Changes

}}

Մխիթար Գոշ

ԳԻՐՔ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ (Գ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԻՒՆ)

Հինգերորդ՝ զի ոչ նման է իրք դատաստանին 0րինաց, կամ Մարգարէից, կամ Աւետարանին անշարժութեան, այլ զի միշտ ըստ ազգի եւ աշխարհաց փոփոխին հարկաւորաբար՝ իրաւացոյց թողուլ հմտագունից փորձել ըստ պատահմանն։

Վեցերորդ՝ գրէ, եթէ երդմամբ հաստատի դատաստան, եւ Տէր արգել, կամելով բնաւին հաւատացեալս զմեզ։

Զի թէպէտ ասացաւ ոչ լինել հարկաւոր գրով աւանդիլ մեզ դատաստան ի Տեառնէ, այլ այժմ կամեցաք, յաղագս զի բազում անգամ լուաք պարսաւանս ոչ յայլասեռից միայն, այլ եւ ի քրիստոնէից, եթէ բնաւին ըստ Աւետարանին դատաստան ոչ է՝ անգիտանալով զկամս աստուածայինս, որ ի նոսա։ Եւ այսպիսի կարծիւք երկուս ախտանայ չարս. մի՝ զանիմաստութիւն օրինադրին, եւ երկրորդ՝ ոչ կամել զուգահաւասար կենցաղավարել մարդկան ազգի։

Եւ երկրորդ՝ զի զբնաւորականս ի մեզ օրէնս չարութիւնն շիջոյց, եւ զկատարելութիւն՝ անկատարութիւն հոգոյն, եւ զվշտակցութիւն սիրոյ՝ ատելութիւնն։

Հանդիպեցաք առաջի տեառն Ստեփաննոսի Աղուանից կաթողիկոսի, եւ սմին իրի յիշատակ եղեւ առաջի նորա։ Եւ նա յորդորեաց զմեզ՝ ասելով, թէ եւ ես փափագեմ այդմ բանի։ Զնոյնն եւ մեք ասացաք նմա զմեր անկարութիւնս։ Սակայն ի յորդորելն եւ ի քաջալերելն նորա՝ խորհուրդ իմն ի Հոգոյն Սրբոյ եղեւ ի մեզ, եթէ արժան է հոգեւոր հրամանի անսալ, զի եւ յԱստուծոյ լիցի կատարումն սորա, զոր խորհիմք, զնոյն եւ սկիզբն, ապա թէ ոչ՝ պատճառ լիցի կատարելոց ոմանց շարժիլ ի սոյն։ Զի եւ ոչ գործ արուեստ ամենայն ի միոջէ սկսողէ աւարտեցաւ ի ըսկզբանէ, այլ ի բազմաց, զի մասնաւոր գտեալքն ժողովեալք՝ գոյացուցին զարհեստն, ըստ առակի ոստայնանկաց։ Նաեւ պատշաճ ինչ վարկայ ընդոստնուլ սովաւ, եթէ յատեան մտանելոց եմ յանկաշառ եւ յանողոքելի, ըստ որում ձեռամբ իսկ գրեմ զապագայիցն նշանակ։

Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ ասացելոցս, զի թէ տխմար ոք իցէ ուսցի, եւ թէ ամենակատար ոք եւ իմաստուն՝ զթերին լցցէ։ Երկաքանչիւրոցն պատրաստ եմք սիրով ընդ առաջ ելանել։

Քանզի հարկաւոր է զկնի այսոցիկ սակաւուք ցուցանել զզօրութիւն առաջիկայ գործոյս, զոր եւ աղաչեմ, ո՛վ պատուական գլուխ եկեղեցեաց սրբոց տանդ Աղուանից, մի՛ վարկպարազի համարիք զհարկս հոգեւորս, զոր եդեր մեզ, զի եւ կանոնական ունի սահման գիրս դատաստանի, զոր յարմարել յայնոսիկ պարտիմք, զի յայտ լիցի չափ նորին։

