜նչ ախմախը։ Ա՛յ դու քաֆթառ, քաֆթառ ախմախ։

Հենց վոր ներս մտանք կացարանը՝

— Թեյ տվեք,― գոռաց տատը,― և իսկույն ևեթ պատրաստություն տեսեք. գնում ենք։

— Ո՞ւր եք կամենում, նանի ջան, գնալ,― սկսեց Մարֆան։

— Քո՞ ինչ գործն ե։ Տեղդ գիտցիր։ Պոտապիչ, ամեն ինչ հավաքիր, վողջ բեռը։ Հետ ենք գնում, Մոսկվա։ Յես տասնհինգ հազար մանեթ քամուն տվի։

— Տասնհինգ հազա՜ր, նանի ջան։ Տե՜ր աստված։― Գոռաց Պոտապիչը, ձեռքերը զգացված թափ տալով, յերևի յենթադրելով, վոր դուր կգա։

— Դե՛, դե՛, հիմար։ Վնգստոցն սկսեց։ Լռիր։ Պատրաստություն տեսեք։ Հաշիվ, շուտ, շուտ։

— Մերձագույն գնացքը ժամը իննը և կեսին ե մեկնում, տատի,― զեկուցեցի յես, վոր նրա փուքսը նստի։

― Հիմա քանի՞սն ե։

— Յոթ և կեսը։

— Ի՜նչ ափսոս։ Դեհ, միևնույն ե։ Ալեքսեյ Իվանովիչ, մի կոպեկ փող չունեմ։ Առ քեզ յերկու արժեթուղթ ել, գնա այնտեղ, փոխանակիր ինձ համար։ Թե չե ինչո՞վ ճամբա դուրս գամ։

Յես գնացի։ Կես ժամից հետո վերադառնալով հյուրանոց, յես մերոնց բոլորին ել գտա տատի մոտ։ Տեղեկանալով, վոր տատը մեկնում ե Մոսկվա, նրանք ապշել եյին, կարծես, ավելի, քան նրա տանուլ տվածից։ Ասենք՝ նրա գնալով փրկվում եր նրա կարողությունը, բայց ի՜նչ կլինի հիմա գեներալի հալը։ Ո՞վ կվճարի Դե֊Գրիյեյին։ M-lle Blanche-ը, հասկանալի բան ե, չի սպասի, մինչև վոր մեռնի տատը և անշուշտ կփախչի փոքրիկ իշխանի կամ թե վորևե ուրիշի հետ։ Նրանք կանգնել եյին տատի առջև, մխիթարում եյին նրան և համոզում։ Պոլինան դարձյալ չկար։ Տատը կատաղաբար գոռգոռում եր նրանց վրա։

— Ձեռք քաշեք, սատանաներ։ Ձեր ի՞նչ գործն ե։ Այս այծի մորո՞ւքն ինչ ե վրա տվել,― գոռում եր նա Դե-Գրիյեյի վրա.― իսկ քեզ, կիվկիվ, ի՞նչ ե պետք,― դարձավ նա m-lle Blanche-ին,― ինչ ես պտույտ-պտույտ գալիս։

— Diantre!— շշնջաց m-lle Blanche-ը, կատաղի փայլատակելով աչքերով, բայց հանկարծ խնդաց և դուրս յեկավ։

— Elle vivra cent ans!― գոռաց նա գեներալին դռնից դուրս գալու, միջոցին։

— Ա՜, դու հույսդ իմ մահվան վրա՞ յես դրել,― ծվաց՝ տատը գեներալին,― դուրս։ Դուրս արա դրանց բոլորին, Ալեքսեյ Իվանովիչ։ Ձեր ի՞նչ գործն ե։ Յես իմն եմ քամուն տվել, վոչ թե ձերը։

Գեներալն ուսերը թոթվեց, կծկվեց և դուրս յեկավ։ Դե-Գրիյեն հետևեց նրան։

— Կանչեցեք Պրասկովյային,― հրամայեց Մարֆային տատը։

Հինգ րոպեյից հետո Մարֆան վերադարձավ Պոլինայի հետ։ Այդ ամբողջ ժամանակամիջոցին Պոլինան նստած ե յեղել իր սենյակում յերեխաների հետ և կարծես դիտմամբ վճռել եր ամբողջ որը դուրս չգալ։ Նրա դեմքը լուրջ, տխուր և մտահոգ եր։

— Պրասկովյա,― սկսեց տատը,― ճի՞շտ ե, ինչ վոր յես նոր կողմնակի կերպով իմացա, վոր իբր թե այդ հիմարը, քո խորթ հայրն, ելի, ուզում ե ամուսնանալ այդ հիմար ֆրանսուհի֊անառակի հետ ― դերասանուհի յե, ինչ ե, թե ավելի վատ բան։ Ասա, ճի՞շտ ե։

— Յես հաստատ չգիտեմ,― պատասխանեց Պոլինան,― բայց, իրա, m-lle Blanche-ի խոսքերից, վոր հարկ չի համարում ծածկել, հետևցնում եմ...

