Changes
/* Գլուխ քառասուներկուերորդ */
Բայց Դյուվալը նրան չլսեց։ Նստած սեղանի առաջ, հեռախոսափողը ձեռքին, նա միայն ինքնաթիռների աղմուկն էր լսում և մտածում․ գուցե հիմա, ականջ դիր, գուցե այս անգամ ռմբակոծիչները հօդս ցնդեցնեն նրանց բոլորին, գուցե կարողանանք ճեղքել ճակատը, գուցե ստանա պահեստի ուժերը, որ խնդրել էր, գուցե սա է հենց, գուցե հենց այս անգամ է։ Դե։ Դե։ Ինքնաթիռների ոռնոցն այնքան ուժեղ էր, որ նա չէր կարողանում նույնիսկ իր մտքերը լսել։
==Գլուխ քառասուներեքերորդ==
Ռոբերտ Ջորդանը պառկել էր սոճու բնի ետևը, կամուրջ տանող ճանապարհի վերևն ընկած սարալանջին ու նայում էր, թե ինչպես է լուսանում։ Միշտ սիրել էր օրվա այս ժամը, հիմա էլ, երբ նայում էր, այնպիսի մի զգացողություն ունեցավ, կարծես իր մեջ ևս այղ աղոտ լույսն էր, կարծես ինքն էլ մի մասն էր արևածագին նախորդող այդ դանդաղ լուսացումի, երբ առարկաները մգանում են, իսկ միջոցը լուսավորվում է, գիշերվա վառ լույսերը դառնում են դեղնավուն ու հետո բոլորովին հանգում։ Իրենից դեպի ցած սարալանջին կանգնած սոճիների բները հիմա արդեն ընդգծված շագանակագույն էին, նոսր մեգով պատված ճանապարհը փայլփլում էր։ Հագուստը խոնավացել էր ցողից, անտառի փափուկ հատակին կիտված շագանակագույն ասեղնատերևնրը սորում էին արմունկների տակ։ Գետակի հունից բարձրացող թեթև մշուշի միջով նա տեսավ կամրջի պողպատյա ձողակառույցը, որն ուղիղ և ամուր կապով անդունդի երկու եզրերը միացնում էին իրար, տեսավ ժամապահների փայտյա զույգ խցիկները։ Գետակի վրա կախված մշուշով պարուրված ձողակառույցը նուրբ, եթերային տեսք ուներ տակավին։
Հիմա նա տեսնում էր խցիկում կանգնած ժամապահի թիկունքը, հագի թիկնոցը, ծոծրակը, որ երևում էր պողպատյա սաղավարտի տակից, երբ ձեռքերը տաքացնելու համար նա կռանում էր նավթի ծածկված ամանից սարքված կրակարանի վրա։ Ռոբերտ Ջորդանը լսում էր խորունկ, ժայռերի միջով վազող գետակի ձայնը, տեսավ ժամապահի խցիկից բարձրացող աննշմար, բարակ ծուխը։
Նա նայեց ժամացույցին և մտածեց, տեսնես Անդրեսը հասա՞վ Գոլցի մոտ։ Եթե, այնուամենայնիվ, պայթեցնելու ենք կամուրջը, լավ է դանդաղեցնեմ շնչառությունս, որպեսզի դանդաղի և ժամանակի ընթացքը, և ես զգամ այն։ Կարծում ես հասե՞լ է։ Հասե՞լ է Անդրեսը։ Եվ եթե հասել է, կկասեցնե՞ն հարձակումը։ Կհասցնե՞ն կասեցնել։ Que va: Էլ մի՛ մտածիր։ Կամ կկասեցնեն, կամ՝ ոչ։ Ուրիշ որոշում չի կարող լինել, քիչ մնաց, շուտով կիմանաս։ Ենթադրիր, որ կարող է հաջողությամբ ավարտվել հարձակումը։ Գոլցն ասաց՝ կարող է։ Հնարավորություն կա։ Եթե տանկերն իջնեն այս ճամփով, զորքը աջով շրջանցի Լա Գրանխան և ձախից էլ այս լեռնապարը, հնարավոր է։ Ինչո՞ւ չես ուզում մտածել, որ հարձակումը կարող է հաջողությամբ ավարտվել։ Այսքան ժամանակ որ միայն պաշտպանվելու մասին ենք մտածել, դրա համար էլ հիմա հարձակումը չես էլ պատկերացնում։ Իհարկե։ Բայց Գոլցի հետ մեր խոսակցությունից հետո այս ճանապարհով շատ զորք ու զինամթերք փոխադրեցին դեպի սարերը։ Ինքնաթիռներն եկան։ Չէ՛։ Այդքան միամիտ մի՛ լինի։ Բայց այս բանը հիշի՛ր՝ քանի դեռ մենք դիմադրում ենք ֆաշիստներին, նրանց ձեռքերն ու ոտքերը կապված են, և նրանք չեն կարող ուրիշ երկրների վրա հարձակվել, նրանք նախ պետք է մեր վերջը տան, իսկ մեր վերջը տալ երբեք չեն կարող։ Եթե ֆրանսիացիները մեզ օգնեն, սահմանները չփակեն, եթե Ամերիկայից ինքնաթիռներ ստանանք, նրանք չեն կարող մեր վերջը տալ։ Երբեք, եթե որևիցե օժանդակություն ստանանք։ Այս մարդիկ հավերժ կմարտնչեն, եթե լավ զինես։
Ո՛չ, այստեղ պետք չէ հաղթանակ ակնկալել, թերևս դեռ մի քանի տարի։ Սա էլ լոկ ուշադրություն շեղելու նպատակ ունեցող հարձակում է։ Պատրանքներով մի՛ տարվիր։ Իսկ եթե մեզ այսօր հաջողվի ճեղքե՞լ ճակատը։ Ախր սա մեր առաջին մեծ հարձակումն է։ Ողջամտությունդ մի՛ կորցրու։ Բայց եթե հաջողվի՞։ Մի՛ տաքանար, ասաց ինքն իրեն։ Հիշիր, թե այս ճանապարհով ինչեր փոխադրեցին։ Դու արեցիր այն ամենը, ինչ կարող էիր։ Մեզ պետք է կարճալիք դյուրակիր ռադիոկայան։ Մի օր դա էլ կլինի։ Բայց առայժմ չկա։ Իսկ հիմա ուշադիր նայի՛ր ու արա այն, ինչ պետք է անես։
Այս օրը միայն մեկն է այն բոլոր օրերից, որ երբևէ լինելու են։ Բայց այսօրվա քո անելիքից է կախված, թե ինչեր կպատահեն այդ երբևէ լինելիք օրերին։ Այդպես է եղել այս ամբողջ տարին։ Բազում անգամ է այդպես եղել։ Այդպես է եղել այս ամբողջ պատերազմի ընթացքում։ Լավ ճոռոմաբանն ես դարձել առավոտ լուսով, ասաց ինքն իրեն։ Դու նայիր, թե այնտեղ ինչ է կատարվում։
Նա տեսավ, թե ինչպես թիկնոցներն ուսերին և գլուխները պողպատյա սաղավարտով ծածկված երկու մարդ, հրացաններն ուսերին, դուրս եկան ճանապարհի ոլորանից ու քայլեցին դեպի կամուրջը։ Մեկը կանգնեց կամրջի հեռավոր ծայրի խցիկի մոտ ու չէր երևում։ Մյուսը դանդաղ, ոտքերը ծանր֊ծանր առաջ գցելով քայլում էր կամրջով։ Մի պահ կանգ առավ ու թքեց ներքև՝ անդունդը, հետո վերստին դանդաղ գնաց դեպի մոտակա խցիկը, որտեղ մի քանի խոսք փոխանակեցին ժամապահի հետ, ինքը մնաց այնտեղ, իսկ մյուսը, արագ քայլերով (որովհետև շտապում է սուրճի, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը) գնաց, բայց նույնպես կամրջի վրա կանգ առավ ու թքեց ցած՝ անդունդը։
Տեսնես սնահավատությո՞ւն է, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Ես էլ կթքեմ։ Ասենք, եթե ի վիճակի լինեմ թքելու։ Չէ՛։ Դա չի կարող դարման լինել։ Չի օգնի։ Ես պիտի մինչև կամուրջ դուրս գալս ապացուցեմ, որ դա չի օգնում։
