Changes

[[Կատեգորիա:Ռեզո ԳաբրիաձեինԱրձակ]]

:Ինֆանտեւին նկատեցին մեկենԹե երբվանի՞ց էր Ինֆանտեւն աշխատանքի անցել այդ գիտահետազոտական ինստիտուտում, երբ ոչ ոք չգիտեր, թեկուզ այն պատճառով, որ այդ կարգի տեղեկություններ տրամադրելը հենց նրա մենաշնորհն էր։ Թվում էր, թե նա միշտ այստեղ է աշխատել։ Մի տեսակ տարօրինակ էր, սակայն նրան ընհանրապես ոչ ոք չէր նկատում ու չէր հիշում բոլոր այս երկարուձիգ տարիներին։ Ասում էին, թե նա բաժնի վարիչ դարձավ։ գիտի՛ իր գործը։ 

:Հենց այդ ժամանակ էլ սկսեցին կարծիք կազմել Ինֆանտեւի՝ կնոջ հետ ունեցած հարաբերությունների մասին։ Չէ՞ որ կինը ծառայում էր նույն ԳՀԻ֊ումԻնֆանտեւին նկատեցին մեկեն, ճիշտ է, վաղուց՝ պատերազմից անմիջապես հետո եւ ոչ երկար։  Բայց հին սերունդը շեշտակիորեն թոշակի էր անցնում եւ արդեն վատ էլ հիշում էր։  Հիշում էին, որ Ինֆանտեւից ջահել էր, բարալիկ, լավիկն էր, սեւուկ եւ էլի մի մանրուք՝ որ կլոր ականջօղեր էր կրում՝ գնչուհու պես։ Հիշում էին, որ երբ նա ուրախ էր, աշխույժ, թեեւ կարծես մի առանձին բան չուներ, որի համար նրան կարելի լիներ պարսավել։ Որեւէ ավելի էական բան թերեւս չկար էլ․ չէին նկատել։ Մանավանդ որ այն ժամանակից ի վեր նրան ոչ ոք չէր տեսել, ու թե ինչպիսին էր դարձել այժմ՝ ոչ ոք չգիտեր։ :Ի դեպ, գնալով հո չե՞նք ջահելանում․․․բաժնի վարիչ դարձավ։ 

:Մի խոսքովՀենց այդ ժամանակ էլ սկսեցին կարծիք կազմել Ինֆանտեւի՝ կնոջ հետ ունեցած հարաբերությունների մասին։ Չէ՞ որ կինը ծառայում էր նույն ԳՀԻ֊ում, ցավում ճիշտ է, վաղուց՝ պատերազմից անմիջապես հետո եւ ոչ երկար։  Բայց հին սերունդը շեշտակիորեն թոշակի էր անցնում եւ արդեն վատ էլ հիշում էր։  Հիշում էին, որ ժամանակին ուշադիր չէին գտնվել։ ՈրովհետեւԻնֆանտեւից ջահել էր, աշխատակիցների տեսակետի համաձայնբարալիկ, Ինֆանտեւի հարաբերությունները կնոջ հետ լավ չէին։ Այս մասին կարելի լավիկն էր դատել թեկուզեւ ըստ նրա, թե ինչպես էր հեռախոսում կնոջ հետ։ Նախեւառաջ՝ նրա հետ «դուք»֊ով էր խոսում սեւուկ եւ անվանում էլի մի մանրուք՝ որ կլոր ականջօղեր էր Նատալյա Վլադիմիրովնա։ Երկրորդ՝ նրա պատասխանները կցկտուր կրում՝ գնչուհու պես։ Հիշում էին ու կոպիտ․ «Է՞լ ին կա։ Ոչ, որ նա ուրախ էր, աշխույժ, թեեւ կարծես մի առանձին բան չուներ, որի համար նրան կարելի լիներ պարսավել։ Որեւէ ավելի էական բան թերեւս չկար էլ․ չէին նկատել։ Մանավանդ որ այն ժամանակից ի վեր նրան ոչոք չէր տեսել, ոչ։ Զբաղված եմ։ Այո։ Այո»։ Երրորդ՝ վատ էին։ ու թե ինչպիսին էր դարձել այժմ՝ ոչ ոք չգիտեր։ Ի դեպ, գնալով հո չե՞նք ջահելանում…

:Կուզենային ավելին իմանալՄի խոսքով, սակայն Ինֆանտեւը բնույթով բավական մռայլ ու մենակ մարդ էր եւ որեւէ մեկի ցավում էին, որ ժամանակին ուշադիր չէին գտնվել։ Որովհետեւ, աշխատակիցների տեսակետի համաձայն, Ինֆանտեւի հարաբերությունները կնոջ հետ չէր անկեղծանում։ Ժամանակին ի՞նչ լավ չէին։ Այս մասին կարելի էր անցել նրանց միջեւդատել թեկուզեւ ըստ նրա, որ հանգեցրել թե ինչպես էր ահա այսպիսի հետեւանքների՝ մնում հեռախոսում կնոջ հետ։ Նախեւառաջ՝ նրա հետ «դուք»֊ով էր գուշակել միայն։ խոսում եւ անվանում էր Նատալյա Վլադիմիրովնա։ Երկրորդ՝ նրա պատասխանները կցկտուր էին ու կոպիտ․ «Է՞լ ին կա։ Ոչ, ոչ, ոչ։ Զբաղված եմ։ Այո։ Այո»։ Երրորդ՝ վատ էին։ 

:Մի անգամ Ինֆանտեւի օվկիանոսային սեղանին հնչեց հեռախոսազանգը, եւ Ինֆանտեւը ծանրումեծ վերցնելով լսափողը, հանկարծ բացարձակապես փոխվեց ու ասաց․ «Հա, Նատա․․․ Ինչպե՞ս ես քեզ զգում․․․ Հիմա կգամ․․․», ― ու տեղնուտեղը հավաքվեց, եւ, ոչ մեկի ոչինչ չասելով, աճապարեց դուրս։ Նրա սենյակում նստած այցելուները սաստիկ անհանգստացան։ Լուրն ակնթարթորեն տարածվեց ԳՀԻ֊ում։ Եվ այն ժամանակ բոլորն անխտիր, մտաբերեցին,  որ Ինֆանտեւը վերջերս փոխված էր։ Արդեն Բայց օրերից մի ամիս կլինի, չէ՝ երկու, չէ՝ մեկուկես, լավ հիշում եմ, երբ մենք խմբով թատրոն էինք գնում․․․ Այսինքն պարզապես զարմացել էին, թե ինչպես միանգամից գլխի չէին ընկել։ Չէ՞ որ վերջին ամսվա ընթացքում նա այնքան հաճախ էր տեղից պոկվում ու անհետանում աշխատանքային օրվա կեսին։ Մյուսներն ասում էին, թե Ինֆանտեւը միշտ էլ ծածկամիտ է եղել, եւ տարօիրնակ բան չկա։ Երրորդներն էլ՝ թե խղճում են նրան՝ այդպիսի վիշտ․․․ Թեպետ ի՞նչ վիշտ՝ դեռեւս չգիտեին էլ։ օր այդ գուշակությունները եւս միանգամայն անկարեւոր դարձան։ 

:Այսպիսին Մի անգամ Ինֆանտեւի օվկիանոսային սեղանին հնչեց հեռախոսազանգը, եւ Ինֆանտեւը ծանրումեծ վերցնելով լսափողը, հանկարծ բացարձակապես փոխվեց ու ասաց․ «Հա, Նատա… Ինչպե՞ս ես քեզ զգում… Հիմա կգամ…», ― ու տեղնուտեղը հավաքվեց, եւ, ոչ մեկի ոչինչ չասելով, աճապարեց դուրս։ Նրա սենյակում նստած այցելուները սաստիկ անհանգստացան։ Լուրն ակնթարթորեն տարածվեց ԳՀԻ֊ում։ Եվ այն ժամանակ բոլորն անխտիր, մտաբերեցին,  որ Ինֆանտեւը վերջերս փոխված էր։ Արդեն մի ամիս կլինի, չէ՝ երկու, չէ՝ մեկուկես, լավ հիշում եմ, երբ մենք խմբով թատրոն էինք գնում… Այսինքն պարզապես զարմացել էին, թե ինչպես միանգամից գլխի չէին ընկել։ Չէ՞ որ վերջին ամսվա ընթացքում նա այնքան հաճախ էր պատկերը կողքից։ տեղից պոկվում ու անհետանում աշխատանքային օրվա կեսին։ Մյուսներն ասում էին, թե Ինֆանտեւը միշտ էլ ծածկամիտ է եղել, եւ տարօիրնակ բան չկա։ Երրորդներն էլ՝ թե խղճում են նրան՝ այդպիսի վիշտ… Թեպետ ի՞նչ վիշտ՝ դեռեւս չգիտեին էլ։ 

:Իսկ դժբախտությունն այն Այսպիսին էր, որ Ինֆանտեւի կինը կրծքի քաղցկեղ ուներ։ Դա հայտնի դարձավ դեռեւս կես տարի առաջ։ :Ինֆանտեւը հասկանում էր, որ դա ոչ միայն ցավոտ ու վտանգավոր, այլեւ կանանց համար մեկ ուրիշ, առավել ծանր մի բան է։ :Նա խղճում էր կնոջը, եւ երբ վերջինս վիրահատությունից հետո տուն վերադարձավ, ջանաց այնպես անել, որ նա, որքան հնարավոր է, շուտ մոռանա կրածը։ Նա յուրովի էր հասկանում դա․ ջանում էր կնոջը թույլ չտալ որ սա թթվի ու սեւեռվի հիվանդության վրա, եւ այդ պատճառով իրեն այնպես էր պահում, ասես ոչինչ չէր պատահել։ պատկերը կողքից։ 

:Կինն առաջվա պես պետք է տնտեսությամբ զբաղվեր։ Եվ եթե նա տեսնում Իսկ դժբախտությունն այն էր, որ Ինֆանտեւի կինը նստած է անջատված, թեւաթափկրծքի քաղցկեղ ուներ։ Դա հայտնի դարձավ դեռեւս կես տարի առաջ։ Ինֆանտեւը հասկանում էր, նայում որ դա ոչ միայն ցավոտ ու չի տեսնումվտանգավոր, ապա տեղնուտեղը որեւէ այլեւ կանանց համար մեկ ուրիշ, առավել ծանր մի բան է։ Նա խղճում էր բստրում նրան զբաղեցնելու կամ շեղելու համար։  «Կոճակս կարեք»կնոջը, ― ասում էր եւ երբ վերջինս վիրահատությունից հետո տուն վերադարձավ, ջանաց այնպես անել, որ նա օրինակ։  Բայց, իհարկեորքան հնարավոր է, այս պարագայում էական դեր շուտ մոռանա կրածը։ Նա յուրովի էր խաղում նաեւ բազմամյա կարգուկանոնը պահպանելու ցանկությունը։ Ի դեպհասկանում դա․ ջանում էր կնոջը թույլ չտալ որ սա թթվի ու սեւեռվի հիվանդության վրա, ամեն իինչ չէեւ այդ պատճառով իրեն այնպես էր պահում, որ նախկինի պես նույնությամբ հաջողվում էր։ ասես ոչինչ չէր պատահել։ 

:Օրինակ՝ Ինֆանտեւը կնոջից թաքցրել Կինն առաջվա պես պետք է տնտեսությամբ զբաղվեր։ Եվ եթե նա տեսնում էր, որ աղջիկը հեռացել կինը նստած է բուհ֊ից։ Նա գիտերանջատված, թե որքան կարեւոր է դա կնոջ համար։ :Առաջ նա երբեք որեւէ բան չէր թաքցնի միայն այն նկատառումովթեւաթափ, թե դա կարող է ցավ պատճառել կնոջընայում ու չի տեսնում, թե անհրաժեշտ է խնայել ապա տեղնուտեղը որեւէ բան էր բստրում նրանզբաղեցնելու կամ շեղելու համար։  «Կոճակս կարեք», բայց այժմ թաքցրեց։ Եվ ոչ միայն իր ջահելության― ասում էր նա օրինակ։  Բայց, այլեւ հենց այդ պատճառով աղջիկը չէր հասկանում ընտանեկան վիշտը։ Բայց Ինֆանտեւին հատկապես շվարեցնում իհարկե, այս պարագայում էական դեր էր այնխաղում նաեւ բազմամյա կարգուկանոնը պահպանելու ցանկությունը։ Ի դեպ, որ ամեն ինչ միանգամից եղավ՝ թե՛ կինըիինչ չէ, թե՛ աղջիկը։ որ նախկինի պես նույնությամբ հաջողվում էր։ 

