Changes
/* Աբեսալոմ Վլադիմիրովիչ Իզնուրենկով */
Ելք չկար։
==Ավտոմոբիլիստների ակումբը==
Ժողտան երկրորդ հարկում տեղավորված «Հաստոց» ամենօրյա թերթի խմբագրությունում շտապ նյութեր էին թխում շարել տալու համար։
Շարված, բայց թերթի անցած համարում չզետեղված նյութերից ընտրում էին թղթակցություններ և հոդվածներ, հաշվում էին նրանց տողերի քանակը և սկսվում էր ամենօրյա առևտուրը տեղի համար։
Թերթն իր չորս էջերում կարող էր տեղավորել ընդամենը 4400 տող։ Այստեղ պետք է մտներ ամեն ինչ՝ հեռագիր, հոդվածներ, մի չափածո ֆելիետոն և երկուսը՝ արձակ, ծաղրանկարներ, լուսանկարներ, հատուկ բաժիններ՝ թատրոն, սպորտ, շախմատ, առաջնորդող և ենթաառաջնորդող, սովետական, պարտիական և արհեստակցական կազմակերպությունների ծանուցումներ, շարունակաբար տպագրվող վեպ, գեղարվեստական ակնարկներ մայրաքաղաքի կյանքից, մանրուքներ՝ «Փշրանքներ» վերնագրի տակ, գիտա֊հանրամատչելի հոդվածներ, ռադիո և զանազան պատահական նյութեր։ Ընդամենը բաժիններից հավաքվում էր տասը հազար տող։ Ուստի և տեղերի բաշխումը էջերի վրա սովորաբար ուղեկցվում էր դրամատիկ տեսարաններով։
Խմբագրության քարտուղարի մոտ առաջինը վազեց շախմատի բաժնի վարիչ մաեստրո Սուդեյկինը։ Նա տվեց քաղաքավարի և դառնությամբ լեցուն մի հարց․
― Ինչպե՞ս։ Այսօր շախմատ չի՞ լինելու։
― Չի տեղավորվում, ― պատասխանեց քարտուղարը։ ― Պադվալը մեծ է։ Երեք հարյուր տող։
― Բայց չէ՞ որ այսօր շաբաթ է։ Ընթերցողը սպասում է կիրակնօրյա բաժնին։ Ես ունեմ խնդրի պատասխաններ։ Ես ունեմ Նեունիվակոյի հիանալի էտյուդը, վերջապես ես ունեմ․․․
― Լավ։ Որքա՞ն եք ուզում։
― Ոչ պակաս հարյուր հիսունից։
― Լավ։ Դե որ խնդրի պատասխաններ կան, վաթսուն տող կտանք։
Մաեստրոն փորձեց աղերսելով ձեռք բերել ևս երեսուն տող գոնե Նեունիվակոյի էտյուդի համար (Տարտակովեր֊Բոգոլյուբով հնդկական հիանալի պարտիան ամսից ավելի ընկած էր իր մոտ), բայց նրան մի կողմ հրեցին։
Եկավ ռեպորտյոր Պերսիցկին։
― Տպավորություններ պլենումից պե՞տք է տալ, ― հարցրեց նա շատ կամաց։
― Իհարկե, ― բղավեց քարտուղարը։ ― Դեռ նախանցյալ օրն ենք ասել։
― Նյութը կա, ― ասաց Պերսիցկին ավելի կամացուկ, ― և երկու ուրվանկար, բայց նրանք ինձ տեղ չեն տալիս։
― Ինչպե՞ս թե չեն տալիս։ Ո՞ւմ հետ եք խոսել։ Գժվե՞լ են, ինչ է։
Քարտուղարը վազեց կռվելու։ Նրա ետևից ինտրիգելով վազում էր Պերսիցկին, իսկ ամենից վերջում վազում էր հայտարարությունների բաժնի աշխատակիցը։
― Մենք սեկարյան հեղուկ ունենք, ― բղավում էր նա տխուր ձայնով։
Նրա ետևից վազում էր տնտեսվարը, իր ետևից քարշ տալով խմբագրի համար աճուրդից գնած փափուկ աթոռը։