Նոր ժամապահը մտել էր խցիկ ու նստել։ Հրացանը՝ սվինը վրան, հենել էր պատին։ Ռոբերտ Ջորդանը վերնաշապկի գրպանից հանեց հեռադիտակը, ակնապակիները պտտեցրեց այնքան, մինչև որ հստակ ու որոշակիորեն երևացին կամրջի հեռավոր մասն ու գորշ գույնով ներկված մետաղը։ Հետո շրջեց դեպի ժամապահի խցիկը։
Ժամապահը նստել էր ու կռթնել պատին։ Սաղավարտը կախված էր կեռիկից, դեմքը պարզ երևում էր։ Ռոբերտ Ջորդանը ճանաչեց նրան, երկու օր առաջ էլ, կեսօրից հետո, այդ նույն մարդն էր։ Հիմա էլ գլխին նույն գործած գլխարկն էր։ Էլի սափրված չէր։ Այտերը փոս էին ընկած, այտոսկրերը ցցված էին։ Թավ հոնքեր ուներ, որ գալիս֊միանում էին կենտրոնում։ Կարծես քունը գլխին էր, Ռոբերտ Ջորդանը տեսավ, որ նա հորանջում է։ Ժամապահը մի պտղունձ ծխախոտ լցրեց թղթի վրա ու փաթաթեց։ Փորձեց հրահանը վառել, չեղավ, դրեց գրպանն ու մոտեցավ կրակարանին, կռացավ, մի փայտածուխ վերցրեց, մատների մեջ խաղացնելով փչեց, հրահրեց և, սիգարետը վառելուց հետո, նորից գցեց կրակարանը։
Երբ վերստին նստեց ու խցիկի պատին կռթնած սկսեց ծխել իր սիգարետը, Ռոբերտ Ջորդանը Յեյս֊8 հեռադիտակով երկար նայում էր նրա դեմքին։ Հետո հեռադիտակն իջեցրեց և դրեց գրպանը։
Այլևդ չեմ նայելու նրան, ասաց ինքն իրեն։
Պառկած սկսեց նայել ճանապարհին ու փորձեց ոչ մի բանի մասին չմտածել։ Ներքևում մի սկյուռ չկչկացրեց սոճու ճյուղերի մեջ, Ռոբերտ Ջորդանն սկսեց դիտել ծառի բնով իջնող սկյուռին, որը մի պահ կանգ առավ և դիտեց իրեն նայող մարդու ուղղությամբ։ Ռոբերտ Ջորդանը տեսավ սկյուռի փոքր ու փայլփլուն աչքերը, հուզմունքից ցնցվող պոչը։ Սկյուռը թռավ ցած, երկար, ծուռումուռ ոստյուններով, պոչն այս ու այն կողմ գցելով մոտեցավ մի ուրիշ ծառի։ Ծառի բնով մագլցելիս վերստին կանգ առավ ու նայեց Ռոբերտ Ջորդանին, հետո իրեն գցեց մյուս երեսն ու կորավ տեսադաշտից։ Մի փոքր անց Ռոբերտ Ջորդանը նորից լսեց սկյուռի չկչկոցը, որն արդեն գալիս էր վերևի ճյուղերից, կրկին երևաց՝ փռվել էր բերանքսիվայր մի ճյուղի երկայնքով, իսկ պոչը վեր֊վեր էր գցում։
Սոճիների միջով Ռոբերտ Ջորդանը նորից նայեց ներքև՝ ժամապահի խցիկին։ Հանկարծ մի ցանկություն առաջացավ նրա մեջ՝ սկյուռը կողքին, գրպանում ունենալու ցանկություն, մի բան, որին կարելի է ձեռք տալ, դիպչել։ Արմունկները ետ ու առաջ սահեցրեց ասեղնատերևների վրայով, բայց՝ չէ, դա այն զգացողությունը չէր։ Ոչ ոքի հայտնի չէ, թե ինչ աստիճանի մենակ է զգում մարդն իրեն, երբ սկսում է այսպիսի գործ կատարել։ Ասենք ինչո՞ւ ոչ ոքի, ինձ, օրինակ, հայտնի է։ Հույս ունեմ, որ նպատակս ողջ֊առողջ դուրս կգա այս թոհուբոհից։ Հիմա դա թո՛ղ։ Թո՛ղ, անպայման թո՛ղ։ Բայց հուսալ կարող եմ, չէ՞, դե իմ ասածն էլ դա է։ Հույս ունեմ, որ հաջողությամբ կպայթեցնեմ կամուրջը, և նա էլ ողջ֊առողջ դուրս կգա այս թոհուբոհից։ Այո՛։ Անշուշտ։ Հենց այսքան։ Այս է այն ամենը, ինչ ուզում եմ ես այժմ։
Հիմա նա պառկել էր այդտեղ ու նայում էր ճանապարհից, ժամապահների խցիկից այն կողմ, հեռավոր լեռներին։ Մի՛ մտածիր, բոլորովին մի՛ մտածիր, ասաց ինքն իրեն։ Հանգիստ պառկեց ու դիտեց բացվող առավոտը։ Ամառային հրաշալի առավոտ էր, իսկ հիմա, մայիսի վերջին, շատ կանուխ էր բացվում։ Կաշվե վերարկուով և կաշվի սաղավարտով մի մոտոցիկլիստ, ձախ ազդրին՝ պատյանի մեջ դրված մի ավտոմատ, կամրջի վրայով եկավ ու քշեց֊գնաց վերև։ Հետո կարմիր խաչի մի մեքենա եկավ ու իրենից մի քիչ ներքևով նույնպես վերև գնաց։ Այդքան։ Ուրիշ ոչ մի մեքենա չշարժվեց այլևս ճանապարհով։ Հիմա նրա ռունգերը սոճու բույրով էին լցվել, ականջների մեջ գետակի աղմուկն էր, դիմացը՝ կամուրջը, որ այնպես պայծառ ու գեղեցիկ էր առավոտյան լույսերի մեջ։ Նա պառկել էր սոճու բնի ետևը, ավտոմատը դրել էր ձախ թևին ու այլևս չէր նայում ժամապահի խցիկին։ Ի՞նչ կարող է պատահել մայիսյան այսպիսի հրաշալի առավոտով, և հանկարծ լսվեցին իրար ետևից պայթող ռումբերի թնդյուններ։
Հենց որ լսեց ռումբերի առաջին պայթյունները, խոր շունչ քաշեց, էլ չսպասեց, որ լեռներից տարածվող արձագանքի դղրդոցներն հասնեն, ավտոմատը վերցրեց թևի վրայից, որը զենքի ծանրությունից ընդարմացել էր, և մատները դժվարությամբ էին բացվում ու փակվում։
Խցիկում նստած ժամապահը երբ ռուբերի ձայնն առավ, վեր կացավ։ Ռոբերտ Ջորդանը տեսավ, որ նա վերցրեց հրացանը և, ականջն աղմուկին, դուրս եկավ։ Արևի շողերի տակ կանգնեց ճանապարհին։ Գործած գլխարկը թեքվել էր, արևն ընկել էր մազակալած դեմքին, որովհետև հայացքը բարձրացրել էր երկինք, դեպի ռմբակոծող ինքնաթիռները։
Մառախուղն արդեն ցրվել էր, և Ռոբերտ Ջորդանը պարզ, որոշակի տեսնում էր նրան՝ արևի շողերի մեջ, ճանապարհին, հայացքը դեպի երկինք։
Ռոբերտ Ջորդանը զգաց, որ դժվարությամբ է շնչում, կրծքավանդակը կարծես երկաթյա լարով կապկված լիներ, արմունկներով ամուր հենված հատակին, զենքի բռնակի խորդուբորդության զգացողությունը մատների տակ, նա նշան բռնեց ուղիղ ժամապահի կրծքի կենտրոնին և կամաց քաշեց ձգանը։
Զենքը հետընթաց հատու և թեթև մղումով հարվածեց ուսին, իսկ ճանապարհին կանգնած մարդը, շվար ու վիրավոր, ընկավ ծնկների վրա, հետո ճակատով խփվեց հատակին։ Հրացանն ընկավ կողքին, մատը մնաց ձգանի վրա, բազուկը շուռ եկավ։ Բերանքսիվայր ճանապարհին ընկած մարդուց Ռոբերտ Ջորդանը հայացքը տեղափոխեց դեպի կամուրջ, դեպի հեռավոր ծայրի խցիկը։ Մյուս ժամապահը չէր երևում, և նա հայացքը սարալանջով տարավ ցած, այնտեղ, ուր Ագուստինն էր դարան մտել։ Հետո լսեց Անսելմոյի կրակոցը, որն արձագանքվեց անդունդում։ Լսեց և երկրորդ կրակոցը։
