====Միասնություն Հայաստանում====
Շատ հեշտ է պատկերացնել միասնությունը Հայաստանում, սակայն դրան հասնելն, այնուամենայնիվ, դեռեւս դժվար է։ Սահմանադրության շուրջ համաձայնությունը (խաղի կանոնների որոշումը, ներառյալ տարաձայնությունների լուծման եղանակները) ներկայացնում է միասնության մեկ տեսակ։ Դա միասնության իրավական, բարձրագույն տեսակն է։ Եվ կասկած չկա, թե ծանրության կենտրոնը որտեղ է գտնվում, անշուշտ՝ պետության եւ պետության ղեկավարի վրա։
ճգնաժամերի ժամանակՇատ հեշտ է պատկերացնել միասնությունը Հայաստանում, ինչպիսիք են պատերազմր կամ նմանատիպ ազգային աղետներըսակայն դրան հասնելն, ժողովուրդը կարող այնուամենայնիվ, դեռևս դժվար է։ Սահմանադրության շուրջ համաձայնությունը (խաղի կանոնների որոշումը, ներառյալ տարաձայնությունների լուծման եղանակները) ներկայացնում է քաղաքական միասնության հասնել նաեւ տարաձայնությունները մի կողմ դնելով եւ ճգնաժամի լուծման վրա սեւեռվելով։մեկ տեսակ։ Դա միասնության իրավական, բարձրագույն տեսակն է։ Եվ կասկած չկա, թե ծանրության կենտրոնը որտեղ է գտնվում, անշուշտ՝ պետության և պետության ղեկավարի վրա։
Այդպես չեղավ 1992֊ից 1994֊ին Ադրբեջանի հետ պատերազմի ժամանակ։ Ապամիասնաթյանը կապ չուներ ընտրությունների հետ։ 1991 թվականի ընտրությունների վերաբերյալ որեւէ վիճելի հարց չկարճգնաժամերի ժամանակ, Սահմանադբությանրինչպիսիք են պատերազմը կամ նմանատիպ ազգային աղետները, որի վավերացումը հարցականի տակ դրվեց 1995֊ին, դեռեւս հանրաքվեի ներկայացված չէր, երկիրր կառավարվում էր առաջին խորհրդարանի րնդանած օրենքներով, այն խորհրդարանի, որի անդամ էին րնդդիմաթյան գրեթե բոլոր ղեկավարները։ժողովուրդը կարող է քաղաքական միասնության հասնել նաև տարաձայնությունները մի կողմ դնելով և ճգնաժամի լուծման վրա սևեռվելով։
Լ․ Տեբ֊Պետրոսյանր միասնությունը չդարձրեց քաղաքական նպատակ կամ կարգախոս։ Նա րնդունեց ընդդիմության ու ընդդի–125մադիր կուսակցությունների կողմից համագործակցության մերժումը, նույնիսկ Այդպես չեղավ 1992֊ից 1994֊ին Ադրբեջանի հետ պատերազմի ժամանակժամանակ։ Ապամիասնաթյունը կապ չուներ ընտրությունների հետ։ 1991 թվականի ընտրությունների վերաբերյալ որևէ վիճելի հարց չկար, քանի դեո այդ մերժումը բռնություններով չէր ընթանում։ Սակայն նաՍահմանադրությունը, այնուամենայնիվորի վավերացումը հարցականի տակ դրվեց 1995֊ին, փորձում էր հասնել միասնության։ Նա իր գլխավոր մրցակցին՝ Վազգեն Մանուկյանինդեռևս հանրաքվեի ներկայացված չէր, հրավիրեց իր աոաջին վարչակազմում գործելու իբրեւ Պաշտպանության նախարար։ Պարույր Հայրիկյանին նշանակեց Լաչինի շրջանի պարետ։ Երկուսն էլ ծառայեցին, ապա հրաժարական տվեցին։ 1992֊ին է․ Տեր֊Պետրոսյանը բոլոր կուսակցությունների