Changes
/* Գլուխ տասնութերորդ */
― Հաղորդում «Սելենից», ― զեկուցեց թույլ, բայց հստակ մի ձայն։ ― Հույժ շտապ, նրանց վիճակը բարդանում է։
==Գլուխ տասնիններորդ==
Մինչև հիմա Պաթը ինչ֊որ չէր նկատել պատուհանի մոտ 3-Դ բազկաթոռի ուղևորին, որ նստած էր ձեռքները կրծքին խաչած։ Նույնիսկ ստիպված էր միտքը լարել, որպեսզի հիշի նրա ազգանունը։ Բիլդե՞ր, թե ինչ․․․ Չէ, Բալդուր, Հանս Բալդուր։ Առաջին հայացքից՝ հանգիստ ու կարգապահ զբոսաշրջիկի օրինակ։
Ասենք հիմա էլ նա իրեն հանգիստ էր պահում, բայց արդեն չէր կարելի նրան օրինակելի համարել․ Բալդուրը քնած չէր։ Նա նստած էր անշարժ դեմքով, կարծես ոչինչ չէր տեսնում շրջապատում, ու միայն այտերն էին ցնցվում, մատնելով նրա վիճակը։
― Իսկ դուք ինչի՞ եք սպասում, միստր Բալդուր, ― հարցրեց Պաթ Հարրիսը, ջանալով պահպանել հանգիստ տոնը։ Լավ է, որ կա մեկը, որի մոտ բարոյական ու ֆիզիկական աջակցություն կարող ես փնտրել․․․ Չի կարելի ասել, որ Բալդուրը նման էր շատ ուժեղ մարդու, բայց լուսնաբնակի մկանները կարող էին դավաճանել Պաթին, եթե բանը քաշքռտոցի հասներ։
Բալդուրը միայն գլխով նշան արեց, շարունակելով համառորեն նայել պատուհանին, ― կարծես այնտեղ բացի սեփական արտացոլումից, ուրիշ այլ բան կարող էր տեսնել։
― Դուք չեք կարող ստիպել ինձ, որպեսզի ընդունեմ այս զիբիլը, ես հրաժարվում եմ, ― նկատելի շեշտով արտասանեց նա։
― Ես չեմ էլ ուզում ստիպել ձեզ, ― պատասխանեց Պաթը։ ― Բայց մի՞թե դուք չեք հասկանում, որ դա հենց ձեզ համար է արվում։ Նաև մյուսների համար։ Ի՞նչն է ձեզ խանգարում։
Բալդուրը հապաղեց, ասես բառեր փնտրելով։
― Դա․․․ դա հակասում է իմ սկզբունքներին, ― վերջապես ասաց նա։ ― Այո, հենց այդպես։ Իմ կրոնը ինձ չի թույլատրում ներարկումներ կատարել։
Պաթը մի ինչ֊որ տեղ լսել էր, որ պատահում են բծախնդիր մարդիկ նման հարցերում։ Իսկ Բալդո՞ւրը։ Ոչ, այդ մարդը ճիշտ չի խոսում։ Ինչո՞ւ։
― Թույլ կտա՞ք մի հարց տալ ձեզ, ― լսվեց մի ձայն Պաթի թիկունքում։
― Իհարկե, միստր Հարդինգ, ― ասաց Պաթը, հուսալով, որ նա կփրկի դրությունը։
― Միստր Բալդուր, դուք ասում եք, ― սկսեց Հարդինգը այնպիսի տոնով, որ ասես շարունակում էր հարցաքննել միսսիս Շաստերին (ե՜րբ էր այդ), ― որ չեք կարող համաձայնել ոչ մի ներարկման։ Բայց չէ որ դուք լուսնաբնակ չեք, իսկ այստեղ ընկնել, շրջանցելով կարանտինային իշխանությունները, հնարավոր չէ։ Ինչպե՞ս եք դուք հաջողացրել խուսափել պարտադիր սրսկումներից։
Բալդուրը անսպասելի կատաղությամբ ընդունեց հարցը։