Դրանից հետո կամրջի ներքևի ոլորանի կողմից նռնակների պայթյուններ լսվեցին։ Այնուհետև դարձյալ պայթյուններ եղան, բայց արդեն ձախ կողմում։ Քիչ անց ներքևից կրակոցներ լսեց, Պաբլոյի ավտոմատի տըկ֊տըկ֊տըկ տկտկոցն էր, որ հասնում էր նռնակների որոտի միջով։ Երևաց Անսելմոն, նա գայթելով վազում էր սարալանջն ի վար՝ դեպի կամրջի հեռավոր ծայրը։ Ռոբերտ Ջորդանը վեր կացավ, ավտոմատը դրեց ուսին, ծառաբնի ետևից վերցրեց ուսապարկերը, որոնց ծանրությունից թվում էր, թե ուսերի ջլերը ուր որ է կպոկվեն, և թեք սարալանջով օրորվելով վազեց ներքև։
Վազելիս լսեց, որ Ագուստինը «Buena caza, Ingles, buena kaza» է գոռում։ «Հաջող որս, ինչո՞ւ չէ, գրողը տանի, հաջող որս», ասաց ինքն իրեն, և այդ պահին կամրջի հեռավոր ծայրից լսեց Անսելմոյի կրակոցի ձայնը, որ զնգզնգաց պողպատյա ձողակառույցում։ Ուսապարկերի ծանրության տակ օրորվելով շրջանցեց ճանապարհին ընկած ժամապահի մարմինը և վազեց դեպի կամուրջը։
Ծերունին, հրացանը ձեռքին, վազում էր իրեն ընդառաջ։ «sin novedad», գոռաց նա։ «Ոչինչ չի պատահել։ Tuve que rematarlo: Ստիպված էի վերջ տալու նրան»։
Ռոբերտ Ջորդանը չոքեց կամրջի կենտրոնում, բաց արեց ուսապարկերն ու սկսեց իրերը հանել, երբ նայեց Անսելմոյին, տեսավ, որ նրա այտերի վրայով արցունքների կաթիլները իջնում են սպիտակած մորուքի մեջ։
― Yo mate un tambien, ― ասաց Անսելմոյին։ ― Ես էլ մեկին սպանեցի, ― և գլխով ցույց տվեց ճանապարհին ընկած ժամապահի կծիկ դարձած դիակը։
― Այո՛, բարեկամս, այո՛, ― ասաց Անսելմոն։ ― Ստիպված ենք սպանելու և սպանում ենք։
Կամրջի ձողակառույցով Ռոբերտ Ջորդանն սկսեց իջնել։ Մետաղը սառն էր, ձեռքերը թրջվում էին ցողից, ստիպված էր զգույշ իջնել։ Ոտքերին հենակետեր որոնելով՝ իջնում էր նա ու զգում էր, թե ինչպես է արևը ջերմացնում մեջքը, լսում էր ներքևից եկող գետակի ձայնը և վերևի պահակակետից հասնող ուժեղ կրակոցները։ Լավ քրտնել էր, իսկ կամրջի տակը ցուրտ էր։ Մի ձեռքով լարի կծիկն էր բռնել, մյուս բազուկին աքցանն էր կապված։
― Պայթուցիկ տուր, viejo, ամեն ուզելիս մի տուփ, ― ասաց Անսելմոյին։ Ծերունին բազիրքի վրայով ցած կախվեց ու ամեն ուզելիս պայթուցիկի երկարավուն մի քառակողիկ էր տալիս, իսկ Ռոբերտ Ջորդանը տեղադրում էր ու ամրացնում։ ― Սեպերը, ծերո՛ւկ։ Սեպ տուր։ ― Շնչելով նորատաշ փայտի բույրը՝ սեպերը մխում էր քառակողիկների ու մետաղյա ձողերի արանքը, որպեսզի չշարժվեն։
Հիմա նա տարված էր իր գործով, ուղեղում միայն պայթեցումն էր, տեղադրում էր պայթուցիկները, սեպերը մխում, լարերով պինդ կապկպում, գործում էր արագ, հմտորեն, վիրաբույժի պես։ Ճանապարհի ներքևի մասից կրակրոցներ լսեց։ Հետո նռնակի պայթյուն, դարձյալ պայթյուն, որը խլացրեց գետակի աղմուկը, և այլևս ոչինչ չլսվեց այդ կողմից։ Գրողը տանի, մտածեց նա։ Տեսնես այդ ի՞նչ եղավ դրանց։
Վերևի պահակակետում կրակոցները դեռ շարունակվում էին։ Ինչո՞ւ այդ գրողի տարած կրակոցներն այդքան երկար տևեցին, մտածեց նա կողք֊կողքի դրված երկու նռնակ կապելով իրար։ Նռնակները դրեց պայթուցիկների քառակողիկների վրա, լարերով կապեց, որպեսզի չշարժվեն ու ընկնեն, լարերը աքցանով ոլորեց, ձգեց, հետո ստուգեց ամրությունը, և որպեսզի ավելի հուսալի լինի, մի սեպ էլ մխեց պողպատյա ձողի ու պայթուցիկի արանքը։
― Հիմա մյուս կողմը, vijeo, ― գոռաց Անսելմոյին ու ձողի արանքներով անցավ կամրջի մյուս երեսը։ Իսկական Տարզան, պողպատի անտառում, մտածեց նա, և, դուրս հանելով գլուխը, տեսավ պայթուցիկը ձեռքին կռացած Անսելմոյի դեմքը։ Գրողը տանի, ինչ լավ դեմք ունի, մտածեց նա։ Արդեն չի լալիս։ Լավ է, լավ։ Մի կողմն արեցինք։ Այս կողմն էլ հիմա կանենք։ Այնպես օդ բարձրանա, քար֊քարի վրա չմնա։ Դե գործի՛ր։ Մի ոգևետվի՛ր։ Գործդ արա։ Մաքուր և արագ, ոնց որ այն երեսը։ Մի՛ հապաղիր։ Ոչ էլ աճապարիր։ Մի՛ ջանա չափից ավելի արագ անել։ Ամենից կարևորն արդեն արված է։ Մի կողմը երբ էլ ուզես կարող ես պայթեցնել։ Գործդ առաջ է գնում։ Բայց լավ ցուրտ է այստեղ, աստված վկա, ոնց որ գինու մառանում, մաքուր է, ոչ մի կեղտ։ Քարե կամուրջների տակ քայլ չես կարող գցել, միշտ լիքը կղանք է։ Սա երազ֊կամուրջ է։ Չէ մի։ Երազ գտար։ Ծերունու վիճակը վերևում ավելի վատ է, քան իմն այստեղ։ Չաճապարես։ Կարծում եմ, որ կրակոցները շուտով կդադարեն։ «Սեպ տուր,viejo: Չէ, լավ չէ, որ կրակոցները շարունակվում են։ Երևում է Պիլարը դժվարության է հանդիպել։ Հավանաբար ժամապահներից մեկնումեկը դրսում է եղել։ Կամ ճանապարհի վրա, կամ էլ սղոցարանի ետևը։ Տակավին շարունակում են կրակել։ Նշանակում է սղոցարանում դեռևս մարդ կա։ Այդ անիծյալ փայտաթեփն է պատճառը։ Փայտաթեփի այդ հսկայական դեզերն են։ Կարելի է լավ դիրք մտնել դրանց ետևը և հրաշալի պաշտպանվել։ Երևում է, որ դեռ մի քանի հոգի մնացել են։ Պաբլոյի կողմը լուռ է։ Տեսնես այն կրակոցներն ինչ էին, այն, որ երկրորդ անգամ լսեցի։ Երևի մեքենա է անցել կամ մոտոցիկլ։ Աստված չանի, որ հիմա զրահապատ մեքենա կամ տանկ գա։ Գործդ արա։ Արա ինչքան կարող ես արագ, տեղադրիր, սեպերով ամրացրու, կապկպիր, արագ շարժվիր։ Դողում ես ոնց որ կնիկ։ Գրողը տանի, ի՞նչ է պատահել քեզ։ Ասացի չաճապարես։ Գրազ կգամ, որ այդ անիծյալ կինը չի դողում հիմա, այնտեղ, վերևում։ Այդ Պիլարը։ Գուցե նա էլ, հա՞։ Կրակոցներից այնպես է երևում, որ վիճակը ծանր է։ Եթե այսպես շարունակվի, նա էլ կդողա։ Ինչպես ամեն մի հողածին։
