Ոսկյա Արշալույսը

հեղինակ՝ Ջեկ Լոնդոն թարգմանիչ՝ Էդուարդ Ավագյան

Լոն Մաք֊Ֆեյնը մի քիչ զայրացած էր իր ծխախոտի քիսան կորցնելու պատճառով, թե չէ մինչև տեղ հասնելը Անսպասելի լճի մոտ զտնվող խրճիթի մասին մի բան կպատմեր։ Ամբողջ օրը անդադար, նորից ու նորից փոխարինելով իրար, մենք գնում էինք նարտերի առջևից, ձյան մեջ շների համար արահետ գցելով։ Ձյուն տրորելը դժվար աշխատանք է և նա շատախոսելու հնարավորություն չի տալիս, բայց էլի կեսօրին, երբ մենք կանգ առանք սուրճ եփելու համար, Լոն Մաք֊Ֆեյնը կարող էր շունչը ետ բերել ու մի որևէ բան պատմել։ Սակայն նա ոչինչ էլ չպատմեց։ Անսպասելի լի՞ճը։ Պարզվեց, որ ինձ համար դա Անսպասելի մի խրճիթ էր։ Ես մինչ այդ ոչինչ չէի լսել դրա մասին։ Խոստովանում եմ, որ մի քիչ հոգնել էի։ Ես անընդհատ սպասում էի, թե Լոնը երբ պետք է կարգադրի, որ գոնե մի ժամ կանգ առնենք հանգստանալու համար, բայց ես շատ հպարտ էի, որ առաջարկեի դադար առնել կամ հարցնեի, թե ի՞նչ է մտադիր անելու, չնայած, ի միջի այլոց, նա ծառայում էր ինձ մոտ և ես նրան քիչ փող չէի վճարում այն բանի համար, որ քշի իմ շները և կատարի իմ հրամանները։ Թե կուզեք իմանալ, ինքս էլ էի մի քիչ զայրացած։ Նա ոչինչ էլ չէր ասում, ես էլ որոշեցի ոչինչ չհարցնել, եթե մինչև անգամ ամբողջ գիշեր գնալու լինեինք։

Այդ խրճիթը բոլորովին անսպասելի հայտնվեց մեր առջևում։ Ուղևորության ամբողջ շաբաթվա ընթացքում մենք ոչ մի շունչ կենդանու չէինք հանդիպել և ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ես մտածում էի, թե մենք շատ քիչ հույսեր ունենք եկող շաբաթ էլ որևէ մարդու հանդիպելու։ Եվ հանկարծ, հենց մեր քթների տակ, տեսանք այդ խրճիթը, որի լուսամատից մի թույլ լույս էր երևում, իսկ ծխնելույզից ոլոր-մոլոր ծուխ էր բարձրանում։

— Ինչո՞ւ ինձ չասացիք...— սկսեցի ես, բայց Լոնը ընդհատելով ինձ, փնթփնթաց.

— Անսպասելի լիճը... այստեղից մի կես մղոն կլինի, փոքրիկ գետակից այն կողմը։ Սա պարզապես լճակ է։

— Բայց այս խրճիթը... Ո՞վ է այնտեղ ապրում։

— Մի կին,— լսվեց պատասխանը։

Հենց այդ պահին էլ Լոնը թակեց դուռը և մի կանացի ձայն ներս հրավիրեց։

— Դուք վերջերս Դեյվին չե՞ք հանդիպել,— հարցրեց կինը։

— Ոչ,— անփույթ պատասխանեց Լոնը,— ես ուրիշ տեղերում էի, Սյորքլից այն կողմ։ Իսկ Դեյվը չէ՞ որ վերև, դեպի Դոուսոն է գնացել։

Կինը գլխով արեց և Լոնը սկսեց շների կապերը քանդել, իսկ ես բացեցի նարտերի վրա կապված քնապարկերը և խրճիթ բերեցի։ Խրճիթը մի մեծ սենյակ էր և կինը այստեղ մենակ էր ապրում։ Նա ցույց տվեց վառարանը, որի վրա ջուր էր եռում և Լոնը սկսեց ընթրիք պատրաստել, իսկ ես բացեցի չորացրած ձկան պարկը և կերակրեցի շներին։ Սպասում էի, որ Լոնը ինձ կներկայացնի տանտիրուհուն և զայրացա, որ նա այդ չարեց։ Ախր պարզ երևում էր, որ նրանք հին ծանոթներ են։

— Դուք չէ՞ որ Լոն Մաք-Ֆեյնն եք,— լսեցի կնոջ հարցը։— Ես հիշում եմ ձեզ։ Վերջին անգամ, կարծեմ, ձեզ շոգենավի վրա եմ տեսել։ Ես հիշում եմ...

Նա անսպասելի ձայնը կտրեց, ասես մի սարսափելի բան տեսավ։ Ես դա զգացի այն վախից, որը մի պահ փայլեց նրա աչքերում։ Զարմացա, որ կնոջ խոսքերն ու արարքը շատ հուզեցին Լոնին։ Նրա դեմքին հուսահատություն երևաց, բայց ձայնը շատ սրտագին ու մեղմ հնչեց.

— Վերջին անգամ մենք իրար հանդիպել ենք Դոուսոնում, երբ նշվում էր, ոչ այն է թագուհու հարսանիքի հոբելյանը, ոչ այն է ծննդյան տարեդարձը։ Մի՞թե չեք հիշում. գետի վրա կանոեների մրցություն էր, հետո էլ գլխավոր փողոցում շների մրցություն կազմակերպվեց՝ արգելքներով։

Սարսափը անհետացավ կնոջ աչքերից և նա բոլորովին ասես փոխվեց։

— Ախ, հա՜, ես հիմա բոլորը հիշեցի,— ասաց նա։— Եվ դուք լողի մեջ հաղթեցիք։

— Դեյվի գործերը ինչպե՞ս են։ Երևի մի նոր երակ է գտել,— հարցրեց Լոնը, ասես չլսելով թե իրեն ինչ են ասում։

Կինը ժպտաց ու գլխով արեց, հետո, նկատելով, որ ես քանդել եմ քնապարկերը, ցույց տվեց սենյակի հեռավոր անկյունը, ուր պետք է փռեի անկողինները։ Նրա մահճակալը, ինչպես նկատեցի, գտնվում էր մյուս անկյունում։

— Երբ ես շների հաչոց լսեցի, կարծեցի թե Դեյվն է վերադառնում,— ասաց նա։

Կինը այլևս ոչինչ չասաց, միայն նայում էր, թե Լոնը ինչպես է ընթրիք պատրաստում, և կարծես ականջ էր դնում, թե դրսից ջան ձայն չի՞ լսվում։ Պառկեցի անկողնու վրա և սկսեցի ծխել ու սպասել։ Գլխի էի ընկնում, որ այստեղ ինչ-որ գաղտնիք կա, բայց ոչինչ չէի կարողանում հասկանալ։ Սատանան գիտի, թե Լոնը ինչու մինչև տեղ հասնելը մի խոսք անգամ չասաց խրճիթի մասին։

Կինը չէր տեսնում, որ նայում եմ իրեն, իսկ ես նայում էի նրա դեմքին և ինչքան շատ էի նայում, այնքան աչքս նրանից չէի կարողանում կտրել։ Դա չտեսնված գեղեցիկ դեմք էր։ Կարող եմ ասել, որ նրանում ոչ երկրային մի բան կար, փայլում էր ինչ֊որ լույսից, հատուկ մի արտահայտությունից կամ էլ ինչ֊որ բանից, որը «չես կարող հանդիպել ո՛չ ցամաքի վրա, ո՛չ էլ ծովում»։ Վախը և սարսափը բոլորովին անհետացան և հիմա դեմքը բոլորովին անդորր էր ու հիասքանչ, եթե «անդորր» բառով կարելի է բնորոշել այն անըմբռնելի ու խորհրդավոր բանը, որը չես կարող ո՛չ փայլ, ո՛չ պայծառություն, ո՛չ էլ արտահայտություն կոչել։

Անսպասելի նա շրջվեց իմ կողմը և կարծես թե առաջին անգամ տեսավ իմ ներկայությանը։

— Դուք վերջերս Դեյվին տեսե՞լ եք,— հարցրեց նա։

Իմ լեզվի ծայրին էր արդեն՝ «Իսկ Դեյվը ո՞վ է»,— հարցը, որ հանկարծ Լոնը, տապակվող ճարպի ծխի մեջ կորած, հազաց։ Գուցե նա ծխից հազաց, բայց ես մտածեցի, որ դա ինչ-որ նշան է, և ես կուլ տվեցի իմ հարցը։

— Ո՛չ, չեմ տեսել,— պատասխանեցի,— ես այս տեղերում նոր մարդ եմ...