Եւ արդ, այսպէս համեմատեսցուք։ Կանոնական սահմանն հոգոյ է ուղղիչ, իսկ սա՝ մարմնոյ, եւ թէպէտ բաժանեալք ի միմեանց են՝ սակայն ի բազում իրս միաւորին, որպէս հոգի եւ մարմին բնութեամբ՝ երկու եւ անշփոթ խառնմամբ՝ մի, բազում անգամ ի միասին վարին մի կամօք։ Վասն այսորիկ, պատահի թէպէտ միով սահմանաւ վարիլ, ոչ միմեանց լուծիչ են։ Եւ զոր օրինակ անդ հմտագունից է ընտրութիւն առաջիկայ իրին, նմանապէս եւ՝ աստ։ Եւ որպէս է անդ պատիժ պատուհասի յանցաւորաց եւ մեղաւորաց՝ ըստ զանազանութեան իրին, նոյնպէս եւ՝ աստ։ Եւ որպէս յանդգնելոցն աստ զկնի բանդ է եւ կապանք, նոյնպէս եւ անդ բանդ է եւ կապանք բանադրանքն։ Եւ զի ի վերայ արդարոց օրէնք ոչ կան կանոնաց, եւ ոչ ի վերայ ուղիղ ընթացողաց ի կենցաղս՝ դատաստանք։ Եւ

Հինգերորդ՝ զի զքերթողի ունի զօրութիւն՝ յապաւել եւ քերթել զաւելորդսն ամենայն։

Չափաւորապէս յայսոսիկ գլուխս, իբր իմաստնոյ, տուաք տեսակս, որով եւ գիտել ունիցիք, եթէ այսոցիկ հետեւելով՝ որքան օգուտ եւ շահ հասարակաց կենացս իցէ, զի գրեթէ ամենայն պատերազմ եւ ամբոխ խռովութեան ի նուազութենէ սորա իցէ, եւ հաստատելով յեկեղեցի՝ խաղաղութեան իցէ պատճառ եւ բազում բարեկարգութեան, քանզի մինն յաստուածային շնորհաց տուեալ յեկեղեցիս, ի հին ի նորս, սա իսկ է։

Առաջին դատաւոր ամենեցուն Աստուած է, ըստ այնմ, թէ՝ դատի Տէր զժողովուրդ իւր, եւ Եսայի այլուր ասէ՝ Տէր դատաւոր մեր, եւ թէ՝ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս Աստուած, եւ դարձեալ՝ արի, Աստուած, եւ դատեա զդատաստանս քո, եւ՝ Աստուած դատաւոր արդար, եւ այլ այսպիսիք նախանկար տնօրէնութեան դատաստանի, որովք յայտ է մարդկան լինել դատաստան, թէպէտ եւ գրեաց Աստուած ի ձեռն Մովսիսի, եթէ անասուն, որ հարկանէ զանասուն, փոխանակ նորա եւ նա սպանցի, եւ այս՝ ի խրատ մարդկան։ Եւ դիւաց եղեւ դատաստան, քանզի երբ ամբարտաւանեցան, ընկեաց Աստուած զսատանայ յերկնից, զնոյն եւ յերկրորդ գալուստն Քրիստոսի դատել ունի զսատանայ։ Վասն այսորիկ ի լինելութեան մարդոյն բնութեամբ եդաւ անունն Տէր, որ կոչի դատաւոր։

Իսկ Քրիստոս ասաց, եթէ՝ ի դատաստան եկի յաշխարհս յայս, եւ թէ՝ Հայր ոչ դատի զոք, այլ զամենայն դատաստան ետ Որդոյ իւրոյ, եւ՝

Եւ երկրորդ՝ թէպէտ եւ դատաւոր մի լինի ի քաղաքի, բայց ամենեքեան պատուականքն պատիւ ունիցին։ Իսկ Քրիստոս ասաց ընդ առաքեալսն՝ նստջիք յերկոտասան աթոռս դատել զերկոտասան ազգն Իսրայելի, զոր եւ ունին քրիստոնեայք մինչեւ ցայսօր՝ երկոտասան դատաւորս նստուցանեն ի դատարանի իւրեանց։

