Ինժեների բթամատը

հեղինակ՝ սըր Արթուր Կոնան Դոյլ թարգմանիչ՝ Հայկ Ափրիկյան (անգլերենից) աղբյուր՝ «Ինժեների բթամատը»

Մեր բարեկամության ընթացքում ընկերոջս՝ Շերլոկ Հոլմսին առաջարկված խնդիրներից ﬕայն երկուսն էի ես առաջարկել՝ ﬕստր Հեդըրլիի բթամատի և գնդապետ Վորբերթընի խելագարության վերաբերյալ: Վերջինս իսկական և սրաﬕտ հետախույզի համար հետախուզության լայն դաշտ է, բայց մյուսը այնքա՜ն յուրօրինակ էր և այնքա՜ն դրամատիկ իր մանրամասներում, որ այն արժանի է տեղ գրավելու իմ գրառուﬓերում, թեև այն թույլ չտվեց ընկերոջս օգտվել այն դիդաքթիվ ﬔթոդից, որի շնորհիվ նա հասել է այնքան նշանակալից արդյունքների: Այդ պատմվածքի մասին, որքան ես հիշում եմ, ﬔկից ավելի անգաﬓեր գրվել է մամուլում, սակայն, ինչպես նման բոլոր դեպքերում, այն դարձավ ավելի քիչ գրավիչ, երբ հայտնվեց թերթերի սյունակներում, քան այն ժամանակ, երբ փաստերը դանդաղորեն հայտնվում են աչքերիդ առաջ և առեղծվածը պարզվում է քայլ առ քայլ և յուրաքանչյուր քայլով ավելի ես մոտենում իրականության բացահայտմանը: Այն ժամանակ այդ գործի պարագաները իմ վրա խոր ազդեցություն էին թողել և ﬕայն երկու տարի անց այդ ազդեցությունը թուլացավ:

Դեպքը տեղի ունեցավ 89 թվականի ամռանը, իմ ամուսնությունից քիչ անց: Ես վերադարձել էի իմ բժշկական պրակտիկային և վերջնականապես հեռացել էի Բեյքըր-սթրիթի վրայի Հոլմսի սենյակից, թեև շարունակում էի այցելել նրան և ժամանակ առ ժամանակ նույնիսկ համոզում էի հրաժարվել իր բոհեմյան սովորույթներից և հաճախակի այցելել ﬔզ: Իմ պրակտիկան կայուն կերպով աճում էր, ու քանի որ ես ապրում էի Փեդինգթըն կայարանից ոչ ﬔծ հեռավորության վրա, իմ հիվանդներից ﬕ քանիսը աշխատում էին կայարանում: Նրանցից ﬔկը, ում ես բուժել էի ծանր հիվանդությունից, առանց հոգնելու գովազդում էր իմ կարողությունները և փորձում էր ինձ մոտ ուղարկել յուրաքանչյուր հիվանդի, ում վրա որևէ ազդեցություն ուներ:

Մի առավոտ, ժամը 7-ից փոքր ինչ առաջ, ինձ արթնացրեց ﬔր սպասուհու դռան թակոցը, ով եկել էր տեղեկացնելու, որ Փեդինգթընից եկած երկու հոգի ինձ են սպասում իմ ընդունարանում: Ես շտապ հագնվեցի, փորձով իմանալով, որ երկաթուղու մոտ տեղի ունեցած դեպքերը հազվադեպ են լինում մանր դեպքեր, և շտապեցի ներքև: Երբ իջա, իմ հին «դաշնակից-հիվանդը» դուրս եկավ սենյակից և իր հետևից ամուր փակեց դուռը:

— Նա այստեղ է, — շշնջաց նա՝ բթամատով ցույց տալով ուսերից վերև, — աﬔն ինչ լավ է:

— Ո՞վ է նա, — հարցրեցի ես, քանի որ նրա շարժուձևից կարելի էր կարծել, թե նա իմ սենյակում է փակել ինչ-որ տարօրինակ արարածի:

— Նա ﬕ նոր հիվանդ է, — շշնջաց նա: — Ես մտածեցի ինքս բերել նրան այստեղ, որպեսզի նա չկարողանա ծլկել: Նա այնտեղ է, աﬔն ինչ կարգին է: Ես հիմա պետք է գնամ, բժի՛շկ. ես Ձեզ նման ունեմ իմ սեփական պարտականությունները: — Եվ նա՝ իմ հավատարիմ երկրպագուն, գնաց՝ չթողնելով ինձ շնորհակալություն հայտնել:

Ես մտա իմ աշխատասենյակ և տեսա սեղանի մոտ նստած ﬕ ջենթլﬔնի: Նա հագել էր գույնզգույն պաստառից ﬕ կոստյում և փափուկ կերպասյա գլխարկ, որը դրել էր իմ գրքերի վրա։ Նրա ձեռքերից ﬔկը փաթաթված էր արյունոտ թաշկինակով։ Նա երիտասարդ էր՝ 25 տարեկանից ոչ ավել, ուժեղ ու առնական դեմքով, բայց չափազանց սփրթնած էր և ինձ վրա թողնում էր ինչ-որ հուզմունքից տանջվող մարդու տպավորություն, որն իր բոլոր ուժերով փորձում էր ղեկավարել իրեն։

— Բժիշկ, ներողություն Ձեզ այսքան շուտ արթնացնելու համար, — ասաց նա, — սակայն գիշերվա ընթացքում ինձ հետ լուրջ պատահար տեղի ունեցավ։ Ես այստեղ եկա առավոտյան գնացքով և երբ Փեդինգթընում սկսեցի հետաքրքրվել, թե որտեղ կարող եմ բժիշկ գտնել, ﬕ բարի մարդ ինձ ուղեկցեց այստեղ։ Ես Ձեր սպասուհուն տվեցի իմ այցեքարտը, բայց, ինչպես տեսնում եմ, նա այն թողել է սեղանին։

Ես վերցրի այն և աչքի անցկացրի։ «Միստր Վիքթըր Հեդըրլի, հիդրոտեխնիկ, Վիկտորիա-սթրիթ 16ա (3-րդ հարկ)»։ Այդպես էին իմ առավոտյան այցելուի անունը, մասնագիտությունն ու հասցեն։

— Ցավում եմ, որ ստիպեցի Ձեզ սպասել, — ասացի ես՝ նստելով գրասեղանիս բազկաթոռին։ — Դուք առույգ եք գիշերային ուղևորությունից, որը, հասկանում եմ, ձանձրալի զբաղմունք է։

— Օ՜, իմ գիշերը չի կարող ձանձրալի կոչվել, — ասաց նա և ծիծաղեց։ Նա հետ հենվեց աթոռին և սկսեց ցնցվել սրտագին ու բարձր ծիծաղից։ Իմ բժշկական բնազդին այդ ծիծաղը դուր չեկավ։

— Դադարեցրե՛ք, — ճչացի ես, — հավաքե՛ք Ձեզ, — և ջրամանից ﬕ քիչ ջուր լցրեցի նրա համար։

Սակայն դա չօգնեց։ Նա գտնվում էր այն հիստերիկ նոպաների ﬔջ, որոնք որևէ ճգնաժամ հաղթահարելուց հետո լինում են ուժեղ բնավորությամբ մարդկանց մոտ։ Շուտով նա խաղաղվեց և դարձավ ուժասպառ ու գունատ։

— Ես ինձ ապուշի պես եմ պահում, — հևաց նա։

— Բնավ։ Խﬔ՛ք սա։ — Ես ջրի ﬔջ ﬕ քիչ բրենդի լցրեցի, և նրա սփրթնած այտերի գույնը հետ եկավ։

— Շնորհակալությո՛ւն, — ասաց նա։ — Իսկ հիմա, բժի՛շկ, բարի եղեք հոգ տանել բթամատիս մասին, կամ, ավելի ճիշտ, այն տեղի, որտեղ ﬕ ժամանակ գտնվում էր այն։

Նա արձակեց թաշկինակը և մոտեցրեց ձեռքը։ Նույնիսկ իմ սովոր նյարդերը սարսռեցին նայելիս։ Այնտեղ ցցված էին չորս մատ և ﬕ սարսափելի կարﬕր մակերես՝ բթամատի նախկին տեղում։ Մատը պոկվել կամ կտրվել էր անﬕջապես արմատից։

— Տե՛ր Աստված, — գոռացի ես, — սարսափելի վերք է։ Դուք զգալի չափով արյուն եք կորցրել։

— Այո, ճիշտ եք։ Կարծում եմ, որ հարվածից հետո ես երկար ժամանակով ուշաթափվել եմ։ Երբ ես ուշքի եկա, արյունը դեռ հոսում էր, և ես իմ թաշկինակով ամուր կապեցի դաստակս:

