Changes

<FONT SIZE="-2">Սիդնեյ.— Էքսկուրսիա դեպի Բաթուրստ.— Անտառների տեսքը.— Տեղացիների խմբեր.— Բնիկների աստիճանական անհետացումը— անհետացումը.— Վարակում, որն առաջանում է առողջ մարդկանց մոտենալուց.— Կապույտ լեռներ.— Լայն և խորը հովիտների տեսքը.— Նրանց ծագումը և կազմվելը.— Բաթուրստ, ստորին խավերի ընդհանուր քաղաքավարությունը.— Հասարակության վիճակը.— Վանդիմենի Երկիրը.— Հոբարտ քաղաքը.— Տեղացիներն ամբողջովին աքսորված.— Վելինգտոնի սարը.— Գևորգ թագավորի խորշը.— Երկրի տխուր տեսքը.— Բnլդ Բոլդ Հեդ, ծառերի ճյուղերի կրային հետքեր.— Տեղացիների խմբեր.— Հրաժեշտ Ավստրալիային։</FONT>

Ես վարձեցի մի ուղեկցող և երկու ձի՝ ինծ ինձ Բաթուրստ տանելու համար։ Բաթուրստը մի գյուղ է, հարյուր քսան մղոն դեպի երկրի խորքը, և կենտրոնն է մի անասնապահական մեծ շրջանի։ Հույս ունեի, որ այսպիսով կկարողանամ մի ընդհանուր գաղափար կազմել երկրի տեսքի մասին։ 16-ի (հունվար) առավոտյան սկսեցի իմ էքսկուրսիան։ Առաջին կայանը Պարամատան էր, մի փոքրիկ գյուղաքաղաք, որն իր կարևորությամբ ետ էր մնում միայն Սիդնեյից։ Ճանապարհներն սքանչելի էին, Մակ-Ադամի սկզբունքով կաոուցվածկառուցված, և քարն այդ նպատակի համար բերված էր մի քանի մղոն հեռավորությունից։ Բոլոր կողմերով նմանությունն Անգլիայի հետ շատ մեծ է, գուցե այստեղ գինետներն են ավելի շատ։ Տաժանակիրների կամ հանցապարտների խմբերը, որոնք որոշ հանցանք կամ ոճիր են գործել, ամենից քիչ էին նման անգլիականին։ Նրանք աշխատում էին շղթայակապ, հրացանները լցրած պահակների հսկողության տակ։ Հարկադիր աշխատանքով երկրի բոլոր մասերում անմիջապես լավ ճանապարհներ բաց անելու կարողությունն իմ կարծիքով այս գաղութի սկզբնական բարգավաճման գլխավոր պատճառներից մեկն է։ Գիշերը ես քնեցի մի շատ հանգստավետ հյուրանոցում, Էմու Ֆերիում, Սիդնեյից երեսունհինգ մղոն հեռու, Կապույտ Լեռների ստորոտին մոտիկ։ Այս ճանապարհն ամենաբանուկն է, և ամբողջ գաղութում ամենից առաջ այս ճանապարհի երկայնքով են գաղթականները բնակություն հաստատել։ Ամբողջ կալվածքը շրջապատված է փայտյա բարձր ցցերով, որովհետև ագարակատերերին չի հաջողվել ցանկատունկեր աճեցնել։ Բոլոր կողմերում երևում են հիմնական տներ և լավ խրճիթներ. չնայած որ հսկայական տարածություններ այժմ մշակվում են, բայց մեծ մասը դեռ մնում է անմշակ, սկզբնական վիճակում։

Նոր Հարավային Ուելսի մեծ մասի տեսարանների ամենազարմանալի կողմը բուսականության ծայր աստիճանի միօրինակությունն է։ Ամեն տեղ մենք ունենք բաց անտառներ, գետինը մասամբ ծածկված է չափազանց նոսր և վտիտ արոտով։ Գրեթե բոլոր ծառերը պատկանում են մի ընտանիքի և տերևները մեծ մասամբ դասավորված են ուղղաձիգ դիրքով, և ոչ եվրոպականի նման, որը մոտավորապես հորիզոնական է։ Ծառերի սաղարթն աղքատ է և ունի յուրահատուկ բաց-կանաչ գույն, առանց փայլի։ Այս պատճառով էլ անտառները նոսր են և առանց ստվերի։ Թեև այրող արևի տակ ճանապարհորդողի համար այդ ցանկալի չէ, բայց երկրագործների համար շատ օգտակար է, որովհետև արևը, թափանցելով անտառի հատակը, հնարավոր է դարձնում այնտեղ կանաչի աճումը։ Տերևները չեն թափվում պարբերաբար. թվում է թե այս ընդհանուր է ամբողջ հարավային կիսագնդի, այն է՝ Հարավային Ամերիկայի, Ավստրալիայի և Բաբեհուսո հրվանդանի համար։ Այս կիսագնդի և միջարևադարձային գոտիների բնակիչներն այսպիսով կորցնում են աշխարհի գուցե ամենափառավոր, թեև մեր աչքերի համար սովորական, տեսարաններից մեկը — անտերև ծառերի առաջին լրիվ սաղարթավորումը գարնանը։ Գուցե նրանք ասեն, որ մենք այս տեսարանների համար բավականին թանկ ենք վճարում, որովհետև մեզ մոտ երկիրը մի քանի ամիս ծածկված է լինում մերկ կմախքներով։ Այս նույնպես ճիշտ է, բայց այսպիսով մեր զգայարանները ձեռք են բերում սուր ճաշակ գարնան պճնասեր կանաչը վայելելու համար, որը երբեք չի վիճակվում արևադարձային շրջաններում ապրողների աչքերին, որոնք ամբողջ տարին հագեցած են լինում այդ հրավառ կլիմաների շքեղ արտադրույթներով։ Ծառերը մեծ մասամբ, բացառությամբ մի քանի կոպտատերև էվկալիպտների, մեծ չեն լինում, բայց բարձր են և բավականին ուղիղ ու իրարից հեռու։ Էվկալիպտների (Eucalypti) կեղևը յուրաքանչյուր տարի թափվում է, կամ երկար ծվենների ձևով կախվում մեռած, որոնք օրորվում են քամու հետ և անտառին տալիս են ամայի և թափթփած տեսք։ Ես չեմ կարող պատկերացնել բոլոր կողմերով ավելի կատարյալ կոնտրաստ, քան այն, որ գոյություն ունի Չիլսեի Չիլոեի կամ Վալդիվիայի և Ավստրալիայի անտառների միջև։

Չափազանց հետաքրքրական է այսպես տեսնել քաղաքակիրթ մարդկանց մեջ մի խումբ անվնաս վայրենիներ, որոնք թափառում են ամեն կողմ՝ առանց գիտենալու, թե որտեղ են քնելու գիշերը, և իրենց ապրուստը հայթայթում են անտառներում որսալով։ Սպիտակամորթները շարժվելով դեպի ներկրի երկրի խորքերը, ստիպել են նրանց ցրվելու այլ ցեղերի պատկանող երկրներում։ Այս ցեղերը, չնայած որ շրջապատված են մի ընդհանուր ժողովրդով, սակայն պահում են իրենց հին ցեղային առանձնահատկությունները և երբեմն դուրս են գալիս իրար դեմ կռվի։ Վերջին ժամանակներս տեղի ունեցող կռվի ժամանակ երկու կողմերն էլ որպես ռազմաբեմ ընտրել էին Բաթուրստ գյուղի կենտրոնը։ Այս շատ նպաստավոր էր պարտվող կողմի համար, որովհետև փախուստի դիմող ռազմիկներն ապաստանում էին տներում։