— Բավական ե,― յեռանդով ընդհատեց տատը,― ամեն ինչ հասկացա։ Յես միշտ այն կարծիքին եմ յեղել, վոր նրանից այդ սպասելի յե և միշտ ել նրան համարել եմ ամենադատարկ և թեթևամիտ մարդ։ Մեծություն ե ծախում, վոր գեներալ ե (գնդապետ ե յեղել, վոր գեներալություն ե ստացել պաշտոնաթող լինելու հանգամանքով) և թաշախուստ ե ծախում։ Յես, մայր իմ, ամեն ինչ գիտեմ, թե ինչպես եք դուք հեռագիր հեռագրի հետևից խփել Մոսկվա ― թե շո՞ւտ կմեկնի արդյոք պառավ տատն իր վոտները։ Ժառանգություն եյիք սպասում. առանց փողի այդ լիրբ աղջիկը, ի՞նչ եր անում ― de Cominges եր, ինչ եր,― իր տանը լաքեյ չի ընդունի նրա, նրա դնովի ատամներո՜վ։ Ասում են՝ նա ինքը փող ե դիզել, տոկոսով ե տալիս, արդար ճամբով վաստակած։ Յես, Պրասկովյա, քեզ չեմ մեղադրում․ դու չես հեռագիրներ խփողը. հինն ել չեմ մտաբերի։ Գիտեմ, վոր խասիաթդ գեշ ե — կրետ ես։ Խայթես ― կուռչի, բայց մեղքս գալիս ես, վորովհետև հանգուցյալ Կատերինային, քո մորը, սիրում եյի։ Դե, կուզե՞ս՝ թող այստեղ ամեն ինչ և յեկ հետս գնանք։ Ո՞ւր պիտի խցկվես․ համ ել անվայել ե, վոր հիմա նրանց հետ լինես։ Սպասիր՛,― ընդհատեց տատը Պոլինային, հենց վոր նա սկսեց պատասխանել,― յես դեռ չեմ ավարտել։ Քեզնից յես բան չեմ պահանջի։ Մոսկվա յես տուն ունեմ, ինքդ գիտես ― պալատ ե, գրավիր թեկուզ մի ամբողջ հարկ, շաբաթներով մոտս մի իջնիր, յեթե իմ բնավորությունը չսիրեցիր։ Դեհ, կուզե՞ս, թե չե։

— Թույլ տվեք առաջ հարցնեմ ձեզնից՝ մի՞թե դուք հիմա ուզում եք գնալ։

— Հանա՞ք եմ անում, ինչ ե, բարեկամ։ Ասացի և կերթամ։ Յես այսոր տասնհինգ հազար մանեթ տանուլ տվի յերիցս անիծած ձեր ռուլեթի խաղում։ Հինգ տարի առաջ խոստում եմ արել, Մոսկվայի մոտերքում փայտաշեն մի յեկեղեցի քարից վերաշինել, իսկ դրա փոխարեն փողն այստեղ փչացրի։ Հիմա, բարեկամս, կերթամ կառուցելու ― յեկեղեցին։

— Իսկ ջրե՞րը, տատի։ Չե՞ վոր դուք ջրեր խմելու յեք յեկել։

— Գլուխը քարը ջրերը։ Ինձ մի գրգռիր, Պրասկովյա․ դիտմա՞մբ ես ասում, ինչ ե։ Ասա՛, գալի՞ս ես, թե չե։

— Յես ձեզնից շատ և շատ շնորհակալ եմ, տատի,― զգացված սկսեց Պոլինան,― ապաստանի համար, վոր դուք ինձ առաջարկում եք։ Մասամբ դուք կռահել եք իմ վիճակը։ Յես այնքան շնորհակալ եմ ձեզնից, վոր, հավատացեք, կգամ ձեզ մոտ, թերևս նույնիսկ շուտով, իսկ հիմա պատճառներ կան․․․ կարևոր․․․ և սիրտ ել անել հիմա, այս րոպեյիս, չեմ կարող։ Յեթե դուք գեթ յերկու շաբաթ ել մնայիք․․․