— Դուք իսկապես չե՞ք լսել Դեյվի մասին, Մեծ Դեյվ Ուոլշի մասին,— ընդհատեց նա ինձ։

— Գիտեք ինչ,— ասացի մեղավոր տոնով,— ես նոր մարդ եմ։ Ես մեծ մասամբ Ստորին հոսանքներում եմ ապրել, Նոմի մոտերքը։

— Նրան պատմեք Դեյվի մասին,— դարձավ նա Լոնին։

Երևի, այս խնդիրքը Ջոնին համբերությունից հանեց, բայց նա սկսեց պատմել այն նույն սրտագին ու մեղմ ձայնով, որը ես սկզբից էի նկատել։ Դա ինձ չափազանց սրտագին ու մեղմ թվաց և այդ բանը զայրացրեց ինձ։

— Օ՜, Դեյվը հիանալի տղա է,— սկսեց Լոնը։— Ոտից գլուխ իսկական տղամարդ, իսկ հասակը վեց ֆուտ ու չորս դյույմ կլինի, առանց կոշիկների։ Նրա խոսքը պարտամուրհակի պես հաստատ է։ Եվ եթե որևէ մեկը փորձի պնդել, թե Դեյվը թեկուզ մի անգամ սուտ է խոսել, ապա հենց ինքն է սուտ խոսողը։ Եվ այդ մարդը ստիպված կլինի ինձ հետ գործ ունենալ, իհարկե, եթե նրանից ինչ֊որ բան մնա, Դեյվի հաշիվ տեսնելուց հետո։ Որովհետև Դեյվը իսկական կռվող է։ Այո՛, այո՛, իսկական կռվող, որի նմանը հիմա չես հանդիպի։ Նա գրիզլի արջ էր որսացել քսանութ տրամաչափի խաղալիք հրացանով։ Ճիշտ է, արջը նրան մի քիչ գզել էր, բայց Դեյվը գիտեր, թե ինչ էր անում։ Նա դիտմամբ էր քարանձավ մտել, որ այնտեղից թրխկացնի այդ գրիզլիին։ Նա ոչնչից էլ լի վախենում։ Նա փողի վրա չի դողում, իսկ երբ փող չի ունենում, ապա պատրաստ է տալու իր վերջին շապիկը, վերջին լուցկին։ Մի՞թե նա չէր, որ երեք շաբաթվա մեջ չորացրեց Անսպասելի լիճը և այնտեղից ինը հարյուր հազարի ոսկի հանեց։

Կինը հպարտությունից կարմրած, գլխով արեց։ Նա մեծ հետաքրքրությամբ էր հետևում պատմողի յուրաքանչյուր բառին։

— Ես պետք է ասեմ,— շարունակեց Լոնը,— շա՜տ եմ տխրել, որ այսօր այստեղ չհանդիպեցի Դեյվին։

Լոնը ընթրիքը դրեց սեղանին, որը եղևնու տաշած փայտերից էր, և մենք սկսեցինք ուտել։ Կինը դրսից շան հաչոցի ձայն լսեց, մոտեցավ դռներին, բացեց և սկսեց ականջ դնել։

— Իսկ ո՞ւր է Դեյվ Ուոլշը,— ցածրաձայն հարցրեցի ես։

— Մեռել է,— պատասխանեց Լոնը։— Ո՞վ գիտի, հիմա դժոխքում է։ Ի՜նչ իմանամ։ Փակեք ձեր բերանը...

— Բայց չէ՞ որ հենց նոր ասացիք, թե հույս ունեիք այսօր նրան հանդիպել այստեղ,— ասացի ես։

— Վերջապես ձեր բերանը չե՞ք փակելու,— նույնպես ցածր ձայնով ասաց Լոնը։

Կինը ծածկեց դուռը և ետ եկավ։ Ես նստած մտածում էի այն մասին, թե այս մարդը, որը հրամայեց բերանս փակ պահել, ինձանից ամիսը երկու հարյուր հիսուն դոլար ռոճիկ ու դրա հետ էլ ուտելիք է ստանում։

Լոնը սկսեց լվանալ ամանները, իսկ ես ծխում ու նայում էի այդ կնոջը։ Նա ավելի հմայիչ էր թվում, չնայած նրա գեղեցկությունը զարմանալի էր ու անսովոր։ Աչքս չկտրելով նրանից, հինգ րոպե անընդհատ նայում էի, իսկ հետո ստիպեցի ինձ իրական աշխարհ վերադառնալ և նայել Լոն Մաք-Ֆեյնին։ Դա ինձ հնարավորություն տվեց անժխտելի կերպով հասկանալու այն փաստը, որ այդ կինը նույնպես իրական արարած է։ Սկզբում ես կարծում էի, որ նա Դեյվ Ուոլշի կինն է, բայց եթե, ինչպես Լոնն ասաց, Դեյվ Ուոլշը մեռել է, ապա այդ կինը նրա այրին է։

Մենք շուտ պառկեցինք քնելու, քանի որ առավոտյան մեզ ծանր աշխատանք էր սպասվում։ Հենց որ Լոնը մտավ վերմակի տակ, ես սիրտ արեցի նրան մի հարց տալ.

— Այդ կինը խելագա՞ր է։

— Նա ոնց որ լուսնոտ լինի,— պատասխանեց Լոնը։

Եվ մինչ ես կպատրաստեի մյուս հարցը, Լոն Մաք-Ֆեյնը, կարող եմ երդվել, արդեն քնած էր։ Նա միշտ այսպես էր քնում, մտնում էր վերմակի տակ, փակում աչքերը և պատրաստ է։ Միայն շնչառության թեթև գոլորշին էր երևում։ Լոնը երբեք էլ չէր խռմփացնում։