― Ձեր գործը չէ, ― կոպիտ պատասխանեց նա։
― Միանգամայն ճիշտ է, ― սիրալիր կերպով հաստատեց Հարդինգը։ ― Ես միայն ուզում էի օգնել, որպեսզի հանգամանքը պարզ լինի։ ― Նա մոտեցավ Բալդուրին ու ձախ ձեռքը մեկնեց առաջ։ ― Թույլ տվեք տեսնել ձեր պատվաստման վկայականը։
«Է՜հ, սխալվեց», ― ինքն իրեն ասաց Պաթը։ Կարծես առանց սարքերի կարելի է կարդալ Միջմոլորակային բժկական վարչության վկայականներում մագնիտոգրանցումը։ Բավական է, որ Բալդուրը գլխի ընկնի, և․․․ Հա, ի՞նչ կանի նա այն ժամանակ։
Սակայն Բալդուրը չհասցրեց ոչինչ անել։ Նա դեռ նայում էր Հարդինգի ձախ ափին, երբ վերջինս մի սրընթաց շարժում կատարեց աջ ձեռքով։ Պաթը նույնիսկ անմիջապես չհասկացավ, թե ինչ կատարվեց։ Հարդինգը վարվեց նույնպիսի ճարպկությամբ, ինչպես դրանից քիչ առաջ Սյուն միսսիս Ուիլյամսի նկատմամբ։ Ճիշտ է, նրա աջ ափի կողոսկրի հանդիպումը Բալդուրի վզի հետ շատ ավելի տպավորիչ էր։ Խորամանկ էր արված՝ թեև Պաթ Հարրիսին նման խորամանկությունը դուր չէր գալիս։
― Դա նրան մի տասնհինգ րոպե կհանգստացնի, ― անփութորեն ասաց Հարդինգը, նայելով բազկաթոռին ընկած Բալդուրին։ ― Տվեք խնդրեմ ամապուլան․․․ Շնորհակալություն։
Ու նա ամպուլան սեղմեց արդեն իր հարվածից ուշաթափված ըմբոստի ձեռքին։
Ես նորից սանձը բաց թողեցի ձեռքիցս, մտածեց Պաթը։ Նա Հարդինգին շնորհակալ է կարգ ու կանոն հաստատելու համար, բայց ավելի լավ կլիներ այլ կերպ արվեր այդ բանը։
― Ի՞նչ է նշանակում այս ամենը, ― անվստահ հարցրեց նա։
Հարդինքը քշտեց Բալդուրի ձախ թևքը ու շրջեց նրա թևը։
― Գիտե՞ք թե ինչ է սա, ― ցածրաձայն հարցրեց նա։
Պաթը գլխով արեց։ Պառավ Երկրի արատները մինչև Լուսին էին հասել տարբեր արագությամբ, բայց և այնպես հասել էին։
― Զարմանալի չէր, որ խեղճը չէր ուզում խոստովանել։ Նրան զզվանք էին ներշնչել սրսկումների հանդեպ։ Նշաններից դատելով, բուժումը բոլորովին վերջերս է սկսվել։ Հուսով եմ, որ ես գործը ամբողջովին չեմ փչացրել։ Ոչինչ, միայն թե կենդանի մնա։
― Իսկ ինչպե՞ս է նա կարանտինն անցել։
― Նրա նմանների համար հատուկ բաժին կա։ Բժշկական գաղտնիք է․ սրսկում անելու համար հիպնոսացումը ժամանակավորապես վերացնում է ներշնչված արգելքը։ Այս թմրամոլները ավելի շատ են, քան կարծում եք, իսկ լուսնային ճանապարհորդությունը մտնում է բուժման կուրսի մեջ։ Այսպես ասած, միջավայրի փոփոխում։
Պաթը էլի որոշ բաներ էր ուզում պարզաբանել, բայց նրանք առանց այդ էլ քիչ թանկարժեք րոպեներ չէին կորցրել։ Փա՜ռք աստծո, բոլոր ուղևորները, բացի «կարգի պահապաններից»՝ արդեն խորասուզվել էին քնի մեջ։ Ըստ երևույթին, ձյուդոյի (կամ թե էլ ինչպես է կոչվում) դիտողական դասը օգուտ տվեց․․․
