Changes

Որքան էլ տարօրինակ թվա՝ Ղաբաբաղը հասկանալու լավագույն ձեւն այն որպես կուսակցություն դիտարկելն Ղարաբաղի ժողովուրդը գիտե նաև, թե ինչ կուզեր․ նրա նպատակն ադրբեջանական գերակայությունից ձերբազատվելն է։ Կարելի է ասելԱյդ նպատակը ձեռք կբերվի Հայաստանի հետ միավորվելու, որ «Ղարաբադի կուսակցությունը» ամենահինն էթե անկախության, այն նույնքան հին էթե, որքան Ղարաբադի հիմնախնդիրը կամ Ղաբաբաղն ինքր։ Այն նաեւ ամենապարզն է։ Ղարաբադի ժողովուրդր գիտիըստ որոշ առաջարկների, թե ինքն ինչի՛ն Ռուսաստանի հետ ինտեգրացվելու միջոցով՝ երկրորդական հարց է։ Ինչպես անունն է դեմ։ Նա չի ցանկանում փնել Ադրբեջանի կամ ադրբեջանցիների գերիշխանության ներքո։ Ադրբեջանցիների գերիշխանության օրոքհուշում, ո– րոնց Ղարաբադի հայերը «թուրք» սա մեկ խնդրի կուսակցություն է։ Խնդիրը Ղարաբաղն է։ Մնացյալը երկրորդական հարցեր են անվանումև մեծ նշանակություն չունեն։ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները, ժողովրդավարությունը, Ղարաբադի նկատմամբ վարվել են որպես գաղութի՝ բառի դասական իմաստով՝ մարզը պահելով տնտեսական համակարգը կամ կառավարության կառուցվածքը չնչին նշանակություն ունեն։ Ղարաբաղի հայերը գրեթե կարիք չունեն գաղափարախոսական ծրագրերի ու խճողված քաղաքական փաստարկների։ Նրանք ունեն խորապես արմատավորված հավատամքներ ու կարծիքներ, որոնք անդրադարձնում են նրանց աշխարհագրությունը, սոցիալական թերզարգացման պայմաններում։ Ղարաբադի հայությունը չի կարող ընդունել ադրբեջանական կարգերը հատկապես այժմ՝ շրջափակվելուցկառուցվածքը և այն, ռմբակոծվելուցինչ իրենց պատմությունն է, տեղա–114հանվելուց եւ 1990֊ից ի վեր Ադրբեջանից ամբողջապես կտրված լինելուց հետո։և այդ կարծիքները հեշտությամբ չեն կարող դուրս մղվել՝ նույնիսկ ամենաբարդ փաստարկների միջոցով։

Ղարաբադի ժողովուրդը գիտե նաեւՂարաբաղի հայերը, թե ինչ կուզերինչպես աշխարհում երբևէ նույնպիսի իրադրության մեջ գտնվող այլ ժողովուրդներ, նրա նպատակն ադրբեջանական գերակայությունից ձերբազատվելն է։ Այդ նպատակը ձեռք կբերվի Հայաստանի հետ միավորվելու, թե անկախության, թե, ըստ որոշ առաջարկների, Ռուսաստանի հետ ինտեգրացվելու միջոցով՝ երկրորդական հարց է։ Ինչպես անունն է հուշում, սա մեկ խնդրի կուսակցություն է։ Խնդիրը Ղարաբաղն է։ Մնացյալը երկրորդական հարցեր են եւ մեծ նշանակություն չունեն։ Թուրքիայի հետ հարաբերությունները, ժալովրդւսվարությունը, տնտեսական համակարգը կամ կառավարության կաոուցվածքը չնչին նշանակություն պատմությունը սովորելու և նրանից դասեր քաղելու իրենց սեփական ձևն ունեն։ Ղարաբադի Ղարաբաղի հայերը գրեթե կարիք չունեն գաղափարախոսական ծրագրերի ու խճողված քաղաքական փաստարկների։ Նրանք իրենց սեփական ձևն ունեն խորապես արմատավորված հավատամքներ ու կարծիքներնաև սովորածը յուրացնելու և այն շաղկապելու համար իրենց արդեն իմացածի հետ։ Օտարամուտ գաղափարախոսությունները դժվարություն ունեն Ղարաբաղում գոյատևելու, եթե չհարմարեցվեն տեղական մտածողության կառույցներին՝ սատարված սոցիալական ինստիտուտներով, որոնք անդրադարձնում ավելի կարևոր են նրանց աշխարհագրությունը, սոցիալական կառուցվածքը եւ այնքան քաղաքականները։ Ղարաբաղի հայերի միջև տարաձայնությունները նվազ նշանակալի են, ինչ իրենց պատմությունն է, եւ այդ կարծիքնեբր հեշտությամբ չեն կարող դուրս մղվել՝ նույնիսկ ամենաբարդ փաստարկների միջոցով։քան այլ վայրում մեկ քաղաքական կուսակցության մեջ առկա տարաձայնությունները։

