<poem>
Ահա և ես՝ ԲոմբանդիլըԲոմբադիլը, չէի՞ք տեսել, դե տեսե՛ք,
Սլանում է ոնց քամի, նրան ոչ ոք չի հասել,
Կոշիկը դեղնից դեղին, բաճկոնը վառ քան երկինք,
— Իզուր մի փնտրեք ձեր հագուստը, միևնույնն է, չեք գտնի,— ասաց Թոմը դամբանաբլուրից վայրկենապես ցած թռչելով և հոբիթների շուրջը պար գալով, ասես ոչինչ չէր եղել: Նայելով Թոմի ուրախ ու կայծկլտուն աչքերին՝ հոբիթներն իսկապես սկսեցին հավատալ, որ ոչինչ էլ չի եղել:
— Էդ ինչու՞ չփնտրեմ,— զարմացավ Փինը՝ ուրախ տարակուսանքով նայելով պար եկող ԲոմբանդիլինԲոմբադիլին, — Բա ի՞նչ անեմ:
Թոմը միայն գլուխն օրորեց:
</poem>
Արևը, ինչպես նախորեիննախօրեին, ուժեղ տաքացնում էր: Հոբիթները կատարեցին Թոմի ասածը. վազվզեցին խոտերի մեջ, հետո պառկեցին արև տակ՝ ուրախանալով, որ ազատվել են մահացու ցրտից ու վերադարձել տաք աշխարհ: Երբ Թոմը վերադարձավ, նրանք հասցրել էին քրտնելու աստիճան տաքանալ և մեռնելու աստիճան սովածանալ: Թոմի հետևից վարգում էին հինգ ծանոթ պոնի, իսկ ամենավերջից գալիս էր վեցերորդը՝ մյուսներից գեր ու ամրակազմ: Դա երևի Հաստլիկն էր՝ համենայն դեպս այդ անունը նրան շատ հարմար էր: Մերին՝ ծանոթ հինգ պոնիների տերը, նախկինում նրանց ոչ մի անուն չէր տվել, բայց Բոմբադիլի դրած անունները կպան նրանց և, այդ ժամանակից ի վեր, երբ նրանց այդ անուններով կանչում էին, ձիուկներն արձագանքում էին:
— Ահա և ձեր ձիուկները,— ասաց Թոմը: — Այս խեղճերը խեղճերն ահաբեկվել են և ձեզնց փախել են՝ տերերին ձեզ լքել են: Ձիերի քիթը քամուն է, հենց հոգեառների հոտն առան՝ վայրկենապես կչքվեն: Բայց նրանց հայհոյել մեղադրել չի կարելի... Ո՞վ է տեսել, որ ճամփորդն ինքն իրեն գցի գերեզմանոց: Գուցե հոբիթները պետք է ձիերից սովորե՞ն: Տեսնու՞մ ես, սրանց բեռն ու բարձը տեղն է: Կեցցեք, ձիուկներ... Լավ էլ հոտառություն ունեն՝ փախել են հոգեառներից, ստորգետնյա անողոք մահից... Ոչ, նրանց հայհոյել մեղադրել չի կարելի:
— Իսկ վեցերորդն ու՞մ համար էՄերին,— հարցրեց ՖրոդոնՍեմն ու Փինը ուղեպարկերից հանեցին իրենց լրացուցիչ հագուստները և հագնվեցին: Բայց շուտով սկսեցին շոգել՝ դրանք հաստ էին ու տաք՝ նախատեսված ձմեռվա համար:
— Իսկ վեցերորդն պոնին ու՞մ համար է,— հարցրեց Ֆրոդոն: — Ինձ համար,— պատասխանեց Թոմը: — Նա իմ ընկերն է: Թափառում է, որտեղ սիրտն ուզում է: Բայց հենց ձայն եմ տալիս, իսկույն վազում է: Գիշերն այս կողմերում է եղել՝ ահա և հարցի պատասխանը: Նա է ձեր պոնիներին պահպանել, անկասկա՛ծ: Իսկ այժմ նա Թոմին կտանի իր մեջքին: Թոմը հոբիթներին կտանի ամենակարճ ճանապարհովկուղեկցի մինչև Ուղի՝ ուրեմն, որպեսզի նրանք հենց այսօր ևեթ հասնեն Ուղիձի է հարկավոր:
Հոբիթները հրճվանքի մեջ էին և նրանց շնորհակալություններին վերջ չկար, իսկ Թոմը ծիծաղեց ու ասաց.