Ձգվեց, գլուխը հանեց կամրջի ստվերի տակից և ձեռքն երկարեց, որպեսզի վերցնի Անսելմոյի տվածը, ու գետակի աղմուկը միանգամից թուլացավ, կրակոցների ձայնն ավելի ուժգնացավ, հետո նռնակների պայթյուններ լսվեցին։ Նորից։ Դարձյալ։
― Սա նշանակում է, որ ներխուժեցին սղոցարան։
Ինչ լավ է, որ քառակողիկ պայթուցիկներ եմ բերել և ոչ թե ձողիկներ, մտածեց նա։ Գրողը տանի, ի՞նչ տարբերություն։ Դե սրանք ավելի հարմար են։ Թեև եթե այն դոնդողանման անպետքությունը լիներ, պարկերի մեջ լցված, ավելի արագ կարելի էր անել ամեն ինչ։ Երկու պարկ։ Չէ։ Մեկն էլ բավական էր։ Մեկ էլ դետոնատորներ լինեին և իմ մաշված պայթուցիչը։ Այդ պոռնիկի ծնունդը պայթուցիչս գցել է գետը։ Արկղն էլ, մնացած իրերն էլ։ Ա՛յ այս գետը։ Այդ պոռնիկի ծնունդ Պաբլոն։ Հիմա ներքևի պահակակետի ֆաշիստներին դժոխքի ծոցն է ուղարկել արդեն։
― Դրանցից մի քանի հատ էլ տուր։
Ծերուկը լավ է գործ անում։ Վերևում նա հիմա ոչինչ, վատ չէ։ Իր կամքին հակառակ սպանեց ժամապահին։ Ես նույնպես։ Բայց դա իմ ուղեղը չէր զբաղեցնում։ Ոչ էլ հիմա եմ դրա մասին մտածում։ Այսպես է, պիտի սպանես։ Բայց գիտես, չէ՞, որ Անսելմոյի ձեռքին հրացան էր։ Այո՛, գիտեմ, թե ինչ բան է հրացանը։ Ավտոմատով մարդ սպանելը ավելի հեշտ է։ Հեշտ որ ասում եմ, սպանողին նկատի ունեմ։ Ավտոմատը ուրիշ է։ Դու միայն ձգանին ես դիպչում, մնացածը ինքն է անում։ Ոչ թե դու։ Այդ գյուտդ լավ պահիր, մի օր կզարգացնես։ Ա՛յ, թե գլուխ է։ Այս ի՜նչ հիանալի, խորհող գլուխ ունես, ծերուկ Ջորդա՛ն։ Գլորի՛ր, Հորդանա՛ն։ Գլորի՛ր։ Այդպես էին դպրոցում ձայնարկում, երբ ֆուտբոլի ժամանակ դու գլորելով տանում էիր գնդակը։ Բայց դու գիտե՞ս, որ այդ գրողի տարած Հորդանանը այս ցածի գետակից այնքան էլ մեծ չէ։ Դու երևի նկատի ունես վերին հոսանքը, ակունքի մոտ։ Ակունքի մոտ ամեն ինչ այդպես է։ Բայց ինչ լավ է այստեղ, կամրջի տակ։ Շատ լավ է։ Ոնց որ տանը լինես, թեև տանը չես։ Դե՛, Հորդանա՛ն, քեզ հավաքի՛ր։ Վիճակը լուրջ է, Հորդանա՛ն։ Չե՞ս հասկանում։ Ասում եմ լուրջ է։ Հիմա արդեն քիչ մնաց։ Նայիր մյուս կողմը։ Para que?<ref>Ինչի՞ համար (իսպ․):</ref> Հիմա արդեն ինչ էլ լինի, կամուրջը պայթելու է։ Ինչ նվագեմ, այն էլ պարելու է։ Ոնց Մեյնը, այնպես էլ մյուս նահանգները։ Ոնց Հորդանանը, այնպես էլ իսրայելցիները։ Այսինքն կամուրջը։ Ջորդանը դուրս կգա, կամուրջը կգնա։
― Մի քանի հատ էլ տուր Անսելմո՛, իմ լավ բարեկամ, ― ասաց նա։ Ծերունին գլխով արեց։ Վերջացնում եմ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ Ծերունին դարձյալ գլխով արեց։
Նռնակները լարերով կապում էր և արդեն ճանապարհի վերևից եկող կրակոցների ձայները չէր լսում։ Հանկարծ զգաց, որ ականջների մեջ միայն գետակի աղմուկն է։ Ցած նայեց և տեսավ քարերին զարկվող սպիտակափրփուր ջրերը, որոնք հոսում էին, լցվում փոքրիկ, ջինջ լճակը, որտեղ իր ձեռքից ընկած փայտե սեպը շրջանակներ էր գծում։ Մեկ էլ սեպի կողքին երևաց մի կարմրախայտ, որն ինչ֊որ միջատ էր որսում։ Երբ աքցանով նռնակների շուրջը փաթաթած լարն էր ձգում, կամրջի մետաղաձողերի արանքով հայացքն ընկավ արևով ողողված կանաչ սարալանջերին։ Երեք օր առաջ շագանակագույն էին, մտածեց նա։
Կամրջի տակի ցուրտ խավարից գլուխն հանեց, ձգվեց արևի շողերի մեջ ու գոռաց կռացած Անսելմոյին․
― Մեծ կծիկով լարը տուր։ ― Ծերունին տվեց կծիկը։
Միայն թե, աստված կսիրես, զգույշ, ժամանակից շուտ չձգես, թե չէ կպոկես օղակը։ Ափսոս հնարավոր չէ լարը ուղիղ քաշել։ Բայց ոչինչ, երկար է, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը, երբ մատներով ստուգում էր նռնակների լծակներին միացված օղակների պահանակները։ Նա նայեց, թե արդյոք պահանակը ձգելիս անհրաժեշտ չափով տարածություն ազատվում է նռնակների լծակների համար (ամրացնող լարը լծակների տակով էր անցնում), հետ կծիկի լարի ծայրը կապեց օղակներից մեկին, միացրեց երկրորդ նռնակի օղակից ձգված գլխավոր լարին, կծիկը մի փոքր ետ տվեց, անցկացրեց պողպատյա ձողից այն կողմ ու երկարեց Անսելմոյին։
― Բռնի՛ր։ Զգո՛ւյշ, ― ասաց նա։
Բարձրացավ, կծիկն առավ ծերունու ձեռքից ու, կծիկը բացելով, ինչքան կարող էր արագ գնաց դեպի սպանված ժամապահի կողմը։ Քայլում էր կամրջի բազիրքի վրա կռացած ու կծիկը անընդհատ ետ էր տալիս։
― Ուսապարկերը բեր, ― ասաց Անսելմոյին ու ետ֊ետ գնալիս մի պահ կանգ առավ, վերցրեց ավտոմատն ու գցեց ուսին։
Այդ պահին էլ նկատեց վերևի պահակակետից վերադարձողներին։
Չորս հոգի էին։ Ուշադրությունը վերստին բևեռեց լարին, որպեսզի չոլորվի կամ չասռի կամրջի դուրս եկած մասերին։ Էլադիոն չկար վերադարձողների մեջ։
Ռոբերտ Ջորդանը լարը քաշեց բերեց մինչև կամրջի ծայրը, վերջին հենաձողի վրա մի օղակ տվեց ու վազեց֊գնաց հասավ ճամփեզրի սպիտակ ներկված քարին։ Լարը կտրեց ու ծայրը տվեց Անսեմոյին։
― Պահի՛ր, viejo, ― ասաց։ ― Հիմա լարը կծկելով արի իմ ետևից։ Չէ՛։ Տո՛ւր, ես կանեմ։
Կամրջի ծայրին հենաձողի վրա արած օղակը բացեց։ Լարը հիմա ուղիղ և անարգել ձգվում էր մինչև նռնակներին միացված օղակը։ Լարը տվեց Անսելմոյին։
― Հիմա գնա մինչև այն վերևի քարը, ― ասաց նրան։ ― Ամուր պահիր, բայց չձգես։ Եթե շատ ուժեղ ձգես, կամուրջը կպայթի։ Comprendes?<ref>Հասկանո՞ւմ ես (իսպ․)</ref?
