Ծերունին և ծովը

հեղինակ՝ Էռնեստ Հեմինգուեյ

Ա

Ծերունին իր նավակով, բոլորովին մենակ, ձուկ էր որսում Գոլֆսթրիմում։ Ութսունչորս օր էր, ինչ նա ծով էր դուրս գալիս ու ո՛չ մի ձուկ չէր բռնում։ Սկզբում՝ քառասուն օր, նրա հետ էր լինում մի տղա։ Բայց որովհետև ամեն օր վերադառնում էր առանց որսի, տղայի ծնողներն էլ ասացին նրան, որ ծերուկը հիմա արդեն անկասկած salao է, այսինքն՝ «ամենաձախորդ մարդը», և հրամայեցին ծով դուրս գալ մի ուրիշ նավակով, որը իսկապես երեք լավ ձուկ բերեց հենց առաջին շաբաթը։ Սրտի ցավով էր տղան տեսնում, թե ինչպես ծերունին ամեն օր ձեռնունայն է վերադառնում, և ափ էր գնում, որպեսզի օգնի նրան տուն տանելու պարանները կամ կեռաձողը, հարպունն ու կայմի շուրջը փաթաթված առագաստը։ Առագաստը ամբողջովին կարկատված էր պարկերի կտորտանքով և փաթաթված վիճակում թվում էր ջախջախված գնդի դրոշ։

Ծերունին նիհար էր ու հյուծված, ծոծրակն ակոսված էր խոր կնճիռներով, իսկ այտերը ծածկված էին մաշկային անվնաս քաղցկեղի թուխ բծերով, որ առաջ են բերում արևադարձային ծովի հարթության մեջ արտացոլված արևի ճառագայթները։ Այդ բծերը այտերի վրայով իջնում֊հասնում էին վզին, ձեռքերի վրա երևում էին խոր սպիներ, որ պարանն էր առաջացրել խոշոր ձուկ հանելու ժամանակ։ Բայց նոր սպիներ չկային, եղածները հին էին՝ վաղուց անջուր անապատի ճաքերի նման։

Հին էր նրա ամեն ինչը, բացի աչքերից, իսկ աչքերի գույնը նման էր ծովին, աննկուն մարդու ուրախ աչքեր էին դրանք։

— Սանտյա՜գո,— ասաց տղան նրան, երբ երկուսով վեր էին բարձրանում ծովափից, որտեղ ցցից կապված էր նավակը,— հիմա ես նորից կարող եմ քեզ հետ ծով դուրս գալ։ Մենք արդեն մի քիչ փող ենք վաստակել։

Ծերունին ձկնորսություն էր սովորեցնում տղային, և տղան էլ սիրում էր նրան։

— Ո՛չ,— ասաց ծերուկը,— դու բախտավոր նավակ ես ընկել, այդտեղ էլ կաց։

— Իսկ հիշո՞ւմ ես, թե ինչպես մի անգամ, ութսունյոթ օր շարունակ գնում էիր ծով ու ոչինչ չէիր բռնում, բայց հետո էլ երեք շաբաթ իրար ետևից մի֊մի խոշոր ձուկ էինք բերում...

— Հիշում եմ,— ասաց ծերունին,— ես գիտեմ, որ դու հեռացար ինձնից ոչ թե նրա համար, որ չէիր հավատում։

— Հայրս ստիպեց, իսկ ես դեռ տղա եմ և պետք է հնազանդվեմ։

— Գիտեմ,— ասաց ծերունին,— հապա ինչպե՞ս։

— Նա այնքան էլ չի հավատում։

— Այո՛,— ասաց ծերունին։— Իսկ մենք հավատում ենք, այնպես չէ՞։

— Իհարկե։ Ուզո՞ւմ ես քեզ գարեջուր հրամցնեմ Տեռասում, իսկ հետո պարանները կտանենք տուն։

— Ինչո՜ւ չէ,— ասաց ծերունին,— քանի որ ձկնորսն է հրամցնում ձկնորսին...