— Թոմին Ոսկեհատիկն է սպասում և Թոմը հոգսերի մեջ խրված է մինչև ծոծրակը, պետք է երգի, աշխատի, թափառի անտառում և բոլորի մասին հոգ տանի: Նա չի կարող միաժամանակ ամեն տեղ լինել. էստեղ Գերեզմանոցն է, էնտեղ՝ անտառը, իսկ էնտեղ՝ Ծփին... Եվ Ոսկեհատիկն էլ շուտով առանց Թոմի կտխրի: Թոմը կուղեկցի հոբիթներին, որպեսզի անհանգիստ չլինի: Ախր նրանք ի՞նչ տեսակ ժողովուրդ են: Անթիվ անհամար հոգսեր են պատճառում: Հազիվհազ ազատում ես Ծփուց, Ծփուց՝ գետնի տակ են մտնում: Եթե մինչև ուղի չհասնեն, ապա վաղը ի՞նչ կանեն... Ոչ, ավելի լավ է ուղեկցել նրանց ու ազատվել: Դատելով արևից՝ դեռ ժամը տասը չկար: Հոբիթները հաճույքով կնախաճաշեին: Վերջին անգամ երեկ էին սնվել՝ միայնակ քարի մոտ: Նրանք կերան բոլորը, ինչ պահել էին նախօրյակից և համարյա բոլորը, ինչ բերել էր Թոմը: Ճիշտ է, նախաճաշն առատ չէր, բայց նրանց հոգին կարգին թեթևացավ: Մինչ նրանք ուտում էին, Թոմը բարձրացավ դամբանաթմբի վրա և գանձերը հավաքեց: Դրանց մեծ մասը նա մի կայծկլտուն կույտ արեց ու ասաց. «Թող գտնի, ով կգտնի՝ թռչուն լինի, գազան, մարդ, թե էլֆ, միայն թե չարը խափանվի»: Քանզի միայն այդ ժամանակ վերջնականապես կհանվեր գերեզմանային նզովքը, որպեսզի հոգեառները նորից չհայտնվեին այստեղ: Իր համար Թոմն ընտրեց մի կրծքազարդ՝ ծածկված կապտավուն երանգի մանր շափյուղաներով, ասես թիթեռի թևեր: Նա երկար նայեց դրան, կարծես ինչ-որ բան էր հիշում: Հետո գլուխն օրորեց ու ասաց. — Թող այս կրծքազարդը կրի Ոսկեհատիկը: Նա, ով մի ժամանակ սա կրում էր, շափյուղայից էլ սքանչելի էր ու բարի: Ես կվերցնեմ սա՝ ի հիշատակ նրա: Այդպես ճիշտ կլինի: Յուրաքանչյուր հոբիթի մեկական դաշույն հասավ, կառուցվածքով նման նեղ երկար տերևի, սուր, շեղբի վրա ոսկեկարմիր օձապատկեր նախշով: Իսկ ինչպիսի՜ սառը դաժանությամբ շողշողացին, երբ հոբիթները հանեցին դրանք անծանոթ մետաղից պատրաստված ու կարմիր քարերով պատված սև պատյաններից: Կա՛մ այդ պատյանները թաքնված ուժ էին պարունակում, կա՛մ գերեզմանոցային հմայախոսքն էր պահպանել, բայց մաքուր շեղբերի վրա ժանգի բիծ անգամ չկար:
Դեռ ժամը տասը չկար— Ճստիկներին դաշույնները շատ պետք կգան, բայց հոբիթները հաճույքով կճաշեին, եթե ուտեստ ունենային: Եղածը միայն նախաճաշի համար բավականացրեց: Նրանք կերան բոլորը, ինչ պահել էին նախորյակից և համարյա բոլորը, ինչ բերել էր — ասաց Թոմը: Թեպետ հոբիթների համար եղածը քիչ էր, սակայն — Շատ անգամներ դեռ գիշերները նրանց հոգին կարգին թեթևացավ: Մինչ նրանք նախաճաշում էին, Թոմը շրջում էր բլրի վրա ու գանձերը հավաքումգիշերը կհարձակվեն չար արարածները: Դրանց մեծ մասը նա մի կայծկլտուն կույտ արեց՝ «Թող գտնիԲայց սրանից հետո նրանց հանկարծակիի բերել հնարավոր չէ: Հոբիթները զինված են Արնորյան դաշույններով, ով գտնի ու հանգիստ վայելիորոնց հարվածները մահացու են խոցում թշնամուն.. թռչուն լինի, գազան, մարդ, թե էլֆ»: — Այսպես հանվեց գերեզմանային նզովքը, որպեսզի հոգեառները նորից չհայտնվեին այստեղ: Իրեն վերցրեց մի շափյուղա ու կրծքազարդ՝ թավիշ ու փայլփլուն, ասես թիթեռի թևեր: Թոմը երկար նայեց դրան, ասես ինչ-որ բան հիշելով: Հետո գլուխն օրորեց ու ասաց.
