Տարեկանի արտում՝ անդունդի եզրին

հեղինակ՝ Ջերոմ Սելինջեր թարգմանիչ՝ Ամալյա Ղուկասյան (ռուսերենից) աղբյուր՝ «Տարեկանի արտում՝ անդունդի եզրին»

1

Եթե դուք իսկապես ուզում եք իմանալ այս պատմությունը, ապա, հավանաբար, նախևռաջ կցանկանաք իմանալ որտեղ եմ ծնվել ես, ինչպես եմ անցկացրել իմ անմիտ մանկությունը, ինչով էին զբաղվում ծնողներս մինչև իմ ծնվելը, մի խոսքով՝ Դավիթ Կոպպերֆիլդյան այդ ամբողջ շիլան։ Բայց, ճիշտն ասած, ես տրամադիր չեմ դրանք փորփրել։ Նախ ձանձրալի է, երկրորդն էլ՝ իմ նախնիները հավանաբար երկու ինֆարկտ կստանային եղբորս երեսից, եթե ես պատմեի նրա անձնական գործերի մասին։ Նրանք տեսնել չեն կարող նման բաները, հատկապես՝ հայրս։ Ընդհանրապես նրանք լավ մարդիկ են, բան չունեմ ասելու, բայց չափից դուրս նեղացկոտ են։ Ես մտադիր էլ չեմ պատմել կենսագրությունս կամ նման դատարկ֊մատարկ բաներ, կպատմեմ միայն այն խելահեղ պատմությունը, որ տեղի ունեցավ անցյալ Ծննդյան տոներին։ Իսկ հետո քիչ էր մնում շունչս փչեի, ու ինձ տեղափոխեցին այստեղ հանգստանալու ու բուժվելու։ Ես նրան էլ՝ Դ․ Բ֊ին, միայն այդքանը պատմեցի, չէ որ ինչքան չլինի հարազատ եղբայրս է։ Նա ապրում է Հոլիվուդում։ Դա այստեղից, այս երիցս անիծյալ սանատորիայից, այնքան էլ հեռու չէ։ Նա հաճախ է ինձ այցելության գալիս, գրեթե ամեն շաբաթ։ Տուն էլ նա ինքը կտանի, գուցե եկող ամսին։ Վերջերս «յագուար» է գնել իր համար։ Մոտ չորս հազար է տվել։ Հիմա նա փող շատ ունի, առաջվա նման չէ։ Առաջ, երբ տանն էր ապրում, իսկական գրող էր։ Կարող է լսած լինեք, նա է գրել պատմվածքների այն հիանալի գիրքը՝ «Թաքցրած ձկնիկը»։ Ամենալավ պատմվածքը հենց այդպես էլ կոչվում էր՝ «Թաքցրած ձկնիկը»։ Այնտեղ պատմում է մի տղայի մասին, որը ոչ մեկին թույլ չէր տալիս նայել իր ոսկի ձկնիկին, որովհետև իր սեփական փողով էր գնել։ Ի՜նչ պատմվածք է, գժվելու բան ուղղակի։ Իսկ հիմա եղբայրս գլխովին ծախվել է Հոլիվուդին։ Եթե աշխարհում մի բան կա, որ ատում եմ՝ դա կինոն է։ Տանել չեմ կարող։

Ավելի լավ է սկսեմ պատմել այն օրվանից, երբ Փենսիից հեռացա։ Փենսին միջնակարգ փակ դպրոց է Էգերսթաունում, Փենսիլվանիայի նահանգում։ Երևի լսած կլինեք։ Հազարավոր ամսագրերում տպագրում են։ Ճարպիկ մեկը ձին նստած ոստանում է արգելքների վրայով։ Կարծես Փենսիում հենց միայն պոլո են խաղում։ Իսկ ես այնտեղ ոչ մի անգամ ձիու երես չեմ տեսել։ Ու այդ հեծյալի տակ գրված է՝ «Սկսած 1888 թվականից մեր դպրոցում կոփում են խիզախ ու ազնիվ պատանիներ»։ Ա՜յ թե կեղծիք է։ Ոչ մեկին էլ չեն կոփում այնտեղ, ոչ էլ ուրիշ դպրոցներում։ Եվ այնտեղ ես ոչ մի «խիզախ ու ազնիվ» չեմ տեսել, գուցե մեկ֊երկուսը լինեն ու վերջ։ Դե նրանք մինչև դպրոց գալն էլ այդպիսին են եղել։

Մի խոսքով այդ բանն սկսվեց շաբաթ օրը, երբ ֆուտբոլի մրցություն էր գնում Սեքսոնն֊հոլլի հետ։ Մենք գտնում էինք, որ Փենսիի համար այդ խաղը ախարհում ամեն ինչից թանկ է։ Մրցությունը եզրափակիչ էր, ու եթե մեր դպրոցը տանուլ տար, բոլորս վշտից ուղղակի կկախվեինք։ Հիշում եմ, այդ օրը ես մոտ երեք ժամ կանգնած էի աստված գիտե թե որտեղ, ուղղակի Թոմսոն սարի գլխին, այն հիմար թնդանոթի մոտ, որ տնկված էր այնտեղ, կարծեմ, ազատագրական պատերազմից ի վեր։ Այդտեղից երևում էր ամբողջ դաշտը և այն, թե ինչպես էին երկու թիմերը դաշտի մի ծայրից մյուսը քշում իրար։ Տրիբունաները ես կարգին չէի կարողանում տեսնել, միայն լսում էի, ինչպես են գոռգոռում այնտեղից։ Մերոնք բոլորը գոռում էին կոկորդով մեկ, մեր ամբողջ դպրոցն այնտեղ էր, բացի ինձնից, իսկ հակառակորդները ինչ֊որ բան էին ճղճղում․ սովորաբար եկվոր թիմի ժողովուրդը էիչ էր լինում։

Ֆուտբոլային մրցումներին աղջիկներ միշտ քիչ են լինում։ Միայն բարձր դասարանցիներին է թույլատրվում աղջիկ բերել։ Գարշելի դպրոց է, խոսք չկա։ Իսկ ես սիրում եմ լինել այնտեղ, որտեղ աղջիկներ կան, եթե նույնիսկ ոչինչ չեն անում, հենց այնպես նստած են, մազերն են սանրում, քիթները սրբում կամ քրքջում։ Մեր դիրեկտորի՝ ծերուկ Թերմերի դուստրը, հաճախ էր գալիս մրցումներին, բայց դե նա այնպիսի աղջիկ չէր, որի համար հնարավոր լիներ գժվել։ Թեև ընդհանրապես վատը չէր։ Մի անգամ ավտոբուսում իրար կողքի էինք նստած, Էգերսթաունից էինք գնում ու զրուցում էինք։ Նա ինձ դուր եկավ։ Ճիշտ է, քիթը երկար է, իսկ եղունգները արյունոտելու չափ կրծմրծած, կրծքակալի մեջ էլ ինչ֊որ բան է դնում, որ ցցված մնա, բայց, չգիտեմ ինչու, խղճացի նրան։ Ինձ դուր եկավ, որ նա գլուխ չէր գովում, թե ինչպիսի հրաշալի հայրիկ ունի։ Երևի ինքն էլ գիտեր, որ նա անմիտ դատարկախոսի մեկն է։

Ես դաշտ չգնացի, բարձրացա սարը, որովհետև Նյու֊Յորքից նոր էի վերադարձել սուսերամարտիկների թիմի հետ։ Ես այդ գարշելի թիմի պետն էի։ Մե՜ծ բան։ Գնացել էինք Նյու֊Յորք՝ Մակ֊Բերնի դպրոցի հետ մրցելու։ Միայն թե մրցությունը տեղի չունեցավ։ Ես սուսերները, կոստյումները և առհասարակ բոլոր այդ պարագաները մոռացել էի մետրոյի վագոնում։ Բայց ես այնքան էլ մեղավոր չէի։ Անընդհատ ստիպված էի լինում վեր կենալ ու նայել պլանին, թե որտեղ պետք է իջնենք։ Մի խոսքով, Փենսի վերադարձանք ոչ թե ճաշին, այլ արդեն երկուսն անց կեսին։ Տղաներն ամբողջ ճանապարհին բոյկոտ արեցին ինձ։ Նույնիսկ ծիծաղելի էր։

Բացի այդ, ֆուտբոլի դաշտ չգնացի, որովհետև մտադիր էի այցելել ծերունի Սպենսերին՝ իմ պատմության ուսուցչին, որպեսզի հրաժեշտ տամ մեկնելուց առաջ։ Նա հիվանդ էր գրիպով, ու ես մտածում էի, որ մինչև ծննդյան արձակուրդը նրան չեմ տեսնի։ Իսկ նա երկտող էր ուղարկել, որ ուզում է ինձ տեսնել մինչև տուն գնալս։ Գիտեր, որ չեմ վերադառնալու։

Հա, մոռացա ասել, որ ինձ վտարել էին դպրոցից։ Ծննդյան տոներից հետո ես չպետք է վերադառնայի, որովհետև չորս առարկաներից կտրվել էի և ընդհանրապես չէի պարապում ու նման բաներ։ Հարյուր անգամ նախազգուշացրել էին ինձ՝ աշխատի՛ր, սովորի՛ր։ Իսկ ծնողներիս քառորդի կեսին կանչել էին ծերուկ Թերմերի մոտ, բայց, միևնույն է, չէի պարապում։ Դրա համար էլ վտարեցին։ Նրանք շատերին էին վռնդել Փենսիից։ Նրանց ակադեմիական առաջադիմությունը շատ բարձր էր, իսկապես, շատ բարձր էր։

Մի խոսքով դեկտեմբերն էր, ու սոսկալի ցուրտ՝ հատկապես այդ երիցս անիծյալ սարի վրա։ Միայն բաճկոնով էի, ոչ ձեռնոցներ ունեի, ոչ էլ մեկ այլ բան։ Անցյալ շաբաթ ինչ֊որ մեկը թռցրել էր ուղտի բրդից կարված իմ վերարկուն, տաք ձեռնոցներս գրպաններում։ Այդ դպրոցում լիքն են գողերը։ Տղաներից շատերի ծնողները հարուստ են, բայց, միևնույն է, էլի գող ու ավազակներ են։ Որքան դպրոցը թանկ է, այնքան գողությունը շատ։ Մի խոսքով, կանգնել էի այդ հիմար թնդանոթի մոտ, ու հետևս սառույց էր դարձել։ Բայց խաղին գրեթե չէի նայում։ Կանգնել էի միայն, որպեսզի զգամ, որ հրաժեշտ եմ տալիս այդ դպրոցին։ Ընդհանրապես ես հաճախ եմ տեղից տեղ մեկնում, բայց երբեք մտքովս չի անցնում հրաժեշտի մասին մտածել։ Ես դա ատում եմ։ Չեմ մտածում՝ տխուր է թե հաճելի այդ մեկնումը։ Բայց երբ բաժանվում եմ որևէ տեղից, պետք է զգամ, որ իսկապես բաժանվում եմ։ Թե չէ ավելի դժվար է լինում։

Իմ բախտը բերեց։ Հանկարծ մի բան հիշեցի ու անմիջապես զգացի, որ մեկնում եմ ընդմիշտ։ Հիշեցի, թե ինչպես մի անգամ հոկտեմբերին երեքով՝ ես, Ռոբերտ Տիչները և Պոլ Քեմբլը, գնդակ էինք խաղում ուսումնական առանձնաշենքի առաջ։ Դրանք շատ լավ տղաներ էին, հատկապես Տիչները։ Մոտենում էր ճաշի ժամը, բոլորովին մթնել էր, բայց մենք դեռ շարունակում էինք խաղալ։ Արդեն լրիվ մութ էր, գրեթե չէինք տեսնում գնդակը, բայց խաղը չէինք ուզում թողնել։ Այնուամենայնիվ, ստիպված եղանք թողնել։ Բնագիտության ուսուցիչ միստր Զեմբիգին գլուխը դուրս հանեց ուսումնական առանձնաշենքի պատուհանից ու կարգադրեց՝ անցնել հանրակացարան, հագնվել ճաշի գնալու համար։ Հենց որ այդպիսի բան ես հիշում, անմիջապես զգում ես, որ քեզ համար ոչ մի արժեք չունի այստեղից ընդմիշտ մեկնելը․ ես, համենայն դեպս, միշտ այդպես եմ։ Ու հենց զգացի, որ ընդմիշտ եմ մեկնում, շուռ եկա ու ցած վազեցի ուղիղ դեպի ծերունի Սպենսերի տուն։ Նա դպրոցից հեռու էր ապրում, Էնտոնի Ուեյն փողոցում։

Ես վազեցի ճանապարհով մինչև գլխավոր ելքը, իսկ հետո սպասեցի, մինչև որ շունչս տեղն եկավ։ Ճիշտն ասած, շունչս շուտ է կտրվում։ Նախ՝ ես ծխում եմ շոգեքարշի նման, այսինքն՝ առաջ էի ծխում։ Այստեղ, սանատորիայում ստիպեցին թողնել։ Եվ երկրորդ՝ անցյալ տարվա ընթացքում աճել էի վեցուկես դյույմ։ Հավանաբար, այդ պատճառով էլ հիվանդացա տուբերկուկյոզով ու ընկա այստեղ ստուգման և այս հիմար բուժման համար։ Իսկ ընդհանրապես ես բավական առողջ եմ։

Մի խոսքով, հենց որ շունչ առա, վազ տվի դեպի Ուեյն փողոցը։ Ամբողջ ճանապարհը սոսկալի սառցակալած էր, ու քիչ էր մնում դրմփայի։ Չգիտեմ, ինչու էի վազում, հավանաբար, հենց այնպես։ Երբ անցա փողոցը, հանկարծ ինձ թվաց, թե կորա։ Մի տեսակ խելագար օր էր, սոսկալի ցուրտ, արևի շող էլ չէր երևում ու թվում էր, բավական է անցնես ճանապարհի մյուս կողմը, ամիջապես կչքվես ընդմիշտ։

Ո՜ւհ, համա թե հնչեցրի զանգը, երբ հասա ծերուկ Սպենսերի տանը։ Մինչև ոսկորներս սառել էի։ Ականջներս ցավում էին, մատներս շարժել չէի կարող։ «Դե շո՛ւտ, շո՛ւտ, ― ասում եմ գրեթե լսելի, ― բա՜ց արեք»։ Վերջապես պառավ Սպենսերը բացեց դուռը։ Նրանք սպասավոր չունեն, ընդհանրապես ոչ ոք չունեն, միշտ իրենք են բացում դուռը։ Նրանք հարուստ չեն։

― Հոլդե՜ն, ― ասաց միսիս Սպենսերը։ ― Որքա՜ն ուրախ եմ քեզ տեսնելուս համար։ Ներս արի, սիրելիս։ Երևի փայտացել ես ցրտից, հա՞։

Ինձ թվում էր, նա իսկապես ուրախ էր ինձ տեսնելու համար։ Նա իսկապես սիրում էր ինձ։ Համենայն դեպս, ինձ այդպես էր թվում։

Ես գնդակի պես ներս ընկա։

― Ինչպե՞ս եք, միսիս Սպենսեր, ― ասում եմ։ ― Ինչպե՞ս է միստր Սպենսերի առողջությունը։

― Տուր բաճկոնդ, սիրելիս, ― ասաց նա։ Չլսեց էլ, որ հարցրի միստր Սպենսերի առողջության մասին։ Նա մի քիչ խուլ էր։

Նա բաճկոնս կախեց նախասենյակի պահարանում, և ես ձեռքով հարդարեցի մազերս։ Ընդհանրապես իմ մազերը կարճ «ոզնի» է կտրված և սանրվելու հարկ չի լինում։

― Ինչպե՞ս եք, մսիսիս Սպենսեր, ― հարցրի ես, բայց այս անգամ բարձր, որ նա լսի։

― Հրաշալի՜, Հոլդեն, ― նա ծածկեց պահարանի դուռը։ ― Իսկ դո՞ւ ինչպես ես։

Ու ես նրա ձայնից հասկացա, որ ծերունի Սպենսերը պատմել է նրան ինձ վտարելու մասին։

― Շատ լավ, ― ասում եմ։ ― Միստր Սպենսերն ինչպե՞ս է։ Նրա գրիպը անցա՞վ։

Անցավ, Հոլդեն, նա ինքն իրեն այնպես է պահում, ինչպես, ինչպես չգիտեմ թե ով․․․ իր սենյակում է, գնա նրա մոտ։

2

Նրանք առանձին սենյակներ ունեին։ Երկուսն էլ յոթանասունին մոտ էին, գուցե ավելի։ Ու այնուամենայնիվ, կյանքից հաճույք էին ստանում, թեև նրանց մի ոտքը գերեզմանում էր։ Ճիշտ է, խոզություն է այդպես ասելը, բայց ես դա չեմ ուզում ասել։ Պարզապես ուզում եմ ասել, որ շատ եմ մտածել ծերունի Սպենսերի մասին, իսկ երբ նրա մասին շատ ես մտածում, սկսում ես զարմանալ, թե ինչպե՞ս է, որ կարողանում է դեռ ապրել։ Հասկանո՞ւմ եք, նա ամբողջովին կռացել է ու հազիվ է քայլում, և եթե հանկարծ կավիճը ձեռքից գցում է, ապա առջևի շարքից որևէ մեկը պետք է վերցնի ու մատուցի նրան։ Իմ կարծիքով, դա սարսափելի է։ Բայց եթե շատ խոր չես մտածում, այլ հենց այնպես, ի միջի այլոց, ապա ստացվում է, որ նա այնքան էլ վատ չի ապրում։ Օրինակ՝ մի անգամ, կիրակի օրը, երբ նա ինձ ու մի քանի տղաների տաք շոկոլադ էր հյուրասիրում, մի հնամաշ վերմակ ցույց տվեց, որ ինքն ու միսիս Սպենսերը գնել էին մի հնդկացուց, Իելլո ուսթոնի զբոսայգում։ Երևում էր, որ ծերունի Սպենսերը հիացած էր այդ գնումով։ Հասկանո՞ւմ եք, ինչ եմ ուզում ասել։ Մի այդպիսի ծերուկ, որ արդեն հայհայը գնացել է, վայվայն է մնացել, դեռևս հիանում է ինչ֊որ վերմակով։

Նրա դուռը բաց էր, բայց ես այնուամենայնիվ ծեծեցի, ուղղակի քաղաքավարությունից։ Ես տեսա նրան, նստած էր կաշվե հին բազկաթոռին, փաթաթված նույն վերմակով, որի մասին ասացի։ Նա շրջվեց, երբ ծեծեցի դուռը։

― Ո՞վ է, ― գոչեց նա, ― դո՞ւ ես, Քոլֆիլդ, արի, տղաս, ներս արի։

Նա միշտ գոռգոռալով էր խոսում տանը, էլ ո՜ւր մնաց թե դասարանում։ Նյարդերիս վրա ազդում էր, իսկապես։