Նրանք նստեցին Տեռասում, ձկնորսներից շատերը ծիծաղում էին ծերունու վրա, բայց նա չէր նեղանում նրանցից։ Ավելի տարիքոտ ձկնորսները տխրությամբ էին նայում նրան, սակայն ցույց չէին տալիս և բարեկիրթ զրուցում էին հոսանքի մասին կամ թե ինչ խորությամբ էին գցել կարթը, ինչպես է եղանակը, և ինչ էին տեսել ծովում։ Նրանք, ում բախտն այդ օրը բանել էր, արդեն վերադարձել էին որսից, մաքրել էին իրենց մառլինների փորոտիքը և երկու տախտակի լայնքով դարսած ու ամեն մի տախտակի ծայրից երկու֊երկու բռնած՝ ձուկը փոխադրում էին պահեստ, որտեղից սառնարան֊վագոնով պետք է տանեին Հավանայի շուկան։ Այն ձկնորսները, որոնց բռնածը շնաձուկ էր, իրենց որսը հանձնել էին ծովածոցի մյուս կողմը գտնվող շնաձկների մշակման գործարանին. այդտեղ դրանց մարմինները կախել էին ճախարակավոր կեռերից, հանել լյարդը, կտրել լողաթևերը, քերթել կաշին ու միսը բարակ շերտերով կտրատել՝ աղ դնելու համար։

Երբ քամին փչում էր արևելքից, բերում էր շնաձկների գործարանի գարշահոտը, բայց այսօր համարյա թե հոտ չէր զգացվում, որովհետև փչում էր հյուսիսային քամին, հետո դա էլ դադարեց, այնպես որ Տեռասում արև կար ու հաճելի էր։

— Սանտյա՛գո...— ասաց տղան։

— Հը՞,— արձագանքեց ծերունին։ Նա նայում էր գարեջրով լի իր բաժակին ու հիշում վաղուց անցած֊գնացած օրերը։

— Թույլ կտա՞ս վաղվա համար սարդին բռնեմ քեզ։

— Չարժե՛, ավելի լավ է բեյսբոլ խաղաս։ Ես դեռ ինքս կարող եմ թիավարել, Ռոջելիոն էլ ուռկան կգցի։

— Չէ՜, ավելի լավ է ես անեմ։ Եթե ես չեմ կարող քեզ հետ ձուկ որսալ, թող գոնե մի որևէ բանով օգնեմ քեզ։

— Բայց չէ՞ որ գարեջուր հրամցրիր,— ասաց ծերունին։— Դու արդեն հասած տղամարդ ես։

— Քանի՞ տարեկան էի ես, երբ դու առաջին անգամ ծով տարար ինձ։

— Հինգ, ու քիչ մնաց խեղդվեիր, երբ ես բոլորովին ողջ ձուկ քաշեցի նավակ, ու մազ մնաց, որ նա ամեն ինչ փշուր֊փշուր աներ, հիշո՞ւմ ես։

— Հիշում եմ, թե ինչպես էր նա պոչը խփում ու վերջը նստարանը ջարդեց, դու էլ մահակով շրախկ֊շրախկ ծեծում էիր նրան։ Հիշում եմ, որ դու ինձ շպրտեցիր նավացռուկը, որտեղ թաց պարանների կույտն էր. նավակն ամբողջովին ցնցվում էր, իսկ քո մահակը շրխկում, ասես ծառ էին կոտրում, և ամեն կողմից արյան քաղցրավուն հոտ էր գալիս։

— Իսկապես հիշո՞ւմ ես այդ ամենը, թե՞ ես եմ հետո պատմել քեզ։

— Հիշում եմ ամեն ինչ առաջին իսկ օրից, երբ դու ինձ տարար ծով։

Ծերունին նայեց տղային արևից բորբոքված, վստահող ու սիրազեղ աչքերով։

— Եթե դու իմ տղան լինեիր, ես քեզ անպայման հետս կտանեի ծով. բայց դու հայր ու մայր ունես և բախտավոր նավակ ես ընկել։

— Այնուամենայնիվ, ես գնամ սարդին բռնեմ։ Ես գիտեմ, թե որտեղ կարելի է չորս հատ մանր ձկնիկ գտնել խայծի համար։

— Այսօրվա իմ տարածները դեռ չեն փչացել. դրել եմ աղի տուփի մեջ։

— Ես քեզ համար չորս հատ թարմը կճարեմ։

— Մի հատ,— առարկեց ծերունին։— Առանց այդ էլ նա ոչ հույսն էր կտրում, ոչ ապագայի հավատը, բայց այսօր դրանք ամրանում էին նրա սրտում, ասես ծովից թարմ քամի էր փչել։