― Հեղուկը երեքշաբթի։ Այսօր տպագրում ենք մեր հավելվածները։
― Շա՜տ փող եք վաստակելու ձեր այդ ձրի հայտարարություններից, մինչդեռ հեղուկի փողն արդեն ստացվել է։
― Լավ, գիշերային խմբագրության ժամանակ կպարզենք։ Հայտարարությունը հանձնեք Պաշային։ Նա հենց հիմա գնում է գիշերային խմբագրություն։
Քարտուղարը նստեց առաջնորդողը կարդալու։ Նրան անմիջապես կտրեցին այդ հրապուրիչ զբաղմունքից։ Եկավ նկարիչը։
― Ըհը, ― ասաց քարտուղարը, ― շատ լավ է։ Ծաղրանկարի թեմա կա՝ Գերմանիայից ստացված վերջին հեռագրերի կապակցությամբ։
― Ես այսպես եմ կարծում, ― վրա բերեց նկարիչը։ ― Պողպատե սաղավարտ և Գերմանիայի ընդհանուր դրությունը․․․
― Լավ։ Դուք ուրեմն որևէ կերպ համակցեք, իսկ հետո ցույց տվեք ինձ։
Նկարիչը գնաց իր բաժինը։ Նա վերցրեց մի քառակուսի վատմանի թուղթ և մատիտով ուրվագծեց նիհար մի շուն։ Շան գլխին հագցրեց գերմանական սաղավարտ՝ նիզակով։ Հետո սկսեց մակագրություններ անել։ Կենդանու մարմնի վրա տպագիր տառերով գրեց «Գերմանիա», ոլորուն պոչի վրա՝ «Դանցիգի կորիդոր», ծնոտի վրա՝ «Ռևանշի երազանքներ», վզնոցի վրա՝ «Դաուսեի պլանը» և դուրս գցած լեզվի վրա «Շրեզեման»։ Շան առջև նկարիչը դրեց Պուանկարեին՝ ձեռքին մի կտոր միս բռնած։ Նկարիչը մտադիր էր մսի վրա ևս մակագրություն անել, բայց կտորը փոքր էր և մակագրությունը չէր տեղավորվում։ Լրագրային ծաղրանկարչից ավելի քիչ հասկացող մարդը գլուխը կկորցներ, բայց նկարիչը առանց երկար ու բարակ մտածելու մսի վրա լրացուցիչ շշի բերանին կապած դեղատոմսի նման մի բան նկարեց և հենց նրա վրա մանր տառերով գրեց՝ «Անվտանգության երաշխիքների ֆրանսիական առաջարկությունները»։ Պուանկարեին որևէ ուրիշ պետական գործչի հետ չշփոթելու համար, նկարիչը նրա փորի վրա գրեց «Պուանկարե»։ Ճեպանկարը պատրաստ էր։
Նկարչական բաժնի սեղանների վրա ընկած էին արտասահմանյան ժուռնալներ, մեծ մկրատներ, տուշի և սպիտակ ներկի բանկաներ։ Հատակի վրա թափված էին լուսանկարների կտորտանքներ, ինչ֊որ մեկի ուսը, մեկի ոտքերը և բնանկարի պատառներ։
Հինգ նկարիչ «Ժիլետ» ածելու լեզվակներով լուսանկարներ էին քերում, պարզեցնելով նրանց, նկարներին ցայտունություն էին տալիս տուշով ու սպիտակ ներկով, և մյուս էջի վրա դնում էին մակագրությունն ու չափը․ 3¾ քառակուսի, երկու սյունակի և այլն ― ցուցումներ, որոնք անհրաժեշտ են ցինկոգրաֆիային։
Խմբագրի սենյակում նստել էր օտարերկրյա մի պատվիրակություն։ Խմբագրատան թարգմանիչը նայում էր խոսող օտարերկրացու դեմքին և, դիմելով խմբագրին, ասում էր․
― Ընկեր Առնոն ուզում է իմանալ․․․