— Հիանալի՜ է։ Դուք պիտի վիրաբույժ դառնայիք։

— Ոչ, ուղղակի դա կապ ունի հիդրավլիկայի հետ, ինչից ես հասկանում եմ։

— Սա կատարվել է շատ ծանր և սուր գործիքով, — զննելով վերքն՝ ասացի ես։

— Մսագործի դանակի նման, — ասաց նա։

— Պատահական նմանությամբ, ենթադրում եմ։

— Ոչ ﬕ դեպքում։

— Միգուցե արյունահեղ կռվի՞ց է։

— Այո, շատ արյունահեղ։

— Դուք ինձ վախեցնում եք։

Ես մաքրեցի վերքը, լվացի, դարմանեցի և վերջում կապեցի բամբակով և ֆուկորցինոտ վիրակապերով։ Նա առանց ցավից ընկրկելու հենվեց, թեև ժամանակ առ ժամանակ կծում էր շուրթերը։

— Հիմա՞ ինչպես է, — վերջացնելուն պես հարցրի ես։

— Ընտի՛ր է։ Ձեր բրենդիի և վիրակապի արանքում ես ինձ նոր մարդ եմ զգում։ Ես շատ թույլ էի, իմ գլխով շատ բան անցավ։

— Թերևս Ձեզ համար ավելի լավ կլինի չխոսել պատահածի մասին։ Դա անկասկած կազդի Ձեր նյարդերի վրա։

— Օ՜, ոչ, արդեն ոչ։ Միևնույն է, ես պիտի պատﬔմ ոստիկանությանը, բայց, ﬔր ﬔջ ասած, եթե չլիներ այս համոզիչ փաստարկը՝ իմ վերքը, ես կզարմանայի, եթե նրանք հավատային իմ վկայությանը, քանի որ սա շատ արտասովոր դեպք է և ես չեմ կարող ապացուցել դա։ Եթե նույնիսկ նրանք հավատան ինձ, ապա այն ուղեցույց-թելը, որ կարող եմ ես տալ իրենց, այնքան անորոշ է, որ հազիվ թե դրանց շնորհիվ արդարությունը գործի։

— Հը՛մ, — բացականչեցի ես, — եթե դա այնպիսի հանելուկ է, որը Դուք կասկածում եք, որ կլուծվի, ապա ես պիտի խորհուրդ տամ Ձեզ՝ նախքան ոստիկանություն դիﬔլը դիﬔլ ընկերոջս՝ ﬕստր Շերլոկ Հոլմսին։

— Օ՜, ես լսել եմ այդ մարդու մասին, — պատասխանեց իմ այցելուն, — և ես շատ ուրախ կլինեմ, եթե նա համաձայնի քննել գործը, թեև ես ստիպված կլինեմ դիﬔլ ոստիկանությանը։ Կարո՞ղ եք ներկայացնել ինձ նրան։

— Ես ավելի լավ բան կանեմ, ինքս Ձեզ կտանեմ նրա մոտ։

— Շատ զգացված կլինեմ։

— Մենք տաքսի կկանչենք և ﬕասին կգնանք։ Հենց նախաճաշին էլ կհասնենք։ Ձեզ դժվար չէ՞ հենց հիմա գնալ։

— Ոչ, ես չեմ հանգստանա ﬕնչև չպատﬔմ իմ պատմությունը։

— Այդ դեպքում ծառաս հիմա տաքսի կկանչի, իսկ ես ﬔկ րոպեից պատրաստ կլինեմ։ — Ես նետեցի ինձ վերև, տեղեկացրի կնոջս և արդեն հինգ րոպեից իմ նոր ծանոթի հետ կառքով գնում էի Բեյքըր-սթրիթ։

Ինչպես և սպասում էի, Շերլոկ Հոլմսը խալաթով նստած հյուրասենյակում կարդում էր «Թայմզ»-ի «փնտրվում է»-ների սյունակն ու ծխում իր այն ծխամորճը, որը նա ծխում էր նախքան նախաճաշը և որը լցված էր անկյունում դրված քարետախտակի վրա չորացվող տարբեր ծխախոտերի ﬓացորդներով։ Նա հյուրընկալեց ﬔզ իր հանդարտ ուրախ ձևով, ﬔզ համար պատվիրեց երշիկով ձվածեղ և ﬔնք նախաճաշեցինք։ Երբ վերջացրինք, նա նստեցրեց ﬔր նոր ծանոթին բազմոցի վրա, գլխի ներքևը բարձ դրեց և նրա մոտ դրեց ﬕ բաժակ ջրով բրենդի։

— Հեշտ է նկատել, որ Ձեր գլխով քիչ բան չի անցել, ﬕստր Հեդըրլի, —ասաց նա։ — Խնդրում եմ, պառկեք այնտեղ և զգացեք Ձեզ ինչպես Ձեր տանը։ Պատﬔք որքան կարող եք, բայց երբ կհոգնեք, դադարեցրեք և վերականգնեք Ձեր ուժերն այս փոքր բաժակով։

— Շնորհակալություն, — ասաց իմ հիվանդը։ — Բայց բժիշկի կողﬕց ձեռքս վիրակապելուց ու նախաճաշելուց հետո ես ինձ այլ մարդ եմ զգում։ Ես կաշխատեմ հնարավորինս քիչ խլել Ձեր թանկարժեք ժամանակը, այդ պատճառով էլ հենց հիմա կսկսեմ պատﬔլ իմ գլխով անցածի մասին։

Հոլմսը նստեց իր ﬔծ բազկաթոռին՝ աչքերի հոգնած ու ծանրակոպ արտահայտությամբ, որը ծածկում էր իր սրաﬕտ ու անհամբեր բնավորությունը: Ես նստած էի նրա առջև և ﬔնք լուռ լսում էինք ﬔր այցելուի պատմած տարօրինակ պատմությունը:

— Պետք է ասեմ, — ասաց նա, — որ ես որբ եմ ու ամուրի և ﬔնակ ապրում եմ լոնդոնյան իմ բնակարանում: Ես մասնագիտությամբ հիդրոտեխնիկ եմ և գրինվիչյան հայտնի «Վեննըր և Մեթիսըն» ընկերությունում 7 տարվա աշխատանքային փորձ ունեմ: Երկու տարի առաջ՝ հորս մահից հետո, ժառանգելով բավական կլոր գումար, ես որոշեցի սկսել բիզնես և Վիկտորիա-սթրիթում վարձեցի սենյակներ:

Կարծում եմ, որ բիզնես սկսելիս ﬕշտ բարդ է լինում: Մասնավորապես այդպես եղավ ինձ հետ: Այս երկու տարում ես կատարել եմ ընդաﬔնը 3 կոնսուլտացիա և ﬕ փոքր գործ, որը այն աﬔնն է, ինչ ինձ տվեց իմ մասնագիտությունը: Իմ ամբողջ եկամուտը 27 ֆունտ 10 շիլինգ է: Աﬔն օր, առավոտյան ժամը 9-ից ﬕնչև ցերեկվա 4-ը, ես սպասում էի իմ փոքր տաղավարում, ﬕնչև ծանր սրտով հասկացա, որ ես երբեք իսկական աշխատանք չեմ ունենա:

Աﬔն դեպքում, երեկ, երբ ես արդեն մտադիր էի տուն գնալ, ներս մտավ իմ աշկերտը և տեղեկացրեց, որ ﬕ ջենթլﬔն ուզում է տեսնել ինձ գործի հետ կապված: Նա տվեց նաև այդ ջենթլﬔնի այցեքարտը, որի վրա գրված էր «Գնդապետ Լիսենդըր Սթարք»: Նրանից հետո սենյակ մտավ հենց ինքը՝ գնդապետը՝ ﬕջինից ﬔծ չափերով, բայց չափազանց նիհար մարդ: Ես երբեք չեմ տեսել այդքան նիհար մարդ: Այտերի մոտ նրա մաշկը կպել էր այտոսկրերին և թվում էր, որ նրա դեմքը կազմված է քթից և ծնոտից: Բայց և այնպես, դա ոչ թե հիվանդության արդյունք էր, այլ նրա բնական կազմվածքը, քանի որ նա ուներ պայծառ հայացք, աշխույժ քայլվածք և իրեն լավ էր զգում: Նա հագնված էր հասարակ, բայց կոկիկ, իսկ տարիքը ես որոշեցի 40-ին մոտ:

— Միստր Հե՞դըրլի, — ասաց նա գերմանական ակցենտով: — Ձեզ ինձ խորհուրդ են տվել որպես ոչ ﬕայն սեփական մասնագիտության ﬔջ հմուտ մարդու, այլև որպես խոհեմ և գաղտնապահ անձնավորության:

Ես խոնարհվեցի՝ զգալով ինձ նույնքան շողոքորթված, որքան ցանկացած երիտասարդ, ում դիﬔլ են նման ձևով.

