Կարմրատամ Աինը
հեղինակ՝ Ժողովրդական |
Կալիգանը մի ագահ ու կոպիտ մանչուկ էր։ նա ոչ ոքի չէր սիրում, միայն ինքն էր, որ կար։ Տանը նստած մնալը նրան ձանձրացրեց և նա որոշեց թողնել գնալ` ուր աչքը կկտրի։ Եվ Կալիգանի մայրը՝ պառավ այրի Մերի Աննան ասաց նրան. Վերցրու շերեփն ու ջրհորից ջուր բեր. ճանապարհի համար կարկանդակ պիտի թխեմ։ Տես, հա՛, ջուրը չթափթփես: Կալիգանը շերեփը վերց֊րեց, գնաց ջրհորից մի կերպ ջուր հանեց ու մինչև ետ գալը ամբողջ ջուրը թափեց։ Մի քիչ ջուր մնաց միայն, այն էլ շերեփի հատակին։ Ու Մերի Աննան նրան ասաց. — Ախր քիչ ջուր ես բերել ինձ համար, է~. կարկանդակը փոքր կլինի։ Որ շատ բերեիր, կարկանդակն էլ մեծ դուրս կգար։ Եվ ճիշտ որ՝ կարկանդակը հազիվ մի պատառ դուրս եկավ։ Ու Մերի Աննան ասաց Կալիդանին. — Որդի'ս, ամբողջ օրր բան չեմ կերել, քո կարկանդակից մի կտոր տուր ինձ։ — Չէ~ մի,— պատասխանեց Կալիգանը,— ինձ հազիվ հերիքի։ Եվ կարկանդակը խոթեց մաղախը։ — Որ այդպես է, չքվի՛ր աչքիցս,— գոչեց Մերի Աննան։ — Դու որ ինձ կարկանդակ չտվեցիր, ես էլ քեզ իմ մայրական օրհնանքը չեմ տա։ — Իսկի պե՛տքս էլ չի,— ասաց Կալիգանը,— դրա համար լաց չեմ լինի։ Ինչի՞ս է պետք քո օրհնանքը, առանց դրան էլ յոլա կգնամ։ Ու մի երգ երգելով, ճանապարհ ընկավ անհոգ։ Գնաց, գնաց դաշտերով ու անտառներով, մեկ էլ տեսավ, որ ճանապարհի մոտ ոչխարներ են արածում։ Ու հենց այդտեղ էլ մի բլրակի լանջին, նստել է ծեր, շատ ծեր մի հովիվ։ Կալիգանը մոտեցավ հուվվին ու հարցրեց. — Ու՞մն են այս ոչխարները, ո՞վ է սրանց տերը. մշակ չի ուզի՞։ Հովիվը նայեց նրան և պատասխանելու փոխարեն քթի մեջ ֆսֆսացրեց.
Իմ տերն է Աինը, Կարմրատամ Աինը։ Գողացել է դուստրերին Հինգ թագավորների։ Չի կերակրում օրերով, Եվ ծեծում է փայտերով. Փայտերն ոսկուց են շինված Ալ մետաքսով են պատած։
«Էհե~ ,— մտածեց ինքն իրեն Կալիգանը,-ինձ այդպիսի տեր պետք չէ»։ Ու շարունակեց ճամփան։ Գնաց մի օր, գնաց երկու օր, ու տեսավ, որ խոզերի մի հսկայական բոլուկ կա այդտեղ ու բլրակի լանջին էլ նստած է խոզարածը։ Եվ Կալիգանը հարցրեց խոզարածին, – Ասա, պապի՛, ո՞վ է քո տերը, մշակ պետք չէ նրան։ Խոզարածը շատ էր ծեր։ Երկար ժամանակ նա լուռ ինչ-որ բան էր մտածում։ Վերջապես ցածր ձայնով քթի տակ փնթփնթաց.