― Ես այլևս պետք չե՞մ ձեզ, ― հազիվ ժպտալով ասաց Սյուն։ ― Ցը՝, Պաթ։ Երբ ամեն ինչ կավարտվի, արթնացրու ինձ։
― Երբ ավարտվի, կարթնացնեմ, ― խոստացավ նա, խնամքով իջեցնելով նրան հատակին, բազկաթոռների միջև։ Ու ավելացրեց, տեսնելով, որ Սյուի աչքերը փակվեցին։ ― Կամ երբեք։
Պաթը մի քանի վայրկյան նայեց նրան, ապա իրեն հավաքելով՝ վեր կացավ։ Նա ձեռքից բաց թողեց հնարավորությունը Սյուին ասելու այն ամենը, ինչ ուզում էր։ Եվ, կարող է պատահել, մեկընդմիշտ։
Կոկորդը չորացել էր, ջղաձգորեն թուքը կուլ տալով, նավապետ Հարրիսը դարձավ դեպի արթուն հնգյակը։ Մի հարց ևս պետք է լուծվեր, ու Դեվիդ Բարրետը չհապաղեց խոսել դրա մասին։
― Դե, նավապետ, ― ասաց նա։ ― Մի ստիպեք մեզ գուշակել․․․ Ո՞ւմ եք ընտրելու ձեզ ընկեր։
Պաթը մի֊մի ամպուլա տվեց յուրաքանչյուրին։
― Շնորհակալ եմ բոլորիցդ օգնության համար, ― պատասխանեց նա։ Իսկ ձեր հարցին․․․ Գիտեմ, որ կարող է մելոդրամա թվալ, բայց այդպես ավելի լավ կլինի․ այդ հինգ ամպուլայից միայն չորսն է լցված։
― Հուսով եմ, այդ թվում և իմս, ― ասաց Բարրետը։
Նա չսխալվեց։ Հարդինգը, Բրայենը, Յոխանսոնը նույնպես վայրկենաբար քնեցին։
― Պարզ է, ― ասաց դոկտոր Մըքենզին։ ― Ես պետք է առաջնորդեմ։ Զգացված եմ ձեր ընտրությունից։ Թե՞ պատահաբար ստացվեց։
― Մինչև ձեզ պատասխանելը, ― ասաց Պաթը, ― հարկավոր է Պորտ֊Ռորիսին զեկուցել, թե ինչ կատարվեց մեզ մոտ։
Նավապետ Հարրիսի հակիրճ զեկուցումը իրարանցում առաջ բերեց Պորտ֊Ռորիսում։ Քիչ անց միացավ գլխավոր ինժեներ Լոուրենսը։
― Դուք ճիշտ եք վարվել, ― ասաց նա, ― լսելով Պաթին։ ― Նույնիսկ եթե ամեն ինչ կարգին գնա, հինգ ժամից շուտ մենք չենք հասնի ձեզ։ Կդիմանա՞ք։
― Երկուսիս համար երաշխավորում եմ, ― պատասխանեց Պաթը։ ― Մենք ունենք սկաֆանդրի մի թթվածնի բաք։ Բայց արի ու տես, որ ուղևորները․․․
― Մի բան է ձեզ մնում անելու․ հետևել նրանց շնչառությանը, ու երբ պետք է՝ կազդուրել նրանց մի կում թթվածնով։ Մենք այստեղ ամեն ինչ կանենք։ Էլ ի՞նչ ունեք։
Պաթը մի քանի վայրկյան մտածեց։
― Ոչինչ, ― հոգնաբեկ պատասխանեց նա։ ― Յուրաքանչյուր քառորդ ժամը մեկ կկապվեմ ձեզ հետ։ Վերջ։
Նա դանդաղ վեր կացավ տեղից, հոգնածությունն ու ածխածնային թունավորումը զգալ էին տալիս, և դիմեց Մաքըենզիին․
― Դոկտոր, օգնեցեք ինձ սկաֆանդրը քանդել։
― Իսկ ես բոլորովին մոռացել էի նրա մասին, այ թե հիշողություն է։