Ղարաբադի հայերըՍակայն գոյություն ունի երկու հանգամանք, ինչպես աշխարհում երբեւէ նույնպիսի իրադրության մեջ գտնվող այլ ժողովուրդներոր բարդացնում է Ղարաբաղի կարծեցյալ պարզ քաղաքական օրակարգը․ կա՞ արդյոք նպատակին հասնելու ռազմավարություն, պատմությունը սովորելու եւ նրանից դասեր քաղելու իրենց սեփական ձեւն ունեն։ Ղարաբադի հայերը իրենց սեփական ձեւն ունեն նաեւ սովորածը յուրացնելու եւ այն շաղկապելու համար իրենց արդեն իմացածի հետ։ Օտարամուտ գաղափարախոսությունները դժվարություն ունեն Ղարաբաղում գոյատեւելուև՝ ո՞վ է խոսում Ղարաբաղի ժողովրդի անունից (կամ, եթե չհարմարեցվեն տեղական մտածողության կառույցներին՝ սատարված սոցիալական ինստիտուտներով, որոնք ավելի կարեւոր են, քան քաղաքականները։ Ղարաբադի հայերի միջեւ տարաձայնությունները նվազ նշանակալի են, քան այլ վայրում մեկ քաղաքական կուսակցության մեջ առկա տարաձայնությունները։ինչպե՞ս է ժողովուրդը դառնում կուսակցություն)։

Սակայն գոյություն Ղարաբաղը նախևառաջ «արտաքին քաղաքականության» հարց է։ Այն պրոբլեմ է՝ ոչ թե որովհետև Հայաստանը կամ հայերը չգիտեն, թե իրենք ինչ կցանկանային անել, այլ որովհետև մեկ այլ երկիր՝ Ադրբեջանը, իր սեփական ծրագրերն ունի երկու հանգամանքՂարաբաղի վերաբերյալ։ Իբրև ԽՍՀՄ մաս կազմող հանրապետություն հակառակվելով Հայաստանին միավորվելու Ղարաբաղի պահանջին, որ բարդացնում թե իբրև անկախ պետություն պնդելով իր տարածքային ամբողջականությունը՝ Ադրբեջանը մնում է Ղարաբադի կարծեցյալ պարզ քաղաքական օրակարգըհակառակորդ և չի կամենում թույլ տալ Ղարաբաղի անջատումն իրենից։ Այս հարցում Ադրբեջանը վայելում է միջազգային հանրության հովանավորությունը։ Բացի այդ, կա՞ արդյոք նպատակին հասնելու ռազմավարություն, եւ՝ ո՞վ Հայաստանն այս խնդրի մեջ ներգրավված է խոսում Ղարաբադի ժողովրդի անունից (կամիբրև Ղարաբաղի պաշտպան, ինչպե՞ս և հայկական Սփյուռքը վաղուց միացել է ժողովուրդը դառնում կուսակցություն)։Ղարաբաղի սատարման գործին։ Ավելին, Մոսկվան նույնպես ներգրավված է․ նախ՝ իբրև Խորհրդային Միության մայրաքաղաք իր իրավասությունների շրջանակներում, իբրև հաշտարար դատավոր, երկրորդ՝ իբրև երկու կողմերին զենք մատակարարող հիմնական կողմ, և երկրորդ՝ իբրև հակամարտության կողմերի վրա մեծագույն ազդեցությունն ունեցող հարևան երկիր։ Ի վերջո․ ուրիշ հարևաններ և ԵԱՀԿ֊ն ու միջազգային հանրությունը նույնպես ներգրավվեցին, երբ հակամարտությունը ռազմականացվեց, երբ ետսառըպատերազմական միջազգային խաղերն սկսվեցին, և երբ նավթի ու նավթամուղների քաղաքականությունն ի հայտ եկավ։