:Իսկ հետո կինն այնքան վատ Օրինակ՝ Ինֆանտեւը կնոջից թաքցրել էր, որ սույն՝ «ամեն ինչ՝ առաջվա պես եւ թույլ չտալաղջիկը հեռացել է բուհ֊ից։ Նա գիտեր, որ անձկության մեջ ընկնի» մեթոդը դադարեց գործելթե որքան կարեւոր է դա կնոջ համար։ Առաջ նա երբեք որեւէ բան չէր թաքցնի միայն այն նկատառումով, եւ թե դա կարող է ցավ պատճառել կնոջը, թե անհրաժեշտ է խնայել նրան, բայց այժմ թաքցրեց։ Եվ ոչ միայն իր ջահելության, այլեւ հենց այդ պատճառով աղջիկը չէր հասկանում ընտանեկան վիշտը։ Բայց Ինֆանտեւին հատկապես շվարեցնում էր այն, որ ամեն ինչ միանգամից եղավ՝ թե՛ կինը դարձյալ հիվանդանոց ընկավ։ , թե՛ աղջիկը։ 

:Այնտեղ այլեւս ոչինչ չձեռնարկեցին։ Եվ շուտով Ինֆանտեւն աղջկա հետ գնաց Նատալյա Վլադիմիրովնային տուն բերելու։ :Նատալյա Վլադիմիրովնան ոչ մի կերպ չհամաձայնվեց մենքենա նստել․ դրա հոտից նա շնչահեղձ էր լինում։ Կարճ ասած՝ թոքերի վարատում։ Եվ նրանք ոտքով եկան։ Ճանապարհը եկար Իսկ հետո կինն այնքան վատ էր , որ սույն՝ «ամեն ինչ՝ առաջվա պես եւ նրանք՝ աղջիկն ու ինքըթույլ չտալ, կնոջ թեւատակերից բռնած բերեցին մինչեւ տուն։ Պարզկա օր էր, սառնամանիքոր անձկության մեջ ընկնի» մեթոդը դադարեց գործել, եւ պարզ, մոխրագույն երկնքից թափվում էին նոսր, հատուկենտ փաթիլներով թեթեւ ձյունը։ կինը դարձյալ հիվանդանոց ընկավ։ 

:Հետո․․․ Նատաշա, Նատա, դու․․ Այնտեղ այլեւս ոչինչ չձեռնարկեցին։ Եվ շուտով Ինֆանտեւն աղջկա հետ գնաց Նատալյա Վլադիմիրովնային տուն բերելու։ Նատալյա Վլադիմիրովնան ոչ մի կերպ չհամաձայնվեց մենքենա նստել․ դրա հոտից նա արդեն վեր չէր կենում անկողնուց։ Աղջիկն ամեն առավոտ ինչ֊որ տեղ շնչահեղձ էր գնում․ ինստիտուտ՝ մայրիկի համար։ Իսկ Ինֆանտեւըլինում։ Կարճ ասած՝ թոքերի վարատում։ Եվ նրանք ոտքով եկան։ Ճանապարհը եկար էր եւ նրանք՝ աղջիկն ու ինքը, Ինֆանտեւը․․․ նա՝ ցածրահասակկնոջ թեւատակերից բռնած բերեցին մինչեւ տուն։ Պարզկա օր էր, նիհարսառնամանիք, սղալածեւ պարզ, մոխրագույն, գրեթե ճերմակած մազերով ու պայծառ դատարկ աչքերով․ Նատաշա, Նատ․․․ դու․․․, ― լսում երկնքից թափվում էիննոսր, թե ինչպես է նա խոսում հեռախոսով ու պոկվում տեղից՝ հիմա՛, հիմա՛։ Իհարկե, արդեն ոչ մի կերպ չէր կարելի, չէր հաջողվելու այնպես անել, որ կինը չզգա, որ հիվանդ է, չքմեղանալ՝ իբր ամեն ինչ առաջվանն է։ Նատաշա՛, Նա՛տ, դո՛ւ․․․ հատուկենտ փաթիլներով թեթեւ ձյունը։ 

:Նրան թաղեցին քաղաքի ամենալավ գերեզմանատանը։ Այն վաղուց արդեն ասես թանգարան լինիՀետո… Նատաշա, եւ թաղումներ այնտեղ բացառիկ դեպքերում են կատարվում։ Ինֆանտեւի կապերը բավեցին գործը գլուխ բերել։ Այս գերեզմանատունը լճի վերեւում է՝ սոճու ծառերի մեջ կորած բլրաշատ բարձր ափին։ Ու արանքում՝ շիրիմներՆատա, շիրիմներ․․․ դու․․ նա արդեն վեր չէր կենում անկողնուց։ Աղջիկն ամեն առավոտ ինչ֊որ տեղ էր գնում․ ինստիտուտ՝ մայրիկի համար։ Իսկ բլրի գագաթին՝ հին տաճարն է։ Սա հիանալի գերեզմանոց է․ բնավ էլ ճնշող տպավորություն չի թողնումԻնֆանտեւը, նույնիսկ ինչ֊որ կենդանիԻնֆանտեւը… նա՝ ցածրահասակ, թե՞ պայծառնիհար, տրտումսղալած, գուցե անգամ ուրախ ազդեցություն է թողնում այցելուի վրա։ Եվ որ կարեւոր է՝ գերեզմանները թեպետ շատ մոտ ենմոխրագույն, սակայն չեն փակում տեսադաշտըգրեթե ճերմակած մազերով ու պայծառ դատարկ աչքերով․ Նատաշա, չեն խցանումՆատ… դու…, այլ իջնում են զառիթափն ի վար։ Եվ ամբողջ տեսարանը՝ դարատափը― լսում էին, սոճիները, լիճը եւ դրան հանդիպակաց անտառոտ հեռավոր ափն թե ինչպես է նա խոսում հեռախոսով ու աջ կողմի անկարգելային կայմը նույնիսկ ավելի շուտ են աչքի զարնումպոկվում տեղից՝ հիմա՛, քան տապանաքարերը։ Իսկ եթե երկինքը մաքուր էհիմա՛։ Իհարկե, եւ արեւ էարդեն ոչ մի կերպ չէր կարելի, եւ սոճիները աղմկում ենչէր հաջողվելու այնպես անել, եւ ջրում արտացոլվում են ամպի քուլաները՝ ուրեմն՝ մահ չկա էստեղ։ Եվ արեւը մայր որ կինը չզգա, որ հիվանդ է մտնում այն հեռավոր ափից անդին, եւ նրա արդեն հորիզոնական շողերը լուսավորում են դարատափըչքմեղանալ՝ իբր ամեն ինչ առաջվանն է։ Նատաշա՛, բոլոր տապանաքարերըՆա՛տ, ողջ գերեզմանատունը մինչեւ վերջալույս։ դո՛ւ… 

:Նրան թաղեցին քաղաքի ամենալավ գերեզմանատանը։ Այն վաղուց արդեն ասես թանգարան լինի, եւ թաղումներ այնտեղ բացառիկ դեպքերում են կատարվում։ Ինֆանտեւի կապերը բավեցին գործը գլուխ բերել։ Այս տեղը մի տեսակ լուսավոր գերեզմանատունը լճի վերեւում է՝ սոճու ծառերի մեջ կորած բլրաշատ բարձր ափին։ Ու արանքում՝ շիրիմներ, շիրիմներ… Իսկ բլրի գագաթին՝ հին տաճարն է։ Սա հիանալի գերեզմանոց է․ բնավ էլ ճնշող տպավորություն չի թողնում, նույնիսկ ինչ֊որ կենդանի, թե՞ պայծառ, տրտում, գուցե անգամ ուրախ ազդեցություն է թողնում այցելուի վրա։ Եվ որ կարեւոր է՝ գերեզմանները թեպետ շատ մոտ են, սակայն չեն փակում տեսադաշտը, չեն խցանում, այլ իջնում են զառիթափն ի վար։ Եվ ամբողջ տեսարանը՝ դարատափը, սոճիները, լիճը եւ դրան հանդիպակաց անտառոտ հեռավոր ափն ու լայնարձակ․․․ աջ կողմի անկարգելային կայմը նույնիսկ ավելի շուտ են աչքի զարնում, քան տապանաքարերը։ Իսկ եթե երկինքը մաքուր է, եւ արեւ է, եւ սոճիները աղմկում են, եւ ջրում արտացոլվում են ամպի քուլաները՝ ուրեմն՝ մահ չկա էստեղ։ Եվ արեւը մայր է մտնում այն հեռավոր ափից անդին, եւ նրա արդեն հորիզոնական շողերը լուսավորում են դարատափը, բոլոր տապանաքարերը, ողջ գերեզմանատունը մինչեւ վերջալույս։ 

:Երբ նրան թաղում էին, որոշակի Այս տեղը մի եղանակ էր՝ չէր հիշում ինչ տեսակ։ Նա հիշում էր, որ եղանակն առանձնահատուկ էր, սակայն խնդո՞ւն էր, թե՞ տխուր՝ չէր հիշում։ տեսակ լուսավոր է ու լայնարձակ… 

:Առհասարակ այդ օրը նրա հիշողության մեջ նմանվում էր կետագծի կամ կրակահերթի․ նրանում երեք գծիկԵրբ նրան թաղում էին, երեք պատկեր, երեք գնդակ կար, մնացյալը որոշակի մի եղանակ էր՝ չէր հիշումինչ տեսակ։ Նա հիշում էր, կորսված ժապավենի երեք կադր․․․ Բայց նույնիսկ այդ երեքը չէին տեղավորվում նրա գիտակցության մեջ, ծվատում էին, եւ ասես իր՝ Ինֆանտեւի մասին էլ չէին, այլ մեկ ուրիշ, թվում է՝  իրեն շատ նման մեկիոր եղանակն առանձնահատուկ էր, սակայնխնդո՞ւն էր, այնուամենայնիվ, ո՛չ իր մասին։ Այդ պատկերներն Ինֆանտեւին որոշակի տարակուսանքի էին մատնում։ Դրանք ուղեղում ծագում էին անկախ իր կամքից, հանկարծակի, երեքն էլ միշտ միասին եւ միեւնույն հաջորդականությամբ․․․թե՞ տխուր՝ չէր հիշում։ 

:Ասելը հեշտ է․․․ Նա իրեն կորսված Առհասարակ այդ օրը նրա հիշողության մեջ նմանվում էր զգում․․․ «Տատիկն ո՞ւր է։ Տատիկն ո՞ւր է»՝ խոսեցին հանկարծ։ Ինֆանտեւին թվացկետագծի կամ կրակահերթի․ նրանում երեք գծիկ, թե բոլորն իր կողմն են շրջվելերեք պատկեր, նայումերեք գնդակ կար, հարցնոմ են հենց իրեն։ «Լավմնացյալը չէր հիշում, ես հիմա․․․»կորսված ժապավենի երեք կադր… Բայց նույնիսկ այդ երեքը չէին տեղավորվում նրա գիտակցության մեջ, ծվատում էին, ― ասաց նա եւ ետ վազեց տապանաքարերի միջով ձգվող նեղլիկ արահետով։ Արահետըասես իր՝ Ինֆանտեւի մասին էլ չէին, որոց հենց նոր առաջ էր շարժվում իրենց թափորըայլ մեկ ուրիշ, այժմ դատարկ էր։ թվում է՝  իրեն շատ նման մեկի, սակայն, այնուամենայնիվ, ո՛չ իր մասին։ Այդ պատկերներն Ինֆանտեւին որոշակի տարակուսանքի էին մատնում։ Դրանք ուղեղում ծագում էին անկախ իր կամքից, հանկարծակի, երեքն էլ միշտ միասին եւ միեւնույն հաջորդականությամբ…

:Ինֆանտեւը վազում Ասելը հեշտ է… Նա իրեն կորսված էր վառ դեղին ավազով պատած այս շավղով եւզգում… «Տատիկն ո՞ւր է։ Տատիկն ո՞ւր է»՝ խոսեցին հանկարծ։ Ինֆանտեւին թվաց, յուրայիններից հեռանալուն զուգընթացթե բոլորն իր կողմն են շրջվել, նրան համակում էր տարօրինակ ու անասելի մի հուզմունք։ Նա՝ ասես մեծերի պատվերով վազող տղեկնայում, սլանում էր՝ շնչակտուր լինելով պատասխանատվությունից ու վստահությունից (մոռացված մի զգացում)հարցնոմ են հենց իրեն։ «Լավ, ես հիմա…», ― ասաց նա եւ միաժամանակետ վազեց տապանաքարերի միջով ձգվող նեղլիկ արահետով։ Արահետը, հարկա՜վ, փախչում օտարոտի, իր հետ կապ չունեցող մի բան որոց հենց նոր առաջ էր կատարվում, անհասկանալի էր՝ ինչու է ինքը մասնակցում, պարտավո՞ր է մասնակցել երկար արկղը տանող թափորի այս տարօրինակ գնացքին․ արկղ, որի մեջ․․․ չէ, իհարկե չէշարժվում իրենց թափորը, հայտնի չէ՝ ինչ է։ :Ինֆանտեւը վազում այժմ դատարկ էր։ 