Հենց որ ներս մտա, արդեն փոշմանեցի, թե ինչու եկա։ Նա «Ատլանտիկ մանսլի» էր կարդում ու շուրջն ամենուրեք սրվակներ ու հաբեր էին դրված, հարբուխի դեմ գործածվող կաթիլների հոտ էր տարածվել։ Տրամադրությունս ընկավ։ Ընդհանրապես այնքան էլ չեմ սիրում հիվանդներին։ Ու ավելի քան թախծալի է դառնում, երբ նայում ես ծերունի Սպենսերի հագի մաշված, խիստ ողորմելի հին խալաթին, երևի ծնված օրից դա էր հագնում, ազնիվ խոսք։ Չեմ սիրում պիժամաներով ու խալաթներով ծերունիներին։ Միշտ կուրծքները բացվում է, պառավ կողերը երևում։ Ոտքերն էլ սոսկալի են։ Ծերուկները, տեսած կլինեք լողափերում, ինչպիսի անմազ, ճերմակ ոտքեր են ունենում։

― Բարև ձեզ, սը՛ր, ― ասում եմ։ ― Ես ստացա ձեր երկտողը։ Շատ շնորհակալ եմ։ ― Նա երկտող էր գրել, որ արձակուրդից առաջ գնամ իրեն հրաժեշտ տալու։ Գիտեր, որ այլևս չեմ վերադառնալու։ ― Իզուր եք նեղություն կրել, միևնույն է, ես անպայման կգայի հրաժեշտ տալու։

― Նստիր, ա՛յ, այնտեղ, տղաս, ― նա ցույց տվեց մահճակալի եզրը։

― Ես նստեցի։

― Ինչպե՞ս է ձեր գրիպը, սըր։

― Գիտես, տղաս, եթե լավ զգայի, հարկ կլիներ բժիշկ կանչել, ― ծերուկն ինքն իրեն ծիծաղեցնում էր։ Նա սկսեց քրքջալ խելագարի պես։ Վերջապես շունչ առավ ու հարցրեց․ ― Իսկ ինչո՞ւ դու չես գնացել մրցության, չէ՞ որ այսօր եզրափակիչ հանդիպումն է։

― Այո, բայց ես հենց նոր եմ վերադարձել Նյու֊Յորքի սուսերամարտի մրցումներից։

Տեր աստված, այ թե անկողին է, հա՜, ասես քար լինի։ Նա հանկարծ խստադեմ արտահայտություն ընդունեց․ գիտեի, որ այդպես է լինելու։

― Նշանակում է, գնո՞ւմ ես մեզնից, ― հարցնում է։

― Այո, սըր, ինչպես երևում է, գնում եմ։

Այստեղ նա սկսեց տարուբերել գլուխը։ Կյանքումս չեմ տեսել, որ մարդ այդքան երկար կարողանա տարուբերել գլուխը։ Չեմ հասկանում՝ մտահոգվելո՞ւց է այդպես օրորրում գլուխը, թե՞ արդեն այնքան ծեր է, որ ոչ մի բան չի հասկանում։

― Իսկ դոկտոր Թերմերն ի՞նչ ասաց քեզ, տղաս։ Ես իմացել եմ, որ դուք երկար եք խոսել։

― Այո, երկար ենք խոսել։ Երկու ժամ մնացի նրա առանձնասենյակում, եթե ոչ ավելի։

― Ի՞նչ ասաց նա քեզ։

― Դե․․․ շատ բան։ Որ կյանքը զուտ խաղ է։ Եվ որ պետք է խաղալ օրենքներով։ Նա լավ էր խոսում։ Առանձնապես որևէ բան չի ասել։ Անընդհատ նույն բանի մասին՝ որ կյանքը խաղ է և այլն։ Դե դուք ինքներդ էլ գիտեք։

― Բայց կյանքն իսկապես խաղ է, տղաս, և պետք է խաղալ օրենքներով։

― Այո, սըր, գիտեմ, ես այդ ամենը գիտեմ։

Բա՜ն գտան համեմատելու։ Լա՜վ խաղ է։ Եթե այնպիսի մարդկանց մեջ ընկնես, որտեղ բոլորը հմուտ խաղացողներ են, այդ դեպքում լա՜վ, ինչ էլ լինի, այդտեղ իսկապես խաղ կլինի։ Իսկ եթե մեկ ուրիշ խմբի մեջ ընկնես, որտեղ բոլորը ապաշնորհներ են, այն ժամանակ ի՞նչ։ Էլ ի՞նչ խաղ։ Ոչինչ դուրս չի գա։

― Իսկ դոկտոր Թերմերը արդեն գրե՞լ է քո ծնողներին, ― հարցրեց ծերունի Սպենսերը։

― Ոչ, նա մտադիր է գրել երկուշաբթի օրը։

― Իսկ ինքդ ոչինչ չե՞ս հայտնել նրանց։

― Ոչ, սըր, ես ոչինչ չեմ հայտնել, նրանց կասեմ չորեքշաբթի օրը, երբ տուն գնամ։

― Քո կարծիքով նրանք ինչպե՞ս կվերաբերվեն այդ լուրին։

― Ինչ ասեմ․․․ կբարկանան, հավանաբար, ― ասացի, ― պետք է որ բարկանան։ Չէ՞ որ արդեն չորրորդ դպրոցում եմ սովորում։

Ու թափ տվի գլուխս։ Ես այդպիսի սովորություն ունեմ։

― Է՛հ, ― ասում եմ։ Դա էլ է սովորություն, ասել՝ «էհ» կամ «այ քեզ բա՜ն», մասամբ այն պատճառով, որ հարմար բան չեմ գտնում, մասամբ էլ այն պատճառով, որ ես տարիքիս համապատասխան չեմ պահում ինձ։ Այն ժամանակ տասնվեց տարեկան էի, իսկ հիմա արդեն տասնյոթ եմ, բայց երբեմն ինձ այնպես եմ պահում, ասես ընդամենը տասներեք տարեկան եմ, ոչ ավելի։ Սոսկալի անհեթեթ բան է դուրս գալիս, հատկապես այն պատճառով, որ ես վեց ֆուտ և երկուսուկես դյույմ հասակ ունեմ, մազերս էլ ճերմակախառն են։ Դա ճիշտ է։ Աջ կողմում միլիոն հատ ճերմակ մազ ունեմ։ Դեռ մանկուց։ Եվ այնուամենայնիվ, երբեմն ինձ տասներկու տարեկանի պես եմ պահում։ Բոլորն էլ այդ են ասում, հատկապես՝ հայրս։ Դա մասամբ ճիշտ է, բայց ոչ լիովին։ Մինչդեռ մարդիկ կարծում են, որ թափանցում են քո ներսը։ Ես, իհարկե, թքած ունեմ, բայց երբեմն ձանձրանում ես, որ սկսում են քարոզ կարդալ, թե քեզ մեծի պես պահիր։ Երբեմն ես ինձ այնպես եմ պահում, իբրև թե անհամեմատ մեծ եմ իմ տարիքից, բայց դա արդեն մարդիկ չեն նկատում։ Ընդհանրապես ոչ մի բան էլ նրանք չեն նկատում։

Ծերուկ Սպենսերն էլի սկսեց օրորել գլուխը ու այդ ընթացքում քչփորեց քիթը։ Նա ջանում էր ձևացնել, թե տրորում է քիթը, բայց իրականում ամբողջ մատը ներս էր մտցրել։ Հավանաբար մտածում էր, որ դա կարելի է, որովհետև ինձնից բացի ուրիշ մարդ չկար այդտեղ։ Ինձ համար միևնույն է, թեև զզվելի է տեսնել ինչպես են քչփորում քիթը։

Հետո նա խոսեց։

― Ես պատիվ եմ ունեցել ծանոթանալու քո մայրիկի հետ, հորդ հետ, երբ մի քանի շաբաթ առաջ եկել էին դոկտոր Թերմերի հետ խորհրդակցելու։ Նրանք հիանալի մարդիկ են։

― Այո, իհարկե, լավ մարդիկ են։

«Հիանալի՜»։ Զզվում եմ այդ բառից։ Սոսկալի գարշանք է, ուղղակի սիրտդ խառնում է, երբ այդպիսի բառեր ես լսում։

Եվ հանկարծ ծերունի Սպենսերը այնպիսի դեմք ընդունեց, որ կարծես հիմա մի շա՜տ կարևոր բան էր ասելու, խելացի բան։ Նա ուղղվեց տեղում, ավելի հարմար տեղավորվեց։ Պարզվեց, որ կեղծ տագնապ էր։ Պարզապես ամսագիրը վերցրեց իր ծնկներից և ցանկացավ գցել մահճակալի վրա, որտեղ ես էի նստած։ Բայց չհասցրեց։ Մահճակալն ընդամենը երկու դյույմ էր հեռու նրանից, բայց միևնույն է, չհասցրեց։ Ես ստիպված տեղիցս ելա, ամսագիրը վերցրի և դրեցի մահճակալին։ Հանկարծ ես այդ սենյակից դուրս փախչելու ցանկություն ունեցա։ Զգացի, որ հիմա անտանելի քարոզ է սկսելու։ Ընդհանրապես դեմ չեմ, թող խոսեն, բայց երբ քեզ նախատում են, իսկ շուրջդ սոսկալի դեղահոտ է տարածված, ու ծերունի Սպենսերն նստած է քո առաջ պիժամայով ու խալաթով, դրան արդեն դիմանալ չի լինի։ Չէի ուզում լսել։

Բայց սկսեց։

― Այդ ի՞նչ ես բերում դու քո գլխին, տղա, ― ասաց ծերունի Սպենսերը։ Նա շատ խիստ խոսեց, այդպես երբեք չէր խոսել։ ― Քանի՞ առարկա պիտի հանձնեիր այս քառորդին։

― Հինգ, սը՛ր։

― Հինգ, իսկ քանիսից եք կտրեվե՞լ։

― Չորսից։ ― Ես ինձ ուտում էի նստած տեղս, կյանքումս երբեք այդքան կոշտ մահճակալի նստած չկամ։ Անգլերենը լավ հանձնեցի, որովհետև Բեովուլֆը, «Լորդ Ռենգալ, որդիս» և այդ ամբողջ պատմությունը սովորել էի դեռ Հուտտոնի դպրոցում։ Անգլերենով զբաղվում էի միայն այն ժամանակ, երբ շարադրություն էին հանձնարարում։

Նա ինձ նույնիսկ չէր լսում։ Նա երբեք չի լսել, թե ինչ են ասում իրեն։

Ես պատմությունից քեզ կտրեցի, որովհետև ոչինչ չէիր սովորել։

― Հասկանում եմ, սըր, շատ լավ եմ հասկանում։ Հապա ի՞նչ պիտի անեիք։

― Ոչինչ չէիր սովորել, ― կրկնեց նա։ Ինձ կատաղեցնում է, երբ մարդիկ կրկնում են այն, ինչի հետ դու անմիջապես համաձայնել ես։ Իսկ նա երրորդ անգամ էլ կրկնեց․ ― Ոչինչ չես սովորել։ Կասկածում եմ, թե ամբողջ քառորդի ընթացքում գոնե մեկ անգամ բացել ես դասաքիրքը։ Բացե՞լ ես, միայն ճիշտն ասա, տղաս։

― Ոչ, ես, իհարկե, երկու անգամ աչքի եմ անցկացրել, ― ասում եմ։ Չէի ուզում նրան վշտացնել, նա գժվում է իր պատմության համար։

― Ախ, աչքի ես անցկացրե՜լ, ― ասաց նա շատ թունոտ։ ― Քո, թույլ տվեք ասել, քննական աշխատանքը ահա այստեղ է, գրադարակում։ Մի այստեղ տուր, խնդրեմ։

Դա գարշելի խոզություն էր նրա կողմից, բայց ես վերցրի տետրս ու տվեցի նրան, ուրիշ ճար չկար։ Հետո նորից նստեցի այդ ցեմենտե մահճակալին։ Չեք կարող պատկերացնել, թե ինչպես էի ափսոսում, որ եկել եմ հրաժեշտ տալու։

Նա տետրս բռնել էր ձեռքին, ինչպես աթարի կտորը կամ մի ավելի վատ բան։

― Նոյեմբերի չորսից մինչև դեկտեմբերի երկուսը մենք մենք անցել ենք Եգիպտոսը։ Դու ինքդ ես քննության համար այդ թեման ընտրել։ Չէի՞ր կամենա լսել, թե ինչ ես գրել։

― Չէ, սըր, կարիք չկա։

Իսկ նա, միևնույն է, սկսեց կարդալ։ Եթե ուսուցիչը որոշել է մի բան անել, դու այլևս չես կարող նրան ետ պահել։ Միևնույն է, իր ասածն է անելու։

«Եգիպտացիք հին ցեղեր են, ծագումով կովկասցի, և բնակվում են Աֆրիկայի հյուսիսային շրջաններից մեկում։ Աֆրիկան, ինչպես հայտնի է, արևելյան կիսագնդի ամենամեծ մայր ցամաքն է»։

Եվ ես պետք է նստեի ու ունկնդրեի այդ ամբողջ անհեթեթությունը։ Խոզություն է, ազնիվ խոսք։

«Մեր օրերում մենք հետաքրքրվում ենք եգիպտացիներով բազմաթիվ պատճառներով։ Ժամանակաից գիտությունը դեռևս ջանում է պատասխանել այն հարցին, թե ինչ գաղտնի նյութերի խառնուրդ էին գործածում եգիպտացիք՝ զմռսելով իրենց հանգուցյալներին, որպեսզի նրանց դեմքերը չփտեին բազում դարերի ընթացքում։ Այդ խորհրդավոր առեղծվածը դեռևս մարտահրավեր է նետում քսաներորդ դարի ժամանակակից գիտությանը»։

Նա լռեց և ցած դրեց տետրս։ Ես գրեթե ատում էի նրան այդ պահին։

― Քո, այսպես ասած, էքսկուրսը գիտության մեջ, սրանով ավարտվում է, ― շարունակեց նա միևնույն թունոտ ձայնով։ Երբեք չէի կարծի, թե այդքան զառամայալ ծերուկի մեջ այդքան թույն կարող է լինել։ ― Բայց դու ստորև հատուկ ավելացում ես կատարել՝ ուղղված անձամբ ինձ։

― Այո՛, այո՛, հիշում եմ, ― ասացի։ Ես շտապեցի, որպեսզի գոնե այդ մարսը չկարդա։ Բայց ինչ, մի՞թե նրան հնարավոր է կանգնեցնել։ Նրանից ուղղակի կայծեր դուրս ցայտեցին։

«Թանկագին միստր Սպենսեր, ― նա չափից դուրս բարձր էր կարդում։ ― Ահա այն ամենը, ինչ ես գիտեմ եգիպտացիների մասին։ Չգիտեմ ինչու, նրանք ինձ առանձնապես շատ չեն հետաքրքրում, թեև Դուք նրանց մասին շատ լավ եք դասախոսում։ Ոչինչ, եթե դուք ինձ կտրեք, ես արդեն մյուս առարկաներից կտրվել էմ, բացի անգլերենից։ Ձեզ հարգող՝ Հոլդեն Քոլֆիլդ»։

Այստեղ նա ցած դրեց իմ երիցս անիծյալ տետրը ու այնպես նայեց ինձ, ասես պինգ֊պոնգում չորով տարել էր։ Երբեք չեմ ների, որ այդ անհեթեթությունը նա բարձրաձայն կարդաց։ Եթե նա ինքը այդպիսի բան գրած լիներ, ես ոչ մի դեպքում չէի կարդա, ազնիվ խոսք եմ ասում։ Իսկ որ կարևորն է, ես այդ հավելումը կատարել էի, որպեսզի նա վատ չզգա ինձ կտրելով։

― Դու բարկանո՞ւմ ես, որ ես քեզ կտրել եմ, տղաս, ― հարցրեց նա։

― Ի՞նչ եք ասում, սըր, բոլորովին։ ― Գոնե այլևս ինձ «տղաս» չասեր, գրողը տանի։

Նա տետրս նետեց մահճակալին։ Եվ իհարկե, դարձյալ չկարողացավ տեղ հասցնել։ Ստիպված տեղիցս ելա, վերցրի։ Դրեցի «Ատլանտիկ մանսլիի» վրա։ Սա էլ մի կրակ է, րոպեն մեկ կռացիր։

― Իսկ դու ինչպե՞ս կվարվերի իմ փոխարեն, ― հարցրեց նա։ ― Միայն ճիշտն ասա, տղաս։

Այո, երևում է, նա շատ վատ էր զգում, որ ինձ կտրել էր։ Ես, իհարկե, սկսեցի գլուխը յուղել։ Ասացի, որ ես մտավոր հետամնաց երեխա են, ընդհանրապես ապուշի մեկը, որ նրա փոխարեն ինքս էլ այդպես կվարվեի, որ շատերը չեն հասկանում, թե ինչ դժվար բան է ուսուցչի աշխատանքը։ Ու այդպես շարունակ, մի խոսքով գլուխը յուղեցի, ինչպես հարկն է։

Բայց ամենածիծաղելին այն էր, որ ես շարունակ ուրիշ բանի մասին էի մտածում։ Համ գլուխը յուղում էի, համ էլ ուրիշ բանի մասին մտածում։ Ես Նյու֊Յորքում եմ ապրում ու մտածում էի Կենտրոնական զբոսայգու այն լճակի մասին, որ գտնվում էր Հարավային ելքի մոտ․ հետաքրքիր է՝ սառչո՞ւմ է այն, թե չէ, իսկ եթե սառչում է, հապա բադերն ո՞ւր են գնում։ Չէի կարողանում պատկերացնել, թե բադերն ուր են գնում, երբ լիճը ամբողջությամբ ծածկվում է սառույցով։ Գուցե բեռնատար է գալիս ու նրանց տեղափոխում որևէ կենդանաբանական այգի՞։ Իսկ գուցե չվո՞ւմ են պարզապես։

Այնուամենայնիվ, դա շատ լավ է հաջողվում ինձ։ Ուզում եմ ասել, որ կարող եմ ուզածիս պես յուղել ծերունի Սպենսերի գլուխը ու այդ ընթացքում մտածել բադերի մասին։ Հետաքրքիր է։ Բայց երբ խոսում ես ուսուցչիդ հետ, առհասարակ ոչինչ չպետք է մտածես։ Եվ հանկարծ նա ընդհատեց ինձ։ Նա միշտ ընդհատում է․

― Ասա տեսնեմ, իսկ ի՞նչ ես մտածում այդ կապակցությամբ։ Հետաքրքիր է իմանալ։ Շատ հետաքրքիր է։

― Այն մասին, որ ինձ վտարե՞լ են Փենսիից, ― հարցնում եմ։ Գոնե իր անտեր խալաթը կոճկեր։ Զզվելի է նայելը։

― Եթե չեմ սխալվում, դու այդպիսի դժվարությունների ես հանդիպել նաև Հուտտոնի դպրոցում և Էլքտոն֊հիլլում։

Նա այդ բանը ոչ միայն թունոտ, այլև գարշելի ձևով ասաց։

― Էլքտոն֊հիլլում ես ոչ մի դժվարություն էլ չեմ ունեցել։ Ոչ կտրվել եմ, ոչ էլ մեկ ուրիշ բան, պարզապես դուրս եմ եկել և վերջ։