Առավոտյան մենք ոտքի վրա նախաճաշեցինք, շներին մի բան տվեցինք, բեռնեցինք նարտը և ճանապարհ ընկանք։ Մենք հրաժեշտ տվեցինք կնոջը։ Նա երկար ժամանակ կանգնած էր դռան շեմքին և հայացքով մեզ ճանապարհ էր դնում։ Ես ինձ հետ տարա այդ երկնային գեղեցկության պատկերը, նա կարծես թե տպավորվեց իմ աչքերում և բավական էր կոպերս փակեի, նրան նորից էի տեսնում։ Անսպասելի լիճը սովորական ճանապարհներից հեռու է ընկած և արահետներն այստեղ տրորված չէինք Լոնը և ես հերթով մեր լայն, հյուսովի դահուկներով առջևում տրորում էինք փխրուն ձյունը, որ շները չխրվեն։ Անընդհատ իմ լեզվի ծայրին մի հարց էր պտտվում. «Բայց չէ՞ որ դուք ասացիք, թե հույս ունեիք Դեյվ Ուոլշին խրճիթում հանդիպելու»։ Բայց ես զսպում էի ինձ։ Ես որոշեցի սպասել մեր կեսօրվա դադարին։ Բայց կեսօրին էլ մենք շարունակեցինք գնալ, որովհետև ինչպես Լոնը բացատրեց, Թիլիի ու մի ուրիշ գետակի միացման տեղում գտնվում է իշայծյամի որսորդների իջևանատեղը, և մենք լույսով կարող ենք այնտեղ հասնել։ Սակայն մինչև մութն ընկնելը մեզ չհաջողվեց հասնել, քանի որ մեր ուղեցույց շունը՝ Բրայթը, իր թիակը ջարդեց և մի ժամ չարչարվելուց հետո ստիպված եղանք խեղճին գնդակահարել։ Հետո, երբ մենք անցնում էինք սառած Թիլիով, գերանների կույտերի վրա մեր նարտը շուռ եկավ և ստիպված եղանք կանգ առնել ու նորոգել դահուկները։ Մինչ Լոնը զբաղված էր նորոգելով, ես ընթրիք պատրաստեցի և կերակրեցի շներին, իսկ հետո միասին գնացինք գիշերվա համար փայտ և սառույց հավաքելու։ Դրանից հետո նստոտեցինք մեր վերմակների վրա, մոկասինները կախեցինք ճյուղերից, կրակի դիմաց, որ չորանան, իսկ մենք սկսեցինք ծխել։

— Դուք այդ կնոջը չգիտեի՞ք,— անսպասելի հարցրեց Լոնը։

Ես բացասաբար շարժեցի գլուխս։

— Դուք ուշադրություն դարձրեցի՞ք նրա մազերի և աչքերի գույնին, նրա կազմվածքին։ Ահա դրանից էլ ստացել է իր անունը։ Նա նման է արևածագի առաջին ջերմ արշալույսին։ Նրան հենց այդպես էլ ասում են. Ոսկյա Արշալույս։ Մի՞թե երբեք նրա մասին չեք լսել։

Իմ հիշողության ծալքերում անորոշ ու աղոտ մի զգացում կար, որ կարծես թե ինչ֊որ Ժամանակ լսել եմ այդ անունը, բայց դա էլի ինձ ոչինչ չէր հուշում։

— Ոսկյա Արշալո՞ւյս,— կրկնեցի ես։— Ոնց օր պարուհու անուն լինի։

Լոնը գլուխը օրորեց։

— Չէ՛, նա, այնուամենայնիվ, կարգին կին էր, թեկուզ հենց այդ իմաստով, չնայած մի սարսափելի մեղք էր գործել։

— Իսկ ինչո՞ւ եք անցյալ ժամանակով պատմում, կարծեք մեռածի մասին եք խոսում։

— Որովհետև նրա գիտակցությունը խավարել է, և դա նույնն է, ինչ մահվան խավարը։ Ոսկյա Արշալույսը, որին ես գիտեի, որին գիտեր Դոուսոնը, իսկ ավելի վաղ՝ Քառասուներորդ Մղոնը, մեռել է։ Այդ լռակյաց, խելագար արարածը, որին երեկ տեսանք, Ոսկյա Արշալույսը չէ։

— Իսկ Դե՞յվը,— հարցրեցի ես։

— Նա՛ է կառուցել այս խրճիթը,— պատասխանեց Լոնը։- Նա այս խրճիթը կառուցել էր նրա... և իր համար։ Նա մեռավ։ Իսկ կինը սպասում է։ Նա համարյա թե համոզված է, որ Դեյվը կենդանի է։ Ո՞վ կարող է հասկանալ խելագար ուղեղի քմահաճույքը։ Գուցե և հաստատ համոզված է, թե նա չի մեռել։ Դրա համար էլ սպասում է այն խրճիթում որը նա է կառուցել։ Ինչո՞ւ անհանգստացնել մեռածներին։ Եվ ո՞վ պիտի արթնացնի կենդանի մարդուն, որը իսկապես մեռած է։ Այդ բանը, համենայն դեպս, ինձ պետք չէ և դրա համար էլ ձևացրեցի, որ իբր թե կարծում էի երեկ երեկոյան կհանդիպեմ Դեյվ Ուոլշին։ Գրազ եմ գալիս, ես նրանից ավելի շատ կզարմանայի, եթե իսկապես հանդիպեի նրան։

— Ոչինչ չեմ հասկանում,— ասացի ես։— Պատմեք ամբողջ պատմությունը սկզբից, ինչպես վայել է սպիտակամորթին։

Եվ Լոնը սկսեց պատմել։

— Մի ծերուկ ֆրանսիացի կար, Վիկտոր Շովե անունով, ծնվել էր Ֆրանսիայի հարավում։ Նա Կալիֆոռնիա եկավ ոսկու տենդի ժամանակ։ Առաջիններից մեկն էր։ Նա ոսկի չգտավ, բայց դրա փոխարեն սկսեց ոսկի ստանալ շշերից, կարճ ասած, սկսեց խաղող աճեցնել և գինի պատրաստել։ Նա գնում էր ոսկեխույզների հետևից։ Դրա համար էլ նա անցավ Չիլկութով և Յուքոնի հոսանքով գնաց մինչև Ալյասկա, Քարմաքի հայտնագործությունից դեռ շա՜տ առաջ։ Այն հողամասն, ուր փռված է Տասներորդ Մղոն բնակավայրը, Շովեն է հայտնաբերել։ Նա էր առաջին փոստը Արկտիկ֊սիթի բերել։ Նա էր, որ մոտ տասներկու տարի առաջ հայտ ներկայացրեց Փորքուփայնի քարածխահանքերի համար։ Նիպեննուքի երկրում նա հայտնաբերեց Լոֆտուսի հանքը։ Պետք է ասել, որ Վիկտոր Շովեն ջերմեռանդ կաթոլիկ էր, որը կյանքում երկու բան էր սիրում՝ գինի և կին։ Նա սիրում էր ամեն տեսակի գինի, իսկ կանանցից միայն մեկին, իսկ այդ մեկը Մարի Շովեի մայրն էր։

Այստեղ ես բարձրաձայն հոգոց հանեցի, ինքս ինձ վրա զայրանալով, երբ մտածեցի, որ այս մարդուն ամիսը երկու հարյուր հիսուն դոլար եմ վճարում։

— Ի՞նչ պատահեց,— հարցրեց Լոնը։

— Ի՞նչ պատահեց, ի՞նչ պատահեց,— դժգոհ փնթփնթացի ես։— Կարծում էի, որ դուք կպատմեք Ոսկյա Արշալույսի մասին։ Ինձ պետք չէ ձեր այդ ծերուկ գինեմոլ ֆրանսիացու կյանքի նկարագրությունը։

Լոնը հանդարտ ծծեց ծխամորճը, ծուխը ներս քաշեց և մի կողմ դրեց։

— Բայց չէ՞ որ խնդրեցիք սկզբից պատմել,— ասաց նա։

— Այո,― ասացի ես,— հենց սկզբից։

— Իսկ Ոսկյա Արշալույսի կյանքի պատմության սկիզբը հենց ձեր գինեմոլ ֆրանսիացին է, որովհետև նա Մարի Շովեի հայրն է, իսկ Մարի Շովեն էլ հենց Ոսկյա Արշալույսն է։ Էլ ի՞նչ եք ուզում։ Վիկտոր Շովեի բախտը երբեք էլ իսկականից չէր բանում։ Նա մի կերպ ծայրը ծայրին էր հասցնում և մեծացնում էր Մարիին, որը հիշեցնում էր նրան իր միակ ու սիրալիր կնոջը։ Նա հոգին էլ չէր խնայում աղջկա համար։ Հենց նա էլ աղջկան այդպիսի քնքուշ անունով կնքեց՝ Ոսկյա Արշալույս։ Ոսկյա Արշալույս գետակը նրա պատվին է այդպես կոչվում, համանուն բնակավայրը՝ նույնպես։ Ծերուկը բնակավայրեր գտնելու մեծ վարպետ էր, միայն թե ինքը երբեք այնտեղ չէր ապրում։