:Մեկ էլ հանկարծ ասես գայթեղ ու քարացավ անկայուն հավասարակշռության դիրքում՝ առաջ հակված, ինչպես որ Ինֆանտեւը վազում էրվառ դեղին ավազով պատած այս շավղով եւ, այդպես ցած չընկնելով։ Թափորը նրա վրա յուրայիններից հեռանալուն զուգընթաց, նրան համակում էր գալիս։ Ինֆանտեւը փութով ընկրկեց՝ կանգնելով առվակի մեջ՝ հերվա խաշամի վրատարօրինակ ու անասելի մի հուզմունք։ Նա՝ ասես մեծերի պատվերով վազող տղեկ, որսաց ինչ֊որ մեկի դատապարտող, կշտամբալից հայացքն սլանում էր՝ շնչակտուր լինելով պատասխանատվությունից ու աչքերը գետնին հառեց։ Ինքն ուրեմն, ոչ վստահությունից (մոռացված մի տեղ էլ չէր փախելզգացում), այլ շրջան էր արել ու նորից եկել նույն իր թափորի մեջ։ Հայացքն զգուշորեն բարձրացնելով՝ նա իր դիմաց տեսավ քահանային․ սա քայլում էր բոլորի առջեւից՝ ունայնության եւմիաժամանակ, միեւնույն ժամանակ ծուլության արտահայտությունը լայն դեմքինհարկա՜վ, թեթեւակի թափահարելով բուրվառըփախչում օտարոտի, քայլում իր հետ կապ չունեցող մի բան էր մի տեսակ ընկճվածկատարվում, շատ ավելի դանդաղանհասկանալի էր՝ ինչու է ինքը մասնակցում, քան կուզենարպարտավո՞ր է մասնակցել երկար արկղը տանող թափորի այս տարօրինակ գնացքին․ արկղ, ասես վախենալովորի մեջ… չէ, առաջ ընկնել  կափարիչից, որ բերում էին իր ետքից եւ դագաղիցիհարկե չէ, որ տանում էին կափարիչի ետեւից։ հայտնի չէ՝ ինչ է։ 

:Այստեղ Ինֆանտեւը կարողացավ ինքն իրեն մրմնջալ «դագաղ» բառը, որովհետեւ թեթեւացած հասկացավ, որ սա մեկ ուրիշ թափոր է՝ ո՛չ իրենցը, որ ուղեղը պարզապես մթանգնել է․ հիմարություն էր անգամ այդպես մտածելը։ Իհարկե, սա իրենց թափորը, իրենցը չէ՛ր,  իրենցը չէր կարող քահանա ունենալ․․․ Այդ պահին ինչ֊ինչ ծվեններ միացան ուղեղում, նա մեկեն հասկացավ ամեն ինչ ու տեղում անհամբեր ոտընդփոխ տալովէ դնդնաց, եւ հենց որ թափորն անցավ, նրա առջեւ բացվեց լուսավոր, մեջտեղում հողաթումբ ունեցող այս հարթակը, որ եզրափակվում էր հենց այն եկեղեցիով, որի կապույտ գմբեթը տեսանելի էր ամեն կողմից։ Եվ եկեղեցու դռները բաց էին։ Ինֆանտեւը վազքով կտրեց֊անցավ այդ տարածությունը եւ երկու ոստյունով հաղթահարեց աստիճանները։ Նրա արձակ վերարկուի փեշերը դեուդեն էին ծածանվում։ Վերեւ վազելով՝ նա թափով կանգ առավ՝ լույսից հետո ոչինչ չնշմարելով եկեղեցու մութ խորքում։ Վերարկուի փեշերը վար իջան, եւ, ասես ծալելով թեւերը, նա կամացուկ ներս սահեց։ Թերեւս կյանքում ոչ մի անգամ չէր եղել եկեղեցում, ինքն իր մասին ասաց․ «Չեմ եղել ներսում»։ :Բնազդորեն բարձրացրեց գլուխն ու վեր նայեց․ վերից ներս էր հորֆում փոշոտ լույսը․ ուրիշ բան չտարբերեց։ Սթափվելով՝ կախեց գլուխն ու ձեռքերը հանեց վերարկուի գրպաններից։ վազում էր։ 

:ՀանելովՄեկ էլ հանկարծ ասես գայթեղ ու քարացավ անկայուն հավասարակշռության դիրքում՝ առաջ հակված, սակայնինչպես որ վազում էր, նա արդեն չէր իմանում՝ ուր խցկի դրանք։ Նշմարեց մուկ կերպարանքներայդպես ցած չընկնելով։ Թափորը նրա վրա էր գալիս։ Ինֆանտեւը փութով ընկրկեց՝ կանգնելով առվակի մեջ՝ հերվա խաշամի վրա, ուրավագծեր․ սրանք խմբվել էին որսաց ինչ֊որ մեկի դատապարտող, կշտամբալից հայացքն ու աչքերը գետնին հառեց։ Ինքն ուրեմն, ոչ մի կենտրոնի շուրջտեղ էլ չէր փախել, եւ այդ դարձյալ դագաղ էր։ Լույսի նեղ սյունը երկու կես այլ շրջան էր անում ողջ այդ ստվերոտ ծավալը։ «Թրի պես․․․»արել ու նորից եկել նույն իր թափորի մեջ։ Հայացքն զգուշորեն բարձրացնելով՝ նա իր դիմաց տեսավ քահանային․ սա քայլում էր բոլորի առջեւից՝ ունայնության եւ, ― ասաց իրեն Ինֆանտեւը։ Նա առաջվա պես չգիտեր՝ ուր խցկի ձեռքերը՝ մեկ փորինմիեւնույն ժամանակ ծուլության արտահայտությունը լայն դեմքին, մեկ մեջքին դնելովթեթեւակի թափահարելով բուրվառը, մեկ էլ ծածուկ սրբելով դրանք թաշկինակով։ Մարդիկ խռնվելքայլում էր մի տեսակ ընկճված, շատ ավելի դանդաղ, քան կուզենար, նույնիսկ ասես քուլան֊քուլա կիտվել էին այդ նեղ ճառագայթի մեջվախենալով, առաջ ընկնել  կափարիչից, քուլա֊քուլա վեր որ բերում էին բարձրանումիր ետքից եւ դագաղից, ինպես փոշոտ լույսը։ «Նրանց վիշտն ընդհանուր է․․․», արգելակվելով մտածես ԻՆֆանտեւը։որ տանում էին կափարիչի ետեւից։ 

:Զարմանքով նկատեցԱյստեղ Ինֆանտեւը կարողացավ ինքն իրեն մրմնջալ «դագաղ» բառը, որովհետեւ թեթեւացած հասկացավ, որ բոլոր մարդիկ սա մեկ ուրիշ թափոր է՝ ո՛չ իրենցը, որ ուղեղը պարզապես մթանգնել է․ հիմարություն էր անգամ այդպես մտածելը։ Իհարկե, սա իրենց ավելի ազատ են զգումթափորը, քան ինքը։ «Նրանքիրենցը չէ՛ր, ախր իրենցը չէր կարող քահանա ունենալ… Այդ պահին ինչ֊ինչ ծվեններ միացան ուղեղում, հավատում եննա մեկեն հասկացավ ամեն ինչ ու տեղում անհամբեր ոտընդփոխ տալովէ դնդնաց, իսկ ես՝ չէ․․․», ― զարմանքով ինքն իրեն ասաց Ինֆանտեւը՝ ուշադրություն դարձնելով սարսուռի եւ լռության բացակայության վրա, հենց որ սպասում էր տեսնել այստեղ։ Հակառակը՝ այստեղ գվվոց ու ցրվածություն էր տիրում։ Նույն վշտով համակված այս մարդիկթափորն անցավ, ինչպես թվաց իրեննրա առջեւ բացվեց լուսավոր, չափազանց ազատ էին պահում իրենց։ Միայն մեկը՝ դեմքը ծածկած մի տիկինմեջտեղում հողաթումբ ունեցող այս հարթակը, չափից շատ որ եզրափակվում էր կսկծումհենց այն եկեղեցիով, գրեթե կաղկանձում էր։ Մեկն էլ բարձր խնչում որի կապույտ գմբեթը տեսանելի էր, ամեն կողմից։ Եվ եկեղեցու դռները բաց էին։ Ինֆանտեւը վազքով կտրեց֊անցավ այդ տարածությունը եւ երկու հոգի աշխույժ զրուցում ոստյունով հաղթահարեց աստիճանները։ Նրա արձակ վերարկուի փեշերը դեուդեն էինծածանվում։ Վերեւ վազելով՝ նա թափով կանգ առավ՝ լույսից հետո ոչինչ չնշմարելով եկեղեցու մութ խորքում։ Վերարկուի փեշերը վար իջան, ծանրամարմին մի պառավ ծունկի էր իջել եւ երկար հարմարվում էր տեղում՝ խշխշացնելով ու շուռումուռ գալով։ Ինչ֊որ անհեթեթություն հանկարծ պարզ դարձավ Ինֆանտեւին․ նա, ի դեպասես ծալելով թեւերը, վերջին օրերին այդ ամենի ականատեսն էր, բայց նոր միայն հասկացավ։ Դա, թերեւս, անհեթեթություն էլ նա կամացուկ ներս սահեց։ Թերեւս կյանքում ոչ մի անգամ չէրեղել եկեղեցում, այլ խորտակումը սխալ մի պատկերացման, որը չգիտես ինչու, ապրում ինքն իր մասին ասաց․ «Չեմ եղել ներսում»։ Բնազդորեն բարձրացրեց գլուխն ու վեր նայեց․ վերից ներս էր իՆֆանտեւի մեջ՝ թե վիշտը մարդիկ կրում են հույժ միասնաբար, միատեսակ, միաձույլ, որ խորունք վիշտը մեկ մի արտահայտություն ունի։ հորֆում փոշոտ լույսը․ ուրիշ բան չտարբերեց։ Սթափվելով՝ կախեց գլուխն ու ձեռքերը հանեց վերարկուի գրպաններից։

:Եվ ահաՀանելով, այժմսակայն, դիտելով դագաղի շուրջ սպասող այս խուռներամ բժժանքը (ընդ որում, Ինֆանտեւը պատկերացում իսկ չուներնա արդեն չէր իմանում՝ ուր խցկի դրանք։ Նշմարեց մուկ կերպարանքներ, թե ինչի՞ ուրավագծեր․ սրանք խմբվել էին սպասում)մի կենտրոնի շուրջ, դիտելով այս ցացառ երամը եւ մինչեւ իսկ հրեշավոր թվացող անհամբերությունը, իր՝ անհավատի մեջ նշմարելով նույնիսկ առավել երկյուղածություն ու անձկագին հուզմունք, քան նկատելի այդ դարձյալ դագաղ էր։ Լույսի նեղ սյունը երկու կես էր հավատացյալների դեմքերինանում ողջ այդ ստվերոտ ծավալը։ «Թրի պես…», չիմանալով՝ ― ասաց իրեն Ինֆանտեւը։ Նա առաջվա պես չգիտեր՝ ուր խցկի ձեռքերըձեռքերը՝ մեկ փորին, Ինֆանտեւն իսպառ մոռացավ ամեն բան ու զարմացած շուրջն էր նայումմեկ մեջքին դնելով, երբ հանկարծ տեսավ տատիկին։ Նամեկ էլ ծածուկ սրբելով դրանք թաշկինակով։ Մարդիկ խռնվել, չտարբերվելով մյուս պառավներիցնույնիսկ ասես քուլան֊քուլա կիտվել էին այդ նեղ ճառագայթի մեջ, կանգնած էր հենց դագաղի կողքին՝ սեւավորքուլա֊քուլա վեր էին բարձրանում, չորուկ գլուխը լռիկ մի կողմ թեքածինպես փոշոտ լույսը։ «Նրանց վիշտն ընդհանուր է…», թաշկինակի կնձիկը համաչափ կերպով միշտ միեւնույն աչքին մոտեցնելով եւ շուրթերը դանդաղ շարժելով։ Ինֆանտեւն արագ մի քայլ արեց, վերարկուի փեշերը դարձյալ ծածանվեցին, ասես թեւերն էր թափահարում։ արգելակվելով մտածես ԻՆֆանտեւը։