— Երկու հատ,— ասաց տղան։

— Լավ, երկու հատ,— համաձայնեց ծերունին։— Իսկ դու պատահաբար հո չե՞ս թռցրել դրանք։

— Կթռցնեի, եթե կարիք լիներ։ Բայց սրանք փողով եմ գնել։

— Շնորհակալ եմ,— ասաց ծերունին։ Նա շատ պարզասիրտ մարդ էր, որպեսզի մտածեր, թե հեզությունը երբ էր համակել իրեն։ Բայց գիտեր, որ հեզությունը եկել է և իր հետ ո՛չ ամոթ է բերել, ո՛չ էլ մարդկային արժանապատվության կորուստ։

— Եթե հոսանքը չփոխվի, վաղը լավ օր կլինի,— ասաց ծերունին։

— Դու որտե՞ղ ես կարթերդ գցելու։

— Ինչքան կարելի է՝ ափից հեռու, ու կվերադառնամ, երբ քամին փոխվի։ Կգնամ մութնուլուսին։

— Իմ վարպետին էլ համոզեմ՝ ինչքան կարելի է ափից հեռու գնանք։ Թե շատ մեծ ձուկ ընկնի ձեռքդ, կօգնենք քեզ։

— Քոնը չի սիրում ափից շատ հեռանալ։

— Այո՛,— ասաց տղան։— Բայց ես արդեն կգտնեմ այնպիսի բան, որ նա չի կարող տեսնել, ա՛յ, ասենք՝ ծովորորներ։ Այդ ժամանակ հնարավոր կլինի համոզել նրան, որ ավելի հեռու գնանք՝ ոսկեգույն թյունիկ բռնելու։

— Մի՞թե այդքան վատ են տեսնում նրա աչքերը։

— Համարյա բոլորովին կուրացել է։

— Զարմանալի է։ Չէ՞ որ նա երբեք կրիա բռնելու չի գնացել։ Ամենից ավելի դրանցից են կուրանում։

— Բայց դու քանի՜ տարի գնացել ես Մժեղների ափ կրիա որսալու, այնինչ քո աչքերը շատ լավ են։

— Ես արտասովոր ծերունի եմ։

— Իսկ ուժդ կպատի՞, թե շատ մեծ ձուկ ընկնի ձեռքդ։

— Կարծում եմ կպատի։ Կարևորը հմտությունն է։

— Ե՛կ պարանները տանենք տուն, իսկ հետո կվերցնեմ ուռկանը ու կգնամ սարդին բռնելու։

Նրանք թոկասարքը հանեցին նավակից։ Ծերունին ուսին դրած տանում էր կայմը, իսկ տղան՝ պիրկ հյուսված թխագույն կարթաթելի կծիկների արկղը, կարթաձողը և կոթավոր հարպունը։ Խայծի արկղը մնաց նավախելում, հետն էլ այն մահակը, որով շշմեցնում են խոշոր ձկան, երբ ջրի երես են քաշում։ Հազիվ թե որևէ մեկը մտածեր կողոպտել ծերունուն, բայց ավելի լավ էր առագաստն ու ծանր պարանները տանել տուն, որպեսզի ցողից չխոնավանան։ Ու թեև ծերունին վստահ էր, որ տեղացիներից ոչ մեկը աչք չի տնկի իր ունեցվածքին, բայց և այնպես գերադասում էր փորձանքից հեռու պահել կարթաձողը, ասենք և հարպունը։

Նրանք ճանապարհով բարձրացան ծերունու խրճիթը ու մտան լայն բացված դռնից ներս։ Ծերունին կայմն ու վրան փաթաթված առագաստը հենեց պատին, տղան էլ պարանները դարսեց դրա մոտ։ Կայմը գրեթե նույնքան երկար էր, որքան խրճիթը, որ շինված էր այդ վայրում guano կոչվող արքայական արմավենու տերևներից։ Խրճիթում կար մի մահճակալ, սեղան ու աթոռ, իսկ հողե հատակին՝ թոնրանման մի փոս, փայտածուխով կերակուր եփելու համար։ Մամլած, թելիկավոր տերևներից շինված թխագույն պատերը զարդարված էին Քրիստոսի Սրտի ու Կոբրենի աստվածածնի յուղատիպ գունավոր նկարներով, որ հանգուցյալ կնոջից էին մնացել։ Առաջ պատից կախված էր նաև նրա կնոջ գունավոր լուսանկարը, բայց հետո ծերունին պահեց դա, որովհետև շատ էր թախծում դրան նայելիս։ Հիմա լուսանկարը դրված էր դարակի անկյունում, մաքուր շապկի տակ։