Իմ տերն է Աինը, Կարմրատամ Աինը։ Գողացել է դուստրերին Հինգ թագավորների։ Չի կերակրում օրերով, Եվ ծեծում է փայտերով. Փայտերն ոսկուցեն շինված Ու մետաքսով են պատած։
«Դարձյալ Աինը,— մտածեց զարմացած Կալիգանը։— Ոչ, պետք չէ ինձ այդպիսի տերը։ Լավ կլինի, որ շուտ թողնեմ հեռանամ այս տեղերից»։ Եվ նա արագացրեց քայլերը: Երեկոյան դեմ կովերի մի նախիր տեսավ, իսկ դրա մոտ, կանաչի վրա նստած`երկար ալեհեր մորուքով նախրապանին։ – Այս ո՞ւմ կովերն են,— հարցրեց Կալիգանը. — քո տերն ինձ մշակ չի վերցնի։ Նախրապանը հազիվ լսելի ձայնով երգեց նրա համարնույն երգը կարմրատամ ավազակ Աինի մասին, որը փախցրել դժբախտ աղջիկներին, և սովամահ է անում ու տանջում նրանց: – Ձանձրացա Աինի մասին լսելուց,— զայրացած ասաց Կալիգանը:— Ուր էլ որ գնաս՝ շարունակ Աին ու Աին։ Լավ կլինի շուտ հեռանամ նրանից։—Եվ ավելի արագացրեց քայլերը: Բայց ծերուկը աղաղակեց նրա հետևից. – Ի՞նչ ես անում, անմի՛տ. ուշքի եկ. թե՞ ուզում ես կորչել ոտով-գլխով։ Խոզերը, կովերը և ոչխարները, որոնց դու հանդիպեցիր ճանապարհին, անմեղ, խաղաղ արարածներ են, բայց այն վայրագ գազանները, որոնց կհանդիպես դու, կպատառոտեն քեզ, ինչպես մկնիկի։ — Փչի~ր, վախկոտ ծերուկ, փչի՜ր,— կոշտ ու կոպիտ ասաց Կալիգանն ու շարունակեց ճանապարհը, կարծես թե ոչնչից տեղյակ չի։ Դեռ հարյուր քայլ էլ չէր անցել, մեկ էլ հանկարծ ի~նչ տեսնի... սարսափելի գազաններ են գալիս իր վրա. ամեն մեկը երեք գլուխ ունի, ամեն գլխի վրա՝ չորս պոզ: Գալիս են, մռնչում և ուզում են ուտել իրեն: Նա վախեցավ ու փախավ, վազեց անցավ լեռներով, դաշտերով ու անտառներով, և հանկարծ տեսավ, որ դեմը մի բարձր դղյակի դարպաս կա։ Դարպասը կրնկի վրա բաց էր։ Նա վազեց մտավ ներս ու մեկ էլ հայտնվեց հարուստ կահավորված մի սենյակում։ Սենյակում ոչ մի մարդ չկար։ Վազեց մտավ մյուս սենյակն ու տեսավ, որ այնտեղ էլ ոչ ոք չկա։ Իրեն գցեց երրորդ սենյակը, սա էլ էր դատարկ։ Հապա ո՞ւր են մարդիկ։ Նա սանդուղքով իջավ ցած՝ խոհանոց։ Այստեղ նա տեսավ մի կուզիկ պառավի, որը նստել էր վառարանի մոտ ու գուլպա էր գործում։ – Խնդրում եմ, չվռնդես ինձ, բարի պառավ,— ասաց նա վախից դողդողալով,— թույլ տուր գիշերել պալատում։ – Լա՛վ, մնա,— ասաց պառավը։ — Ոչ ոք քեղ այստեղից չի վռնդում, բայց հազիվ թե այս պալատը դուր գա քեզ։ Ախր սա Կարմրատամ Աինի