:Նա շրջանցում էր այս մուգԶարմանքով նկատեց, իր համար հանկարծ կանգ առած կերպարանքները՝ մոտենալով տատիկին։ «Այ քեզ բա՜նոր բոլոր մարդիկ իրենց ավելի ազատ են զգում, ― կրկնում էր նա ինքնիրեն համր տարակուսանքովքան ինքը։ «Նրանք, ― ուրիշի դագաղի մոտ ենք․․․ Տե՜ր Աստված․․․»ախր, ― ասում էր նահավատում են, իսկ պառավըես՝ չէ…», միեւնույն է, չէր շարժվում տեղից։ «Դե գնանք․․․ ― ասում զարմանքով ինքն իրեն ասաց Ինֆանտեւը՝ ուշադրություն դարձնելով սարսուռի եւ լռության բացակայության վրա, որ սպասում էր նա՝ կյանքում առաջին անգամ զոքանչին մամտեսնել այստեղ։ Հակառակը՝ այստեղ գվվոց ու ցրվածություն էր տիրում։ Նույն վշտով համակված այս մարդիկ, այլ ոչ թե մայրիկինչպես թվաց իրեն, հենց մամ կոչելով։ ― Մեզ սպասում են»։ Տատիկըչափազանց ազատ էին պահում իրենց։ Միայն մեկը՝ դեմքը ծածկած մի տիկին, վերջապես ճանաչելով նրանչափից շատ էր կսկծում, շլմորելով թեւքի մեջ գրեթե կաղկանձում էր։ Մեկն էլ բարձր խնչում էր թաքցնում թաշկինակի , երկու հոգի աշխույժ զրուցում էին, ծանրամարմին մի պառավ ծունկի էր իջել եւ կողքանցերկար հարմարվում էր տեղում՝ խշխշացնելով ու շուռումուռ գալով։ Ինչ֊որ անհեթեթություն հանկարծ պարզ դարձավ Ինֆանտեւին․ նա, հայացքը կախ հեռանում ի դեպ, վերջին օրերին այդ ամենի ականատեսն էր դագաղից, երբ հանկարծ ասես ընդհանուր մի հառաչանք պոկվեց բոլորի շուրթերիցբայց նոր միայն հասկացավ։ Դա, ու ամենքը սսկվեցին․ առաջ եկավ փարաջայով մեկը։ «Տերտերը․․․ քահանան․․․»թերեւս, ― Ինֆանտեւը չգիեր՝ ինչպես կոչի նրան։ Բարեհունչ ցածր ձայնը լույսի նեղ սյան միջով կերկերաց ներքեւից վեր։ Եվ այստեղ գտնվող մարդիկ հանկարծ ապշեցրին Ինֆանտեւին։ Չքացավ խառնակ իրարանցումն ու մեկեն ծնվեց հենց այն ընդհանուրությունըանհեթեթություն էլ չէր, որ այնքան միամտորենայլ խորտակումը սխալ մի պատկերացման, ուր որ է սպասում որը չգիտես ինչու, ապրում էր տեսնել Ինֆանտեւը ընդհանուր վշտով համակված մարդկանց մեջ։ Նրանց հանկարծ քարացան՝ միաշարիՆֆանտեւի մեջ՝ թե վիշտը մարդիկ կրում են հույժ միասնաբար, նպատակաձիգ ու միասնական։ Բայց դրանում արդեն վիշտ չկարմիատեսակ, եւ դա է՛լ ավելի ապշեցրեց Ինֆանտեւին։ միաձույլ, որ խորունք վիշտը մեկ մի արտահայտություն ունի։

:Ապա հետեւում էր երկրորդ պատկերը։ Նա կանգնած էր եզրին․ առաջինն ինքը պետք է մի բուռ հող լցներ։ Բոլորն սաես ընկրկեցինԵվ ահա, չքացանայժմ, չկային։ Նա կանգնած էր եզրինդիտելով դագաղի շուրջ սպասող այս խուռներամ բժժանքը (ընդ որում, Ինֆանտեւը պատկերացում իսկ չուներ, թե ինչի՞ էին սպասում), դիտելով այս ցացառ երամը եւ առջեւում ոչինչ չկար։ Միայն շուրջբոլորը հանկարծ ողողվեց համաչափ լույսովմինչեւ իսկ հրեշավոր թվացող անհամբերությունը, արեւ ծագեց։ Իսկ Ինֆանտեւը տակավին անշարժ կանգնած էր եզրին եւ ասես երաժշտություն էր լսում։ Այն նրա վրա իջավ լույսի հետ միասին՝ ծորուն իր՝ անհավատի մեջ նշմարելով նույնիսկ առավել երկյուղածություն ու հանդարտանձկագին հուզմունք, միալարքան նկատելի էր հավատացյալների դեմքերին, ասես անվերջ կրկնվելով։ Վերից հանկարծ թեթեւ ձյուն մաղեցչիմանալով՝ ուր խցկի ձեռքերը, մարդիկ ետ քաշվեցին Ինֆանտեւն իսպառ մոռացավ ամեն բան ու կարծես դեսուդեն թռան։ Միայն արեւի հետ տեղացող այս ձյունն զարմացած շուրջն էրնայում, եւ ծորուն մեղեդու ձայնըերբ հանկարծ տեսավ տատիկին։ Նա, եւ նրանիցչտարբերվելով մյուս պառավներից, կանգնած էր հենց դագաղի կողքին՝ սեւավոր, ինչպես պայթյունի կենտրոնից չորուկ գլուխը լռիկ մի տեսակ անսահմանորեն խույս տալըկողմ թեքած, մնացած բոլոր մարդկանց նրանից հեռանալըթաշկինակի կնձիկը համաչափ կերպով միշտ միեւնույն աչքին մոտեցնելով եւ շուրթերը դանդաղ շարժելով։ Ինֆանտեւն արագ մի քայլ արեց, փախուստը դեպի հեռավորվերարկուի փեշերը դարձյալ ծածանվեցին, ավելի ու ավելի հեռասլաց, խելահեղ ու համասփյուռ անսահմանություն՝ ասես փչել են խատուտիկի վրա, ու այն ցրիվ է եկել չորս դի։ Եվ ահա նա դեռեւս գամված է եզրին՝ առջեւում անէություն, կաթնագույն ամայություն եւ հայտնի չէ ուրկից թափվող արեւախառն ձյուն, թիկունքին՝ շրջվող դեմքերի տարօրինակ փախուստն անէություն․․․ ու հանկարծ խոնավ հնչյունով հողակոշտն ընկավ կափարիչի վրա։ Լույս, լույս, լույս․․․թեւերն էր թափահարում։

:Հետո արդեն երրորդը․․․ Երբ Ինֆանտեւն ինչ֊որ մեկի դրդումով ու քաջալերանքով պետք Նա շրջանցում էր այս մուգ, իր համար հանկարծ կանգ առած կերպարանքները՝ մոտենալով տատիկին։ «Այ քեզ բա՜ն, ― կրկնում էր նա ինքնիրեն համր տարակուսանքով, ― ուրիշի դագաղի մոտ ենք… Տե՜ր Աստված…», ― ասում էր նա, իսկ պառավը, միեւնույն է ետ դառնար, ամենայն հավանականությամբ՝ տուն․․․ Նատալյա Վլադիմիրովնան արդեն չկար։ Ինֆանտեւը կանգնել չէր շարժվում տեղից։ «Դե գնանք… ― ասում էր նա՝ կյանքում առաջին անգամ զոքանչին մամ, այլ ոչ թե մայրիկ, հենց մամ կոչելով։ ― Մեզ սպասում են»։ Տատիկը, վերջապես ճանաչելով նրան, շլմորելով թեւքի մեջ էր բլրի ստորոտին՝ գրեթե ջրի ափին։ :Դեղին ավազի շերտը թաքցնում թաշկինակի եւ լիճը։ Ոչ մի շիրիմ առջեւում եւ լոկ նրա մուգ հողաթումբը։ Եվ ահակողքանց, հայացքը կախ հեռանում էր դագաղից, երբ նա շրջվեց զառիթափով ետ դառնալու (նրան շրջեցին)՝ հանկարծ տեսավ հարեւան գերեզմանն ասես ընդհանուր մի հառաչանք պոկվեց բոլորի շուրթերից, ու զարմացավ։ Պաղեց ամենքը սսկվեցին․ առաջ եկավ փարաջայով մեկը։ «Տերտերը… քահանան…», ― Ինֆանտեւը չգիեր՝ ինչպես կոչի նրան։ Բարեհունչ ցածր ձայնը լույսի նեղ սյան միջով կերկերաց ներքեւից վեր։ Եվ այստեղ գտնվող մարդիկ հանկարծ ապշեցրին Ինֆանտեւին։ Չքացավ խառնակ իրարանցումն ու բութ զննեց այն։ մեկեն ծնվեց հենց այն ընդհանուրությունը, որ այնքան միամտորեն, ուր որ է սպասում էր տեսնել Ինֆանտեւը ընդհանուր վշտով համակված մարդկանց մեջ։ Նրանց հանկարծ քարացան՝ միաշար, նպատակաձիգ ու միասնական։ Բայց դրանում արդեն վիշտ չկար, եւ դա է՛լ ավելի ապշեցրեց Ինֆանտեւին։

:Սա շրջափակված Ապա հետեւում էր տանիքապատ ցանցով ոչ այն երկրորդ պատկերը։ Նա կանգնած էր եզրին․ առաջինն ինքը պետք է տնակիմի բուռ հող լցներ։ Բոլորն սաես ընկրկեցին, ոչ այն է ծածկապատշգամբի պես։ Տնակում գեղեցիկ տապանաքար կարչքացան, վերեւում՝ հուշարձան։ Հուշարձանի մեջ զետեղված չկային։ Նա կանգնած էր հաճելի եզրին, եւ առջեւում ոչինչ չկար։ Միայն շուրջբոլորը հանկարծ ողողվեց համաչափ լույսով, արեւ ծագեց։ Իսկ Ինֆանտեւը տակավին անշարժ կանգնած էր եզրին եւ ասես երաժշտություն էր լսում։ Այն նրա վրա իջավ լույսի հետ միասին՝ ծորուն ու խելացի դեմքով երիտասարդ բեղավոր տղամարդու մի դիմանկար։ Սակայնհանդարտ, դատելով տապանաքարիցմիալար, նա մահացել ասես անվերջ կրկնվելով։ Վերից հանկարծ թեթեւ ձյուն մաղեց, մարդիկ ետ քաշվեցին ու կարծես դեսուդեն թռան։ Միայն արեւի հետ տեղացող այս ձյունն էր 52 տարեկան հասակում, այնպես որ այդքան լավ տեսք չպետք է ունենար։ Դաեւ ծորուն մեղեդու ձայնը, ըստ երեւույթինեւ նրանից, ինչպես պայթյունի կենտրոնից մի տեսակ անսահմանորեն խույս տալը, մնացած բոլոր մարդկանց նրանից հեռանալը, փախուստը դեպի հեռավոր, ավելի վաղ արված լուսանկար էր։ Տապանաքարի կողքին կոկիկ նստարան կարու ավելի հեռասլաց, ամեն բան կատարելապես կոկիկ տեսք ուներ։ Իսկ տապանաքարի խելահեղ ու համասփյուռ անսահմանություն՝ ասես փչել են խատուտիկի վրա, ու այն ցրիվ է եկել չորս դի։ Եվ ահա նա դեռեւս գամված է եզրին՝ առջեւում անէություն, կաթնագույն ամայություն եւ դա ամենազարմանալին էրհայտնի չէ ուրկից թափվող արեւախառն ձյուն, կենդանի ճնճղուկը կոնֆետ էր կտցում։ թիկունքին՝ շրջվող դեմքերի տարօրինակ փախուստն անէություն… ու հանկարծ խոնավ հնչյունով հողակոշտն ընկավ կափարիչի վրա։ Լույս, լույս, լույս…

:Թաղումից հետո Ինֆանտեւը երկար ժամանակ ուժ չուներ այցելելու կնոջ գերեզմանին։ Միայն գարնանը, երն Հետո արդեն ձյունը հալվելերրորդը… Երբ Ինֆանտեւն ինչ֊որ մեկի դրդումով ու քաջալերանքով պետք է ետ դառնար, ամենայն հավանականությամբ՝ տուն… Նատալյա Վլադիմիրովնան արդեն չկար։ Ինֆանտեւը կանգնել էր բլրի ստորոտին՝ գրեթե ջրի ափին։ Դեղին ավազի շերտը եւ զարմանալի լիճը։ Ոչ մի օր էրշիրիմ առջեւում եւ լոկ նրա մուգ հողաթումբը։ Եվ ահա, երբ նա գնաց։ Հուշաքարի մասին տեղեկանալու։ շրջվեց զառիթափով ետ դառնալու (նրան շրջեցին)՝ հանկարծ տեսավ հարեւան գերեզմանն ու զարմացավ։ Պաղեց ու բութ զննեց այն։

:Մինչ գնում Սա շրջափակված էր, իսկ գնում էր երկար՝ տրամվայով եւ արդեն դուրս էր եկել քաղաքի շրջագծից եւ շուտով իջնելու էր, դեղին ամպեր կուտակվեցին եւ մթնեղ։ Ինֆանտեւը դա նկատեց մեկեն․ արեւ էր՝ մթնեց։ Նա զարմացավ, որ առաջ չէր նկատել դա եւ միայն զարմանալով հասկացավ, որ ողջ երկարուձիգ ճանապարհի ընթացքում ասես խորասուզված է եղել ինչ֊որ տեղ։ :Այսինքն՝ այժմ նա չէր կարողանում հիշել տանիքապատ ցանցով ոչ այն, թե ինչպես է եկելտնակի, ոչ՝ ինչ ոչ այն է տեսելծածկապատշգամբի պես։ Տնակում գեղեցիկ տապանաքար կար, ոչ էլ՝ ովքեր էին բարձրանում կանգառներում։ Եվ այդ պահին նա հասկացավ, որ ոչ վերեւում՝ հուշարձան։ Հուշարձանի մեջ զետեղված էր հաճելի ու խելացի դեմքով երիտասարդ բեղավոր տղամարդու մի այնպիսի բանդիմանկար։ Սակայն, ինչի մասին կարելի լիներ այդպես մտահոգվել ու խորասուզվել (ինչի՞ մեջդատելով տապանաքարից, որտե՞ղ) նա չէր մտածել։ Այսմահացել էր 52 տարեկան հասակում, իսկապեսայնպես որ այդքան լավ տեսք չպետք է ունենար։ Դա, ընդհանուրի կողմից ընդունված իմաստով չէր մտածում։ :Բայց չէ՞ որ ամբողջովին կլանված ըստ երեւույթին, ավելի վաղ արված լուսանկար էր։ Եվ այդժամ հիշեց՝ ինչով։ Եվ տեղնուտեղն էլ կարկամեցՏապանաքարի կողքին կոկիկ նստարան կար, ամեն բան կատարելապես կոկիկ տեսք ուներ։ Իսկ տապանաքարի վրա, անգամ շառագունեց եւ աջուձախ շուռ եկավ՝ ասես կարող էին թիկունքից ինչ֊որ բան նկատել։ Բայց ուղեւորները ոչինչ չէին կասկածում։ Եղած֊չեղածը երեք հոգի էին։ Եվ վագոնավարը ննջում էր։ Ի վերջո հիմարություն դա ամենազարմանալին էր չորսբոլորը զննելը։ Նա հանկարծ հասկացավ, որ իր ճակատին ոչինչ էլ գրված չէ։ կենդանի ճնճղուկը կոնֆետ էր կտցում։