Իսկ հիմա ազնվորեն ասեք,— շարունակեց Լոնը, իր սովորության համաձայն անսպասելի փոխելով տոնը,— ահա դուք տեսել եք նրան։ Ի՞նչ եք մտածում նրա մասին. նրա արտաքինը ես նկատի ունեմ։ Դուք ի՞նչ եք կարծում, նա գեղեցի՞կ է։

— Զարմանալի գեղեցկուհի է,— պատասխանեցի ես։— Կյանքումս նմանը չեմ տեսել։ Երեկ երեկոյան, չնայած գլխի ընկա, որ խելագար է, բայց չէի կարողանում աչքս նրանից կտրել։ Եվ դա հետաքրքրասիրություն չէր։ Ես ապշել էի, պարզապես ապշել նրա անսովոր գեղեցկությունից։

— Ուղեղը մթագնելուց առաջ նա ավելի գեղեցիկ էր,— մեղմ ձայնով ասաց Լոնը։— Իսկապես որ Ոսկյա Արշալույս էր։ Նա խոցում էր տղամարդկանց սրտերը, խելքից հանում։ Նա հազիվհազ հիշեց, որ Դոուսոնում կանոեների մրցության մամանակ հաղթեցի, բայց չէ՞ որ ես սիրում էի այդ կնոջը և ինքն էլ էր ասում, թե սիրում է ինձ։ Նրա գեղեցկությունը իրեն էր ենթարկում բոլոր տղամարդկանց։ Պարիսը, երևի, նրան կտար Էրիսի խնձորը և ոչ մի Տրոյական պատերազմ էլ չէր լինի, բայց նա էլի կլքեր Պարիսին։ Հիմա այդ կինը ապրում է խավարում։ Եվ նա, որ այդպես փոփոխամիտ բնավորություն ուներ, առաջին անգամ հավատարիմ է, հավատարիմ ստվերին, մեռածին, մի մարդու, որի մահվանը նա չի հավատում։

Եվ դա գիտե՞ք ինչպես եղավ։ Դուք հիշո՞ւմ եք, որ ես երեկ պատմեցի Դեյվ Ուոլշի, Մեծ Դեյվ Ուոլշի մասին։ Նա հենց այնպիսին էր, ինչպես պատմեցի և, թերևս, հազար անգամ ավելի լավը։ Նա այս կողմերը եկավ ութսունական թվականների վերջերին և ձեր համեմատությամբ, առաջիններից մեկն էր։ Այն ժամանակ քսան տարեկան էր։ Առողջ էր և ցուլի նման համարձակ։ Երբ լրացավ քսանհինգ տարին, նա կարողանում էր բարձրացնել ալյուրով լցված տասներեք պարկ, ամեն մեկը հիսուն ֆանտ քաշով։ Սկզբում սովը ամեն տարվա վերջին նրան քշում էր այստեղից։ Այն ժամանակ սա մի ամայի երկիր էր։ Ո՛չ գետային շոգենավեր կային, ո՛չ պարեն, ոչի՜նչ, բացի սաղմոնից և մեկ էլ ձյան վրա սփռված ճագարների հետքերից։ Բայց այն բանից հետո, երբ սովը նրան երեք անգամ քշեց, նա հայտարարեց, թե բավական է, և մյուս տարի մնաց տեղում։ Դեյվը, երբ որսը հաջող էր լինում, սնվում էր միայն մսով։ Նա այդ ձմեռ տասնմեկ շուն կերավ, բայց չհեռացավ։ Մյուս ձմեռ էլ մնաց և հաջորդ ձմեռն էլ։ Այդ ժամանակվանից սկսած, չէր հեռանում այս տեղերից։ Նա ցուլի պես առողջ էր։ Այնքան կարող էր աշխատել, որ աշխարհիս ամենաուժեղ տղամարդն էլ հալից կընկներ։ Նա ուզածդ չիլկութցի հնդկացուց էլ շատ բեռ կարող էր տանել։ Կարող էր սթիք հնդկացուց էլ լավ թիավարել, կարող էր ամբողջ օրը թաց ոտքերով ճանապարհ գնալ, երբ ջերմաչափը հիսուն աստիճանից ներքև էր ցույց տալիս, իսկ սա, պետք է ասել, մի բան նշանակում է։ Ձեր ոտքերը ցուրտը կտանի քսանհինգ աստիճան սառնամանիքի ժամանակ, եթե թրջեք և ոտնամաններդ չփոխեք։

Դեյվ Ուոլշը ցուլի պես ուժեղ էր։ Դրա հետ միասին նա հեզ ու պարզսիրտ մի տղա էր։ Ուզածդ մարդը կարող էր խաբել նրան, իջևանատեղի ամենավերջին սրիկան էլ կարող էր նրանից դուրս քաշել վերջին դոլարը։ «Դա ինձ չի վշտացնում,— ծիծաղում էր Դեյվը, երբ նրան ասում էին, թե ինքը անտարբեր մարդ է,— դրանից ես գիշերները չեմ արթնանում»։ Միայն թե մի՛ կարծեք, որ նա կամք չուներ։ Հիշո՞ւմ եք, ես պատմեցի, թե նա ինչպես մի ինչ֊որ քոսոտ հրացանով արջի վրա էր գնացել։ Երբ որ գործը տուրուդմփոցին էր հասնում, Դեյվը անզուսպ էր դառնում։ Նրան անկարելի էր կանգնեցնել, երբ կռվի մեջ էր մտնում։ Թույլերի նկատմամբ մեղմ էր ու բարի, բայց ուժեղը պետք է նրան ճանապարհ տար։ Մի խոսքով, այնպիսի տղամարդ էր, որին սիրում էին տղամարդիկ, իսկ սա ամենաբարձր գովեստն է։

Դեյվը բոլորի նման Դոուսոն չշտապեց, երբ Քարմաքը Բոնանցայում ոսկու երակի հանդիպեց։ Դեյվը այդ Ժամանակ գործ էր սկսել Մամմոն-քրիկում։ Նա այնտեղ ոսկու հանքեր էր հայտնաբերել։ Այդ ձմեռ ավազը լվանալուց հետո ութսունչորս հազարի ոսկի ստացավ և իր հողամասը ցցապատեց, որը խոստանում էր մյուս ձմեռ մի երկու հարյուր հազար էլ տալ։ Երբ ամառը եկավ և հողը փափկեց, նա Յուքոնի հոսանքով վեր՝ դեպի Դոուսոն գնաց, որպեսզի տեսնի, թե իրենից ի՞նչ է ներկայացնում Քարմաքի հողամասը։ Հենց այդտեղ էլ նա հան դիպեց Ոսկյա Արշալույսին։ Ես հիշում եմ այդ գիշերը։ Եվ երբեք չե՛մ մոռանա։ Դա եղավ բոլորովին անսպասելի։ Սարսափելի է մտածել, որ այդ ուժեղ մարդը դարձավ բոլորովին անօգնական այնպիսի մի թույլ, շիկահեր կնոջ քնքուշ հայացքի ներքո, ինչպիսին Ոսկյա Արշալույսն էր։ Դա պատահեց նրա հոր՝ ծերուկ Վիկտոր Շովեի խրճիթում։ Ընկերներից մեկը Դեյվին այնտեղ տարավ, որպեսզի խոսեն Մամմոն֊քրիկի վրա գտնվող բնակավայրերի դիրքի մասին։ Սակայն Դեյվը խոսում էր անտրամադիր և չմտածված։ Ասացի ձեզ, չէ՞ որ Ոսկյա Արշալույսի միայն տեսքը Դեյվին բոլորովին խելքից հանել էր։ Ծերուկ Վիկտոր Շովեն Դեյվի գնալուց հետո հավատացնում էր, որ նա հարբած էր։ Իսկ նա իսկապես որ հարբած էր։ Բայց այդ թունդ խմիչքը, որը շշմեցրել էր նրա գլուխը, Ոսկյա Արշալույսն էր։