Ղարաբաղը նախեւառաջ «արտաքին քաղաքականության» հարց է։ Այն պրոբլեմ է՝ ոչ թե որովհետեւ Հայաստանը կամ հայերը չգիտենՏեղական քաղաքական հակամարտությունն արագ վերածվեց արյունահեղության և շուտով ռազմականացվեց, թե իրենք ինչ կցանկանային անելազգայնականացվեց, այլ որովհետեւ մեկ այլ երկիր՝115Ադրբեջանր, իր սեփական ծրագրերն անի ձեռք բերեց տարածաշրջանային և միջազգային նշանակություն։ Թե այս փոխակերպումներն ի՛նչ չափով են օգնել կամ վնասել Ղարաբաղի վերաբերյալ։ Իբրեւ ԽՍՀՍ՝ մաս կազմող հանրապետություն հակառակվելով Հայաստանին միավորվելու Ղարաբաղի պահանջինհարցին, և թե իբրեւ անկախ պետություն պնղելով իր տարածքային ամբողջականությունր՝ Ադրբեջանր մնամ հակամարտության էությունն ինքը ի՛նչ ուղղություններով է հակառակորդ եւ չի կամենամ թույլ տալ Ղարաբաղի անջատումն իրենից։ Այս հարցում Ադրբեջանր վայելում է միջազգային հանրության հովանավորությանր։ Բացի փոփոխվել այդփոխակերպումներից՝ մեկ այլ ուսումնասիրության նյութ է։ Սակայն, Հայաստանն այս խնդրի մեջ ներգրավված է իբրեւ Ղարաբաղի պաշտպանայդուհանդերձ, եւ հայկական Սփյուռքը վաղուց միացել կարելի է Ղարաբաղի սատարման գործին։ Ավելին, Մոսկվան նույնպես երեք եզրակացություն անել։ Առաջին՝ հակամարտության մեջ ուղղակիորեն և անուղղակիորեն ներգրավված է․ նախ՝ իբրեւ Խորհրդային Միության մայրաքաղաք իր իրավասությունների շրջանակներումկողմերը հարցին տնտեսական, իբրեւ հաշտաբար դատավորկուսակցական, երկրորդ՝ իբրեւ երկու կողմերին զենք մատակարարող հիմնական կողմ, եւ երրորդ՝ իբրեւ հակամարտության քաղաքական և աշխարհաքաղաքական շահերի երանգավորում են տվել։ Երկրորդ՝ ոչ պատերազմը և ոչ դիվանագիտությունը մինչև այժմ շահագրգիռ բոլոր կողմերի վրա մեծագույն ազդեցությանն ունեցող հարեւան երկիր։ Ի վերջո, արիշ հարեւաններ եւ ԵԱՀԿ֊ն ու միջազգային հանրությանը նույնպես ներգրավվեցին, երբ հակամարտությանը ռազմականացվեց, երբ եսաաոըպատերազմյան միջազգային խաղերն սկսվեցին, եւ երբ նավթի ա նավթամուղների քաղաքականությունն ի հայտ եկավ։համար ընդունելի լուծում չեն ներկայացրել։ Երրորդ՝ Ղարաբաղի կուսակցությունը դեռևս չի կարողանում գտնել ճահճից դուրս գալու ուղին։

Տեղական քաղաքական հակամարտությունն արագ վերածվեց արյունահեղության եւ շուտով ռազմականացվեց, ազգայնականաց– վեց, ձեռք բերեց տարածաշրջանային եւ միջազգային նշանակություն։ Թե Ղարաբաղյան կուսակցության գործը բարդացնող բաղադրիչների երկրորդ խումբը ղեկավարության խնդիրն է․ ո՞վ է հանդես գալիս այս վտխակերպամներն ի՛նչ չափով են օգնել կամ վնասել Ղարաբաղի հարցին, եւ թե հակամարտության էությունն ինքը ինչ ուղղությաններով է վավախվել այդ փոխակերպումներից՝ մեկ այլ ուսումնասիրության նյութ է։ Սակայն, այդուհանդերձ, կաբեփ է երեք եզրակացություն անել։ Առաջին՝ հակամարտության մեջ ուղղակիորեն եւ անաղղակիորեն ներգրավված կողմերը հարցին տնտեսական, կուսակցական, քաղաքական եւ աշխարհաքադաքական շահերի երանգավորում են տվել։ Երկրորդ՝ ոչ պատերազմը եւ ոչ դիվանագիտությունը մինչեւ այժմ շահագրգիռ բոլոր կողմերի համար ընդունելի լուծում չեն ներկայացրել։ Երբորդ՝ Ղարաբաղի կուսակցությունը դեռեւս չի կարողանում գտնել ճահճից դարս գալու աղին։կուսակցության անունից։

Ղարաբաղյան կուսակցության գործր բարդացնող բաղադրիչների երկրորդ խումբը ղեկավարության խնդիրն է․ ո՞վ Տնտեսական և ռազմավարական նկատառումներով խիստ միաձուլված կառույցներ ունեցող մի հասարակության մեջ Ղարաբաղի կառավարական ու ռազմական ղեկավարները գերագույն պատասխանատվություն են ունեցել ներկայացնելու այդ կուսակցությունը։ Այդ է հանդես գափս այս կուսակցության անունից։պատճառը, որ ՀՀՇ֊ն նույնիսկ իր ծաղկման օրերին և Ղարաբաղի ղեկավարության հետ սերտագույն համագործակցության ժամանակ Ղարաբաղում մասնաճյուղեր չի ստեղծել։ Այն երկու քաղաքական կուսակցությունները, որ Ղարաբաղում գրանցվել են և ունեն մասնաճյուղեր՝ կոմունիստները և Դաշնակցությունը, այլընտրանքային ծրագրեր չեն ներկայացնում։