պալատն է. իսկ նա ոչ ոքի չի խնայում, լափում է թե՛ կանանց, թե՛ ծերունիներին, թե՛ երեխաներին։ Կալիգանի ահն ավելի սաստկացավ, ու նա նետվեց դեպի դուռը, որ փախչի, բայց հիշեց այն սարսափելի երեքգլխանի հրեշներին, որոնք հետապնդում էին իրեն դաշտում, և աղի արցունք թափելով, ասաց. — Թաքցրու ինձ, տատի՛կ, պատսպարիր մինչև առավոտ, մինչև լուսաբաց, իսկ առավոտյան ես գաղտագողի կհեռանամ։ – Մտիր այստեղ, –ասաց կինն ու հրեց գցեց նրան սանդուղքի տակ՝ մի մութ անկյուն։ Այստեղ նա կուչ եկավ ու շուտով քուն մտավ։ Բայց, ահա, սանդուղքը ճռճռաց ու նա իր գլխավերևում ինչ-որ մեկի դանդաղ ու ծանր քայլերի ձայն լսեց, Աինն էր վերադառնում տուն ու աստիճաններով բարձրանում ննջարան: Իսկ ինչո՞ւ կանգ առավ սանդուղքի վրա, ինչո՞ւ է ցած իջնում։ Ա՛յ, մտավ խո֊հանոց... Ի՞նչ է ուզում, ի՞նչ է փնտրում, ինչո՞ւ է բոլոր ծակուծուկերը ափլփում։ Եվ հանկարծ, ասես թե ամպրոպ որոտաց՝ Աինը գազանի պես մռնչաց. – Մարդու հո՜տ եմ առնում, մարդու հո~տ։ Այ թե լավ ընթրիք կունենա՜մ... Եվ նա ահագին թաթը մտցրեց սանդուղքի տակ ու այնտեղից դուրս քաշեց Կալիգանին։ Նայեց Կալիգանը նրան ու լեզուն կապ ընկավ։ Տան չափ վիթխարի Աինը բերանը բացել ու ատամներն էր ժնգժնգացնում, իսկ Աինի ատամները կարմիր, կարմիր էին, ինչպես մարդու արյունը։ Եվ աղաչանք արեց Կալիգանը, որ Աինը խնայի իրեն։ Աինը քրքջաց ու ասաց. – Լա՜վ, կխնայեմ քո կյանքը, եթե դու մի հանելուկ հանես, իսկ եթե ոչ՝ չնեղանա~ս ինձանից... Եվ նա նորից ժնգժնգացրեց ատամները. – Ինչ հանելուկ,— թոթովեց Կալիգանը: – Ասեմ՝ տես, թե ինչ հանելուկ է: Ի՞նչն է ոսկուց ավելի թանկ և արևից ավելի գեղեցիկ։ Կալիգանը վայրկենաբար պատասխանեց. – Քաղցր մեղրաբլիթը ամենալավ բանն է աշխարհում։ Մարդակհրը հռհռաց ու բացականչեց. – Դե՜, քեզ նման հիմարի ի՞նչ խելքի բանն է դա։ Եվ Աինը կախարդական գավազանով խփեց Կալիգանին ու անմիջապես քար դարձրեց։ Կալիգանը մի եղբայր ուներ, Հարոլդ անունով, նա էլ էր կոպիտ ու ագահ։ Երբ նա ցանկացավ ճամփորդել, մայրը նրա համար էլ մի փոքրիկ կարկանդակ թխեց։ Տվեց նրան կարկանդակն ու ասաց, «Մի պատառ կտրիր՝ ինձ տուր, երեկվանից ոչինչ չեմ կերել»։ Տղան պատասխանեց, «Իսկի մի փշուր էլ չեմ տա»։ Եվ գնաց տնից, առանց նույնիսկ մոր կողմը նայելու։ Շուտով նա էլ գերի ընկավ Կարմրատամ Աինի մոտ։ Աինը