― Իսկ ես վախենում էի, որ ուղևորներից մեկն ու մեկը կհիշի այն։ Նրանք չէին կարող չտեսնել այն օդասահանքի խցիկից անցնելիս։ Դե այդպես է, մարդ չի տեսնում այն, իր քթի տակ է։
Ընդամենը հինգ րոպե պահանջվեց կլանիչներով բանկաներն ու մեկօրյա թթվածնի պաշարով բաքը սկաֆանդրից անջատելու համար։ Շնչառական ապարատը այնպես էր պատրաստված, որ հարկ եղած դեպքում հեշտությամբ քանդվեր ու ծառայեր արհեստական շնչառություն տալու նպատակին։ Քանիերորդ անգամ Պաթը մտովի պատշաճն էր հատուցում «Սելեն» ստեղծող ինժեներների հնարամտությանն ու հեռատեսությանը։ Դեռևս որոշ բաներ կարելի է կատարելագործել, փոքրիկ բացթողումներ կան, բայց դրանք դատարկ բաներ են։
Մետաղե գորշավուն բաքում մի ամբողջ օրվա կյանք կար։ Երկուսն էլ՝ փոշեգնացում մնացած միակ արթուն մարդիկ, միմյանց նայեցին և գրեթե միաժամանակ ասացին․
― Սկզբում դուք։
Զուսպ քմծիծաղ տվեցին, ապա Պաթը ասաց․
― Լավ, չեմ առարկի։
Ու դիմակը տարավ դեպի բերանը։
Թթվածին․․․ կարծես զով ծովազեփյուռը ամառային տոթից հետո կամ լեռնային սոճիների շունչը՝ խուժեց այն անձուկի լճացած օդի մեջ։ Առանց շտապելու Պաթը չորս անգամ խոր ներշնչեց, ուժեղ արտաշնչելով, որպեսզի թոքերը մաքրի ածխաթթու գազից։ Եվ ասես խաղաղության չիբուխ՝ շնչառական ապարատը մեկնեց Մըքենզիին։
Այդ չորս ներշնչումը վերականգնեց նավապետի ուժերը և ոչնչացրեց այն սարդոստայնը, որ արդեն սկսել էր պատել նրա ուղեղը։ Թե՞ այդ ուղղակի հոգեբանական ներգործություն էր։ Արդյո՞ք մի քանի խորանարդ սանտիմետր թթվածինն այպիսի ուժեղ ազդեցություն կարող է ունենալ։ Ինչպես էլ լինի, նա իրեն նոր մարդ զգաց։ Հինգ ժամ կարելի է դիմանալ, նույնիսկ շատ։
Տասը րոպե անց Պաթը բոլորովին զվարթացավ․ քնածները շնչում էին նորմալ՝ դանդաղ, բայց հավասար։ Յուրաքանչյուրին մի փոքր թթվածին հրամցնելուց հետո, նա նորից կանչեց Խարսխակայանը։
― Ես «Սելենն» եմ, զեկուցում է նավապետ Հարրիսը։ Մենք դոկտոր Մըքենզիի հետ լավ ենք զգում մեզ, ուղևորները նույնպես։ Թողնում եմ ընդունման վրա, նորից կկապվեմ պայմանավորված ժամին։
― Ձեզ հասկացա։ Մի քիչ սպասեցեք, ձեզ հետ ուզում են խոսել գործակալությունների ներկայացուցիչները։
― Ներեցեք, ― պատասխանեց Պաթը, ― ես արդեն հաղորդեցի ինչ կարող էի, ու ես պատասխանատում եմ քսան հոգու համար։ «Սելենն» ավարտեց։
Իհարկե, դա սոսկ պատրվակ էր, և ընդ որում քիչ համոզիչ։ Պաթ Հարրիսը ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչու այդ բանն արեց։ Այնպես, հանկարծ ինքն իրեն զայրացավ, մի բան, որ հատուկ չէր նրան․ «Չեն թողնում հանգիստ մեռնես»։ Եթե Պաթը գիտենար, որ մի հինգ կիլոմետրի վրա կազմ ու պատրաստ կանգնած է հեռուստատեսային կամերան, նա հավանաբար, ավելի խիստ կասեր։