— Կնշանակի՝ չես ուզում։

— Կնշանակի՝ չեմ կարող։ Բացի այդ, համենայն դեպս, յես չեմ կարող թողնել յեղբորս և քրոջս, իսկ վորովհետև․.. վորովհետև, իրոք կարող ե պատահել, վոր նրանք լքվածի պես մնան, ապա․․․ յեթե ինձ քորփաների հետ վերցնելու լինեք, տատի, ապա, իհարկե, կգամ ձեզ մոտ և, հավատացեք, արժանի դուրս կգամ դրան,― ավելացրեց նա տաք֊տաք,― իսկ առանց յերեխաների չեմ կարող, տատի։

— Դե, մի վսվսա (Պոլինան իսկի յել չեր վսվսում, և նա յերբեք լաց չեր լինում), ճուտերի համար ել տեղ կգտնվի․ հավաբունը մեծ ե. համ ել նրանց դպրոց գնալու ժամանակն ե։ Դե, հիմի չե՞ս գալիս։ Դե, Պրասկովյա, տե՜ս հա։ Բարի կցանկանայի քեզ, բայց ախր յես դիտեմ, ինչու դու չես գալի։ Յես ամեն ինչ գիտեմ, Պրասկովյա։ Այդ ֆրանցուզիշկան քո վերջը բարի չի անի։

Պոլինան շառագունեց։ Յես ե՛լ ցնցվեցի։ (Ամենքը գիտեն։ Մենակ յես, ուրեմն, վոչինչ չգիտեմ)։

― Դե, դե, քիթ ու մռութդ մի՛ կիտիր։ Ավել-պակաս ել չեմ խոսի։ Միայն տես հա, վոր վատ բան դուրս չգա, հասկանո՞ւմ ես։ Դու խելոք աղջիկ ես, մեղքս կգա։ Դե, բավական ե, ձեզ բոլորիդ տեսած չլինեյի՜։ Գնա, մնաս բարով։

— Յես, տատի, դեռ ճանապարհ կգցեմ ձեզ,― ասաց Պոլինան։

— Հարկավոր չի։ Մի խանգարիր։ Համ ել բոլորիցդ զահլաս գնացել ե։

Պոլինան համբուրեց տատի ձեռքը, բայց նա ձեռքը խլեց և ինքը համբուրեց նրա թուշը։

Անցնելով իմ կողքից, Պոլինան արագ նայեց վրաս և իսկույն աչքերը դարձրեց ինձնից։

— Դե, մնաս բարով դու ել, Ալեքսեյ Իվանովիչ։ Մի ժամ ե մնացել ընդամենը մինչև գնացքի մեկնելը։ Առ, վերցրու այս հիսուն վոսկին։

— Խորին շնորհակալություն, տատի, քաշվում եմ․․․

— Դե, դե,― գոռաց տատը և այն աստիճան յեռանդուն և ահեղ, վոր յես չհանդգնեցի հրաժարվել և ընդունեցի։

— Մոսկվայում, թե առանց պաշտոնի դես-դեն ընկած լինես — յեկ ինձ մոտ, մի տեղ կհանձնարարեմ։ Դե, կորի-գնա ։

Յես յեկա իմ համարը և պառկեցի մահճակալի վրա։ Կարծում եմ, վոր վես ժամ պառկած մնացի յերեսի վրա, ձեռներս գլխիս հետև գցած։ Աղետը պայթել եր և մտածելու նյութ ունեյի։ Վորոշեցի վաղը վճռականորեն խոսել Պոլինայի հետ։ Ա՜։ Ֆրանցո՞ւզիշկա։ Ուրեմն ճի՞շտ ե։ Բայց ի՞նչ կարող եր լինել նրանց միջև։ Պոլինան և Դե֊Գրիյեն։ Աստված իմ, ի՜նչ համադրություն։

Այդ ամենն ուղղակի անհավատալի յեր։ Հանկարծ յես կատաղությունից վեր թռա, վորպեսզի իսկույն ևեթ գնամ ― գտնեմ միստեր Աստլեյին և ինչ ել լինի հարկադրեմ, վոր խոսի։ Նա այստեղ ել, իհարկե, ինձնից ավելի գիտե։ Միստեր Աստլեյ ― ահա ինձ համար մի նոր առեղծված։

Սակայն հանկարծակի իմ դուռը բաղխեցին։ Նայեցի ― տեսնեմ՝ Պոտապիչն ե։

— Ալեքսեյ Իվանովիչ, տիրուհին կանչում ե։

— Ի՞նչ կա։ Գնո՞ւմ ե, ի՞նչ ե։ Մինչև գնացքի մեկնելը դեռ քսան րոպե կա։

— Անհանգիստ ե, հազիվ նստում ե տեղը։ «Շուտ, շուտ» ― այսինքն՝ ձեզ բերեմ, ի սեր քրիստոսի, միք ուշանա։