― Թույլ տուր հարցնել՝ ինչո՞ւ։

― ԻՆչո՞ւ։ Դա երկար պատմություն է, սըր։ Այդ ամենը բավական բարդ պատմություն է։

Իսկի չեմ ուզում պատմել նրան, թե ինչպես և ինչու։ Միևնույն է, ոչինչ չի հասկանալու։ Դա նրա խելքի բանը չէ։ Իսկ Էլքտոն֊հիլլից հեռացա գլխավորապես այն պատճառով, որ այնտեղ ծայրից ծայր կեղծիք է։ Ամեն ինչ ցուցադրական է, անհնար է ազատ շնչել։ Օրինակ՝ հենց նրանց դիրեկտոր միստր Հաասը։ Այդպիսի ստոր, երկերեսանի մարդու կյանքումս չեմ հանդիպել։ Ծերունի Թերմերից տասն անգամ ավելի վատ է։ Կիրակի օրերին, օրինակ, այդ գրողի տարած Հաասը գալիս էր ու այցելության եկած բոլոր ծնողների ձեռքը սեղմում։ Ու այնպես սիրալիր, այնպես քաղաքավարի, ոնց որ պատկեր։ Բայց բոլորովին միանման չէր ողջունում։ Երեխաներից մի քանիսի ծնողները ավելի հասարակ մարդիկ էին, աղքատ։ Դուք մի տեսնեիք, թե նա ինչպես էր բարևում սենյակի իմ հարևանի ծնողներին։ Հասկանո՞ւմ եք, եթե որևէ մեկի մայրը գեր է, կամ ծիծաղելի է հագնված, իսկ հայրը խիստ բարձր ուսերով կոստյում է հագնում ու հնաձև կոշիկներ, սև ու սպիտակ, այստեղ այդ Հաաս կոչվածը ընդամենը երկու մատների ծայրն էր մեկնում ու կեղծ ժպտում էր, իսկ հետո երբ սկսում էր խոսել ուրիշ ծնողների հետ՝ կես ժամից ավելի շաղակրատում էր։ Տանել չեմ կարող այդպիսի բաները։ Կատաղելս գալիս է։ Այնպես եմ կատաղում, որ գժվել կարելի է։ Ատում եմ այդ անիծյալ Էլքտոն֊հիլլը։

Ծերունի Սպենսերը ինչ֊որ բան հարցրեց ինձ, բայց ես լավ չլսեցի, անվերջ այդ սրիկա Հաասի մասին էի մտածում։

― Ի՞նչ ասացիք, սըր, ― ասում եմ։

― Բայց գոնե վշտացա՞ծ ես, որ ստիպված ես հեռանալ Փենսիից։

― Այո, իհարկե, մի քիչ վշտացած եմ։ Իհարկե․․․ Բայց համենայն դեպս, ոչ շատ։ Երևի դեռ չի ազդել վրաս։ Դրա համար ժամանակ է հարկավոր։ Հիմա ավելի շատ մտածում եմ, թե ինչպես եմ գնալու տուն չորեքշաբթի օրը։ Երևում է, ես, այնուամենայնիվ, ապուշ եմ։

― Մի՞թե դու բոլորովին չես մտածում քո ապագայի մասին, տղաս։

― Ինչպես չէ, մտածում եմ, իհարկե։ ― Ես կանգ առա։ ― Միայն թե ոչ շատ հաճախ։ Ո՛չ հաճախ։

― Կմտածես, խելքի կգաս, ― ասաց ծերունի Սպենսերը։ ― Խելքի կգաս, բայց ուշ կլինի։

Ինձ դուր չեկավ։ Ինչո՞ւ է այդպես ասում՝ կարծես արդեն մեռել եմ։ Սոսկալի տհաճ է։

― Անպայման կմտածեմ, ― ասում եմ, ― ես կմտածեմ։

― Ինչպես բացատրեմ քեզ, տղաս, ինչպես գլուխդ մտցնեմ այն, ինչ հարկավոր է։ Ախր ես ուզում եմ քեզ օգնած լինել, հասկանո՞ւմ ես։

Երևում է, նա իսկապես ուզում էր օգնել։ Իսկականից։ Բայց մենք տարբեր կողմերի վրա էինք քաշում, ահա թե ինչ։

― Գիտեմ, սըր, ― ասում եմ։ ― Եվ շատ շնորհակալություն։ Ազնիվ խոսք, ես դա գնահատում եմ, իսկապես։

Այստեղ ես ոտքի ելա։ Աստված վկա, էլ չէի կարող նույնիսկ տասը րոպե նստել, թեկուզև մահվան սպառնալիքի տակ։

― Դժբախտաբար, իմ գնալու ժամանակն է։ Պետք է իրերս վերցնեմ մարմնամարզական դահլիճից, ես այնտեղ շատ բան ունեմ, որոնք ինձ պետք կգան։ Աստված վկա, գնալուս ժամանակն է։

Նա միայն նայեց վրաս ու դարձյալ սկսեց օրորել գլուխը։ Եվ դեմքը այնպես լուրջ ու տխուր դարձավ։ Ես հանկած շատ խղճացի նրան։ Բայց հո չէի կարող մի ամբողջ դար մնալ նրա մոտ ցցված, համ էլ, չէ որ մենք տարբեր կողմերի վրա էինք քաշում։ Ու նա անվերջ ինչ֊որ բան էր նետում դեպի մահճակալը և վրիպում էր, և նրա այդ խղճուկ խալաթը, որի տակից ամբողջ կուրծը երևում էր, այդքանը բավական չէ, դեռ շուրջն էլ գրիպային դեղերի հոտ էր փչում։

― Գիտեք ինչ, սըր, դուք իմ պատճառով մի վրդովվեք։ Չարժե, ― ասում եմ, ― ազնիվ խոսք։ Ամեն ինչ կկարգավորվի։ Ես անցման տարիքում եմ, ինքներդ էլ գիտեք։ Բոլորին էլ պատահում է։

― Չգիտեմ, տղաս, չգիտեմ․․․

Զզվում եմ, որ այդպես մրմնջում են։

― Պատահում է, ― ասում եմ, ― բոլորի հետ էլ պատահում է։ Իսկապես, սըր, հարկ չկա, որ իմ պատճառով տխրեք։ ― Ես նույնիսկ ձեռքս դրեցի նրա ուսին։ ― Չարժե, ― ասում եմ։

― Մի բաժակ տաք շոկոլադ չե՞ս խմի գնալուց առաջ։ Միսիս Սպենսերը հաճույքով․․․

― Կխմեյի, սըր, ազնիվ խոսք, բայց ուշանում եմ։ Հարկավոր է շուտ հասնել մարմնամարզական դահլիճ։ Շատ շնորհակալ եմ ձեզնից, սըր, շատ շնորհակալ եմ։

Ու միմյանց ձեռք սեղմեցինք։ Այս ամենը դատարկ բան է, իհարկե, բայց չգիտեմ ինչու, տխրեցի։

― Ես ձեզ կգրեմ, սըր։ Ձեզ լավ պահեք գրիպից հետո, լա՞վ։

― Գնաս բարով, տղաս։

Իսկ երբ ծածկեցի դուռն ու դուրս եկա ճաշասենյակ, նա ինչ֊որ բան գոռաց ետևիցս, բայց ես լավ չլսեցի։ Կարծեմ, «բարի ճանապարհ» էր գոռում։ Իսկ գուցեև ոչ։ Հուսով եմ, որ չէ։ Ես երբեք որևէ մեկի ետևից չէի գոռա «բարի ճանապարհ»։ Որ մտածում ես՝ գարշելի սովորություն է։

3

Ես սոսկալի ստախոս եմ, նմանը կյանքում տեսած չեք լինի։ Գնում եմ խանութ մի որևէ ամսագիր գնելու, բայց որ ճանապարհին հարցնեն, թե ուր եմ գնում, կարող եմ ասել՝ օպերա։ Սարսափելի բան է։ Ու որ ծերունի Սպենսերին ասացի, թե գնում եմ մարմնամարզական դահլիճ, դա էլ էր փչոց։ Ես այդ երիցս անիծյայլ դահլիճում ոչինչ չեմ պահում։

Քանի դեռ սովորում էի Փենսիում, ապրում էի նոր հանրակացարանում, Օսենբերգերի անվան առանձնաշենքում։ Այդտեղ միայն ավագներն ու կրտսերներն էին ապրում։ Ես կրտսերներից էի, հարևանս՝ ավագներից։ Առանձնաշենքը Օսենբերգերի անունով էր կոչվում, կար այդպիսի մեկը, որ առաջ Փենսիում էր սովորել։ Իսկ երբ ավարտել էր, բավական փող էր կուտակել և թաղման բյուրո հիմնադրել։ Նա այնպիսի թաղման բյուրոներ էր ստեղծել գրեթե ամբողջ նահանգում, գիտեք, այնպիսի բյուրոներ, որոնց միջոցով հարազատներիդ կարող ես թաղել չնչին գումարով՝ հինգ դոլարով։ Դուք մի տեսնեի՜ք այդ Օսենբերգեր կոչվածին։ Գրազ կգամ, որ նա հանգուցյայլներին ուղղակի պարկի մեջ է մտցնում ու գետը նետում։ Ահա այդ տիպը բավական փող է հատկացրել Փենսիին, ու մեր առանձնաշենքը կոչել են նրա անունով։ Առաջին մրցությանը նա եկել էր իր շքեղ «կադիլակով», իսկ մենք պետք է բարձրանայինք տրիբունաներն ու աշխարհով մեկ փողհարեինք, այսինքն՝ «ուռա» գոռայինք։ Իսկ հաջորդ առավոտյան մատուռում մի տասը ժամ ճառ կարդաց։ Նա մի հիսուն անեկդոտ պատմեց, ուղղակի նավթալինից հանած, ուզում էր ցույց տակ, թե ինչպիսի կտրիճն է։ Ուժ ունի։ Իսկ հետո սկսեց պատմել, որ դժվարությունների հանդիպելիս, առհասարակ նեղն ընկած ժամանակ երբեք չի ամաչում՝ չոքում է ու աղոթում աստծուն։ Ու մեզ էլ էր խորհրուրդ տալիս միշտ աղոթել աստծուն, ուզած ժամանակ զրուցել երկնավորի հետ։ «Դուք, ― ասում է, ― դիմեցեք Քրիստոսին, ինչպես ձեր բարեկամին, ես ինքս միշտ էլ սիրտս բացում եմ Քրիստոսի առաջ։ Նույնիսկ մեքենան վարելիս»։ Քիչ էր մնում շունչս փչեի։ Պատկերացնում էի, թե այդ շան որդին ինչպես է մեքենան առաջին արագության վրա փոխադրում ու միաժամանակ Քրիստոսին խնդրում ավելի շատ հանգուցյալներ ուղարկել։ Բայց այդ ժամանակ նրա ճառի ընթացքում մի շատ լավ բան պատահեց։ Նա արդեն հասել էր կեսին, հենց իր մասին էր պատմում, թե ինչ հրաշալի մարդ է ինքը, որքան ճարպիկ, ու մեկ էլ Էդդի Մարսալան, որ ողիղ իմ առջևում էր նստած, մի հատ ուժգին բաց թողեց։ Իհարկե, դա սարսափելի է, խիստ անքաղաքավարություն, եկեղեցում, բոլորի ներկայությամբ, բայց շատ ծիծաղելի ստացվեց։ Կեցցե՛ս, Մարսալա։ Քիչ էր մնում տանիքը փլվեր։ Ոչ ոք բարձրաձայն չծիծաղեց, իսկ այդ Օսենբերգերը ձևացրեց, թե բան չի լսել, բայց ծերունի Թերմերը՝ մեր դիրեկտորը, նրա կողքին էր նստած ամբիոնում, ու անմիջապես երևաց, որ շատ լավ էլ լսել է։ Ո՜ւհ, այ թե բարկացավ նա։ Ոչինչ չասաց, բայց պահանջեց երեկոյան ներկայանալ լրացուցիչ պարապմունքի ու ճառ ասաց։ Ասաց, թե այն աշակերտը, որ խախտեց կարգը արարողության ժամանակ, արժանի չէ մեր դպրոցում մնալու։ Մենք փորձեցինք ստիպել մեր Մարսալային մի կրակահերթ էլ բաց թողնել ծերունի Թերմերի ելույթի ժամանակ, բայց նա տրամադիր չէր։ Եվ այսպես, ուրեմն, ես ապրում էի այդ Օսենբերգերի անվան նոր հանրակացարանում։

Ծերունի Սպենսերի մոտից հաճելի էր ընկնել հանրակացարան, մանավանդ որ բոլորը ֆուտբոլ էին գնացել, իսկ ջեռուցումը բացառության կարգով լավ էր տաքացնում։ Նույնիսկ մի տեսակ հարմարավետ էր դարձել։ Հանեցի բաճկոնս, փողկապս, արձակեցի բլուզիս օձիքը, իսկ հետո դրի կարմիր գլխարկս, որ առավոտյան էի գնել Նյու֊Յորքում։ Դա որսորդական գլխարկ էր՝ չափից շատ երկար հովհարով։ Ես սպորտային խանութի ցուցափեղկում տեսա, երբ դուրս եկանք մետրոյից, որտեղ մոռացել էի այդ անիծյալ սուսերները։ Ընդամենը մեկ դոլար էի վճարել։ Գլխարկը թարս էի դրել գլխիս, հիմարություն է, իհարկե, բայց ինձ շատ էր դուր գալիս։ Հետո վերցրի գիրքը, որ կիսատ էի թողել, ու նստեցի բազկաթոռին։ Ամեն սենյակում երկու բազկաթոռ կար։ Մեկն իմն էր, մյուսը՝ հարևանինս՝ Ուորդ Ստրեյդլեյթերինը։ Բազկաթոռները կոտրված էին, որովհետև միշտ որևէ մեկը նստում էր դրանց վրա, բայց բազկաթոռն ինքը շատ հարմարավետ էր։

Կարդում էի այն գիրքը, որը գրադարանում սխալմամբ էին ինձ տվել։ Ես միայն տանը նկատեցի, որ իմ ուզած գիրքը չեն տվել։ Նրանք ինձ տվել էին Իսահակ Դայնսենի «Աֆրիկայի թավուտներումը»։ Կարծում էի անպետք բան է, բայց հետաքրքիր դուրս եկավ։ Ընդհանրապես ես շատ անկիրթ եմ, բայց շատ եմ կարդում։ Իմ սիրած գրողը Դ․ Բ֊ն է՝ իմ եղբայրը, իսկ երկրորդ հերթին արդեն՝ Ռինգ Լարդները։ Ծննդյանս օրը եղբայրս ինձ նվիրեց Ռինգ Լարդների գիրքը։ Դա Փենսի ընդունվելուցս առաջ էր։ Գրքում շատ ծիծաղելի պիեսներ էին տպագրված ու մեկ էլ մի պատմվածք՝ կարգավորող֊ոստիկանի մասին, սա սիրահարվում է մի շատ սիրունիկ աղջկա, որը անընդհատ խախտում է երթևեկության կանոնները։ Բայց ոստիկանը ամուսնացած է և, իհարկե, չի կարող ամուսնանալ աղջկա հետ։ Վերջում աղջիկը կործանվում է, որովհետև մշտապես խախտում է երթևեկության կանոնները։ Ցնցող պատմվածք է։ Ընդհանրապես ես ամենից շատ այնպիսի գրքեր եմ սիրում, որոնց մեջ գոնե մի որևէ ծիծաղելի բան կա։ Իհարկե, ամեն տեսակ դասականներ էլ եմ կարդում, ինչպես ասենք՝ «Վերադարձ հայրենիքը», և կռվի մասին հազար ու մի գրքեր, և դեդեկտիվ, բայց դրանք մի տեսակ այնքան էլ չեն հրապուրում ինձ։ Այ, ինձ դուր են գալիս այնպիսի գրքեր, որոնք կարդալուց հետո անմիջապես մտածում ես՝ ի՜նչ լավ կլիներ այդ գրողը քո բարեկամը լիներ, որին ցանկացածդ ժամանակ կարողանայիր զանգահարել ու զրուցել հետը։ Բայց այդպես հազվադեպ է լինում։ Ես հաճույքով կզանգահարեի այդ Դայնսենին, դե, իհարկե, նաև Ռինգ Լարդերին, միայն թե Դ․ Բ֊ն ասաց, որ նա արդեն մեռել է։ Իսկ այ, այնպիսի գիրք, ինչպիսին, օրինակ, Սոմերսեթ Մոեմի «Մարդկային կրքերի բեռն» է, այն չէ, ես անցած ամռանը կարդացի։ Գիրքն ընդհանրապես ոչինչ, բայց ես ոչ մի ցանկություն չունեմ զանգահարելու այդ Սոմերսեթ Մոեմին։ Ինքս էլ չգիտեմ ինչու։ Պարզապես նա այն մարդը չէ, ում հետ կցանկանայի զրուցել։ Ես ավելի շուտ կզանգահարեի հանգուցյալ Թոմաս Հարգիին։ Ինձ դուր է գալիս նրա Յուստաիսա Վեյը։

Ուրեմն դրի նոր գլխարկս, նստեցի բազկաթոռին ու սկսեցի կարդալ «Աֆրիկայի թավուտներումը»։ Մի անգամ արդեն կարդացել էի, բայց ուզում էի որոշ տեղեր նորից կարդալ։ Ընդամենը մի երեք էջ էի կարդացել, երբ ինչ֊որ մեկը դուրս եկավ ցնցուղարանից։ Առանց նայելու էլ հասկացա, որ Ռոբերտ Էկլին է․ սա ապրում էր հարևան սենյակում։ Մեր թևում երկու սենյակը մի ընդհանուր ցնցուղարան ունեին, ու այդ Էկլին օրը տասն անգամ իրեն ինձ մոտ էր գցում։ Բացի այդ, ամբողջ հանրակացարանից մենակ նա էր, որ ֆուտբոլ չէր գնացել։ Նա ընդհանրապես ոչ մի տեղ չէր գնում։ Տարօրինակ տիպ էր։ Նա բարձր դասարանցի էր և արդեն չորս տարի է, սովորում էր Փենսիում, բայց բոլորը նրան ազգանունով էին դիմում՝ Էկլի։ Նույնիսկ նրա սենյակի հարևանը՝ Հերբ Հեյլը, երբեք նրան «Բոբ» կամ գոնե «Էկ» չէր ասում։ Երևի կինն էլ նրան «Էկլի» կանվանի, եթե, իհարկե, երբևէ ամուսնանա։ Նա չափից դուրս բարձրահասակ էր՝ վեց ֆուտ, չորս դյույմ, սոսկալի կուզիկ, ատամներն էլ փտած։ Ես ոչ մի անգամ չեմ տեսել, որ նա մաքրեր ատամները։ Կեղտոտ, մի տեսակ բորբոսնած էին նրա ատամները, իսկ երբ ճաշարանում բերանը կարտոֆիլ կամ սիսեռ էր լցնում, քիչ էր մնում սիրտս ետ տամ։ Հապա պզուկնե՜րը։ Ոչ միայն ճակատին ու ծնոտին, ինչպես բոլոր տղաներին է պատահում, նրա ամբողջ դեմքն էր պզուկոտ։ Ընդհանրապես նա զզվելի էր։ Ու մի տեսակ ստոր։ Ճիշտն ասած, ես այնքան էլ չէի սիրում նրան։