:Եվ եթե չլիներ այս հանկարծական մթագնումը, միտք արեց Թաղումից հետո Ինֆանտեւըերկար ժամանակ ուժ չուներ այցելելու կնոջ գերեզմանին։ Միայն գարնանը, ես ոչ մի նման բան էլ չէի նկատիերն արդեն ձյունը հալվել, այլ պարզապես կիջնեի եւ կմոռանայի ամենըզարմանալի մի օր էր, ինչ տեղի էր ունենում ուղեղից մեջ այս ճանապարհի ընթացքում։ Ա՜յ քեզ բան․․․ Անհեթեթ է։ նա գնաց։ Հուշաքարի մասին տեղեկանալու։

:․․․Ի՜նչ երկար Մինչ գնում էր ճանապարհը․․․ եւ Նատան, ― հանկարծ նա բարձրանում է տրամվայ, իսկ լուսամուտից այն կողմ՝ տրամվայի զույգ պատերից դենը, երկինքն է (տրամվայը սողում է բլուրն ի վեր) գնում էր երկար՝ տրամվայով եւ սոճիներ են․ սրանք խշշում են, իսկ նա ներս է մտնում՝ բարալիկ, անլսելի։ Ներս է մտնում ու․․․ հանկարծ մի տեսակ սարսուռ զգաց, սարսափեց։ Չէ, նա կենդանի է։ Բայց հատկապես այն պատճառով, որ արեւ է, արդեն դուրս էր եկել քաղաքի շրջագծից եւ երկինքն էշուտով իջնելու էր, դեղին ամպեր կուտակվեցին եւ սոճիներն ենմթնեղ։ Ինֆանտեւը դա նկատեց մեկեն․ արեւ էր՝ մթնեց։ Նա զարմացավ, որ առաջ չէր նկատել դա եւ տրամվայը սողում է սարն ի վերմիայն զարմանալով հասկացավ, նա՝ Ինֆանտեւը, ճչում որ ողջ երկարուձիգ ճանապարհի ընթացքում ասես խորասուզված է, բայց, տարօրինակ բան, լուռ է։ Իսկ Նատան մատը շուրթերին մոտեցրել ու նրան է նայում եւ դեպի եղել ինչ֊որ տեղ։ Այսինքն՝ այժմ նա գալիս։ :Այնպես անլսելի։ Սակայն ուղեւորներից եւ չէր կարողանում հիշել ոչ մեկը ուշադրություն չի դարձնում նրա վար․ մեկը դուրս է նայում լուսամուտիցայն, սա էլ՝ ննջում է։ Իսկ Նատան մոտ թե ինչպես է գալիս ու ասում․ «Դեհեկել, ինչպե՞ս ես»։ Իսկ ինքն ուզում է ասել, որ վատ է, ամեն ոչ՝ ինչ վատ էտեսել, լավ չէ․․․ «Ոչինչ, ― ասում է ոչ էլ՝ ովքեր էին բարձրանում կանգառներում։ Եվ այդ պահին նա, ― առանց քեզ տխուր է, կարոտում ենք»։ «Դա լավ է, ասում է Նատան, լավ է»։ Բայց Ինֆանտեւը տարօրինակ կերպով զգում էհասկացավ, որ ամեն ինչ նորմալ էոչ մի այնպիսի բան, բնական եւինչի մասին կարելի լիներ այդպես մտահոգվել ու խորասուզվել (ինչի՞ մեջ, միեւնույն ժամանակորտե՞ղ) նա չէր մտածել։ Այս, անկարելի էիսկապես, ընդհանուրի կողմից ընդունված իմաստով չէր մտածում։ Բայց չէ՞ որ այսպես լինի, անհնար է, որ «այնտեղ» գոյություն ունենա։ ամբողջովին կլանված էր։ Եվ որքան պարզ ու անհրաժեշտ է՝ «այնտեղ»․․․ «Դեհ, ո՞նց է էնտեղ», ― հարցնում է նա չգիտես ինչու երկչոտ ու շշուկով։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», ― հարցնում է նա անսովոր հետաքրքրասիրությամբ՝ ահով, երկյուղածությամբ, մի առանձին պատկառանքով դիմելով այն մարդուն, ով հաստատապես գիտի այդայդժամ հիշեց՝ ինչով։ Եվ տեղնուտեղն էլ կարկամեց, անգամ շառագունեց եւ հիմա Ինֆանտեւն ինքն էլ ի աջուձախ շուռ եկավ՝ ասես կարող էին թիկունքից ինչ֊որ բան նկատել։ Բայց ուղեւորները ոչինչ չէին կասկածում։ Եղած֊չեղածը երեք հոգի էին։ Եվ վագոնավարը ննջում էր։ Ի վերջո կիմանա ճշմարտությունը։ «Ի՞նչ կա էնտեղ»հիմարություն էր չորսբոլորը զննելը։ Նա հանկարծ հասկացավ, ― հարցնում է Ինֆանտեւը։ «Ահա», ― ասում է Նատան եւ մատնացույց անում լուսամուտը։ Ինֆանտեւը դուրս է նայում․ այնտեղ կապույտ֊կապույտ երկինք է (տրամվայը սողում է սարն ի վեր)։ «Հա», ― հառաչում է Ինֆանտեւը։ Շրջվում է՝ Նատան չկա։ որ իր ճակատին ոչինչ էլ գրված չէ։

:Դե ինչ, Եվ եթե հիմա մթնշաղ է, եւ այդ պատճառով էլ ինքը նկատեց֊զգաց չլիներ այս ամենըհանկարծական մթագնումը, ուրեմն նախկինում էլ է եղել․․․ Ահա նստած է նա տանը եւ միտք է անում․ այնարեց Ինֆանտեւը, որ Նատան մահացավ, այնքան անհեթեթ է, որ չի ես ոչ մի նման բան էլ կարող լինել։ Առավել եւս՝ թաղումըչէի նկատի, գերեզմանատունը․ այդ ամենը հեռացել է (որովհետեւ անբնական է, որ տեւեր֊մնար), հեռացել է, եւ այդ պատճառով այլ պարզապես չգիտես ինչու այսքան երկար ժամանակ չկա Նատան։ Նստած է Ինֆանտեւը սեղանի մոտ կիջնեի եւ չի շրջվումկմոռանայի ամենը, քանի որ հանկարծ առկայծում է ուղեղում, թե ինչու, ասենք, ներս չմտնի Նատան, հեշտ ու հասարակ՝ ներս մտնի ու նստի կողքին․ ինքը չի էլ զարմանա։ Եվ հանկարծ՝ զանգ։ Ինֆանտեւը գույնը գցեց, մոտեցավ դռանը, բացեց՝ մարդ չկա։ Երազում էլ է եղել, այն էլ՝ ոչ մեկ անգամ։ Ոչ այնքան հաճախ, բայց ոչ մեկ անգամ։ ինչ տեղի էր ունենում ուղեղից մեջ այս ճանապարհի ընթացքում։ Ա՜յ քեզ բան… Անհեթեթ է։

:…Ի՜նչ երկար էր ճանապարհը… եւ Նատան տուն , ― հանկարծ նա բարձրանում է տրամվայ, իսկ լուսամուտից այն կողմ՝ տրամվայի զույգ պատերից դենը, երկինքն է (տրամվայը սողում է բլուրն ի վեր) եւ սոճիներ են․ սրանք խշշում են, իսկ նա ներս է մտնում՝ բարալիկ, անլսելի։ Ներս է մտնումու… հանկարծ մի տեսակ սարսուռ զգաց, սարսափեց։ Չէ, նա կենդանի է։ Բայց հատկապես այն պատճառով, որ արեւ է, եւ նրան տեսնում երկինքն է միայն ինքը։ Աղջիկը չի տեսնում, հարեւաններն էլ չեն տեսնում։ Ու իրենք զրուզում եւ սոճիներն են տան մասին, եւ մի անսովոր հանգստություն տրամվայը սողում է սարն ի վեր, նա՝ Ինֆանտեւը, ճչում է, բայց, տարօրինակ բան, լուռ է։ Իսկ Նատան մատը շուրթերին մոտեցրել ու իմաստություն նրան է համակում իրեն։ նայում եւ դեպի նա գալիս։ Այնպես անլսելի։ Սակայն ուղեւորներից եւ ոչ մեկը ուշադրություն չի դարձնում նրա վար․ մեկը դուրս է նայում լուսամուտից, սա էլ՝ ննջում է։ Իսկ Նատան անցուդարձ մոտ է անում սենյակներովգալիս ու ասում․ «Դեհ, խոսում ինչպե՞ս ես»։ Իսկ ինքն ուզում էասել, բայց միայն Ինֆանտեւն որ վատ է տեսնում դա, ոչ մնացյալները։ Եվ ամեն ինչ վատ է, լավ չէ… «Ոչինչ, ― ասում է նա, ― առանց քեզ տխուր է, կարոտում ենք»։ «Դա լավ է, ասում է Նատան , լավ է»։ Բայց Ինֆանտեւը տարօրինակ կերպով զգում է, որ ամեն ինչ նորմալ է, բնական եւ, միեւնույն ժամանակ, անկարելի է, որ այսպես լինի, անհնար է, որ «այնտեղ» գոյություն ունենա։ Եվ որքան պարզ ու ինքը պայման են կնքել․ նա խնդրել անհրաժեշտ է՝ ինքը կգա«այնտեղ»… «Դեհ, բայց Ինֆանտեւն ո՞նց է էնտեղ», ― հարցնում է նա չգիտես ինչու երկչոտ ու շշուկով։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», ― հարցնում է նա անսովոր հետաքրքրասիրությամբ՝ ահով, երկյուղածությամբ, մի առանձին պատկառանքով դիմելով այն մարդուն, ով հաստատապես գիտի այդ մասին չպետք , եւ հիմա Ինֆանտեւն ինքն էլ ի վերջո կիմանա ճշմարտությունը։ «Ի՞նչ կա էնտեղ», ― հարցնում է ասի ոչ մեկիԻնֆանտեւը։ «Ահա», ոչ մեկի․․․― ասում է Նատան եւ մատնացույց անում լուսամուտը։ Ինֆանտեւը դուրս է նայում․ այնտեղ կապույտ֊կապույտ երկինք է (տրամվայը սողում է սարն ի վեր)։ «Հա», ― հառաչում է Ինֆանտեւը։ Շրջվում է՝ Նատան չկա։

:Ինչ անհեթեթություն․ գալիս՝ արեւ էրԴե ինչ, տեղ հասավ՝ ամպ ու զամպ։ Գերեզմանոցը մթնեց, եւ այստեղ ահա նա հասկացավ, թե որքան զարմանալի գերեզմանոց է սա․ այն, միեւնույն է, մեռյալ չէ։ Պարզապես եթե հիմա մթնշաղ է, եւ սոճիներն են աղմում։ Նա իջավ թեք ափին, հողաթմբերի արանքով ձգվող նեղլիկ արահետի վրա եւ ահա՝ լճափին է։ Մի տեսակ շատ հանդարտ ու մթամած էր լիճը։ :Որքան այդ պատճառով էլ հարթ, այն, անգամ անհասականալի է, թե ինչու ճողփյունով զարնվում էր առափնյա հարթ ծանծաղուտին։ Ինֆանտեւը զարմացավ, թե որքան հանգիստ է ինքը նայում գերեզմանին։ Իհարկենկատեց֊զգաց այս ամենը, ինքը հիմա արգելակված ուրեմն նախկինում էլ է, եղել… Ահա նստած է նա տանը եւ աչքերը շարունակ սառում են մի կետի վրա։ Գուցե այդպես միտք է նաեւ անում․ այն պատճառով, որ չի գիտակցումՆատան մահացավ, այնքան անհեթեթ է, որ Նատան այս քարի տակ է։ Չէ՞ որ դա՝ չի էլ կարող լինել։ Առավել եւս՝ թաղումը, գերեզմանատունը․ այդ գիտակցումն եւս ամենը հեռացել է (որովհետեւ անբնական է։ Իրականում սա պարզապես տեղն է, պարզապես հիշողությունն որ տեւեր֊մնար), հեռացել է, պարզապես պատկանելությունը, եւ միայն այդ պատճառով կարելի պարզապես չգիտես ինչու այսքան երկար ժամանակ չկա Նատան։ Նստած է գալ գերեզմանոց։ Ինֆանտեւը նկատեց, որ հարեւան տնակ֊գերեզմանի սեղանի մոտեւ չի շրջվում, արն այնպես երեւացող քանի որ հանկարծ առկայծում էուղեղում, կանգնած թե ինչու, ասենք, ներս չմտնի Նատան, հեշտ ու հասարակ՝ ներս մտնի ու նստի կողքին․ ինքը չի էլ զարմանա։ Եվ հանկարծ՝ զանգ։ Ինֆանտեւը գույնը գցեց, մոտեցավ դռանը, բացեց՝ մարդ չկա։ Երազում էլ է ինչ֊որ մեկը՝ մի կին։ եղել, այն էլ՝ ոչ մեկ անգամ։ Ոչ այնքան հաճախ, բայց ոչ մեկ անգամ։