― Այո։
― Իսկ երբ ձգելու պահը գա, ձգիր, ոնց որ պետք է։ Մի՛ քաշքշիր։
Խոսելիս Ռոբերտ Ջորդանը նայում էր ճանապարհին, որտեղով գալիս էին Պիլարի խմբից ողջ մնացածները։ Մոտիկ էին արդեն, և նա տեսավ, որ Պրիմիտիվոն ու գնչուն երկու կողքերից գրկած բերում են Ֆերնանդոյին։ Ըստ երևույթին որովայնից էր վիրավորվել, որովհետև ձեռքը դրել էր փորի վրա։ Աջ ոտքը քարշ էր տալիս, կոշիկը քերում էր ճանապարհի երեսի փոշին։ Պիլարը, երեք հրացան ուսին, զառիթափով բարձրանում էր անտառ։ Ջորդանը նրա դեմքը չէր տեսնում, բայց տեսնում էր, որ նա գլուխը բարձր պահած և ինչքան կարող է արագ բարձրանում է։
― Ո՞նց եք, ― ձայն տվեց Պրիմիտիվոն։
― Լավ։ Վերջացնում ենք, ― պատասխանեց Ռոբերտ Ջորդանը։
Հարկ չկար հարցնելու, թե նրանք ոնց են։ Երբ նորից ետ նայեց, նրանք երեքով կանգնած էին ճափեզրին, և Ֆերնանդոն գլուխը թափ էր տալիս, չէր ուզում բարձրանալ։
― Թողե՛ք այստեղ։ Մի հրացան տվե՛ք ու գնացե՛ք, ― լսեց Ռոբերտ Ջորդանը նրա հեղձուկ ձայնը։
― Չէ՛, hombre: Մենք քեզ կտանենք վերև, ձիերի մոտ։
― Ի՞նչ եմ անելու ձիերի մոտ, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Այստեղ լավ է։ ― Խոսակցության շարունակությունը Ռոբերտ Ջորդանը չլսեց, որովհետև Անսելմոյի հետ էր խոսում։
― Եթե տանկեր գան, պայթեցրո՛ւ, ― ասում էր նա։ ― Բայց սպասիր այնքան, մինչև որ կամրջի վրա կլինեն։ Ուրիշ ինչ էլ գա, թող Պաբլոյին։
― Քանի կամրջի տակից դուրս չես եկել, չեմ պայթեցնի։
― Դու ինձ մի՛ նայիր։ Եթե անհրաժեշտ լինի, պայթեցրո՛ւ։ Հիմա ես մյուս լարն էլ կմիացնեմ ու կվերադառնամ։ Այն ժամանակ արդեն երկուսով միասին կպայթեցնենք։
Նա վազեց դեպի կամրջի կենտրոնը։
Անսելմոն նայում էր Ռոբերտ Ջորդանին, որը մի ձեռքին լարի կծիկը բռնած, մյուս բազուկից տափաքցանը կախված և ավտոմատը ուսին վազում էր։ Տեսավ, թե ինչպես ձողերից կառչելով նա սկսեց իջնել ու հետո կորավ տեսադաշտից։
Անսելմոն լարի ծայրը պահել էր աջ ձեռքին, չոքել էր քարի ետևը ու նայում էր ճանապարհին, կամրջին։ Կամրջի և իր արանքում ժամապահի դիակն էր, արևն ընկել էր նրա մեջքին, և նա կարծես կպել էր ճանապարհի հարթ մակերեսին։ Հրացանն ընկած էր կողքին՝ սվինի սուր սայրն ուղղված իրեն՝ Անսելմոյին։ Ծերունին հայացքը շրջեց դեպի կամրջի հարթ, եզերող ճաղերի ստվերներով կտրատված հատակը, ապա այնտեղ, ուր ճանապարհն անդունդի եզրով գնում, թեքվում է ձախ և անցնում ապառաժուտ քարափի ետևը։ Նա նայեց կամրջի հեռավոր ծայրին արևի տակ կանգնած խցիկին, հետո, առանց մոռանալու, թե ինչու է պահել լարը, շրջվեց Ֆերնանդոյի, Պրիմիտիվոյի ու գնչուի կողմը։
― Թողե՛ք ինձ այստեղ, ― ասում էր Ֆերնանդոն։ ― Շատ է ցավում, ներքին արյունահոսություն է։ Զգում եմ շարժվելիս։
― Թո՛ղ տանենք, տանենք վերև, անտառ, ― ասում էր Պրիմիտիվոն։ ― Դու թևերդ գցիր մեր ուսերին, իսկ մենք ոտքերդ կպահենք։
― Անոօգուտ է, ― ասում էր Ֆերնանդոն։ ― Այստեղ մի քարի ետև դրե՛ք ինձ ու գնացե՛ք։ Ես այստեղ ավելի օգտակար կլինեմ, քան վերևում։
― Իսկ եթե մեկնելու լինե՞նք, ― ասում էր Պրիմիտիվոն։
― Թողե՛ք այստեղ, ― ասում էր Ֆերնանդոն։ ― Սրանով էլ ի՞նչ մեկնել։ Ավելորդ տեղը ձի զբաղեցնել։ Այստեղ շատ լավ է։ Հիմա ուր որ է, կգան։
― Մենք կարող ենք քեզ վերև տանել, ― ասում էր գնչուն։ ― Դժվար չէ։
Բնական է, գնչուն շտապում էր, շտապում էր և Պրիմիտիվոն, բայց, այդուհանդերձ, նրանք Ֆերնանդոյին բերել էին, չէին թողել։
― Չէ՛, ― ասում էր Ֆերնանդոն։ ― Կմնամ։ Այստեղ լավ է։ Էլադիոն ի՞նչ եղավ։
Գնչուն մատը տարավ գլխին, ցույց տալու, թե որ մասում է եղել վերքը։
― Այստեղ, ― ասաց նա։ ― Քեզանից հետո։ Երբ ներխուժեցինք։
― Գնացե՛ք, ― ասաց Ֆերնանդոն։ Անսելմոն տեսնում էր, որ նա շատ է տանջվում։ Հիմա երկու ձեռքերը դրել էր որովայնին, գլուխը գցել էր ետ՝ ճամփեզրի թմբին, ոտները մեկնել էր առաջ։ Դեմքը գորշ գույն էր ստացել և քրտինքով էր պատվել։
― Թողե՛ք ինձ, խնդրում եմ, շնորհ արե՛ք, ― ասաց նա։ Աչքերը ցավից փակվել էին, շրթունքները թրթռում էին։ ― Ես այստեղ շատ լավ եմ։
― Ահա քեզ հրացան ու փամփուշտներ, ― ասաց Պրիմիտիվոն։
― Ի՞մն է, ― աչքերը փակ հարցրեց Ֆերնանդոն։
― Չէ, քոնը Պիլարի մոտ է, ― ասաց Պրիմիտիվոն։ ― Սա իմն է։
― Իմը կնախընտրեի, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Սովոր եմ նրան։
― Կբերեմ, ― ասաց գնչուն։ ― Առայժմ սա թող մնա։
― Այստեղ հարմար է, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Կամուրջն էլ աչքի առաջ, ճանապարհն էլ։ ― Աչքերը բացեց, նայեց կամրջին, հետո, երբ ցավը սաստկացավ, նորից փակեց։
Գնչուն ձեռքը խփեց իր գլխին ու բութ մատով նշան արեց Պրիմիտիվոյին, որ գնան։
― Մենք կվերադառնանք, ― ասաց Պրիմիտիվոն Ֆերնանդոյին և գնաց գնչուի ետևից, որն արագ բարձրանում էր զառիթափով։
Ֆերնանդոն պառկել էր ճամփեզրի սպիտակ ներկված մի քարի ետևը և գլուխը դրել թմբին։ Ոտքերը, որովայնի վիրակապված վերքին սեղմված ձեռքերը արևի տակ էին։ Գլուխը ստվերում էր։ Հրացանը դրված էր կողքին։ Երեք պահունակ փամփուշտ պսպղում էին արևի շողերի տակ։ Ձեռքի վրայով մի ճանճ էր քայլում, բայց վերքի ուժեղ ցավից ճանճի կծոցը չէր զգում։
― Ֆերնանդո, չոքած տեղից գոռաց Անսելմոն։ Նա լարի ծայրը օղակ էր արել ու գցել բազուկին։
― Ֆերնանդո, ― գոռաց երկրորդ անգամ։