― Դուք իմ հարցին չպատասխանեցիք, նավապետ, ― համբերատարորեն հիշեցրեց դոկտոր Մըքենզին։
― Ի՞նչ հարց։ Ախ, հա՜։ Ոչ, պատահական չէր։ Մենք կոմոդորի հետ որոշեցինք, որ բոլոր ուղևորներից դուք բոլորից շուտ նկատեցիք գերտաքացման վտանգը՝ ու գաղտնի պահեցիկ մինչև մենք չհարցրինք ձեզ։
― Պարզ է, կաշխատեմ արդարացնել վստահությունը։ Ես այժմ շատ առույգ եմ զգում ինձ։ Ըստ երևույթին, թթվածինը խթանում է։ Հարցը միայն նրանում է, թե արդյոք երկար կտեվի՞ այդ։
― Եթե երկուսիս հաշվենք՝ տասներկու ժամ։ Այդ ժամանակամիջոցում փոշեսահնակները պետք է որ հասնեն։ Բայց, ըստ երևույթին, մենք պետք է թթվածնի մեծ մասը հատկացնենք մյուսներին․․․ Կարող է չբավականացնի․․․
Նրանք նստած էին հատակին, ծալապատիկ, նավավարի բազկաթոռի մոտ, բաքը գտնվում էր երկուսի միջև։ Մերթ մեկը, մերթ մյուսը՝ երեսին էին մոտեցնում դիմակը։ Երկու անգամ ներշնչում էին՝ և վերջ։ «Երբեք մտքովս չէր անցնի, ― ինքն իրեն ասաց Պաթը, ― որ կդառնամ տիեզերական կյանքից վերցրած հեռուստատեսային ներկայացումների ամենատափակ տեսարանի մասնակից»։ Ցավոք սրտի, դա շատ հաճախ էր պատահում իրականում, որպեսզի զվարճալի թվար։ Մանավանդ, երբ ինքդ ես ընկել դժվար կացության մեջ։
Բավական էր ձեռք քաշել մնացածներից՝ և երկուսն էլ (կամ համենայն դեպս, նրանցից որևէ մեկը) կարող էին փրկության հույս ունենալ։ Արդյո՞ք այնպես չի ստացվի, որ փորձելով փրկել իրենց քսան ընկերներին, նրանք իրենց ևս կկործանեն։
Տրամաբանությունը ընդդեմ խղճի։ Վիճաբանությունը ամենևին էլ նոր չէ, միայն տիեզերական դարին հատուկ, այլ նույնքան հին, որքան մարդկությունը։ Ինչպես հաճախ անցյալում՝ բոլորից կտրված, մարդկանց խմբերը ընկնում էին ջրի, ուտելիքի կամ տաքության բացակայությունից մեռնելու վտանգի մեջ։ Հիմա թթվածինը չի բավարարում, բայց էությունը նույն է։
Երբեմն ոչ ոք կենդանի չէր մնում, երբեմն փրկվում էին մի բուռ մարդիկ, որոնք մինչև մահ ինքնարդարացում էին փնտրում։ Ի՞նչ էր մտածում «Էսսեքս» կետորս նավի նավապետ Ջորջ Պալլարդը, երբ մարդակերության մեղքը վզին քայլում էր Նանտուկետի փողոցներով։ Պաթը չէր լսել երկու հարյուր տարի առաջ տեղի ունեցած այդ պատմությունը․ աշախարհը, ուր նա ապրում էր, խիստ զբաղված էր սեփական առասպելների ստեղծումով, որպեսզի ավանդություններ փոխ առներ Երկրից։