— Նահոբիթներին պատմեց, ով մի ժամանակ սա իր ուսին էր կրումոր դաշույնները կռել են շատ-շատ վաղուց Արնոր թագավորության զինագործները: Այդ թագավորությունը հիմնել են Արևմուտքից եկած մարդիկ: Նրանք պատերազմում էին Սև Տիրակալի դեմ և, շափյուղայից արևավառ էր... Որեմներևի թե, թող այս կրծքազարդը կրի Ոսկեհատիկը. մեզ համար անցյալից հիշատակ կլինի՝ կենդանի աստղիկզենքի ուժով նրանց տապալել հնարավոր չէր լինի, եթե չլիներ Քարն Դումի սարսափելի կախարդ-արքան: Արնորը չկարողացավ դիմակայել անգմարյան կախարդ-արքայի գրոհին:
Յուրաքանչյուր հոբիթի մեկ դաշույն հասավ՝ երկար— Քչերին է այժմ հայտնի, ուղիղ— ասես ինքն իր հետ խոսում էր Թոմը, շեղբի վրա ոսկեկարմիր օձապատկեր նախշով— որ նրանք ամբողջությամբ չեն ոչնչացել: Մերկացված՝ դրանք շողշողում էին սառն Այդ մոռացված թագավորների ու դաժանիշխանների զավակներն այժմ դեգերում են աշխարհում, իսկ պատյանները սև էին, թեթև զրկանքներ ու ամուր, գույնզգույն քարերով պատված, անծանոթ մետաղից: Թե՛ դրանք պահել էին հիանալի պատյանները, Թե՛ գերեզմանոցային հմայախոսն էր պահպանել, բայց մաքուր շեղբերի վրա ժանգի բիծ անգամ չկարտառապանքներ կրում՝ պաշտպանելով թույլ ու անհոգ ժողովուրդներին փորձանքներից:Բայց այդ թափառականներից քիչ են մնացել...
— Ճստիկներին դաշույնները շատ Հոբիթներն այնքան էլ չհասկացան նրա ասածը, բայց նրանց աչքերի առջև հանկարծ տեսիլք հառնեց. անցած անհամար տարիները տարածվեցին առջևում որպես մշուշապատ հարթավայրեր, որտեղ թափառում էին բարձրահասակ ու խստադեմ այրեր՝ գոտևորված շողշողուն սրերով: Նրանք անցան, և հայտնվեց վերջինը՝ փայլուն աստղը ճակատին: Հետո տեսիլքը խավարեց, և նորից փայլեց արևը: Դանդաղելու պատճառ չկար: Հոբիթներն արագորեն պարկերը կապեցին ու բարձեցին պոնիներին: Նվեր ստացած սրերը կախեցին գոտիներից, բայց իրենց կաշկանդված էին զգում՝ այ սա արդեն պետք կգանչէր,— ասաց Թոմըմտածում էին նրանք: — Շատ անգամ Իհարկե, չես իմանա՝ ինչ կպատահի, բայց դե որ նրանց վրա գիշերը կհարձակվեն Տիրակալի (որը ավազակի պես թաքնված է Հրամեջ լեռան մոտ) չար ծառաները: Բայց սրանից հետո ձեզ հանկարծակիի բերել հնարավոր չէ: Հոբիթները զինված են Արնորյան դաշույններովմարտի բռնվեն, որոնց հարվածները մահացու են խոցում թշնամունայն էլ սրերո՞վ...
