Changes
― Չի լինի։ Այստեղ դու ոչ մի բան չես կարող անել, որ նա չիմանա։ Մնում է, որ զգուշությամբ գործենք։
==Գլուխ չորրորդ==
Մոտեցան քարայրի մուտքին, որի առաջ կախված ծածկոցի կողքից լույսի շող էր երևում։ Ուսապարկերը ծառի բնի մոտ էին և ծածկված էին բրեզենտով։ Ռոբերտ Ջորդանը չոքեց, ձեռքը մտցրեց խոնավացած կոպիտ բրեզենտի տակ, ուսապարկի արտաքին գրպանից կաշեպատ մի տափաշիշ հանեց և սահեցրեց շալվարի գրպանը։ Հետո օղակների մեջ անցկացված սողնակները քաշեց, ուսապարկերի կապերը քանդեց, ձեռքը տարավ ու սկսեց շոշափելով ստուգել միջի իրերը։ Ուսապարկերից մեկի խորքում, տոպրակների մեջ, քառակողիկներ էին դրված, վրան՝ ծալված ննջապարկը։ Այս ուսապարկի կողպեքի սողնակը նա նորից անցկացրեց օղակի մեջ և ձեռքերը մտցրեց ու սկսեց ստուգել մյուս ուսապարկը։ Ձեռքերը կպան պայթուցիչի հնացած, փայտյա արկղի սուր կողերին, հետո սիգարի տուփին, որի մեջ զույգ լարերով փաթափված գլանաձև հրապատիճներ էին լցված (այս բոլորը նա այնպիսի բծախնդրությամբ էր փաթեթավորել ու դասավորել, ինչպես մանկության օրերին թռչունների ձվերն էր դասավորում)։ Նա շոշափեց փողից անջատված և կաշվե բաճկոնի մեջ ծրարված ավտոմատի կոթը, ուսապարկի ներքնագրպաններից մեկում դրված երկու սկավառակներն ու հինգ պահեստատուփերը, մի ուրիշ գրպանում տեղավորված պղնձալարի երկու կարժերը, մեկը՝ փոքր, մյուսն՝ ավելի մեծ և էլեկտրամեկուսիչով պատված, ապա տափակ բերանով իր աքցանն ու քառակողիկները ծակելու նպատակով վերցված հերունը։ Այդ գրպանից ռուսական սիգարետների մի մեծ տուփ հանեց, դա տվել էին Գոլցի շտաբում, ուսապարկի բերանը կապեց, կողպեքի սողնակը մտցրեց իր տեղը, կափույրներն իջեցրեց, կոճկեց և բրեզենտը նորից քաշեց ուսապարկերի վրա։ Անսելմոն քարայր էր մտել։
Ռոբերտ Ջորդանը վեր կացավ, ուզում էր հետևել Անսելմոյին, բայց հետո միտքը փոխեց, բրեզենտը գցեց մի կողմ, վերցրեց ուսապարկերը, յուրաքանչյուրը մի ձեռքով և, մի կերպ քարշ տալով, շարժվեց դեպի քարայրի մուտքը։ Մուտքի մոտ մի ուսապարկը ցած դրեց, ծածկոցը քաշեց, բռնեց կաշվե ուսափոկերը ու ծանրության տակ կռացած մտավ քարայրը։
Քարայրում տաք էր ու ծխոտ։ Մի պատի տակ սեղանն էր տեղավորված, վրան դրված էր մի շիշ, որի բերանին ճարպամոմ էին անցկացրել։ Սեղանի շուրջը նստել էին Պաբլոն, երեք տղամարդ, որոնց ծանոթ չէր, և գնչուն՝ Ռաֆայելը։ Մոմի լուսը նստածների ստվերներն էր գծում պատի վրա, Անսելմոն եկել ու կանգնել էր սեղանի մոտ։ Պաբլոյի կինը քարայրի անկյունում օջախի առաջ կանգնած փուքսով հրահրում էր փայտածխի կրակը։ Աղջիկը չոքել էր նրա կողքին և ինչ֊որ բան էր խառնում երկաթյա կաթսայում։ Երբ Ռոբերտ Ջորդանը ներս եկավ, աղջիկը կաթսայի միջից հանեց փայտյա գդալը և հայացքը հառեց նրա վրա, կրակի լույսի տակ Ռոբերտ Ջորդանը տեսավ աղջկա դեմքը, թևերը, գդալի վրայով գլորվող ու երկաթյա կաթսայի մեջ ընկնող կաթիլները։
― Այդ ի՞նչ ես քարշ տվել, ― հարցրեց Պաբոն։