:Այդպես Ինֆանտեւը կանգնել էր ավելի շուտ լճի, քան գերեզմանի մոտ՝ անշարժ, հոգին խաղաղ, թեթեւ, միտքը՝ թափուր, երբ հանկարծ որոտը թնդաց հենց լճի ու ջրի վրաՆատան տուն է մտնում, եւ առաջին կլորիկ ու հատուկենտ կաթիլները գորշ գնդիկներով շրմփացին ավազի վրա։ Բոլորովին մեքենայաբար Ինֆանտեւը նայեց երկնքին։ Շարժումը պարզ ու անհեթեթ էրնրան տեսնում է միայն ինքը։ Աղջիկը չի տեսնում, որովհետեւ ուրիշ հարեւաններն էլ ուրկի՞ց, եթե ոչ երկնքից։ Մինչ վերեւ էր նայում, կաթիլների կտկտոցը հաճախացավչեն տեսնում։ Ու իրենք զրուզում են տան մասին, եւ նա լսեց, թե ինչպես իրեն ձայն տվին։ Նա ցնցվեց մի անսովոր հանգստություն ու նայեց հարեւան գերեզմանին։ Կինքը կանգնած էր դեմքով դեպի նաիմաստություն է համակում իրեն։ Նատան անցուդարձ է անում սենյակներով, ձեռքով կանչում էր ու ասում․ «Եկեքխոսում է, էստեղ եկեք։ Ախր կթրջվեք»։ բայց միայն Ինֆանտեւն է տեսնում դա, ոչ մնացյալները։ Եվ հենց որ Նատան ու ինքը պայման են կնքել․ նա մտավ այդ ցանցապատ տնակըխնդրել է՝ ինքը կգա, անձրեւը հեղեղի պես վրա տվեց։ Ինֆանտեւը շնորհակալություն հայտնեց ու շուրջը նայեց։ Ցանցապատերից մեկին հեծանիվ էր հենված, եւ անձրեւի խոշոր կաթիլները զարկում էին դրա թափքին։ բայց Ինֆանտեւն ապշեց․ լայնայդ մասին չպետք է ասի ոչ մեկի, ցածր տապանաքարին շրջանով կոնֆետներ էին շարված։ «Արջը հյուսիսում»։ ոչ մեկի…

:Ինֆանտեւը խեթ նայեց կնոջը։ Սրա տեսքըԻնչ անհեթեթություն․ գալիս՝ արեւ էր, սակայնտեղ հասավ՝ ամպ ու զամպ։ Գերեզմանոցը մթնեց, լիովին նորմալ էր․ եւ այստեղ ահա նա հասկացավ, թե որքան զարմանալի գերեզմանոց է սա․ այն, միեւնույն է, մեռյալ չէ։ Պարզապես մթնշաղ է, եւ սոճիներն են աղմում։ Նա իջավ թեք ափին, հողաթմբերի արանքով ձգվող նեղլիկ արահետի վրա եւ ահա՝ լճափին է։ Մի տեսակ շատ հանգիստհանդարտ ու մթամած էր լիճը։ Որքան էլ հարթ, այն, անգամ երանավետ դեմք ուներ եւ հասակակից անհասականալի է, թե ինչու ճողփյունով զարնվում էր Ինֆանտեւին։ առափնյա հարթ ծանծաղուտին։ Ինֆանտեւը նայեց ու փախցրեց հայացքը։ «Այսօր մեզ համար տոն է»զարմացավ, ― ասաց կինը։ Ինֆանտեւը կարկամեց։ Բոլորվին մթնել էրթե որքան հանգիստ է ինքը նայում գերեզմանին։ Իհարկե, երկինքը որոտում էրինքը հիմա արգելակված է, եւ կայծակի շեղբերը, թվում աչքերը շարունակ սառում են մի կետի վրա։ Գուցե այդպես էնաեւ այն պատճառով, որ չի գիտակցում, ծեծում ― շանթում էին լճի սեւ կուրծքը։ Ողջ որ Նատան այս ցանցկեն տնակը բոլորված էր անձրեւովքարի տակ է։ Չէ՞ որ դա՝ այդ գիտակցումն եւս անբնական է։ Իրականում սա պարզապես տեղն է, եւ շիթերըպարզապես հիշողությունն է, ցանցից ներս թռչելովպարզապես պատկանելությունը, չոր էին թողնում եւ միայն կենտրոնի փոքրիկ հարթակը։ Այն ամենըայդ պատճառով կարելի է գալ գերեզմանոց։ Ինֆանտեւը նկատեց, ինչ կատարվում էր դրսումոր հարեւան տնակ֊գերեզմանի մոտ, ահարկում էր ու զվարճալի։ Վրադիր էլ սա՝ կոնֆետներով այս տարօրինակ կինը։ Թե՞ ցնդած է․․․ արն այնպես երեւացող է, կանգնած է ինչ֊որ մեկը՝ մի կին։

:«Ի՞նչ տոն»Այդպես Ինֆանտեւը կանգնել էր ավելի շուտ լճի, ― հարցրեց նա համենայնդեպս։ «Միշայի ծննդյան օրն է»քան գերեզմանի մոտ՝ անշարժ, ― ասաց կինըհոգին խաղաղ, մատնացույց արեց բեղավոր մարդու դիմանկարը եւթեթեւ, նայելով Ինֆանտեւինմիտքը՝ թափուր, արագ֊արագ երբ հանկարծ որոտը թնդաց հենց լճի ու ջրի վրա տվեց, ասես վազում էր․ «Նա բեւեռախույզ եւ առաջին կլորիկ ու հատուկենտ կաթիլները գորշ գնդիկներով շրմփացին ավազի վրա։ Բոլորովին մեքենայաբար Ինֆանտեւը նայեց երկնքին։ Շարժումը պարզ ու անհեթեթ էր, տեսեք՝ «Արջը հյուսիսում»որովհետեւ ուրիշ էլ ուրկի՞ց, ես նրա տապանաքարին մեծ արջ էի կանգնեցրելեթե ոչ երկնքից։ Մինչ վերեւ էր նայում, կաթիլների կտկտոցը հաճախացավ, եւ նա լսեց, միայն թե գողացանինչպես իրեն ձայն տվին։ Նա ցնցվեց ու նայեց հարեւան գերեզմանին։ Կինքը կանգնած էր դեմքով դեպի նա, այ՝ հրես հետքերը․ ես էլ պարսպապատեցիձեռքով կանչում էր ու ասում․ «Եկեք, էստեղ եկեք։ Ախր կթրջվեք»։ Եվ հենց որ կողպվինա մտավ այդ ցանցապատ տնակը, արջն էնպես սիրուն անձրեւը հեղեղի պես վրա տվեց։ Ինֆանտեւը շնորհակալություն հայտնեց ու շուրջը նայեց։ Ցանցապատերից մեկին հեծանիվ էրհենված, սպիտակ․․․»։ եւ անձրեւի խոշոր կաթիլները զարկում էին դրա թափքին։ Ինֆանտեւն ապշեց․ լայն, ցածր տապանաքարին շրջանով կոնֆետներ էին շարված։ «Արջը հյուսիսում»։

:Երկինքը պատռվեց հենց լճի վերեւում։ Նրանում ձագարանման անցք գոյացավԻնֆանտեւը խեթ նայեց կնոջը։ Սրա տեսքը, եւ այնտեղից դուրս պրծավ արեւը։ Բայց ամպերն առաջվա պես պատել էին երկինքըսակայն, եւ անձրեւը մտրակում էր, ու ծանր խշշում էին սոճիները։ Շուրջն անսպասելիորեն կերպարանափոխվեց; Անձրեւը փայլկտում ու քրքրում էր ավազը, իսկ արեւը՝ հենց լուսարձակ, լուսավորում էր թաց սոճիներըլիովին նորմալ էր․ նա շատ հանգիստ, անգամ երանավետ դեմք ուներ եւ տապանաքարերը պսպղում էին, ու ալեծածան ցոլցոլում հասակակից էր լիճը։ Որոտը թնդում էր այլեւս ինչ֊որ հեռվում։ Ինֆանտեւին։ Ինֆանտեւը նույնիսկ ասաց․ :― Հոյակապ է։ :― Հա՛նայեց ու փախցրեց հայացքը։ «Այսօր մեզ համար տոն է»,― ասաց կինըկինը։ Ինֆանտեւը կարկամեց։ Բոլորվին մթնել էր, ― ես ու Միշան շատ ենք սիրում էս տեղը։ :«Հատկապես՝ Միշան․․․»երկինքը որոտում էր, ― մտածեց Ինֆանտեւն ու մեկ էլ սաստիկ կարմրեց։ :― Ա՛խեւ կայծակի շեղբերը, ես ձեզ չբացատրեցիթվում է, ծեծում ― առաջվա չխոսեց՝ վազ տվեց կինը։ ― Միշան պատմում շանթում էին լճի սեւ կուրծքը։ Ողջ այս ցանցկեն տնակը բոլորված էրանձրեւով, էն ժամանակ դեռ նոր էինք ծանոթացելեւ շիթերը, թե թանձր մառախուղի մեջ քիթ քթի սպիտակ արջի է հանդիպել․ սողացել էցանցից ներս թռչելով, սողացելչոր էին թողնում միայն կենտրոնի փոքրիկ հարթակը։ Այն ամենը, հանկարծ զգացել՝ էս ինչ թաց ու տաքուկ բան է։ Դու մի ասա՝ արջի քիթն է եղելկատարվում էր դրսում, իսկ արջը ոչ մի վնաս չի տվել ահարկում էր ու հեռացել է։ Ահա ես զվարճալի։ Վրադիր էլ արջ էի կանգնացրել տապանաքատին՝ դիմանկարի դիմաց։ :― Հա, ― ասաց Ինֆանտեւը,― ահա թե ինչ․․․:― Հյուրասիրվեք, ― ասաց կինը, ― վերցրեք, կոնֆետ վերցրեք։ :― Չէ, ինչ եք ասում․․․ ― ասաց Ինֆանտեւը։ սա՝ կոնֆետներով այս տարօրինակ կինը։ Թե՞ ցնդած է…

:Նրանք նստել էին տապանաքարի կողքի նստարանին։ Ինֆանտեւը ծամում էր կոնֆետը։ Երկնքի ճեղքը մեծացավ«Ի՞նչ տոն», եւ ահա երկնքի կեսն արդեն ջինջ էր― հարցրեց նա համենայնդեպս։ «Միշայի ծննդյան օրն է», ― ասաց կինը, մատնացույց արեց բեղավոր մարդու դիմանկարը եւ ամեն ինչ փայլում էր լվացված։ Եվ Ինֆանտեւը բոլորովին կորցրեց գլուխը։ Որովհետեւ առաջ անձրեւ էր, եւ այն ժամանակ հասկանալի նայելով Ինֆանտեւին, արագ֊արագ վրա տվեց, ասես վազում էր․ «Նա բեւեռախույզ էր, տեսեք՝ «Արջը հյուսիսում», ես նրա տապանաքարին մեծ արջ էի կանգնեցրել, միայն թե ինչու է ինքն այս վանդակում գտնվում եւ ականջ դնում այս կնոջըգողացան, իսկ հիմա անձրեւ չկարայ՝ հրես հետքերը․ ես էլ պարսպապատեցի, եւ՝ հասկանալի չէր։ Եվ շատ բան անհասկանալի որ կողպվի, արջն էնպես սիրուն էր կնոջ պատմածի մեջ։ Ամեն ինչից դատելով, նա գրեթե ամեն օր այստեղ է գալիս, ահա ուրեմն հեծանիվն էլ հատկապես դրա համար է գնել։ սպիտակ…»։