Խոսակցություն էր գնում սովետական թերթի կառուոցվածքի մասին։ Մինչ թարգմանիչը կբացատրեր խմբագրին, թե ինչ կուզենար իմանալ ընկեր Առնոն, ինքը՝ թավշյա հեծանվային շալվարով Առնոն և մնացած բոլոր օտարերկրացիները հետաքրքրությամբ նայում էին N 86 գրչածայրով կարմիր գրչակոթին, որը դրված էր սենյակի անկյունում։ Գրչածայրը գրեթե հասնում էր առաստաղին, իսկ գրչակոթը իր լայն մասում միջին մարդու մարմնի հաստության էր։ Այդ գրչակոթով կարելի էր և գրել․ գրչածայրն իսկական էր, թեև իր մեծությամբ գերազանցում էր մեծ գայլաձուկին։
― Օհո֊հո, ― ծիծաղում էին օտարերկրացիները։ ― Կոլոսա՜լ։
Այդ գրչածայրը խմբագրությանն էր նվիրել բանթղթակիցների համագումարը։
Խմբագիրը, Վորոբյանինովի աթոռին նստած, ժպտում էր և, գլխով մերթ գրիչը, մերթ հյուրերին ցույց տալով, ուրախ֊ուրախ բացատրում էր։
Քարտուղարությունում ղալմաղալը շարունակվում էր։ Պերսիցկին բերեց Սեմաշկոյի հոդվածը, և քարտուղարն սկսեց երրորդ էջի մակետից շտապ ջնջել շախմատի բաժինը։ Մաեստրո Սուդեյկինն արդեն չէր պայքարում Նեունիվակոյի խնդիրների լուծումը։ Նա տքնում էր պահել գեթ խնդիրների լուծումը։ Ավելի լարված պայքարից հետո, քան էր նրա պայքարը Լասկերի հետ՝ Սան֊Սեբաստիանի տուրնիրում, մաեստրոն իր համար տեղ նվաճեց «Դատարան և կենցաղ»֊ի հաշվին։
Սեմաշկոն ուղարկեցին շարելու։ Քարտուղարը վերստին խորացավ առաջնորդողի մեջ։ Նա որոշեց ինչ գնով ուզում է լինի, թեկուզ սպորտային շահագրգռվածությունից, կարդալ առաջնորդը։
Երբ նա հասավ մինչև հետևյալ տեղը․ «Սակայն վերջին պակտի բովանդակությունը, այնպիսին է, որ եթե Ազգերի Լիգան գրանցի այն, ապա ստիպված ենք ընդունելու, որ․․․», նրան մոտեցավ «Դատարան ու կենցաղը», մազմզոտ մի մարդ։ Քարտուղարը շարունակում էր կարդալ, դիտմամբ չնայելով «Դատարան և կենցաղ»֊ի կողմը և անհրաժեշտ նշումներ անելով առաջնաորդողի վրա։
«Դատարանն ու կենցաղը» մոտեցավ մյուս կողմից և նեղացած ասաց․
― Ես չեմ հասկանում։
― Նու֊նու, ― փնթփնթաց քարտուղարը, ջանալով ձգձգել ժամանակը, ― ինչո՞ւմն է բանը։
― Բանն այն է, որ չորեքշաբթի «Դատարան ու կենցաղ» չկար, ուրբաթ «Դատարան ու կենցաղ չկար, հինգշաբթի օրը տպարանի մնացածից տեղավորեցին միայն ալիմենտի գործը, իսկ շաբաթ օրը հանում են պրոցեսը, որի մասին վաղուց արդեն գրում են բոլոր թերթերում, և միայն մենք ենք․․․
― Որտե՞ղ են գրում, ― գոռաց քարտուղարը։ ― Ես չեմ կարդացել։
― Վաղն ամենուրեք լույս կընծայեն, իսկ մենք դարձյալ կուշանանք։
― Իսկ երբ ձեզ հանձնարարեցին չուբարյան գործը, դուք ի՞նչ գրեցիք։ Մի տող անգամ դժվար էր ստանալ ձեզանից։ Ես գիտեմ։ Չուբարովցիների մասին դուրք գրում էիք երեկոյան թերթում։