― Իրերս, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և ուսապարկերը հենեց պատին՝ դռան և սեղանի արանքում։
― Դրսում ավելի լավ չէ՞ր, ― հարցրեց Պաբլոն։
― Կրակը հեռու է, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Սիգարետ վերցրու։ ― Հանեց գունավոր, բանվորի մեծ պատկերով խավաքարտե տուփը, կողերին բութ մատի եղունգով գիծ քաշեց և հրեց Պաբլոյի կողմը։
Անսելմոն հումամշակ կաշվով պատած մի աթոռ բերեց նրան, և նա տեղավորվեց սեղանի շուրջը։ Պաբլոն նայեց նրան, թվում էր, թե ուզում է շարունակել խոսակցությունը, հետո շրջվեց և ձեռքը գցեց սիգարետներին։
Ռոբերտ Ջորդանը տուփը հրեց մյուսների կողմը։ Նա նրանց դեռ չէր նայում, բայց նկատեց, որ միայն մեկը սիգարետներ վերցրեց։ Ամբողջ ուշադրությունը լարել էր Պաբլոյի վրա։
― Ո՞նց են գործերդ, գնչու, ― հարցրեց Ռաֆայելին։
― Լավ են, ― ասաց գնչուն։ Ռոբերտ Ջորդանի համար արդեն պարզ էր, որ մինչև ներս գալը իր մասին են խոսել։ Նույնիսկ քնչուն էր շփոթված։
― Կինը թողնո՞ւմ է, որ նորից ուտես, ― հարցրեց Ռաբերտ Ջորդանը գնչուին։
― Այո։ Անպայման, ― ասաց գնչուն։ Հիմա նա արդեն կեսօրվա ուրախ, սրտաբաց ու կատակախոս մարդը չէր։
Պաբլոյի կինը լուռ փչում էր ածուխի կրակը։
― Ագուստին անունով մարդն ասում էր, որ տաղտուկից մեռնում է վերևում, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Տաղտուկը չի սպանի, ― ասաց Պաբլոն։ ― Թող մի քիչ էլ մեռնի։
― Գինի կա՞, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը՝ դիմելով բոլորին և ձեռներով սեղանին հենված ձգվեց առաջ։
― Քիչ է մնացել, ― սրտնեղած ասաց Պաբլոն։
Ռոբերտ Ջորդանը սկսեց նայել երեք անծանոթներին, որոշեց շոշափել տիրոջ տրամադրությունը։
― Որ այդպես է, մի բաժակ ջուր տվեք։ Լսի՛ր, ― ձայն տվեց աղջկան, ― ինձ մի բաժակ ջուր բեր։
Աղջիկը նայեց կնոջը, որ լուռ կանգնել էր և բոլորովին ցույց չէր տալիս, թե լսում է, բաժակը վերցրեց, գնաց կաթսայից ջուր լցրեց ու բերեց դրեց սեղանին՝ Ռոբերտ Ջորդանի դիմաց։ Նա ժպտաց աղջկան։ Հետո որովայնի մկանները պրկեց, մի փոքր ձախ թեքվեց և ատրճանակը մեջքի վրայից սահեցրեց ազդրի կողմը։ Ձեռքը մտցրեց ետևի գրպանը, իսկ Պաբլոն անթարթ հետևում էր նրան։ Նա գիտեր, որ բոլորն են հետևում իրեն, բայց նրա ուշադրությունը միայն Պաբլոյի կողմն էր։ Գրպանից հանեց կաշեպատ տափաշիշը, վերցրեց բաժակը, ջրի կեսը խմեց և տափաշշից սկսեց դանդաղ լցնել բաժակը։
― Քեզ համար սա շատ է թունդ, թե չէ կտայի, որ խմես, ― ասաց աղջկան և նորից ժպտաց։
― Քիչ է մնացել, թե չէ քեզ էլ կտայի, ― ասաց Պաբլոյին։
― Անիսոնն ինձ դուր չի գալիս, ― ասաց Պաբլոն՝ առնելով շուրջը տարածված իրեն ծանոթ սուր հոտը։
― Ավելի լավ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը, ― թե չէ շատ քիչ է մնացել։
― Այդ ի՞նչ խմիչք է, ― հարցրեց գնչուն։
― Դեղ է, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ուզո՞ւմ ես փորձել։
― Ինչի՞ համար է։
― Ամեն ինչի, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ամեն ինչ բուժում է։ Եթե որևէ հիվանդություն ունես, կբուժի։