— Ի՞նչ ունես ընթրելու,— հարցրեց տղան։

— Մի աման դեղին բրինձ՝ ձկնով։ Ուզո՞ւմ ես։

— Ո՛չ, ես տանը կուտեմ։ Օջախը վառե՞մ։

— Պետք չէ, ինքս կվառեմ, քիչ հետո։ Գուցե և բրինձն ուտեմ հենց այնպես՝ սառը։

— Կարո՞ղ եմ ուռկանը վերցնել։

— Իհարկե։

Վաղուց արդեն ոչ մի ուռկան չկար. տղան հիշում էր, թե երբ ծախեցին դա։ Սակայն երկուսն էլ ամեն օր ձևացնում էին, թե իբր ծերունին ուռկան ունի։ Չկար նաև մի աման բրինձն ու ձուկը, և տղան այդ էլ գիտեր։

— Ութսունհինգը երջանիկ թիվ է,— ասաց ծերունին։— Բա որ վաղը հազար ֆունտանոց մի ձուկ բռնե՞մ։

— Ես ուռկանը վերցնեմ ու գնամ սարդին բռնելու։ Մինչև իմ գալը նստիր շեմքին. այստեղ արև է։

— Շատ լավ, մոտս երեկվա թերթ կա, կկարդամ բեյսբոլի մասին։

Տղան չգիտեր, թե իսկապես թերթ ունի՞, թե՞ դա էլ հնարել է։ Սակայն ծերունին իսկապես մի թերթ հանեց մահճակալի տակից։

— Պերիկոն տվեց, գինու խանութում,— բացատրեց ծերունին։

— Ես միայն սարդին կբռնեմ ու կվերադառնամ։ Իմն էլ, քոնն էլ սառույց կդնեմ, առավոտյան կբաժանենք։ Երբ վերադառնամ, բեյսբոլի մասին կպատմես։

— «Յանկիները» չեն կարող պարտվել։

— Վայ թե Կլիվլենդի «Հնդկացիները» հաղթեն նրանց։

— Մի՛ վախեցիր, որդյա՛կ։ Հիշի՛ր մեծն Դի Մաջիոյին։

— Ես ոչ միայն «Հնդկացիներից» եմ վախենում, այլև Դետրոյտի «Վագրերից»։

— Շուտով, մեկ էլ տեսար, դու կսկսես վախենալ նաև Ցինցինատիի «Կարմրամորթներից» ու Չիկագոյի «Սպիտակ գուլպաներից»։

— Թերթը կարդա, որ երբ վերադառնամ, պատմես ինձ։

— Ի՞նչ ես կարծում, վիճակախաղի մի տոմս չառնե՞նք ութսունհինգ համարի, չէ՞ որ վաղը ութսունհինգերորդ օրն է։

— Ինչո՞ւ չառնենք,— ասաց տղան։— Գուցե և լավ է համար ութսունյոթն առնենք։ Չէ՞ որ անցած անգամ ութսունյոթ օր էր։

— Երկու անգամ ոչ մի բան չի կրկնվում։ Իսկ դու կարո՞ղ ես ճարել ութսունհինգ համարի մի տոմս։

— Կպատվիրեմ։

— Ոչ կրկնակ տոմս։ Երկու դոլար հիսուն ցենտանոց տոմս։ Որտեղի՞ց պարտք վերցնենք։

— Դատա՛րկ բան է. ես միշտ էլ կարող եմ երկու դոլար հիսուն ցենտ պարտք վերցնել։

— Ես էլ երևի կարողանայի։ Միայն թե աշխատում եմ պարտք չանել։ Սկզբում պարտք ես խնդրում, հետո էլ ողորմություն ես խնդրում...

