Changes
/* Մորմոնների պատմության համառոտ ակնարկ */
Այսպիսի իրավիճակ էր Յուտայում, երբ մենք առիթ ունեցանք լինելու այնտեղ։ Տարածքի կառավարչությունը ամոթալի անճարակություն դրսևորեց, և միակ իրական ուժն այնտեղ Բրիգեմ Յունգն էր։ Դա մի բացարձակ միապետ էր, որը հաշվի չէր առնում մեր պրեզիդենտին, ծիծաղում էր մեր բանակի վրա, երբ այն պաշարել էր նրա մայրաքաղաքը և առանց ամենափոքր իսկ շփոթմունքի լսելով այն լուրը, որ Միացյալ Նահանգների օգոստոսափառ կոնգրեսը բազմակնությունը հանդիսավորապես հայտարարել է հակաօրինական, շատ հանգիստ իր կանանց թիվն ավելացրեց և ևս քսանհինգով կամ երեսունով։
==Բ․ Կոտորած լեռնային մարգագետնում==
Մորմոնները վրեժ են լուծել և վրեժ են լուծում այն հալածանքների համար, որոնց նրանք ենթարկվել են և, ինչպես նրանք մինչև օրս էլ կարծում են, շարունակում են ենթարկվել, որովհետև նրանց այնպես էլ ինքնավարություն չտվեցին։ Ներկայումս, համարյա մոռացված
«կոտորածը Լեռնային մարգագետնում» նրանց ձեռքի գործն էր։ Այդ պատմությունը ժամանակին բավականաչափ աղմուկ բարձրացրեց․ ամբողջ երկրում խոսակցությունը հենց միայն այդ գազանության մասին էր։ Ընթերցողի հիշողության մեջ թարմացնենք այդ իրողությունը ընդհանուր գծերով։ Մի անգամ գաղթականների մի մեծ գումակ Միսուրիից և Արկանզասից անցնում է Սոյթ Լեյք սիթիի միջով․ գումակին միանում են մի քանի դժգոհ մորմոններ, հուսալով դրա քողարկման տակ փախուստի դիմել։ Հենց միայն այդքանը բավական էր բորբոքելու մորմոն գլխավորների զայրույթը։ Բայց դրան ավելացել էր նաև այն հանգամանքը, որ գաղթականները՝ ոչինչ չկասկածող հարյուր քառասունհինգ, թե հարյուր հիսուն մարդ, եկել էին Արկանզասից, որտեղ նկարագրվող իրադարձություններից քիչ առաջ սպանվել էր մորմոն մի խոշոր քարոզիչ, և Միսսուրիից, մի նահանգից, որի մասին մորմոնները հիշում էին որպես առաջին «սրբերի» ամենակատաղի հալածողի այն ժամանակներում, երբ մորմոնյան համայնքը փոքրաթիվ էր, աղքատ և չուներ բարեկամներ։ Այսպիսով, ուղևորները համակրանք չեն ներշնչել։ Եվ, վերջապես, գումակում եղել է մեծ հարստություն՝ անասուններ, ձիեր, ջորիներ և ամեն տեսակ այլ գույք․ էլ ինչպես կարող էին մորմոնները, որոնք ամեն բանում ձգտում էին նմանվել իսրայելական հին ցեղերին, ինչպես կարող էին նրանք հակառակորդից չխլել «ավարը», երբ աստված ինքն էր «այն տվել իրենց ձեռքը»։
Այսպիսով, տիկին Ս․ Վ․ Ուեյթի «Մորմոն մարգարեն» հետաքրքրական գրքի բառերով ասած, այնպես պատահեց, որ «Բրիգեմ Յունգին՝ Մեծ և Գերագույն թագավորին, այլ կերպ ասած՝ Աստծուն «հայտնություն» արվեց, որի հիման վրա նա հրամայեց պրեզիդենտ Ջ․ Ս․ Հեյտին, եպիսկոպոս Հիգբիին և Ջոն Դ․ Լիին (Բրիգեմի հոգեվորդին) հավաքել հնարավորին չափ շատ մարդկանց, որոնց կարելի է վստահել, հագցնել նրանց հնդկացիների նման, հարձակվել անիծյալ հեթանոսների վրա (այդպես էր ասված «հայտնության» մեջ) և բոլորին, մինչև վերջին մարդը, խոցել Ամենաբարձրյալի նետերով, որպեսզի ոչ ոք չկարողանա աշխարհին տեղեկացնել, թե բանն ինչպես է եղել․ եթե հարկ լինի, որպես դաշնակիցներ, ներգրավել իսկական հնդկացիների, նրանց խոստանալով ավարի մի մասը։ Իրենց պարտքը կատարել ճշտորեն և առանց հապաղման անասունը քշել բերել մինչև ձմռան վրա հասնելը, քանզի այդպիսին է Ամենազոր Տեր Աստծու կամքը»։