116Տնտեսական եւ ռազմական նկատառումներով խիստ միաձուլված կառույցներ ունեցող 1992֊ից սկսած Ղարաբաղի ղեկավարությունը կազմված էր մի հասարակության մեջ քանի ուժեղ կամքի տեր ու տաղանդավոր մարդկանցից, որոնցից ամենանշանակալին Ռոբերտ Քոչարյանն էր։ Մյուսներն էին Սերժ Սարգսյանը՝ հետագայում Հայաստանի կառավարության անդամ, Լեոնարդ Պետրոսյանը՝ Ռ․ Քոչարյանի օրոք Ղարաբաղի կառավարական ա ռազմական ղեկավարները գերագույն պատասխանա– օվաթյան են ունեցել ներկայացնելու այդ կուսակցությանդ։ Այդ է պատճառըվարչապետ, որ ՀՀՇ֊ն նույնիսկ իր ծաղկման օրերին եւ Ղարաբադի ղեկավարության հետ սերտագույն համագործակցության ժամանակ Ղարարաղում մասնաճյուղեր չի ստեղծել։ Այն երկու Սամվել Բաբայանը, որը Ղարաբաղի բանակի մարտիկից հասավ մինչև հրամանատարի և այժմ Պաշտպանության նախարարի աստիճանի՝ վերահսկողություն ձեռք բերելով տնտեսական ու քաղաքական կուսակցություններդ որ Ղարաբաղամ գրանցվել գործընթացների, ինչպես նաև արտաքին քաղաքականության վրա, և Արկադի Ղուկասյանը՝ որը նախ արտաքին գործերի նախարարն էր և ապա փոխարինեց Ռ․ Քոչարյանին Ղարաբաղի Նախագահի պաշտոնում։ Ընտրված թե նշանակված՝ այս պաշտոնյաները Ղարաբաղը կառավարել են եւ ունեն մասնաճյուղեր՝ կոմունիստները եւ Դաշնակցությունըավելի շուտ իբրև մեծ ընտանիքի ավագներ, այլընտրանքային ծրագրեր չեն ներկայացնում։կամ, որպեսզի շարունակենք մեր հիմնական համեմատությունը՝ իբրև քաղաքական կուսակցության հզոր ղեկավարներ։

1992֊ից սկսած Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի վարչակազմի գրեթե ողջ ընթացքում Ղարաբաղի ղեկավարությունր կազմված ու Հայաստանի կառավարությունները հիմնականում գործել են միասին՝ կանոնավոր, շարունակական և ինտենսիվ խորհրդակցությունների միջոցով։ Այդ խորհրդակցությունների հիմքում ընկած էր մի քանի ուժեղ կամքի տեր ա տաղանդավոր մարդկանցիցայն համոզումը, որոնցից ա– մենանշանակալին Ռոբեբտ Քոչարյանն էր։ Մյուսներն էին Սերժ Սարգսյանը՝ հետագայում որ Հայաստանի կառավարության անդամ, Սանարդ Պետբոսյանր՝ Ռ․ Քոչարյանի օրոք Ղարաբաղի վարչա– պետ, Սամվել Բաբայանը, որը Ղարաբաղի բանանի մարտիկից հասավ մինչեւ հրամանատարի եւ այժմ Պաշտպանության նախարարի աստիճանի՝ վերահսկողություն ձեռք բերելով տնտեսական ու քաղաքական գործընթացների, ինչպես նաեւ արտաքին քաղաքականության վրա, եւ Արկադի Ղակասյանը՝ որր նախ արտաքին գործերի նախարար էր եւ ապա փոխարինեց Ռ․ Քոչարյանին Ղարաբաղի Նախագահի պաշտոնում։ Ընտրված թե նշանակված՝ այս պաշտոնյաները Ղարաբաղը կաոավարել շահերը հիմնականում նույնն են ավելի շուտ իբրեւ մեծ ընտանիքի ավագներ, կամև որ անհամաձայնությունները նման են ընտանիքում առկա տարաձայնությունների, որպեսզի շարունակենք մեր հիմնական համեմատությանը՝ իբրեւ քաղաքական կուսակցության հզոր ղեկավարներ։որոնք կարող են կարգավորվել։