Զգացի, որ կանգնած է ցնցուղարանի շեմին, բազկաթոռիս ետևը, ու նայում է տեսնի՝ տա՞նն է Ստրեյդլեյթերը։ Նա Ստրեյդլեյթերին ատում էր ու երբեք ներս չէր մտնում, երբ սա տանն էր լինում։ Ընդհանրապես նա բոլորին էլ ատում էր։

― Ողջույն, ― ասում է։ Նա միշտ այնպիսի տոնով է խոսում, ասես մահու չափ հոգնած է կամ ձանձրացած։ Չէր ուզում, որ ես մտածեմ, թե ինքը, իբր, հյուր է եկել ինձ։ Ձևացրեց, թե իբր պատահմամբ է ներս մտել, գրողը տանի։

― Ողջույն, ― ասում եմ, բայց գիրքը ցած չեմ դնում։ Այնպիսի տիպի պատճառով, ինչպիսին Էկլին է, եթե ցած դնես գիրքդ, կորած ես, գլուխդ կտանի։ Միևնույն է, գլուխդ տանելու է, բայց ոչ անմիջապես, եթե շարունակես կարդալ։

Նա սկսեց անցուդարձ անել սենյակում ինչպես միշտ՝ դանդաղ և ձեռք տալ սեղանին ու աթոռակին դրված իմ բոլոր իրերին։ Միշտ այդպես է, վերցնելու է, դնի, նորից նայի։ Ինչպե՜ս էր ազդում նյարդերիս վրա։

― Հը, ինչպե՞ս անցավ սուսերամարտը, ― ասում է։ Նա ուզում էր այնպայման խանգարել ինձ, փչացնել ամբողջ հաճույքս։ Նա թքած ուներ սուսերամարտի վրա։ ― Ո՞վ հաղթեց, մե՞նք, թե ոչ մենք, ― հարցնում է։

― Ոչ ոք էլ չհաղթեց, ― ասում եմ, բայց գլուխս չեմ բարձրացնում։

― Ի՞նչ հարցնում է։ Նա միշտ կրկնում էր հարցը։

― Ոչ ոք էլ չհաղթեց։ ― Աչքիս պոչով նայեցի տեսնեմ նա ինչ է անում իմ պահարանի վրա։ Զննում էր աղջկա լուսանկարը, որի հետ ես ընկերություն էի անում Նյու֊Յորքում․ Սալլի Հեյսի լուսանկարը։ Նա այդ անիծյալ լուսանկարը, հավանաբար, արդեն հազարերորդ անգամ էր նայում ու երբեք իր տեղը չէր դնում։ Դիտմամբ․ ամիջապես երևում էր դա։

― Ոչ ոք չհաղթե՞ց ― ասում է։ ― Այդ ինչպե՞ս։

― Դե այդ անտեր սարքավորումները մոռացել էի մետրոյում։ ― Այդպես էլ գլուխս չբարձրացրի։

― Մետրոյո՞ւմ։ Գրողը տանի, կորցրե՞լ ես, ինչ է։

― Ճիշտ ուղղությամբ չէինք գնում։ Ստիպված շուտ֊շուտ վեր էինք կենում նայելու։

Նա մոտեցավ կտրեց լույսս։

― Լսիր, ― ասում եմ, ― քո պատճառով արդեն քսաներորդ անգամ եմ կարդում միևնույն նախադասությունը։

Ով էլ լիներ նրա տեղը, ակնարկը կհասկանար։ Բայց Էկլին չէ։

― Իսկ քեզ չե՞ն ստիպի վճարել արժեքը, ― հարցնում է։

― Չգիտեմ և չեմ էլ ուզում իմանալ։ Գուցե կնստես, Էկլի, բալիկս, թե չէ լույսս ամբողջովին փակում ես։

Նա ատում էր, որ ես իրեն «Էկլի, բալիկս» էի ասում։ Իսկ ինքը անվերջ կրկրնում էր, որ ես դեռևս փոքրիկ եմ, որովհետև տասնվեց տարեկան եմ, իսկ ինքը՝ արդեն տասնութ է։ Նա կատաղում էր, որ իրեն «բալիկ» էի ասում։

Ու այդպես էլ մնաց կանգնած։ Այդպիսին է այդ Էկլին ― ոչ մի դեպքում չի հեռանա, եթե նրան խնդրես։ Հետո, իհարկե, կհեռանա, բայց եթե խնդրես՝ դիտմամբ չի հեռանա։

― Ի՞նչ ես կարդում, ― հարցնում է։

― Չես տեսնում՝ գիրք եմ կարդում։

Նա շրջեց էջը, նայեց վերնագիրը։

― Լա՞վն է, ― հարցնում է։

― Այո, հատկապես այս նախադասությունը, որ անընդհատ կարդում եմ։ ― Ես էլ կարող եմ երբեմն բավական թունոտ լինել, եթե տրամադրված լինեմ։ Բայց տեղ չհասավ։ Էլի սկսեց շրջել սենյակում, էլի ձեռք տալ, շոշափել իրերս, նույնիսկ Սրեյդլեյթերի իրերը։ Վերջապես գիրքը նետեցի սեղանին։ Միևնույն է, Էկլիի ներկայությամբ ընթերցելն իմաստ չունի։ Ուղղակի անհնար է։

Ես փռվեցի բազկաթոռին ու սկսեցի նայել, թե Էկլին ինչպես է տնօրինում սենյակում։ Նյու֊Յորք մեկնելուց կարգին հոգնել էի, սկսեցի հորանջել։ Հետո էլ սկսեցի հիմարություններ անել։ Սիրում եմ երբեմն ձանձրույթից հիմարություններ անել։ Գլխարկիս հովարն առաջ բերի ու իջեցրի մինչև աչքերս։ Այդպես ոչինչ չէի կարողանում տեսնել։

― Ավա՜ղ, ավա՜ղ, կարծես թե կուրանում եմ, ― ասում եմ ես նվնվալով։ ― Օ՜, թանկագին մայրիկ, ինչ մութ է շուրջս։

― Խելքդ թռցրել ես, աստված վկա, ― ասում է Էկլին։

― Մայրիկ, հարազա՜տս, ձեռքդ տուր դժբախտ զավակիդ։ Ինչո՞ւ օգնության ձեռք չես մեկնում։

― Դե վերջ տուր, տխմար։

Ես սկսեցի կույրի պես ափլփել շուրջս, առանց տեղիցս վեր կենալու։ Ու անվերջ նվնվալ։

― Մայրիկ, մայրիկ։ Ինչո՞ւ չես ձեռքդ տալիս։

Իհարկե, ես ուղղակի խաղում էի։ Դրանից երբեմն ուրախանում եմ։ Բացի այդ, գիտեի, որ Էկլին սոսկալի կատաղում է։ Նրա մոտ ես ուղղակի սադիստ եի դառնում։ Կատաղեցնում էի ինչպես կարող էի, դիտմամբ էի կատաղեցնում։ Բայց հետո ձանձրացա։ Նորից հովարս ետ տարա ու փռվեցի բազկաթոռին։

― Սա ո՞ւմն է, ― հարցրեց Էկլին։ Նա ձեռքն առավ հարևանիս ծնկակապը։ Այդ անիծյալ Էկլին ամեն ինչի ձեռք էր տալիս։ Ինչ ասես կվերցնի, նույնիսկ կոշիկներիդ կապիչները։ Ես նրան ասացի, որ ծնկակապը Ստրեյդլեյթերինն է։ Նա անմիջապես նետեց Ստրեյդլեյթերի մահճակալին․ վերցրել էր պահարանիկի վրայից, բայց դիտմամբ գցեց մահճակալին։

Հետո մոտեցավ, նստեց երկրորդ բազկաթոռի բազկակալին։ Երբեք մարդավարի չի նստի, անպայման բազկակալի վրա պիտի նստի։

― Որտե՞ղ ես գնել այդ հիմար գլխարկը, ― հարցնում է։

― Նյու֊Յորքում։

― Որքա՞ն ես տվել։

― Մեկ դոլար։

― Խաբել են քեզ։ ― Նա սկսեց լուցկու հատիկով մաքրել իր գարշելի եղունքները։ Տարօրինակ սովորություն է։ Ատամները բորբոսնած են, ականջները լիքը կեղտ, բայց եղունգները միշտ մաքրում է։ Հավանաբար, կարծում է, թե մաքրասեր է։ Մաքրում է ու նայում գլխարկիս։ ― Մեր կողմերում որսի գնալիս են այդպիսի գլխարկ գնում, հասկանալի՞ է։ Դա գլխներին՝ որս են խփում։

― Գրողի ծոցը, ― ասում եմ։ Հետո հանում եմ գլխարկը, նայում։ Մի աչքս կկոցում եմ, ասես նշան եմ բռնում։ ― Սա դրած՝ մարդն են խփում, ― ասում եմ։ ― Ես սա դրած՝ մարդ եմ խփում։

― Իսկ հարազատներդ գիտե՞ն, որ քեզ վտարել են։

― Ոչ։

― Որտե՞ղ է Ստրեդլեյթերը։

― Ֆուտբոլի մրցությունում։ Նա այնտեղ տեսակցություն ունի։ ― Նորից հորանջեցի։ Քունս տարավ։ Սենյակում սոսկալի շոգ էր, թուլացել էի, ուզում էի քնել։ Այս դպրոցում կամ մրսում էինք շան պես, կամ շոգից տանջվում։

― Նշանավոր Ստրեյդլեյթե՜ր ― ասաց Էկլին։ ― Լսիր, մի րոպեով մկրատդ տուր ինձ։ Մոտդ չէ՞։

― Չէ, պահել եմ, պահարանում է, ամենավերևը։

― Մի րոպեով տուր, հա՞, եղունգս պոկվել է, հարկավոր է կտրել։

Նրա համար միևնույն էր՝ հավաքել ես իրերդ, թե ոչ, ամենավերևն է դրված թե մեկ ուրիշ տեղ։ Համենայն դեպս, մկրատը տվի նրան։ Քիչ էր մնում ինձ սպանեի։ Հենց որ բացեցի պահարանը, Ստրեյդլեյթերի ձեռնաթիակը (այն էլ շրջանակի մեջ) ընկավ գլխիս։ Այնպես դրխկաց, որ գլուխս սոսկալի ցավեց։ Էկլին քիչ մնաց մեռներ, այնպես էր հռհռում։ Նրա ձայնը բարակ է, ծվծվան։ Ես նրա համար դուրս եմ բերում ճամպրուկս, հանում մկրատը, իսկ նա քրքրջում է։ Այդ Էկլիի նմաններին հենց միայն բավական է տեսնել, թե քարն ինչպես ընկավ մարդու գլխին, ուրիշ էլ բան հարկավոր չէ, կքրքջան։

― Պարզվում է, դու հումորի զգացում ունես, Էկլի, բալիկս, ― ասում եմ ես։ ― Չգիտեի՞ր։ ― Ու մկրատը մեկնում եմ նրան։ ― Ուզո՞ւմ ես քո մենեջերը դառնամ, տեղավորեմ քեզ ռադիոյում։

Ես նստեցի բազկաթոռին, իսկ նա սկսեց իր գարշելի եղունգները կտրտել։

― Գուցե սեղանի վրա՞ կկտրես եղունգներդ, ― ասում եմ։ ― Սեղանի վրա կտրիր, ես չեմ ուզում բոբիկ ոտքերով քայլել քո գարշելի եղուգների վրա։ ― Բայց նա, միևնույն է, շարունակում է թափել ուղղակի հատակին։ Գարշելի սովորություն է։ Ազնիվ խոսք, զզվում ես։

― Իսկ Ստրեյդլեյթերն ո՞ւմ հետ է ժամադրվել, ― հարցնում է։ Նա միշտ հետաքրքրվում էր, թե Ստրեյդլեյթերը ում հետ է ման գալիս, թեև ատում էր նրան։

― Չգիտեմ, իսկ քեզ ի՞նչ։

― Հենց այնպես։ Տանել չեմ կարող այդ շան որդուն։ Բոլորովին տանել չեմ կարող։

― Իսկ նա քեզ պաշտում է։ Ասում է՝ իսկական արքայազն է։ ― Ընդհանրապես ես հաճախ եմ սկսում հիմարություններ անել, երբ ձանձրանում եմ։

― Նա միշտ ցցում է քիթը, ― ասում է Էկլին։ ― Չեմ դիմանում այդ շան որդուն։ Կարելի է կարծել, թե նա․․․

― Լսիր, գուցե դու, այնուամենայնիվ, եղունգներդ սեղանի վրա՞ կտրես, ― ասում եմ։ ― Ես հիսուն անգամ քեզ խնդրած կլինեմ․․․

― Միշտ ցցում է քիթը, ― կրկնում է Էկլին։ ― Իմ կարծիքով, նա ուղղակի էշի մեկն է։ Բայց կարծում է, թե խելոք է, կարծում է, թե ամենախելոքն է․․․

― Էկլի, գրողի տարած, վերջապես սեղանի վրա՞ պիտի կտրես եղունգներդ, թե ոչ։ Հիսուն անգամ խնդրեցի, լսո՞ւմ ես։

Հիմա նա սկսեց, իհարկե, սեղանի վրա կտրել։ Միայն գոռալով կարող ես նրան ստիպել որևէ բան անել։

Ես նայեցի նրան, ապա ասացի․

― Դու Ստրեյդլեյթերի վրա կատաղած ես, որովհետև նա ասաց, որ ատամներդ գոնե երբեմն լվանաս։ Նա բոլորովին էլ չէր ուզում քեզ նեղացնել և ոչ էլ դիտավորյալ ասաց, այնպես որ նրա ասածի մեջ ոչ մի վիրավորական բան չկար։ Միայն ցանկանում էր ասել, որ դու քեզ ավելի լավ կզգայիր, ավելի լավ տեսք կունենայիր, եթե երբեմն մաքրեիր ատամներդ։

― Իսկ ես չե՞մ մաքրում, ինչ է։ Դու էլ ես նրա ասածը կրկնում։

― Ոչ, չես մաքրում։ Քանի անգամ եմ հետևել, չես մաքրում և վերջ։

Ես նրա հետ հանգիստ էի խոսում։ Նույնիսկ խղճում էի նրան։ Հասկանում եմ, այնքան էլ հաճելի բան չէ, որ քեզ դիտողություն անեն, թե ատամներդ չես մաքրում։

Սրեյդլեյթերը շան որդի չէ։ Նա այնքան էլ վատը չէ։ Դու պարզապես չես ճանաչում նրան, դա է պատճառը։

― Իսկ ես ասում եմ՝ շան որդի է։ Եվ երևակայող։

― Գուցե և երևակայո՞ւմ է, բայց ուրիշ հարցերում նա լայնասիրտ մարդ է, ― ասում եմ։ ― Իսկապես։ Հասկացիր։ Օրինակ՝ պատկերացրու, որ Ստրեյդլեյթերը մի փողկապ ունի կամ մեկ այլ բան, որ քեզ շատ է դուր գալիս։

Ասենք թե փողկապ, ու այդ փողկապը քեզ շատ է դուր գալիս։ Ես օրինակի համար եմ ասում։ Գիտե՞ս նա ինչ կաներ։ Նա, հավանաբար, կհաներ այդ փողկապն ու կտար քեզ։ Այո, կտար։ Կամ գիտե՞ս ինչ կաներ։ Նա այդ փողկապը կթողներ քո սեղանի կամ մահճակալի վրա, հասկանալի՞ է։ Իսկ ուրիշները՝ երբեք։

― Գրողի ծոցը, ― ասաց Էկլին։ ― Եթե ես էլ այդքան փող ունենայի, ես էլ փողկապներ կնվիրեի մարդկանց։

― Չէ, չէիր նվիրի, ― ես նույնիսկ գլուխս տարուբերեցի։ ― Մտքովդ այնգամ չէր անցնի, բալիկս։ Եթե դու այնքան փող ունենայիր, որքան նա, դու կլինեիր իսկական․․․

― Չհամարձակվես ինձ «բալիկ» անվանել։ Գրողը տանի։ Ես քեզ հայր կսազեմ, հիմարի գլուխ։

― Ոչ, չես սազի։ ― Թե ինչպես կատաղեցրեց ինձ՝ չեմ էլ կարող ասել։ Առիթը բաց չի թողնի աչքդ խոթելու, որ ինքը տասնութ տարեկան է, իսկ դու՝ ընդամենը տասնվեց․․․ ― Նախ ես թույլ չէի տա, որ ոտքդ իմ շեմին դնեիր․․․

― Մի խոսքով, չհամարձակվես ինձ․․․

Հանկարծ դուռը բացվեց, ու ներս ընկավ Ստրեյդլեյթերն ինքը։ Նա միշտ վազքի մեջ էր։ Երբեք ժամանակ չուներ, միշտ շտապ գործեր ուներ։ Վազեց ինձ մոտ, թփթփացրեց այտերիս, ― նույնպես բավական տհաճ սովորություն, ― ու հարցնում է․

― Երեկոյան որևէ տե՞ղ ես գնալու։

― Չգիտեմ։ Հնարավոր է։ Իսկ ինչպիսի՞ եղանակ է, ձյո՞ւն է գալիս, ինչ է։

Նա ամբողջապես ձյունաթաթախ էր։

― Այո, ձյուն է գալիս։ Լսիր, եթե տեղ չունես գնալու, քո զամշե բաճկոնը այս երեկո տուր ինձ։

― Իսկ ո՞վ տարավ։

― Դեռ չի վերջացել։ Մենք գնում ենք։ Չէ, իսկապես, կտա՞ս, եթե քեզ հարկավոր չէ։ Ես իմ գորշագույնի վրա ինչ֊որ բան եմ թափել։

― Այո, բայց դու կլայնացնես, քո ուսերը սատանան գիտի թե որքան են լայն, ― ասում եմ։ Ես ու նա նույն հասակն ունեինք, բայց նա ինձնից երկու անգամ ծանր էր կշռում և ուսերն էլ շատ լայն էին։

― Չեմ լայնացնի։ ― Նա վազեց դեպի պահարանը։ ― Գործերդ ո՞նց են, Էկլի, ― ասում է։ Շատ բարեհամբյուր տղա է այդ Ստրեյդլեյթերը։ Իհարկե, ձևացնում է, բայց և այնպես նա միշտ բարևում է Էկլիին։

Իսկ սա միայն ինչ֊որ բան մռթմռթաց, երբ Սրեյդլեյթերը հարցրեց․ «գործերդ ո՞նց են»։ Էկլին չէր ուզում պատասխանել, բայց, այնուամենայնիվ, ինչ֊որ բան մռթմռթաց, սիրտ չարեց լռության մատնել։ Իսկ ինձ ասում է․

― Դե լավ, ես գնացի։ Դեռ կհանդիպենք։

― Լավ, ― ասում եմ։ Ոչ ոք մտադիր չէր լաց լինել, որ նա վերջապես գնում էր իր սենյակը։