― Տուր փորձեմ, ― ասաց գնչուն։
Ռոբերտ Ջորդանը բաժակը հրեց նրա կողմը։ Հույս ուներ, որ գնչուն մի կումից ավելի չի խմի այդ կաթնադեղնագույն հեղուկից։ Շատ քիչ էր մնացել։ Իսկ դրա մի բաժակը այնքան բաների էր փոխարինում հիմա։ Փոխարինում էր երեկոյան թերթերին, գիշերային սրճարաններին, շագանակենիներին, որոնք ծաղկում են այս ամսին, քաղաքի ծայրամասերի ծառուղիներով դանդաղ շարժվող ծանրաքարշ ձիերին, գրախանութներին, կրպակներին, պատկերասրահներին, Մոնսուրի զբոսայգուն, Բուֆալո մարզահրապարակին ու Բյուտ Շոմոնին, «Գարանտի տրաստ կոմպանիին» և Իլ դը լա Սիտեին, հնամենի Ֆոյոտ պանդոկին, երեկոյան ընթերցանություններին ու հանգստին։ Փոխարինում էր այն ամենին, որ եղել էին վայելք ու բավականություն մի ժամանակ, բայց հետո մոռացվել, և հիմա նորից էին հառնում հիշողության մեջ՝ այդ պղտոր, դառնահամ, լեզուն ընդարմացնող, ուղեղը տաքացնող, ստամոքսը ջերմացնող, մտքերը վերափոխող կախարդական հեղուկի ամեն մի կումի հետ։
Գնչուն դեմքը ծամածռեց ու վերադարձրեց բաժակը։
― Հոտը անիսոնի է, բայց դառն է, ոնց որ լեղի, ― ասաց նա։ ― Լավ է հիվանդ էլ մնաս, քան թե այդ դեղը խմես։
― Դա օշինդրից է այդպես, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Իսկական աբսենթի մեջ օշինդր է լինում։ Ոմանք ասում են, որ սա ուղեղը ցամաքեցնում է։ Ես դրան չեմ հավատում։ Մտքերդ են միայն վերափոխվում։ Սա պիտի լցնես բաժակի մեջ ու հետո շատ դանդաղ, կաթիլ֊կաթիլ ջուր ավելացնես վրան, իսկ ես ջրի վրա լցրեցի աբսենթը։
― Դու այդ ի՞նչ ես պատմում, ― բարկացած ասաց Պաբլոն՝ նրա խոսքերի մեջ ծաղր զգալով։
― Բացատրում եմ, թե ինչ դեղ է, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և քմծիծաղեց։ ― Մադրիդում եմ գնել։ Վերջին շիշն էր, երեք շաբաթ է արդեն։ ― Նա մի մեծ կում արեց և մի հաճելի թմրություն զգաց լեզի վրա։ Նայեց Պաբլոյին ու նորից քմծիծաղեց։
― Հետո՞, ասա տեսնենք, ո՞նց են գործերդ, ― հարցրեց Պաբլոյին։
Պաբլոն չպատասխանեց։ Ռոբերտ Ջորդանն սկսեց ուշադրությամբ նայել երեք անծանոթ սեղանակիցներին։ Մեկի դեմքը լայն էր ու տափակ, տափակ ու դարչնագույն, ոնց որ սեռանոյան ապուխտ, քիթը նույնպես տափակ էր ու ջարդված, բերանի անկյունում դրված ռուսական սիգարետը էլ ավելի էր ընդգծում դեմքի տափակությունը։ Մազերը կարճ էին ու մոխրագույն, մորուքը նույնպես, հագել էր, ինչպես գրեթե բոլորն այդ վայրերում, սև բաճկոն և օձիքը կոճկել էր։ Այն պահին, երբ Ռոբերտ Ջորդանը նայում էր նրան, տղամարդը աչքերն իջեցրել էր ու անթարթ հայացքը գցել էր սեղանին։ Մյուս երկուսը հավանաբար եղբայրներ էին։ Շատ էին նման, երկուսն էլ կարճահասակ, պնդակազմ, սևահեր, մազերը թափված ճակատին, աչքերը մուգ, մաշկը թուխ։ Մեկի ճակատին, ձախ աչքի վերևում, սպի կար։ Նա նայում էր նրանց, նրանք էլ իր վրա էին հառել անթարթ հայացքները։ Մեկը քսանվեց֊քսանութ տարեկան կլիներ, մյուսը՝ երևի մի երկու տարով մեծ։
― Այդ ինչի՞ վրա ես այդպես նայում, ― հարցրեց սպիավոր եղբայրը։