Լ․ Տեբ֊Պետրոսյանի վարչակազմի գրեթե ողջ րնթացքում Երկու կարևոր զարգացում փոխեց այդ հարաբերությունը։ Առաջին, փոխվեց հակամարտությունը փոխզիջման հիման վրա լուծելու վերաբերյալ Ղարաբաղի ու Հայաստանի կառավարությունները հիմնականում գործել կուսակցության ղեկավարության դիրքորոշումը։ Ոմանք վիճարկում էին առաջարկված համաձայնության դրույթները, ոմանք վստահ չէին, թե փոխզիջումներն անհրաժեշտ են միասին՝ կանոնավորայդ պահին։ Իսկ ուրիշներ, շարունակական եւ ինտենսիվ իտրհրդակ– ցաթյունների միջոցով։ Այդ խորհրդակցությունների հիմքում ընկած հիմնականում պաշտպանության նախարարները, կասկածներ ունեին այն տարածքների վերադարձման վերաբերյալ, որոնք անվտանգության և ռազմավարական նկատառումներով գրավել էին պատերազմի ընթացքում։ Մի շարք առիթներով Վազգեն Սարգսյանը հրապարակավ հայտնել էր իր այն համոզումըկարծիքը, որ Հայաստանի ա Ղարաբաղի շահերր հիմնականում նույնն ենարյունով նվաճված հողը չի կարելի վերադարձնել՝ դրանով իր դիրքորոշումը մերձեցնելով նրանց, ովքեր գտնում էին, եւ որ անհամաձայնությունները նման են րնտանի– քում առկա տարաձայնություններիՂարաբաղի հիմնախնդիրը պատմությունը շտկելու հարց է, որոնք կարոդ են կարգավորվել։թեև, պետք է նշել, Վ․ Սարգսյանը միշտ չէ, որ այսպես է մտածել։

Երկու կարեւոր զարգացում փոխեց այդ հարաբերությանը։ Առաջին, փոխվեց հակամարտաթյանր փոխզիջման հիման վրա լուծելու վերաբերյալ Երկրորդ զարգացումը Հայաստանում Ղարաբաղի կուսակցության ղեկավարության դիրքորոշումը։ Ոմանք վիճարկում էին առաջարկված համաձայնության դրույթները, ոմանք վստահ չէին, թե փոխզիջումներն անհրաժեշտ են117այդ պահին։ Իսկ ուրիշներ, հիմնականում պաշտպանության նախարարները, կասկածներ ունեին առաջացումն էր՝ Երկրապահների տեսքով։ Սկզբնապես կազմված իբրև պատերազմի վետերանների կազմակերպություն՝ այն տարածքների վերադարձման վերաբերյալ, որոնք անվտանգության եւ ռազմավարական նկատառումներով գրավել էին պատերազմի ընթացքում։ Մի շարք առիթներով վայելում էր Պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարզսյանը հրապարակավ հայտնել է իր այն կաբծիքր, որ արյունով նվաճված հալը չի կարելի վերադարձնել դրանով իր դիրքորոշումը մերձեցնելով նրանց, ովքեր գտնում Սարգսյանի հովանավորությունը։ 1995 թ․֊ին ութ երկրապահներ Ազգային ժողովի անդամ ընտրվեցին՝ ՀՇՇ֊ի հովանավորությամբ և առանց սեփական հատուկ քաղաքական ծրագրի։ Նրանք օժանդակում էին, որ Ղարաբաղի հիմնախնդիրը պատմությունը շտկելու հարց է, թեեւ պետք է նշել, Վ․ Սարզսյանը միշտ չէ, որ այդպես է մտածել։Լ․ Տեր֊Պետրոսյանին՝ խորհրդարանում մնալով վետերանների շահերի պաշտպան։

Երկրորդ զաբգացումր Հայաստանում Ղարաբաղի կուսակցության առաջացումն էր՝ Երկրապահների տեսքով։ Սզբնապես կազմված իբրեւ պատերազմի վետերանների կազմակերպություն՝ այն վայելում էր Պաշտպանության նախարար Վազգեն Սաբգսյանի հովա– նավորությունր։ 1995 թ․֊ին ութ երկրապահներ Ազգային ժողովի անդամ ընտրվեցին՝ ՀՀՇ֊ի աւվանավորությամբ եւ առանց սեփական հատուկ Երբ վարչակազմում ներքին պայքարը սաստկացավ, Երկրապահները վերածվեցին քաղաքական ծրագրի։ Նրանք օժանդակում էին կուսակցության։ Իսկ երբ Ռ․ Քոչարյանը և ուժային երկու նախարարները որոշեցին Լ․ Տեր– Պեարոսյանին՝ խորհրդարանում մնալով վետերանների շահերի պաշտպան։Տեր֊Պետրոսյանին մարտահրավեր նետել, տատանվող տերպետրոսյանական պատգամավորները ուղղվեցին դեպի խորհրդարանի Երկրապահ խմբակցությունը, որպես նոր ընդդիմության միջուկ։ Բավականաչափ պատգամավորներ փոխեցին իրենց դիրքերը՝ հանգեցնելով Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի կողմնակիցների մեծամասնության կորստին և, ի վերջո, նրա հրաժարականին։