Բնիկների թիվը հետզհետե նվազում է։ Իմ ամբողջ ճանապարհորդության ընթացքում, բացառությամբ մի քանի տղաների, որոնց բերել էին անգլիացիները, ես տեսա տեղացիների միայն մի խումբ ևս։ Այս նվազումն անկասկած մասամբ արդյունք է ոգելից խմիչքների և եվրոպական հիվանդությունների (որոնց համեմատաբար մեղմ տեսակներն անգամ, ինչպես, օրինակ, կարմրուկը,<ref>Հետաքրքրական է, թե ինչպես միևնույն հիվանդությունը տարբեր կլիմաներում այլափոխվու֊մ այլափոխվում է։ Սուրբ Հեղինեի փոքրիկ կղզում քութեշի երևալը նույնչափ սարսափելի է, որչափ ժանտախտինը։ Մի շարք երկրներում տեղացիները և օտարականները որոշ տարափոխիկ հիվանդությունների նկատմամբ, բոլորովին տարբեր վերաբերմունք են ցուցաբերում, կարծեք թե տարբեր կենդանիներ լինեն. նման դեպքեր պատահել են Չիլիում և, ըստ Հումբոլտի, Մեքսիկայում։ („Polit. Essay”, New Spain, vol. IV).</ref> չափազանց ավերիչ հետևանքներ են թողնում) մուտք գործելուն և մասամբ էլ վայրի կենդանիների աստիճանական նվազեցման։ Ասում են, որ նրանց երեխաները մատաղ հասակում, թափառական կյանքի հետևանքով, ոչնչանում են, և որովհետև սնունդ ճարելու դժվարությունը հետզհետե մեծանում է, դրա հետ մեծանում է և նրանց թափառելու սովորությունը։ Այստեղից էլ բնակչությունն, առանց ակներև սովամահության դեպքերի, ճզմվում, սեղմվում է վերին աստիճանի արագ և հանկարծակի։ Քաղաքակրթված երկրում հայրը ծանր աշխատանքից վնասում է իրեն, բայց իր սերունդը չի ոչնչանում։

Բացի այս ոչնչացման մի քանի ակներև, պատճառներից, թվում է թե գոյություն ունեն նաև ավելի խորհրդավոր ազդակներ։ Որտեղ nտ ոտ է դրել եվրոպացին, այնտեղ մահը հետապնդել է բնիկին։ Մենք կարող ենք նայել լայնատարած Ամերիկաներին, Պոլինեզիային, Բարեհուսո հրվանդանին և Ավստրալիային. ամենուրեք կգտնենք միևնույն հետևանքը։ Միայն սպիտակամորթը չէ, որ կատարում է ոչնչացնողի դերը։ Մալայան ծագում ունեցող պոլինեզիացին Արևելյան Հնդկաստանի արշիպելագի որոշ մասերում իր առջևից քշել, հեռացրել է սևամորթ բնիկին։ Մարդկային փոփոխակները, թվում է թե, այնպես են ներգործում մեկը մյուսի վրա, ինչպես կենդանական տարբեր տեսակները — միշտ թույլը ոչնչանում է ուժեղի կողմից։ Չափազանց տխուր էր լսել գեղեցիկ և եռանդուն նոր-զելանդացու թախծոտ բառերը, թե իրենք շատ լավ գիտեն, որ երկիրն իրենց որդիների ձեռքից դուրս է գալիս, որ նրանց ճակատագիրը պարզ էր իրենց։ Ամեն ոք լսած կլինի կապիտան Կուկի ճանապարհորդությունից հետո մինչև այժմ գեղեցիկ և առողջարար Տաիտի կղզու բնակչության անբացատրելի նվազումը. չնայած որ պետք է նրանց թիվն ավելանար, որովհետև մանկասպանությանը, որ նախքան եվրոպացիների գնալը անսովոր չափերի էր հասնում, այժմ վերջ է տրված, անբարոյականությունը նվազել է, իսկ արյունահեղ պատերազմներն ավելի քիչ են պատահում։

Արժանահարգո Ջ. Ուիլյամսն իր հետաքրքրական աշխատության<ref>„Narrative of Missionary Enterprise”, p. 282.</ref> մեջ ասում է, որ տեղացիների և եվրոպացիների միջև տեղի ունեցող մերձեցմանն անխուսափելիորեն զուգակցում են մալարիան, դեզինտերիան և այլ հիվանդություններ, որոնք անխնա հնձում են տեղական ժողովրդին։ Բացի այդ, նա պնդում է, թե «անվիճելի փաստ է, որ հիվանդությունների մեծ մասը, որոնք ավերմունք էին գործում կղզիներում, երբ ես այնտեղ էի, նավերն<ref>Կապիտան Բիչին (chap. IV, vol. I) նշում է, որ Պիտկեռն կղզու բնակիչները խիստ համոզված են, որ յուրաքանչյուր երևացող նավից հետո նրանք տառապելու են մաշկային և այլ հիվանդություններով։ Կապիտան Բիչին այս բանը վերադրում է այս այցելության ժամանակ սննդանյութերի փոփոխությա՚նը։ փոփոխությանը։ Դր. Մակկելլոչր Մակկելլոչը („Vestern Isles”, vol. II, p. 32) ասում է. «Հաստատված է, որ երբ երևում է մի օտարական (Սեն Կիլգայում), բոլոր բնակիչները, ինչպես իրենք՝ տեղացիներն են ասում, մրսում հիվանդանում են»։ Դր. Մակկելլոչն այս բոլորը համարում է ծիծաղելի, թեև այդ բազմիցս է հաստատվել։ Սակայն նա ավելացնում է, որ այդ հարցը տրվեց և տեղական բնակիչներին, որոնք միաձայն հաստատեցին այդ»։ Վանկուվերի «Ճանապարհորդություն» աշխատության մեջ նման մի ակնարկ կա և Տաիտիի վերաբերյալ։ Դր. Դիփենբախն Դիֆենբախն այս աշխատությունը թարգմանելիս մի ծանոթության մեջ նշում է, որ նույն այղ փաստին հավատում են և Չաթեմի կղզիների բոլոր բնակիչները, ինչպես և Նոր Զելանդիայի որոշ մասերի բնակիչները։ Անկարելի է, որ նման հավատք ընդհանուր լինի և հյուսիսային կիսագնդում և հարավում՝ Խաղաղ օվկիանոսում, առանց լավ հիմքերի։ Հումբոլտը („Polit. Essay on King of New Spain”, vol. IV) ասում է, որ Պանամայի և Կալլաոյի մեծ համաճարակները «զուգադիպում են» Չիլից եկող նավերի հետ, որովհետև այդ բարեխառն գոտու բնակիչներն առաջին հերթին ենթարկվում են այրեցյալ գոտու աղետալի ազդեցությանը։ Ինձ պատմել են, որ Շրոպշիրում նավերով ներմուծված ոչխարները, թեև բոլորովին առողջ, երբ քշում են այլ ոչխարների հետ միևնույն փարախը, հոտի մեջ հիվանդություններ են երևան գալիս։</ref> են բերել, և զարմանալին այն է, որ նավի անձնակազմը, որը հանդիսանում էր այս կործանարար հիվանդությունների փոխանցողը, բոլորովին ազատ էր այդ հիվանդություններից»։ Այս բանն այնքան զարմանալի չէ, ինչպես այդ թվում է սկզբում, որովհետև շատ դեպքեր են հայտնի, երբ ամենավտանգավոր հիվանդությունները տարածվել են այնպիսի մարդկանց միջոցով, որոնք իրենք բոլորովին չեն հիվանդացել։ Գևորգ III-ի իշխանության սկզբի օրերին մի բանտարկյալի, որին փակել էին զնդանում, չորս ոստիկաններ կառք են նստեցնում և բերում մագիստրատի առջև, և, չնայած որ բանտարկյալը բոլորովին առողջ էր, չորս ոստիկանները նեխվող տենդով բռնվելով՝ կարճ ժամանակից հետո մեռնում են, բայց վարակը սահմանափակվում է միայն այդ չորս ոստիկաններով, ուրիշ ոչ ոք չի վարակվում։ Այս փաստերից երևում է, որ կարծեք թե որոշ մարդկանց արտաշնչումը, որոնք միասին փակված են նույն տեղում, թունավոր է դառնում, երբ շնչում են այլ մարդիկ, և հավանորեն այդ ազդեցությունն ավելի ուժեղ է, եթե մարդիկ պատկանում են տարբեր ցեղերի։ Որչափ էլ այս հանգամանքը խորհրդավոր թվա, այնուամենայնիվ ավելի զարմանալի չէ, քան այն, որ երկու ընկերներից մեկի մարմինը մեռնելուց անմիջապես հետո, նախքան նեխումն սկսվելը, հաճախ այնպիսի ժանգաբեր հատկություն է ունենում, որ նրա անդամահատության համար գործածված ինստրումենտի մի փոքրիկ ծակոցն անգամ մահ է պատճառում։