— Տե՛ս, ծերո՛ւկ, չմրսես։ Չմոռանաս, որ հիմա սեպտեմբեր է։

— Սեպտեմբերին խոշոր ձուկն է գալիս։ Մայիսին ամեն մարդ էլ կարող է ձուկ բռնել։

— Դե՛, ես գնացի սարդին որսալու,— ասաց տղան։

Երբ տղան վերադարձավ, արևն արդեն մայր էր մտել, իսկ ծերունին աթոռին նստած՝ քնել էր։ Տղան մահճակալից վերցրեց զինվորական հին վերմակը և դրանով ծածկեց աթոռի թիկնակն ու ծերունու ուսերը։ Զարմանալի էին այդ ուսերը՝ հզոր, չնայած ծերությանը, ուժեղ էր նաև վիզը, և հիմա, երբ ծերունին քնած էր գլուխը կրծքին հակած, կնճիռներն այնքան նկատելի չէին։ Նրա վերնաշապիկը նույնպես ամբողջովին կարկատած էր, ինչպես առագաստը, իսկ կարկատանները տարբեր երանգի էին, որովհետև արևից հավասարաչափ չէին խունացել։ Բայց և այնպես ծերունու դեմքը խիստ ծեր էր, և այժմ, աչքերը փակ, քնած վիճակում, թվում էր բոլորովին անկենդան։ Թերթը նրա ծնկների վրա էր, արմունկով էլ սեղմած, որպեսզի քամին չտանի։ Ոտքերը բոբիկ էին։

Տղան չարթնացրեց նրան ու գնաց, իսկ երբ նորից եկավ, ծերունին դեռ քնած էր։

— Զարթնի՛ր,— ձայն տվեց տղան ու ձեռքը դրեց նրա ծնկին։

Ծերուկն աչքերը բացեց և մի քանի ակնթարթ վերադառնում էր ինչ֊որ հեռավոր տեղից։ Հետո նա ժպտաց։

— Ի՞նչ ես բերել։

— Ընթրիք։ Հիմա միասին կուտենք։

— Ասենք՝ ես այնքան էլ քաղցած չեմ։

— Արի ուտենք։ Սոված փորով չի կարելի ձուկ որսալ։

— Պատահել է, որ ես որսացել եմ,— ասաց ծերունին վեր կենալով ու թերթը ծալելով։ Հետո սկսեց վերմակը ծալել։

— Վերմակը մի՛ հանիր,— ասաց տղան։— Քանի ես ողջ եմ, չեմ թողնի, որ քաղցած գնաս ձուկ բռնելու։

— Որ այդպես է, լավ նայիր քեզ ու ինչքան կարող ես շատ ապրիր,— ասաց ծերունին։— Իսկ ի՞նչ պիտի ուտենք։

— Սև բակլա բրնձով, տապակած բանան ու տավարի խաշած միս։

Տղան Տեռասի փոքրիկ ճաշարանից ուտելիքը բերել էր մետաղե սկուտեղներով։ Պատառաքաղները, դանակներն ու գդալները դրել էր գրպանը. ամեն մի ճաշասարք առանձին փաթաթած էր թղթե անձեռոցիկով։

— Այս ամենը ո՞վ տվեց քեզ։

— Մարտինը՝ ճաշարանի տերը։

— Պետք է շնորհակալություն հայտնել նրան։

— Ես հայտնեցի,— ասաց տղան,— միամիտ կաց։

— Խոշոր ձկան ամենամսոտ մասը կտամ նրան,—ասաց ծերունին։— Առաջին անգամը չէ, որ օգնում է մեզ։

— Ճիշտ է, առաջին անգամը չէ։

— Որ այդպես է, միայն մսոտ մասը քիչ է։ Նա շատ լավություն է արել մեզ։

— Այսօր գարեջուր էլ տվեց։

— Ես ամենից շատ կոնսերվացված գարեջուրն եմ սիրում։

— Գիտեմ։ Բայց այսօր շշով գարեջուր տվեց. շշերը կվերադարձնեմ։

— Լավ, շնորհակալ եմ քեզանից,— ասաց ծերունին։— Չսկսե՞նք ուտել։

— Ես քեզ վաղուց եմ առաջարկում սկսել,— քնքշագին կշտամբեց նրան տղան։— Ա՛յ, սպասում եմ, որ սեղան նստես, ու ամաններն էլ չեմ բաց անում, որպեսզի կերակուրը չսառի։

— Ուտենք։ Բայց ես պետք է լվացվեի։

«Որտե՞ղ կարող էիր լվացվել»,— մտածեց տղան։ Ծորակը երկու թաղամաս այն կողմն է։ «Անհրաժեշտ է ջրի պաշար ապահովել նրա համար, նաև օճառ ու մի լավ երեսսրբիչ։ Ինչպե՞ս մինչև հիմա չեմ մտածել այս մասին։ Նա կարիք ունի նոր վերնաշապիկի, ձմեռային բաճկոնակի, որևէ ոտնամանի ու էլի մի վերմակի»։