― Որտեղի՞ց գիտեք։
― Գիտեմ։ Ինձ ասել են։
― Այդ դեպքում ես գիտեմ, թե ով է ձեզ ասել։ Ձեզ ասել է Պերսիցկին, այն Պերսիցկին, որն ամբողջ Մոսկվայի աչքի առջև օգտվում է խմբագրության ապարատով, որպեսզի նյութեր ուղարկի Լենինգրադ։
― Պա՛շա, ― կամացուկ ասաց քարտուղարը։ ― Կանչեցեք Պերսիցկուն։ «Դատարանն ու կենցաղը» անտարբեր նստել էր պատուհանի գոգին։ Նրա ետևում երևում էր պարտեզը, որտեղ իրենց գործով էին զբաղված թռչունները և գորոդկի խաղացողները։ Երկար քննեցին դատավեճը։ Քարտուղարը վերջ տվեց ճարպիկ եղանակով․ դեն նետեց շախմատը և տեղը դրեց «Դատարանն ու կենցաղը»։ Պերսիցկուն արվեց զգուշացում։
Խմբագրական աշխատանքի ամենաեռուն ժամանակն էր՝ ժամը հինգը։
Տաքացած գրամենքենաների վրա ծխի մշուշ էր կանգնած։ Աշխատակիցները շտապելուց թելադրում էին զզվելի ձայներով։ Ավագ մեքենագրուհին բղավում էր այն անպիտանների վրա, որոնք իրենց նյութերը աննկատելիորեն գցում էին հերթից դուրս։
Միջանցքում քայլում էր խմբագրության պոետը։ Նա սիրաբանում էր մեքենագրուհու հետ, որի համեստ ազդրերը սանձարձակում էին նրա պոետական զգացմունքները։ Նա տանում էր նրան միջանցքի ծայրը և պատուհանի տակ սիրո խոսքեր ասում, որին աղջիկը պատասխանւմ էր․
― Այսօր ես արտաժամյա աշխատանք ունեմ և խիստ զբաղված եմ։
― Այդ նշանակում էր, որ նա ուրիշի է սիրում։
Պոետն ընկնում էր ոտքի տակ և բոլոր ծանոթներին ապշեցուցիչ կերպով դիմում միատեսակ խնդրանքով։
― Տասը կոպեկ տվեք տրամվայի համար։
Այդ գումարի համար նա մտավ բանթղթակիցների բաժինը։ Թրև գալով սեղանների արանքում, որոնց շուրջը նստած աշխատում էին «կարդացողները», և շոշափելով թղթակցությունների կույտերը, պոետը վերականգնեց իր փորձերը։ Կարդացողները, խմբագրատան ամենամռայլ այդ մարդիկ (նրանց այդպես էր դարձրել օրական հարյուրական նամակ կարդալու անհրաժեշտությունը, նամակներ, որոնք խզմզված են ավելի շուտ կացնի, ներկարարի վրձնի կամ ձեռնասայլակի, քան գրության հետ ծանոթ ձեռքերով), լուռ էին։
Պոետը եղավ էքսպեդիցիայում և վերջիվերջո քոչեց գնաց գրասենյակ։ Բայց այնտեղ նա ոչ միայն չստացավ տասը կոպեկ, այլ նույնիսկ հարձակման ենթարկվեց կոմերիտական Ավդոտևի կողմից․ պոետին առաջարկեցին մտնել ավտոմոբիլիստների խմբակը։ Պոետի սիրահարված հոգին պատեց բենզինի մշուշը։ Նա երկու քայլ արեց մի կողմի վրա և, երրորդ արագություն վերցնելով, թաքնվեց աչքերից։
Ավդոտևը բնավ չվհատվեց։ Նա հավատում էր ավտոմոբիլային իդեայի հաղթանակին։ Քարտուղարությունում նա պայքար մղեց տկեվանց։ Հենց դա էլ խանգարեց քարտուղարին ավարտելու առաջնորդող հոդվածի ընթերցումը։