ղեկավարներին, ներառյալ Դաշնակցությանը, հրավիրեց դառնալու Հայաստանի Ազգային անվտանգության խորհրդի անդամներ, որտեղ ընթանում էին քաղաքական բախտորոշ խնդիրների քննարկումները։ Ընդդիմադիր կուսակցությունների մեծ մասը, ներառյալ ԱԺՄ֊ն, ՀՅԴ֊ն եւ կոմունիստական կուսակցություններր, առաջարկը մերժե– ցին։ Լ․ Տեբ֊Պետրոսյանր Ղարաբաղի մի շարք ղեկավարների եւ սփյոտքահայերի հրավիրել երկիրը կառավարվում էր իր վարչակազմում բարձր պաշտոններ ստանձնելու։ Հրավերն առաջին խորհրդարանի ընդունած անձանց քանակն անհամեմատ քիչ էրօրենքներով, քան պետականության կառուցման գործին մասնակցելու հրավիրվածներինը։ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանը կազմավորեց եւ եռանդագին սատարեց Համահայկական հիմնադրամին ՝ առաջին եւ միակ հաստատությունը, որն ի մի է բերում Հայաստանի ու Ղարաբաղի ղեկավարներին, ինչպես նաեւ Սփյուռքի բոլոր գլխավոր կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին ու ականավոր անհատներին։ Սակայն նա չէր երկնչում նաեւ հակահարված տալ (խոսքով ու գործով) ներքին կամ սփյուոքյան այն խմբավորումներինխորհրդարանի, որոնք Ապառնում որի անդամ էին երկրի կայունությանն ու անդորրին։ Ահա այս վերջին գործողությունների եւ ավելի վաղ քննարկված հանգամանքների պատճառով Լ․ Տեր֊Պետրոսյանր ներկայացվում էր որպես պաոակտող կերպար։ընդդիմության գրեթե բոլոր ղեկավարները։
Ռ․ Քոչարյանը գտնում Լ․ Տեր֊Պետրոսյանը միասնությունը չդարձրեց քաղաքական նպատակ կամ կարգախոս։ Նա ընդունեց ընդդիմության ու ընդդիմադիր կուսակցությունների կողմից համագործակցության մերժումը, նույնիսկ պատերազմի ժամանակ, քանի դեռ այդ մերժումը բռնություններով չէր ընթանում։ Սակայն նա, այնուամենայնիվ, փորձում էրհասնել միասնության։ Նա իր գլխավոր մրցակցին՝ Վազգեն Մանուկյանին, որ այնտեղհրավիրեց իր առաջին վարչակազմում գործելու իբրև Պաշտպանության նախարար։ Պարույր Հայրիկյանին նշանակեց Լաչինի շրջանի պարետ։ Երկուսն էլ ծառայեցին, ապա հրաժարական տվեցին։ 1992֊ին Լ․Տեր֊Պետրոսյանը բոլոր կուսակցությունների ղեկավարներին, ներառյալ Դաշնակցությանը, հրավիրեց դառնալու Հայաստանի Ազգային անվտանգության խորհրդի անդամներ, որտեղ ընթանում էին քաղաքական բախտորոշ խնդիրների քննարկումները։ Ընդդիմադիր կուսակցությունների մեծ մասը, ներառյալ ԱԺՄ֊ն, ՀՅԴ֊ն և կոմունիստական կուսակցությունները, առաջարկը մերժեցին։ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանը ձախողվել է, ինքը կարող է հաջողության հասնել։ Նա գտնում Ղարաբաղի մի շարք ղեկավարների և սփյուռքահայերի հրավիրել էր իր վարչակազմում բարձր պաշտոններ ստանձնելու։ Հրավերն ընդունած անձանց քանակն անհամեմատ քիչ էր, որ քան պետականության կառուցման գործին