Գործը վճռեց այն առաջին հայացքը, որ Դեյվը գցեց աղջկա վրա։ Դեյվը մի շաբաթ հետո Յուքոնով ներքև չգնաց, ինչպես մտադիր էր։ Նա այդտեղ մնաց մեկ ամիս, երկու ամիս, ամբողջ ամառը։ Իսկ մենք, որ տանջվում էինք այդ աղջկա թովչանքից, ամեն ինչ հասկանում էինք և գուշակում, թե այդ բոլորը ինչով կվերջանա։ Մենք չէինք կասկածում, որ Ոսկյա Արշալույսը վերջապես գտել է իր սրտի տիրոջը։ Իսկ ինչո՞ւ ոչ։ Դեյվ Ուոլշի մասին առասպելներ էին պատմում։ Նա Մամմոն֊քրիկի թագավորն էր, մարդ, որը գտել էր Մամմոն-քրիկի ոսկու հանքերը, հին խմորի ոսկեխույզ, այս երկրամասի առաջին հետախույզներից մեկը։ Տղամարդիկ շրջվում էին, երբ նա անցնում էր իրենց մոտից և հարգալից շշնջում էին. «Սա Դեյվ Ուոլշն է»։ Ինչո՞ւ չէ։ Նա վեց ֆուտ ու չորս դյույմ հասակ ուներ, շիկահեր գանգուրները ընկնում էին ուսերին։ Մի հոյակապ խարտյաշ հսկա էր, որը արդեն երեսունմեկ տարեկան էր։

Դեյվը դուր եկավ Ոսկյա Արշալույսին։ Աղջիկը երեկույթներին միշտ նրա հետ էր պարում և ամառվա վերջերին հայտնի դարձավ, որ նրանք նշանվել են։ Եկավ աշունը և Դեյվը պիտի Մամմոն-քրիկ վերադառնար ձմեռային աշխատանքների համար, բայց Ոսկյա Արշալույսը ցանկացավ հարսանիքը մի քիչ հետաձգել։ Դեյվը Դասքի Բերնսին ուղարկեց Մամմոն-քրիկի ոսկու հանքերում աշխատելու, իսկ ինքը մնաց Դոուսոնում։ Բայց դրանից քիչ օգուտ կար։ Աղջկա գլուխն էր մտել մի քիչ ժամանակ իր ազատությոմէը պահպանելու միտքը և նա որոշել էր ամուսնությունը հետաձգել մինչև հաջորդ տարին։ Դրա համար էլ հենց որ գետը մի քիչ սառեց, Դեյվն իր շնասահնակով Յուքոնի հոսանքով ցած գնաց, հավատացած, որ հարսանիքը կլինի, երբ մյուս տարի հենց առաջին իսկ շոգենավով վերադառնա։

Դեյվը հյուսիսային աստղի պես հաստատուն էր, իսկ աղջիկն այնպես փոփոխական, ինչպես մագնիսային սլաքը երկաթի մոտ։ Դեյվն այնքան հաստատուն ու հավատարիմ էր, որքան աղջիկը փոփոխական էր ու թեթևսոլիկ և ահա նա, որը բոլորին էլ հավատում էր, սկսեց կասկածել աղջկան։ Գուցե դա խանդ էր, գուցե ինչ֊որ բան էր կանխագուշակում, բայց Դեյվը շատ էր վախենում նրա փոփոխական բնավորությունից։ Նա երկյուղ էր կրում, որ աղջիկը մինչև հաջորդ տարին հավատարիմ չի մնա, վախենում էր հավատալ նրան և գլուխը կորցրել էր։ Ես հետո ծերուկ Վիկտոր Շովեից իմացա և բոլոր լուրերը համեմատելով հասկացա, որ Դեյվի հետ, շներով հյուսիս մեկնելուց առաջ, այնտեղ ինչ-որ դեպք է պատահել։ Ոսկյա Արշալույսի կողքին կանգնած, Դեյվը ծեր ֆրանսիացուն հայտարարել էր, որ իրենք պատկանում են մեկը մյուսին։ Ծերուկ Վիկտորը պատմում էր, թե Դեյվի տեսքը շատ դրամատիկական էր, աչքերը փայլում էին։ Նա ասել էր, թե՝ «Միայն մահը կարող է իրենց բաժանել», և Վիկտորը հատկապես հիշում էր, թե Դեյվը իր հսկայական թաթով ինչպես էր բռնել Մարիի ուսից ու դեպի իրեն քաշել, և թե ինչպես քիչ էր մնացել աղջիկը գետին գլորվեր և ավելացրել էր. «Մեռնելուց հետո էլ դու ինձ պիտի պատկանես և քո հետևից կգամ մինչև անգամ գերեզմանից»։ Ծերուկը շատ պարզ հիշում էր այս խոսքերը. «Մեռնելուց հետո էլ դու ինձ պիտի պատկանես և քո հետևից կգամ մինչև անգամ գերեզմանից»։ Նա հետո ինձ պատմեց, որ Ոսկյա Արշալույսը սարսափելի վախեցել էր, և դրանից հետո ծերուկը Դեյվին մի կողմ էր տարել ու ասել, թե այդ ճանապարհով չի կարելի նվաճել Ոսկա Արշալույսի սիրտը, որ եթե ուզում է պահել նրան, ապա պետք է հարմարվի և հետը ավելի փափուկ վարվի։

Ես բոլորովին էլ չեմ կասկածում, թե Ոսկյա Արշալույսը շատ էր վախեցել։ Նա շատ դաժան էր վերաբերվում տղամարդկանց հետ, իսկ տղամարդիկ տարվում էին նրանով, քնքուշ արարած էին համարում, այնքա՜ն քնքուշ, որ ոչ ոք նրան վիրավորել չէր համարձակվում։ Նա այնքան ժամանակ չգիտեր, թե կոպտությունը ի՞նչ բան է, մինչև որ վեց ֆուտից ավելի հասակ ունեցող այդ հսկան իր մեծ թաթով բռնեց նրա ուսից և երդվեց, որ նա իրեն է պատկանում մինչև մահը և մինչև անգամ դրանից հետո։ Այնինչ, այդ ձմեռ Դոուսոն էր եկել մի իտալացի երաժիշտ՝ քաղցրավուն ձայնով, մակարոն ուտողներից մեկը, և Ոսկյա Արշալույսը սիրահարվեց նրան։ Գուցե նա միայն երևակայում էր, թե սիրահարվել է, ես այդ չգիտեմ։ Երբեմն ինձ թվում է, որ իսկապես սիրում էր Դեյվ Ուոլշին։ Գուցե այդպես պատահեց այն պատճառով, որ Դեյվը շատ վախեցրեց, հայտարարելով, թե նա իրեն է պատկանում մինչև մահը և ինքը կգա նրա հետևից անգամ գերեզմանից։ Գործը ինչպես եղավ, չգիտեմ, բայց վերջ ի վերջո աղջիկը իր բարեհաճությունը նվիրաբերեց այդ իտալացի երաժշտին։ Ի միջի այլոց, այդ բոլորը ենթադրություններ էին, իսկ մեզ փաստեր են հայտնի։ Նա ոչ թե իտալացի էր, այլ ռուս կոմս։ Դա ճշմարիտ էր։ Ոչ էլ պրոֆեսիոնալ երաժիշտ էր։ Նա ջութակ էր նվագում, դաշնամուր, երգում էր, լա՛վ էր երգում, միայն հանուն սեփական բավականության և ուրիշներին էլ բավականություն պատճառելու համար։ Բացի դրանից, նա շատ փող էր ունենում, բայց այստեղ ես պետք է ասեմ, որ Ոսկյա Արշալույսը փողի հետևից չէր վազում։ Նա, ճիշտ է, փոփոխական բնավորություն ուներ, բայց շահասեր չէր։

