Changes
— Հեյֆեցը նույնիսկ չէր հրապարակել իր աշխատանքը, բռնեցին նստացրին։
— Հենց նրա համար էլ բռնեցին, որ չէր հրապարակել։ Պետք էր տպագրվել «Գրանիու»։ «Գրանիում»։ Կամ «Կոնտինենտում»։ Հիմա նրան ո՞վ պիտի պաշտպանի։ Իսկ այդպես Արեւմուտքում կարող էին աղմուկ բարձրացնել…
— Վստա՞հ ես։
— Բայց իմ ընթերցողներն այստեղ են։ Իսկ էնտեղ… Ո՜ւմ են պետք իմ պատմվածքները Չիկագո քաղաքում։
— Իսկ ղստե՞ղ էստե՞ղ ում են պետք։ «Ծովախորշի» մատուցողուհո՞ւն, որ նույնիսկ ճաշացանկը չի կարդում։
— Բոլորի՜ն։ Պարզապես մարդիկ դեռ գլխի չեն ընկել։
Միտրոֆանովը տխուր ժպտաց…
Կարճ ճանապարհը անտառի միջով էր։ Ծառերից գեջություն ու ցուրտ էր փչում։ Մեզ շրջանցում էին անվերջանալի հեծանվորդները։ Կածանը կտրատված էր սոճիների արմատներով։ Սուր զնգաց անվահեցը։անվահեծը։
Տանյան ասում էր․
Տանյան լռեց։ Ես, սովորականի պես, սկսեցի փիլիսոփայել․
— Միակ ազնիվ ճանապարհը սխալների, հիասթափությունների ու հույսերի ճանապահրն ճանապարհն է։ Կյանքը սեփական փորձով չարի ու բարու սահմանները գտնելն է… Ուրիշ ճանապարհ գոյություն չունի… Ես ինչ֊որ բանի հասել եմ… Կարծում եմ՝ դեռ ուշ չէ…
— Բառե՜ր, բառե՜ր…
Տանյային զվարճացնում էին աքաղաղները, փրչոտ բակաշները, իսկ երբ հնդկահավ տեսավ, հրճվանքը սահման չուներ․
— Ինչպիսի՜ մեծամտությունւ։ մեծամտություն։ Ինչպիսի՜ ինքնահավանություն… Բավական նողկալի արտաքինով հանդերձ։ Աքլորներն ու սագերն էլ իրենց երեւակայում են, բայց սա՜… Աստվա՜ծ իմ, ի՜նչ նման է Իզաքսոնին…
Մեզ տեսնելով՝ Միխալ Իվանիչն իրար անցավ։ Տառապագին կնճռոտվելով՝ կարմրագորշ վզին կոճկեց վերնաշապիկը։ Ու այնպես, որ օձիգի մաշված ծայրերը ցցվեցին։ Հետո, չգիտես ինչու, դրեց գլխարկը։
«Լրբերն են լողում անտակ ջրերում…»։
Վերջապես լռությունտիրեց։ լռություն տիրեց։ Մենք նորից միասին էինք։ Հանկարծ Տանյան աղմկեց։ Ասում եմ․
— Մի՛ գոռա։ Միշատ Միշան կզարթնի…
— Բա ի՞նչ անեմ։
— Ոնց որ Ստալինը լինես…
Ստալինին գյուղում չէին սիրում։ Վաղուց էի նկատել։ Ըստ երեւույթին լավ էին հիշում կոլեկտիացումն կոլեկտիվացումն ու ստալինյան մյուս ձեռնածությունները։ Այ թե մեր ստեղծագործական մտավորականությունն ինչ ունի սովորելու անգրագետ գեղջուկներից։ Ասում են՝ Լենինգրադի արվեստի պալատում ծափահարում էին, երբ Ստալինը հայտնվում էր էկրանին։
Իսկ ես նրան միշտ եմ ատել։ Խրուսչովի բարեփոխումներից շատ առաջ։ Շատ ավելի առաջ, քան կարդալ կսովորեի։ Դա մայրիկիս քաղաքական վաստակն է։ Մայրս՝ Թբիլիսիի հայհուհիհայուհի, միշտ քննադատում էր Ստալինին։ Ճիշտ է, բավական յուրօրինակ ձեւով։ Վստահ պնդում էր․