― Քո վրա, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Եվ ի՞նչ արտակարգ բան տեսար։
― Ոչ մի, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Սիգարետ վերցրու, չե՞ս ուզում։
― Ինչո՞ւ չեմ ուզում, ― ասաց եղբայրը։ Նա դեռ չէր վերցրել։ ― Այն մեկն էլ էր այս սիգարետներից ծխում։ Գնացքինը։
― Դու է՞լ ես մասնակցել գնացքի պայթեցմանը։
― Մենք բոլորս էլ մասնակցել ենք, ― հանգիստ ասաց եղբայրը։ ― Բոլորս, բացի ծերուկից։
― Մեզ հիմա հենց այդպիսի բան է պետք, ― ասաց Պաբլոն։ ― Մի նոր գնացք։
― Կարող ենք անել, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Կամրջից հետո։
Նա նկատեց, որ Պաբլոյի կինը շրջվել է ու ականջ է դնում։ Կամուրջ բառից հետո լռություն տիրեց։
― Կամրջից հետո, ― վճռականապես կրկնեց Ռոբերտ Ջորդանն ու մի կում աբսենթ առավ բերանը։ Պիտի խոսես, մտածեց նա, ուզես թե չուզես։ Մեկ է, այս խոսակցությունից խուսափել չես կարող։
― Կամրջի պայթեցմանը ես չեմ մասնակցի, ― ասաց Պաբլոն ու հայացքն իջեցրեց։ ― Ոչ ես կմասնակցեմ, ոչ էլ իմ մարդիկ։
Ռոբերտ Ջորդանը ոչ մի խոսք չասաց։ Նա նայեց Անսելմոյին, բարձրացրեց բաժակն ու ասաց․
― Ուրեմն, ծերուկ, երկուսով ենք պայթեցնելու։
― Առանց այս թուլամորթի, ― ասաց Անսելմոն։
― Ի՞նչ ասացիր, ― հարցրեց Պաբլոն ծերունուն։
― Քեզ ինչ։ Քեզ հետ չեմ խոսում, ― ասաց Անսելմոն։
Ռոբերտ Ջորդանը հայացքը շրջեց Պաբլոյի կնոջ կողմը։ Սա դեռ լսում էր և խոսակցությանը խառնվելու նշաններ ցույց չէր տալիս։ Կինը ցածրաձայն մի բան ասաց աղջկան, սա վեր կացավ կրակի առջևից, սահեց պատի կողքով, մի կողմ քաշեց քարայրի ծածկոցն ու դուրս եկավ։ Կարծես թե ուզում է խառնվել խոսակցությանը, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Այո, այդպես է երևում։ Չէի ուզի, որ այսպես ստացվեր, բայց եթե ուրիշ հնար չկա՞։
― Ուրեմն առանց քո օգնության կպայթեցնենք կամուրջը, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը Պաբլոյին։
― Ո՛չ, ― ասաց Պաբլոն, և Ռոբերտ Ջորդանը տեսավ, թե ինչպես նրա երեսը քրտինքով պատվեց։ ― Այստեղ դու կամուրջ չես պայթեցնի։
― Չէ՞։
― Դու կամուրջ չես պայթեցնի, ― ծանր֊ծանր ասաց Պաբլոն։
― Իսկ դու ի՞նչ կասեիր, ― դիմեց Ռոբերտ Ջորդանը Պաբլոյի կնոջը, որը հանգիստ և հսկայամարմին կանգնել էր օջախի կողքին։ Կինը շրջվեց նրանց կողմն ու ասաց․
― Ես կողմ եմ կամրջի պայթեցմանը։ ― Կրակի լույսն ընկել էր նրա դեմքին, նա կարմրել էր, ավելի թխացել, մի տաք փայլ էր ստացել ու գեղեցկացել։ Այդպես էլ պետք է լիներ։
― Ի՞նչ ասացիր, ― հարցրեց Պաբլոն ու շրջվեց կնոջ կողմը։ Ռոբերտ Ջորդանը նրա հայացքում նկատեց դավաճանության զոհ դարձած մարդու արտահայտություն, տեսավ, թե ինչպես է քրտնակալել նրա ճակատը։
― Ես կողմ եմ կամրջի պայթեցմանը և դեմ եմ քեզ, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Ուրիշ ոչինչ։
― Ես էլ եմ կողմ կամրջին, ― ասաց տափակ դեմքով ու ջարդված քթով մարդը և ծխախոտի մնացուկը հանգցրեց սեղանին։