'''Հունվարի 17.'''— Վաղ առավոտյան նավակով անցանք Նեպինը։ Գետն այստեղ թեև լայն էր և խոր, բայց շատ դանդաղ էր հոսում։ Անցնելով մյուս ափին գտնվող մի հարթ տարածություն, հասանք Կապույտ Լեռների ստորոտը։ Լեռը բարձրանալու ճանապարհն այնքան թեք չէ, ավազաքարե գահավանդի կողքին, մեծ խնամքով ճանապարհ է բացված։ Գագաթին տարածվում է գրեթե տափարակ հարթավայր, որը դեպի արևմուտք աննկատելիորեն բարձրանալով՝ հասնում է ավելի քան 3000 ոտնաչափ բարձրության։ Երբ մեկը լսում է այդ լեռների անունը և բացարձակ բարձրությունը, պատկերացնում է լեռների սեպաձև շղթաներ, որոնք կտրում անցնում են երկրի միջով, այս բոլորի փոխարեն նա կտեսնի մի թեք հարթավայր, որը ծովափի հարթավայրի նկատմամբ կազմում է աննկատելի բարձրություն։ Այս առաջին լանջի արևելյան կողմում գտնվող անտառի տեսարանը հետաքրքրական էր, և շրջապատի ծառերն աճում էին բարձր ու փարթամ։ Բայց ավազաքարի պլատֆորմին հասնելիս՝ տեսարանը դառնում է ծայր աստիճան միակերպ։ Ճանապարհը երկու կողմից էլ եզերված է Eucalyptus-ի տանիքի ընտանիքի թփուտանման անվերջ ծառերով։ Բացառությամբ երկու կամ երեք փոքր պանդոկների, ուրիշ տուն կամ մշակված տարածություն չկա, ճանապարհն ամայի է, ամենից հաճախակի երևացող օբեկտը եզան սայլն է՝ բրդի հակերով բարձած։

'''Հունվարի 18.'''— Առավոտյան շատ վաղ դուրս եկա մոտ երեք մղոն հեռու գտնվող Գովետի Լիպը տեսնելու համար,— մի տեսարան, որն իր բնույթով նման է '''Ուետերբորդի ''' շրջակայքի տեսարանին, բայց հավանորեն ավելի զարմանալի է և ապշեցուցիչ։ Առավոտյան այդպես վաղ ծոցը լցված էր ոչ թանձր կապույտ մշուշով, որը թեև ոչնչացնում էր տեսարանի ընդհանուր էֆեկտը, բայց ավելի խոր էր ցույց տալիս անդունդը, որի հատակին, մեր ոտքերի տակ, բարձրանում էր անտառը։ Այս հովիտները, որ երկար ժամանակ ներկայացնում էին մի անհաղթելի պատվար ամենաձեռներեց կոլոնիստների՝ երկրի խորքերը թափանցելու փորձերի դեմ, վերին աստիճանի նշանակալից են։ Այդ հովիտների վերին ծայրերից հաճախ սկիզբ են առնում թևանման երկար ծոցեր և թափանցում ավազաքարի պլատֆորմը, մյուս կողմից՝ այս պլատֆորմից դեպի հովիտն են ձգվում հրվանդաններ, որոնց մեջ խրված, գրեթե կղզիացած, բարձրանում են մեծ զանգվածներ։ Այս հովիտներից մի քանիսի մեջ իջնելու համար անհրաժեշտ է քսան մղոն պտույտ գործել, իսկ մի քանիսի մեջ հետազոտություն կատարողները միայն վերջերս են թափանցել, իսկ կոլոնիստները դեռ չեն կարողացել իրենց անասունները նրանց մեջ քշել։ Նրանց կառուցվածքի ամենանշանակալի կողմն այն է, որ թեև իրենց հիմքում մի քանի մղոն լայնություն ունեն, բայց դեպի հովտի բերանը հետզհետե այնքան են նեղանում, որ գրեթե անանցանելի են դառնում։ Գլխավոր հետազոտող սըր Տ. Միչելը<ref>„Travels in Australia”, vol. I, p. 154. Ես պետք է արտահայտեմ իմ երախտապարտությունը սըր Տ. Միչելին՝ ինձ Նոր Հարավային Ուելսի այս մեծ հովիտներին վերաբերող բազմաթիվ հետաքրքրական փաստեր հաղորդելու համար։</ref> իզուր էր ջանում, նախ քայլելով և ապա ավազաքարերի ընկած մեծ բեկորների միջով սողոսկելով, բարձրանալ այն կիրճով, որի միջով Գրոս գետը միանում է Նեպինին, մինչդեռ Գրոսի հովիտն իր վերին մասում, ինչպես ես տեսել եմ, կազմում է մի հոյակապ հարթ ավազան՝ մի քանի մղոն լայնությամբ, և բոլոր կողմերով շրջապատված է գահավանդներով, որոնց գագաթները, կարծում են, որ ոչ մի տեղ, ծովի մակերևույթից հաշված, 3000 ոտնաչափից պակաս չէ։ Երբ խոշոր եղջերավոր անասուններին քշում են մի մասամբ բնական և մասամբ կալվածատիրոջ կողմից պատրաստված մի շավղով (որով ես իջա), նրանք այլևս Ուոլդանի Ուոլգանի հովիտը փախչել չեն կարող, որովհետև այս հովիտն իր բոլոր այլ մասերում շրջապատված է դիք գահավանդներով և ութ մղոն ներքև, սեղմվում է և միջին կես մղոն լայնությունից վերածվում սոսկ վիհի, անանցանելի և՛ մարդու, և՛ կենդանիների համար։ Սըր Տ. Միչելը նշում է, որ Կոքս գետի մեծ հովիտն, իր բոլոր ճյուղերով, այնտեղ, որտեղ նա միանում է Նեպինին, սեղմվելով վերածվում է 2200 յարդ լայնության կիրճի, մոտ 1000 ոտնաչափ խորությամբ։ Կարելի էր այստեղ ավելացնել նման այլ դեպքեր։