«Հայտնության» մեջ պարունակած առաջադրանքը բարեխղճորեն կատարվել է։ Հնդկացիների նման հագնված և իրենց դեմքերը ներկած մորմոնների մի մեծ ջոկատ հասել է գումակին Սոլթ Լեյք սիթիից մոտավորապես երեք հարյուր մղոն հարավ և այնտեղ հարձակվել նրա վրա։ Գաղթականներն իսկույն խրամատավորվել են, իրենց սայլերը վերածել ամրոցների և արիաբար ու հաջողությամբ դիմադրել ամբողջ հինգ օր։ Միսսուրցիներին և արկանզասցիներին այնքան էլ չես վախեցնի Յուտայում անիմաստ կյանք վարող «դաժան հնդկացիների» խղճուկ ծաղրապատկերով։ Յուրաքանչյուր գաղթական պատրաստ է եղել կռվելու դրանցից հինգ հարյուրի դեմ։
Վեցերորդ օրը մորմոնները որոշել են դիմել ռազմական խորամանկության։ Նահանջելով «Մարգագետնի» վերին եզրը, նրանք զգեստափոխվել են, լվացել դեմքների ներկը և, մինչև ատամները զինված, բանագնացների սպիտակ դրոշ պարզած, սայլերով մոտեցել պաշարված գաղթականներին։ Տեսնելով սպիտակամորթ մարդկանց, գաղթականները ցած են դրել զենքը և ուրախ աղաղակներով ողջունել նրանց։ Ի պատասխան սպիտակ դրոշի, հազիվ թե անգամ կասկածի տակ առնելով իրենց վարմունքի ողջ խանդալիցությունը, նրանք վեր են բարձրացրել սպիտակ շորեր հագցրած մի մանկան։
Այդ անսպասելի սպիտակամորթ «փրկարարներին» գլխավորել են պրեզիդենտ Հեյտը և մորմոնյան եկեղեցու եպիսկոպոս Ջոն Դ․ Լին։ Այդ առաջնորդների հետագա գործողությունների մասին պարոն Կրեբլոն (որն այն ժամանակ ֆեդերալ դատավորի պարտականություններն էր կատարում Յուտայում, իսկ հետագայում սենատոր էր Նեևադայի նահանգից) պատմեց կոնգրեսում արտասանած իր ճառում․
«Հայտարարելով, թե լավ հարաբերությունների մեջ են հնդկացիների հետ և որ վերջիններս տրամադրված են շատ կատաղորեն, նրանք առաջարկեցին իրենց միջնորդությունը, գաղթականներին խոստանալով նրանց համար բարեխոսել հնդկացիների մոտ։ Բանակցությունները տևեցին մի քանի ժամ, և հնդկացիների հետ անցկացրած (կեղծ) խորհրդակցությունից հետո բանագնացները ներկայացրեցին, իբր թե, վայրենիների թելադրած վերջնագիրը, որի համաձայն բոլոր գաղթականներին առաջարկվում էր անխտիր հեռանալ ճամբարից, այնտեղ թողնելով ամեն բան, ընդհուպ մինչև զենքը։ Իսկ մորմոնյան առաջնորդները խոստանում էին զինվորական ջոկատներ բերել և գաղթականներին ուղեկցել մինչև մոտակա բնակավայրերը։ Իրենց ընտանիքների փրկության համար գաղթականներն ընդունեցին առաջարկված պայմանները։ Մորմոնները հեռացան, իսկ հետո վերադարձան երեսուն թե քառասուն մարդուց բաղկացած զինված ջոկատով։ Գաղթականները շարասյուն կազմեցին․ առջևում գնում էին կանայք ու երեխաները, նրանց հետևից տղամարդիկ և, ի վերջո, շարասյունը եզրափակում էր մորմոնների պահակախումբը։ Երբ այդ կարգով նրանք անցան մոտավորապես մեկ մղոն, տրվեց ազդանշանը, և սկսվեց ջարդը։ Համարյա բոլոր տղամարդիկ տեղնուտեղը սպանվեցին մեջքներին արձակված կրակոցներով։ Միայն երկուսին հաջողվեց փախչել հարյուր հիսուն մղոն դեպի անապատի խորքը, բայց նրանց հետևից հասան այնտեղ ու սպանեցին։ Կանայք ու երեխաները փախչելով մի երկու հարյուր յարդ, ոչնչացվեցին «պահակախմբի» ու հնդկացիների կողմից։ Ամբողջ գումակից ողջ մնաց միայն տասնյոթ երեխա, որոնցից ամենամեծը յոթ տարեկան չկար։ Այսպես 1857 թվականի սեպտեմբերի 10-ին կատարվեց մեր հայրենիքի ողջ պատմության մեջ ամենադաժան, ստոր և արյունարբու սպանդներից մեկը»։
Այդ սպանդում մորմոնները ոչնչացրել են հարյուր քսան մարդ։
Անօրինակ արիությամբ դատավոր Կրեդլբոն բացեց դատարանի նիստը և Մորմոնիային պատասխանատվության կանչեց զանգվածային սպանության համար։ Ինչպիսի՜ պատկեր։ Խստադեմ, միայնակ, հպարտ ու քաջարի վետերանը, որ զայրալից նայում էր մորմոն երդվյալներին և ամբողջապես մորմոններից կազմված հասարակությանը, մեկ ծանակում նրանց, մեկ էլ նրանց վրա էր տեղում իր ցասման շանթերը։
Ահա թե «Տերիտորիալ էնտերփրայզը» ինչ է գրել այդ իրադարձությանը նվիրված առաջնորդողում․
«Նա խոսում և գործում էր Ջեկսոնին վայել անվեհերությամբ ու վճռականությամբ, բայց երդվյալները հրաժարվեցին ընդունել հանցակազմը և չուզեցին նույնիսկ արտահայտվել մեղադրական ակտի առանձին կետերի վերաբերյալ․ ամեն կողմից սպառնալիքներ էին լսվում դատավորի և կառավարական զորքերի հասցեին, որոնց նպատակն էր նրանց ստիպել հետ կանգնել իր բռնած գծից։
Համոզվելով, որ երդվյալները միանգամայն անօգտակար են, դատավորը նրանց արձակեց, նրանց վրա թափելով իր սարկազմի թույնը։ Այնուհետև, օժտված լինելով գործադիր իշխանությամբ, նա միայնակ, առանց որևէ կողմնակի օգնության, գործի անցավ։ Նա հարցաքննում էր վկաներին, ամենուրեք ձերբակալություններ էր կատարում ու դրանով իսկ այնպիսի շփոթություն առաջացրեց «սրբերի» շարքերում, ինչպիսին նրանք չէին տեսել մորմոնյան համայնքի հիմնադրման օրից։ Ահաբեկված ավագներն ու եպիսկոպոսները, ըստ վերջին տեղեկությունների, փախչում էին, փրկելով իրենց կաշին․ դրան հաջորդեցին զարմանալի մերկացումներ, և պարզվեց, որ եկեղեցու ամենաբարձր սպասավորները խառն են «հեթանոսների» այն բազմաթիվ սպանություններին ու կողոպուտներին, որ տեղի էր ունեցել վերջին ութ տարում»։