Սակայն Պաթ Հարրիսը վճիռը կայացրել էր։ Եվ նա գիտեր, որ Մըքենզին նույնպես այլ ընտրություն չուներ։ Ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը չէին կարող մի վերջին կում թթվածնի համար սպանել ընկերոջը։ Իսկ եթե բանը հասնի ընդհարման․․․
― Ինչո՞ւ եք ժպտում, ― հարցրեց Մըքենզին։
Պաթը թուլացրեց ակամա լարված մկանները։ Այդ թիկնեղ ավստրալիացի գիտնականի տեսքն անգամ ջերմություն ու հանգստություն էր ներշնչում։ Նա միանգամայն նման էր Հանստենին, թեև շատ ավելի երիտասարդ կոմոդորից։ Կան այնպիսի մարդիկ, որոնք իսկույն հավատ են ներշնչում քեզ, զգում ես, որ կարելի է ապավինել նրանց։
― Ինչ մեղքս թաքցնեմ, ― ասաց Պաթը, հատակին դնելով դիմակը, ― ես մտածում էի այն մասին, որ հազիվ թե կարողանայի ձեզ խանգարել, եթե որոշեիք բաքը ձեզ վերցնել։
Մըքենզիի դեմքը տարակուսանք էր արտահայտում, ապա նա ժպտաց։
― Դա ձեր, լուսնաբնիկներիդ թույլ կողմն է․․․
― Այդ ինձ չի վերաբերում ամենևին, ― առարկեց Պաթը։ ― Այնուամենայնիվ, ուղեղը ուժից կարևոր է, ու բացի այդ իմ մեղքը չէ, որ ես մեծացել եմ տիեզերական այսպիսի ձգողականության դաշտում, որը վեց անգամ թույլ է ձերինից։ Ի դեպ, ինչպե՞ս որոշեցիք, որ ես տեղացի եմ։
― Նախ, ձեր մարմնի կազմվածքից։ Բոլոր լուսնաբնակները բարձրահասակ ու նիհար են։ Ու մաշկի գունից․ ոչ մի կվարցե լամպ չի կարող փախարինել իսկական արևին։
― Ասնեք դուք էլ պակաս արևկիզուք չունեք, ― քմծիծաղ տվեց Պաթը։ ― Գիշերը չի կարելի նկատել ձեզ՝ մինչև չդիպչես։ Ի միջի այլոց, որտեղի՞ց է ձեզ այդպիսի ազգանունը՝ Մըքենզի։
Պաթ Հարրիսը միայն լսել էր ռասայական նախապաշարումների մասին, որոնք դեռ լիովին չէին վերացել Երկրի վրա, ու այդ պատճառով էլ հարցրեց միանգամայն հանգիստ, առանց որևէ հետին մտքի։
― Միսիսոներներն են դրանով երջանկացրել իմ պապիս, երբ մկրտել են նրան։ Չեմ կարծում, որ այդ ազգանվան մեջ որևէ ակնարկություն լինի իմ ը֊ը․․․ ծագման մասին։ Որքան ինձ հայտնի է, ես անդրա եմ։
― Անդրա՞․․․
― Անդրածին՝ տեղաբնակ։ Մեր ժողովուրդը բնակվել է Ավստրալիայում մինչև սպիտակամորթների գալը։ Հետագա իրադարձությունները բավականին տխուր են եղել։
Պաթը շատ անտեղյակ էր երկրային պատմությանը․ լուսնաբնիկներից շատերի նման նա գտնում էր, որ մինչև 1967 թվականի նոյեմբերի 8֊ը, երբ ռուսները այնպիսի շուքով տոնեցին իրենց հեղափոխության հիսնամյակը, ընդհանրապես խոշոր իրադարձություններ չեն եղել։
― Երևի պատերա՞զմ սկսվեց։