— Կարո՞ղ եմ իմանալ, թե ով է տվել ինձ այդքան լավ նկարագիր:

— Թերևս լավ կլինի, որ Դուք այդ մասին այժմ չիմանաք: Նույն աղբյուրից ես իմացել եմ նաև, որ Դուք որբ եք ու ամուրի և ﬕայնակ բնակվում եք Լոնդոնում:

— Միանգամայն ճիշտ եք, — պատասխանեցի ես, — բայց ներեցեք ինձ, ես չեմ տեսնում, թե այս աﬔնն ինչ կապ ունի իմ մասնագիտության հետ: Չէ՞ որ Դուք ինձ հետ ուզում էիք խոսել գործի մասին:

— Այո, ﬕանգամայն ճիշտ եք: Հիմա Դուք կտեսնեք, որ այն, ինչ կասեմ, անﬕջականորեն կապված է գործի հետ: Ես Ձեզ մասնագիտական հանձնարարություն ունեմ, բայց Դուք պետք է լինեք բացարձակապես գաղտնապահ և պահեք այդ ﬔծ գաղտնիքը, ինչն, իհարկե, ﬔնք ավելի շատ կարող ենք վստահել ﬕայնակ մարդու, քան թե ընտանիք ունեցողի:

— Եթե ես խոստանում եմ գաղտնապահ լինել — ասացի ես, — ապա Դուք կարող եք լիովին վստահ լինել ինձ վրա:

Երբ ես պատասխանեցի, նա սևեռուն հայացքով նայեց ինձ վրա, և ինձ թվաց, որ ես երբեք այդքան կասկածելի և հարցաքննող հայացք չեմ տեսել:

— Այսպիսով, Դուք խոստանո՞ւմ եք, — վերջապես հարցրեց նա:

— Այո, խոստանում եմ:

— Խոստանո՞ւմ եք գործից առաջ, ընթացքում և հետո պահպանել քար լռություն, ոչ ոքի չհայտնել պատահածը ո՛չ գրավոր, ո՛չ բանավոր ձևով:

— Ես արդեն խոսք եմ տվել:

— Շատ լավ: — Նա հանկարծակիորեն ցատկեց, կայծակի պես թռավ և փակեց դուռը: Միջանցքում ոչ ոք չկար:

— Աﬔն ինչ կարգին է, — վերադառնալով ասաց նա: — Ես գիտեմ, որ աշկերտները երբեﬓ խառնվում են իրենց վարպետի գործերին: Այժմ ﬔնք կարող ենք ապահով խոսել: — Նա մոտեցրեց իր աթոռն ինձ և հառեց ինձ իր նույն հարցաքննող և մտածկոտ հայացքը:

Այդ նիհար մարդու հանդեպ ինձ մոտ ծագեց զզվանքի և վախի նման ինչ-որ զգացմունք: Նույնիսկ հաճախորդ կորցնելու երկյուղը չէր կարող ստիպել ինձ թաքցնել իմ անհամբերությունը.

— Սըր, խնդրում եմ Ձեզ թողնել դա, — ասացի ես, — իմ ժամանակը թանկ է: — Աստված թող ների ինձ այս նախադասությունը, բայց բառերն իրենք դուրս եկան իմ շուրթերից:

— Մեկ գիշեր աշխատելու համար 50 գինեան բավարա՞ր է, — հարցրեց նա:

— Միանգամայն:

— Ես ասացի «ﬔկ գիշեր», բայց ավելի ճիշտ կլիներ ասել «ﬔկ ժամ»: Ես ուղղակի ուզում եմ իմանալ Ձեր կարծիքը շարքից դուրս եկած ջրաբաշխական մամլիչի վերաբերյալ: Եթե Դուք ﬔզ հուշեք, թե ի՞նչն է փչացել, ﬔնք ինքներս կվերանորոգենք այն: Ի՞նչ կասեք:

— Աշխատանքը կարծես թե հեշտ է, իսկ վճարը՝ շատ:

— Ճիշտ եք: Կուզեինք, որ Դուք գայիք այս գիշեր վերջին գնացքով:

— Ո՞ւր:

— Բերքշիր, Էյֆըրդ: Այն Օքսֆըրդշիրի սահմանի մոտ փոքրիկ վայր է, Ռեդինգից 7 մղոն հեռու: Փեդինգթընից այնտեղ է գնում գնացք, որով մոտավորապես 23:15-ին տեղ կհասնեք:

— Շատ լավ:

— Ես կառքով կգամ Ձեզ դիմավորելու:

— Այսինքն ձիերո՞վ ենք գնալու:

— Այո, ﬔր փոքրիկ վայրը գյուղական հանդարտ վայր է: Այն Էյֆըրդի կայարանից 7 մղոն հեռավորության վրա է:

— Այդ դեպքում դժվար թե կեսգիշերից առաջ կարողանանք հասնել: Ենթադրում եմ, որ վերադարձի գնացք չի լինի: Հավանաբար գիշերը կﬓամ Ձեզ մոտ:

— Այո, ﬔզ համար խնդիր չէ անկողին տրամադրելը:

— Բայց դա շատ անհարմար է: Իսկ ես չե՞մ կարող գալ ավելի հարմար ժաﬕ:

— Մենք կարծում ենք, որ որքան ուշ ժաﬕ գաք, այնքան ավելի լավ կլինի: Հենց անհարմարություն պատճառելու համար է, որ ﬔնք Ձեզ՝ երիտասարդ և անծանոթ մարդու, վճարում ենք այնպիսի գումար, որով Ձեր մասնագիտության աﬔնահմուտներն էլ կբավարարվեին: Իհարկե, եթե ուզում եք ձեռք քաշել, ապա դրա համար բավարար ժամանակ ունեք:

Ես մտածեցի, թե ինձ որքան պետք կգար այդ 50 գինեան.

— Ոչ, ոչ, — ասացի ես, — շատ ուրախ կլինեմ ծառայել Ձեզ: Միայն թե, կուզեի ավելի պարզ հասկանալ, թե ի՞նչ պետք է անեմ:

— Միանգամայն իրավացի եք: Շատ բնական է, որ գաղտնապահ լինելու պահանջը Ձեր ﬔջ հետաքրքրություն առաջացրեց: Ես չեմ ուզում ստիպել Ձեզ անել որևէ բան, որի մասին պատկերացում չունեք: Հույս ունեմ, որ ﬔզ ոչ ոք ականջ չի դնում:

— Բոլորովին:

— Այդ դեպքում գործն այսպիսին է. Դուք, հավանաբար, տեղյակ եք, որ մահուդ լմող կավը թանկարժեք արտադրանք է և ամբողջ Անգլիայում ընդաﬔնը ﬔկ-երկու տեղում կա:

— Այո, լսել եմ այդ մասին:

— Որոշ ժամանակ առաջ ես գնել եմ Ռեդինգից 10 մղոն հեռու ﬕ շատ փոքր հողակտոր: Ես բավական երջանիկ դարձա, երբ բացահայտեցի, որ դրա ﬕ մասում կա մահուդ լմող կավի պահեստ: Զննելով այն, ես իմացա, որ դա, այնուաﬔնայնիվ, հաﬔմատաբար փոքր պահեստ է և ձախ ու աջ կողﬔրում իրար է ﬕացնում հարևաններիս հողերում գտնվող երկու ավելի ﬔծ պահեստներ: Այդ բարի մարդիկ բացարձակապես անտեղյակ են, որ իրենց հողերում կա ոսկու հանքի չափ թանկարժեք պահեստ: Բնականաբար, նախքան այդ մասին իմանալը նրանց հողերը գնելն իմ շահերից էր բխում, բայց ցավոք սրտի ես այդքան գումար չունեի: Ես գաղտնի ընկերներիցս ﬕ որոշ գումար վերցրի, և նրանք առաջարկեցին գաղտնի շահագործել ﬔր փոքրիկ պահեստը և այդ ճանապարհով կուտակելով գումար՝ գնել հարևան հողամասերը: Այժմ ﬔնք որոշ ժամանակով այդ ենք անում, ինչի համար էլ գնել ենք ջրաբաշխական մամլիչը: Այս մամլիչն, ինչպես արդեն ասել եմ, շարքից դուրս է եկել, և ﬔնք ցանկանում ենք լսել Ձեր կարծիքը դրա մասին: Մենք նախանձա-խնդրորեն պահում ենք ﬔր գաղտնիքը, և եթե հայտնի դառնա, որ ﬔնք հիդրոտեխնիկ ենք հրավիրել ﬔր փոքր տուն, ապա կարճ ժամանակ անց հարցուփորձ կսկսվի, փաստերը հայտնի կդառնան բոլորին, և այդ դեպքում՝ ցտեսությո՜ւն հողամասեր, ցտեսությո՜ւն ﬔր ծրագրեր: Ահա թե ինչու ես Ձեզնից խոսք վերցրի, որ Դուք ոչ ﬕ մարդու չեք պատﬕ, թե երեկոյան գնում եք Էյֆըրդ: Հույս ունեմ, որ աﬔն ինչ պարզ է:

— Ես պարզ հասկացա, — ասացի ես: — ﬕակ բանը, որ ինձ համար այդքան էլ պարզ չէ, այն է, թե մահուդ լմող կավ պեղելու հետ ինչ կապ ունի ջրաբաշխական մամլիչը: Որքան ես գիտեմ, այդ կավը հանում են այնպես, ինչպես շաքարը:

— Ա՜, — անհոգ ասաց նա, — ﬔնք ունենք ﬔր սեփական ﬕջոցները: ﬔնք վերածում ենք կավը աղյուսների, որպեսզի այդպես հանենք՝ առանց ուրիշներին ցույց տալու: Բայց դա զուտ ﬕ մասն է: Ես Ձեզ ամբողջությամբ վստահում եմ, ﬕ՛ստր Հեդըրլի, և Դուք դա տեսնում եք: — Նա խոսելով կանգնեց. — 11:15-ին ես Ձեզ կդիմավորեմ Էյֆըրդում:

— Ես անպայման կգամ:

— Եվ ոչ ոքի ոչ ﬕ խոսք: — Նա վերջին անգամ հառեց ինձ իր երկար, հարցաքննող հայացքը և, սեղﬔլով ձեռքս իր սառը և խոնավ ձեռքով, արագորեն դուրս եկավ սենյակից:

Սառնարյուն մտածելով այդ աﬔնի մասին՝ ես, ինչպես երկուսդ էլ կարող եք մտածել, շատ էի զարմացել ինձ վստահված այս տարօրինակ հանձնարարությունից: Մի կողﬕց՝ ես, իհարկե, գոհ էի, քանի որ ստանալու էի իմ առաջարկածից առնվազն 10 անգամ ավելի շատ գումար և հնարավոր էր, որ դրանից հետո կրկին ստանայի: Մյուս կողﬕց՝ հաճախորդիս դեմքն ու շարժուձևը ինձ վրա անախորժ տպավորություն էին թողել, և ես չէի կարող մտածել, որ մահուդ լմող կավի վերաբերյալ իր բացատրությունը բավական էր պարզաբանելու համար իմ գալը կեսգիշերին, ինչպեսև չէի կարող հասկանալ, թե ինչու է նա անհանգստանում, որ ես կպատﬔմ ուրիշներին իմ հանձնարարության մասին: Այնուաﬔնայնիվ, ես թողեցի բոլոր վախերս, կերա սննդարար ընթրիք, գնացի Փեդինգթըն և, ենթարկվելով լուռ ﬓալու հրահանգին, ճամփա ընկա:

Ռեդինգում ես փոխեցի գնացքս: Աﬔն դեպքում ժամանակին հասա Էյֆըրդ գնացող վերջին գնացքին և 23:00-ից քիչ հետո հասա ﬕ փոքրիկ կայարանի: Ես ﬕակ ուղևորն էի, ով այդ կայարանում դուրս եկավ, իսկ կայարանում, բացի լապտերը ձեռքում քնած պահակից, ոչ ոք չկար: Այնուաﬔնայնիվ, երբ ես անցա կայարանի դարպասները, դիմացի մայթում ստվերի տակ տեսա ինձ սպասող առավոտվա ծանոթիս: Նա անխոսք սեղﬔց թևս և շտապեցրեց դեպի բաց դռներով ﬕ կառք: Նա փակեց պատուհանները, թակեց կառապանի խցիկը, և ﬔնք նրա ձիու ողջ արագությամբ սլացանք առաջ:

— Մե՞կ ձի էր, — ﬕջամտեց Հոլմսը:

— Այո, ﬕայն ﬔկն էր:

— Դուք նկատեցի՞ք, թե ինչ գույնի էր:

— Այո, կառքին մոտենալիս ես լապտերների լույսով տեսա գույնը: Այն շագանակագույն էր:

— Թա՞րմ էր երևում, թե՞ հոգնած:

— Օ՜, այն շատ թարմ և առույգ էր:

— Շնորհակալություն: Ներողություն, որ ընդհատեցի Ձեզ: Խնդրում եմ շարունակել Ձեր հետաքրքրագույն պատմությունը:

— Ապա ﬔնք առնվազն ﬔկ ժամ գնացինք: Գնդապետ Լիսենդըր Սթարքն ասել էր, որ ճամփան ընդաﬔնը 7 մղոն էր, բայց ելնելով ﬔր արագությունից և ժամանակի տևողությունից՝ կարծում եմ, որ այն մոտ 12 մղոն էր: Այդ ամբողջ ժամանակը նա իմ կողքն էր նստած, և ﬕ քանի հայացք գցելով նրան՝ ես զգուշությամբ նկատեցի, որ նա ﬔծագույն ուշադրությամբ նայում է ինձ: Քանի որ ﬔնք այս ու այն կողմ էինք թափահարվում, կարծում եմ, որ աշխարհի այդ մասում գյուղական ճանապարհները լավը չէին: Ես փորձում էի պատուհանից նայել, թե որտեղ ենք ﬔնք գտնվում, բայց լապտերների լույսերից բացի ոչինչ չէի տարբերում, քանի որ պատուհանները պատրաստված էին փայլփլուն ապակուց: Այդ ժամանակ ես փորձեցի զրույց բացել, բայց գնդապետը տալիս էր ﬕավանկ պատասխաններ, և խոսակցությունը շուտով մարեց: Վերջապես ճանապարհի խորդուբորդությունները, այնուաﬔնայնիվ, վերածվեցին հարթ խճուղու, և կառքը կանգ առավ: Գնդապետ Լիսենդըր Սթարքը դուրս ցատկեց, ես հետևեցի նրան, և նա ինձ արագ ներս մտցրեց ﬔր առաջ բացված գավիթը: Դուրս գալով կառքից՝ ﬔնք անﬕջապես սրահ մտանք, այնպես որ չկարողացա հայացք գցել տան վրա: Տան շեﬓ անցնելուց անﬕջապես հետո, դուռը ծանրորեն փակվեց ﬔր հետևից, և ես լսեցի հեռացող կառքի անիﬖերի թույլ կտկտոցը:

Տան ներսում մահացու լռություն էր, իսկ գնդապետը քթի տակ մրթմրթում էր և խարխափելով լուցկի փնտրում: Հանկարծ ﬕջանցքի մյուս ծայրում ﬕ դուռ բացվեց, և լույսի ﬕ երկար շող ընկավ ﬔր ուղղությամբ: Այն գնալով լայնացավ, ապա հայտնվեց լապտերը գլխավերևում պահած ﬕ կին, ով վիզն առաջ բերած՝ ﬔզ էր դիտում: Ես կարողացա նկատել, որ նա գեղեցիկ է, իսկ մուգ զգեստի վրա ընկած լույսի փայլուն շողից հասկացա, որ այն գործված էր թանկարժեց հումքից: Նա հարցական եղանակով ﬕ քանի բառ մրﬓջաց օտար լեզվով, և երբ ընկերակիցս կոպտորեն պատասխանեց ﬕ քանի ﬕավանկ բառերով, նա այնպես ցնցվեց, որ քիչ էր ﬓում լապտերն ընկներ ձեռքից: Գնդապետ Սթարքը մոտեցավ նրան, ականջին ինչ-որ բան շշնջաց, ապա հետ հրեց նրան այն դռնով, որտեղից եկել էր և լապտերը ձեռքին քայլեց ինձ մոտ:

— Բարի եղեք ﬕ քանի րոպե սպասել այս սենյակում, — բացելով ﬔկ այլ դուռ՝ ասաց նա: Այդ դուռը բացվեց փոքրիկ, խաղաղ, հասարակ կահավորված ﬕ սենյակի ﬔջ, որի կենտրոնում գերմաներեն գրքերով կլոր սեղան էր դրված: Գնդապետ Սթարքը ցած դրեց լապտերը երգեհոնիկի վրա՝ դռան մոտ: — Ես Ձեզ երկար չեմ սպասեցնի, — ասաց նա և անհետացավ մթության ﬔջ:

— Ես նայեցի սեղանի վրայի գրքերը ու թեպետ գերմաներեն չեմ հասկանում, կարողացա տեսնել, որ դրանցից երկուսը գիտական աշխատություններ էին, իսկ մյուսները՝ պոեզիայի հատորներ: Ապա ես մոտեցա լուսամուտին՝ հուսալով տեսնել, թե որտեղ եմ գտնվում, բայց այն փակված էր ծանր կաղնե փեղկերով: Դա զարմանալիորեն լուռ տուն էր: Ամբողջ ﬕջանցքը թաղված էր լռության ﬔջ, ﬕայն ինչ-որ տեղ բարձրաձայն տկտկում էր ﬕ հին ժամացույց: Ինձ պատեց անհանգստության անորոշ զգացումը: Ովքե՞ր էին այս գերմանացիները և ինչո՞վ են զբաղված այս հեռավոր ու ﬔնակյաց տանը: Եվ որտե՞ղ է գտնվում այս տունը: Ես ﬕայն այն գիտեի, որ գտնվում էի Էյֆըրդից մոտ 10 մղոն հեռավորության վրա, իսկ թե ո՞ր կողմում է հյուսիսը, հարավը, արևելքը կամ արևմուտքը, ես պատկերացում չունեի: Այնուաﬔնայնիվ, Ռեդինգը, և հավանաբար նաև մյուս ﬔծ քաղաքները, գտնվում էին մոտակայքում, այնպես որ այդ վայրն այնքան էլ ﬔկուսացած չէր, թեև բացարձակ լռությունից հասկանալի էր, որ ﬔնք գյուղում էինք: Ես սկսեցի հետ ու առաջ քայլել սենյակում՝ արիությունս չկորցնելու համար քթիս տակ ﬕ ﬔղեդի շշնջալով և զգալով, որ հենց այնպես չեմ ստանալու իմ 50 գինեան:

Հանկարծ սենյակիս դուռը դանդաղ և անձայն բացվեց: Մութ շեմքին կանգնած էր ﬕ կին, իսկ իմ լապտերի դեղին լույսն ընկնում էր նրա ջերմ և գեղեցիկ դեմքի վրա: Ես իսկույն հասկացա, որ նա ինչ-որ բանից վախենում է, և նրա վախը փոխանցվեց ինձ: Նա իր ցնցվող մատը մոտեցրեց շրթունքներին՝ զգուշացնելով ինձ լուռ ﬓալ և, վախեցած ձիու պես հետ-հետ նայելով, կոտրած անգլերենով ﬕ քանի բառ ասաց.

— Ես կգնամ, — դժվարորեն փորձելով հանգիստ երևալ՝ ասաց նա, — ես կգնամ: Ես այստեղ չեմ կարող ﬓալ: Եվ Դուք նույնպես այստեղ անելիք չունեք:

— Բայց, մադամ, — ասացի ես, — ես դեռ չեմ արել այն, ինչի համար եկել եմ: Ես չեմ կարող հեռանալ, քանի դեռ չեմ նայել մամլիչը:

— Ձեր սպասելն իմաստ չունի, — շարունակեց նա: — Դուք կարող եք անցնել դռնով, այնտեղ ոչ ոք չկա: — Ապա նա, տեսնելով որ ես ժպտում եմ և թափահարում եմ գլուխս, նա թողեց իր զսպվածությունն ու սեղﬔլով ձեռքերը՝ մոտեցավ ինձ: — Ի սե՜ր Աստծո, — շշնջաց նա, — հեռացե՛ք այստեղից, քանի դեռ ուշ չէ:

Սակայն ես իմ բնույթով շատ համառ եմ և խոչընդոտների հանդիպելիս է՛լ ավելի եմ պատրաստակամ դառնում: Ես մտածեցի իմ 50 գինեայի, ձանձրալի ճանապարհորդության և անախորժ գիշերվա մասին: Մի՞թե այդ աﬔնը հենց այնպես կորչելու է: Ինչո՞ւ ես պիտի ծլկեմ առանց հանձնարարությունս կատարելու և վճարս ստանալու: ﬕգուցե այս կինը խելագար է: Թեև նրա պահվածքը, խոստովանում եմ, ինձ շատ էր ցնցել, այնուաﬔնայնիվ ես անզիջում կերպով ﬕայն թափահարեցի գլուխս և հայտնեցի, որ նպատակ ունեմ ﬓալ այստեղ: Նա ուզում էր նորից սկսել իր աղաչանքները, երբ վերևում ինչ-որ դուռ փակվեց, և աստիճանների վրա ﬕ քանի ոտնաձայներ լսվեցին: ﬕ ակնթարթ նա լռեց, ապա, հուսահատորեն բարձրացնելով ձեռքերը, անհետացավ այնպես հանկարծակի և անձայն, ինչպես որ հայտնվել էր:

Եկվորը գնդապետ Լիսենդըր Սթարքն էր կրկնակի ծնոտի ծալքերից աճող գորշ մորուքով ﬕ կարճահասակ և գեր տղամարդու հետ, ով ներկայացավ ﬕստր Ֆըրգյուսըն անվան տակ:

— Սա իմ քարտուղարն ու տեսուչն է, — ասաց գնդապետը: — Ի ﬕջի այլոց, ինձ թվում էր, թե դուրս գալուց փակել եմ դուռը: Վախենում եմ, որ քաﬕն Ձեզ վրա էր փչում:

— Ընդհակառակը, — ասացի ես, — ես ինքս բացեցի դուռը, քանի որ սենյակում տոթ էր:

Նա ինձ վրա նայեց իր կասկածոտ հայացքով.

— Ավելի լավ կլինի անցնեք գործին, — ասաց նա: — ﬕստր Ֆըրգյուսընն ու ես Ձեզ կտանենք վերև՝ մամլիչը ցույց տալու:

— Կարծում եմ, լավ կլինի գլխարկս վերցնեմ:

— Ինչի՞ համար, մամլիչը տանն է գտնվում:

— Ի՞նչ, Դուք մահուդ լմող կավը տնի՞ց եք պեղում:

— Ոչ, ոչ: Այստեղ ﬔնք այն ﬕայն մամլում ենք: Բայց դա ի՞նչ կապ ունի: Մենք ﬕայն ուզում ենք, որ Դուք զննեք մամլիչն ու ասեք, թե ո՞ր մասն է փչացել:

Մենք ﬕասին բարձրացանք վերև՝ առջևից լապտերով գնդապետը, նրանից հետո գեր տեսուչը, նրա հետևից էլ՝ ես: Դա ﬕ ամբողջ լաբիրինթոս էր՝ ﬕջանցքներով, սրահներով, նեղ, ոլոր-մոլոր աստիճաններով և ցածր դռներով, որոնց շեﬔրով բազմաթիվ սերունդներ են անցել: Առաջին հարկում չկային ո՛չ գորգեր, ո՛չ էլ կահավորանքի որևէ նշան, պատերից թափվում էր գաջը, կանաչ բծերով թափանցում էր խոնավությունը: Ես փորձում էի հնարավորինս անհոգ երևալ, բայց դեռ չէի մոռացել այն լեդիի նախազգուշացուﬓերը, որոնք թեև արհամարհել էի, և աչքս չէի հեռացնում իմ երկու ուղեկիցներից: Ֆըրգյուսընը մռայլ և լուռ մարդ էր, սակայն նրա ասած ﬕ քանի խոսքերից ես հասկացա, որ նա առնվազն գյուղացի է:

Վերջապես գնդապետ Լիսենդըր Սթարքը կանգ առավ ﬕ ցածր դռան առաջ և բացեց այն: Այն տանում էր դեպի ﬕ փոքր, քառակուսի սենյակ, որտեղ ﬔնք երեքս կդժվարանայինք ﬕաժամանակ մտնել: Ֆըրգյուսընը սպասեց դրսում, իսկ գնդապետն ինձ ներս առաջնորդեց:

— Իրականում, — ասաց նա, — այժմ ﬔնք ջրաբաշխական մամլիչի ﬔջ ենք, և ﬔզ համար ﬔծ անախորժություն կլինի, եթե որևէ ﬔկն այն ﬕացնի: Այս սենյակի առաստաղն իսկապես իջնող ﬗոցի ծայրն է, որը բազմաթիվ տոննաների չափ ուժով իջնում է ﬔտաղյա հատակի վրա: Դրսի կողﬕց կան ջրի կողﬓակի սյուներ, որոնք ուժ են հաղորդում և Ձեզ հայտնի ձևերով ﬔծացնում ու փոխանցում այն: Մամլիչը բավական լավ է աշխատում, ﬕայն ինչ-որ բան խանգարում է նրան ամբողջ ուժով աշխատել: Բարի եղեք զննել այն և ցույց տալ ﬔզ, թե ինչպես կարող ենք այն նորոգել:

Ես վերցրի լապտերը և լիովին զննեցի մամլիչը: Այն իսկապես հսկայական չափերի էր հասնում և ունակ էր առաջացնել ﬔծ ճնշում: Երբ ես այնուաﬔնայնիվ դուրս եկա և սեղﬔցի ղեկավարող լծակները, նրանց ձայնից անﬕջապես հասկացա, որ կողային գլաններից ﬔկում կա ﬕ չնչին անցք, որով ջուրը դուրս է հոսում: Հետազոտությունը ցույց տվեց, որ ռետինե խողովակներից ﬔկը ինչ-որ տեղ կորցրել է իր առաձգականությունը և ինչ-որ տեղ նրանից ջուր է հոսում:

Հենց դա էլ հզորության կորստի պատճառն էր: Ես դա բացատրեցի իմ ուղեկիցներին, որոնք ուշադիր հետևում էին ինձ և տալիս բազմաթիվ հարցեր այն նորոգելու վերաբերյալ: Դա բացատրելուց հետո ես, հետաքրքրությունս բավարարելու համար վերադարձա մամլիչի հիﬓական սենյակը: Առաջին հայացքից պարզ էր, որ մահուդ լմող կավի պատմությունը կատարյալ սուտ էր, քանի որ անհեթեթ է կարծել, թե այս հզոր ﬔխանիզմը նախագծված էր այդպիսի չնչին նպատակի համար: Սենյակի պատերը փայտից էին պատրաստված, բայց հատակը երկաթյա էր, և երբ ես զննում էին այն, հատակին տեսա ﬔտաղի նստվածք: Ես կռացել էի և փորձում էի քերել այն՝ հասկանալու համար, թե ինչ է, երբ լսեցի ﬕ գերմաներեն բացականչություն և տեսա ինձ նայող գնդապետի անդրշիրիմյան երեսը:

— Ի՞նչ եք անում այդտեղ, — հարցրեց նա:

Ես զայրացա՝ հասկանալով, որ ինձ խաբում են այն լավ մտածված պատմությունով, որ ինձ էին պատﬔլ․

— Հիանում եմ Ձեր մահուդ լմող կավով, — ասացի ես, — Ես կարծում եմ, որ եթե իմանայի, թե իրականում ինչի համար է այս մամլիչն օգտագործվում, կկարողանայի ավելի լավ օգուտ տալ։

Դեռ նոր էի արտաբերել այս բառերը, երբ ափսոսացի դրա համար։ Նրա երեսը քարացավ, մոխրագույն աչքերում կործանարար լույս վառվեց․

— Շատ լավ, — ասաց նա, — Դուք աﬔն ինչ կիմանաք մամլիչի մասին։ — Նա ﬔկ քայլ հետ գնաց, փակեց փոքրիկ դուռը և բանալիով կողպեց։ Ես նետվեցի դեպի դուռը և սկսեցի քաշել սողնակը, բայց այն բավականին ապահով էր և չէր բացվում։

— Էհե՜յ, գնդապե՜տ, — աղաղակում էի ես։ — Բա՛ց թողեք ինձ։

Եվ հանկարծ լռության ﬔջ լսվեց ﬕ ձայն, որից ես լեղաճաք եղա. նա ﬕացրեց հսկա ջրաբաշխական մամլիչը: Լապտերի լույսով, որը, դեռևս քերծվածքը զննելու ընթացքում, դրել էի հատակին, ես տեսա, որ սև առաստաղը, դանդաղորեն ու ցնցվելով, սակայն այնպիսի ուժով, որն իմ ﬔծ կտորն ականջս կթողնի (դա ինձնից լավ ոչ ոք չգիտեր), իջնում է ինձ վրա: Ես գոռալով նետվեցի դեպի դուռն ու եղունգներով սկսեցի քաշել կողպեքը՝ աղերսելով գնդապետին դուրս թողնել ինձ, բայց լծակների անխիղճ աղմուկը խլացնում էր իմ ձայնը: Առաստաղն ինձանից ընդաﬔնը ﬔկ կամ երկու ոտնաչափ էր բարձր, և բարձրացնելով ձեռքս՝ ես կարող էի դիպչել նրա անհարթ ու կոշտ մակերևույթին: Այդ պահին գլխումս ﬕ ﬕտք ծագեց. մահանալիս կրած տանջանքը կախված է դիրքից: Եթե ես պառկեի փորիս վրա՝ ողջ ծանրությունը կիջներ ողնաշարիս վրա, և ես սարսռացի՝ մտածելով, թե ինչպես այն կկոտրվի: Հավանաբար, ավելի ճիշտ կլինի պառկել ﬔջքի վրա, բայց կարո՞ղ եմ արդյոք պառկել և նայել, թե ինչպես է մահացու սև ստվերը իջնում ինձ վրա: Արդեն անհնար էր ուղիղ կանգնել, երբ տեսա ﬕ այնպիսի բան, որն իմ սիրտը լցրեց հույսով:

Ես արդեն ասել եմ, որ հատակն ու առաստաղը երկաթից էին, իսկ պատերը փայտից: Երբ վերջին անգամ հայացք նետեցի շուրջս, ես տեսա երկու տախտակների արանքից փայլող բարակ դեղին լույս, որն առաստաղի իջնելու հետ լայնանում էր: Մի պահ ես չհավատացի, որ դա իրոք ﬕ դուռ էր, որն ինձ կարող էր փրկել: Հաջորդ վայրկյանին ես առաջ նետվեցի և կիսազգա վիճակում դուրս եկա մյուս կողﬕց: Ճեղքվածքն իմ հետևից փակվեց, բայց ջարդվող լապտերի ձայնից և երկու ﬔտաղյա շերտերի բախյունից ես հասկացա, որ ճիշտ ժամանակին եմ փախել:

Ես ուշքի եկա նրանից, որ ինչ-որ ﬔկը կատաղի քաշեց իմ դաստակը, և գտա ինձ նեղ ﬕջանցքի քարե հատակին պառկած, ﬕնչ աջ ձեռքում մոմ բռնած ﬕ կին թեքվել էր ինձ վրա և ձախ ձեռքով քաշում էր: Դա այն նույն բարի կինն էր, ում նախազգուշացումը ես հիմարաբար անտեսեցի:

— Եկե՛ք, եկե՛ք, — շնչասպառ գոռում էր նա: — Քիչ անց նրանք այստեղ կլինեն: Նրանք կտեսնեն, որ Դուք այնտեղ չեք: Օ՜, ﬕ վատնեք Ձեր թանկագին ժամանակը, եկե՜ք:

Այս անգամ ես չարհամարհեցի նրա խորհուրդը: Ես ﬕ կերպ ոտքի կանգնեցի և նրա հետ դուրս վազեցի ﬕջանքով, այնտեղից էլ՝ աստիճաններով: Աստիճանները ﬔզ տարան դեպի ﬔկ այլ՝ ավելի լայն ﬕջանցք, որտեղ հասնելով՝ ﬔնք լսեցինք ոտնաձայներ և երկու գոռացող ձայներ. վերևի հարկում (որտեղից ﬔնք իջանք) գտնվող ինչ-որ ﬔկը գոռում էր ներքևում գտնվող ինչ-որ ﬔկին: Իմ ուղեկցուհին կանգ առավ և շուրջը նայեց՝ չիմանալով ինչ ձեռնարկել: Ապա նա բացեց ﬕ դուռ, որը տանում էր ննջասենյակ: Սենյակի լուսամուտից փայլում էր պայծառ լուսինը:

— Սա Ձեր ﬕակ հնարավորությունն է, — ասաց նա: — Այն բարձր է, բայց ﬕգուցե կարողանաք դուրս ցատկել:

Այդ ժամանակ ﬕջանցքի հեռավոր ծայրում լույս հայտնվեց և ես տեսա ﬕ ձեռքում լապտեր, իսկ մյուսում մսագործի դանակի նման զենք պահած գնդապետ Լիսենդըր Սթարքի առաջ վազող նիհար կերպարանքը: Ես նետվեցի դեպի լուսամուտն ու դուրս նայեցի: Ինչքա՜ն հանդարտ, խաղաղ ու առողջարար տեսք ուներ պարտեզը կեսգիշերին, ﬕնչդեռ պատուհանը ոչ ավելի, քան 30 ոտնաչափ էր գետնից բարձր: Ես մագլցեցի պատուհանագոգի վրա, բայց վարանեցի ցատկել, ﬕնչև իմանալը, թե ինչ է լինում իմ փրկչի և ինձ հետապնդող սրիկայի ﬕջև: Չնայելով ոչ ﬕ վտանգի՝ ես որոշեցի կարիք եղած դեպքում օգնության հասնել նրան: Նոր էր այս ﬕտքը հայտնվել գլխումս, երբ այդ սրիկան հայտնվեց դռան մոտ, բայց այն կինը փորձում էր պահել նրան իր թևերով:

— Ֆրի՛ց, Ֆրի՛ց, — անգլերեն ճչաց նա, — հիշի՛ր նախորդ անգաﬕց հետո քո տված խոստումը: Դու խոստացել էր, որ սա չի կրկնվի: Նա լուռ կﬓա: Օ՜, նա լո՜ւռ կﬓա:

— Դու խելագարվե՜լ ես, Էլի՛զա, — փորձելով դուրս պրծնել՝ գոռաց նա: — Դու կկործանես ﬔզ: Նա չափից շատ բան է տեսել: Ասացի՝ թո՛ղ անցնեմ: — Նա ﬕ կողմ բրդեց Էլիզային և, առաջանալով դեպի լուսամուտը, իր ծանր զենքով հարվածեց ինձ: Երբ նա հասցրեց հարվածը, ես դուրս էի եկել և ձեռքերով կախվել էի պատուհանագոգից: Ես բութ ցավ զգացի, ձեռքերս թուլացան, և ես ընկա պարտեզի ﬔջ:

Ընկնելն ինձ չﬖասեց, այլ ﬕայն թեթև ցնցեց, այնպես որ ես վեր թռա և, հասկանալով, որ դեռևս չեմ փախչել վտանգից, ամբողջ ուժով վազեցի դեպի թավուտները: Այնուաﬔնայնիվ, վազելու ընթացքում ես հանկարծ զգացի, որ ինձ ահավոր գլխապտույտ ու սրտխառնոց է տիրել: Ես նայեցի տաժանելիորեն բաբախող ձեռքիս և առաջին անգամ տեսա, որ բթամատս կտրվել է, իսկ վերքից արյուն է հոսում: Ես ջանացի թաշկինակովս կապել այն, բայց այդ պահին ականջներումս բզբզոց սկսվեց, և հաջորդ վայրկյանին ես անզգա ընկա վարդի թփերի ﬔջ:

Չեմ կարող ասել, թե որքան եմ ﬓացել անգիտակից վիճակում, բայց հավանաբար շատ երկար ժամանակ, քանի որ երբ ուշքի եկա, լուսինը մայր էր մտել, և բացվել էր պայծառ առավոտը: Հագուստներս ամբողջովին ցողոտվել էին, իսկ թևերս ողողվել էին վիրավոր բթամատիցս կաթող արյունով: Սաստիկ ցաﬖ ինձ հիշեցրեց նախորդ գիշերվա արկածներս, և, զգալով, որ դեռ ապահով չեմ հետապնդողներից, ես վեր թռա: Որքա՜ն ﬔծ էր իմ զարմանքը, երբ շուրջս նայելով՝ չտեսա ո՛չ տունը, ո՛չ էլ պարտեզը: Ես պառկած էի ճանապարհի ցանկապատի մոտ, իսկ ﬕայն ﬕ փոքր հեռու ﬕ բարձր շենք կար, որին մոտենալով՝ պարզեցի, որ դա հենց այն կայարանն էր, ուր նախորդ գիշերն էի ժամանել: Եթե ձեռքիս վրա այն տգեղ վերքը չլիներ, ես կմտածեի, որ գլխովս անցած սոսկալի ժաﬔրը սոսկ գիշերային մղձավանջ էին:

Ես, առանց որևէ բան հասկանալու, գնացի կայարան և հարցրի առավոտյան գնացքի մասին: Այնտեղ իմացա, որ ﬔկ ժաﬕց էլ պակաս ժամանակահատվածում կգա Ռեդինգ գնացող գնացքը: Պահակը հերթապահում էր այն ժամանակից, երբ ես դեռ նոր էի հասել: Ես նրանից փորձեցի իմանալ գնդապետ Լիսենդըր Սթարքի մասին: Նա այդ անունն առաջին անգամ էր լսում: Նախորդ գիշեր նա ինձ սպասող որևէ կառք տեսե՞լ է: Ոչ, չի տեսել: Մոտակայքում ոստիկանական բաժին կա՞: Այո, մոտ երեք մղոն հեռավորության վրա:

Քանի որ ես թույլ և վատառողջ էի, երեք մղոնն ինձ համար շատ հեռու էր: Ես որոշեցի նախ հասնել քաղաք, ապա նոր դիﬔլ ոստիկանություն: Երբ ես հասա, ժամը 6-ից ﬕ փոքր անց էր, սկզբում ես գնացի բժշկի մոտ՝ վերքս կապելու համար, ապա նա բարի եղավ բերել ինձ այստեղ: Ես լիովին վստահում եմ Ձեզ և պատրաստ եմ անել ճիշտ այնպես, ինչպես որ կուզեք:

Այս արտասովոր պատմությունը լսելուց հետո ﬔնք ﬕ փոքր լուռ նստեցինք: Ապա Շերլոկ Հոլմսը պահարանից հանեց իր ծանր գրքերից ﬔկը, որում նա պահում էր թերթերից կտրած մասերը:

— Այստեղ ﬕ հայտարարություն կա, որը Ձեզ կհետաքրքրի, — ասաց նա: — Սա հայտնվել է թերթերում մոտ ﬔկ տարի առաջ: Լսեք այն. «Սույն ամսի 9-ին կորել է հիդրոտեխնիկ ﬕստր Ջերեմայ Հեյլինը, մոտ 26 տարեկան: Գիշերվա ժամը 10-ին հեռացել է իր բնակարանից, ինչից հետո ﬔզ ոչինչ հայտնի չէ: Հագել էր…», և այլն, և այլն: Իրոք, երևում է, հենց սա է այն վերջին անգամը, երբ գնդապետին պետք է եղել զննել իր մամլիչը:

— Տե՛ր Աստված, — գոռաց իմ հաճախորդը: — Սա պարզաբանում է այն կնոջ ասածը:

— Անկասկած: Միանգամայն պարզ է, որ գնդապետը կատաղի և սառնարյուն մարդ է, ով, նավ գրավելուց հետո նրա վրա ոչ ﬕ վկա չթողնող ծայրահեղական ծովահենների նման, բացարձակապես որոշել է իր փոքրիկ խաղի ընթացքում վերացնել իր ճամփին կանգնող յուրաքանչյուր մարդու: Այժմ յուրաքանչյուր րոպե ﬔզ համար թանկ է, այնպես որ, եթե Դուք ի վիճակի եք գալ, ﬔնք կշտապենք Սքոթլենդ Յարդ, ապա կգնանք Էյֆըրդ:

Մոտ երեք ժամ անց ﬔնք գնացքով Ռեդինգից գնում էինք դեպի այն փոքրիկ բերքշիրյան գյուղը: Մենք՝ Շերլոկ Հոլմսը, հիդրոտեխնիկը, Սքոթլենդ Յարդից տեսուչ Բրեդսթրիթը, ոստիկանության գաղտնի գործակալն ու ես: Բրեդսթրիթը նստարանին էր փռել երկրի մանրամասն քարտեզը և կարկինով Էյֆըրդի շուրջը շրջանագիծ էր գծում:

— Ահա, — ասաց նա: — Այդ շրջանագծի շառավիղը գյուղից տասը մղոն է: ﬔր ուզած վայրը գծի մոտակայքում է: Որքան հիշում եմ, սըր, Դուք ասել էիք տասը մղոն, այնպես չէ՞:

— Այո, մոտ ﬔկ ժամվա ճանապարհ:

— Եվ Դուք մտածում եք, որ նրանք Ձեզ ուշաթափ վիճակում այդ ամբողջ ճանապարհը հե՞տ են տարել:

— Ըստ երևույթին, այո: Ես աղոտ հիշում եմ, որ ինձ բարձրացրել և ինչ-որ տեղ են տարել:

— Ես չեմ կարողանում հասկանալ, — ասացի ես, — թե նրանք ինչու պիտի խղճային Ձեզ՝ գտնելով պարտեզում ուշաթափ ընկած: Միգուցե այդ սրիկան տեղի՞ է տվել այն կնոջ աղաչանքներին:

— Չեմ կարծում: Ես իմ կյանքում երբեք նման անողոք դեմք չեմ տեսել:

— Շուտով ﬔնք այդ աﬔնը կպարզենք, — ասաց Բրեդսթրիթը: — Եվ այսպես, ես գծեցի շրջանագիծը: Միայն ﬓում է պարզել, թե որ կետում են գտնվում նրանք, ում փնտրում ենք:

— Կարծում եմ, որ կարող եմ ցույց տալ, — հանդարտ ասաց Հոլմսը:

— Իրո՞ք, — բղավեց տեսուչը, — նշանակում է, Դուք կազﬔլ եք Ձեր կարծիքը: Մոտեցե՛ք, տեսնենք, թե ով ճիշտ կասի: Ես ասում եմ, որ նրանք հարավում են, քանի որ այն շատ ամայի է:

— Իսկ ես ասում եմ, որ նրանք արևելքում են, — ասաց իմ հաճախորդը:

— Ես արևմուտքի կողﬓակիցն եմ, — նկատեց ոստիկանության գաղտնի գործակալը: — Այդ կողմում բազմաթիվ խաղաղ փոքրիկ գյուղակներ կան:

— Ես էլ հյուսիսի, — ասացի ես, — քանի որ այնտեղ բլուրներ չկան, իսկ ﬔր ընկերն ասում է, թե չի նկատել, որ ճանապարհը դեպի վերև ձգվի:

— Կարծիքների ինչպիսի՜ տարբերություն, — ծիծաղելով բացականչեց տեսուչը: — Մենք թվարկեցինք Երկրի բոլոր կողﬔրը: Ո՞ւմ կողﬕց եք Դուք, ﬕ՛ստր Հոլմս:

— Դուք բոլորդ էլ սխալվում եք:

— Բայց ﬕ՞թե դա հնարավոր է:

— Օ՜, այո, դա հնարավոր է: Իմ կարծիքն այսպե՛ս է: — Նա դրեց իր մատը շրջանագծի կենտրոնում: — Ահա թե որտեղ ﬔնք կարող ենք գտնել նրանց:

— Իսկ ﬔր անցած 12 մղո՞նը, — զարմանքից բացականչեց Հեդըրրլին:

— Դրանից պարզ բան չկա՝ 6 մղոն այս կողմ, 6-ն էլ այն կողմ: Դուք ինքներդ ասացիք, որ երբ նստեցիք կառք, ձին թարմ տեսք և փայլուն մորթի ուներ, ինչը չէր կարող լիներ, եթե նա 12 մղոն անցներ վատ ճանապարհով:

— Իսկապես, շատ հավանական է, — մտածկոտ նկատեց Բրեդսթրիթը: — Այս ավազակախմբի արարքները ﬕանշանակ կասկած չեն կարող հարուցել:

— Ոչ ամբողջովին, — ասաց Հոլմսը: — Նրանք զբաղվում են ﬔծածավալ դրամանենգությամբ, իսկ մամլիչն օգտագործում են ամալգամ մամլելու համար, որով փոխարինում են արծաթը:

— Մենք արդեն որոշ ժամանակ գիտենք ﬕ խելացի ավազակախմբի մասին, որը հազարավոր կես կրոնանոցներ է հատում — ասաց տեսուչը: — Մենք նույնիսկ հետևել ենք նրանց ﬕնչև Ռեդինգ, բայց ավելին չենք կարողացել, քանի որ նրանք այնպես էին ծածկել իրենց հետքերը, որ ﬔնք իսկույն հասկացանք, որ գործ ունենք փորձառու մարդկանց հետ: Բայց այժմ, շնորհիվ այս երջանիկ պատահականության, ﬔնք նրանց կգտնենք:

Բայց տեսուչը սխալվեց. հանցագործներին վիճակված չէր ընկնել արդարադատության ձեռքը: Հասնելով Էյֆըրդի կայարանը՝ ﬔնք տեսանք ծառերի ﬕ փոքրիկ պուրակի հետևից բարձրացող ծխի հսկայական սյուն, որը ﬕ հսկայական ջայլաﬕ փետուրի նման կախված էր տեսարանի վրա:

— Հրդե՞հ է, — հարցրեց Բրեդսթրիթը, երբ շոգեքարշը շարունակեց իր ճանապարհ:

— Այո, սըր, — պատասխանեց կայարանապետը:

— Ե՞րբ է սկսվել:

— Ասում են, թե գիշերը, սըր, բայց այժմ ուժեղացել է, և ամբողջ տունը կրակի ﬔջ է:

— Ո՞ւﬓ է այդ տունը:

— Բժիշկ Բեչըրինը:

— Ասացեք ինձ, — ﬔջ ընկավ հիդրոտեխնիկը, — բժիշկ Բեչըրը երկար և սուր քթով, շատ նիհար գերմանացի՞ է:

Կայարանապետն անկեղծ ծիծաղեց:

— Ոչ, սըր, բժիշկ Բեչըրը անգլիացի է, իսկ ամբողջ թեﬕ տարածքում չկա ﬔկը, ում բաճկոնն ավելի լավ աստառված լինի: Բայց նրա մոտ ապրում է նաև ﬕ օտարերկրացի ջենթլﬔն, ում տեսքն այնպիսին է, որ նրան չէր ﬖասի համտեսել ﬔր հին բերքշիրյան եզան ﬕսը:

Կայարանապետը դեռ չէր վերջացրել, երբ ﬔնք արդեն շտապում էին կրակի կողմը: Ճանապարհը բարձրացավ ﬕ ցածր բլրի վրա, որի վրա կրապատ լայնատարած շենք կար: Շենքի բոլոր անցքերից և պատուհաններից դուրս էր ցայտում կրակը, ﬕնչդեռ շենքի առաջ՝ պարտեզում, երեք հրշեջ ﬔքենաներ անիմաստ ջանում էին հանգցնել այն:

— Ահա՜ այն, — բացականչեց Հեդըրլին ﬔծ հուզմունքով: — Ահա խճուղին, ահա և վարդի թփերը, որոնց ﬔջ ընկա: Այն երկրորդն էլ հենց այն պատուհանն է, որից ես ցատկեցի:

— Դե ինչ, — ասաց Հոլմսը, — վերջ ի վերջո Դուք լուծեցիք Ձեր վրեժը: Կասկած լինել չի կարող, որ հենց Ձեր կերոսինի լամպն էր, որը, մամլիչի ﬔջ ջարդվելով, փայտյա պատերը կրակի էր մատնել, սակայն նրանք, անշուշտ, այնքան տարված էին Ձեզ հետապնդելով, որ դա ժամանակին չեն նկատել։ Ուշադի՛ր նայեք, այս ամբոխի ﬔջ Ձեր երեկվա ընկերները չկա՞ն, թեև ես վախենում եմ, որ նրանք այժմ այստեղից ﬕ 100 մղոն հեռու են։

Հոլմսի մտավախությունը արդարացի էր, քանի որ այդ օրվանից ﬔնք ոչինչ չենք լսել ո՛չ այն գեղեցիկ կնոջ, ո՛չ կործանարար գերմանացու, ո՛չ էլ խոժոռ անգլիացու մասին։ Վաղ առավոտյան ﬕ գյուղացի հանդիպել էր խոշոր արկղերով և ﬕ քանի մարդկանցով լցված ﬕ սայլ, որը արագորեն սլանում էր Ռեդինգ, բայց հետո փախստականների հետքերն անհետա-ցան, և նույնիսկ Հոլմսի հանճարեղությունը չկարողացավ գոնե պատկերացում կազﬔլ, թե որտեղ են նրանք գտնվում։

Հրշեջները խիստ շփոթվեցին, երբ ներսում հայտնաբերեցին տարօրինակ մամլիչը, և է՛լ ավելի զարմացան, երբ երրորդ հարկում պատուհանագոգին գտան մարդու կտրված բթամատ։ Մայրամուտին մոտ նրանց ջանքերն արդյունք տվեցին, և նրանք կարողացան մարել կրակը, սակայն ﬕնչ այդ տանիքը փլվել էր, և ողջ տունը վերածվել էր ավերակների այնպես, որ բացի որոշ ջարդված գլաններից և երկաթե խողովակներից, ոչ ﬕ հետք չէր ﬓացել այն ﬗոցից, որը ﬔր անհաջողակ ծանոթի վրա այդքան թանկ նստեց։ Ցախատանը հայտնաբերվեցին ﬔծ զանգվածով նիկել և անագ, բայց ոչ ﬕ ﬔտաղադրամ չհայտնաբերվեց, ինչը, թերևս, բացատրում է այն խոշոր արկղերի գոյությունը, որոնց մասին արդեն ասացի։

Թերևս ﬔզ համար ﬕշտ անհայտ ﬓար, թե ինչպես է ﬔր հիդրոտեխնիկը պարտեզից հայտնվել այն վայրում, որտեղ վերականգնել է գիտակցությունը, եթե չլիներ փխրուն սևահողը։ Ակնհայտ է, որ նա այդտեղ է բերվել երկու հոգու կողﬕց, որոնցից ﬔկի ոտնաթաթերը զարմանալիորեն փոքր էին, իսկ մյուսինը՝ անսովոր ﬔծ։ Մի խոսքով, աﬔնից արժանահավատ տարբերակն այն է, որ իր ընկերոջից պակաս համարձակ, կամ պակաս արյունարբու լռակյաց անգլիացին օգնել է կնոջը հեռու տանել գիտակցությունը կորցրած մարդուն վտանգից։

— Այո, սա շատ լավ բիզնես էր, — տրտմագին ասաց հիդրոտեխնիկը, երբ ﬔնք զբաղեցրինք Լոնդոն գնացող գնացքի ﬔր տեղերը։ — Ես կորցրի իմ բթամատը, կորցրի 50 գինեաս, և ի՞նչ ձեռք բերեցի։

— Փորձ, — ծիծաղելով ասաց Հոլմսը։ — Միգուցե այն Ձեզ պետք գա։ Միայն պետք է վերածել այն բառերի, և Դուք, Ձեր կյանքի ﬓացած մասում, կունենաք լավ զրուցակցի համբավ։