մասնակցելու հրավիրվածներինը։ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանը բավականաչափ ջանքեր չի գոբծադոելկազմավորեց և եռանդագին սատարեց Համահայկական հիմնադրամին ՝ առաջին և միակ հաստատությունը, օտարել որն ի մի է բերում Հայաստանի ընդդիմադիր կուսակցություններին եւու Ղարաբաղի ղեկավարներին, կասեցնելով ինչպես նաև Սփյուռքի բոլոր գլխավոր քաղաքական կուսակցության՝ ՀՅԴ֊ի գործունեությունը Հայաստանումկազմակերպությունների ներկայացուցիչներին ու ականավոր անհատներին։ Սակայն նա չէր երկնչում նաև հակահարված տալ (խոսքով ու գործով) ներքին կամ սփյուռքյան այն խմբավորումներին, ընդհանուր աոմամբ օտարել է նաեւ Սփյոտքր։որոնք Ապառնում էին երկրի կայունությանն ու անդորրին։ Ահա այս վերջին գործողությունների և ավելի վաղ քննարկված հանգամանքների պատճառով Լ․ Տեր֊Պետրոսյանը ներկայացվում էր որպես պառակտող կերպար։
Ռ․ Քոչարյանը սկսեց գործել կամուրջները վերակառուցելու ուղղությամբ։ Հանրապետության Նախագահի պաշտոնակատար դառ–126նալուց հետո նրա աոաջին գործողություններից մեկր եղավ ՀՅԴ֊ի գործունեության կասեցման վերացումը։ գտնում էր, որ այնտեղ, որտեղ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի վարչակազմին պաշտոնապես րնդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարներին նա հրավիրեց ծառայելու իբրեւ իր խորհրդականներ։ Երեք հոգի ընդունեց հրավերը․ Ազգային ինքնորոշում միավորման նախագահ Պարույր ՀայրիկյանըՏեր֊Պետրոսյանը ձախողվել է, ՀՅԴ֊ի ղեկավար Վահան Հովհաննիսյանը եւ ինքը կարող է հաջողության հասնել։ Նա գտնում էր, որ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանը բավականաչափ ջանքեր չի գործադրել, օտարել է Հայաստանի դեմոկրատական կուսակցության ղեկավար Աբամ Սարգսյանը։ Վազգեն Մանուկյանն իր տեղակալ Դավիթ Վարդանյանին արտոնեց ծառայելու Նախագահի վարչակազմում (1999֊ին չորսն էլ ազատվեցին զբաղեցրած պաշտոններից ֊ ծնթ․ թարգմ․)։ընդդիմադիր կուսակցություններին և, կասեցնելով Սփյուռքի գլխավոր քաղաքական կուսակցության՝ ՀՅԴ֊ի գործունեությունը Հայաստանում, ընդհանուր առմամբ օտարել է նաև Սփյուռքը։
Ռ․ Քոչարյանը ստեղծեց նաեւ նախագահական խորհուրդ, ուր ներկայացված են բոլոր քաղաքական կուսակցությունները, եւ նախարարական աթոռներ տվեց տարբեր սկսեց գործել կամուրջները վերակառուցելու ուղղությամբ։ Հանրապետության Նախագահի պաշտոնակատար դառնալուց հետո նրա առաջին գործողություններից մեկը եղավ ՀՅԴ֊ի գործունեության կասեցման վերացումը։ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի վարչակազմին պաշտոնապես ընդդիմադիր կուսակցությունների անդամներիղեկավարներին նա հրավիրեց ծառայելու իբրև իր խորհրդականներ։ Երեք հոգի ընդունեց հրավերը․ Ազգային ինքնորոշում միավորման նախագահ Պարույր Հայրիկյանը, թեեւ տնտեսական խնդիրների հետ գործ ունեցող նախարա– բություններր գլխավորում են մասնագետներ, իսկ ուժային նախարարությունները գլխավորում են նրա կողմնակիցները՝ ՀՅԴ֊ի ղեկավար Վահան Հովհաննիսյանը և Հայաստանի դեմոկրատական կուսակցության ղեկավար Արամ Սարգսյանը։ Վազգեն Սարգսյանն ու Սերժ Սարգսյանը։ Նա նաեւ դռներ բացեց Սփյուռքի առջեւ՝ մի շարք առումներով։ Արտաքին գործերի նախարարն ու խորհրդականներից մեկը ծնված են Սփյուռքում։ Հասարակայնութ– յան հետ կապերի ուղղությամբ նրա գործունեությունն ավելի ուղղված է եղել Սփյուռքին։ Ռ․ Քոչարյանը նաեւ ձեռնարկել է 1999թ․ սեպտեմբերին Երեւանում կայանալիք Հայաստան֊Սփյուռք հարաբերություններին նվիրված համաժողովը։Մանուկյանն իր տեղակալ Դավիթ Վարդանյանին արտոնեց ծառայելու Նախագահի վարչակազմում (1999֊ին չորսն էլ ազատվեցին զբաղեցրած պաշտոններից ֊ ծնթ․ թարգմ․)։
Այլ կուսակցությունների պաշտոններ հատկացնելն արդյո՞ք բավարար է Հայաստանում միասնություն հաստատելուն, թե ոչ՝ հստակ չէ։ Իբրեւ Նախագահի խորհրդականներ գործող կուսակցական ղեկավարները (անցյալ եւ հավանական Ռ․ Քոչարյանը ստեղծեց նաև նախագահական թեկնածուներ) հբապաբակավ հայտնել խորհուրդ, ուր ներկայացված են Քոչաբյանի հետ իրենց անհամա– ձայնություններրբոլոր քաղաքական կուսակցությունները, նրանցից մեկը նույնիսկ ստորագրել է Նախագահին անվստահություն հայտնելու մասին 1998 թ․ հոկտեմբերին Ազգային ժողովում շրջող միջնորդագիրը։ ՀՅԴ֊նև նախարարական աթոռներ տվեց տարբեր կուսակցությունների անդամների, որի ղեկավարը Նախագահի խորհրդականներից մեկն էթեև տնտեսական խնդիրների հետ գործ ունեցող նախարարություններր գլխավորում են մասնագետներ, Նախագահի ներքին քաղաքականության դեմ իսկ ուժային նախարարությունները գլխավորում են նրա կողմնակիցները՝ Վազգեն Սարգսյանն ու Սերժ Սարգսյանը։ Նա նաև դռներ բացեց Սփյուռքի առջև՝ մի շարք առումներով։ Արտաքին գործերի նախարարն ու խորհրդականներից մեկը ծնված են Սփյուռքում։ Հասարակության հետ կապերի ուղղությամբ նրա գործունեությունն ավելի ուղղված ցույցեր է կազմակերպել՝ փորձելով իրեն տարանջատել վարչակազմից: Կաբեն Դեմիրճյանը եւ ազդեցիկ այլ քաղաքական գործիչներ, ինչպես Դավիթ Շահնազաբյանր եւ այլք, մեբժելեն որեւէ գործ ունենալ վարչակազմի հետ։եղել Սփյուռքին։ Ռ․ Քոչարյանը նաև ձեռնարկել է 1999թ․ սեպտեմբերին Երևանում կայանալիք Հայաստան֊Սփյուռք հարաբերություններին նվիրված համաժողովը։