Նա հոբիթներին բացատրեցՎերջապես նրանք ճանապարհ ընկան: Սկզբում պոնիների սանձից բռնած իջան բլրից, որ դաշույնները կռել հազար հինգ հարյուր տարի հետո ցատկեցին թամբերին, և ձիուկները աշխուժորեն առաջ Արնոր թագավորության զինագործներըվարգեցին: Թագավորությունն ընկել է հյուսիսից եկածների գրոհից: Զենքի ուժով նրան երևի թե տապալել հնարավոր չէր լինիՀետ նայելով՝ բարեկամները վերջին հայացք գցեցին հինավուրց դամբանաբլրի վրա, բայց տապալեց չար կախարդանքըև նրանց աչքերում կայծկլտաց գանձերից անդրադարձող արևի ցոլքը: Բայց շուտով պոնիները շրջանցեցին բլուրը, որովհետև կախարդներն այն ժամանակ տիրել էին հյուսիսային Անգմարյան երկրամասըև դամբարանի ոսկեփայլ գագաթն անհետացավ տեսադաշտից:
— Այն ամենը, ինչ եղել է, վաղուց մոռացել են,— ասես ինքն իրեն խոսում Ֆրոդոն ուշադիր չորս կողմն էր Թոմընայում, բայց երեկվա քարե ցցերն այդպես էլ չտեսավ: — Աշխարհում միայն մենավոր ճամփորդներըՇուտով արահետը դուրս դուրս բերեց նրանց զառիկող լանջերի միջև անցումի մոտ. նրանք անցան, հին տիրակալի սերունդներն են պահպանում անհոգ ժողովուրդների հանգիստըև առջևում լանյանրձակ հարթավայր բացվեց: Բայց այդ ճամփորդները շատ քիչ ենՃանապարհն ուրախ անցավ՝ Թոմի հետ հնարավոր չէր ձանձրանալ: Նա անվերջ երգում էր ու, թեև երգերից շատերն անհասկանալի լեզվով էին՝ երևի աշխարհի ամենահին լեզվով, բայց հոբիթները չէին դադարում զարմանալ ու հիանալ: Ռազմիկներ քիչ են մնացել...
Հոբիթներն այնքան էլ չէին հասկանումԱյժմ նրանք միայն ուղիղ էին գնում: Շուտով պարզ դարձավ, թե ինչ որ Ուղին ավելի հեռու է փնթփնթում նա, բայց նրանց աչքերի առջև հանկարծ հառնեցին անհամար տարիները որպես անծայրածիր դաշտավայր, որտեղ թափառում քան իրենք կարծում էին մարդիկ: Եթե նույնիսկ երեկ նրանք քարի մոտ չքնեին, ասես հատուկենդ ստվերներմիևնույնն է, բայձրահասակ ու մռայլադեմերեկոյան նպատակակետին չէին հասնի: Մուգ շերտը, երկար սրերով գոտևորվածորը երևում էր դամբանաբլրից, իսկ վերջինը՝ խավար աստղը ճակատին: Հետո տեսիլքը խավարեց և նրանց աչքերին խփեց արևի լույսը: Դանդաղելու պատճառ չկար: Արագորեն պարկերը կապելով (Մերինպարզվեց, Փինը և Սեմը վաղուց արդեն հագել էին հետները վերցրած հագուստները)որ ոչ թե ծառեր են, բարձեցին դրանք պոնիներինայլ խոր խանդակի եզրին աճած թփուտներ: Նվեր ստացած զենքը կախ Խանդակի մյուս կողմում հողաթումբ էր ընկած գոտիներից ու ոտքի տակ էր ընկնում՝ այ սա արդեն պետք չէր, մտածում էին նրանքկտրուկ բարձրանում: Իհարկե, ի՜նչ իմանաս, ինչ կպատահի, բայց դե որ մարտի բռնվեն, այն էլ սրերո՞վ...