― Ինչ պատերազմ, ինչ բան․․․ մեր ունեցածը նիզակն ու բումերանգն էր, իսկ նրանք՝ հրացանով էին։ Իսկ թոքախտն ու վեներական հիվանդությոննե՞րը․․․ Հարյուր հիսուն տարի պահանջվեց մինչ խելքներս գլուխներս կգար այդ հարվածից։ Միայն հազար ինը հարյուր քառասուն թվականից հետո տեղաբնիկների թիվը սկսեց աճել։ Այժմ մեր թիվը հարյուր հազար է, գրեթե այնքան, որքան կայինք, երբ ձեր նախնիները շնորհ արին մեզ։
Մըքենզին այս տեղեկությունները հայտնեց հեգնական ու անվրդով, առանց փոքր֊ինչ կշտամբանքի, սակայն, այնուամենայնիվ, Պաթը որոշեց իր վրայից գցել պատասխանատվությունը իր երկրային նախապապերի չարագործությունների համար։
― Ինձ մի նախատեք այն բաների համար, ինչ տեղի են ունեցել Երկրի վրա, ― ասա նա։ ― Ես երբեք չեմ եղել այնտեղ ու չեմ լինի՝ ձգողականությանը չեմ դիմանա։ Բայց ես շատ անգամ եմ հեռադիտակով տեսել Ավստրալիան։ Հոգով ես կապված եմ այդ երկրին․ իմ ծնողները տիեզերք են թռել Վումերայից։
― Իսկ իմ նախնիներն են այդպես կոչել նրան․ «վումերա»՝ պարսատիկ տեգ նետելու համար։
― Ձեր ժողովրդի մեջ կա՞ն այնպիսիսները, ― Պաթը բծախնդրորեն ընտրում էր բառերը, ― որոնք դեռ նախնադարյան պայմաններում են ապրում։ Կարծեմ Ասիայի որոշ շրջաններում։
― Հին տոհմային կացութձևը չքվել է։ Դա բավականին արագ կատարվեց, հենց որ աֆրիկյան պետությունները սկսեցին Ավստրալիային քննադատել ՄԱԿ֊ում։ Իհարկե, ոչ միշտ արդարացի, ըստ իս, ես չէ՞ որ նախ ավստրալիացի եմ, ապա նոր անդրածին․․․ Եվ պետք է խոստովանել, իմ սպիտակամորթ հայրենակիցները հաճախ շատ հիմար էին պահում իրենց։ Օրինակ, մտային տեսակետից մեզ համարում էին ոչ լիարժեք։ Մինչև անցյալ դարի վերջերը նրանցից ոմանք մեզ վրա նայում էին որպես քարի դարի վայրենիների։ Անվիճելի է, որ մեր նյութական մշակույթը հիրավի նախնադարյան էր, բայց մարդկանց մասին այդ բանը չէր կարելի ասել։
Թվում էր, թե «Սելենից»՝ ժամանակի ու տարածության առումով այդքան հեռու ընկած մի ապրելակերպի շուրջը սկսված նման խոսակցությունը տեղին չէր։ Բայց Պաթը տարօրինակ ոչինչ չէր տեսնում դրանում։ Հինգ ժամ, եթե ոչ ավելի, նա և Մըքենզին պետք է քունները փախցնեն ու աչքները պահեն քսան հոգու վրա։ Հարկավոր էր մի կերպ զբաղեցնել միմյանց։ ― Բայց եթե ձեր ժողովուրդը նախնադարյան չէր ― ձեզ ոչ մի կերպ վայրենի չես ասի, ― որտեղի՞ց էին սպիտակամորթները այդ բանը վերցրել։