— Համեղ միս է,— գովեց ծերունին։

— Բեյսբոլի մասին պատմիր,— խնդրեց տղան։

— Ամերիկյան լիգայում տանում են «Յանկիները», ինչպես ասում էի,— գոհունակությամբ սկսեց ծերունին։

— Այո, բայց այսօր նրանց տարել են։

— Այդ ոչինչ չի նշանակում, քանի որ մեծն Դի Մաջիոյի ուժն էլ, մարզումն էլ նորից տեղն են։

— Հո մենակ նա՞ չի թիմում։

— Ճիշտ է։ Բայց նա է որոշում խաղի բախտը։ Երկրորդ լիգայում, որտեղ Բրուկլինցիներն են ու Ֆիլադելֆիացիները, շահելու հավանականություն ունեն միայն Բրուկլինցիները։ Ի դեպ, դու հիշո՞ւմ ես՝ ինչպես էր խփում Դիկ Սայզլերը։ Ի՜նչ հարվածներ էր հասցնում նա, երբ խաղում էր այնտեղ՝ հին զբոսայգում։

— Նրանից լավը չի՛ կարող լինել։ Բոլորից էլ հեռու նա է խփում։

— Հիշո՞ւմ ես, որ նա գալիս էր Տեռաս։ Ես ուզում էի հրավիրել նրան միասին ձուկ որսալու, բայց քաշվում էի։ Խնդրեցի քեզ, որ դու հրավիրես, բայց դու էլ ամաչեցիր։

— Հիշում եմ։ Հիմար բան էր, որ ամաչեցի։ Բա որ հանկարծ համաձայներ։ Ա՛յ, մինչև մահ հիշելու բան կունենայինք։

— Ա՛յ, մեծն Դի Մաջիոյին մեզ հետ տանեինք ծով,— ասաց ծերունին։— Ասում են՝ նրա հայրը ձկնորս էր։ Ի՞նչ իմանաս, գուցե նա էլ մի ժամանակ աղքատ է եղել, ինչպես մենք, և գուցե չգարշեր։

— Մեծն Սայզլերի հայրը երբեք աղքատ չի եղել, նա խաղում էր իսկական թիմերում, երբ իմ տարիքին էր։

— Երբ ես քո հասակին էի, առագաստանավի մանչուկ էի, ու նավարկում էինք Աֆրիկայի շուրջը։ Երեկոյան ժամերին տեսնում էի, թե ինչպես են առյուծները դուրս գալիս ծովափ։

— Պատմել ես ինձ։

— Ինչի՞ մասին զրուցենք՝ Աֆրիկայի՞, թե՞ բեյսբոլի։

— Ավելի լավ է՝ բեյսբոլի։ Պատմիր մեծն Ջոն Մակ֊Գրոուի մասին։

— Այն ժամանակները նա երբեմն Տեռաս էր գալիս։ Բայց որ խմում էր, է՛լ հետը վարվել չէր լինում։ Իսկ նրա խելքը ոչ միայն բեյսբոլին էր, այլև ձիերին։ Գրպաններում շարունակ պահում էր ձիարշավների ծրագրերը ու հեռախոսով ասում էր ձիերի անունները։

— Նա երևելի մարզիչ էր,— ասաց տղան։— Հայրս ասում է, որ նա աշխարհի ամենաերևելի մարզիչն էր։

— Որովհետև մյուսներից ավելի հաճախ էր տեսնում նրան։ Եթե Դյուռոշեն ամեն տարի այստեղ գար, քո հայրը նրան կհամարեր աշխարհի ամենաերևելի մարզիչը։

— Իսկ քո կարծիքով ամենամեծ մարզիչն ո՞վ է՝ Լյո՞ւկը, թե՞ Մայկ Գոնսալեսը։

— Իմ կարծիքով նրանք իրար արժեն։

— Իսկ աշխարհի ամենալավ ձկնորսը դու ես։

— Ո՛չ, ես ավելի լավ ձկնորսների եմ ճանաչել։

— Qué va! (Ի՜նչ ես ասում — իսպ.),— ասաց տղան։— Աշխարհում լավ ձկնորսներ շատ կան, կան և պարզապես հիանալի ձկնորսներ։ Բայց քեզպեսը ոչ մի տեղ չկա։