Ֆերնանդոն աչքերը բացեց ու նայեց նրան։
― Ո՞նց են գործերը, ― հարցրեց Ֆերնանդոն։
― Շատ լավ, ― ասաց Անսելմոն։ ― Շուտով, մի քանի րոպեից կպայթեցնենք։
― Ուրախ եմ։ Եթե որևէ կարիք ունեք, ասա՛, ― ասաց Ֆերնանդոն և սաստկացող ցավից նորից փակեց աչքերը։
Անսելմոն գլուխը շրջեց ու նայեց կամրջի կողմը։
Ամսելմոն նայում էր, թե երբ կամրջի տակից դուրս կցցվի լարի կծիկը, հետո կերևա արևառ մազերով ու դեմքով Ingles֊ը, որ կձգվի ու իրեն կգցի կամրջի վրա։ Միաժամանակ նայում էր կամրջի մյուս ծայրին, արդյոք որևէ բան չի՞ գալիս։ Նա հիմա բոլորովին չէր վախենում, և այս ամբողջ օրը վախը ոչ մի անգամ վախ չէր զգացել։ Այնքան արագ ու բնական է լինում ամեն ինչ, մտածեց նա։ Ժամապահին ես չէի ուզում սպանել և տանջվում էի, բայց դա էլ արդեն անցավ։ Ո՞նց էր Ingles֊ն ասում, որ մարդ խփել, թե կենդանի՝ նույն բանն է։ Ես երբ որս էի անում, տրամադրությունս բարձրանում էր, ինձ մեղավոր չէի զգում։ Բայց երբ մարդ ես սպանում, նույն զգացողությունն ես ունենում, ինչ հասուն տարիքում եղբորդ խփելիս։ Բա որ ստիպված ես լինում մի քանի անգամ կրակելո՞ւ, որպեսզի սպանես։ Չէ՛, լավ է դրա մասին չմտածես։ Շատ ես տանջվում։ Ո՞նց էիր կնկա նման լաց լինելով վազում կամրջի երկայնքով։
Հիմա արդեն արել ես, վե՛րջ, թողության մասին հետո կմտածես, և՛ սրա համար, և՛ մյուս մեղքերիդ։ Իսկ ինչ վերաբերվում է հիմիկվան, ապա քեզ տրվել է այն, ինչ խնդրում էիր երեկ երեկոյան սարալանջով տուն վերադառնալիս։ Կռիվ է, էլ ուրիշ բանի մասին մի՛ մտածիր։ Հիմա եթե մեռնեմ էլ՝ ոչինչ։
Նա նայեց Ֆերնանդոյին, որը պառկել էր ճամփեզրին՝ ձեռքերը փորին, շրթունքները կապտած, աչքերը փակ։ Նա հեևում էր։ Եթե մեռնելու լինեմ, մտածեց Անսելմոն, թող լինի միանգամից։ Ուրիշ ոչինչ չեմ խնդրում, ո՛չ։ Միայն այդքան, միայն այդ։ Հասկանո՞ւմ ես։ Ուրիշ ոչինչ, ոչինչ և ոչ մի կերպ։ Տո՛ւր, ինչ խնդրում եմ, և այնուհետև վարվի՛ր, ինչպես որ հարմար ես գտնում։
Նա ականջ դրեց հեռու կիրճից եկող մարտի ձայներին և ասաց ինքն իրեն՝ այս օրն իսկապես նշանավոր է։ Ես այս օրը պետք է կարողանամ հասկանալ ու պատկերացնել։
Բայց սիրտն այլևս չէր ելնում, չէր թրթռում։ Ամեն ինչ անցել էր, ու մի հանգստություն էր իջել։ Հիմա, երբ լարի օղակած ծայրը հագցրել էր բազկին ու ձեռքով ամուր պահած չոքել էր ճամփեզրի քարի ետևը, նա իրեն մենակ չէր զգում, չուներ մենակության ոչ մի զգացում։ Նա դարձել էր մի ամբողջություն իր ձեռքի լարի, կամրջի և Ingles֊ի հետ, որը տակավին աշխատում էր կամրջի տակ, մի ամբողջություն տեղի ունեցող մարտերի հետ, Հանրապետության հետ։
Ո՛չ մի հուզմունք։ Չորսբոլորը հանգիստ էր, արևն ընկել էր վզին և ուսերին, և երբ չոքած տեղից գլուխը բարձրացրեց ու նայեց վերև՝ անամպ երկնքին, հետո գետակի մյուս ափին բարձրացած լեռների լանջերին, տխրություն իջավ վրան, բայց մենակություն չզգաց, ոչ էլ վախ։
Սարալանջին, պառկած մի ծառի ետև, Պիլարը հսկում էր կիրճից ձգվող ճանապարհին։ Լիցքավորված երեք հրացան կար մոտը, մեկը մեկնեց Պրիմիտիվոյին, հենց որ նա վեր ընկավ կողքը։
― Գնա՛ այնտեղ, այն ծառի ետևը, ― ասաց նրան։ ― Գնչո՛ւ, դու էլ ա՛յ, այնտեղ, ― մատնացույց արեց մի ուրիշ ծառ ներքևում։ ― Մահացա՞վ։
― Չէ՛, դեռ ոչ, ― ասաց Պրիմիտիվոն։
― Բախտներս չբերեց, ― ասաց Պիլարը։ ― Երկու հոգի էլ ունենայինք, այդ բանը չէր պատահի։ Ախր պիտի սողալով անցներ թեփի կույտի ետևը։ Այնտեղ ո՞նց է, հարմա՞ր է տեղը։
Պրիմիտիվոն գլխով արեց։
― Ingles֊ը որ կամուրջը պայթեցնի, կտորներն այստեղ չե՞ն հասնի, ― հարցրեց գնչուն ծառի ետևից։
― Չգիտեմ, ― ասաց Պիլարը։ ― Բայց Ագուստինի գնդացիրը շատ ավելի մոտ է, քան դու։ Եթե հասնելու լինեին, Ingles֊ը նրան այդքան մոտ չէր նստեցնի։
― Բայց ես հիշում եմ, որ գնացքը պայթեցնելիս շոգեքարշի լամպը գլխիս վրայով անցավ, իսկ կտորները ծիծեռնակների նման թռչում էին կողքովս։
― Ի՜նչ բանաստեղծական հիշողություններ ունես, ― ասաց Պիլարը։ ― Ծիծեռնակների նման։ Joder! Ասա եռման կաթսայի։ Լսի՛ր, գնչո՛ւ, դու քեզ այսօր լավ ես պահել։ Արի այնպես մի արա, որ վախին գերի մնաս։
― Լավ, լավ, հարցրեցի՝ իմանամ, եթե հասնելու են, թաքնվեմ ծառի ետևը, ― ասաց գնչուն։
― Ոնց որ կաս, այդպես էլ մնա, ― ասաց Պիլարը։ ― Քանի՞ հոգի սպանեցինք այսօր։
― Դե, հինգը՝ մենք։ Երկուսն էլ այստեղ։ Մեկն այնտեղ է։ Տեսնո՞ւմ ես, կամրջի մյուս ծայրին։ Խցիկի մոտ։ Նայի՛ր։ Տեսա՞ր։ ― Մատով ցույց տվեց։ ― Ութն էլ ներքևը, Պաբլոյի մոտ։ Ես այնտեղ հետախուզության եմ եղել, Ingles֊ն էր ուղարկել։
Պիլարն ինչ֊որ բան մռթմռթաց, հետո կատաղած ասաց․
― Այդ Ingles֊ն ի՞նչ է անում։ Ի՞նչ է համը հանում այդ կամրջի տակ։ Կամուրջ շինելո՞ւ է գնացել, թե՞ քանդելու։ Vaya mandanga.<ref>Հայհոյանք (իսպ․)։</ref>
Գլուխը բարձրացրեց ու նայեց քարի ետևը չոքած Անսելմոյին։
― Հե՛յ, vijeo, ― գոռաց։ ― Քո այդ կեղտոտ Ingles֊ն ո՞ւր մնաց։
― Համբերի՛ր, կի՛ն, ― պատասխանեց Անսելմոն՝ լարը զգույշ և ամուր պահած ձեռքում։ ― Վերջացնում է։
― Բայց ինչո՞ւ, ասա, ի սեր ամենավերջին պոռնիկի, ասա, ինչո՞ւ է ձգձգում։
― Es muy concienzudo,<ref>Շատ բարեխիղճ է (իսպ․):</ref> ― գոռաց Անսելմոն։ ― Դա գիտական գործ է։