Ստիպված եղան գնալ ավելի հեռու— Մի ժամանակ այստեղով էր անցնում հին թագավորության սահմանը, քան իրենք կարծում էին: Եթե նույնիսկ երեկ նրանք Քարի մոտ չքնեին— բացատրեց Թոմը, միևնույնն է, երեկոյան նպատակակետին չէին հասնի— բայց դա շատ-շատ վաղուց էր: Մուգ շերտը, որը երևում էր դամբանաբլրից, պարզվեցՆա խոժոռվեց ու լռեց, ասես հիշելով ինչ-որ ոչ թե Ուղին էբան, այլ խոր խանդակի եզրին աճած թփուտըորի մասին պատմել չէր ուզում:
— Դա հին թագավորության սահմանն էՆրանք իջան խանդակի մեջ,— ասաց Թոմն ու խոժոռվեցմագլցեցին հակառակ լանջը, գտան անցումը և խոտածածկ արահետով վարգով իջան լայն դաշտավայր: Մեկ-երկու ժամ հետո երևաց ծառերի շարքը, և բարեկամները հասկացան, հիշելով ինչ որ բանչնայած իրենց գլխին եկած բազմաթիվ փորձանքներին, որի մասին պատմել չէր ուզումվերջապես հասել են Ուղուն: Ուրախացած հոբիթները վերջին լիգն ընթացան քառատրոփ արշավով և կանգ առան միայն այն ժամանակ, երբ հայտնվեցին ճամփեզրի ծառերի ստվերում: Վերջալույսի շողերից լուսավորված Ուղին գալարվում էր դեպի հյուսիս-արևելք՝ աստիճանաբար իջնելով լայնարձակ դաշտավայրը: Խանդակի մյուս եզրով խուլ ու բարձր պատ Ջրափոսերում սևին էր ձգվումտալիս նախօրեին տեղացած անձրևից մնացած ջուրը:
Թոմը նրանց տարավ ցածրովՀոբիիթներն ուշադիր զննեցին, պատի ճեղքվածքի միջով անցնող խոտածածկ արահետով, և նրանք վարգով իջան լայն դաշտավայրբայց ոչինչ չտեսան: Մեկ-երկու ժամ հետո բարձունքից նրանց երևաց հին Ուղին՝ Ուղին ամայի, ու անծայրածիրէր:
— Վերջապես հասանք,— թեթևացած ասաց Ֆրոդոն: — Իմ կարճ ճանապարհից ճանապարհի պատճառով մենք մի երկու օր ենք հետ ընկել, ոչ ավելի: Եվ Համա՜ թե կրճատեցինք: Բայց, գուցե ոչ իզուր՝ բարին դա էր՝ կարծես թե նրանց մեր հետքից շեղել ենք:
Երեք ճամփորդները Հոբիթները շրջվեցին ու նրան նայեցին: Բոլորը միանգամից հիշեցին Սև Հեծյալներին ու կիսամոռացված վախը: Նրանք անհանգստացած նայեցին մայր մտնող արևին և մի հայացքով ստուգեցին Ուղին՝ ոչ ոք չկար, դատարկություն էր:
— Իսկ դու կարծում Կարծում ես,— ասաց Փինը,— որ հիմա էլ, այս երեկոյա՞ն էլ այսօր ևեթ կսկսեն մեզ կհետապնդենհետապնդե՞լ:
— Ոչ,— Ֆրոդոյի փոխարեն անսպասելի պատասխանեց Թոմ ԲոմբանդիլըԲոմբադիլը: — Վաղն Այսօր կարող եք չվախենալ: Եվ վաղն էլ հազիվ թե լինի՝ նրանց հանդիպեք՝ ինչ-որ տեղ մոլորվել են: Ի դեպ, Սակայն ես ճշգրիտ չգիտեմ, այստեղ դա պարզապես ենթադրություն է: Այստեղ օտար հողեր են, Թոմն այս կողմերում չի թափառում: Իսկ իր տիրույթներից դուրս նա չի կարող տեսնել, թե ինչով են զբաղված Սև Երկրից եկած Սև Հեծյալները: Ու չեմ էլ ուզում իմանալ այդ ավազակներին...