― Լսիր, Ալեքսանդր Յոսիֆովիչ։ Դու սպասիր, լուրջ գործ է, ― ասաց Ավդոտևը, նստելով քարտուղարի սեղանին։ ― Մեզանում կազմակերպվել է ավտոմոբիլային ակումբ։ Խմբագրությունը արդյոք փոխարինաբար մեզ չի՞ տա հինգ հարյուր ռուբլի՝ ութ ամսով։
― Կարող ես չկասկածել։
― Ի՞նչ։ Կարծում ես մեռա՞ծ գործ է։
― Չեմ կարծում, այլ գիտեմ։ Քանի՞ անդամ ունեք ձեր խմբակում։
― Արդեն շատ կան։
Խմբակը առայժմ բաղկացած էր միայն մեկ կազմակերպչից, բայց Ավդոտևը այդ մասին չէր ծավալվում։
― Հինգ հարյուր ռուբլով մենք «գերեզմանոցում» գնում ենք մեքենա։ Եգորովն արդեն լավ տնտղել է։ Նորոգումը, նրա ասելով, կարժենա հինգ հարյուր ռուբլուց ոչ ավելի։ Ընդամենը՝ հազար։ Ես էլ ահա մտածում եմ մի քսան հոգի հավաքել՝ ամեն մեկից հիսուն ռուբլի։ Բայց հիանալի բան կստացվի։ Մեքենա վարել կսովորենք։ Եգորովը մեր շեֆն է լինելու։ Եվ երեք ամիս հետո՝ օգոստոսի մոտերքը, մենք բոլորս արդեն վարել գիտենք, մեքենա կա, և ամեն մեկը հերթով մեկնում է՝ ուր սիրտն ուզում է։
― Իսկ գնելու հինգ հարյուր ռուբլի՞ն։
― Կտա փոխօգնության դրամարկղը տոկոսով։ Կվճարենք։ Հը, ինչ կասես, գրե՞ն քեզ։
Բայց քարտուղարն արդեն ճաղատ էր, շատ էր աշխատում, գտնվում էր ընտանիքի և բնակարանի իշխանության տակ, սիրում էր ճաշից հետո պառկել բազմոցի վրա և քնելուց առաջ կարդալ «Պրավդա»։ Նա մտածեց և հրաժարվեց։
― Դու, ― ասաց Ավդոտևը, ― ծեր ես։
Ավդոտևը մոտենում էր յուրաքանչյուր սեղանին և կրկնում իր կրակոտ ճառը։ Ծերունիների մոտ, որպիսիք նա համարում էր քսան տարեկանից բարձր բոլոր աշխատակիցներին, նրա խոսքերը կասկածելի էֆեկտ էին առաջացնում։ Նրանք սուտումուտ մահանաներով թթվադեմ հրաժարվում էին, շեշտելով, որ իրենք արդեն երեխաների բարեկամներ են և կանոնավոր կերպով տարեկան քսան կոպեկ են տալիս չքավոր երեխաներին օգնելու բարի գործին։ Նրանք, ճիշտն ասած, կհամաձայնեին նոր ակումբին անդամագրվելու, բայց․․․
― Էլ ի՞նչ «բայց», ― բղավում էր Ավդոտևը։ ― Եթե ավտոմոբիլը հենց այսօր ևեթ լինե՞ր։ Հա՞։ Եթե ձեր սեղանի վրա դնեն վեց ցիլինդրանոց կապտավուն «պակկարդ» տարեկան տասնհինգ կոպեկով, իսկ բենզինն ու քսանյութերը կառավարության հաշվի՞ն։
― Գնա, գնա, ― ասում էին ծերերը։ ― Հիմա վերջին նյութերն ենք ուղարկում, խանգարում ես աշխատելուն։
Ավտոմոբիլային գաղափարը մարում և սկսում էր ծխել։ Պերսիցկին դղրդոցով ետ ցատկեց հեռախոսից, լսեց Ավդոտևին և ասաց․
― Դու լավ չես մոտենում, թուղթը տուր ինձ։ Սկսենք սկզբից։
Եվ Պերսիցկին Ավդոտևի հետ միասին նոր շրջագայություն սկսեցին։