Ստրեյդլեյթերն արդեն հանում էր բաճկոնն ու փողկապը։

― Հարկավոր է սափրվել, ― ասաց նա։ Նրա մորուքը առատորեն աճում էր։ Իսկական մորուք։

― Իսկ ո՞ւր է աղջիկը։

― Սպասում է մյուս թևում, ― ասում է։ Նա վերցրեց սրբիչը, սափրվելու սպասքը ու դուրս եկավ սենյակից։ Հենց այդպես, առանց վերնաշապկի էլ գնաց։ Նա միշտ մինչև գոտկատեղը մերկ էր շրջում, կարծում էր, որ շատ լավ կազմվածք ունի։ Ու դա ճիշտ էր, ոչինչ չես կարող ասել։

4

Անելիք չունեի, դրա համար էլ նրա ետևից գնացի լվացարանի մոտ մի քիչ լեզու ծեծելու, մինչ նա կսափրվեր։ Մեզնից բացի այնտեղ ոչ մի մարդ չկար, տղաները բոլորը ֆուտբոլ էին գնացել։ Դժոխային շոգ էր, բոլոր պատուհանները քրտնել էին։ Պատի երկարությամբ տասը հատ լվացարան էր ամրացված։ Ստրեյդլեյթերը զբաղեցրեց մեջտեղինը, իսկ ես նստեցի կողքինի վրա ու սկսեցի խաղալ ծորակի հետ, մերթ բացելով ու մերթ փակելով այն։ Դա իմ նյարդայնությունից էր։ Ստրեյդլեյթերը սափրվում էր ու միաժամանակ «Հնդկական երգ» սուլում։ Սոսկալի տհաճ էր սուլում նա ու միշտ նոտաները կեղծում էր, և այնպիսի երգեր էր ընտրում, որ լավ սուլողն էր դժվարությամբ գլուխ կհաներ, օրինակ՝ «Հնդկական երգը» կամ «Սպանություն հինգերորդ ավենյուում»։ Նա ուզածդ երգն էլ կաղավաղեր։

Ես արդեն ասել եմ, որ Էկլին մաքրասեր չէր, Ստրեյդլեյթերը նույնպես մաքրասեր չէր, բայց մի տեսակ ուրիշ ձևով։ Արտաքուստ դա աննկատելի էր։ Միշտ էլ հրաշալի տեսք ուներ։ Բայց մի տեսնեիք, թե ինչպիսի ածելիով է սափրվում․ ժանգոտ, մազերն ու չորացած փրփուրը վրան կպած։ Երբեք դա չէր լվանում։ Ու թեև հրաշալի տեսք ուներ, հատկապես իրեն կարգի բերելուց հետո, բայց, միևնույն է, փնթի էր, ես հո նրան գիտեի։ Իսկ զուգվել սիրում էր, որովհետև խելահեղորեն սիրահարված էր իրեն։ Նա գտնում էր, որ իրենից գեղեցիկը չկա։ Իսկապես շատ գեղեցիկ էր։ Բայց նրա գեղեցկությունն այնպիսիսն էր, որ բոլոր ծնողները նրա լուսանկարը տեսնելով դպրոցական ալբոմում, անպայման հարցնում էին․ «Ո՞վ է այս տղան»։ Հասկանո՞ւմ եք, նրա գեղեցկությունը մի տեսակ ալբոմային էր։ Մեզ մոտ՝ Փենսիում, որքան ասես տղաներ կային, որոնք հազար անգամ նրանից գեղեցիկ էին, բայց լուսանկարում այդպես սիրուն չէին երևում։ Մեկի քիթն էր չափից դուրս երկար թվում, մեկի ականջներն էին ցցված։ Ես դա լավ գիտեմ։

Նստել էի Ստրեյդլեյթերի կողքի լվացարանին և բացում ու փակում էի ծորակը։ Իմ կարմիր որսորդական գլխարկը դեռ գլխիս էր, հովարը դեպի ետ դրած։ Չափից դուրս շատ էր դուր գալիս ինձ այդ գլխարկը։

― Լսիր, ― ասաց Ստրեյդլեյթերը, ― կարո՞ղ ես ինձ մեծ ծառայություն մատուցել։

― Ինչպիսի՞, ― հարցրի ես։ Առանձին մի հաճույք զգացի։ Միշտ նա խնդրում է մեծ ծառայություն մատուցել իրեն։ Այդ գեղեցիկ տղաները իրենց աշխարհի պարոն են կարծում ու մշտապես խնդրում են մեծ ծառայություն մատուցել։ Նրանք այնպես են սիրահարված իրենց, որ կարծում են դու էլ ես սիրահարված և ուղղակի երազում ես ծառայություն մատուցել իրենց։ Խենթ են, ճիշտ եմ ասում։

― Երեկոյան որևէ տե՞ղ ես գնալու, ― հարցնում է։

― Կարող է գնամ, կարող է՝ ոչ, ի՞նչ է որ։

― Երկուշաբթի օրվա համար մոտ հարյուր էջ բան պիտի կարդամ պատմությունից, ― ասում է նա, ― իմ փոխարեն չե՞ս գրի անգլերենի շարադրությունս։ Եթե երկուշաբթի չհանձնեմ, կորած եմ, դրա համար էլ խնդրում եմ։ Կգրե՞ս։

Դե ասենք, սա ծաղր չէ՞։ Ազնիվ խոսք, ուղղակի ծաղր է։

― Ինձ դպրոցից վռնդում են գրողի ծոցը, իսկ դու խնդրում ես, որ ես քո փոխարեն ինչ֊որ շարադրություն գրեմ, ― ասում եմ։

― Գիտեմ, գիտեմ, բայց դժբախտությունն էլ հենց այն է, որ իմ բանը վատ կլինի, եթե շարադրությունը չհանձնեմ։ Եղբոր պես, հա՞, Հոլդեն, կգրե՞ս։

Ես անմիջապես չպատասխանեցի, այդպիսի տիպերին օգտակար է անորոշ վիճակի մեջ պահել։

Ինչի՞ մասին պիտի գրեմ, ― հարցնում եմ։

― Ինչի մասին ուզում ես։ Ամեն ինչ էլ կարող ես գրել։ Նկարագրիր սենյակ, կամ տուն, կամ մի վայր, որտեղ դու ապրել ես։ Ինչ ուզում ես, հասկանո՞ւմ ես։ Միայն թե գեղարվեստական ստացվի, գրողը տանի։ ― Այստեղ նա հորանջեց՝ բերանը լայն բացելով։ Այ, այդպիսի վերաբերմունքից իմ աղիքները ոլորվում են։ Հասկանո՞ւմ եք, քեզ խնդրում է ծառայություն մատուցել, իսկ ինքը հորանջում է։ ― Շատ ջանք չթափես, ― ասում է նա։ ― Այդ գրողի տարած Հարտսելը գտնում է, որ դու անգլերենում շատ ես գնացել, և նա գիտի, որ ես ու դու միասին ենք ապրում։ Այնպես որ շատ ջանք չթափես, ստորակետները, կետադրության մյուս նշանները տեղը տեղին դնել։

Այսպիսի խոսակցությունից փորս կտրտվում է։ Մարդը կարող է լավ շարադրություն գրել, իսկ նրան ստորակետներ դնելու մասին են զգուշացնում։ Ստրեյդլեյթերը հենց այդպես էր հասկանում այդ գործը։ Ջանում է ապացուցել, որ չի կարողանում գրել միմիայն այն պատճառով, որ ստորակետները ճիշտ տեղում չի դնում։ Ճիշտ Էկլիի նման։ Նա էլ է այդպես։ Մի անգամ բաստկետբոլի մրցումներին նստել էի Էկլիի մոտ։ Թիմում մի չտեսնված խաղացող կար՝ Հովի Քոյլը, նա նույնիսկ դաշտի կենտրոնից կարող էր գնդակը ցանցի մեջ գցել, անգամ առանց տախտակին կպչելու։ Իսկ Էկլին ամբողջ խաղի ընթացքում գլուխս տանում էր, թե Քոյլը լավ հասակ ունի բասկետբոլի համար, ու վերջ, հասկանո՞ւմ եք։ Ատում եմ այդպիսի զրախոսությունը։

Վերջապես ձանձրացա լվացարանի վրա նստելուց, ցած թռա ու սկսեցի չեչոտկա պարել, հենց այնպես, ծիծաղելու համար։ Ուզում էի մի քիչ թարմանալ, իսկ չեչոտկա պարել բոլորովին չեմ կարողանում։ Բայց լվացարանում հատակը քարից է, ու շատ հավեսին է ստացվում չեչոտկան։ Ես սկսեցի ընդօրինակել մի կինոարտիստի։ Մի երաժշտական կատակերգության մեջ մեջ էի տեսել։ Սոսկալի ատում եմ կինոն, բայց շատ եմ սիրում կապկել դերասաններին։

Ստրեյդլեյթերը սափրվելիս անընդհատ նայում էր ինձ հայելու մեջ։ Իսկ ինձ էլ հանդիսատես էր պետք։ Ընդհանրապես սիրում եմ ցուցադրվել։

― Ես հենց իր՝ նահանգապետի որդին եմ, ― ասում եմ։ Ու սկսեցի կաշվից դուրս գալ։ Պարում եմ ամբողջ սենյակով մեկ։ ― Հայրս թույլ չի տալիս պարող դառնալ։ Նա ինձ Օքսվորդ է ուղարկում, բայց չեչոտկան իմ երակների մեջ է, արյան մեջ, գրո՜ղը տանի։

Ստրեյդլեյթերը քրքջում էր, համենայն դեպս, նա հումորի զգացում ուներ։

― Այսօր Զիգֆիլդի պրեմիերան է։ ― Արդեն սկսեցի շնչահեղձ լինել, շնչառությունս մի բանի պետք չէ։ ― Հերոսը չի կարող ելույթ ունենալ։ Հարբած է կառապանի պես։ էլ ո՞ւմ են վերցնելու նրա փոխարեն։ Ի՛նձ, այ թե ում, խեղճ ու աղքատ նահանգապետի որդուս։

― Որտեղի՞ց ես հաջողացրել այդ գլխարկը, ― հարցրեց Ստրեյդլեյթերը․ նա նոր միայն նկատեց իմ որսորդական գլխարկը։

Շունչս կտրվում էր, վերջ տվի հիամարություններին։ Հանեցի գլխարկս ու արդեն հարյուրերորդ անգամ նայեցի վրան։

― Նյու֊Յորքում եմ գնել, մի դոլլար եմ տվել։ Քեզ դո՞ւր է գալիս։

Ստրեյդլեյթերը գլխով արեց։

― Հրաշալի է, ― ասաց նա։ Քծնում էր։ Ու անմիջապես էլ հարցրեց․ ― Լսիր, կգրե՞ս շարադրությունս, թե չէ։ Ես պետք է իմանամ։

― Ժամանակ ունենամ՝ կգրեմ, չեմ ունենա՝ չեմ գրի։

Ես նորից նստեցի նրա կողքի լվացարանին։

― Իսկ ո՞ւմ հետ ես ժամադրված։ Ֆիցջերալդի՞։

― Գրողի ծոցը։ Ես այդ խոզից վաղուց եմ ձեռք քաշել։

― Ի՞նչ ես ասում։ Որ այդպես է, զիջիր ինձ, բարեկամս։ Լրջորեն։ Նա իմ ճաշակովն է։

― Խնդրեմ։ Միայն թե նա քեզ համար մի քիչ պառավ է։

Ու հանկարծ, հենց այնպես, առանց պատճառի, ուզեցի ցած թռչել լվացարանից ու կրկնակի նելսոն անել այդ հիմար Ստրեյդլեյթերին։ Հիմա կբացատրեմ, դա ըմբշամարտի այսպիսի ձև է․ բռնում ես հակառակորդիդ վզից ու մի լավ ջարդում, եթե պետք է։ Ու ես ցատկեցի։ Հովազի նման ոստնեցի նրա վրա։

― Թո՛ղ Հոլդեն, ապո՛ւշ, ― ասաց Ստրեյդլեյթերը։ Նա չէր սիրում, երբ հիմարություններ էին անում։ Մանավանդ որ սափրվում էր։ ― Ուզում ես կոկորդս կտրե՞մ։

Բայց ես նրան բաց չէի թողնում։ Ես նրան լավ հուպ էի տալիս կրկնակի նելսոնով։

― Դե փորձիր, դուրս պրծնել իմ երկաթե ճանկերից։

― Օ՜, գրողը տանի, ― նա ածելին ցած գցեց, հանկարծ ձեռքերը բարձրացրեց ու դուրս պրծավ գրկիցս։ Նա շատ ուժեղ էր, իսկ ես՝ շատ թույլ։ ― Թող կատակներդ, ― ասաց նա։ Սկսեց երկրորդ անգամ սափրվել։ Նա միշտ կրկնակի է սափրվում, գեղեցկանում է։ Իսկ նրա ածելին կեղտոտ է։

― Հապա ո՞ւմ հետ ես հանդիպելու, եթե ոչ Ֆիցջելադի, ― հարցնում եմ։ ― Փոքրիկ Ֆիլիս Սմիթի, հա՞։

― Ոչ։ նրա հետ պետք է հանդիպեի, բայց ամեն ինչ խառնվեց։ Ինձ սպասելու է Բեդ Թոուի ընկերուհին։ Սպասիր, քիչ էր մնում մոռանայի։ Նա ճանաչում է քեզ։

―Ո՞վ է ճանաչում ինձ։

― Իմ աղջիկը։

― Չէ մի՜, ― ասացի։ ― Իսկ ի՞նչ է անունը։ ― Նույնիսկ հետաքրքրեց ինձ։

― Հիմա կհիշեմ․․․ Հա՛, Ջին Գալլահեր։

Տեր աստվա՜ծ, քիչ էր մնում ուշաթափվեի, երբ լսեցի։

― Ջեյն Գալլահե՜րը, ― ասում եմ։ Ես նույնիսկ լվացարանից ցած թռա, երբ իմացա։ Ազնիվ խոսք, քիչ մնաց ուշաթափվեի։ ― Դե, իհարկե, մենք իրար ծանոթ ենք։ Նախանցյալ ամռանը շատ մոտիկ էր ապրում մեզ։ Նա մի վիթխարի դոբերման֊պինչեր էլ ուներ։ Հենց դրա առիթով էլ ծանոթացել էինք։ Այդ շունը միշտ միշտ մեր այգին էր վազում։

― Լույսս փակում ես, Հոլդեն, ― ասում է Ստրեյդլեյթերը։ ― Ետ քաշվիր գրողի ծոցը, ուրիշ տեղ չկա՞, ի՛նչ է։

Օ՜հ, ինչպես էի հուզվում, ազնիվ խոսք։

― Որտե՞ղ է նա, ― հարցնում եմ։ ― Պետք է գնալ նրան բարևել։ Որտե՞ղ է, մյուս թևում, հա՞։

― Ըհը՛։

― Այդ ինչպե՞ս է ինձ հիշել։ Հիմա նա որտե՞ղ է սովորում, Բրին֊Մորեո՞ւմ։ Ասում էր, որ գուցե այնտեղ ընդունվի։ Կամ Շիպլիում։ Ասում էր, որ կարող է և Շիպլի գնա։ Կարծում էի, թե Շիպլիում է սովորում։ Այդ ինչպե՞ս հիշեց ինձ։ ― Իսկապես հուզվում էի, գիտե՞ք։

― Դե ինչ իմանամ, գրողը տանի։ Վեր կաց, լսո՞ւմ ես։ Դու իմ սրբիչի վրա ես նստել։

― Ջեյն Գալլահե՜րը, ― ես ոչ մի կերպ ուշքի չէի գալիս։ ― Ա՛յ, քեզ պատմություն։

Ստրեյդլեյթերը օծեց մազերը։ Իմ բրիոլինով։

― Նա պարում է, ― ասացի ես։ ― Բալետ է պարապում։ Օրական երկու ժամ պարապում է, նույնիսկ ամենաշոգ օրերին։ Վախենում էր, թե ոտքերը կփչանան, կհաստանան և նման բաներ։ Ես նրա հետ միշտ շաշկի էի խաղում։

― Իի՞նչ։

― Շաշկի։

― Թո՛ւհ, սատանա, շաշկի է խաղացե՜լ։

― Այո, Ջեյնը միշտ մոռանում էր դամաները։ Նա շաշկին հասցնում էր դամայի ու մոռանում տեղից շարժել, այդպես էլ թողնում էր վերջին շարքում ու մի այլ քայլ չէր անում։ Նրան պարզապես դուր էր գալիս, որ իր դամաները վերջին շարքում շարված լինեն։

Ստրեյդլեյթերը լուռ էր։ Այդպիսի բաներն ընդհանրապես ոչ֊ոքի չեն հետաքրքրում։

― Նրա մայրը այն նույն ակումբումն էր, որտեղ որ մենք էինք, ― ասացի։ ― Ես տանում էի նրա գոլֆի ձողիկները։ Նա իններորդ փոսիկի մոտ հարյուր յոթանասուն անգամ եղած կլինի։

Ստրեյդլեյթերը գրեթե չէր լսում։ Նա սանրում էր իր շքեղ մազափունջը։

― Հավանաբար պետք է գնալ տեսնել նրան, չէ՞, ― ասացի ես։

― Հապա ինչո՞ւ չես գնում։

― Եվ կգնամ, մի րոպե հետո։

Նա նորից բացեց իր մազաբաժանը։ Առհասարակ մի ամբողջ ժամ սանրում էր։

― Նրա մայրը բաժանվել էր հորից։ Հետո ամուսնացել էր մի ինչ֊որ հարբեցողի հետ, ― ասացի ես։ ― Նիհար, ոնց որ սատանա, մազոտ ոտքերով։ Ես նրան լավ եմ հիշում։ Միշտ վարտիքով էր շրջում։ Ջեյնը պատմում էր, որ նա ինչ֊որ գրող է, սցենարիստ է, թե սատանան գիտի ինչ է, բայց իմ ներկայությամբ միայն խմում էր ձիու պես և ունկնդրում էր ռադիոյով հաղորդվող ամեն տեսակի ապուշ դեդեկտիվներ։ Ու մերկ էր ման գալիս տանը։ Ջեյնի ներկայությամբ, բոլորի ներկայությամբ։

― Ե՞վ, ― ասաց Ստրեյդլեյթերը։ Այստեղ նա հանկարծ աշխուժացավ, երբ ասացի, թե հարբեցողը մերկ վազվզում էր Ջեյնի ներկայությամբ։ Սոսկալի անառակ սրիկա է այդ Ստրեյդլեյթերը։

Սոսկալի մանկություն է ունեցել աղջիկը։ Լուրջ եմ ասում։

Բայց դա նրան չէր հետաքրքրում։ Նա միայն ամեն տիպի լկտիություններով էր հետաքրքրվում։

― Օ՜, սատանա։ Ջեյն Գալլահե՜րը։ ― Ես ոչ մի կերպ ուշքի չէի գալիս։ Ոչ մի կերպ։ ― Հարկավոր է գոնե գնալ բարևել նրան։