:Մոտոռոլեր էր ուզումԵրկինքը պատռվեց հենց լճի վերեւում։ Նրանում ձագարանման անցք գոյացավ, վախեցավ՝ գողանանեւ այնտեղից դուրս պրծավ արեւը։ Բայց ամպերն առաջվա պես պատել էին երկինքը, էն էլ՝ գերեզմանատանը։ Տես է՜եւ անձրեւը մտրակում էր, ուրեմն հասկանում էու ծանր խշշում էին սոճիները։ Շուրջն անսպասելիորեն կերպարանափոխվեց; Անձրեւը փայլկտում ու քրքրում էր ավազը, որ ինչքան չլինիիսկ արեւը՝ հենց լուսարձակ, գերեզմանատուն է։ Այսպիսի հուշարձան է կանգնացրել, կոնֆետներ է բերում, բայց ասաց, որ իրենք տարիներով բաժան են ապրել։ Ինֆանտեւը մի տեսակ չընկալեց, թե նա դա ինչպես ասաց։ Թերեւս արշավախմբերում են եղել։ Չէ, նա էդպես չասաց։ :Կինը դեռ վազ լուսավորում էր տալիս մանրիկթաց սոճիները, միաձույլ բառերի վրայովեւ տապանաքարերը պսպղում էին, իսկ Ինֆանտեւն անհարմարությունից կորցրել ու ալեծածան ցոլցոլում էր լիճը։ Որոտը թնդում էր գլուխը։ Էստեղ մի աբողջ կյանք, պատմություն, իսկ ի՞նքն ինչ գործ ունի․․․ այլեւս ինչ֊որ հեռվում։ Ինֆանտեւը նույնիսկ ասաց․

:Բայց― Հա՛, միեւնույն ժամանակ― ասաց կինը, ի վերջո ամենագլխավորը, ասածի բուն էությունը հասավ Ինֆանտեւին։ Եվ նա մտածեց, որ գուցե ողջ կյանքւոմ ― ես ու Միշան շատ բան է լսել, որ հնարավոր էր, կարելի էր հասկանալ ու չի հասկացել։ Որովհետեւ համարում էր, որ հասկանալը մտքի պարզ հետեւողականությունը, մեկը մյուսից բխելն է։ Եվ հենց այս վազկան, անհետեւողական պատմությունն էր պետք հիմա իրեն, քանի որ մերժելով հետեւողականւոթյունը՝ արտահայտում էր բուն էությունը։ Ինֆանտեւը նույնսիկ շուռումուռ եկավ նստարանին․ չափազանց բարդ ու անարտահայտելի էր այն, ինչ նա այդ րոպեին մտածում ու հասկանում էր։ Իսկ գուցե հենց հիմա չպետք է ձգտի ձեւակերպել՝ ինչ է դա, եւ այնժամ ավելի ճիշտ կլինի․․․ենք սիրում էս տեղը։

:Կինը նայեց Նատալյա Վլադիմիրովնայի գերեզմանի կողմը․․․ :― Ձեր կինը Ձե՞ր ազգանունն էր կրում«Հատկապես՝ Միշան…», ― հարցրեց նա մտածկոտ։ :― Իմ․․․ ― վարանելով հաստատ Ինֆանտեւը։ :― Ուրեմն Ձեր հայրը քահանա՞ էր, ― ուրախացավ կինը։ :― Ինչո՞ւ, ― տարակուսեց Ինֆանտեւը։ :― Հապա ինչպես․․․ ― կրկին փութով վրա տվեց կինն իր շորորուն խոսքով։ ― Դատեցեք ինքներդ․․․ Դուք ռուս եք․․ ռո՞ւս եք, չէ՞։ :― Ռո՛ւս եմ, ― փքվեց Ինֆանտեւը։ :― Իսկ ազգանվան արմատը, ― վազ էր տալիս կինը՝ չլսելով նրան, ― ավելի քան ֆրանսիական է․․․ անգամ իսպանական։ Ինֆանտ՝ արքայորդի, ժառանգորդ։ Իսկ դու հաստատ ծագումով իսպանացի չեք․․․մտածեց Ինֆանտեւն ու մեկ էլ սաստիկ կարմրեց։

:― Դա որ հաստատ էԱ՛խ, ― ուրախացավ Ինֆանտեւը գոնե որոշակի հասկանալի մի բանի վրա։ Ես էստեղ եմ ծնվել։ :― Իսկ Ձեր հա՞յրը։ :― Վոլգայի ափին․․․ ― ասաց Ինֆանտեւը։ ― Աստրախանի մոտակայքում․․․ Սպասեսես ձեզ չբացատրեցի, ― ուրախացավ նա, առաջվա չխոսեց՝ վազ տվեց կինը։ ― նաՄիշան պատմում էր, ախր, իրոք էլ կարծեմ մի կարճ էն ժամանակ սովորել է ճեմարանում․․․ Բայց հետոդեռ նոր էինք ծանոթացել, հետո, ― սթափվեց Ինֆանտեւը, ― բնավ էլ այդպես չէ։ Նա փականագործ թե թանձր մառախուղի մեջ քիթ քթի սպիտակ արջի է հանդիպել․ սողացել է, ― զայրացավ Ինֆանտեւը։ :― Ահա տեսնո՞ւմ եքսողացել, տեսնո՞ւմ եք, ― ցնծում էր կինը։ ― Ուրեմն Ձեր պապը քահան հանկարծ զգացել՝ էս ինչ թաց ու տաքուկ բան է։ Դու մի ասա՝ արջի քիթն է եղել։ :― Չի եղել, ― վերջնականապես պոռթկաց Ինֆանտեւը։ Որտեղի՞ց իմացաք։ :― Հապա ինչպե՜ս, հապա ինչպե՜ս։ Շատ հերաքիքր է․․․ ― բացականչում էր կինը։ ― Ռուսիայում հենց գավառական քահանաներն էին էդ տեսակ տարօրինակ ազգանուններ հնարում։ Երբ հիմնական եկեղեցական ազգանունները՝ Պրեոբրոժենսկի, Վոսկրեսենսկի, Բոգոյավլենսկի, խլխլեցին պրծան, սկսեցին ավելի խրթինները բստրել՝ մենակ թե գեղեցիկ, բարեհունչ լինեին․ իսկ արջը ոչ մի վնաս չի տվել ու հեռացել է։ Ահա ես, օրինակ ընկերություն եմ անում Ֆենոմենով ազգանանունով մի քահանայի հետ․․․ ահա Դուք էլ Ինֆանտեւ եք։ արջ էի կանգնացրել տապանաքատին՝ դիմանկարի դիմաց։

:― Հըմ, հաՀա, ― ոչինչ չասաց Ինֆանտեւը։ Հետոասաց Ինֆանտեւը, այնուամենայնիվ, գտավ։ ― Ինչպես կրկեսում։ :― Ճիշտ որ, ճիշտ որ։ Դերասանների ազգանունները՝ նույնպես, ― ուրախացավ կինը։ ― Ինչպես նուրբ դիտողություն։ :Կրկեսում հաճախ իտալականներ են, բայց կան նաեւ Ալմազովներ, Իզումրուդովներ․․․ Շատ։ Ես երբեք այդպես չեմ մտածել։ Հետաքրքիր է։ Մոնախով՝ այդպիսի արտիստական ազգանուն կա, բայց չէ՞ որ քահանաներից է սերում։ Հավանորեն հայրը նույնպես հոգեւորական է եղեկ, որդին՝ դերասան։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ դրամա, հակամարտություն։ ահա թե ինչ…

:― ՀաՀյուրասիրվեք, բայց իմ պապը տարտեր չի եղել։ ― Ինֆանտեւը նմանվեց չհրկիզվող պահարանի։ :ասաց կինը, ― Եղել է։ Հավատացնում եմ Ձեզ։ Հենց Վոլգայի ափին՝ մի խուլ տեղ գյուղական քահան եղած կլինի։ Եվ Ձեր ապուպապը, Ձեր ապուպապի պապն էլ․․․ Ահա Ձեր հորն էլ ճեմարանում են տեղավորել, թեպետեւ չի ավարտել, ինչպես ասում եք։ Այլապես էդպիսի ազգանուն բնավ չէր կարող ունենալ։ Թե՞ դուք պնդում եքվերցրեք, որ սերում եք ըմբիշներից։ կոնֆետ վերցրեք։

:― Այսինքն՝ ինչպե՞ս։ Դե այո։ Ի դեպ, ի՞նչ նկատի ունեքՉէ, ինչ եք ասում… ― խճճվեց ասաց Ինֆանտեւը։ :― Կրկեսը, ― ծիծաղեց կինը։ :Ինֆանտեւը բերանը կոնֆետ դրեց, ավելի ճիշտ՝ խցկեց։

:Իսկ կինը շարւոնակում Նրանք նստել էին տապանաքարի կողքի նստարանին։ Ինֆանտեւը ծամում էր վազ տալ մանրիկ ու հոծ բառերի շարանով՝ պատմվելովկոնֆետը։ Երկնքի ճեղքը մեծացավ, թե ինչպես եւ ահա երկնքի կեսն արդեն ջինջ էր սուրացել Միությունով մեկ՝ իմանալով ամուսնու մահվան բոթը, թե ինչպես մոտը փող չէր եղել, վրադիր՝ բնակարանն էին կողոպտել, եւ ինչպես փողերը լրիվ ծախսվել էին հուշաքարի վրա, որ զավակ ունի՝ դպրոցական, եւ ամեն ինչ դժվար, դժվա՜ր էփայլում էր լվացված։ Եվ Ինֆանտեւը բոլորովին կորցրեց գլուխը։ Որովհետեւ առաջ անձրեւ էր, եւ ինքան երջանի՜կայն ժամանակ հասկանալի էր, երջանի՛կ թե ինչու է ինքն այս վանդակում գտնվում եւ վերջում՝ այնքան անհասկանալի ու միաժամանակ ամենահասկանալի մի բանականջ դնում այս կնոջը, բայց դա արդեն անհնար էր որսալ֊մտապահելիսկ հիմա անձրեւ չկար, կարելի եւ՝ հասկանալի չէր։ Եվ շատ բան անհասկանալի էր միայն գզալկնոջ պատմածի մեջ։ Ամեն ինչից դատելով, եւ գուցե իր զգացածի մասին հիշողությունն էր․․․ նա գրեթե ամեն օր այստեղ է գալիս, ահա ուրեմն հեծանիվն էլ հատկապես դրա համար է գնել։

:― ԱյոՄոտոռոլեր էր ուզում,― հառաչեց Ինֆանտեւը։ ― Ահա թե ինչպես․․․ :― Իսկ տղաս արդեն մեծ է․․․ ― ասաց նա։ :Ինֆանտեւը հանկարծ հասկացավվախեցավ՝ գողանան, թե որքան շատ տարիներ են անցել այն ժամանակից ի վերէն էլ՝ գերեզմանատանը։ Տես է՜, որքա՜ն վաղուց ուրեմն հասկանում է եղել այն, ինչի մասին խոսում էր կինըոր ինչքան չլինի, եւ որքա՜ն այսօրեականգերեզմանատուն է։ Այսպիսի հուշարձան է կանգնացրել, զարմանալիորեն հենց հիմա տեղի ունեցող մի բան էր կնոջ պատմածը։ :Կինն ասես հասկացավ՝ ինչի մասին մտածեց Ինֆանտեւը։ :― Ինձ թվում է՝ ես առնչվում եմ նրա հետկոնֆետներ է բերում, ― բայց ասաց կինը։ ― Ոչ էլ թե՝ թվում է, հաստատ առնչվում եմ։ :― Հա, ― ասաց որ իրենք տարիներով բաժան են ապրել։ Ինֆանտեւըմի տեսակ չընկալեց, ութե նա դա ինչպես ասաց։ Թերեւս արշավախմբերում են եղել։ Չէ, միեւնեւյն է, չհասկանալով նրան նայեց։ :― Ես գիտեմ, Ձեր վիշտն ավելի մեծ է։ Ձերը նա էդպես չասաց։ Կինը դեռ նոր է․․․ :― Հավազ էր տալիս մանրիկ, ― պարզապես ասաց Ինֆանտեւը։ ― Էնքան դատարկ․․․ :― Իսկ եսմիաձույլ բառերի վրայով, եթե վատ եմ լինումիսկ Ինֆանտեւն անհարմարությունից կորցրել էր գլուխը։ Էստեղ մի աբողջ կյանք, միշտ գալիս եւ խոսում եմ նրա հետ։ Նա կլռիպատմություն, ու ես կթեթեւանամ։ իսկ ի՞նքն ինչ գործ ունի…