― Դու, քավթառ մատրաս, ― ասում էր Պերսիցկին կապտաչյա պատանուն, ― այդ բանի համար նույնիսկ փող չպետք է տաս։ Ունե՞ս քսանյոթ թվականի փոխառությունը։ Քանի՞ ռուբլու։ Հիսո՞ւն։ Ավելի լավ։ Դու այդ պարտատոմսը տալիս ես մեր ակումբին։ Պարտատոմսերից գոյանում է կապիտալ։ Օգոստոսին մենք կարող ենք պարտատոմսերը իրացնել և գնել ավտոմոբիլ։
― Իսկ եթե իմ պարտատոմսը շահի՞, ― պաշտպանվում էր պատանին։
― Իսկ որքա՞ն ես ուզում շահած լինել։
― Հիսուն հազար։
― Այդ հիսուն հազարով էլ ավտոմոբիլներ կգնվեն։ Եթե ես էլ շահեմ՝ նույնպես։ Ավդոտևը շահեց՝ նույնպես։ Մի խոսքով, ում պարտատոմսն էլ որ շահի, փողը գնում է մեքենաների գնելուն։ Հիմա հասկացա՞ր։ Ախմա՛խ։ Սեփական մեքենայով կգնաս Ռազմա֊Վիրական ճանապարհով։ Սարե՛ր։ Հիմա՛ր․․․ Իսկ քո ետևից սեփական մեքենաներով «Դատարնն ու կենցաղ»֊ն է գալիս, խրոնիկան, պատահարների բաժինը և այն դամոչկան, գիտել էլի, որը կինո է տալիս․․․ Հը՞։ Կսիրաբանե՞ս․․․
Ամեն մի պարտատոմս պահող իր հոգու խորքում չի հավատում շահելու հնարավորությանը։ Փոխարենը շատ խանդոտ է վերաբերվում իր հարևանների և ծանոթների պարտատոմսերին։ Նա կրակից ավելի է վախենում, որ նրանք կշահեն, իսկ ինքը, մշտապես ձախողակ մարդը նորից ձեռնունայն կմնա։ Ոստի հարևանի շահելու հույսը խմբագրության պարտատոմս պահողներին հրեց նոր ակումբի գիրկը։ Հուզում էր միայն այն վտանգը, որ ոչ մի պարտատոմս կարող է չշահել։ Բայց դա չգիտես ինչու քիչ հավանական էր թվում և, բայցի այդ ավտոմոբիլային ակումբը ոչինչ չէր կորցնում․ «գերեզմանոցից» մի մեքենա ապահովված էր պարտատոմսերից գոյացած կապիտալով։
Քսան հոգի հավաքագրվեց հինգ րոպեում։ Երբ գործը հաջող պսակված էր, եկավ քարտուղարը, որը լսել էր ավտոմոբիլային ակումբի հրապուրիչ հեռանկարների մասին։
― Ի՞նչ կասեք, տղերք, ― ասաց նա, ― ես էլ չգրվե՞մ։
― Գրվիր, ծերուկ, ինչո՞ւ չէ, ― պատասխանեց Ավդոտևը, ― միայն ոչ մեզ մոտ։ Մեզ մոտ, ցավոք սրտի, արդեն լրիվ կոմպլեկտ է և նոր անդամների ընդունելությունը դադարեցված է մինչև հազար ինը հարյուր քսանինը թվականը։ Բայց լավ կլինի անդամագրվես երեխաների բարեկամ։ Էժան է ու հանգիստ։ Տարեկան քսան կոպեկ և ոչ մի տեղ գնալու հարկ չկա։
Քարտուղարը տատանվեց, հիշեց, որ ինքն իսկապես որ ծեր է, հառաչեց և գնաց վերջացնելու հրապուրիչ առաջնորդողի ընթերցումը։
― Ասացեք, ընկեր, ― միջանցքում կանգնեցրեց նրան չերքեզի դեմքով մի գեղեցիկ տղամարդ, ― որտե՞ղ է այստեղ «Հաստոց» թերթի խմբագրությունը։
Դա մեծ կոմբինատորն էր։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>