― Ես կամրջի հետ գործ չունեմ, ― ասաց եղբայրներից մեկը։ ― Ես կողմ եմ Պաբլոյի mujer֊ին։
― Ես էլ, ― ասաց մյուս եղբայրը։
― Ես էլ, ― ասաց գնչուն։
Ռոբերտ Ջորդանը ձեռքն իջեցրել էր ցած, դրել ատրճանակին ու հետևում էր Պաբլոյին։ Նա պատրաստ էր ամեն րոպե սեղմելու բլթակը, եթե անհրաժեշտ լիներ, բայց մտածում էր, որ լավ կլինի, եթե դրա կարիքը չզգացվի, թեև հարցը լուծելու ամենապարզ ու ամենահեշտ եղանակը դա է։ Հիմա արդեն ինչ֊որ լավ բան էր նկատվում, պետք չէ գործը փչացնել, մանավանդ որ գիտի, թե ինչպես կարող է միանգամից ամեն ինչ շուռ գալ, երբ գործը հասնի կռվի․ ողջ ընտանիքը, տոհմը, ողջ խումբը կարող են դուրս գալ օտարականի դեմ, բայց այնուամենայնիվ, մտածում էր նա, եթե գործն այդպիսի ընթացք է ստացել, ամենապարզ, ամենալավ և հարցի ամենաճիշտ վիրաբուժական լուծումը բլթակը սեղմելն է։ Նա հետևում էր նաև Պաբլոյի կնոջը, որը հպարտ, ամուր ու առողջ կանգնել էր և շիկնած լսում էր երդումի նման արտասանվող խոսքերը։
― Ես Հանրապետության հետ եմ, ― երջանկությամբ ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Իսկ Հանրապետությունը կամրջի պայթեցումն է։ Հետագայում ժամանակ կունենանք ուրիշ ծրագրեր էլ գլուխ բերելու։
― Այդպես ես կարծում, հա՞մ ― դառնացած ասաց Պաբլոն։ ― Դո՛ւ, ցուլի քո այդ ուղեղով ու պոռնիկի քո այդ սրտով։ Դու կարծում ես, որ կամրջից հետո դեռ հետագա է լինելու, հա՞։ Դու հասկանո՞ւմ ես, թե ինչ է լինելու։
― Այն, ինչ որ պիտի լինի, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Ինչ֊որ պիտի լինի, այն էլ կլինի։
― Եվ քեզ համար ոչ մի նշանակություն չունի՞, որ այս անօգուտ գործից հետո մեզ որսերի պես կհետապնդեն։ Որ կմեռնենք։
― Ոչ մի, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Եվ չփորձես ինձ վախեցնել, թուլամո՛րթ։
― Թուլամորթ, ― դառնացած ասաց Պաբլոն։ ― Թուլամորթ եմ, որովհետև գիտեմ, թե ինչ բան է տակտիկա ասվածը։ Որովհետև գիտեմ, թե ինչ է լինելու այս խելագարության արդյունքը։ Եթե մեկը գիտի, թե ինչ բան է հիմարությունը, չի նշանակում, որ նա թուլամորթ է։
― Իսկ եթե գիտի, թե ինչ բան է թուլամորթությունը, դա նույնպես չի նշանակում, որ նա հիմար է, ― ասաց Անսելմոն, որն արդեն չէր կարողացել խոսքն եկած տեղը լռել։
― Դու մեռնել ուզո՞ւմ ես, ― լրջորեն հարցրեց Պաբլոն, և Ռոբերտ Ջորդանը նկատեց, որ դա հռետորական հարց չէ։
― Ո՛չ։
― Ուրեմն բերանիդ չափն իմացիր։ Շատ ես խոսում, հասկանում ես, չես հասկանում, մեկ է։ Չե՞ս տեսնում, որ սա լուրջ բան է, ― ասաց համարյա ողբագին։ ― Ի՞նչ է, միայն ե՞ս եմ այստեղ, որ տեսնում եմ, թե սա ինչ լուրջ բան է։
― Երևի այո, միայն դու, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Այո՛, Պաբլո՛, այո՛, ծերո՛ւկ։ Միայն դու։ Մեկ էլ ես։ Դու ես տեսնում, մեկ էլ ես, կինը չի տեսնում, նա կարդաց ափիս մեջ, բայց տակավին չի տեսնում։ Տակավին չի տեսնում։