Այս հովիտների յուրաքանչյուր կողմում հորիզոնական շերտերի և ամֆիթատրոնական մեծ դեպրեսիաների համապատասխանությունը տեսնելիս առաջին տպավորությունն այն է, որ նրանք այլ հովիտների նման ջրի գործունեությունից փոսացել են, բայց երբ մեկը խորհրդածում է քարերի այն ահռելի քանակի մասին, որոնք այս տեսակետից պետք է տեղափոխված լինեն կիրճերի կամ վիհերի միջով, իրեն հարց է տալիս, արդյոք այս տարածությունները չե՞ն կարող նստած լինել։ Բայց նկատի ունենալով անկանոն կերպով ճյուղավորված հովիտների ձևը, ինչպես և պլատֆորմներից նրանց մեջ տարածված նեղ հրվանդանները, մենք ստիպված ենք հրաժարվել այս մտքից։ Այս փոսերը ներկայիս ալուվիալ (գետերի և ջրերի) գործունեությանը վերագրելն անբնական կլիներ, և ոչ էլ գագաթի մակարդակից դրենաժն է միշտ ընկնում այս հովիտների լայն մասերի մեջ, ինչպես ես նկատել եմ Ուետերբորդում, այլ նա ընկնում է նրանց ծոցանման առանձնարանների մի կողմի մեջ։ Բնակիչներից մի քանիսը նշում էին, որ նրանք երբեք չեն դիտել այդ ծոցանման մեկուսարանները, որոնց մեջ երկարաձգվող ցամաքները տեղի տային երկու կողմերի վրա էլ, առանց աչքի զարնելու իրենց դուրս ցցված ծովափի նմանությամբ։ Նյու Սաուդհ Ուելսի ներկայի ծովափը, բազմաթիվ, գեղեցիկ, լայն ճյուղավորվող նավահանգիստները, որոնք ընդհանրապես ծովի հետ են միացած նեղ բերանով, որոնք մաշված են ծովափի ավազոտ գահավանդներից և որոնք լայնությամբ տարբերվում են կես մղոնից մինչև քառորդ մղոն, ներկայացնում են, թեև մինիատյուրային ձևով, խորքերի մեծ հովիտների մի նմանությունը։ Բայց այս դեպքում անմիջապես առաջանում է մի ցնցող դժվարություն. ինչռ՞ւ ծովը մաշել է այս մեծ, բայց շրջափակ դեպրեսիաները ու վերածել լայն պլատֆորմի և թողել է միայն կիրճեր այն բացվածքներում, որոնցով պետք է հեռացված լինի մեծ քանակությամբ մանրած նյութ։ Միակ լույսը, որ ես կարող եմ սփռել այս առեղծվածի վրա, այն է, որ կարծեք թե բազմաթիվ անկանոն ձևերի թմբեր այժմ կազմվում են որոշ ծովերում, ինչպես, օրինակ, Վեստ Ինդիայի որոշ մասերում և Կարմիր ծովում, և որ նրանց կողերը վերին աստիճանի դիք են։ Հիմք կա ենթադրելու, որ նման թմբերը կազմվել են սեդիմենտից՝ ուժեղ հոսանքից անկանոն հատակի վրա կուտակված։ Որ մի քանի դեպքերում ծովը, սեդիմենտը միօրինակ շերտով տարածելու փոխարեն, կուտակում է ընդծովյա ժայռերի և կղզիների շուրթը, հազիվ թե կարելի լինի կասկածել այդ բանում, եթե մեկն ուսումնասիրի Վեստ Ինդիայի քարտեզը. և ես Հարավային Ամերիկայի շատ մասերում նկատել եմ, որ ալիքներն այնքան ուժ ունեն, որ կարող են կազմել բարձր և գահավեժ գահավանդներ մինչև անգամ ցամաքով պաշտպանված նավահանգիստներում։ Կիրառելով այս տեսակետները Նոր Հարավային Ուելսի ավազաքարային պլատֆորմների համար, ես կարծում եմ, որ շերտերը կուտակվել են ուժեղ հոսանքների գործունեության և բաց ծռվի ծովի ալեկոծության միջոցով՝ անկանոն հատակի վրա, և որ այսպես դատարկ մնացած հովտանման տարածությունները, մաշելով իրենց սեպանման թեք կողերը, առաջացրել են գահավանդներ, երբ ցամաքը դանդաղորեն բարձրացել է. մաշված ավազաքարը հեռացել է նահանջող ծովի առաջացրած նեղ անցքերից կամ հետագա ալուվիալ գործունեությունից։

Հաջորդ առավոտը վաղ, մր. Արչերը, վերակացուի օգնականը, բարի եղավ տանելու ինձ կենգուրու որսալու։ Օրվա մեծ մասը մենք շարունակեցինք Ճանապարհը ճանապարհը ձիով, բայց մեր որսորդությունը շատ անհաջող անցավ, չտեսանք և ոչ մի կենգուրու կամ մինչև անգամ վայրի շուն։ Որսի շները մի կենդանու հալածեցին և մտցրին մի խոռոչավոր ծառի բնի մեջ, որտեղից մենք դուրս քաշեցինք նրան։ Այս վերջինս ճագարի մեծության մի կենդանի է, բայց ունի կենգուրուի կերպարանք։ Մի քանի տարի առաջ այս երկրում վխտում էին վայրի կենդանիներ, բայց այժմ էմուն հալածված է հեռուները, իսկ կենգուրուն շատ է սակավացել։ Այս երկու կենդանիների համար էլ անգլիական որսի շունը գլխավոր ոչնչացնողն է։ Դեռ երկար կարող է տևել մինչև այս կենդանիների ամբողջովին ոչնչանալը, բայց նրանց դատավճիռը տրված է։ Տեղացիները միշտ շատ են ցանկանում ագարակատներից շներ փոխ վերցնել։ Այս շների օգտագործումը, մորթվող անասունների փորոտիքը, և քիչ կովի կաթ՝ խաղաղ առաջարկներն են այն գաղթականների, որոնք հետզհետե թափանցում են դեպի երկրի խորքերը։ Անմիտ տեղացին, այս չնչին օգուտներից կուրացած, բերկրանքով է նայում սպիտակամորթի մոտենալուն, որը, թվում է թե, կանխորոշված ժառանգորդն է բնիկի երեխաների երկրի։