«Վրացին օրինավոր մարդ լինել չի կարող…»։
Հունիսը չոր էր ու արեւոտ, խոտը խշշում էր ոտքերի տակ։ Տուրբազայի պատշգամբներից խայտաբղետ սրբիչներ էին կախված։ Կսվում Լսվում էր թենիսի գնդակների պիրկ կտտոցը։ Լայն սանդղամուտի բազրիքներին հենված՝ կարմրին էին տալիս փայլուն անվահեցերով անվահեծերով հեծանիվները։ Ձեղնապատուհանի գլխին կախված բարձրախոսից ինձ էին հասնում հին տանգոյի հնչյունները։ Մեղեդին ասես գծված լիներ բազմակետերով…
Գնդակների կտտոցը, տաքացած խոտի բույրը, հեծանիվների երկրաչափությունը այդ անուրախ հունիսի հիշատակելի գծերն են…
— Պայուսակի մեջ,— ասում էր,— տասը շոկոլադի սալիկ կա, Կոբզոնի չորս տոմս ու երեք օրինակ Ցվետաեւա…
Տանյան գրառված գրգռված ու համարյա երջանիկ էր թվում։
Ի՞նչ կարող էի ասել։ Տասներորդ անգա՞մ կրկնեի՝ «Մի՛ գնա»։
Վանքի բակով անցնելուց էլ վախեցա։ Վանական մթնոլորտն արդեն անտանելի է հարբած մարդու համար։
Այնպես որ, լանջն իի ի վար իջա անտառի ճամփով։ Ավելի ճիշտ՝ զառիվայր կածանով։
Թեթեւություն զգացի միայն «Դյուցազն» ռեստորանի մուտքի մոտ։ Տեղիկ Տեղի հարբածների ֆոնին խստակյաց էի թվում։
Դուռը բաց էր․ սիլիկատե աղյուս էին դիմհարել։ Նախասենյակում, հայելու կողքին, ցցվել էր մի անհեթեթ փայտե կերպար՝ պաշտոնաթող մայոր Գոլդշտեյնի ստեղծագործությունը։ Պղնձե վահանակի վրա նշված էր․
Երկարամազ, անհեթեթ ու նիհար՝ նա խելագար ձեւացողի տպավորություն էր թողնում։ Ընդ որում, սեւեռված մեկ նպատակի՝ հնարավորինս արագ հասնել դիմազերծման։
Նա կարող էր հոգեկան հիվանդի տեղ անցնել, եթե չլինեին հաղթական ժպիտն ու սովոր, ամենօրյան ամենօրյա խեղկատակության արտահայտությունը։ Մի խորամանկ ու հմուտ լկտիություն էր հնչում նրա խելագար մենախոսություններում։ Թերթային գլխագրերի, կարգախոսների, անհասկանալի մեջբերումների այդ սրտխառնուք առաջացնող խառնուրդում…
Այդ ամենը փչացած բարձրախոս էր հիշեցնում։ Կտրիճն արտահայտվում էր հատու, հիվանդագին պաթոսով եւ ինչ֊որ ողբերգական հաստատակամությամբ…
Վերադարձանք պատուհանի մոտ։ Ռեստորանում ժողովուրդը զգալիորեն ավելացել էր։ Ինչ֊որ մեկը նույնիսկ հարմոն էր նվագում։
— Ճանաչո՜ւմ եմ քեզ, Ռո՜ւսիա,— գոչեց Մարկովն ու կամացում կամացուկ ավելացրեց։— Ատում եմ։ Ատում եմ էս պսկովյան ժլատներին… Պարդո՜ն, նախ խմենք։
Խմեցինք։ Աղմուկն ուժեղանում էր։ Հարմոնը սուր հնչյուններ էր արձակում։