Բայց լսեք շարունակությունը։ Նա նշանվել էր Դեյվի հետ և Դեյվը պիտի հենց առաջին շոգենավով գար և ամուսնանար։ Դա ինը հարյուր ութսուն թվականի գարնանն էր և առաջին շոգենավին սպասում էին հուլիսի կեսերին։ Իսկ, Ոսկյա Արշալույսը վախենում էր Դեյվի հետ կապերը խզելուց և դրանից հետո նրան հանդիպելուց։ Եվ հենց այստեղ էր, որ նա մի օյին մտածեց։ Ռուս երաժիշտը՝ կոմսը, նրա հլու ստրուկն էր։ Այնպես, որ այդ բոլորը Ոսկյա Արշալույսն էր հնարել, ես գիտեմ։ Հետո, ես բոլորը պարզեցի ծերուկ Վիկտորի մոտ։ Կոմսը, կատարելով աղջկա հրամանը, տոմս վերցրեց առաջին շոգենավի համար, որը գետի հոսանքով ներքև պիտի գնար։ Դա «Ոսկյա հրթիռն» էր։ Ոսկյա Արշալույսն հենց այդ շոգենավը նստեց։ Այնտեղ էի և ես։ Սյորքլ-սիթի էի գնում և բոլորովին շշմեցի, երբ նավի վրա հանդիպեցի Ոսկյա Արշալույսին։ Ուղևորների ցուցակում ես չէի հանդիպել նրա անվանը։ Նա ամբողջ ժամանակ կոմսի հետ էր, ուրախ ու բախտավոր և ես իմացա, որ ուղևորների ցուցակում կոմսի անունը գրված էր իր կնոջ հետ։ Այնտեղ էլ հենց նշված էր նավասենյակի համարը և մյուս բաները։ Այդ ժամանակ էր, որ առաջին անգամ իմացա, թե կոմսը ամուսնացած է, միայն թե նրա կնոջը չտեսա... եթե Ոսկյա Արշալույսին նրա կինը չհամարենք։ Ես մտածեցի, գուցե, որ նրանք ամուսնացել են ճանապարհորդության դուրս գալուց առաջ։ Հասկանո՞ւմ եք, Դոուսոնում նրանց մասին զանազան լուրեր էին պտտվում, ինչ-որ մեկը մինչև անգամ գրազ էր եկել, որ կոմսը Ոսկյա Արշալույսին խլել է Դեյվի ձեռքից։ Ես խոսեցի շոգենավի տնտեսի հետ։ Սակայն նա ինձանից էլ շատ չգիտեր ու, ընդհանրապես, ոչինչ էլ չէր լսել Ոսկյա Արշալույսի մասին և մահու չափ հոգնած էր իր պարտականություններից։ Դուք գիտեք չէ՞, թե ի՜նչ բաներ են Ցուքոնի շոգենավերը, բայց դուք չեք կարող պատկերացնել, թե ի՛նչ էր կատարվում «Ոսկյա հրթիռի» վրա, երբ նա դուրս եկավ Դոուսոնից 1898 թվականի հուլիսին։ Իսկական մեղվանոց էր։ Քանի որ դա առաջին ուղևորությունն էր, ապա շոգենավի վրա էին հավաքվել հիվանդանոցի բոլոր ցինգայով հիվանդները և խեղանդամները։ Բացի դրանից, նավով տանում էին մոտ երկու միլիոնի ոսկու ավազ ու բնակտորներ, էլ չեմ խոսում այն ուղևորների մասին, որոնք նավասենյակներում այնպես էին թափված իրար վրա, ինչպես տառեխը՝ տակառում, աներևակայելի քանակությամբ տախտակամածային ուղևորների, անհաշիվ հնդկացիների մասին, իրենց սքվոներով ու շներով։ Նավամբարները լցված էին ապրանքներով ու բեռներով։ Բեռների լեռները կիտված էին և ներքևի տախտակամածին ու շոգենավի ամեն մի կանգառի ժամանակ այդ լեռները մեծանում էին։ Ես տեսա, թե ինչպես Թիլիի ծանծաղուտներում նավի վրա մի արկղ բարձեցին։ Ես գուշակում էի, թե դա ինչի համար է, չնայած, որ բոլորովին էլ մտքովս չէր անցնում, թե ինչ անակնկալ է թաքնված դրա մեջ։ Արկղը գլորեցին ներքևի տախտակամածի մյուս բեռների վրա և, մինչև անգամ, ինչպես որ պետք է, չկապեցին։ Նավապետի օգնականը մտածում էր արկղով հետո զբաղվել, բայց մոռացավ։ Ինձ դեռ այն ժամանակ ծանոթ թվաց այն մեծ, էսկիմոսյան շունը, որը վեր մագլցեց և պառկեց արկղի կողքին։ Շուտով մենք հանդիպեցինք «Գլենդեյլին», որը գնում էր վեր, դեպի Գոուսոն։ Երբ «Գլենդեյլը» մեզ ողջունեց իր սուլիչով, ես մտածեցի Դեյվի մասին, որն այդ նավով երևի շտապում էր Դոուսոն՝ Ոսկյա Արշալույսի մոտ։ Ես շրջվեցի և նայեցի աղջկան։ Նա կանգնած էր նավակողին։ Նրա աչքերը փայլում էին, բայց տեսնելով այդ շոգենավը, երևի, մի թեթև վախեցավ և սեղմվեց կոմսին, ասես պաշտպանություն փնտրելով նրա մոտ։ Նա պետք է այդպես սեղմվեր կոմսին, իսկ ես չպետք է այդպես համոզված մտածեի այն հիասթափության մասին, որը պիտի պատեր Դեյվին, երբ նա Դոուսոն հասներ։ Բանն այն էր, որ Դեյվ Ուոլշը «Գլենդեյլի» վրա չէր։ Ես չգիտեի այն բոլորը, որն ինձ վիճակված էր հետո իմանալ։ Չգիտեի, օրինակ, որ այս երկուսը բոլորովին էլ ամուսիններ չէին, սակայն մի կես ժամ էլ չէր անցել, որ սկսվեց պսակադրության պատրաստությունը։ Կենտրոնական նավասենյակում պառկած էին հիվանդները և «Ոսկյա հրթիռի» գերբնակվածության ժամանակ այդ արարողության միակ հարմար տեղը ներքևի տախտակամածի առաջամասն էր, ուր ազատ տեղ կար, իսկ կողքին բարձրանում էր բեռների սարը, որի կատարին էլ գտնվում էր այն մեծ արկղը և կողքին քնած շունը։ Շոգենավի վրա մի առաքելական գտան, որը Իգլ էր գնում և քանի որ մինչև Իգլ միայն մեկ կանգառ էր մնացել, ապա անհրաժեշտ էր շտապել։ Ահա, պարզվում է, թե նրանք ինչ էին մտածել՝ ամուսնանալ շոգենավի վրա։ Սակայն ես առաջ եմ ընկնում։ Դեյվ Ուոլշը «Գլենդեյլի» վրա չէր, այն պատճառով, որ գտնվում էր «Ոսկյա հրթիռի» վրա։ Բանն ահա այսպես եղավ։ Ոսկյա Արշալույսի պատճառով Դոուսոնում ուշանալով, Դեյվը սառույցների վրայով ճանապարհ ընկավ դեպի Մամմոն-քրիկ։ Այնտեղ նա տեսավ, որ Դասքի Բերնսը այնպես լավ է գործը գլուխ բերել, որ ոչ մի անհրաժեշտություն էլ չկա հանքերում մնալու։ Այդ ժամանակ նա նարտը բեռնեց մթերքներով, լծեց շները, իր հետ էլ մի հնդկացի վերցրեց և ճանապարհ ընկավ դեպի Անսպասելի լիճը։ Նրան միշտ էլ գրավում էին այդ տեղերը։ Դուք, երևի, չգիտեք, որ այդ վտակը չնչին բան էր, իսկ այն ժամանակ կարծում էին, թե մեծ ապագա ունի։ Եվ Դեյվը որոշեց այնտեղ մի խրճիթ կառուցել իր և Ոսկյա Արշալույսի համար։ Դա հենց այն խրճիթն էր, որ մենք գիշերեցինք։ Վերջացնելով խրճիթի գործը, Դեյվը հնդկացու հետ գնաց դեպի Թիլի գետաբաժանը, իշայծամներ որսալու։