:― Դուք երեւի հավատում եք Աստծուն, ― շշուկով հարցրեց Ինֆանտեւը Եվ արդյոք սրա խելքը տե՞ղն է… ու անձրեւը կտրվեց։ Նա ծամում էր կոնֆետները եւ զգուշորեն նայեց երկնագույն գմբեթին։ :Կինը նկատեց նրա հայացքը դրանից իրեն դարձյալ անհարմար էր զգում։ Բայց չծամել եւ անհասկանալի ժպտաց։ :― Չէմիայն լսել՝ հո՞ ավելի վատ էր… Կոնֆետները… ի՜նչ համեղ էին։ Ու մեկ էլ մտածեց՝ քանի տարի չի կերել։ Նա չկարողացավ հիշել, ― ասաց նա։ ― Ես այնտեղ երբեք չեմ եղել։ ― թե վերջին անգամ երբ է կերել։ Միայն մանկության կոնֆետներն էր հիշում։ Իսկ նա կուտեր՝ թեկուզ ամեն օր… Եվ նույնպես նայեց գմբեթին։ :― Ես եղել եմ։ ― Ինֆանտեւը հառաչեց։ ― Պատահաբար․․․ Տարօրինակ կերպով․․․ Ինչ արած, ― քրթմնջաց նա արդեն բոլորովին անիմաստ։ ― Դուք, ուրեմն այս կինը… Թեպետեւ անհարմար էր զգում եւ չէր հաջողում հետեւլ նրա հետ խոսո՞ւմ եք։ :― Դուք մի զարմացեքխոսքին, ― ասաց կինը։ ― Ես ախր կրթված մարդ եմ։ Ուրիշ էլ ի՞նչ դաիր համար, եթե ոչ առնչություն։ :― Դե․․․ այոչգիտես ինչու, ― ասաց Ինֆանտեւըխիստ կարեւոր էր լսել այս կցկտուր ու շփոթ խոսքը, ― ես պարզապես այդպես դեռ չեմ մտածել։ :― Մանավանդեւ այն, որ ինչ նա այնտեղ չէասում էր՝ շատ կարեւոր էր, ― ասաց կինը եւ մատնացույց արեց տապանաքարը։ :― Ինչպե՞ս․․․:― Չէ՞ որ Ձեր կինն էլ այնտեղ չէ։ Չէ՞ որ սա հուշարձան է, հիշողություն․․․ Եվ տեղը գեղեցիկ է։ :― Նա էլ այնտեղ չէ, ― համաձայնեց Ինֆանտեւը։ :― Նրանք ողջ են, իհարկե, ― ասաց կինը։ ― Այլապես մենք ինչպե՞ս կխոսեինք նրանց հետ։ :― Ես ինչ֊որ գլխի չեմ ընկել այդպես մտածել, ― ապշած ծոր տվեց Ինֆանտեւը։ :― Նա նույնիսկ այցի է գալիս ինձ․․․ :― Ձե՞զ էլ, ― բացականչեց Ինֆանտեւը։ անգամ՝ սրտամոտ։ Հետեւողականության առումով նրա խոսքում ամեն ինչ անհասկանալի էր։

:Բայց, միեւնույն ժամանակ, ի վերջո ամենագլխավորը, ասածի բուն էությունը հասավ Ինֆանտեւին։ Եվ նա մտածեց, որ գուցե ողջ կյանքւոմ շատ բան է լսել, որ հնարավոր էր, կարելի էր հասկանալ ու չի հասկացել։ Որովհետեւ համարում էր, որ հասկանալը մտքի պարզ հետեւողականությունը, մեկը մյուսից բխելն է։ Եվ հենց այս վազկան, անհետեւողական պատմությունն էր պետք հիմա իրեն, քանի որ մերժելով հետեւողականւոթյունը՝ արտահայտում էր բուն էությունը։ Ինֆանտեւը նույնսիկ շուռումուռ եկավ նստարանին․ չափազանց բարդ ու անարտահայտելի էր այն, ինչ նա այդ րոպեին մտածում ու հասկանում էր։ Իսկ գուցե հենց հիմա չպետք է ձգտի ձեւակերպել՝ ինչ է դա, եւ այնժամ ավելի ճիշտ կլինի… Կինը նայեց Նատալյա Վլադիմիրովնայի գերեզմանի կողմը…  ― Ձեր կինը Ձե՞ր ազգանունն էր կրում, ― հարցրեց նա մտածկոտ։  ― Իմ… ― վարանելով հաստատ Ինֆանտեւը։  ― Ուրեմն Ձեր հայրը քահանա՞ էր, ― ուրախացավ կինը։  ― Ինչո՞ւ, ― տարակուսեց Ինֆանտեւը։  ― Հապա ինչպես… ― կրկին փութով վրա տվեց կինն իր շորորուն խոսքով։ ― Դատեցեք ինքներդ… Դուք ռուս եք․․ ռո՞ւս եք, չէ՞։  ― Ռո՛ւս եմ, ― փքվեց Ինֆանտեւը։  ― Իսկ ազգանվան արմատը, ― վազ էր տալիս կինը՝ չլսելով նրան, ― ավելի քան ֆրանսիական է… անգամ իսպանական։ Ինֆանտ՝ արքայորդի, ժառանգորդ։ Իսկ դու հաստատ ծագումով իսպանացի չեք… ― Դա որ հաստատ է, ― ուրախացավ Ինֆանտեւը գոնե որոշակի հասկանալի մի բանի վրա։ Ես էստեղ եմ ծնվել։ ― Իսկ Ձեր հա՞յրը։  ― Վոլգայի ափին… ― ասաց Ինֆանտեւը։ ― Աստրախանի մոտակայքում… Սպասես, ― ուրախացավ նա, ― նա, ախր, իրոք էլ կարծեմ մի կարճ ժամանակ սովորել է ճեմարանում… Բայց հետո, հետո, ― սթափվեց Ինֆանտեւը, ― բնավ էլ այդպես չէ։ Նա փականագործ է, ― զայրացավ Ինֆանտեւը։  ― Ահա տեսնո՞ւմ եք, տեսնո՞ւմ եք, ― ցնծում էր կինը։ ― Ուրեմն Ձեր պապը քահան է եղել։  ― Չի եղել, ― վերջնականապես պոռթկաց Ինֆանտեւը։ Որտեղի՞ց իմացաք։  ― Հապա ինչպե՜ս, հապա ինչպե՜ս։ Շատ հերաքիքր է… ― բացականչում էր կինը։ ― Ռուսիայում հենց գավառական քահանաներն էին էդ տեսակ տարօրինակ ազգանուններ հնարում։ Երբ հիմնական եկեղեցական ազգանունները՝ Պրեոբրոժենսկի, Վոսկրեսենսկի, Բոգոյավլենսկի, խլխլեցին պրծան, սկսեցին ավելի խրթինները բստրել՝ մենակ թե գեղեցիկ, բարեհունչ լինեին․ ես, օրինակ ընկերություն եմ անում Ֆենոմենով ազգանանունով մի քահանայի հետ… ահա Դուք էլ Ինֆանտեւ եք։  ― Հըմ, հա, ― ոչինչ չասաց Ինֆանտեւը։ Հետո, այնուամենայնիվ, գտավ։ ― Ինչպես կրկեսում։  ― Ճիշտ որ, ճիշտ որ։ Դերասանների ազգանունները՝ նույնպես, ― ուրախացավ կինը։ ― Ինչպես նուրբ դիտողություն։ Կրկեսում հաճախ իտալականներ են, բայց կան նաեւ Ալմազովներ, Իզումրուդովներ… Շատ։ Ես երբեք այդպես չեմ մտածել։ Հետաքրքիր է։ Մոնախով՝ այդպիսի արտիստական ազգանուն կա, բայց չէ՞ որ քահանաներից է սերում։ Հավանորեն հայրը նույնպես հոգեւորական է եղեկ, որդին՝ դերասան։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ դրամա, հակամարտություն։  ― Հա, բայց իմ պապը տարտեր չի եղել։ ― Ինֆանտեւը նմանվեց չհրկիզվող պահարանի։  ― Եղել է։ Հավատացնում եմ Ձեզ։ Հենց Վոլգայի ափին՝ մի խուլ տեղ գյուղական քահան եղած կլինի։ Եվ Ձեր ապուպապը, Ձեր ապուպապի պապն էլ… Ահա Ձեր հորն էլ ճեմարանում են տեղավորել, թեպետեւ չի ավարտել, ինչպես ասում եք։ Այլապես էդպիսի ազգանուն բնավ չէր կարող ունենալ։ Թե՞ դուք պնդում եք, որ սերում եք ըմբիշներից։  ― Այսինքն՝ ինչպե՞ս։ Դե այո։ Ի դեպ, ի՞նչ նկատի ունեք, ― խճճվեց Ինֆանտեւը։  ― Կրկեսը, ― ծիծաղեց կինը։  Ինֆանտեւը բերանը կոնֆետ դրեց, ավելի ճիշտ՝ խցկեց։  Իսկ կինը շարւոնակում էր վազ տալ մանրիկ ու հոծ բառերի շարանով՝ պատմվելով, թե ինչպես էր սուրացել Միությունով մեկ՝ իմանալով ամուսնու մահվան բոթը, թե ինչպես մոտը փող չէր եղել, վրադիր՝ բնակարանն էին կողոպտել, եւ ինչպես փողերը լրիվ ծախսվել էին հուշաքարի վրա, որ զավակ ունի՝ դպրոցական, եւ ինչ դժվար, դժվա՜ր է, եւ ինքան երջանի՜կ, երջանի՛կ է եւ վերջում՝ այնքան անհասկանալի ու միաժամանակ ամենահասկանալի մի բան, բայց դա արդեն անհնար էր որսալ֊մտապահել, կարելի էր միայն գզալ, եւ գուցե իր զգացածի մասին հիշողությունն էր…  ― Այո,― հառաչեց Ինֆանտեւը։ ― Ահա թե ինչպես…  ― Իսկ տղաս արդեն մեծ է… ― ասաց նա։  Ինֆանտեւը հանկարծ հասկացավ, թե որքան շատ տարիներ են անցել այն ժամանակից ի վեր, որքա՜ն վաղուց է եղել այն, ինչի մասին խոսում էր կինը, եւ որքա՜ն այսօրեական, զարմանալիորեն հենց հիմա տեղի ունեցող մի բան էր կնոջ պատմածը։  Կինն ասես հասկացավ՝ ինչի մասին մտածեց Ինֆանտեւը։  ― Ինձ թվում է՝ ես առնչվում եմ նրա հետ, ― ասաց կինը։ ― Ոչ էլ թե՝ թվում է, հաստատ առնչվում եմ։  ― Հա, ― ասաց Ինֆանտեւը, ու, միեւնեւյն է, չհասկանալով նրան նայեց։  ― Ես գիտեմ, Ձեր վիշտն ավելի մեծ է։ Ձերը դեռ նոր է…  ― Հա, ― պարզապես ասաց Ինֆանտեւը։ ― Էնքան դատարկ…  ― Իսկ ես, եթե վատ եմ լինում, միշտ գալիս եւ խոսում եմ նրա հետ։ Նա կլռի, ու ես կթեթեւանամ։  ― Դուք երեւի հավատում եք Աստծուն, ― շշուկով հարցրեց Ինֆանտեւը եւ զգուշորեն նայեց երկնագույն գմբեթին։  Կինը նկատեց նրա հայացքը եւ անհասկանալի ժպտաց։  ― Չէ, ― ասաց նա։ ― Ես այնտեղ երբեք չեմ եղել։ ― Եվ նույնպես նայեց գմբեթին։  ― Ես եղել եմ։ ― Ինֆանտեւը հառաչեց։ ― Պատահաբար… Տարօրինակ կերպով… Ինչ արած, ― քրթմնջաց նա արդեն բոլորովին անիմաստ։ ― Դուք, ուրեմն նրա հետ խոսո՞ւմ եք։  ― Դուք մի զարմացեք, ― ասաց կինը։ ― Ես ախր կրթված մարդ եմ։ Ուրիշ էլ ի՞նչ դա, եթե ոչ առնչություն։  ― Դե… այո, ― ասաց Ինֆանտեւը, ― ես պարզապես այդպես դեռ չեմ մտածել։  ― Մանավանդ, որ նա այնտեղ չէ, ― ասաց կինը եւ մատնացույց արեց տապանաքարը։  ― Ինչպե՞ս… ― Չէ՞ որ Ձեր կինն էլ այնտեղ չէ։ Չէ՞ որ սա հուշարձան է, հիշողություն… Եվ տեղը գեղեցիկ է։  ― Նա էլ այնտեղ չէ, ― համաձայնեց Ինֆանտեւը։  ― Նրանք ողջ են, իհարկե, ― ասաց կինը։ ― Այլապես մենք ինչպե՞ս կխոսեինք նրանց հետ։  ― Ես ինչ֊որ գլխի չեմ ընկել այդպես մտածել, ― ապշած ծոր տվեց Ինֆանտեւը։  ― Նա նույնիսկ այցի է գալիս ինձ…  ― Ձե՞զ էլ, ― բացականչեց Ինֆանտեւը։  Նա տուն էր դառնում՝ տրամվայը սողում էր սարն ի վեր։ Երկինքը գունատվել ու մթնել էր, զառիթափին՝ սոճիներ, եւ սոճիների արանքից առկայծում էր կարմիր արեւը։ :«Այո, ես այդպես չեմ մտածել, ― կրկնում էր Ինֆանտեւը։ ― Ես էլ մտածում էի՝ ի՞նչ բան է դա։ Իսկ դա, պարզվում է, ահա՛ թե ինչ է»։ [[Կատեգորիա:Արձակ]]