Թեև մեր որսն աղքատ էր, բայց մեզ մեծ բավականություն պատճառեց ձիով ման գալը։ Անտառն այնքան նոսր է, որ մարդ ձի հեծած՝ կարող է քառատրոփ քշել նրա միջով։ Այդ անտառը կտրում անցնում են մի քանի հարթ հատակով հովիտներ, որոնք ազատ են ծառերից և ծածկված կանաչով։ Այսպիսի վայրերում տեսարանը գեղեցիկ էր, նման պարկի տեսարանի։ Ամբողջ երկրում հազիվ թե ես տեսա մի տեղ, որն ազատ լիներ կրակի հետքերից. այս հետքերի ավելի կամ պակաս չափով նոր լինելը, ինչպես և կոճղերի սևության աստիճանը ամենամեծ փոփոխությունն էին, որոնք խախտում էին վայրի միօրինակությունը, որն այնքան հոգնեցուցիչ է ճանապարհորդի աչքին։ Այս անտառներում շատ թռչուններ չկան: չկան։ Սակայն ես տեսա սպիտակ կակադուի երամներ՝ հացահատիկի արտում սնվելիս, ինչպես և մի քանի չափազանց գեղեցիկ թութակներ, տարածված են նաև մեր ճայակների նման ագռավներ և մի այլ թռչուն՝ որոշ կողմերով նման անծեղին։ Երեկոյան աղջամուղջին ես թափառում էի լճերի մի շղթայի շուրջը, որն այս երկրում ներկայացնում էր մի գետի ընթացքը, և բախտ ունեցա տեսնելու մի քանի հռչակավոր Ornithorhynchus paradoxus-ներ։ Նրանք սուզվում էին և խաղում ջրի մակերեսին, բայց իրենց մարմնի այնքան քիչ մասն էին ցույց տալիս, որ նրանց հեշտությամբ կարելի էր շփոթել ջրային առնետների հետ։ Մր. Բրոունն սպանեց սրանցից մեկին. իսկապես այս մի չափազանց արտակարգ թռչուն է. թանգարանային պատրաստած նմուշը բոլորովին չի կարող ճիշտ գաղափար տալ ողջ ժամանակի գլխի և կտուցի իրական տեսքի մասին, կտուցն ամրանում է և կծկվում։<ref>Հետաքրքրական էր այստեղ առյուծամրջյուն կամ մի այլ միջատի խոռոչավոր կոնաձև ծուղակի գտնվելը, . այս նենգավոր թեքությունից ներքև նախ ընկավ մի ճանճ և անմիջապես անհետացավ, ապա եկավ մի մեծ, բայց անզգուշ մրջյուն. նրա մաքառումները փախչելու համար շատ մեծ էին, ավազի այն փոքրիկ հետաքրքրական սաթանման հատիկները, որ նկարագրել է Կիրբին („Entomol.”, vol. I, p. 425), արձակվելով միջատի պոչից՝ անմիջապես ուղղվում էին դեպի սպասվող զոհը։ Մրջյունի ճակատագիրն այնքան վատ չէր, որչափ ճանճինը, և նա կարողացավ խույս տալ այն մահացու ծնոտներից, որոնք թաքնված էին կոնաձև խոռոչի հատակին։ Այս ավստրալիական ծուղակը ծավալով եվրոպական առյուծամրջյունի պատրաստած ծուղակից երկու անգամ փոքր էր։</ref>

'''Հունվարի 20.'''— Մի ամբողջ երկար օր ձիերը քշելուց հետո եկանք Բաթուրստ։ Նախքան մեծ ճանապարհին միանալը մենք հետևում էինք մի սոսկ շավղի, որն անցնում էր անտառի միջով, իսկ շրջանը, բացառությամբ մի քանի միայնակ խրճիթների, չափազանց ամայի էր։ Այսօր մենք ենթարկվեցինք Ավստրալիայի խորշականման քամուն, որը փչում է երկրի խորքերի խանձված անապատներից։ Փոշու ամպերը ճանապարհորդում էին ամեն ուղղությամբ, իսկ քամին այնպես էր թվում մեզ, կարծեք թե կրակի վրայով անցած լիներ։ Հետագայում ես իմացա, որ ջերմաչափը դրսում ցույց է տվել 110°, իսկ սենյակում՝ 96°։ Կեսօրից հետո մեր առջև բացվեցին Բաթուրստի դաշտերը։ Այս ալիքավոր, բայց գրեթե հարթ հարթավայրերն այս երկրում շատ նշանակալից են՝ լինելով բացարձակապես զուրկ ծառերից։ Նրանք ներկայացնում են միայն նոսր թուխ արոտ։ Այս վայրից մի քանի մղոն անցնելուց հետո հասանք Բաթուբստ Բաթուրստ քաղաքի տերիտորիան, որը զետեղված է, եթե կարելի է այսպես անվանել, մի շատ լայն հովտի կամ նեղ հարթավայրի կենտրոնում։ Սիդնեյում ինձ ասել էին, որ չի կարելի շատ վատ գաղափար կազմել Ավստրալիայի մասին՝ ճանապարհի կողքերին ընկած տարածություններից ելնելով, և ոչ էլ շատ լավ՝ Բաթուրստը նկատի ունենալով։ Վերջին դեպքում ես բոլորովին ազատ էի զգում ինձ նախապաշարման ենթարկվելուց։ Պետք է ասել, որ այդ ժամանակ եղանակը խիստ չորային էր և շրջանը բարեհաճ տեսք չուներ, թեև ես գիտեմ, որ երկու-երեք ամիս առաջ անհամեմատ ավելի վատ է եղել։ Բաթուրստի արագ բարգավաճման գաղտնիքն այն է, որ այն կանաչ արոտը, որն օտարականի աչքին այնքան ողորմելի է երևում, շատ հիանալի է ոչխար արածացնելու համար։ Քաղաքը գտնվում է ծովի մակերևույթից 3300 ոտնաչափ բարձրության վրա, Մաքուարիի ափերին։ Այս այն գետերից մեկն է, որոնք հոսում են երկրի ընդարձակ և գրեթե անհայտ խորքերը։ Ջրբաժանի գիծը, որը ներցամաքային գետակները բաժանում է ափի ջրերից, ունի մոտ 3000 ոտնաչափ բարձրություն և անցնում է հյուսիս-հարավ ուղղությամբ, ծովից ութսունից-հարյուր մղոն հեռու։ Մաքուարին քարտեզի մեջ երևում է ինչպես մի մեծարելի գետ, և նա ամենամեծն է այն գետերից, որոնք հոսում են այս ջրբաժանից, բայց ի զարմանս՝ ես այն գտա որպես մի շղթա լճերի, որոնք իրարից բաժանված են գրեթե չոր տարածություններով։ Սովորաբար հոսում է մի փոքրիկ գետակ, իսկ երբեմն լինում են ջրառատ և սոսկալի հեղեղներ։ Թեև ջրի պաշարն այս շրջանում ամենուրեք սակավ է, բայց հեռու ներցամաքային շրջաններում ավելի սակավ է։

Նախքան այստեղ ժամանելն ինձ ամենից շատ հետաքրքրում էր հետևյալ երեք բանը — բարձր դասերի հասարակության կացությունը, դատապարտյալների վիճակը և հրապուրանքի այն աստիճանը, որը բավական է դրդելու մարդկանց՝ այնտեղ գաղթելու։ Իհարկե, այդքան կարճատև այցելությունից հետո հազիվ թե մեկի կարծիքը որևէ արժեք ունենա, բայց նույնքան դժվար է որևէ կարծիք չկազմելը, որքան ճիշտ դատելը։ Ընդհանուր առմամբ հասարակության կացության խնդտում խնդրում ավելի շատ լսածից, քան տեսածից դատելով, ես հուսախաբված էի։ Ամբողջ համայնքը յուրաքանչյուր խնդրում չարակամորեն բաժանված է պարտիաների։ Մի մասի մեջ, որոնք կյանքում իրենց դիրքի պատճառով պետք է ամենալավը լինեին, այնպիսի անիրավ, լպիրշ կյանք վարողներ կան, որոնց հետ մեծարելի մարդիկ ապրել չեն կարող։ Հարուստ էմանսիպիստների (ազատ արձակված ոճրագործ) և ազատ գաղթողների երեխաների միջև նախանձը մեծ է. աոաջիններն այդ ազնիվ մարդկանց համարում էին կոնկուրենտներ։ Ամբողջ բնակչությանըբնակչությունը, հարուստ թե աղքատ, համակված են հարստություն ձեռք բհրելու բերելու ցանկությամբ. բարձր դասերում խոսակցության մշտական նյութը կազմում է բուրդը կամ ոչխար արածեցնելը։ Կան բազմաթիվ լուրջ արգելքներ ընտանիքի հանգստության համար, որոնցից գլխավորը գուցե դատապարտյալ ծառաներով շրջապատվելն է։ Ի՜նչպես ամբողջովին զզվելի է ամեն մի զգացողության համար, երբ քեզ սպասավորող մարդը մի օր առաջ գուցե ծեծվել է մի չնչին վատ ընթացքի համար։ Կին ծառաներն, իհարկե, ավելի վատ են. այդ պատճառով էլ երեխաները սովորում են ամենակեղտոտ արտահայտություններ, և բախտավորություն է, եթե չսովորեն նույնչափ ստոր գաղափարներ։