Հոբիթները շատ էին ուզում, որ նա էլի գար իրենց հետ: Ախր նա միակն էր, ով կարող էր Սև Հեծյալների հետ էլ հաշվեհարդար կտեսներ. ու նրանք տեսնել: Նրանք այնպես ցանկացան տուն գնալ, և այնպե՜ս անիմաստ էր մութ, հրաբորբ, անհասկանալի հեռուն... Նրանք լուռ կանգնել էին ու չէին շտապում հրաժեշտ տալ, նույնիսկ երբ Թոմն արդեն հրաժեշտի խոսքեր էր ասում.
— Ահա ձեզ իմ վերջին խորհուրդը. այսօր երեկո կհասնեք մի գյուղ, որի անունն է Լեռնամոտ: Լսե՞լ եք, չէ՞, Լեռնամոտի մասին: Ուրեմն, Լեռնամոտում մի հին պանդոկ կա, որի տերը Նարկիսն տերն է Նարկիսը: Նա արժանապատիվ մարդ է՝ դատարկ, բայց հավատարիմ մի մարդ՝ ձեզ ավազակներին չի մատնի: Նրա տունը շատ պատուհաններ ունի և սիգարշավող պոնիով «Սիգարշավող Պոնի» մեծ ցուցանակը հեշտ է գտնելը: Կգիշերեք պանդոկում, լավ է քուններդ կառնեք՝ և առավոտյան նորից առաջ: Ձեր ճանապարհը կարճ չէ... Իսկ հիմաայժմ, համարձակ, ճստիկներս... Ճամփա ընկեք, ճակատագրին ընդառաջ: Հիմա գլխավորն այն է, որ մենք մինչև երեկո հասնեք Լեռնամոտ:
Նրանք խնդրեցին Թոմին, որ ուղեկցի իրենց մինչև պանդոկ ու հրաժեշտի թաս խմի իրենց հետ, բայց նա ծիծաղելով հրաժարվեց, ասելով.
<poem>
Այստեղ վերջանում են երկրներն երկրները հավատարիմ ինձ հավետ,
Հրաժեշտ տանք իրար, բարեկամներ առհավետ...
</poem>
Նա շրջեց պոնին, գլխարկը դրեց ու ընդմիշտ երգելով անհետացավ հողաթմբի հետևումմթնշաղում:
— Շատ ափսոս, որ հիմա առանց պարոն Բոմբանդիլի Բոմբադիլի մնացինք,— տխուր ասաց Սեմը: — Այ, ով լավ գիտեր, թե ինչն ինչոց է: Ինչքան էլ գնանք, էլ նրա նմանին չենք հանդիպի... Իսկապես հրաշալի պարոն էր... Իսկ «Պոնիի» մասին ոնց էր ասում, ոնց որ էդ «Պոնին» երևի մեր «Կանաչ վիշապի» մասին խոսերպես տեղ է, հա՞: Էդ ո՞վ է Ովքե՞ր են ապրում էդ Լեռնամոտում:
— Եվ հոբիթներ, և հսկաներ,— ասաց Մերին,— իսկ ընհանրապես՝ ընդհանրապես՝ ինչպես մեզ մոտ է: Բրենդիբաքերն այնտեղ եղել են, ասում են՝ ոչինչ:
— Գուցե և ոչինչ,— նկատեց Ֆրոդոն,— բայց Հոբիթստանը վերջացավ: Եվ դուք արդեն, խնդրում եմ, ձեզ չզգաք «ինչպես տանը»: Ու միաժամանակ հիշեք, որ ես հիմա բոլորովին էլ Պարկինս չեմ: Պարկինս անունը տալ չի կարելի: Որ հարցնեն, ուրեմն Զառիթափցի եմ:
Նրանք գնում էին Նստելով պոնիներին՝ նրանք գնացին աղջամուղջին, մութը ընդառաջ: Մութը թանձրանում էր հետևում ու առջևում, բայց շուտով հեռվում լույսեր առկայծեցին: Զառիվեր Զառիվայր բլրալանջը ծածկում էր խավար երկինքը, իսկ ներքևում փռված էր մեծ գյուղը: Դեպի այնտեղ էլ նրանք շտապեցին՝ հուսալով տաք կրակ, դուռ ու տանիք գտնել գիշերելու համար:
====Գլուխ ինը․ «Սիգարշավող Պոնի»====