127Տպավորությունն այն Այլ կուսակցությունների պաշտոններ հատկացնելն արդյո՞ք բավարար էՀայաստանում միասնություն հաստատելուն, որ քաղաքական խաղերը Երեւանում սովորականի պես շարունակվում են։ Չունենալով իր սեփական քաղաքական հենարանը՝ Ռ․ Քոչարյանը պետք թե ոչ՝ հստակ չէ։ Իբրև Նախագահի խորհրդականներ գործող կուսակցական ղեկավարները (անցյալ և հավանական նախագահական թեկնածուներ) հրապարակավ հայտնել են Քոչարյանի հետ իրենց անհամաձայնություններր, նրանցից մեկը նույնիսկ ստորագրել է հենվի Երկրապահ մեծամասնության վրա՝ իարհրդարանամ օրենսդրություն անցկացնելու համարՆախագահին անվստահություն հայտնելու մասին 1998 թ․ հոկտեմբերին Ազգային ժողովում շրջող միջնորդագիրը։ ՀՅԴ֊ն, եւ ՀՅԴ֊ի ու ՀԴԿ֊ի վրա՝ խորհրդարանից դուրս եւ Սփյուռքում որի ղեկավարը Նախագահի խորհրդականներից մեկն է, Նախագահի ներքին քաղաքականության դեմ ուղղված ցույցեր է կազմակերպել՝ փորձելով իրեն տարանջատել վարչակազմից: Կարեն Դեմիրճյանը և ազդեցիկ այլ քաղաքական օժանդակության համար։ Ո՛չ կոմունիստներըգործիչներ, ո՛չ ՀՅԴ֊ն այդ օժանդակությունն առանց հատուցման չեն ընձեռել։ Նրանք Ռ․ Քոչարյանից ակնկալել են ավելի մերձեցում իրենց ծրագրերի գաղափարախոսական դրույթներինինչպես Դավիթ Շահնազարյանր և այլք, հատկապես արտաքին քաղաքականության հարցում։մերժել են որևէ գործ ունենալ վարչակազմի հետ։
Ռ․ Քոչարյանի էկլեկտիկ քաղաքականությունը նրան սատարող յուրաքանչյուր կուսակցության մղել Տպավորությունն այն է նրանից ավելի մեծ հավատարմություն պահանջելու։ , որ քաղաքական խաղերը Երևանում սովորականի պես շարունակվում են։ Չունենալով իրենց իր սեփական գաղափարաբանական նվիրումը՝ Ռ․ Քոչարյանն ու Ղարաբաղի կուսակցության մյուս ղեկավարները գաղափարախոսներին կարող են հարմարվել որոշակի շրջանակներում։ Սակայն այդ փոխանակման մեջ, թվում է, քաղաքական հենարանը՝ Ռ․ Քոչարյանը տափս պետք է ավեփնհենվի Երկրապահ մեծամասնության վրա՝ խորհրդարանում օրենսդրություն անցկացնելու համար, քան ստանում է։ Սիասնության և ՀՅԴ֊ի ու համագործակցության պատրանքը գնվել է ԵրկրապահներինՀԴԿ֊ի վրա՝ խորհրդարանից դուրս և Սփյուռքում քաղաքական օժանդակության համար։ Ո՛չ կոմունիստները, ՀՅԴ֊ին ու կոմունիստներին հերթով իր նվիրումն անդադար ապացուցելու գնով։ Այդ կուսակցություններն իրենք քիչ են զիջել, սակայն գնալով ակնկալում ո՛չ ՀՅԴ֊ն այդ օժանդակությունն առանց հատուցման չեն ընձեռել։ Նրանք Ռ․ Քոչարյանից ակնկալել են ավելի ու ավեփ զիջումներ։ Նրանք պատրաստ են հետոն գնալ՝ Ռ․ Քոչարյանի վարչակազմում զբաղեցրած մերձեցում իրենց պաշտոնները գործածել իրենց քաղաքական հենարանն ամրացնելու եւ ի– րենց իշխանությունը ծավալելու համարծրագրերի գաղափարախոսական դրույթներին, սպասելով այն օրվան, երբ կվտխարինեն Ռ․ Քոչարյանին՝ ինչ գնով էլ լինի եւ կհբականացնեն ի– րենց ամբողջական ծրագիրը, այլ ոչ թե միայն դրանց այն փոքրիկ պատառները, որոնք Ռ֊․ Քոչարյանը փոխ է առնում նրանցից յուրաքանչյուրից՝ միաձայնության մթնոլորտ ստեղծելու նպատակով։հատկապես արտաքին քաղաքականության հարցում։