— Շնորհակալ եմ։ Ուրախ եմ, որ այդպես ես կարծում։ Հույս ունեմ, որ չափազանց մեծ ձուկ չի ընկնի կարթիս վրա, թե չէ կհիասթափվես ինձնից։

— Աշխարհում այդպիսի ձուկ չկա, եթե իսկապես քո նախկին ուժը մնացել է։

— Գուցե և ավելի քիչ ուժ ունեմ, քան թե կարծում եմ։ Բայց հմտություն ունեմ և բավական էլ դիմացկուն եմ։

— Դու հիմա պառկիր ու քնիր, որպեսզի մինչև առավոտ ուժդ տեղը գա։ Ես էլ ամանները ետ տանեմ։

— Լավ, բարի գիշեր։ Առավոտյան քեզ կարթնացնեմ։

— Դու ինձ համար ասես զարթուցիչ ժամացույց լինես,— ասաց տղան։

— Իսկ իմ զարթուցիչը ծերությունն է։ Ինչո՞ւ են ծերունիներն այդպես շուտ զարթնում, մի՞թե նրա համար, որ երկարացնեն գոնե այդ օրը։

— Չգիտեմ։ Գիտեմ միայն, որ երիտասարդները պինդ ու երկար են քնում։

— Ես այդ հիշում եմ,— ասաց ծերունին։— Ես քեզ կարթնացնեմ։

— Չգիտեմ ինչու չեմ սիրում, երբ այն մյուսն է ինձ արթնացնում։ Կարծես թե ես նրանից պակաս եմ։

— Հասկանում եմ։

— Բարի գիշեր, ծերո՛ւկ։

Տղան գնաց։ Նրանք կերել էին առանց լույս վառելու, և հիմա ծերունին շալվարը հանեց ու մթնում էլ պառկեց։ Նա փաթաթեց շալվարը՝ բարձի փոխարեն զլխի տակ դնելու համար և փաթեթի մեջ դրեց նաև թերթը։ Ապա ծածկվեց վերմակով ու պառկեց հին թերթերի վրա, որոնցով ծածկել էր մահճակալի մերկ զսպանակները։

Քունը շուտ տարավ, և երազում նա տեսավ իր պատանեկության Աֆրիկան, նրա երկար, ոսկեթույր ափերն ու կուրացուցիչ սպիտակ ծանծաղուտները, այնքան սպիտակ, որ նայելիս աչքերը ցավում էին, բարձր ապառաժները և հսկայական թուխ լեռները։ Հիմա նորից ամեն գիշեր նա կանգնում էր այդ ափերի դիմաց, քնի մեջ լսում, թե ինչպես է մռնչում ափնակոծությանը, և տեսնում, թե ինչպես են ալիքները ճեղքում բնիկների նավակները։ Քնի մեջ նորից էր շնչում նավի կամրջակից հառնող խեժի ու խծուծի հոտը, շնչում առավոտյան քամուց բերվող Աֆրիկայի բույրը։

Սովորաբար, երբ նա առնում էր այդ հոտը, զարթնում էր, հագնվում ու գնում տղային արթնացնելու։ Բայց այսօր ափի հոտը շատ շուտով հասավ նրան, ու նա հասկացավ, որ քնի մեջ է զգում դա, ուստի և շարունակեց քնել, որպեսզի տեսնի Կանարյան կղզիների ծովից, խորշից ու նավահանգստից հառնող ժայռերի ճերմակ կատարները։

Հիմա այլևս երազում նա ո՛չ փոթորիկներ էր տեսնում, ո՛չ կանայք, ո՛չ մեծ իրադարձություններ, ո՛չ վիթխարի ձկներ, ո՛չ տուրուդմբոց, ո՛չ ուժի մրցություններ, ո՛չ էլ իր կնոջը։ Նա տեսնում էր միայն հեռավոր երկրներ ու ծովափին մոտեցող առյուծներ։ Կատվի ձագերի նման խաղ էին անում նրանք երեկոյան մթնշաղում, և նա սիրում էր նրանց այնպես, ինչպես այս տղային։ Բայց տղային երբեք չէր տեսնում երազում։ Ծերունին հանկարծ զարթնեց, բաց դռնից նայեց լուսնին, գլխատակից հանեց շալվարն ու հագավ։ Դուրս գալով խրճիթից՝ նա միզեց և բարձրացավ ճանապարհն ի վեր՝ տղային արթնացնելու։ Վաղորդյան զովությունից մարմինն սկսեց դողալ։ Բայց նա գիտեր, որ դողը կանցնի, և շուտով ինքը կսկսի թիավարել ու բոլորովին կտաքանա։