Եվ ահա թե ինչ պատահեց։ Վրա հասավ ճքճքան սառնամանիքը։ Սնդիկը ջերմաչափում իջավ մինչև քառասուն աստիճան, զրոյից ներքև, հետո մինչև հիսուն, հետո՝ վաթսուն։ Ինչպես հիմա, հիշում եմ այդ սառնամանիքները,— ես այն ժամանակ Քառասուներորդ Մղոնում էի, մինչև անգամ օրն եմ հիշում։ Առավոտվա ժամը տասնմեկի մոտ Ն. Ա. Թ. և Թ. ընկերության կրպակի մոտ գտնվող ջերմաչափը ցույց տվեց յոթանասունհինգ աստիճան՝ զրոյից ներքև։ Այդ առավոտ Դեյվը հնդկացու հետ, թող անիծվի նա, իշայծյամ էր որսում Թիլիի գետաբաժանում։ Ես բոլորը հետո իմացա այդ հնդկացուց, մեզ վիճակվեց միասին սառույցների վրայով մինչև Դայա գնալ։ Եվ ահա, այդ առավոտ պարոն հնդկացին սառցաճեղքի մեջ ընկավ և մինչև գոտին թրջվեց։ Իհարկե, նա անմիջապես սկսեց սառչել։ Իսկապես, պետք է շտապ կրակ անել։ Բայց չէ՞ որ Դեյվ Ուոլշը կամակոր մարդ էր։ Մինչև իջևանատեղը, ուր բոցկլտում էր խարույկր, մի կես մղոն էր մնացել։ Նա պարոն հնդկացուն դրեց ուսերին և կես մղոն վազեց, երբ ջերմաչափը զրոյից յոթանասունհինգ աստիճան ցածր էր ցույց տալիս։ Դուք գիտեք, թե դա ի՜նչ է նշանակում։ Ինքնասպանություն, ահա թե ի՛նչ։ Այլ կերպ չես կարող կոչել։ Քոսոտ հնդկացին երկու հարյուր ֆունտից ավելի կլիներ և Դեյվը նրան ուսին դրած՝ կես մղոն վազ տվեց։ Բնական է, որ նա մրսեցրեց իր թոքերը։ Թոքերը, երևի, պարզապես փայտացել ու սառույց էին դարձել։ Դա աններելի հիմարություն էր։ Ինչևիցե, մի երկու շաբաթ պառկելուց հետո, Դեյվ Ուոլշը մեռավ։

Հնդկացին չգիտեր, թե ի՛նչ աներ։ Եթե նա գործ ունենար մի սովորական մարդու հետ, պարզապես կթաղեր և վե՜րջ։ Բայց հնդկացին գիտեր, որ Դեյվ Ուոլշը մե՜ծ մարդ է, շա՜տ փող ունի և սպիտակ մարդկանց մեջ կարևոր դեմք է։ Նա շատ անգամ էր տեսել, թե ինչպես ամբողջ երկրով մեկ տանում էին մեռած սպիտակ մարդկանց դիակները, կարծես թե դրանք ինչ֊որ արժեք էին ներկայացնում իրենցից։ Եվ ահա, որոշեց Դեյվի դիակը տանել Քառասուներորդ Մղոն, որը Դեյվի հիմնական իջևանատեղն էր։ Գիտե՞ք, թե այստեղ ճիմը ինչպես է ցրտից քարանում։ Ահա՛, հնդկացին Դեյվի մարմինը ծածկեց մի ոտնաչափ հաստություն ունեցող հողի շերտով, այլ կերպ ասած, դրեց սառույցի մեջ։ Դեյվը այդպես կարող էր հազար տարի էլ մնալ և մի փոքր անգամ չփոխվել։ Դե, ոնց որ սառնարանում։ Հետո այդ հնդկացին Անսպասելի լճի մոտ գտնվող խրճիթից բերեց սղոցը և տախտակներ կտրատեց։ Սպասելով տաքերը ընկնելուն, նա շարունակեց իր որսորդությունը և տասը հազար ֆունտ իշայծյամի միս հավաքեց, որը նույնպես սառույցի մեջ դրեց։ Սկսվեց ձնհալը։ Թիլին ազատվեց սառույցներից։ Այդ ժամանակ նա մի լաստ սարքեց, բարձեց սառեցրած միսը, արկղը, որի մեջ Դեյվի մարմինն էր, Դեյվի շներին և Թիլիի հոսանքով գեպի ցած գնաց։

Լաստը դեմ ընկավ գետի մեջ հավաքված գերանների կույտերին և երկու օր այդպես մնաց։ Սկսվեցին շոգերը և քիչ մնաց, որ պարոն հնդկացու ամբողջ միսը փչանար։ Եվ այսպես, երբ նա հասավ Թիլիի ծանծաղուտներին, գլխի ընկավ, որ շոգենավով Քառասուներորդ Մղոն ավելի շուտ կհասնի, քան իր լաստով։ Նա իր բոլոր ունեցած-չունեցածը բարձեց շոգենավի վրա։ Եվ ահա թե ի՜նչ ստացվեց. «Ոսկյա հրթիռի» ներքևի տախտակամածին Ոսկյա Արշալույսը պատրաստվում էր պսակվել, իսկ նրա վրա ընկնում էր մեծ արկղի ստվերը, որի մեշ Դեյվ Ուոլշի դիակն էր։ Հա, մի բան էլ մոռացա պատմել։ Ոչ մի զարմանալի բան էլ չկա, որ Թիլիի ծանծաղուտներում շոգենավին բարձած շունը ինձ ծանոթ թվաց։ Դա Փիլաթն էր, Դեյվի շնալուծի առաջնորդը և նրա սիրելին։ Միաժամանակ շատ կատաղի և կռվարար մի շուն։ Նա պառկած էր արկղի կողքին։