― Սովորական հիմարություն՝ ավելացրած նախապաշարումն ու կանխակալությունը։ Շատ հեշտ է սահմանափակ անվանել այն մարդուն, որը չի կարողանում անգլերեն հաշվել, գրել ու մաքուր խոսել։ Օրինակի համար հեռու գնալու հարկ չկա։ Իմ պապը, առաջին Մըքենզին, ապրեց մինչև երկու հազար թիվը, բայց կարողանում էր հաշվել մինչև տասը։ Իսկ Լուսնի լրիվ խավարումը նա այսպես էր նկարագրում․ «Հիսուս Քրիստոսի նավթի լամպը բոլորովին թեքվեց»։ Լուսնի ուղեծրային շարժումը ես կարող եմ արտահայտել դիֆերենցիալ հավասարումներով, բայց դա չէր նշանակի, թե ես պապիցս խելոք եմ։ Եթե փոխենք մեր ապրած ժամանակները՝ կարող է պատահել, որ նա ավելի լավ ֆիզիկոս դառնար, քան ես։ Տարբեր պարագաներ ու հնարավորությունները, ահա թե բանն ինչումն է։ Պապիս համար առիթ չէր ներկայացել, որպեսզի հաշել սովորեր։ Հարկ չի եղել, որպեսզի ես ընտանիք պահեմ անապատում՝ հեշտ աշխատանք չէ, և պահանջում է մեծ ձեռնահասություն։
― Թերևս, ձեր պապի ունակություններից որոշ բան մեզ պետք գար այստեղ, ― մտախոհ ասաց Պաթը։ ― Մեզ համար ըստ էության խնդիրը միևնույնն է՝ գոյությունը պահպանել անապատում։
― Այդ համեմատությունը կարծես սազում է․․․ Թեև հազիվ թե մենք օգուտ ունենայինք բումերանգից ու կրակ առաջացնելու փայտիկներից։ Գուցե մոգական արարողություննե՞րը։ Ավա՜ղ, ես չգիտեմ դրանք։ Եվ բացի այդ կասկածում եմ, որ Արնհեմլենդի ցեղային աստվածների իշխանությունը տարածվի մինչև Լուսին։
― Իսկ դուք երբեք չե՞ք ափսոսել ձեր ժողովրդի սովորույթների ու բարքերի կորստի համար, ― շարունակեց Պաթը։
― Կարելի՞ է արդյոք ափսոսալ մի բանի համար, որը չգիտես։ Հաշվիչ մեքենայի վրա ես սովորել եմ աշխատել շատ ավելի շուտ, քան երբ առաջին անգամ տեսա Կորրոբորին․․․
― Ի՞նչը։
― Այդպես է կոչվում ցեղային ծիսական պարերից մեկը։ Ի դեպ, կատարողների կեսը ազգագրագետ ուսանողներ էին։ Այնպես որ, ես ռոմատիկ պատրանքներ չեմ տածում նախնադարյան կյանքի ու ազնվաբարո վայրենիների նկատմամբ։ Իմ նախնիները հիանալի մարդիկ էին, ես ամենևին չեմ ամաչում նրանց համար, բայց աշխարհագրական պայմանները նրանց փակուղի էին մտցրել։ Բոլոր ուժերը տվեցին, որպեսզի մի կերպ ապրեն, քաղաքակրթության համար ոչինչ արդեն չմնաց։ Եվ ինչ որ իմաստով նույնիսկ լավ է, որ սպիտակամորթները եկան, չնայած մեզ թունավորված ալյուր վաճառելու նրանց սքանչելի սովորությանը՝ երբ նրանց հարկավոր էր մեր հողը։
― Թունավորված ալյո՞ւր։
― Իհարկե, ինչո՞ւ եք զարմանում։ Դա Օսվենցիմից հարյուր տարի առաջ էր։
Մըքենզիի խոսքերը խորհրդածությունների առիթ տվեցին Պաթին։ Վերջապես նա ժամացույցին նայեց ու ակներև թեթևությամբ ասաց․
― Խարսխակայանի հետ կապվելու ժամանակն է։ Նախ եկեք ստուգենք, թե ինչպես են ուղևորները։