― Ի՞նչ է, հենց այնպե՞ս եմ դարձել ձեր առաջնորդը, ― հարցրեց Պաբլոն։ ― Ես գիտեմ, թե ինչ եմ խոսում։ Դուք չգիտեք։ Այս ծերուկը հիմարություններ է դուրս տալիս։ Ո՞վ է սա, ընդամենը սուրհանդակ, մեկ էլ օտարականների ուղեկցորդ։ Այս օտարականը այս գործն անում է օտարականների օգուտի համար։ Իր օգուտի համար մենք պետք է զոհվենք։ Ես մեր լավն եմ ուզում, մեր ապահովությունը։
― Ապահովություն, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Այդպիսի բան չկա։ Այնքան մարդ է հիմա այստեղ ապահովություն փնտրում, որ վտանգը գնալով մեծանում է։ Ապահովության ետևից որ ընկնենք, ունեցածներս էլ կկորցնենք։
― Նա եկել և շերեփը ձեռքին կանգնել էր սեղանի կողքին։
― Ապահովություն կա, ― ասաց Պաբլոն։ ― Ապահով լինելու համար պետք է իմանաս, թե ինչպես շարժվես, որ վտանգը կողքովդ անցնի։ Ոնց որ ցլամարտիկներն են անում, վտանգն անցնում է կողքներով, իսկ իրենք մնում են անվնաս։
― Մինչև կոտոշահարվելը, ― դառնությամբ ասաց կինը։ ― Այդ խոսքերը ինչքան ասես լսել եմ մատադորներից, բայց մեկ է, մի օր կոտոշահարվել են։ Այնքան էր Ֆինիտոն ասում, որ ամեն ինչ գործն իմանալուց է կախված, որ ցուլը երբեք չի կարող կոտոշահարել մարդուն, եթե մարդն ինքը չնետի իրեն նրա կոտոշների վրա։ Նրանք միշտ էլ այդպես պարծենկոտ֊պարծենկոտ խոսում են, բայց մեկ է, մի օր կոտոշահարվում են։ Մենք էլ վեր ենք կենում ու հիվանդանոց այցելության ենք գնում։ ― Նա սկսեց այցելության ժամանակ տեղի ունեցած խոսակցության տնազն անել ու որոտաց․ ― Ողջույն երկարակյաց։ Ողջույն։ ― Հետո հիվանդ ցլամարտիկի նվաղուն ձայնը նմանակելով ասաց․ ― Buenas, compadre։<ref>Ողջույն, կնքամայր(իսպ․)։ Դո՞ւ ոնց ես, Պիլար։ ― հետո նորից որոտաց․ ― Ախր ո՞նց պատահեց, Ֆինիտո, Chico,</ref>Մանչուկ։</ref> ո՞նց պատահեց այս կեղտոտ փորձանքը։ ― Եվ նորից հոգնած ու ցածրաձայն ասաց։ ― Դատարկ բան է, կին։ Դատարկ բան է, Պիլար։ Չպիտի պատահեր։ Ախր լավ էի խփել, հասկացիր։ Ավելի լավ հնարավոր էլ չի խփել։ Խփել էի տեղը տեղին, արդեն ծնկները երերում էին, հենց այն էր ծալվելու էին մարմնի ծանրության տակ, ես էլ սկսեցի հպարտ֊հպարտ հեռանալ, մեկ էր ետևիցս փափուկ տեղիս միջով կոտոշը խրեց մինչև լյադրս։ ― Կինը ծիծաղեց և դադարելով ցլամարտիկի կանացի ձայնը նմանակելուց, նորից որոտաց։ ― Այդ էլ քեզ ապահովություն։ Ի՞նչ է, իզո՞ւր եմ ինը տարի աշխարհի ամենաձախողակ մատադորների հետ ապրել։ Վախն էլ գիտեմ, ապահով լինելն էլ։ Ինչ խոսում ես խոսիր, ապահովության մասին չխոսես։ Հիմա դառնամ քեզ։ Ինչպիսի՜ երազներով կապվեցի քեզ հետ։ Հետո ի՞նչ դուրս եկավ, ընդամենը մեկ տարի է անցել պատերազմն սկսվելու օրից, և տես, թե ինչ ես դարձել։ Անբան, հարբեցող, թուլամորթ։
― Դու իրավունք չունես ինձ հետ այդ ձևով խոսելու, ― ասաց Պաբլոն։ ― Մանավանդ ուրիշների մոտ, օտարականի մոտ։
― Միայն այդ ձևով եմ խոսելու, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Չլսեցի՞ր, թե ինչ ասացին մարդիկ։ Կարծում ես, թե տակավին դո՞ւ ես հրամանատարը։
― Այո, ― ասաց Պաբլոն։ ― Հրամանատարը ես եմ։