Յես իսկույն վազ տվի ներքև։ Տատին արդեն կորիդոր եյին դուրս բերել։ Նա ձեռքին քսակ ուներ։

— Ալեքսեյ Իվանովիչ, առաջ ընկիր, գնանք։

— Ո՞ւր, տատի։

— Մեռնեմ ել պիտի տանուլ տվածս հետ բերեմ։ Դե, մարշ, առանց հարց ու փորձի։ Այնտեղ մինչև կես գիշեր հո խաղո՞ւմ են։

Յես ապուշ կարեցի, բայց իսկույն վճռեցի։

— Կամքը ― ձերն ե, Անտոնիդա Վասիլևնա, չեմ գնա։

― Ա՞յդ ինչու։ Ա՞յդ ինչ բան ե։ Գժվե՞լ եք բոլորդ ել, ինչ ե։

— Կամքը ձերն ե, յես հետո ինքս կսկսեմ ինձ կշտամբել, չեմ ուզում։ Չեմ ուզում վոչ վկա լինել, վոչ մասնակից. ազատեցեք ինձ, Անտոնիդա Վասիլևնա։ Ահա ձեր հիսուն ֆրիդրիխսդորը հետ եմ տալիս․ մնաք բարով։

Յեվ յես ֆրիդրիխսդորների փաթթոցը դրի նրա քովի փոքրիկ սեղանի վրա, գլուխ տվի և գնացի։

― Ի՜նչ դատարկ բան,― գոռաց հետևիցս տատը,― մի յեկ, յես մենակ ել յերևի ճանապարհը կգտնեմ։ Պոտապիչ, յեկ հետս։ Դե բարձրացրեք, տարեք։

Միստեր Աստլեյին յես չգտա և տուն դարձա։ Ուշ գիշերով, արդեն ժամը մեկը կլիներ, յես տեղեկացա Պոատպիչից, թե ինչով եր վերջացել տատի որը։ Նա բոլորը տանուլ եր տվել, ինչ վոր յես նրա համար փոխանակել եյի, այսինքը՝ մեր փողով ելի տասը հազար ռուբլի։ Նրան կպել եր այն իսկ պոլյաչոկը, վորին նա յերկու ֆրիդրիխսդոր եր տվել, վորը և ղեկավարել եր նրա խաղը։ Սկզբից, մինչև, պոլյաչոկը, նա փորձել ե Պոտապիչին․ ստիպել ե վեր գալ, բայց շուտով քշել ե նրան. այստեղ ել պոլյաչոկը մոտ ե թռել։ Ասես դիտմամբ նա հասկանում եր ռուսերեն և նույնիսկ կիսատ-պռատ խոսում, յերեք լեզուներ խառնելով իրար, այնպես վոր նրանք կիսատ-պռատ հասկացնում եյին իրար։ Տատը շարունակ անխնա հայհոյում եր նրան և թեև վերջինս անընդհատ «սփռվում եր պանի վոտերի տակ», բայց «ի՜նչ համեմատություն ձեզ հետ, Ալեքսեյ Իվանովիչտ», պատմում եր Պոտապիչը։ «Զեզ հետ, նա ասես պարոնի հետ եր վարվում, իսկ նա ― յես ինքս իմ աչքերով տեսա, թող գետինը մտնեմ, հենց տեղն ու տեղը սեղանից գողանում եր։ Տատը նրան ինքը յերկու անգամ բռնեց և հայհոյում եր ամեն տեսակ հիշոցներով, մի խոսքով՝ նույնիսկ մի անգամ մազերից ել քաշեց, աստված վկա, սուտ չեմ ասում, այնպես վոր շուրջը մարդիկ ծիծաղում եյին։ Բոլորը տանուլ տվեց․ յեղած-չեղածը, ինչ վոր նրա համար փոխանակել եյիք։ Բերինք նրան այստեղ ― մենակ ջուր ուզեց խմելու, խաչակնքվեց և անկողին մտավ։ Տանջվել եր, ինչ ե, իսկույն քնեց։ Թող աստված հրեշտակային յերազներ առաքի։ Ո՜խ, այս արտասահմանը,― ավարտեց Պոտապիչը,― ասում եյի, վոր բարին չի լինելու։ Յեվ շուտով մեր Մոսկովը հասնեյինք։ Ինչե՜ր ասես մեր տանը չկա, Մոսկովում։ Պարտեզ, ծաղիկներ, վոր այստեղ չեն ել լինում, բույր, խնձորները հասնում են, լայնարձակություն,― չե՛, պե՜տք եր արաասահման գնալ։ Ո՜խ֊ո՜խ֊ո՜խ․․․»։