Մյուս կողմից՝ մեկի կապիտալը, առանց որևէ նեղության, եռակի անգամ ավելի շատ շահ է բերում, քան Անգլիայում, և հոգատար մարդն այստեղ անպայման կհարստանա։ Կյանքի պերճանքներն առատ են այստեղ և շատ քիչ են թանգ, քան Անգլիայում, իսկ սննդամթերքների մեծ մասն ավելի էժան է։ Կլիման սքանչելի է և կատարյալ առողջարար, բայց ինձ համար այդ հմայքը կորչում է շրջանի անհյուրընկալ տեսքից։ Գաղթողների համար չափազանց կարևոր է այն հանգամանքը, որ նրանց որդիները շատ փոքր հասակից կարող են օգնել ծնողներին։ Տասնվեցից քսան տարեկան տղաները հաճախ կառավարում են հեռավոր երկրագործական ֆերմաներ։ Սակայն այս պետք է տեղի ունենա իրենց որդիներին ամբողջովին դատապարտյալների հետ միացնելու. զոհողությամբ։ Ես չգիտեմ, թե հասարակության տոնը յուրահատուկ խարակտեր ստացել է, թե ոչ, բայց նման սովորություններով և առանց մտավոր զբաղմունքի հազիվ թե նա զերծ մնա ապականվելուց։ Ես այնպես եմ մտածում, որ ոչ մի բան, բացի սուր կարիքից, չի կարող ստիպել ինձ գաղթելու։

Ինչ վերաբերում է դատապարտյալների վիճակին, այդ մասին ես ավելի քիչ պատեհություն ունեցա դատելու, քան այլ կետերի մասին։ Առաջին հարցն այն է, թե սրանց վիճակը կարելի՞ է համարել մի պատիժ. ոչ ոք չի ընդունի, որ այդ խիստ պատիժ է։ Սակայն ես ենթադրում եմ, որ այն չափով, ինչ չափով որ հայրենիքում շարունակվում է այս աքսորը, որպես ոճրագործներին վախեցնելու միջոց՝ քիչ հետևանքներ կունենա։ Դատապարտյալների նյութական կարիքները բավարարում են բավականին լավ, նրանց ապագա ազատության և կոմֆորտների հեռանկարը հեռու չէ, և լավ վարքի դեպքում այդ որոշակի է։ Լավ վարքի դեպքում մի «թույլատվության տոմս» որը այնքան ժամանակ, որքան մեկը կասկածներից, ինչպես և նոր ոճիրներից հեռու է պահում իրեն, կարող է ազատության տալ նրան որոշ տարածության վրա, տրվում է նրան մի քանի տարի հետո, նայած դատավճռի տևողության։ Սակայն այս բոլորով հանդերձ, նայելով նախնական բանտարկությանը և ողորմելի ազատությանը, կարծում եմ, որ նշանակված տարիներն անցնում են դժգոհ և ապերջանիկ։ Ինչպես ինձ ասում էր մի խելացի մարդ, այս դատապարտյալները, բացի մարմնական հաճույքից, ուրիշ հաճույք չունեն, և այս բանամ բանում էլ նրանք գոհունակ չեն։ Այն մեծ փրկանքը, որին տիրանում է կառավարությունն ազատ ներումներ առաջարկելով, ինչպես և մեկուսացման պատժի սարսափները խորտակում են դատապարտյալների վստահությունն իրար նկատմամբ և այսպիսով կանխում ոճրագործությունը։ Ինչ վերաբերում է ամոթի զգացողության, չի երևում, թե այսպիսի բան գոյություն ունի, և ես ականատես եղա մի քանի խիստ եզակի ապացույցների։ Որքան էլ տարօրինակ լինի, ինձ ամենուրեք ասում էին, որ դատապարտյալ բնակչության նկարագիրը վատթար երկչոտությունն է. հաճախ մի քանիսը հուսահատվում են և կյանքի նկատմամբ դառնում կատարյալ անտարբեր, մինչ սառնության կամ հարատև քաջալերանքի միտքը հազվադեպ է գործադրություն գտնում։ Խնդրի ամենախոցոտ կողմն այն է, որ թեև գոյություն ունի, այսպես ասած, օրինական ռեֆորմ և համեմատաբար քիչ բան է կատարվում օրենքին հակառակ, բայց թվում է թե անկասկած պետք է տեղի ունենար որևէ բարոյական ռեֆորմ։ Ինձ վստահացնում էին լավատեղյակ մարդիկ, որ եթե մեկն ուզենար ուղղել իրեն, չէր կարող անել այդ այնքան ժամանակ, քանի դեռ նա ապրում էր մյուս ծառաների հետ։ Նրա կյանքը կդառնար մի անտանելի թշվառություն և հալածանք։ Չպետք է մոռանալ և թիապարտանավերի և բանտերի ապականությունը և՛ այստեղ, և՛ Անգլիայում։ Ընդհանուր առմամբ այս վայրը որպես պատժավայր հազիվ թե նպատակին ծառայած լինի. որպես ռեֆորմի իրական սիստեմ հաջողություն չի ունեցել, ինչպես գուցե չէր ունենա և ոչ մի այլ պլան։ Բայց որպես միջոց մարդկանց արտաքնապես ազնիվ դարձնելու, թափառաշրջիկներին, որոնք այնքան անպետք են մի կիսագնդում, մի այլ կիսագնդում ակտիվ քաղաքացիներ պատրաստելու և այսպիսով ծնունդ տալու մի նոր և փառավոր երկրի — քաղաքակրթության մի մեծ կենտրոնի — այդ հաջողվել է և այն էլ այն աստիճանի, որ թերևս նմանը չի եղել պատմության մեջ։