Երբ վարչակազմում ներքին պայքարը սաստկացավ, Դրանից հետո Երկրապահները վերածվեցին , չունենալով քաղաքական կուսակցության։ Իսկ երբ Ռ․ Քոչարյանը եւ ուժային երկու նախարարներր որոշեցին Լ․ Տեբ– Պեսւրոսյանին մարտահրավեր նետելծրագիր, տատանվող տեբպետրոսյա– նական պատգամավորներր ուղղվեցին դեպի խորհրդարանի Երկրապահ խմբակցությունր, որպես նոր ընդդիմության միջուկ։ Բավակա– նաչավւ պատգամավորներ փոխեցին միացան աջակողմյան և որոշ չափով ռազմաշունչ փոքր Հանրապետական կուսակցությանը՝ փոխելու համար իրենց դիրքերը՝ հանգեցնելով Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի կողմնակիցների մեծամասնության կոբստին եւիմիջն ու դերը և, ի վերջոդառնալով քաղաքական կուսակցություն, հաղթելու ընտրություններում։ Երկրապահները մեծ մասամբ Ղարաբաղի կուսակցության մաս են կազմում, և մինչև վերջերս ներկայանում էին որպես մեկ հարցի կրողներ, նրա հրաժարականին։ընդհանուր առմամբ նույն գծի վրա մնալով Ղարաբաղի ղեկավարության հետ։

Դրանից հետո ԵրկրապահներըՂարաբաղի կուսակցությունը, չունենալով քաղաքական ծրագիրՂարաբաղում թե Հայաստանում, միացան աջակողմյան եւ որոշ չափով ռազմաշունչ փոքր Հանրապետական կուսակցությանը՝ փոխելու շատ հարցերում ոչ֊գաղափարախոսական կուսակցություն է։ Նրա համար իրենց իմիջն ու դերը եւՂարաբաղը մտահոգությունների սանդղակի գագաթին է, դառնալով քաղաքական կուսակցություն, հաղթելու ընտրություններում։ Երկրապահները մեծ մասամբ և մնացյալ ամեն ինչ ենթակա է այդ տրամաբանությանը։ Ղարաբաղի կուսակցության մաս ղեկավարներն իրենք՝ Ռ․ Քոչարյանը, Ս․ Բաբայանը, Վազգեն Սարգսյանն ու Սերժ Սարգյսանը, հիմնականում գործնական մարդիկ են կազմումև տնտեսական ու քաղաքական ոլորտներում կբռնեն այն ուղին, եւ մինչեւ վերջերս ներկայանում էին որպես մեկ– հարցի կրողներորը կգործի։ Չորսն էլ, րնդհանուր առմամբ նույն գծի հատկապես ներկա պաշտպանության նախարարները, համարում են, որ Ցեղասպանության վրա մնալով շեշտադրումը սխալ արժեքներ է ներարկում նոր սերնդի մեջ։ Պատերազմը շահած ժողովրդի մեջ, ինչպես իրենք են գտնում, փոխանակ ինքնահարգանքի ու ոգու, զարգանում է զոհի հոգեբանությունը։ Նրանք Թուրքիայի հետ հարաբերություններին նայում են գործնական տեսանկյունից։ Եթե դրանք ծառայելու են գործնական նպատակի (իսկ նախարարների կարծիքով այդ այդպես է) ապա Թուրքիայի հետ հարաբերությունների նորմալացումը մի նպատակ է, որը պետք է հետապնդվի, թեև՝ ոչ Ղարաբաղի ղեկավարության հետ։հարցում որևէ զիջման գնով։

Հայաստանի քաղաքական ներկապնակի լայն ոլորտում Ղարաբաղի կուսակցությունըգտնվում է մեջտեղում։ Չունենալով գաղափարախոսական բնույթ՝ այն ավելի մոտ է ՀՀՇ֊ին ու Լ․ Տեր֊Պետրոսայնին, Ղարաբաղամ թե Հայաստանում, որոնց հետ աշխատել էր այդքան երկար ժամանակ և անցել այդքան շատ հարցերում ոչ֊գաղափարախոսական կուսակցություն է։ Նրա118դժվարություների միջով։ Իր թեկնածության նկատմամբ վստահություն ապահովելու նպատակով և առնվազն որոշ խնդիրներ լուծելու իրական հնարավորություն ստանալու համար Ղարսաաղը մտահոգությունների սանդղակի գագաթին է, եւ մնացյալ ամեն ինչ ենթակա է այդ տրամաբանությանը։ Ղարաբաղի կուսակցության ղեկավարներն իրենք՝ վարչապետ, այնուհետև՝ Նախագահի պաշտոնակատար Ռ․ Քոչարյանըկազմեց երկրապահների և մի քանի այլ կուսակցությունների, Ս․ Բաբայա– նըներառյալ ՀՅԴ֊ի կոալիցիա։ Նա նաև մի քանի ժեստ արեց վերջինիս հանդեպ․ ինչպես կուսակցությունն օրինականացնելը, Վազգեն Սարգսյանն ու Սերժ Սարգսյանը, հիմնականում գործնական մարդիկ են եւ տնտեսական ու քաղաքական ոլորտներում կբռնեն այն ուղին, որը կգործի։ Չորսն էլ, հատկապես ներկա պաշտպանության նախարարները, համարում են, որ Ցեղասպանության վրա շեշտադրումը սխալ արժեքներ է ներարկում նոր սերնդի մեջ։ Պատերազմր շահած ժողովրդի նախորդ վարչակազմի օրոք քրեական գործունեության մեջ, ինչպես իրենք են գտնում, փոխանակ ինքնահարգանքի ու ոգու, զարգանում է զոհի հոգեբանությունը։ Նրանք Թուրքիայի հետ հարաբերություններին նայում են գործնական տեսանկյունից։ Եթե դրանք ծառայելու են գործնական նպատակի մեղադրված կուսակցության ղեկավարներին (իսկ նախարարների կարծիքով այդ այդպես էսակայն ոչ շարքային անդամներին) ապա Թուրքայի հետ հարաբերությունների նորմալացումը մի նպատակ էբանտից ազատելը։ Ռ․ Քոչարյանը ժեստեր արեց նաև Սփյուռքի հանդեպ, որր պետք ինչպիսին է հետապնդվի, թեեւ՝ ոչ Ղարաբաղի հարցում որեւէ զիջման գնով։Թուրքիայի և ՄԱԿ֊ի առջև Ցեղասպանության ճանաչման հարցի հարուցումը։