― Վերջ տուր կատակներիդ, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Հրամանատարը ես եմ։ Լսեցիր չէ՞, la gente, մարդկանց կարծիքը։ Միակ հրամանատարը ես եմ։ Եթե ցանկանում ես, կարող ես մնալ այստեղ, կարող ես ուտել մեզ հետ, գինի խմել, բայց չափը չանցնել, կարող ես մասնակցել մեր գործերին, եթե ցանկանաս։ Բայց իմացիր, հրամանատարը ես եմ։
― Ես քեզ կգնդակահարեմ, քեզ էլ, օտարականին էլ, ― մռայլված ասաց Պաբլոն։
― Փորձի՛ր, ― ասաց կինը։ ― Կտեսնես, թե ինչ կգա գլուխդ։
― Մի բաժակ ջուր տվեք, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը՝ հայացքը չկտրելով մռայլված, ծանրախոհ տղամարդուց, միաժամանակ հետևելով կնոջը, որը հպարտ ու ինքնավստահ կանգնել էր սեղանի կողքին և բարձր ու տիրականորեն պահել էր շերեփը ձեռքի մեջ, որպես գայիսոն։
― Մարիա՛, ― ձայն տվեց Պաբլոյի կինը, և երբ աղջիկն երևաց, ասաց․ ― ընկերոջը ջուր բեր։
Ռոբերտ Ջորդանը ձեռքը տարավ գրպանը տափաշիշը հանելու և այդ միջոցին էլ ատրճանակի պատյանը բացեց և դրեց ազդրի վրա։ Հետո իր դատարկված բաժակի մեջ աբսենթ լցրեց և սկսեց աղջկա բերած ջուրը կաթիլ֊կաթիլ լցնել աբսենթի վրա։ Աղջիկը կանգնել էր կողքին ու դիտում էր։
― Դուրս արի, ― ասաց Պաբլոյի կինը աղջկան և գդալով ցույց տվեց քարայրի մուտքը։
― Ցուրտ է դրսում, ― ասաց աղջիկը և, այտը հպած Ռոբերտ Ջորդանին, շարունակեց նայել պղտորվող հեղուկին։
― Գուցեև այդպես է, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Բայց այստեղ էլ չափից ավելի շոգ է։ ― Հետո մեղմ ձայնով ավելացրեց․ ― Քիչ մնաց։
Աղջիկը գլուխը կախեց ու գնաց։
Երևի այլևս չի կարողանա համբերել, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Մի ձեռքով պահեց բաժակը, մյուսը, արդեն բացահայտորեն, տարավ ատրճանակին, ապահովիչն իջեցրեց և, երբ առավ ափի մեջ, զգաց, թե ինչպիսի հանգստությամբ համակվեց ողորկ ու մաշված փոսորակի և ձգանի սառն կեռիկի մտերմիկ հպումից։ Պաբլոն հիմա իրեն չէր նայում։ Նայում էր միայն կնոջը։ Կինը շարունակեց։
― Լսի՛ր, հարբեցող։ Հիմա հասկացա՞ր, թե ով է այստեղ հրամանատարը։
― Ես եմ հրամանատարը։
― Ո՛չ, մազակալած ականջիդ կեղտը մաքրի՛ր ու լսի՛ր։ Լավ լսիր։ Այստեղ հրամայում եմ ես։
Պաբլոն նայում էր նրան, բայց դեմքի արտահայտությունից հնարավոր չէր կռահել, թե ինչ էր մտածում։ Նայում էր կնոջը բավական ինքնավստահ, հետո շրջվեց և զննող ու երկարատև հայացքով նայեց սեղանի մյուս ծայրին նստած Ռոբերտ Ջորդանին, հետո նորից դարձավ կնոջ կողմը։
― Լավ։ Դու հրամայիր, ― ասաց նա։ ― Եթե ուզում ես, նա էլ կարող է հրամայել։ Եվ երկուսդ էլ կարող եք գնալ գրողի ծոցը։ ― Նայում էր ուղիղ կնոջ դեմքին և հայացքի մեջ ոչ նվաստացման նշույլ կար, ոչ էլ վախի։ ― Գուցև ճիշտ է, որ ծույլ եմ։ Գուցեև շատ եմ խմում։ Հնարավոր է։ Կարող ես նաև ինձ թուլամորթ համարել, կարող ես, բայց իմացիր, դա ճիշտ չէ։ Ես հիմար չեմ։ ― Լռեց։ ― Հրամայիր, եթե դա քեզ համար հաճելի է։ Իսկ հիմա, եթե դու կին ես և ոչ թե միայն հրամանատար, մի բան տուր ուտենք։