նրան էլ առաջարկից հանելուկը. – Ի՞նչն է ոսկուց ավելի թանկ ու արևից ավելի գեղեցիկ։ Հարոլդն էլ պատասխանեց, — Մեղրաբլիթը։ Եվ Կարմրատամ Աինը ծիծաղեց նրա վրա ու քար դարձրեց նրան։ Խեղճ այրի Մերի Աննան մի տղա էլ ուներ՝ ամենակրտսերը։ նրա անունը Վալենթայն էր։ Մի անգամ նա մորն ասաց, — Շատ ուշացան եղբայրներս... Չլինի դժբախտություն է պատահել նրանց։ Թույլ տուր ինձ, գնամ գտնեմ, գուցե իմ օգնության կարիքն ունեն։ Եվ ասաց նրան Մերի Աննան։ — Մնա ինձ մոտ, որդյա՛կ իմ, չէ՞ որ դու իմ ամենակրտսերն ես։ — Ոչ, մայրի՛կ, օրհնիր ինձ ու ճանապարհ դիր։ Սիրտս վկայում է, որ նրանց ինչ-որ վատ բան է պատահել։ Եվ ասաց նրան Մերի Աննան. — Դե~ , ի~նչ արած, գնա։ Միայն թե, նախ վերցրու այս շերեփն ու ջրհորից ջուր բեր, բայց տես, հա~, չթափես, չթափթփես։ Եվ տղան մի լիքը շերեփ ջուր բերեց զգուշությամբ, որպեսզի չթափթփի։ Մայրը նրա համար կարկանդակ թխեց ու ասաց, — Մի փոքր կտոր տուր ինձ քո կարկանդակից, ամբողջ օրը բան չեմ կերել: — Վերցրո'ւ, վերցրո'ւ, մայրի՛կ ջան, թեկուզ ամբողջ կարկանդակը, հարազա'տս։ Եվ գրկեց նրան այրի Մերի Աննան ու օրհնեց, բարի ճանապարհ մաղթեց։ Ու գնաց Վալենթայնը նույն ճանապարհով, որով գնացել էին եղբայրները։ Գնաց, գնաց, մեկ էլ զգաց, որ սոված է։ Հանեց պայուսակից կարկանդակի կտորը և հենց որ տարավ բերանը, մոտեցավ մի կուզիկ ու կաղ պառավ, ձեռքը մեկնեց ու ասաց, — Մեռնո՜ւմ եմ քաղցից, մի բան տուր ուտեմ, որդի՛ս, մի կտոր կարկանդակ տո ~ւր... Վալենթայնն ինքն էլ էր քաղցած, բայց ,երբ նայեց խեղճ պառավի տխուր դեմքին, խղճաց ու կարկանդակի կտորը տվեց նրան։ Ու հրաշք կատարվեց։ Կուզիկ պառավը դարձավ մի գեղեցկուհի,մի բարի փերի, նրա պատառոտված ցնցոտիները շքեղ հագուստներ դարձան ու ձեռքին հայտնվեց կախարդական մի փայտիկ։ — Վերցրու այս կախարդական փայտիկը, — ասաց նա։ —Ես բարի ոգի եմ։ Մայրդ օրհնել է քեզ և բարի ճանապարհ մաղթել, դրա համար էլ դու հաջողություն կունենաս քո բոլոր գործերի ու արկածների ժամանակ։ Հենց մորդ օրհնանքն էր, որ ինձ բերեց այստեղ՝ քո ճանապարհը։ Տես, հա~, չկորցնես փայտիկը, քեղ պետք կգա շուտով։ Ու բարի ոգին ամպի նման հալվեց, անէացավ, իսկ Վալենթայնը ուրախ-զվարթ շարունակեց ճանապարհը։ Եվ նա էլ իր եղբայրների նման տեսավ երեք ծեր հովիվներին, լսեց նանց երգը չար հսկա Աինի մասին.