Բսլոր Բոլոր բնիկները քշված են մի կղզի, Բասի նեղուցում, այնպես որ Վանդիմենի երկիրը վայելում է տեղական բնակչությունից ազատ լինելու մեծ առավելությունը։ Այս ամենադաժան միջոցառումը թվում է թե անխուսափելի էր, որպես միակ մջոցը միջոցը վերջ տալու այն հերթական երկյուղալի կողոպուտներին, հրդեհներին և մարդասպանություններին, որ կատարում էին սևամորթները, և վաղ թե ուշ դրանք վերջանալու էին նրանց ամբողջական ոչնչացումով։ Վախենում եմ, որ չարագործությունների այս շարքը և նրա հետևանքներն սկիզբ առած լինեն մեր հայրենակիցներից մի քանիսի վատահամբավ վարքից։ Երեսուն տարին կարճ ժամանակամիջոց է, որի ընթացքում վտարվեն վերջին բնիկներն իրենց մայրենի կղզուց, իսկ կղզին գրեթե այնքան մեծ է, որքան Իռլանդիան։ Չափազանց հետաքրքրական է այն թղթակցությունը, որ տեղի ունեցավ այս խնդրի շուրջը Վանդիմենի երկրի և մայր երկրի կառավարության միջև։ Թեև զանազան ընդհարումների ժամանակ, որոնք տեղի էին ունենում ընդմիջումներով մի քանի տարի շարունակ, միշտ սպանվում էին բազմաթիվ տեղացիներ և գերի բռնվում, բայց ոչ մի բան լրիվ չափով չէր զգալ տալիս նրանց մեր ջախջախիչ ուժի գոյության մասին, մինչև որ 1830 թվին ամբողջ կղզում հայտարարվում է պատերազմական դրություն և հայտարարվում է ամբողջ բնակչությանը՝ օգնել մի մեծ փորձ կատարելու համար, այն է՝ ոչնչացնել ամբողջ ցեղը։ Ընդունված ծրագիրը գրեթե նման էր Հնդկաստանի որսորդական մեծ հետապնդումներին, կազմվում է մի գիծ կղզու միջով, նպատակ ունենալով, որ տեղացիներին քշեն Տասմանիայի թերակղզու վրա մի cul-de-sac-ի (ծուղակ) մեջ։ Փորձը հաջողություն չի ունենում, տեղացիները, կապելով իրենց շների դնչերը, աննկատ փախչում են օղակող գծից։ Այս զարմանալի չէ, եթե նկատի ունենանք նրանց վարժ զգացողությունները և վայրի կենդանիների հետևից սողալու եղանակը։ Ինձ վստահացնում էին, որ նրանք գրեթե մերկ կարող են թաքնվել գետնի վրա այնպիսի մի եղանակով, որ հազիվ թե մեկը հավատա, եթե իր աչքերովը չտեսնի։ Նրանց սևորակ մարմինները հեշտությամբ կարելի է շփոթել սևացած կոճղերի հետ, որոնք ցրված են այդ երկրում ամենուրեք։ Ինձ պատմում էին մի փորձի մասին, որ տեղի էր ունեցել մի խումբ անգլիացիների և մի բնիկի միջև, վերջինս կանգնելու էր մի մերկ բլրի կողքին՝ ամբողջովին նրանց տեսողության առջև։ Եթե անգլիացիները փակեին իրենց աչքերը մեկ րոպեից էլ պակաս տևողությամբ, նա կուչ էր գալու գետնին, որից հետո նրանք երբեք չպիտի կարողանային նրան տարբերել շրջապատի կոճղերից։ Վերադառնանք որսորդական հետապնդմանը, տեղացիները հասկանալով այս տեսակի կռիվը՝ սոսկալի ահաբեկվում են, որովհետև նրանք անմիջապես նկատում են սպիտակների թվի և ուժի մեծությունը։ Կարճ ժամանակից հետո տասներեք հոգուց բաղկացած մի խումբ, որը պատկանում էր երկու ցեղերի, գալիս են և, զգալով իրենց անպաշտպան վիճակը, հուսահատված հանձնվում են անգլիացիներին։ Այնուհետև մր. Ռոբինզոնի, մի գործունյա և բարեսեր մարդու ջանքերի շնորհիվ, այն մարդու, որն անձամբ անվախ այցելում էր ամենաթշնամական ցեղերի մոտ, բոլորը համոզվում և վարվում են միևնույն ձևով։ Այնուհետև նրանց տեղափոխում են մի կղզի, որտեղ նրանց տալիս են հագուստ և սնունդ։ Գրաֆ Ստժելեցկին ասում է,<ref>„Physical Description of New South Wales and Van Diemen’s Land”, p. 354։</ref> որ «տեղացիների տեղահանման ժամանակ (1835 թվին) նրանց թիվը հասնում էր երկու հարյուր տասի։ 1842 թվին, այն է՝ յոթ տարվա ընդմիջումից հետո, նրանցից մնացել էր միայն հիսուն չորս մարդ, մինչդեռ Նոր Հարավային Ուելսի խորքերի ցեղերը, որոնք դեռ չեն ապականվել սպիտակների հետ շփվելով, ունենում են շատ երեխաներ. Ֆլինդերի կղզու բնակիչներն ութ տարվա ընթացքում աճել են միայն տասնչորս մարդով»։

Այստեղ կլիման ավելի խոնավ է, քան Նոր Հարավային Ուելսում, և այդ պատճառով երկիրն ավելի արգավանդ է։ Երկրագործությունը ծաղկում է, մշակված դաշտերը լավ տեսք ունեն, իսկ պարտեզները հորդում են բարգավաճ բուսականությամբ և պտղի ծառերով։ Ագարակներից մի քանիսը, մեկուսացած կետերում զետեղված, շատ հրապուրիչ տեսք ունեին։ Բուսականության ընդհանուր տեսքը նման է Ավստրալիայինին, գուցե քիչ ավելի կանաչ է և զվարթ, իսկ ծառերի միջև գտնվող արոտն ավելի առատ։ Մի օր ես մի երկար զբոսանք կատարեցի ծովածոցի քաղաքի դիմացը գտնվող ափին. ծոցն անցա մի շոգենավակով, որից երկուսն անցնում են մի կողմից մյուսը։ Այu Այս նավակներից մեկի մեքենայական սարքն ամբողջովին պատրաստվել է այս գաղութում, որի հիմնադրումից մինչև այդ օրն անցել էր միայն երեսուներեք տարի։ Մի այլ օր բարձրացա Ուելինգտոնի լեռը, ինձ հետ վերցրի մի ուղեկցող, որովհետև առաջին փորձի ժամանակ ես անհաջողության հանդիպեցի, անտառի խտության պատճառով։ Սակայն մեր ուղեկցողն ապուշ մարդ էր և ուղեկցեց մեզ լեռան հարավային և խոնավ կողմով, որտեղ բուսականությունը չափազանց փարթամ էր և որտեղից բարձրանալը, մեծ քանակությամբ փտած բների առկայության հետևանքով, նույնքան դժվար էր, որքան Հրո Երկրի կամ Չիլոեի մի սար նվաճելը։ Սարի գագաթը հասանք հինգ և կես ժամ դժվարությամբ մագլցելուց հետո միայն։ Շատ մասերում Eucalypti-ն աճում էր բավականին մեծ ծավալով և կազմում էր մի հոյակապ անտառ։ Ամենախոնավ հեղեղատներից մի քանիսում ծառապտերներն աճում էին մի արտաքո կարգի ձևով, ես տեսա սրանցից մեկին, որը մինչև ճղատերևի հիմքը առնվազն քսան ոտնաչափ բարձրություն կունենար, իսկ շրջագիծը՝ ճիշտ վեց ոտնաչափ։ Ճղատերևները, կազմելով մի ամենագեղակաղմ ամենագեղակազմ հովանոց, առաջացրել էին մութ ստվեր, նման գիշերվա առաջին ժամի մթությանը։ Լեռան կատարը լայն է ու հարթ և կազմված է մերկ գրինշտեյնի (կանաչ քար) անկյունավոր ահռելի զանգվածից։ Նրա բարձրությունը ծովի մակարդակից 3100 ոտնաչափ է։ Օրը հիանալի պարզ էր, և մենք վայելչանքով դիտում էինք մի վերին աստիճանի լայնատարած տեսարան. դեպի հյուսիս երկիրը երևում էր որպես անտառածածկ լեռների մի մասսա, մոտավորապես այն բարձրությամբ, ինչ բարձրության վրա որ մենք կանգնած էինք, և հավասարապես մեղմ ուրվագծով. դեպի հարավ խորտուբորտ երկիրը և ջուրը, կազմելով բազմաթիվ խառնաշփոթ ծոցեր, հստակ գծերով քարտեզվել էր մեր առջև։ Մի քանի ժամ գագաթին մնալուց հետո իջնելու մի ավելի լավ ճանապարհ գտանք, բայց «Բիգլ»-ին հասանք ժամը ութից՝ մի օրվա դաժան աշխատանքից հետո։