Հայաստանի քաղաքական ներկապնակի լայն ոլորտում Ղարաբաղի կուսակցությունը գտնվում է մեջտեղում։ Չունենալով գաղա– փարախոսական բնույթ՝ այն ավելի մոտ է ՀՀՇ֊ին կարող էր պահպանել իր մաքրությունն ու Լ․ Տեր֊Պետ– րոսյանինուղղության հստակությունը, որոնց հետ աշխատել էր այդքան երկար ժամանակ եւ անցել այդքան շատ դժվարությունների միջով։ Իր թեկնածության նկատմամբ վստահություն ապահովելու նպատակով եւ առնվազն որոշ խնդիրներ լուծելու իրական հնարավորություն ստանալու համարքանի դեռ այն մեկ֊հարցի կուսակցություն էր։ Դառնալով քաղաքական կուսակցություն Հայաստանում, վարչապետայն պետք է ստանձնի ոչ միայն Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման, այնուհետեւ՝ Նախագահի պաշտոնակատար Ռ․ Քոչարյանը կազմեց Երկապահների եւ մի քանի այլ կուսակցություններինաև կառավարական բոլոր գործերի վարման՝ բյուջեի և բյուջեի դեֆիցիտի, ներառյալ ՀՅԴ֊իգործազրկության, կտպիցիա։ Նա նաեւ մի քանի ժեստ ա– րեց վերջինիս հանդեպինֆլյացիայի, ինչպես կուսակցությունն օրինականացնեակրթության, նախորդ վարչակազմի օրոք քրեական գործունեության մեջ մեղադրված կուսակցության ղեկավարներին (սակայն ոչ շարքային անդամներին) բանտից ազատեա։ Ռ․ Քոչարյանը ժեստեր արեց նաեւ Սփյուռքի հանդեպուսուցիչների աշխատավարձերի ու թոշակների պատասխանատվությունը, ինչպիսին է Թուրքիայի եւ ՍԱԿ֊ի առջեւ Ցեղասպանության ճանաչման հարցի հարուցումը։միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանի հետ սպառազինման մրցակցության պայմաններում, կարողանա ապահովել զինված ուժերի լուրջ և ծախսատար մատակարարումները։

Ղարաբաղի կուսակցությունը կարող էր պահպանել իր մաքրությունն ու ուղղության հստակությունը, քանի դեռ այն մեկ֊հարցի կուսակցություն էր։ Դառնալով քաղաքական կուսակցություն Հայաստանում, այն պետք է ստանձնի ոչ միայն Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման, այլ նաեւ կառավարական բոլոր գործերի վարման՝ բյուջեի եւ119բյուջեի դեֆիցիտի, գործազրկության, ինֆլյացիայի, կրթության, ուսուցիչների աշխատավարձերի ու թոշակների պատասխանատվությունդ միեւնույն ժամանակ, Ադրբեջանի հետ սպառազինման մրցակցության պայմաններում, կարողանա ապահովել զինված ուժերի լուրջ եւ ծախսատար մատակարարումներդԱյս հարցերր վաքբ֊ինչ ավեփ հարցերը փոքր֊ինչ ավելի հանգամանորեն քննարկվում են հետագա գլուխներում։ Սակայն Ռ․ Քոչարյանի հայտարարած արտաքին քաղաքականության սկզբունքները էականորեն չեն տարբերվում նախորդ վարչակազմի սկզբունքներից։ Ցեղասպանության ճանաչումը, թեեւ թեև արծարծվում է իբրեւ իբրև քննարկումների առարկա, Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների նախապայման չի դարձվելդարձել, եւ և Հայաստանը Թուրքիային տարածքային որեւէ որևէ պահանջ չի ներկայացրել։ Հավասարակշիռ արտաքին քաղաքականության սկզբունքր սկզբունքը նույնպես կարծես թե պահպանված է՝ ելնելով ԵԱՀԿ֊ի միջնորդական խմբի հետ Հայաստանի շարունակվող համագործակցության փաստից։ Եվրոպական կառույցների ու ԱՍՆ֊ի ԱՄՆ֊ի հետ հարաբերությունները նույնպես կարծես թե վավաիտւթյուն փոփոխություն չեն կրել առաջին տարվա րնթացքում։ընթացքում։