Տղայի ապրած տան դուռը բաց էր, և ծերունին բոկոտն ու անլսելի ներս մտավ։ Տղան քնած էր առաջին սենյակի թախտին, և ծերունին ամսավերջի լուսնի լույսով կարող էր նշմարել նրան։ Նա թեթևակի բռնեց նրա ոտքը ու պահեց այնքան, մինչև որ տղան արթնացավ ու շրջվելով մեջքի վրա՝ նայեց նրան։ Ծերունին գլխով արեց, և տղան մահճակալի մոտի աթոռի վրայից վերցնելով իր շալվարը՝ նստած վիճակում սկսեց հագնել։

Ծերունին դուրս եկավ տնից, և տղան հետևեց նրան։ Նա դեռևս չէր կարողանում սթափվել, ուստի ծերունին, գրկելով նրա ուսերը, ասաց.

— Ներիր։

— Qué va!— պատասխանեց տղան։— Այսպես է մեր՝ տղամարդկանց ճակատագիրը։

Նրանք զառիվայրի ճանապարհով գնացին դեպի ծերունու խրճիթը, և ամբողջ ճանապարհին խավարում պատահում էին իրենց նավակների կայմերը շալակած բոբիկ մարդկանց։

Մտնելով խրճիթ՝ տղան վերցրեց կարթաթելերի կծիկներով զամբյուղը, հարպունն ու կարթաձողը, իսկ ծերունին շալակն առավ առագաստով փաթաթված կայմը։

— Սուրճ ուզո՞ւմ ես,— հարցրեց տղան։

— Նախ պարանները դարսենք նավակում, հետո սուրճ խմենք։

Նրանք խտացած կաթի տուփերով մատուցված սուրճ խմեցին այն խորտկարանում, որ ձկնորսներին էր սպասարկում և շատ շուտ էր բացվում։

— Լա՞վ ես քնել, ծերո՛ւկ,— հարցրեց տղան։ Նա արդեն համարյա բոլորովին սթափվել էր, թեև դեռ դժվարությամբ էր հրաժեշտ տալիս քնին։

— Շատ լավ, Մանոլի՛ն։ Այսօր ես հավատում եմ, որ բախտս կբանի։

— Ես էլ,— ասաց տղան։— Հիմա գնամ մեր սարդինները և քո խայծի ձկնիկները բերեմ։ Իմ վարպետը ինքն է պարանները տանում։ Չի սիրում, երբ ուրիշներն են տանում իր պարագաները։

— Իսկ մենք այդպես չէինք անում։ Ես պարանները շալակդ էի տալիս համարյա թե հինգ տարեկան հասակիցդ։

— Գիտեմ,— ասաց տղան։— Սպասիր, հիմա կգամ։ Էլի սուրճ խմիր։ Այստեղ ապառիկ են տալիս մեզ։

Եվ բոբիկ ոտքերը մարջանի խութերի վրա ճլմփացնելով՝ դիմեց դեպի սառնարանը, որտեղ պահվում էին կենդանի խայծերը։

Ծերունին դանդաղ խմում էր սուրճը։ Նա գիտեր, որ պետք է կարգին սուրճ խմել, որովհետև այդ օրը այլևս ոչինչ չի ուտելու։ Վաղուց արդեն ձանձրացել էր նա ուտելու պրոցեսից և երբեք նախաճաշիկ չէր տանում իր հետ ծով գնալիս։ Նավակի ցռուկում պահած ջրի շիշը միակ բանն էր, որ պետք կգար մինչև երեկո։

Տղան վերադարձավ ու բերեց սարդինները և լրագրի մեջ փաթաթած կենդանի ձկնիկները։ Ձկնորսներն արահետով իջան դեպի ջուրը՝ զգալով, թե ինչպես է ոտքերի տակ շաղ գալիս մանր խիճը։ Նրանք մի փոքր բարձրացրին նավակը և հրեցին ջրի մեջ։

— Հաջողություն եմ ցանկանում քեզ, ծերո՛ւկ։

— Նմանապես և քեզ։