'''Փետրվարի 7.'''— «Բիգլ»-ը նավարկեց Տասմանիայից և հաջորդ ամսի 6-ին հասավ Կինգ Ջորջի ծոցիկը, որը զետեղված է Ավստրալիայի հարավ-արևմտյան անկյան մոտ։ Այստեղ մնացինք ութ օր, և մեր ամբողջ ճանապարհորդության ընթացքում ավելի տաղտկալի և անհետաքրքրական ժամանակ չենք անցկացրել։ Շրջանը, մի բարձունքից դիտելիս, երևում է որպես անտառստ հարթավայր՝ այս ու այն կողմ կլոր և մասամբ մերկ գրանիտի բլուրներ ցցված։ Մի օր ես դուրս եկա մի խմբի հետ՝ հույս ունենալով կենգուրուի որսը տեսնելու. և այդ շրջանով քայլեց ի քայլեցի մի քանի մղոն։ Ամենուրեք մենք գտանք գետինն ավազային և շատ աղքատ. նրա վրա կային կամ նոսր, կարճ թփուտներ կամ թելավոր կոշտ կանաչ խոտ կամ գաճաճ ծառերի մի անտառ։ Տեսարանը նմանվում էր կապույտ լեռների ավազաքարային բարձր պլատֆորմի տեսարանի, սակայն այստեղ Casuarina-ն (մի ծառ, որը որոշ կողմերով նման է շոտլանդական եղևնուն) ավելի առատ է, իսկ Eucalyptus-ն՝ ավելի սակավ։ Բաց մասերում կային շատ խոտածառեր — մի բույս, որն իր տեսքով որոշ խնամակցություն ունի արմավենու հետ, բայց հոյակապ ճղատերևի պսակ ունենալու փոխարեն նա կարող է պարծենալ միայն չափազանց կոշտ խոտի նման փնջաձև տերևներով։ Թփուտների և այլ բույսերի ընդհանուր պայծառ կանաչ գույնը, երբ դիտում են հեռվից, թվում է թե բերրիություն է խոստանում։ Սակայն մի պտույտն էլ բավական է այդպիսի մի պատրանք ցրելու համար, և նա, ով մտածում է, ինձ հետ երբեք չի ցանկանա նորից քայլել այսքան մի անhյուրընկալ անհյուրընկալ երկրով։ Մի օր կապիտան Ֆից Ռոյի ընկերակցությամբ գնացինք Բոլդ Հեդ («ճաղատ գլուխ»), մի վայր, որը հիշատակել են բազմաթիվ ծովագնացներ, և որտեղ, մի քանիսը ենթադրում են, որ տեսել են կորալներ, և մի քանիսն էլ, թև թե տեսել են քարացած ծառեր, կանգնած այնպիսի դիրքում, ինչ դիրքով որ աճել են։ Ըստ մեր տեսակետի՝ շերտերը կազմվել են քամու կիտած մանր ավազից, որը կազմվել է խեցիների և կորալների մանր, կլորացած մասնիկներից, մի պրոցես, որի ընթացքում ծառերի ճյուղերը և արմատները ցամաքային շատ խեցիների հետ ներփակվել են։ Այնուհետև այս ամբողջը պնդացել է կավճային նյութի ներթափանցումից, և կոնաձև խոռոչները, որոնք առաջացել են փայտի քայքայումից, նույնպես լցվել են կարծր պսևդոստալակտիտային քարով։ Այժմ հողմը մաշում տանում է փափուկ մասերը, հետևաբար և ծառերի արմատների և ճյուղերի կարծր կաղապարները ցցված են մակերեսից վեր և մի եզակի խաբեական եղանակով նմանվում են մեռած մացառի մնացորդների։

Տեղացիների մի ցեղ, որ կոչվում է Սպիտակ Կակադուներ, պտտահաբար պատահաբար այցելեցին սետլմենտը, երբ մենք դեռ այնտեղ էինք։ Այս մարդիկ, ինչպես և Կինդ Կինգ Ջորշի ծոցիկին պատկանող մարդիկ, գայթակղվելով մի քանի տաշտ բրնձի և շաքարի խոստումից, համոզվում են, որ «կորոբերի» կամ պարերեկույթ ներկայացնեն։ Հենց որ մթնեց, վառեցին փոքր կրակներ, և տղամարդիկ սկսեցին իրենց արդուզարդով զբաղվելը, որը հանդիսանում էր կետերով և գծերով սպիտակ գույնով ներկվելը։ Հենց որ ամեն ինչ պատրաստ էր, պատրաստեցին բոցավառ մեծ խարույկներ, որոնց շուրջը որպես հանդիսականներ հավաքվել էին կանայք և երեխաներ։ Կակադուները և Կինգ Ջորջի մարդիկ երկու առանձին խումբ կազմեցին և սովորաբար պարում էին ի պատասխան մեկը մյուսի։ Պարը կայանում էր նրանում, որ վազում էին մի կողմի վրա, կամ հնդկական գիծ կազմած՝ մի բաց տարածության վրա, և միասին քայլելիս մեծ ուժով դոփում էին գետնին։ Նրանց մանր քայլերին ուղեկցում էին տնքոցը, լախտերը և նիզակներն իրար զարկելը և այլ զանազան ժեստիկուլացիաներ, ինչպես, օրինակ, թևերի պարզումը և մարմինների գալարումը։ Այդ մի վերին աստիճանի բիրտ, բարբարոսական տեսարան էր և, մեր կարծիքով, առանց որևէ իմաստի, բայց մենք նկատում էինք, որ սև կանայք և երեխաները դիտում էին մեծագույն հաճույքով։ Թերևս այս պարերն իրենց ծագումով ներկայացնում էին գործողություններ, ինչպես, օրինակ, պատերազմներ և հաղթություններ։ Այդ խաղերից մեկը կոչվում էր էմուի պար, որը պարելիս յուրաքանչյուր մարդ տարածում էր իր թևը ծռված ձևով, թռչունի վզի նման։ Մի ուրիշ պարում մեկն օրինակում էր կենգուրուի շարժումներն անտառում արածելիս, մինչ մի այլ մարդ սողոսկում էր վեր և այնպես էր ներկայացնում, որ իբր թե նիզակահարում է նրան։ Երբ երկու ցեղերն էլ միացան պարում, գետինը դողում էր նրանց քայլերի ծանրությունից, իսկ օդն արձագանքում էր նրանց վայրի աղաղակներին։ Ամեն ոք երևում էր բարձր տրամադրությամբ, և գրեթե մերկ կերպարանքներով մարդկային խմբերը, որ երևում էին բոցավառ կրակի լույսի տակ, բոլորը շարժվելով մի ահռելի ներդաշնակությամբ, կազմում ամենացածր աստիճանի բարբարոսների առնական ցուցադրություն։ Հրո Երկրում մենք ականատես ենք եղել վայրենիների կյանքի շատ հետաքրքրական տեսարանների, բայց կարծում եմ, որ երբեք ոչ մի տեղ բնիկներն այդպես բարձր ոգևորությամբ չեն եղել և ոչ էլ այդքան կատարյալ իրենց վայելչության մեջ։ Պարը վերջանալուց հետո ամբողջ խումբը գետնին կազմեց մի մեծ շրջան և, ի բերկրություն բոլորի, նրանց բաժանվեց խաշած բրինձ և շաքար։

Մի քանի ժամանակ ամպամած եղանակի պատճառով տաղտկալի հապաղումից հետս հետո մարտի 14-ին ուրախությամբ դուրս եկանք Կինգ Ջորջի ծոցիկից և ուղևորվեցինք դեպի Կիլինգ կղզին։ Հրաժե՜շտ, Ավստրալիա։ Դու մի բարձրացող երեխա ես և անկասկած մի օր կիշխես հարավում որպես մի մեծ իշխանուհի, բայց դու չափից ավելի մեծ և փառասեր ես խանդաղատանքի համար, բայց ոչ այնքան մեծ, որպեսզի մեծարելի լինես։ Թողնում եմ ափերդ առանց տխրության կամ ափսոսանքի։