― Ես քո այդ գիտության կաթը, ― կատաղեց Պիլարը որպես իսկական գնչու։ ― Այդ կեղտոտ մռութը թող շուտ պայթեցնի, պրծնենք։ Մարիա՜, ― գոռաց իր խռպոտ ձայնով՝ շրջվելով դեպի վեր՝ անտառի կողմը։ ― Քո Ingles֊ը․․․ ― Եվ ամենակեղտոտ հայհոյանքների մի տարափ տեղաց Ջորդանի և կամրջի տակ նրա ենթադրյալ գործունեության հասցեին։
― Հանգստացի՛ր, կի՛ն, ― գոռաց Անսելմոն ճանապարհից։ ― Գիտե՞ս ինչ հսկայական աշխատանք է անում։ Հիմա, ուր որ է կվերջացնի։
― Գրողը դրան, ― մոլեգնում էր Պիլարը։ ― Թող արագ վերջացնի, դա է կարևոր։
Հենց այդ պահին Պաբլոյի գնացած կողմից կրակոցներ լսվեցին։ Պիլարը դադարեցրեց հայհոյանքներն ու ականջ դրեց։
― Ա՛յ, ― ասաց նա։ ― Ա՛յ։ Ա՛յ, ասում էի։ Ահա՛։
Ռոբերտ Ջորդանը լսեց կրակոցները, երբ մի ձեռքով բարձրացրել էր կծիկը և ձգվում էր վերև։ Ծնկերն արդեն դրել էր կամրջի երկաթյա եզրին և ձեռքով կառչել էր ճաղերից, երբ լսեց գնդացրի կրակոցները։ Դա Պաբլոյի ավտոմատի ձայնը չէր։ Կանգնեց, անցավ ճաղերի վրայով և կծիկն արագ ետ տալով՝ կամրջի բազիրքի երկայնքով գնաց դեպի ճանապարհը։
Լսում էր կրակոցները և քայլում, ամեն կրակոցի հետ զգում էր, թե ինչպես է կծկվում ստամոքսը, ինչպես է ձգվում ստոծանին։ Կրակոցները մոտենում էին, քայլելիս նայեց ետ, ճանապարհին, ոլորանի վրամ ո՛չ մեքենաներ էին երևում, ո՛չ տանկ, ո՛չ էլ մարդիկ։ Տարածության կեսը կտրել էր, իսկ ճանապարհը մաքուր էր տակավին։ Մաքուր էր, երբ կտրել էր տարածության երեք քառորդը։ Մաքուր էր, երբ լարը զգուշությամբ, որպեսզի որևէ բանի չասռի, անցնում էր ժամապահի խցիկի ետևով։ Ոտքը դրել էր ճանապարհին, և ներքևում ոչինչ չէր երևում տակավին, հետո սկսեց ճամփեզրի համարյա լցված առվակի երկայնքով ետ֊ետ գնալ, ինչպես եզրային խաղացողները, երբ ֆուտբոլի գնդակը երկար փոխանցումով ուղարկում են իրենց կողմը։ Լարը քիչ֊քիչ ձգելով հասել էր համարյա Անսելմոյին դիմացի քարին, իսկ ներքևում ճանապարհը մաքուր էր տակավին։
Հետո լսեց ճանապարհով ցած եկող բեռնատարի աղմուկը, ուսի վրայով նայեց, մեքենան սարալանջի կողքով իջնում էր, մի անգամ էլ լարը փաթաթեց ձեռքի վրա, «Պայթեցրու» գոռաց Անսելմոյին, կրունկները դեմ տվեց գետնին, մարմինը ետ գցեց, մի անգամ ևս լարը փաթաթեց ձեռքին ու ձգեց։ Վերևից լսվում էր բեռնատարի աղմուկը, դիմացը՝ ճանապարհին, ժամապահի դիակն էր ընկած, փոքր֊ինչ այն կողմ կամուրջն էր, ավելի հեռու՝ ճանապարհը, որտեղ ոչինչ չէր երևացել տակավին։ Հետո թնդյուն լսվեց, և կամրջի միջին հատվածը փշրվող ալիքի նման ծառացավ, և նա զգաց, թե ինչպես պայթյունից առաջացած քամին խփեց դեմքին, երբ գլուխը ձեռքերով ծածկված երեսնիվայր պառկեց առվակի մեջ։ Նա չտեսավ, թե ինչպես փուլ եկավ կամրջի ծառացած հատվածը, առավ միայն ծանոթ սուր հոտը, որ տարածվեց, և լսեց պողպատյա բեկորների տարափը։
Բեկորների տարափի դադարից հետո ողջ էր տակավին, բարձրացրեց գլուխը և նայեց կամրջին։ Միջին հատվածը փուլ էր եկել։ Պողպատյա ձողակառույցի ծռմռված ծայրերը փայլում էին, ճանապարհը ծածկված էր բեկորներով։ Մի հարյուր մետր վերև բեռնատարը կանգ էր առել։ Վարորդն ու երկու ուղեկիցները վազում էին դեպի ջրատարը։
Ֆերնանդոն դեռ պառկած էր ճանապարհի եզրին և դեռ շնչում էր։ Ձեռքերը թույլ ընկած էին կողքերին, մատները չռվել էին։
Անսելմոն երեսնիվայր պառկած էր ճամփեզրի սպիտակեցրած քարի ետևը։ Ձախ ձեռքը ծալված մնացել էր գլխի տակը։ Աջը ձգված էր առաջ։ Լարի օղակը աջ բազկին էր տակավին։ Ռոբերտ Ջորդանը վեր կացավ, անցավ ճանապարհը, չոքեց ծերունու կողքին և համոզվեց, որ մահացած է։ Չշրջեց նրան իմանալու համար, թե որ մասին է դիպել պողպատի բեկորը։ Մահացած էր, և վերջ։
Մահացած շատ փոքր է թվում, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Փոքր էր թվում և ալեհեր, տեսնես, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը, ո՞նց էր շալակած տանում այդ ծանր֊ծանր բեռները, եթե սա է նա իրականում։ Հետո նայեց նախրապանի նեղ շալվարի տակ ձգված նրա սրունքներին, ազդրերին, նայեց ոտքերի պարանե ներբանով կոշիկներին, հետո վերցրեց հրացանը, երկու դատարկ ուսապարկերը, գնաց Ֆերնանդոյի մոտ, վերցրեց նաև նրա հրացանը։ Քայլելիս քացով խփեց ճանապարհին ընկած պողպատյա մի բեկորի, հետո հրացանները գցեց ուսին ու, փողերից բռնած, սկսեց սարալանջով անտառ բարձրանալ։ Ետ չնայեց, ոչ էլ կամրջից այն կողմ՝ ճանապարհին։ Ներքևում, ճանապարհի ոլորանից դենը, հրաձգությունը տակավին շարունակվում էր, բայց նա այլևս ուշադրություն չդարձրեց դրան։
Տրինիտրոտոլուլի ծխից հազում էր, զգում էր, որ ամբողջ մարմինը ընդարմացել է։
Հրացաններից մեկը դրեց Պիլարի կողքին։ Կինը նայեց և տեսավ, որ կողքին վերստին երեք հրացան կա։
― Շատ հեռու եք եկել, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ճանապարհի վրա հիմա մի բեռնատար է կանգնած, բայց այստեղից չի երևում։ Նրանց թվաց, թե ինքնաթիռները ռմբակոծեցին։ Պետք է իջնել։ Ես գնում եմ Ագուստինի հետ Պաբլոյին ծածկելու։
― Իսկ ծերո՞ւկը, ― հարցրեց կինը՝ հայացքն ուղղած Ռոբերտ Ջորանի դեմքին։
― Սպանվեց։
Թոքերը բերանը գալով նորից հազաց և թքեց գետնին։
― Կամուրջդ պայթեցվեց, Ingles, ― ասաց Պիլարն ու նայեց նրան։ ― Մի՛ մոռացիր դա։
― Ես ոչ մի բան չեմ մոռանում, ― ասաց նա։ ― Հզոր ձայն ունես, ― ասաց Պիլարին։ ― Լսում էի ներքևում։ Դե հիմա Մարիային գոռա՛, որ ես ողջ֊առողջ եմ։