Ոսկյա Արշալույսը նկատելով ինձ, մոտ կանչեց, բարևեց և ներկայացրեց կոմսին։ Ոսկյա Արշալույսը շատ էր չքնաղ։ Նրան տեսնելով, առաջվա նման խելքս թռցրեցի։ Նա ժպտաց ինձ և ասաց, որ պետք է իր վկաներից մեկը դառնամ։ Մերժել չէի կարող։ Նա միշտ էլ նույն երեխան էր, դաժան, ինչպես բոլոր երեխաները։ Բացի դրանից, նա ասաց, թե շամպայնի երկու շշերի բախտավոր տիրուհին է, միակը ամբողջ Դոուսոնում, ավելի ճիշտ նրանց, որոնք անցյալ երեկոյան Դոուսոնում էին։ Ես դեռ չէի հասցրել ուշքս գլուխս հավաքել, երբ արդեն ինձ մտցրել էին այն մարդկանց ցուցակի մեջ, որոնք պետք է խմեին նորապսակների առողջության կենացը։ Բոլոր ուղևորները խռնվել էին մեր շուրջը՝ շոգենավի նավապետի գլխավորությամբ, որը անվերջ աշխատում էր առաջ խցկվել, երևի, գինու համար։ Դա մի տարօրինակ հարսանիք էր։ Վերևի տախտակամածում հավաքվել էին հիվանդները, որոնք մեկ ոտքով, իսկ շատերն էլ երկու ոտքով արդեն գերեզմանի մեջ էին, և ներքև էին նայում։ Շուրջը խռնվել էին հնդկացիները՝ տղամարդիկ, կանայք, երեխաներ, չհաշված գռմռացող շները, որոնք այստեղ մի քսանհինգ հատ կլինեին։ Առաքելականը խնդրեց ամուսնացողներին կանգնել իրար կողքի և սկսեց արարողությունը։ Եվ հենց այդ պահին էլ վերևում, բեռների կույտի վրա, սկսվեց մեծ արկղի մոտ պառկած Փիչաթի և հնդկացիներից մեկին պատկանող կատաղի սպիտակ շան գզվռտոցը։ Գզվռտոցը միանգամից չսկսվեց։ Շները դեռ հեռվից գռմռացին իրար վրա, դե ինքներդ գիտեք, թե դա ինչպես է լինում, կարծես թե մեկը մյուսին մարտահրավեր էին նետում։ Այդ աղմուկը խանգարում էր, իհարկե, բայց առաքելականի ձայնը, այնուամենայնիվ, լսվում էր։

Շներին քշելը հեշտ գործ չէր, նրանց կարելի էր հասնել կույտի մյուս կողմից։ Այնտեղ ոչ ոք չկար, բոլորը, իհարկե, հավաքվել էին այստեղ, որ նայեն արարողությանը։ Գործը գուցե լավ կվերջանար, եթե նավապետը շների վրա չնետեր իր մահակը։ Դրանից էլ հենց սկսվեց։ Հա՛, եթե նավապետը շների վրա մահակը չնետեր, ոչինչ էչ չէր պատահի։

Հենց որ առաքելականը սկսեց ասել այս խոսքերը. «... հիվանդության և առողջ ժամանակ» և հետո՝ ամինչև մահը չբաժանի ձեզ», հենց այդ ժամանակ էլ նավապետը նետեց մահակը։ Ես ամեն ինչ իմ աչքերով տեսա։ Մահակը կպավ Փիչաթին և հենց այդ պահին էլ սպիտակ շունը հարձակվեց նրա վրա։ Մահակը կարծես թե նշան տվեց, որ գզվռտոցը սկսվի։ Շները իրար բռնած, հրեցին արկղը, որը սկսեց մի կողմով դանդաղ դեպի ցած սահել» Դա մի մեծ, երկար արկղ էր։ Արկղը շարունակում էր դանդաղ ցած սահել, մինչև որ դեմ առնելով հատակին, ուղղահայաց դիրք ընդունեց։ Այդտեղ հավաքված մարդիկ հասցրեցին մի կողմ փախչել։ Ոսկյա Արշալույսը և կոմսը կանգնած էին շրջանակի հակառակ կողմում, դեմքով դեպի արկղը, իսկ առաքելականը կանգնած էր մեջքով։ Արկղը ցած սահեց տասը ֆուտ բարձրությունից և ցից տնկվեց տախտակամածի վրա։

Մի բան հաշվի առեք, որ ոչ ոք չգիտեր, թե Դեյվ Ուոլշը մեռել է։ Մենք հավատացած էինք, որ նա, Դոուսոն գնացող «Գլենդեյլի» վրա էր։

Առաքելականը մի կողմ թռավ և այսպիսով Ոսկյա Արշալույսը մնաց ուղիղ արկղի դիմաց։ Այնպես մաքուր ստացվեց, ինչպես թատրոնում։ Ավելի լավ բան մտածել չէր կարելի։ Արկղը կանգնեց մի կողի վրա, հենց այն կողի, որը պետք էր, կափարիչը մի կողմ թռավ և այնտեղից դուրս ընկավ Դեյվ Ուոլշը։ Նա փաթաթված էր վերմակի մեջ և նրա շեկ մազերը դողում էին ու փայլփլում արևի շողերի տակ։ Նա կարձես թե արկղից դուրս թռավ ուղիղ Ոսկյա Արշալույսի վրա։ Աղջիկը չգիտեր, որ Դեյվը մեռել է, բայց արդեն պարզ էր. չէ՞ որ նա երկու օր պառկած էր սառույցների մեջ և հիմա էլ մեռելների միջից վեր է կացել և գերեզմանից եկել է իրեն տանելու։ Երևի, նա հենց այդպես էլ մտածեց։ Համենայն դեպս, քարացավ Դեյվին տեսնելով։ Ոսկյա Արշալույսը չէր կարողանում շարժվել տեղից, միայն գլուխը կորցրած նայում էր, թե Դեյվ Ուոլշը ինչպես է գալիս իր վրա։ Նա եկել է իրեն տանելու։ Այնպես թվաց, կարծես թե նա ուզում է աղջկան գրկել։ Դա այդպե՞ս եղավ, թե՞ ոչ, բայց տախտակամածին գլորվեցին երկուսով։ Որպեսզի նրան ազատեինք, մենք ստիպված էինք սկզբում մի կողմ քաշել Դեյվ Ուոլշի դիակը։ Աղջկա ուշքը գնացել էր և, թերևս, ամենալավ բանը կլիներ, որ երբեք էլ ուշքի չգար, որովհետև հենց սթափվեց, սկսեց խելագարի պես ճչալ։ Նա մի քանի ժամ անընդհատ ճչում էր, մինչև հալից ընկավ։ Այո՜, նա հիմա առողջացել է։ Դուք երեկ նրան տեսաք և գիտեք, թե ինչպես է առողջացել։ Նա կատաղի խելագար չէ, բայց խելքը մի քիչ մշուշված է։ Ոսկյա Արշալույսը հավատացած է, թե Դեյվ Ուոլշը կենդանի է և նրան սպասում է այն խրճիթում, որը կառուցել էր աղջկա համար։ Հիմա նա զարմանալի հավատարիմ է։ Ահա ինը տարի է, որ նա հավատարիմ է Դեյվ Ուոլշին և, ինչպես երևում է, մինչև իր կյանքի վերջն էլ հավատարիմ կմնա։

Լոն Մաք֊Ֆեյնը բարձրացրեց վերմակի ծայրը և պատրաստվեց անկողին մտնել։

— Մենք ամեն տարի նրան մթերքներ ենք բերում ավելացրեց նա,— և ընդհանրապես խնամում ենք նրան։ Չնայած նա երեկ առաջին անգամ ճանաչեց ինձ։

— Ովքե՞ր են այդ մենքը,— հարցրեցի ես։

— Հը՜մ... Այն կոմսը, ծերուկ Վիկտոր Շովեն և ես,— հետևեց պատասխանը։— Գիտե՞ք ինչ, ես կարծում եմ, այս պատմության մեջ միակ մարդը, որը տուժեց, դա կոմսն է։ Չէ՞ որ Դեյվ Ուոլշը այնպես էլ չիմացավ, որ Ոսկյա Արշալույսը խաբել է իրեն։ Ախր աղջիկն էլ չի տանջվում։ Խելագարությունը նրան փրկում է։

Մի քանի րոպե ես լուռ պառկած էի վերմակի տակ։

— Իսկ ի՞նչ է, կոմսը դեռ ապրո՞ւմ է այստեղ,— հարցրեցի ես։

Ի պատասխան, ես լսեցի հանդարտ ու խոր շնչառության ձայնը և հասկացա, որ Լոն Մաք֊Ֆեյնը արդեն քնել է։