― Հապա ինչո՞ւ չես գնում։ Կանգնել, դուրս ես տալիս։

Մոտեցա պատուհանին։ Բայց ոչինչ չէր երևում, ապակիները ամբողջապես քրտնել էին։

― Հիմա տրամադրություն չունեմ, ― ասում եմ։ Եվ իսկապես, տրամադրություն չունեի։ Իսկ անտրամադիր ոչինչ չպիտի անես։ ― Կարծում էի, թե նա Շիպլի է ընդունվել։ Պատրաստ էի երդվել, որ նա Շիպլիում է սովորում։ ― Ես շրջում էի լվացարանների սենյակում։ ― Նրան դո՞ւր էր գալիս ֆուտբոլը, ― հարցնում եմ։

― Այո, կարծես թե։ Չգիտեմ։

― Նա քեզ չի՞ պատմել, թե մենք ինչպես էինք շաշկի խաղում, ընդհանրապես ոչինչ չի՞ պատմել։

― Չեմ հիշում։ Մենք հենց նոր ենք ծանոթացել, մի՛ կպչիր, ― Ստրեյդլեյթերն արդեն սանրել էր իր փարթամ գանգուրները և հավաքում էր կեղտոտ ածելին։

― Լսիր, բարևիր նրան իմ կողմից, լա՞վ։

― Լավ, ― ասաց Ստրեյդլեյթերը, բայց ես գիտեի, որ նա ոչինչ էլ չի ասի։ Ստրեյդլեյթերի նման տիպերը երբեք չեն հաղորդում բարևը։

Նա գնաց մեր սենյակը, իսկ ես դեռ տնկված էի լվացարանի մոտ։ Հիշում էի Ջեյնին։ Հետո ես էլ գնացի սենյակ։

Ստրեյդլեյթերը հայելու առաջ կանգնած փողկապն էր կապում։ Նա կյանքի կեսը հայելու առաջ էր անցկացնում։ Ես նստեցի իմ բազկաթոռին ու սկսեցի հետևել նրան։

― Է՛յ, ― ասացի, ― դու նրան չասես, որ ինձ վտարել են դպրոցից։

― Չեմ ասի։

Ստրեյդլեյթերը մի լավ գիծ ուներ։ Հարկ չկար ամեն մի մանրուք բացատրել նրան, ինչպես, օրինակ, Էկլիին։ Երևի այն պատճառով, որ Ստրեյդլեյթերը թքած ուներ ամեն ինչի վրա։ Իսկ Էկլին ուրիշ բան էր։ Իր երկար քիթը ամեն տեղ խոթում էր։

Ստրեյդլեյթերը հագավ իմ բաճկոնը։

― Չլայնացնես, լսո՞ւմ ես, ― ասացի։ ― Ես ընդամենը երկու անգամ եմ հագել դա։

― Չեմ լայնացնի։ Ո՞ւր կորան իմ սիգարեթները։

― Է՛ն է, սեղանի վրա են։ ― Նա երբեք չգիտեր ինչը որտեղ է։ ― Շարֆիդ տակ։ ― Սիգարետները խոթեց իմ բաճկոնի գրպանը։

Հանկարծ ես գլխարկս շուռ տվի հավարը դեպի առաջ։ Մի տեսակ նյարդայնանում էի։ Իմ նյարդերն առհասարակ վատ վիճակում էին։

― Լսիր, իսկ դու ո՞ւր ես գնալու նրա հետ, ― հարցրի ես։ ― Արդեն որոշե՞լ ես։

― Ինքս էլ չգիտեմ։ Եթե ժամանակ եղավ, Նյու֊Յորք կգնանք։ Նա հիմարաբար արձակուրդ է վերցրել միայն ինն անց կեսից։

Ինձ դուր չեկավ նրա արտահայտվելու ձևը։

― Նա արձակուրդ է վերցրել միայն ինն անց կեսից, որովհետև չի տեսել, թե որքան գեղեցիկ ու հմայիչ ես դու, շան որդի։ Եթե տեսած լիներ, կվերցներ առավոտյան ինն անց կեսից։

― Եվ ճիշտ է, ― ասաց Ստրեյդլեյթերը։ Նրան ոչ մի բանով չես կարող վիրավորել։ Չափից դուրս շատ է երևակայում։ ― Հերիք է ցանես։ Գրելո՞ւ ես շարադրությունը թե ոչ։ ― Նա արդեն հագել էր վերարկուն և ուզում էր դուրս գալ։ ― Շատ ջանք չթափես։ Միայն թե գեղարվեստական ստացվի, հասկացա՞ր։ Կգրե՞ս։

Ես նրան չպատասխանեցի։ Տրամադրություն չունեի։ Միայն ասացի․

― Նրան կհարցնես, թե էլի դամաները շարո՞ւմ է վերջին շարքում։

― Լավ, ― ասաց Ստրեյդլեյթերը։ Բայց ես գիտեի, որ չի հարցնելու։ ― Առայժմ։ ― Նա շրխկոցով փակեց դուռն ու գնաց։

Իսկ ես դեռ մի կես ժամ էլ նստեցի։ Ուղղակի նստել էի բազկաթոռին, ոչինչ չէի անում։ Միայն Ջեյնի մասին էի մտածում, մեկ էլ, որ նա ժամադրվել էր Ստրեյդլեյթերի հետ։ Այնպես էի նյարդայնանում, որ քիչ էր մնում խելքս թռցնեի։ Ես արդեն ձեզ ասել եմ, թե նա ինչ լկտին է, սրիկայի մեկը։

Ու հանկարծ Էկլին նորից ցնցուղարանից խուժեց մեր սենյակը։ Այստեղ գտնվելուս ամբողջ ընթացքում ես առաջին անգամ ուրախացա նրա գալու համար։ Ցրեց մտքերս։

Նստել էր ինձ մոտ մինչև ճաշ ու խոսում էր տղաների մասին, որոնց ատում էր, և փորփորում էր ծնոտին բսնած խոշոր պզուկը։ Մատներով, առանց թաշկինակի։ Չգիտեմ, այդ անասունը առհասարակ թաշկինակ ունե՞ր թե չէ։ Եբեք չեմ տեսել։

5

Շաբաթ օրերին մեր ճաշը միշտ նույնն էր լինում։ Դա շքեղ ճաշ էր համարվում, որովհետև բիֆշտեքս էին տալիս։ Գրազ կգամ՝ հազար դոլլարի վրա, որ բիֆշտեքս էին տալիս, որովհետև կիրակի օրերին ծնողները այցելության էին գալիս երեխաներին, և ծերունի Թերմերը, հավանաբար, մտածում էր, թե որևէ մեկի մայրը սիրասուն զավակին կարող է հարցնել՝ ինչ են տվել նրան, երեկ, ու որդին կպատասխանի՝ բիֆշտեքս։ Այդ ամենը խարդախություն էր։ Մի այդ բիֆշտեքսերը տեսնեի՜ք։ Կոշտ էին, ինչպես կոշիկի ներբանը, դանակով չէիր կարող կտրել։ Դրա հետ միշտ կարտոֆիլի պյուրե էին մատուցում գնդիկներով, իսկ որպես քաղցրեղեն՝ «շեկ Բետտի», մրգահյութով պուդինգ, միայն թե դա ոչ մեկը չէր ուտում, բացի առաջին դասարանցիներից և Էկլիի նմաններից, որոնք ամեն ինչին վրա էին պրծնում։

Ճաշից հետո մենք դուրս եկանք փողոց, հիանալի եղանակ էր։ Մի երեք դյույմ արդեն ձյուն էր նստել ու մի կողմից էլ դեռ գալիս էր։ Չտեսնված գեղեցիկ էր։ Սկսեցինք ձնագնդի շինել ու մեկմեկու լավ ծեծել։ Երեխայություն էր իհրարկե, բայց բոլորս էլ ուրախացանք։

Ես անելիք չունեի և իմ բարեկամ Բրոսարի հետ, որ ընբշամարտիկների խմբից էր, որոշեցի ավտոբուսով գնալ Էգերթաուն՝ կոտլետ ուտել, գուցեև որևէ ախմախ ֆիլմ նայել։ Չէի ուզում ամբողջ երեկոն մնալ տանը վեր ընկած։ Մելին հարցրի՝ ոչի՞նչ, որ Էկլին էլ մեզ հետ գա։ Որոշեցի Էկլիին կանչել, որովհետև նա նույնիսկ շաբաթ օրերը որևէ տեղ չէր գնում, նստում էր տանն ու պզուկները հուպ տալիս։ Մելն ասաց, դե, իհարկե, ոչինչ, թեև հիացած չէր, նա այնքան էլ չէր սիրում այդ Էկլիին։ Մի խոսքով, մենք գնացինք հագնվելու, ու մինչ կհագնեի կրկնակոշիկներս ու մյուս բաները, ձայն տվի Էկլիին, թե չի՞ ուզում կինո գալ։ Նա իմ ձայնը լսեց ցնցուղարանի կողմից, բայց միանգամից չպատասխանեց։ Նրա նմանները միանգամից չեն պատասխանում։ Վերջապես հայտնվեց նա, ետ քաշեց ցնցուղարանի վարագույրը և, կանգնելով շեմքին, հարցրեց, թե է՞լ ով է գալիս։ Ազնիվ խոսք եմ ասում, եթե նա երբևէ նավաբեկության ենթարկվեր և մի որևէ նավակ մոտենար փրկելու, անպայման հարձուփորձ կաներ, թե այդ նավակն ո՞վ է թիավարում, այլապես չէր նստի նավակ։ Ասացի՝ Մել Բրոսարը։ Իսկ նա թե․

― Ա՜խ, այդ տակա՞նքը․․․ Դե լավ։ Մի րոպե սպասիր ինձ։

Կարծես մեծագույն ծառայություն է մատուցում քեզ։

Նա հինգ ժամ պիտի հագնվեր։ Ես էլ մոտեցա պատուհանին, լայն բաց արի փեղկը ու սկսեցի ձնագնդի շինել։ Ձյունը շատ լավ էր կպչում։ Բայց ես չնետեցի ձնագունդը, թեև մտադիր էի նետել։ Սկզբում ուզեցի խփել մեքենային, որ կանգնած էր ճամփի մյուս եզրին։ Բայց փոշմանեցի՝ մեքենան շատ էր մաքուր ու ճերմակ։ Հետո ցանկացա նետել ջրհանի վրա, բայց դա էլ էր ճերմակ ու մաքուր։ Եվ այդպես էլ ոչ մեկի վրա չնետեցի։ Պատուհանը փակեցի ու սկսեցի ձնագունդը տրորել, որպեսզի ավելի ամրանա։ Երբ Բրոասրի ու Էկլիի հետ ավտոբուս բարձրացա, դեռ ձեռքիս էր։ Ուղեկցողը բացեց դռնակն ու կարգադրեց դուրս նետել ձնագունդը։ Ես ասացի, որ մտադիր չեմ որևէ մեկին խփել, բայց չհավատաց։ Մարդիկ երբեք քեզ չեն հավատում։

Բրոսարն ու Էկլին երկուսն էլ տեսել էին ցուցադրվող ֆիլմը, այնպես որ մենք մեկական կոտլետ կերանք, ավտոմատ֊ռուլետկա խաղացինք և վերադարձանք դպրոց։ Ես չէի ափսոսում, որ կինո չգնացինք։ Մի ինչ֊որ կատակերգություն էր Գերի Գրանտի մասնակցությամբ՝ հավանաբար, ախմախ բան։ Բացի այդ էլ, ես մի անգամ կինո էի գնացել այդ Բրոսարի ու Էկլիի հետ, նրանք երկուսն էլ հռհռում էին նույնիսկ ոչ ծիծաղելի տեղերում։ Ինձ համար նրանց կողքին նստելը նույնիսկ հաճելի չէր։

Ընդամենը իննից քառորդ էր պակաս, երբ վերադարձանք հանրակացարան։ Բրոսարը գժվում էր բրիջ խաղալու համար և գնաց խաղընկեր գտնելու։ Էկլին, իհարկե, խցկվեց ինձ մոտ։ Միայն այս անգամ ոչ թե նստեց Ստրեյդլեյթերի աթոռի բազկակալին, այլ փռվեց իմ մահճակալին, երեսն ուղղակի բարձիս վրա։ Փռվեց ու սկսեց մզմզալ իր միալար ձայնով և միաժամանակ քչփորել երեսի պզուկները։ Մի հարյուր անգամ ակնարկեցի, բայց ոչ մի կերպ չկարողացա գլուխս ազատել։ Նա իր միալար ձայնով երկար֊բարակ պատմում էր ինչ֊որ աղջկա մասին, որի հետ քարշ էր եկել անցյալ ամառ։ Արդեն մի հարյուր անգամ ինձ պատմել էր այդ պատմությունը, ու ամեն անգամ նոր ձևով։ Մեկ նրա հետ իր զարմիկի «բյուիքում» էր գրկախառնվել, մեկ՝ ինչ֊որ շենքի մուտքում։ Կարևորն այն է, որ բոլորը փչոց էր։ Գրազ կգամ, որ նա կյանքում կին չի տեսել, անմիջապես երևում է։ Երևի ոչ մի անգամ մատ էլ չի կպցրել որևէ մեկին, ազնիվ խոսք։ Մի խոսքով, ստիպված եղա բացեիբաց նրան ասել, որ պետք է շարադրություն գրեմ Ստրեյդլեյթերի համար, որ նա քաշվի գնա, թե չէ չեմ կարողանում կենտրոնանալ։ Վերջ ի վերջո գնաց, բայց դե ոչ անմիջապես, շա՜տ տաղտկալին է։ Իսկ ես հագա պիժամաս, խալաթս, դրեցի իմ որսորդական կարմիր գլխարկը և նստեցի շարադրություն գրելու։

Ցավն այն էր, որ չգիտեի, թե որ սենյակի կամ շենքի մասին պիտի գեղարվեստորեն գրեմ, ինչպես հանձնարարել էին Ստրեյդլեյթերին։ Ընդհանրապես շատ էլ չեմ սիրում սենյակներ ու տներ նկարագրել։ Ես էլ վերցրի ու սկսեցի նկարագրել իմ պստլիկ եղբոր՝ Ալլիի, բեյսբոլային ձեռնոցը։ Դա շատ գեղեցիկ ձեռնոց էր, ազնիվ խոսք։ Եղբայրս, Ալլին, ձախ ձեռքի բեյսբոլային ձեռնոց ուներ։ Նա ձախլիկ էր։ Ու գեղեցիկ էր այդ ձեռնոցը, որովհետև եղբայրս նրա վրա բանաստեղծություններ էր գրել և՛ թաթին, և՛ գրպանի վրա, ամեն տեղ։ Կանաչ թանաքով։ Նա գրել էր, որպեսզի ազատ ժամանակ, երբ գնդակը իր կողմը չի գալիս, և դաշտում անելիք չունի, կարողանա կարդալ։ Ալլին մեռավ։ Հիվանդացավ սպիտակարյունությամբ և մեռավ 1946 թվականի հուլիսի 18֊ին, երբ մենք ապրում էինք Մեյնում։ Նա ձեզ դուր կգար։ Ինձնից երկու տարով փոքր էր, բայց հիսուն անգամ ավելի խելացի էր։ Չափից դուրս խելոք էր։ Նրա ուսուցիչները միշտ գրում էին մայրիկիս, թե որքան հաճելի է, որ իրենց դասարանում այդպիսի տղա է սովորում, ինչպիսին Ալլին է։ Ու չէին ստում, իսկապես այդպես էին մտածում։ Բայց նա մեր ընտանիքի ոչ միայն ամենախելոքն էր, այլև ամենալավ մարդը բազմաթիվ առումներով։ Երբեք չէր բարկանում, չէր բորբոքվում։ Ասում են շեկերը պատրաստ են կատաղելու համար, իսկ նա՝ բոլորովին, թեև շատ շիկահեր էր։ Ես սկսել եմ գոլֆ խաղալ տասը տարեկանից։ Հիշում եմ, մի անգամ գարնանը, երբ արդեն տասներկու տարեկան էի, գլորում էի գնդակը ու անընդհատ այնպիսի զգացում ունեի, թե բավական է շուռ գամ, կտեսնեմ Ալիին։ Ու ես շրջվեցի և տեսնեմ, այդպես էլ կա․ ցանկապատի ետևում, այն ցանկապատի, որ շրջափակում էր ամբողջ դաշտը, նա ինձնից մի հարյուր հիսուն յարդի վրա, իր հեծանվին նստած, հետևում էր, թե ինչպես եմ խփում գնդակին։ Այ թե որքան շիկահեր էր նա։ Ու շա՜տ լավն էր, աստված վկա։ Երբեմն սեղանի մոտ նստած մի որևէ բան էր հնարում ու այնպես է հռհռում, որ քիչ էր մնում աթոռից գլորվեր։ Այդ ժամանակ ես տասներեք տարեկան էի, և ծնողներս ուզում էին ինձ տանել հոգեբույժի մոտ, որովհետև ջարդել էի գարաժի բոլոր պատուհանները։ Ես նրանց հասկանում եմ, ազնիվ խոսք։ Այն գիշեր, երբ Ալլին մահացավ, ես գիշերեցի գարաժում և ջարդեցի բոլոր պատուհանները, ուղղակի բռնցքով, չգիտեմ ինչու։ Նույնիսկ մեքենայի ապակիներն էի ոզում ջարդել (այդ ամռանը մենք «պիկապ» ունեինք), բայց ձեռքս արդեն վնասվել էր, էլ չկարողացա։ Հասկանում եմ, որ դա հիմարություն էր, բայց ինքս էլ չէի գիտակցում ինչ եմ անում, հետո, բացի այդ էլ, դուք չգիտեք, թե Ալլին ինչպիսին էր։ Մինչև հիմա էլ ձեռքս ցավում է, հատկապես անձրևային եղանակներին, բռունցքս չեմ կարողանում լավ սեղմել, բայց դա դատարկ բան է։ Միևնույն է, ես մտադիր չեմ վիրաբույժ կամ ջութակահար դառնալ, ոչ էլ նման որևէ բան։

Ահա այդ մասին էլ գրեցի Ստրեյդլեյթերի շարադրության մեջ։ Մեր Ալլիի բեյսբոլյան ձեռնոցի մասին։ Այն պատահմամբ իմ ճամպրուկում էր, վերցրի և արտագրեցի նրա վրայի բոլոր բանաստեղծությունները։ Միայն Ալիի ազգանունը փոխեցի, որպեսզի ոչ ոք չհասկանա, որ նա իմ եղբայրն է, ոչ էլ Ստրյդլեյթերի։ Այնքան էլ չէի ուզում փոխեմ ազգանունը, բայց ուրիշ բան չկարողացա հորինել։ Համ էլ ինձ համար հաճելի էր այդ մասին գրել։ Մի ամբողջ ժամ նստեցի, որովհետև գրում էի Ստրեյդլեյթերի անպետք գրամեքենայով, որն անվերջ տառեր էր կուլ տալիս։ Իսկ իմը ես տվել էի միաջանցքի մյուս ծայրին ապրող մի տիպի։

Վերջացրի տասն անց կեսի մոտերքը։ Բայց առանձնապես շատ չէի հոգնել ու սկսեցի պատուհանից դուրս նայել։ Ձյունը դադարել էր, հեռվից մոտորի ձայն էր լսվում, որը ոչ մի կերպ գործի չէր ընկնում։ Լսվում էր նաև Էկլիի խռմփոցը։ Նա հայմորիտ ուներ և չէր կարողանում քնած ժամանակ կանոնավոր շնչել։ Ամեն ինչ ուներ՝ և՛ հայմորիտ, և՛ պզուկներ, և՛ հոտած ատամներ, բերանից հոտ էր գալիս, եղունգները կոտրտվում էին։ Նույնիսկ խղճում եմ այդ հիմարին։