― Սղոցարանում երկու հոգի կորցրինք, ― ասաց Պիլարը, փորձելով նրան հասկացնել։
― Տեսա, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ինչ֊որ հիմարությո՞ւն եք արել։
― Գիտե՞ս, Ingles, գնա՛, ես քո, ― ասաց Պիլարը։ ― Ֆերնանդոն և Էլադիոն մարդ էին, մեզ նման։
― Ինչո՞ւ չես գնում ձիերի մոտ, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Այստեղ ինքս կարող եմ ծածկել, քեզնից լավ։
― Դու պետք է գնաս Պաբլոյին ծածկես։
― Ես քո Պաբլոյի։ Mierda֊յով թող ծածկվի։
― Ո՛չ, Ingles։ Նա վերադարձավ։ Լավ էլ կռվում էր ներքևում։ Չէի՞ր լսում։ Հիմա էլ կռվում է դեռ։ Երևի վիճակը ծանր է։ Չե՞ս լսում։
― Կծածկեմ։ Բայց ես ձեր բոլորի։ Քո՛ էլ, Պաբոլյի՛ էլ։
― Ingles, ― ասաց Պիլարը։ ― Հանդարտվի՛ր։ Ես այս գործում քեզ հետ եմ եղել, եղել եմ այնպես, ինչպես ոչ ոք չէր լինի։ Պաբլոն քեզ վատություն արեց, բայց հիմա վերադարձել է։
― Եթե պայթուցիչս լիներ, ծերուկը չէր սպանվի։ Ես այստեղից կարող էի պայթեցնել։
― Եթե, եթե, եթե․․․ ― ասաց Պիլարը։
Կամրջի փուլ գալուց հետո, երբ բարձրացել էր պառկած տեղից, չոքել ու տեսել էր սպանված Անսելմոյին, զգացել էր, որ ցասումը, դատարկությունն ու ատելությունը տիրեցին իրեն և հիմա էլ բաց չէին թողնում տակավին։ Չէր կարողանում ազատվել նաև հուսահատության այն զգացումից, որն առաջանում է վշտից, ցավից և վեր է ածվում ատելության ու զինվորին զինվոր պահում։ Հիմա, երբ գործն արել֊վերջացրել էր, իրեն բոլորովին մենակ էր զգում, և ընկճված, և ատում էր բոլորին, ում տեսնում էր։
― Եթե ձյուն չգար, ― ասաց Պիլարը։ Եվ հետո, դանդաղ, ոչ միանգամից, ինչպես ֆիզիկական լիցքաթափման ժամանակ (ասենք եթե կինը ձեռքը գցեր վզովը), հանգիստ դատելով սկսեց հաշտվել վիճակի հետ, և ատելությունը տեղի տվեց, ընկրկեց։ Ձյունը։ Անշուշտ։ Դա էր պատճառը։ Ձյունը։ Մյուսների պատճառը դա դարձավ։ Ահա մի անգամ ևս դու տեսնում ես երևույթներն այնպես, ինչպես ուրիշները, մի անգամ ևս ազատագրվեցիր ինքդ քեզնից, հենց այդ է, որ պիտի անես պատերազմում, պիտի ինքդ քեզնից ազատագրվես։ Պատերազմում չի կարող ինքնություն լինել։ Եսդ պետք է կորչի։ Եվ եսը կորցնելու ընթացքի մեջ լսեց Պիլարի ձայնը․
― Սորդոն․․․
― Ի՞նչ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Սորդոն․․․
― Այո, ― ասաց նա, հետո ինչ֊որ ժպիտի նմանվող բան գծագրվեց դեմքին, ծամածռված, ջղաձիգ մի ժպիտ։ ― Մոռացի՛ր այն, ինչ ասացի։ Ես իրավացի չէի։ Ների՛ր ինձ, կի՛ն։ Այս գործը ոնց որ իրար հետ սկսել ենք, այդպես էլ իրար հետ կվերջացնենք։ Կամուրջն էլ, ինչպես ասացիր, պայթեցրել ենք։
― Այո՛։ Ընդունիր ամեն ինչ այնպես, ինչպես որ կա։
― Դե ես գնամ Ագուստինի մոտ։ Գնչուին ասա թող ավելի ցած գնա, այնպես լինի, որ հսկի ճանապարհը։ Հրացանները տուր Պրիմիտիվոյին, իսկ դու այս maguina֊ն վերցրու։ Սպասիր ցույց տամ, թե ոնց ես կրակելու։
― Maquina֊դ քեզ պահիր, ― ասաց Պիլարը։ ― Մենք այստեղ երկար չենք մնալու։ Պաբլոն հիմա կգա ու մենք կգնանք։
― Ռաֆայե՛լ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը, ― ցած արի, մոտս։ Ա՛յ, այստեղ։ Լավ է։ Տեսնո՞ւմ ես դրանց, ջրատարի անցքից դուրս են գալիս։ Այնտեղ, բեռնատարից վերև։ Մոտենում են բեռնատարին։ Դե մեկնումեկին խփի՛ր։ Նստի՛ր։ Մի՛ շտապիր։
Գնչուն ուշադիր նշան բռնեց ու կրակեց, և երբ փակաղակի ձգանը քաշեց ու դատարկ պարկուճներն սկսեցին թափվել կողքին, Ռոբերտ Ջորդանն ասաց․
― Չեղավ։ Ժայռին ես կրակում։ Տեսնո՞ւմ ես, փոշի է բարձրանում։ Ավելի ցած պահիր, երկու ոտնաչափ։ Հիմա ուշադիր կրակիր։ Վազում են։ Լավ է։ Sogue tirando:<ref>Դե կրակիր (իսպ․):</ref>
― Մեկին խփեցի, ― ասաց գնչուն։
Ջրատարի և բեռնատարի միջև ընկած տարածության մեջտեղում մեկն ընկավ։ Մյուս երկուսը կանգ չառան, որպեսզի քաշեն֊տանեն նրան։ Վազեցին ու թաքնվեցին ջրատարի անցքում։
― Դրա վրա այլևս մի՛ կրակիր, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Կրակիր բեռնատարի առջևի դողին։ Վրիպես էլ, ոչինչ, շարժիչին կխփես։ Լավ է։ ― Հեռադիտակն հանեց ու սկսեց նայել։ ― Մի քիչ ցած։ Լավ է։ Հիանալի ես կրակում, գրողը տանի։ Mucho! Mucho! Հիմա կրակիր ռադիատորի կափարիչին։ Ռադիատորին, որ մասին ուզում է լինի։ Այ տղա, դու չեմպիոն ես։ Դե հիմա տես։ Չթողնես, որ ոչ մի բան այ այդ կետից առաջ անցնի։ Տեսնո՞ւմ ես։
― Մի տես ոնց եմ դիմացի ապակուն խփում, ― երջանիկ ասաց գնչուն։
― Պետք չէ։ Բեռնատարն արդեն շարքից դուրս է եկել, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Էլ մի՛ կրակիր, մինչև որևէ բան վերևից չգա։ Կկրակես, երբ գա հասնի ջրատարի դիմացը։ Ջանա վարորդին խփել։ Հետո արդեն բոլորդ իրար հետ կսկսեք կրակել, ― ասաց Պիլարին, որը Պրիմիտիվոյի հետ զառիթափով իջել եկել էր իրենց մոտ։ ― Հրաշալի դիրք է։ Այս մի թևն ապահով է, տեսնում ես, չէ՞, այս սարավանդի կողմից ոչ մի վտանգ չի կարող լինել։
― Դե վերջ տո՛ւր, գնա՛ Ագուստինի մոտ, տեսեք ինչ եք անում, ― ասաց Պիլարը։ ― Ձեռ քաշի՛ր քո այդ դասախոսություններից։ Ես այս տեղերին լավ ծանոթ եմ։
― Պրիմիտիվոյին նստեցրու այնտեղ, վերևում, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Այնտեղ։ Տեսնո՞ւմ ես, ծերո՛ւկ։ Սարավանդի այս կողմը։
― Թող գնա՛, ― ասաց Պիլարը։ ― Գնա՛, Ingles: Գիտելիքներդ քեզ պահիր։ Այստեղ ամեն ինչ պարզ է։