― Մարի՛ա, ― ձայն տվեց Պաբլոյի կինը։ Քարայրի մուտքի ծածկոցը քաշվեց և երևաց աղջկա գլուխը։ ― Արի ընթրիքը մատուցիր։
Աղջիկը ներս եկավ, գնաց օջախի կողքի ցածրիկ սեղանի վրայից վերցրեց էմալապատ ամաններն ու բերեց դրեց սեղանին։
― Գինի կա, բոլորին կհերիքի, ― ասաց Պաբլոյի կինը Ռոբերտ Ջորդանին։ ― Ուշադրություն մի՛ դարձրու այդ հարբեցողի ասածներին։ Սա էլ որ վերջանա, նորը կճարենք։ Վերջացրո՛ւ քո այդ տարօրինակ խմիչքն ու գինի լցրու բաժակդ։
Ռոբերտ Ջորդանը մի շնչով կուլ տվեց մնացած աբսենթը և զգաց, որ մի ներքին, աննկատելի, խոնավ գոլորշու նման թեթև ջերմություն տարածվեց մարմնում, քիմիական ռեակցիաներից առաջացող ջերմություն։ Դատարկ բաժակը տվեց աղջկան, նա թասից գինի լցրեց և ժպտաց իրեն։
― Հետո՞, տեսա՞ր կամուրջը, ― հարցրեց գնչուն։ Մյուսները, որ հպատակությունները փոխելուց հետո բերանները փակ նստել էին, ձգվեցին առաջ, որպեսզի լսեն խոսակցությունը։
― Այո, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Հեշտ գործ է։ Ուզո՞ւմ եք ցույց տամ։
― Այո, բարեկամ։ Հետաքրքիր է։
Ռոբերտ Ջորդանը կրծքագրպանից հանեց նոթատետրը և ցույց տվեց գծանկարները։
― Տես, ինչքան նման է, ― ասաց տափակադեմ մարդը, որի անունը Պրիմիտիվո էր։ ― Կամուրջն է, որ կա։
Ռոբերտ Ջորդանը մատիտի ծայրով ցույց էր տալիս, թե որտեղ են դրվելու պայթագլանիկները, բացատրում էր, թե ինչու են դրվելու այդ տեղերում և ինչպես է պայթեցվելու կամուրջը։
― Ինչքա՜ն պարզ է, ― ասաց սպիավոր եղբայրը, որի անունը Անդրես էր։ ― Իսկ ինչպե՞ս ես դրանք պայթեցնելու։
Ռոբերտ Ջորդանը դա էլ բացատրեց, և այն պահին, երբ ցույց էր տալիս, թե ինչպես է արվում այդ ամենը, զգաց, որ աղջկա թևն իր ուսին է։ Պաբլոյի կինը նույնպես լսում էր բացատրությունները։ Միայն Պաբլոն էր, որ ոչ մի հետաքրքրություն չէր ցուցաբերում։ Նստել էր և մերթ ընդ մերթ սուզում էր բաժակը կողքի գինու թասի մեջ, որ քարայրի մուտքի ձախ կողմում կախված տիկից լցրել էր Մարիան, և խմում էր։
― Այսպիսի բաներ շա՞տ ես արել, ― ցածրաձայն հարցրեց աղջիկը։
― Այո։
― Իսկ մենք կտեսնե՞նք, թե ոնց է լինելու։
― Այո։ Ինչո՞ւ չէ։
― Կտեսնեք, ― ասաց սեղանի ծայրից Պաբլոն։ ― Ես համոզված եմ, որ կտեսնեք։
― Լռի՛ր, ― ասաց Պաբլոյի կինը և հանկարծ, երբ հիշեց, թե ինչ էր տեսել կեսօրին Ռոբերտ Ջորդանի ափը նայելիս, գոռաց՝ վայրի, խելահեղ զայրույթով․ ― լռի՛ր, թուլամորթ։ Չկռռաս, ագռավ։ Լռի՛ր, մարդասպան։
― Լավ, ― ասաց Պաբլոն։ Լռում եմ։ Դու հրամանատար ես և պետք է նայես այդ սիրուն պատկերներին։ Բայց հիշիր, ես հիմար չեմ։
Պաբլոյի կինն զգաց, որ կատաղությունը փոխվում է ցավի, հույսերի ու խոստումների խորտակման մի հին զգացողության, որը ծանոթ էր իրեն դեռ այն օրերից, երբ փոքրիկ աղջիկ էր, և գիտեր, թե իր ամբողջ կյանքի ընթացքում ինչեր են հետևել դրան։ Հիմա նորից հանկարծակի հայտնվել է այդ զգացողությունը, և կինը փորձեց հեռացնել այն իրենից, չթողնել, որ դիպչի իրեն, դիպչի Հանրապետությանը, ու ասաց․
― Հացի նստենք։ Մարի՛ա, ամանները լցրո՛ւ։