6

Պատահում է, ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հիշել, թե ինչն ինչպես եղավ։ Անընդհատ մտածում եմ, թե Ստրեյդլեյթերը ե՞րբ վերադարձավ Ջեյնի հետ ունեցած տեսակցությունից։ Հասկանո՞ւմ եք, ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հիշել, թե ես ինչ էի անում, երբ լսեցի միջանցքից եկող նրա քայլերը՝ բարձր, լկտի։ Հավանաբար, դեռ դուրս էի նայում պատուհանից, բայց ոչ մի կերպ ճիշտ չեմ կարողանում հիշել, թեկուզ սպանես։ Շատ էի հուզվում, դրա համար էլ չեմ կարողանում հիշել, թե ինչպես եղավ։ Իսկ եթե ես հուզվում եմ, դա ձևական չէ։ Նույնիսկ զուգարան եմ ուզում գնալ, երբ հուզվում եմ։ Բայց չեմ գնում։ Հուզվում եմ, դրա համար էլ չեմ գնում։ Ոչ մի կերպ չեմ կարողանում զսպել հուզմունքս ու ոչ մի տեղ էլ չեմ գնում։ Եթե Ստրեյդլեյթերին ճանաչեիք, դուք էլ կհուզվեիք։ Ես այդ սրիկայի հետ երկու անգամ տեսակցության եմ գնացել։ Ես գիտեմ, թե ինչ եմ ասում։ Նա բոլորովին խիղճ չունի, աստված վկա չէ՛։

Իսկ մեր միջանցքում ամբողջապես լինոլեում է քաշած, այնպես որ դեռ հեռվից լսվում էր, թե նա, այդ սրիկան, ինչպես էր մոտենում մեր սենյակին։ Նույնիսկ չեմ հիշում, թե որտեղ էի նստած, երբ նա ներս մտավ։ Իմ բազկաթոռի՞ն, պատուհանի մո՞տ, թե նրա՞ բազկաթոռին։ Ազնիվ խոսք, չեմ կարողանում հիշել։

Նա ներս մտավ ու սկսեց բողոքել ցրտից։ Հետո հարցնում է․

― Այս ո՞ր գրողի ծոցն են կորել բոլորը։ Շունչ կենդանի չկա, ասես թե դիականոց լինի։

Ես տրամադիր չէի նրան պատասխանելու։ Եթե ապուշի մեկն է, չի հասկանում, որ շաբաթ երեկոյան են բոլորը գնացել, կամ քնած են, կամ գնացել են հարազատների մոտ, հանուն ինչի՞ պիտի կաշվիցս դուրս գամ, նրան բացատրեմ։ Նա սկսեց հանվել։ Իսկ Ջեյնի մասին՝ ոչ մի խոսք։ Ոչ մի բառ։ Ես էլ չեմ խոսում։ Միայն նայում եմ նրան։ Ճիշտ է, նա շնորհակալություն հայտնեց բաճկոնիս համար, հանեց ու կախեց պահարանում։

Իսկ երբ փողկապն էր արձակում, հարցրեց՝ գրե՞լ եմ իր այդ հիմար շարադրությունը։ Ասացի այն է, իր սեփական մահճակալի վրա գցած է։ Նա մոտեցավ ու սկսեց կարդալ՝ արձակելով բլուզի կոճակները։ Կանգնել կարդում էր ու շոյում իր մերկ կուրծքը, դեմքին ապուշային մի արտահայտություն։ Նա միշտ շոյում է իր կուրծքը կամ էլ փորը։ Ուղղակի պաշտում է իրեն։

Հանկարծ ասում է․

― Այս ի՞նչ ապուշություն է, Հոլդեն։ Ինչ֊որ ախմախ ձեռնոցի մասին ես գրել։

― Իսկ ի՞նչ կա որ, ― հարցնում ես սառցե ձայնով։

― Ինչպես թե՝ ինչ կա որ։ Չասացի՞, պետք է որևէ սենյակ կամ տուն նկարագրել։

― Դու ասացիր մի որևէ նկարագրություն։ Միևնույն չէ՞ ինչ ես նկարագրում՝ ձեռնո՞ց, թե մեկ ուրիշ բան։

― Է՛հ, գրողը տանի, ― նա լրջորեն զայրացավ, ուղղակի կատաղեց։ ― Ամեն ինչ թարս ես անում, շուռ տված։ ― Այստեղ նա նայեց ինձ։ ― Զարմանալի չէ, որ քեզ վռնդել են, ― ասում է։ ― Երբեք ոչ մի բան մարդավարի չես կարող։ Երբե՛ք։ Հասկացա՞ր։

― Լա՛վ, լա՛վ, տուր թերթը, ― ասում եմ։ Մոտեցա, ձեռքից խլեցի այդ երիցս անիծյալ թերթը ու պատռեցի։

― Գրողը տանի՛, ― ասում է, ― ինչո՞ւ պատռեցիր։

Ես նույնիսկ չպատասխանեցի նրան։ Կտորները զամբյուղը նետեցի, ու վերջ։ Հետո պառկեցի մահճակալին, ու երկուսս էլ երկար ժամանակ լուռ էինք։ Նա հանվեց, մնաց միայն տրուսիկով, իսկ ես, մահճակալին պառկած, կպցրի սիգարետս։ Ննջասենյակում չի թույլատրվում ծխել, բայց ուշ գիշերին, երբ ոմանք քնած են, իսկ ոմանք գնացել են, ոչ ոք չի նկատի, որ ծխի հոտ է գալիս։ Եվ հետո ես ցանկանում էի զայրացնել Ստրեդլեյթերին։ Նա համբերությունից դուրս էր գալիս, երբ խախտում էին կարգը։ Նա ինքը երբեք չէր ծխում ննջասենյակում։ Իսկ ես ծխում էի։

Եվ այդպես էլ նա ոչ մի խոսք չասաց Ջեյնի մասին, ոչինչ։ Այդ ժամանակ ինքս ասացի․

― Շատ ուշ եկար, գրողը տանի, եթե նրան ինն անց կես էին բաց թողել։ Իսկ նա ինչպես, չուշացա՞վ քո պատճառով։ Ժամանակի՞ն վերադարձավ։

Նա նստել էր իր մահճակալի եզրին ու ոտքերի եղունգներն էր կտրատում, երբ խոսում էի։

― Մի քիչ ուշացավ, ― ասում է։ ― Ինքն է մեղավոր, ինչո՞ւ էր ինն անց կեսին խնդրում, այն էլ շաբաթ օրը։

― Օ՜, տեր աստված, ինչպե՜ս էի ատում նրան այդ պահին։

― Նյու֊ Յորք գնացի՞ք, ― հարցնում եմ։

― Խելքդ թռցրե՞լ ես։ Ոնց կարող էինք Նյու֊Յորք գնալ, եթե ինն անց կեսին էր թույլտվություն խնդրել։

― Ափսո՜ս, ափսո՜ս, ― ասացի ես։

Նա նայեց ինձ։

― Լսիր, եթե ծխել ես ուզում, գնա զուգարան։ Դու գլուխդ առնելու ես կորչելու ես այստեղից, իսկ ես պիտի մնամ դպրոցում մինչև ավարտելս։

Ես նույնիսկ ուշադրություն չդարձրի նրա վրա, կարծես նա իսկի գոյություն էլ չուներ։ Գժի պես ծխում էի ու վերջ։ Միայն կողքի շուռ եկա ու նայում եմ, թե ինչպես է կտրում իր գարշելի եղունգները։ Այ թե դպրոց է, հա՜, մեկը իր երեսի պզուկներն է քո ներկայությամբ քչփորում, մյուսը ոտքի եղունգներն է կտրատում։

― Դու բարևս հաղորդեցի՞ր նրան։

― Ըհը՛։

― Շ՜ատ էլ հաղորդած կլինի այդ տականքը։

― Իսկ նա ի՞նչ ասաց։ Հարցրի՞ր, առաջվա պես բոլոր դամաները վերջին շարքո՞ւմ է հավաքում։

― Չէ։ Ինչ է, քո կարծիքով, ես նրա հետ ամբողջ երեկոյան շաշկի՞ էի խաղում։

Ոչինչ չպատասխանեցի։ Տեր աստվա՜ծ, ինչպես էի ատում նրան։

― Բա որ Նյու֊Յորք չգնացիք, որտե՞ղ էիք ման գալիս, ― հարցրի ես քիչ հետո։ Ողղակի ջանք էի թափում, որ ձայնս չդողար։ Շա՜տ էի ջղայնանում։ Հավանաբար, սիրտս վատ բան էր նախազգում։

Վերջապես նա ավարտեց եղունգները կտրատելը։ Վեր կացավ տեղից հենց այնպես, միայն տրուսիկով ու հանկարծ սկսեց հիմարություններ անել։ Մոտեցավ ինձ, կռացավ ու հրեց ուսս․ խաղ էր անում սողունը։

― Թո՛ղ ասում եմ, ― բա ո՞ւր էիր կորել, որ Նյու֊Յորք չէիք գնացել։

― Ոչ մի տեղ։ Նստել էինք մեքենայի մեջ ու վերջ։ ― Նա էլի սկսեց հրշմտել ուսս, այդ ապուշը։

― Թո՛ղ, ― ասում եմ։ ― Ո՞ւմ մեքենայում։

― Էդ Բենկիի։

Էդ Բենկին մեր բաստկետբոլի մարզիչն էր։ Ստրեյդլեյթերը նրա սիրելիներից էր, մեր դպրոցական թիմի կենտրոնական հարձակվող էր խաղում, և Էդ Բենկին մեքենան միշտ տրամադրում էր նրան։ Ընդհանրապես աշակերտներին չի թույլատրվում ուսուցիչներից մեքենա վերցնել, բայց այդ անասուն սպորտսմենները միշտ խոսքները մեկ են անում։ Բոլոր դպրոցներում էլ, որտեղ որ սովորել եմ, սպարտսմենները միշտ էլ խոսքները մեկ են անում։

Ու Ստրեյդլեյթերը անվերջ ձևացնում է, թե բռնցքահարում է ստվերին, անընդհատ խփում է, հրում ուսս։ Ատամի խոզանակը ձեռքին էր, նա խոթեց բերանը։

― Ի՞նչ էիք անում իրար հետ։ Լկստվո՞ւմ էիք Էդ Բենկիի մեքենայի մեջ, ― չեք պատկերացնի, թե ձայնս ինչպես էր դողում։

― Ա՛յ֊ ա՛յ֊ ա՛յ, ինչպիսի՜ գարշելի խոսքեր։ Այ, հիմա դրա համար դունչդ մի լավ կտրորեմ օճառով։

― Ի՞նչ էիք անում։

― Դա պրոֆեսիոնալ գաղտնիք է, եղբայրս։

Այնուհետև ինչ֊որ լավ չեմ հիշում։ Գիտեմ միայն, որ վեր թռա անկողնուցս, իբրև թե ինչ֊որ տեղ եմ ուզում գնալ, ու հանկարծ ձեռքս վրա բերեցի ուղղակի ատամի խոզանակին, որ պատռեր նրա ստոր կոկորդը։ Միայն թե չկպա։ Վրիպեցի։ Ուղղակի գլխին հասցրի։ Հավանաբար, ցավ պատճառեցի, բայց ոչ այնպես, ինչպես կցանկանայի։ Ես ավելի ուժգին կարող էի հասցնել, բայց աջ ձեռքով խփեցի, իսկ աջս լավ չի սեղմվում։ Հիշո՞ւմ եք, պատմեցի, թե ինչպես էի ջարդել այդ ձեռքս։

Բայց մեկ էլ հայտնվեցի հատակին, իսկ նա խեցգետնի նման կարմրատակած՝ նստել էր վրաս։ Հասկանո՞ւմ եք, չոքել էր կրծքիս, իսկ նա մի տոննա քաշ ուներ։ Սեղմել էր ձեռքերս, որպեսզի չխփեմ։ Կուզեի սպանել ես այդ ստորին։

― Ի՞նչ է, խենթացե՞լ ես, ― կրկնում էր նա, իսկ այդ ապուշի մռութը գնալով ավելի ու ավելի էր կարմրում։

― Բա՛ց թող տխմա՛ր, ― ասում եմ։ Քիչ էր մնում գոռայի, ազնիվ խոսք։ ― Կորի՛ գնա, շուն շան որդի, լսո՞ւմ ես։

Իսկ նա բաց չի թողնում։ Պինդ բռնել է ձեռքերս։ Ես նրան է՛լ շան լակոտ եմ անվանում, է՛լ ինչ խոսքեր ասես որ չեմ ասում, տասը ժամ շարունակ։ Չեմ հիշում նույնիսկ, թե ինչ եմ ասել։ Ասացի, որ նա երևակայում է, թե ում հետ ուզենա՝ կլինի։ Ասացի, որ նրա համար ոչ մի նշանակություն չունի, թե աղջիկը շաշկին ինչպես է դասավորում, և ընդհանրապես նրա համար ոչ մի բան ոչ մի նշանակություն չունի, որովհետև նա տխմար ու ապուշ է, կրետին։ Նա չէր դիմանում, որ իրեն կրետին էին անվանում։ Բոլոր կրետիններն էլ չեն դիմանում, որ իրենց կրետին են ասում։

― Հապա մի ձայնդ կտրիր, Հոլդեն, ― ասում է նա, ու դեմքը հիմար արտահայտություն է ստանում, կարմրում է։ ― Լսո՞ւմ ես, ինչ եմ ասում, ձայնդ կտրի՜ր։

― Դու նույնիսկ չգիտես, թե ինչ է նրա անունը՝ Ջին թե Ջեյն, դժբախտ կրետին։

― Քեզ ասում են ձայնդ կտրիր, Հոլդեն, գրողը տանի։ ― Այնուամենայնիվ, ես նրան համբերությունից հանեցի։ ― Ձայնդ կտրիր, թե չէ այնպես կհագցնեմ որ․․․

― Հոտած ծնկներդ դենը քաշիր, դմբո՛, ապո՛ւշ։

― Բաց կթողնեմ, միայն ասա, ձայնդ կկտրե՞ս։

Ես չպատասխանեցի։

― Նա նորից ասաց․

― Որ բաց թողնեմ՝ ձայնդ կկտրե՞ս։

― Հա՛։

― Նա իջավ վրայիցս, ես էլ ելա։ Նրա գարշելի ծնկներից ամբողջ կուրծքս ցավում էր։

― Միևնույն է, դու կրետին ես, տհաս ապուշ, շան որդի, ― ասում եմ։

― Այստեղ նա արդեն կատաղեց։ Բռունցը բռնել է քթիս տակ այդ կրետինն ու սպառնում է։

― Հոլդեն, վերջին անգամ եմ զգուշացնում, եթե բերանդ չփակես, էնպե՜ս կհագցնեմ․․․

― Իսկ ինչո՞ւ լռեմ որ, ― հարցնում եմ ու արդեն ինքս եմ գոռում նրա վրա։ ― Ցավն էլ հենց դա է, որ դուք, կրետիններդ, մարդավարի խոսել էլ չեք կարող։ Հարյուր մղոնի վրա էլ կրետինը երևում է․ նույնիսկ խոսել չի կարող։

Այստեղ նա թափով շուռ եկավ, ու ես կրկին հայտնվեցի հատակին։ Չեմ հիշում, գիտակցությունս կորցրի թե չէ, կարծում եմ որ չէ։ Մարդուն շատ դժվար է նոկաուտ անել․ դա միայն կինոյում են հեշտությամբ անում։ Բայց քթիցս սոսկալի արյուն էր հոսում։ Երբ աչքերս բացեցի, այդ հիմար Ստրեյդլեյթերը կանգնած էր ուղիղ գլխավերևումս։ Նրա ձեռքին լվացարանային սպասք կար։

― Ես քեզ զգուշացրի, չէ՞, ― ասում է։ Երևում է, շատ էր վախեցել, կարծել էր, թե գլուխս ջարդվել է հատակին շրմփալիս։ Ափսոս, որ չէր ջարդվել։

― Ի՛նքդ ես մեղավոր, գրողը տանի, ― ասաում է։ Ո՜ւհ, այ թե վախեցել էր, հա՜։

Իսկ ես տեղիցս չեմ շարժվում։ Հատակին ընկած հայհոյում եմ նրան՝ շա՛ն որդի, տխմա՛ր։ Այնպես կատաղած էի նրա վրա, որ քիչ էր մնում լաց լինեի։

― Լսիր, վեր կաց, գնա լվացվիր, ― ասում է նա։ ― Լսո՞ւմ ես։ ― Իսկ ես ասում եմ, թե թող ինքը գնա լվանա իր գարշելի մռութը, իհարկե, դա երեխայություն էր, հիմարություն էր այդպես ասել, բայց դե շատ էի կատաղած նրա վրա, թող, ասում եմ, ինքդ գնա ու ճանապարհին գրկի միսիս Շմիտին։ Իսկ միսիս Շմիտը մեր դռնապանի կինն էր, յոթանասուն տարեկան մի պառավ։

Ու այդպես էլ մնացի հատակին նստած այնքան ժամանակ, մինչև որ ապուշ Ստրեյդլեյթերը գնաց։ Լսեցի, թե ինչպես էր միջանցքով գնում դեպի լվացարանը։ Այդ ժամանակ վեր կացա։ Ու ոչ մի կերպ չէի կարողանում գտնել երիցս անիծյալ գլխարկս։ Հետո, այնուամենայնիվ, գտա։ Ընկել էր մահճակալի տակ։ Դրի գլխիս, հովարը դեպի ետ (ինձ այդպես ավելի էր դուր գալիս) ու հայելու մեջ նայեցի հիմար կերպարանքիս։ Կայնքումս երբեք այդքան արյուն չեմ տեսել։ Ամբողջ բերանս, ծնոտս կորել էր արյան մեջ, նույնիսկ պիժամաս և խալաթս։ Ե՛վ սարսափելի էր, և՛ հետաքրքրիր։ Մի տեսակ խանձվածքի տեսք ունեի այդ արյան պատճառով։ Ամբողջ կյանքիս մեջ ընդամենը երկու անգամ էի կռվել, երկու անգամն էլ պարտվել էի։ Ես վատ կռվող եմ։ Եվ ընդհանրապես պացիֆիստ եմ, եթե ճիշտն ասենք։

Ինձ թվաց, որ Էկլին քնած չէ և բոլորը լսում է։ Ցնցուղարանով գնացի նրա սենյակը, տեսնեմ ինչ է անում այնտեղ։ Ընդհանրապես ես հազվադեպ էի այցելում նրան։ Նրա սենյակից ինչ֊որ գարշելի հոտ էր փչում, շատ փնթի էր նա։

7

Վարագույրի միջով լույսը թեթևակի թափանցում էր մեր սենյակը, ու ես տեսա, որ նա պառկած է անկողնում։ Բայց հաստատ գիտեի, որ քնած չէ։