Եթե այն ժամանակ Յուտայի նահանգապետը Հարնին լիներ, Կրեդլբոն նրա մոտ աջակցություն կգտներ, և այն ժամանակ վերջին սպանդի, ինչպես նաև մինչ այդ կատարված շատ սպանությունների համար մորմոնների մեղավորության վերաբերյալ նրա բերած ապացույցները քաղաքացիներից ոմանց կտրամադրեր ձրի դաղաղ և միևնույն ժամանակ դրանից օգտվելու հնարավորություն։ Բայց այն ժամանակ ֆեդերալ նահանգապետի պաշտոնը զբաղեցնում էր ոմն Քամինգը, որն օբյեկտիվությամբ պարծենալու տարօրինակ ցանկությամբ մորմոններին ամեն կերպ պաշտպանում էր արդարադատությունից։ Մի անգամ նա նույնիսկ մամուլում հանդես եկավ, բողոքելով այն բանի դեմ, որ դատավոր Կրիբլդոն կառավարական զորքերը ներգրավել է իր խնդիրները կատարելու համար։
Տիկին Ուեյթը գազանային սպանդի մասին իր վերին աստիճանի հետաքրքիր հաշվետվությունը եզրափակում է հետևյալ դիտողությամբ և հանցանշանների համառոտ տեսությամբ, որն աչքի է ընկնում ճշգրտությամբ, հավաստիությամբ և հստակ ձևակերպումներով․
«Նրանց համար, ովքեր դեռ հակված են կասկածելու, թե Յունգը և նրա մորմոնները մասնակից են եղել այդ գործին, առաջարկվում է հանցանշանների և հանգամանքների ներկա հավաքածուն, որոնք ոչ միայն պարզապես մատնանշում են նրանց մեղավորության հնարավորությունը, այլև ապացուցում են նրանց մեղավորությունը լիակատար հավաստիությամբ։
1. Գործին մասնակից մորմոնների ցուցմունքները, որ վերցրել է դատավոր Կրեդլբոն Միացյալ Նահանգների շերիֆի օգնական Ռոջերսի ներկայությամբ։
2. Այդ գործի վերաբերյալ որևէ հիշատակության բացակայությունը Բրիգեմ Յունգի՝ որպես հնդկացիների գործերի տեսուչի ներկայացրած հաշվետվության մեջ։ Նմանապես այդ ամենի մասին լիակատար լռությունը եկեղեցում, որը խախտվեց հիշատակված իրադարձություններից մի քանի տարի հետո միայն։
3. Այդ գործով ձեռնարկված հետաքննության հենց սկզբից մորմոնների ինչպես հոգևոր, այնպես էլ աշխարհիկ իշխանության բարձրաստիճան ներկայացուցիչների փախուստը լեռներ։
4. Այդ ամբողջ պատմությունը եկեղեցական օրգան «Դեզերետ նյուսի» կողմից լռության մատնելը, միակ թերթի, որ այն ժամանակ լույս էր տեսնում Յուտայում, իսկ երբ մի քանի ամիս հետո թերթն արտահայտվեց այդ առթիվ, ապա միայն նրա համար, որպեսզի ժխտեր մորմոնների մասնակցությունը կատարված հանցագործություններին։
5. Սպանդից հետո ողջ մնացած երեխաների ցուցմունքները։
6. Այն փաստը, որ կոտորածի հաջորդ իսկ օրը մորմոնների մի շարք ընտանիքներում երևացին սպանվածների ինչպես երեխաները, այնպես էլ նրանց պատկանած գույքը։
7. Կոտորածի վայրից ոչ հեռու գտնված հնդկացիների ցուցմունքները, այդ ցուցմունքները բերվում են ոչ միայն Կրեդլբոյի և Ռոջերսի կողմից, այլև հաստատվում են մի շարք սպաների, ինչպես նաև Ջ․ Ֆորնեյի կողմից, որը 1859 թվականին զբաղեցնում էր Յուտայի տարածքում ապրող հնդկացիների գործերի տեսչի պաշտոնը։ Հնդկացիներն իրենց ցուցմունքը հիշյալ անձանց տալիս էին հոժարակամ և բազմիցս։
8. Դրագունյան 2-րդ գնդի կապիտան Ռ․ Պ․ Քեմբելի ցուցմունքները․ Քեմբելը 1859 թվականի գարնանը գործուղվել է Սանտա Կլարա՝ Կալիֆոռնիա ուղևորվող ճանապարհորդների պահպանության, ինչպես նաև նրանց վրա հնդկացիների հարձակման դեպքերը հետաքննելու համար։