Հարցերից մեկըՌ․ Քոչարյանի էկլեկտիկ քաղաքականությունը նրան սատարող յուրաքանչյուր կուսակցության մղել է նրանից ավելի մեծ հավատարմություն պահանջելու։ Չունենալով իրենց սեփական գաղափարաբանական նվիրումը՝ Ռ․ Քոչարյանն ու Ղարաբաղի կուսակցության մյուս ղեկավարները գաղափարախոսներին կարող են հարմարվել որոշակի շրջանակներում։ Սակայն այդ փոխանակման մեջ, որի շուրջ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի վարչակազմի օ– րոք ընդդիմադիր կուսակցությունները համամիտ էինթվում է, խորհրդարանին ավեփ մեծ լիազորություններ տալու հարցն էր՝ դրանք վերցնելով Նախագահից։ Ռ․ Քոչարյանը համաձայն էր ընդդիմության հետ եւ խոստացել էր ընտրվելուց հետո նախաձեռնել սահմանադրական փոփոխությունտալիս է ավելին, քան ստանում է։ Միասնության ու համագործակցության պատրանքը գնվել է Երկրապահներին, ՀՅԴ֊ին ու կոմունիստներին հերթով իր նվիրումն անդադար ապացուցելու գնով։ Այդ կուսակցություններն իրենք քիչ են զիջել, որով Նախագահի լիազորությունների մի մասը փոխանցվելու էր խորհրդարանին։ Ընտրվելուց հետո սակայն նագնալով ակնկալում են ավելի ու ավելի զիջումներ։ Նրանք պատրաստ են հեռուն գնալ՝ Ռ․ Քոչարյանի վարչակազմում զբաղեցրած իրենց պաշտոնները գործածել իրենց քաղաքական հենարանն ամրացնելու և իրենց իշխանությունը ծավալելու համար, հավանաբարսպասելով այն օրվան, չկարծեցերբ կփոխարինեն Ռ․ Քոչարյանին՝ ինչ գնով էլ լինի և կիրականացնեն իրենց ամբողջական ծրագիրը, այլ ոչ թե Սահմանադրությունն իրոք մեծ լիազորություններ է տափս Նախագահինմիայն դրանց այն փոքրիկ պատառները, եւ ընդդիմացավ իշխանության հավասարակշռության մեջ որեւէ էական փոփոխություն կատարելու128որոնք Ռ֊․ Քոչարյանը փոխ է առնում նրանցից յուրաքանչյուրից՝ միաձայնության մթնոլորտ ստեղծելու նպատակով։
Հարցերից մեկը, որի շուրջ Լ․ Տեր֊Պետրոսյանի վարչակազմի օրոք ընդդիմադիր կուսակցությունները համամիտ էին, խորհրդարանին ավելի մեծ լիազորություններ տալու հարցն էր՝ դրանք վերցնելով Նախագահից։ Ռ․ Քոչարյանը համաձայն էր ընդդիմության հետ և խոստացել էր ընտրվելուց հետո նախաձեռնել սահմանադրական փոփոխություն, որով Նախագահի լիազորությունների մի մասը փոխանցվելու էր խորհրդարանին։ Ընտրվելուց հետո սակայն նա, հավանաբար, չկարծեց, թե Սահմանադրությունն իրոք մեծ լիազորություններ է տալիս Նախագահին, և ընդդիմացավ իշխանության հավասարակշռության մեջ որևէ էական փոփոխություն կատարելու մտքին։ Վստահորեն կարելի է ենթադրել, որ կարծիքի միեւնույն միևնույն փոփոխությունը տեղի կունենա որեւէ որևէ այլ թեկնածոփ թեկնածուի հետ, ով կընտրվի Նախագահ։
====Հայաստան և Ղարաբաղ====