Ռ․ Քոչարյանը նախագահական պաշտոնավարումն սկսեց մի հիմնական հիասթափությամբ, բայց նաեւ նաև մի շարք կանխադրույթներով։ Ղաոաբաղի Ղարաբաղի հերոս ու ղեկավար լինեա լինելը նրա համար Հայաստանում քաղաքական աջակցության հիմք չապահովեց։ Ղեկավարելով Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի դեմ մարտակոչը՝ Քոչարյանը դարձավ Ղարւս– բաղի Ղարաբաղի կուսակցության փաստացի ղեկավարը։ Զարմանալիորեն, իբրեւ իբրև Նախագահ վերահսկելով Հայաստանի կառավարությունը, Քոչաբ– յանն Քոչարյանն ուղիղ ազդեցություն չունեցավ իր կուսակցության երկու հատվածների վրա․ մի հատվածր՝ հատվածը՝ Ղարաբաղը, որը մի ժամանակ նա էր կառավարում, անցել է նրանից հետո մնացած ղեկավարների, հիմնականում Պաշտպանության նախարար Սամվել Բաբայանի վերահսկողության տակ, իսկ մյուս հատվածը՝ Երկրապահները, հավատարմություն են պահպանում Վազգեն Սարգսյանի Սարգսյաի հանդեպ։

Քոչարյանր Քոչարյանը գտնում էր, որ, Լ․ Տեր֊Պետբոսյանին Տեր֊Պետրոսյանին հեռացնելով, կկարողանար միասնություն ստեղծել՝ միասնություն ներսում եւ և միասնություն դբսում՝ դրսում՝ անորսալի այդ այն բուժամիջոցը, որով կուսակցությունները կհաղթահարեին իրենց տարաձայնությունները եւ և կգործեին րնդհանոտ ընդհանուր շահի համար, երկիրը կառուցելու պարզ ծրագրի համար, այն տնտեսապես հզորացնելու եւ և ռազմական առումով հզոր պահելու120համար։ Հզոր Հայաստանր Հայաստանը Ադրբեջանին կստիպեր կատարել առավել շատ զինումներզիջումներ, իսկ հայկական կողմը կկատարեր հնարավորին չափ պակաս զիջումներ եւ և հնարավորին չափ ուշ։ Նա վստահ էր, որ կարող էր որոշ միջոցներ փոխառնել սովորական ընդդիմության զինանոցից, որոնցով կկարողանար ընդդիմությունն ու Սփյուռքն Սփյոռքն ի մի բերել։

Հաջողության նրա հույսն, անշուշտ, կախված էր նաեւ նաև ներքին ասպարեզում իբականացնեփք իրականացնելիք մի շարք միջոցառումներից, ինչպիսիք են կառավարության մեջ ավեփ ավելի ամուր կարգապահությունը, վարչակազմի ու պետական ծառայողների աշխատունակության բարձրացումը, կոռուպցիայի դեմ համապարփակ ու արդյունավետ պայքա– բրպայքարը, գործարարության եւ և արտաքին ներդրումների համար ավելի բարենպաստ միջավայրի ստեղծումը։

 Քոչարյանի ծրագիրն, ըստ էության, հենվում էր նախեւաոաջ նախևառաջ միասնության ոգու վրա, որը նա հույս ուներ ստեղծել ազգային հարցի՝ Ղարաբաղի շուրջ, ընդդիմության հետ ավեփ ավելի սերտ հարաբերություններով։ Երկրորդ, նա հույս աներ Սփյոտքի ուներ Սփյուռքի հետ, որին համարում էր արտասահմանյան օգնության ու ներդրումների ապահովող, հասնել ավեփ ավելի արդյունավետ հարաբերությունների, նույնիսկ եթե հարկ փներ՝ ավեփ լիներ՝ ավելի մեծ ուշադրություն հատկացնելով մի հարցի, որը կարծես թե Սփյուռքին խորապես հուզում էր, Ցեղասպանության հարցին։ Քոչարյանը հույս էր վւայփայումփայփայում, որ կարող է էր կամուրջներ գցել ժամանակի ու տարածության վբայով։վրայով։