Իմ տերն է Աինը, Կարմրատամ Աինը։ Գողացել է դուստրերին Հինգ թագավորների։ Չի կերակրում օրերով, Եվ ծեծում է փայտերով. Փայտերն ոսկուցեն շինված Ու մետաքսով են պատած։
Ու երբ հայտնվեցին երեքգլխանի սարսափելի գազանները, Վալենթայնը չվախեցավ։ Հենց որ թափահարեց իր կախարդա կան փայտիկը, հրեշներն անմիջապես չքացան։ Նա աներկյուղ մոտեցավ Աինի դղյակին ու որքան ուժ ուներ, թակեց դարպասը։ Նրան ընդառաջ եկավ ալեհեր, կուզիկ կինն ու վախեցած շշնջաց. — Հեռացի՛ր, շո՛ւտ, հեռացի~ր, այսւոեղ արդեն ինչ-որ մարդիկ են եկել և դժբախտություն է պատահել նրանց։ Աինը անողոք ու չար է։ Քաջ Վալենթայնը ասաց, — Ներս թող ինձ, ես ոչ ոքից չեմ վախենում։ Հիմա ես ցո՛ւյց կտամ քո Աինին, թող մի ձեռքս ընկնի, կենդանի չի՛ պրծնի... Պառավն ակամա ներս թողեց տղային ու թաքցրեց սանդուղքի տակ մառանում։ Ու նորից ճռճռաց սանդուղքը և Աինը ներս ընկավ խոհանոց։ Նա բերանն ուժգին չփչփացրեց և ամբողջ տնով մեկ բղավեց. — Մարդու հո~տ եմ առնում, մարդու հո~տ, ա~յ թե լավ ընթրիք կունենամ, հա ~։ Ու ձեռքը կոխելով սանդուղքի տակ, դուրս քաշեց Վալենթայնին։ — Հապա մի գուշակիր իմ հանելուկը, այն ի՞նչն է ինչ, ոսկուց թանկ է, արևից գեղեցիկ։ Եվ Վալենթայնը առանց երկար մտածելու պատասխանեց. — Ոսկուց թանկ և արևից գեղեցիկ, մեղրից քաղցր և աշխարհում ամենալավ բանը սիրող մոր օրհնանքն է։ — Հանե~ց, գուշակե~ց,— գոչեց մարդակերն ու լաց եղավ։ Նրա կարմիր ատամները ժնգժնգում էին երկյուղից։ Մարդիկ վաղուց նախագուշակել էին, որ ով լուծի այդ հանելուկը, կհաղթի ու կկործանի մարդակերին։ Չարագործի թևերը թուլացան, և նա աղերսեց խնայել իրեն։ Բայց քաջ պատանին վերցրեց կացինը և մի հարվածով կտրեց հսկայի գլուխը, իսկ հետո պառավից վերցրեց բանալիները, իջավ դղյակի նկուղը և ազատեց այն խեղճ աղջիկներին, որոնց տանջում ու չարչարում էր հսկան։ Նրանք դուրս եկան բանտից, ուրախ երգերով փառաբանելով իրենց ազատարարին։ Վալենթայնը ժամանակ չուներ ուրախանալու ու զվարճանալու։ Նա թողեց պարող աղջիկներին կանաչ մարգագետնում ու վազեց հին, բարձիթողի արված այգին, երկու մամռոտած քարերի մոտ, որոնք ընկած էին թփերի տակ։ Քարերը սառն էին ու լպրծուն, նրանց վրայով սողում էին դոդոշներն ու մողեսները։ Ոչ մի րոպե չհապաղելով, Վալենթայնը թափահարեց իր կախարդական փայտիկը, և քարերը կեդանացան, շարժվեցին, ցատկոտեցին ու դարձան Վալենթայնի եղբայրները։ Եղբայրներն ընկան Վալենթայնի վզովն ու սրտանց շնորհակալ եղան, որ նա ազատեց իրենց չար կախարդանքից։ — Մենք էլ երբեք, երբեք մեր մորն ամենափոքր վիշտ անգամ չենք պատճառի։ Մենք տեսնում ենք, թե ինչքա ն մեծ ուժ է թաքնված մայրական սիրո մեջ։ Բոլորն էլ երջանիկ էին։ Պատանիներն ու աղջիկները ձեռք֊ ձեռքի տվին ու ծիծաղելով տուն վազեցին դաշտերով ու անտառներով։ Եվ որքան ուրախացան նրանց բարեկամներն ու հարազատները, երբ տեսան, որ նրանք ողջ ու առողջ, ազատ և ուրախ են։ Եվ բոլորը գովաբանեցին կտրիճ Վալենթայնին։ Պառավ Մերի Աննան մինչև իր կյանքի վերջը հպարտանում էր նրա քաջագործություններով ու շարունակ պնդում, թե վախկոտ են լինում միայն չար մարդիկ, իսկ նրանք, ովքեր բարի են, մեծահոգի և առատաձեռն, բոլորն էլ քաջ ենլինում։