― Էկլի, ― ասում եմ, ― քնած չե՞ս։

― Ոչ։

Մութ էր, ոտքիս տակ ինչ֊որ կոշիկ ընկավ ու քիչ մնաց փռվեի։ Էկլին քիչ բարձրացավ տեղից, հենվեց արմունկներին։ Նրա ամբողջ դեմքին ինչ֊որ սպիտակ քսուկ կար պզուկների դեմ։ Մթության մեջ ուրվականի տեսք էր ստացել։

― Այդ ի՞նչ ես անում, ― հարցնում եմ։

― Այսինքն, ինչպե՞ս թե ինչ եմ անում։ Ուզում էի քնել, իսկ դուք այնպիսի աղմուկ եք բարձրացրել, որ, գրողը տանի։ Այդ ինչի՞ համար էիք կռվում։

― Որտե՞ղ է լույսը։ ― Ես ոչ մի կերպ չէի կարողանում գտնել անջատիչը։ Ձեռքերով շոշափում էի դատարկ պատը։

― Իսկ ինչի՞դ է պետք լույսը․․․ Ձեռքդ հենց անջատիչի վրա է։

Ես գտա անջատիչը և միացրի լույսը։ Էկլին ափով ծածկեց աչքերը, որպեսզի լույսից պաշտպանվի։

― Օ՜, սատանա, ― ասաց նա։ ― Այդ ի՞նչ է պատահել, ― նա տեսավ դեմքիս արյունը։

― Մի քիչ գզվրտվել ենք, ― ասացի։ Հետո նստեցի հատակին։ Նրանց սենյակում երբեք աթոռ չէր լինում։ Չգիտեմ ինչ էին անում նրանք աթոռները։

― Լսիր, ուզո՞ւմ ես մի օյին կանաստա խաղանք։

― Գժվե՞լ ես՝ կանաստա՜։ Գիտե՞ս ժամը քանիսն է։

― Դեռ ուշ չէ։ Տասնմեկն է, տասնմեկանց կես։

― Եվ դա քո կարծիքով ուշ չէ՞, ― ասում է Էկլին։ ― Լսիր, վաղը շուտ պետք է վեր կենամ, եկեղեցի եմ գնալու, գրողը տանի։ Իսկ դուք սատանայի պես, գիշերվա կեսին կռիվ֊ղալմաղալ եք գցել։ Գոնե ասա, թե ինչի համար էիք կռվում։

― Երկար պատմություն է։ Կձանձրանաս լսես, Էկլի։ Տեսնո՞ւմ ես, ինչպես եմ մտածում քո մասին։ ― Նրա հետ ես երբեք անձնական գործերիս մասին չէի խոսում։ Նախ նա Ստրեյդլեյթերից էլ հիմար էր։ Ստրեյդլեյթերը նրա համեմատույթամբ հանճար էր։ ― Գիտես ինչ, ― ասում եմ, ― կարելի՞ է, այս գիշեր ես Էկի մահճակալին գնեմ։ Նա մինչև վաղը երեկոյան չի վերադառնալու։

― Գիտեի, որ Էլը չի վերադառնալու։ Նա ամեն շաբաթ օր տուն էր գնում։

― Աստված գիտե, թե երբ կվերադառնա, ― ասում է Էկլին։

Թո՛ւհ, զզվացրեց ուղղակի։

― Ինչպե՞ս թե, ― ասում եմ։ ― Դու գիտես չէ՞, որ նա մինչև կիրակի երեկո չի վերադառնում։

― Գիտեմ, բայց ինչպես կարող եմ ասել՝ քնիր, խնդրեմ, նրա մահճակալին։ Մի՞թե կարելի է այդպիսի բան անել։

― Սպանեց թողեց։ Ես մեկնեցի ձեռքս, դեռևս հատակին նստած, ու թփթփացրի այդ հիմարի ուսին։

― Դու արքայազն ես, Էկլի, բալիկս, ― ասում եմ։ ― Դու գիտե՞ս այդ բանը, թե ոչ։

― Չէ, իսկապես, ինչպե՞ս կարող եմ ասել՝ քնիր ուրիշի մահճակալին։

― Դու իսկակա՜ն արքահյազն ես։ Դու ջենտլմեն ես ու գիտնական, բալիկս, ― ասացի ես։ Իսկ գուցեև նա իսկական գիտնական էր։ ― Պատահմամբ սիգարետ չունե՞ս։ Որ չունենաս՝ կմեռնեմ։

―Ոչինչ չունեմ։ Լսիր, ինչի՞ց սկսվեց կռիվը։ ― Բայց ես նրան չպատասխանեցի։ Միայն վեր կացա ու մոտեցա պատուհանին։ Այնպես տխրեցի հանկարծ։ Կուզեի այդ րոպեին մեռնել, ազնիվ խոսք։

― Ինչի՞ համար սկսեցիք կռվել, ― արդեն որերորդ անգամ հարցնում էր Էկլին։ Նա կարող է մարդու հոգի հանել։

― Քո պատճառով, ― ասում եմ։

― Ի՞նչ ես դուրս տալիս։ Ինձ հետ ի՞նչ գործ ունեք։

― Այո, ես պաշտպանում էի քո պատիվը։ Ստրեյդլեյթերը ասաց, որ դու զզվելի ես։ Ինչպես կարող էի թույլ տալ նման հանդգնություն։

― Նա ուղղակի վեր թռավ տեղից։

― Չէ, իսկապես։ Ճի՞շտ ես ասում։ Այդպես էլ ասա՞ց։

Բայց ես բացատրեցի, որ կատակ եմ անում, իսկ հետո պառկեցի էլի մահճակալին։ Օ՜հ, ինչքան վատ էի զգում։ Տրամադրությունս ուղղակի անտանելի էր։

― Ձեր սենյակից շատ վատ հոտ է գալիս, ― ասում եմ։ ― Այստեղից զգացվում է գուլպաներիդ հոտը։ Լվանալ չե՞ս տալիս, ի՛նչ է։

― Դուր չի՞ գալիս, գնա գիտես որտեղ, ― ասաց Էկլին։ ― Ա՜յ քեզ խելքի տոպրակ։ Գուցե կհանգցնե՞ս լույսը, գրողը տանի։

Բայց ես անմիջապես չհանգցրի։ Պառկել էի ուրիշի մահճակալին ու մտածում էի Ջեյնի մասին, և այն ամենի մասին, ինչ տեղի էր ունեցել։ Ուղղակի գժվում էի, երբ պատկերացնում էի նրան Ստրեյդլեյթերի հետ, այդ հաստաքամակ Էդ Բենկիի մեքենայի մեջ։ Հենց որ մտածում եմ այդ մասին, ուզում եմ լուսամուտից ցած նետվել։ Դուք ախր չեք ճանաչում այդ Ստրեյդլեյթերին, ձեր բանը հեշտ է, իսկ ես ճանաչում եմ։ Փենսիի բոլոր տղաները միայն պարծենում էին, թե կապված են աղջիկների հետ, ինչպես Էկլին, օրինակ, իսկ այդ Ստրեյդլեյթերն իսկապես կապված էր։ Ես ինքս ծանոթ էի երկու աղջիկների, որոնց հետ նա քարշ էր գալիս։ Ճիշտ եմ ասում։

― Պատմիր քո կենսագրությունը, Էկլի, բալիկս, հավանաբար դա շատ հետաքրքիր է, ― ասում եմ։

― Դե հանգցրու այդ անտեր լույսը։ Առավոտյան շուտ եկեղեցի եմ գնալու, հասկանո՞ւմ ես։

Վեր կացա, մարեցի լույսը, քանի որ նա այդպես էր ցանկանում, հետո նորից պառկեցի Էլի մահճակալին։

― Դու, ինչ է, մտադիր ես այստե՞ղ քնել, ― հարցրեց Էկլին։ Խոսք չկա, շա՜տ բարեհամբյուր տան տեր է։

Չգիտեմ։ Գուցե։ Մի՛ հուզվիր։

― Դե ես չեմ հուզվում։ Միայն թե շատ անհարմար կլինի, եթե Էլը հանկարծ վերադառնա, տեսնի իր մահճակալին մարդ է քնած․․․

― Հանգստացիր։ Այստեղ չեմ քնելու։ Մի՛ վախենա, չեմ չարաշահի քո հյուրասիրությունը։

Երկու րոպե անց նա արդեն խռմփացնում էր անզուսպ։ Իսկ ես պառկել էի մթության մեջ ու ջանում էի չմտածել Ջեյնի ու Ստրեյդլեյթերի մասին՝ այդ անիծյալ Էդ Բենկիի ավտոմեքենայում։ Բայց չէի կարողանում չմտածել։ Վատն այն էր, որ ես գիտեի այդ անիծված Ստրեյդլեյթերի մոտեցումը։ Դրանից ավելի վատ էի դառնում։ Մի անգամ մենք երկուսով աղջիկների հետ նստել էինք այդ Բենկիի ավտոմեքենան։ Ստրեյդլեյթերն իր աղջկա հետ նստել էր ետևում, իսկ ես՝ առջևում։ Օ՛հ, այ թե մոտեցում ուներ այդ գրողի տարածը։ Նա սկսեց այն բանից, որ պտտեցրեց իր աղջկա գլուխը մեղմ ու քնքուշ, սոսկալի անկեղծ ձայնով, կարծես ոչ միայն գեղեցիկ, այլև լավ, շիտակ մարդ է ինքը։ Սիրտս քիչ մնաց խառներ, երբ լսեցի, թե ինչպես է խոսում աղջկա հետ։ Աղջիկն անընդհատ ասում էր․ «Չէ՛, չէ՛, պետք չէ․․․ Խնդրում եմ, չէ՛։ Պետք չէ․․․» Բայց Ստրեյդլեյթերը անվերջ համոզում էր նրան։ Նրա ձայնը ասես պրեզիդենտ Լինքոլնի ձայնը լիներ, շատ անկեղծ ու ազնիվ էր հնչում, ու մեկ էլ սոսկալի լռություն տիրեց։ Սարսափելի անհարմար վիճակ էր։ Չգիտեմ, այդ անգամ նրան հաջողվեց, թե չէ։ Բայց ամեն ինչ այդ ուղղությամբ էր արվում։ Անկասկած։

Պառկել ու ջանում էի չմտածել, մեկ էլ լսեցի, որ այդ տխմար Ստրեյդլեյթերը լվացվելուց վերադարձել է մեր սենյակը։ Զգացվում էր, որ նա իր անիծյալ օճառամանն ու ատամների խոզանակմ է տեղավորում, ու բացեց պատուհանը։ Թարմ օդը պաշտում էր։ Հետո հանգցրեց լույսը։ Նույնիսկ չնայեց՝ այնտեղ եմ թե չէ։

Պատուհանից դուրս նույնպես թախծալի էր։ Ոչ մեքենա էր երևում, ոչ մի բան։ Այնպես տխուր ու միայնակ զգացի ինձ, որ որոշեցի արթնացնել Էկլիին։

― Էյ, Է՛կլի, ― ասացի շշուկով, որպեսզի Ստրեյդլեյթերը չլսի։

Բայց Էկլին չլսեց։

― Էյ, Է՛կլի։

― Նա դարձյալ չլսեց։ Քնած էր մեռածի պես։

― Էյ, Է՛կլի։

Վերջապես լսեց այս անգամ։

― Հը, ի՞նչ պատահեց։ Հազիվ էր աչքս կպել։

― Լսիր, ինչպե՞ս են վանք գնում, ― հարցնում եմ։ Հանկարծ մտքովս անցավ մենաստան գնալ։ ― Պետք է կաթոլի՞կ լինես, թե ոչ։

― Իհարկե, պետք է։ Խոզի մեկն ես։ Մի՞թե դրա համար կարթնացնեն մարդուն։

― Դե լավ, քնիր։ Միևնույն է, վանք չեմ գնա։ Ես գիտեմ ինձ, բախտս չի բերի և օրինավոր հոգևորականի չեմ հանդիպի։ Հավանաբար այնտեղ հենց միայն կրետիններ են։ Կամ պարզապես տականքներ։

Հենց որ այդ ասացի, Էկլին վեր թռավ տեղից, ասես գլխին եռացրած ջուր էին լցրել։

― Գիտես ի՜նչ, ― ասում է, ― իմ ներկայությամբ ամեն ինչ կարող ես դուրս տալ, բայց որ փորձել ես ձեռ առնել իմ հավատը, գրողը տանի․․․

― Հանգստացիր, ― ասում եմ, ― ոչ ոք քո հավատին ձեռք չի տալիս, գրողը տանի։

Վեր կացա ուրիշի մահճակալից, գնացի դեպի դուռը։ Այլևս չէի ցանկանում մնալ այդ հեղձուցիչ օդում։ Բայց կես ճամփին կանգ առա, բռնեցի Էկլիի ձեռքը և դիտմամբ հանդիսավոր կերպով սեղմեցի։ Նա ձեռքը խլեց։

― Սա ի՞նչ բան է։

― Ոչինչ։ Պարզապես ուզում էի շնորհակալություն հայտնել, որ դու իսկական արքայզն ես, ուրիշ ոչինչ, ― ասացի ես, ու ձայնս այնպես անկեղծ ու ազնիվ էր։ ― Կեցցես դու, Էկլի, բալիկս, ― ասացի, ― գիտե՞ս ի՜նչ տղա ես դու։

― Խելքիդ զոռ տուր, զոռ տուր։ Եբևէ կջարդեն գլուխդ․․․

Բայց ես բանի տեղ չդրի։ Դուռը շրխկացրի ու դուրս եկա միջանցք։

Բոլորը քնել էին, ոմանք էլ կիրակի օրով տուն էին գնցել, և միջանցքում լուռ ու թախծալի էր։

Լեգիփ ու Հոֆման դռան մոտ «Կոլինոս» ատամնամածուկի մի դատարկ տութ էր ընկած, ու դեպի սանդուղքը գնալիս ես խփում էի դրան կոշիկիս քթով, հագիս տնային մորթե մաշիկներ էին։ Սկզբում մտածեցի գնամ ցած, տեսնեմ ինչպես է ապրում իմ ծերուկը՝ Մել Բրոսարը։ Բայց մեկ էլ միտքս փոխեցի։ Հանկարծ որոշեցի ինչ պետք է անեմ։ Հենց այս րոպեին պետք է գլուխս առնեմ ու գնամ Փենսիից։ Չսպասեմ մինչև չորեքշաբթի, և վերջ։ Սոսկալի չէի ուզում մնալ այստեղ տնկված։ Շատ էի տխուր և միայնակ զգում ինձ։ Ու որոշեցի ահա թե ինչ անել․ համար վերցնել Նյու֊Յորքի որևէ հյուրանոցում, իհարկե, ոչ թանկարժեք հյուրանոցում, ու հանգիստ ապրել այնտեղ մինչև չորեքշաբթի։ Իսկ չորեքշաբթի օրը վերադառնալ տուն․ մինչև չորեքշաբթի կարգին կհանգստանամ, տրամադրությունս էլ կբարձրանա։ Հաշվում էի, որ ծնողներս իմ հեռացման մասին ծերունի Թերմերի նամակը կստանան ոչ շուտ, քան երեքշաբթի կամ չորեքշաբթի։ Չէի ցանկանում տուն վերադառնալ, մինչև նամակն ստանալն ու դրա հետ հաշտվելը։ Չէի ուզում ականատես լինել այդ ամենն առաջին անգամ կարդալուն։ Մայրս անմիջապես հիստերիկայի մեջ էր ընկնելու։ Իսկ հետո, երբ մի քիչ հնանա, արդեն ոչինչ։ Իսկ ինձ հարկավոր էր հանգստանալ։ Նյարդերս սոսկալի լարված էին։ Ազնիվ խոսք, սոսկալի։

Մի խոսքով, այդպես էլ որոշեցի։ Վերադարձա սենյակ, վառեցի լույսը, սկսեցի հավաքել իրերս։ Համարյա ամեն ինչ տեղավորել էի։ Իսկ այդ Ստրեյդլեյթերը իսկի չարթնացավ էլ։ Ծխեցի, հագնվեցի, երկու ճամպրուկներս դասավորեցի։ Երկու րոպեում դասավորեցի։ Ես շատ արագ եմ դասավորում։

Մի բան միայն տրամադրությունս գցեց։ Տեղավորեցի նաև նոր չմուշկներս, որ մայրս նախօրյակին էր ուղարկել։ Տրամադրությունս ընկավ, որովհետև պատկերացրի, թե մայրիկս ինչպես է գնացել սպորտխանութ, վաճառողին միլիոն տարօրինակ հարցեր տվել, իսկ այստեղ ինձ կրկին վտարել են դպրոցից։ Մի տեսակ տխուր էր։ Չմուշկներն էլ այն չի գնել, որն ինձ հարկավոր է, ինձ վազքային է հարկավոր, իսկ նա գնել է հոկեյի, բայց միևնույն է, տրամադրությունս ընկավ։ Միշտ այդպես է ստավում՝ ինձ նվեր են տալիս, իսկ տրամադրությունս դրանից ընկնում է։

Ամեն ինչ տեղավորեցի, նորից հաշվեցի փողս։ Չեմ հիշում կոնկրետ որքան էր, բայց բավական շատ էր։ Հենց անցյալ շաբաթ էր տատիկս փող փոխանցել ինձ։ Մի տատիկ ունեմ, որ փողը չի խնայում։ Ճիշտ է, խելքն այնքան էլ տեղը չէ․ հարյուր տարեկան է նա և տարին մի չորս անգամ ծննդյանս կապակցությամբ փող է ուղարկում ինձ։ Ու թեև բավականին փող ունեի, այնուամենայնիվ, մտածեցի, որ մի ավելորդ դոլարը փոր չի ծակի։ Գնացի միջանցքի ծայրը, արթնացրի Ֆրեդերիկ Ուդրոֆին, այն տղային, որին փոխարինաբար տվել էի գրամեքենաս։ Հարցրի, թե որքան կտա գրամեքենայիս դիմաց։ Նա հարուստներից էր։ Ասաց՝ չգիտեմ։ Ասաց՝ մտադիր չէ գնել։ Բայց, այնուամենայնիվ, գնեց։ Գրամեքենան արժեր մոտ իննսուն դոլար, իսկ նա գնեց քսանով։ Դեռ բարկացավ էլ, որ արթնացրի իրեն։

Երբ ամեն ինչ պատրաստ էր, վերցրի ճամպրուկներս և ինչ֊որ հարկավոր էր, կանգ առա սանդուղքի մոտ ու հրաժեշտի համար նայեցի մեր միջանցքին։ Կարծեմ՝ լաց եղա։ Ինքս էլ չգիտեմ ինչու։ Հետո որսորդական գլխարկս դրեցի իմ սիրած ձևով՝ հովարը դեպի ետ, ու կոկորդովս մեկ գոռացի․

― Բարի գիշեր, կրետիննե՜ր։

Գրազ կգամ, որ արթնացրի բոլոր այդ պնակալեզներին։ Հետո ցած վազեցի աստիճաններով։ Տխմարի մեկը մի ինչ֊որ ընկույզի կեղև էր գցել ոտքի տակ, ու ես քիչ մնաց կոտրեի վիզս և գրողի ծոցը գնայի։