Իսկ Աստուած զամենայն ոք անձին իւրոյ եցոյց դատաւոր յառակս դատաւորին անիրաւութեան, զի ի մեզ խորհուրդն ի վերայ կալով՝ ամենայն ոք իւր դատաւոր լիցի մտօք եւ ոչ թիւրեսցի ի հոգեւոր դատաստանաց։

Թարգմանի դատաստանարանդ՝ դատել, որ է քննել, աստան, որ է տեղի, արան, որ է դատարան կամ զննարան, զի քննելով վճարի դատաստան յիմաստուն դատաւորաց ի մէջ անուղղայ մարդկան։ Զի բազումք են յանուանսդ այդպիսիք, որպէս՝ Հայաստան կամ Ասորեստան, նմանապէս եւ՝ այլք։

Եւ արդ ցուցցուք, թէ որք են դատաւորք։ Զի երեք կերպիւ վարին մարդիկ՝ բարի, եւ չար, եւ միջակ։ Եւ պարտ է ընտրել զդատաւորս ոչ յորդոր ի չարս։ Որպէս Սողոմոն երկուց կանանցն արար դատաստան եւ քննէր զկարծեցուցեալ իրս, եւ Դանիէլ ծերոցն զստութեամբ զասացեալսն յայտնէր, այսպէս եւ Քրիստոս յերկրորդ գալստեանն իւրում առնելոց է. ասէ առ արդարսն՝ եկա՜յք, օրհնեալք Հօր իմոյ, եւ ցմեղաւորսն ասէ՝ երթա՜յք յինէն, անիծեալք, յորոց յայտ է միջակացն լինել դատաստան։ Եւ աստ միջակք են ապաշխարողք, զորոց զգործս ապաշխարութեան կշռելի է ընդ մեղացն, եւ առաւելեալն տանի զվճիռն։ Զերկուսն առնելով զծայրսն՝ եցոյց առանց դատաստանի զոմանս կոչել գովութեամբ գործոցն եւ զոմանս մերժել պարսաւանօք գործոցն, յորոց ուսանիմք՝ ընդ ծայրիցն եւ միջակացն լինել դատաստան։

Եւ արդ, այսոցիկ յոյժ պէտք են իմաստունս լինել դատաւորաց ուսման եւ հանճարոյ, զի Աստուծոյ կամացն կատարողք լիցին ի հոգեւորս եւ ի մարմնաւորս, որպէս զի ըղորդ արասցեն զդատաստանս, այլ եւ բարեմիտս՝ զի մի՛ առ երեսս առնէ ամաչելով եւ կամ ի հարկէ։

Այլ եթէ ու՞մ աւանդելի է։ Եւ քանզի ըստ 0րինացն յատուկք էին դատաւորքն, եւ ըստ պատահման եղեն թագաւորք, եւ մարգարէք, եւ քահանայք, որպէս ասացաւ յառաջագոյն։ Այլ քանզի առ մեզ ապականեալ է այսպիսի կարգ, աւանդելի է զիրս դատաստանի ի ձեռս եպիսկոպոսաց է յանձին հոգք եկեղեցոյ եւ աշխարհաց, եւ յետ եպիսկոպոսաց եղիցի իշխանաց՝ ըստ պատահման, եւ գլխաւորաց ժողովրդեան, այլ եւ՝ քահանայից իմաստնոց եւ վարդապետաց, սակայն աւանդապահ այսմ իրի եպիսկոպոսք եղիցին։ Բայց եւ ոչ եպիսկոպոսք տգէտք եւ արծաթասէրք, այլ գիտունք եւ ճշմարիտք ըստ օրինացն եւ պատուիրանացն Յիսուսի վարժեալք։ Եւ եթէ պատահի եպիսկոպոս տխմար այսմ իրի, վարդապետօք, եւ քահանայիւք, եւ աշխարհականօք վարեսցին եւ այսոքիկ իմաստունք լիցին ուսման աստուածայնոյ, եւ անբամբաս մնասցէ ի հերձւածողաց ամենեւին։

Եւ դատաւորացն անկաշառս լինել արժան է, զի կաշառ զաչս իմաստնոց կուրացուցանէ,ևորպէս զի համարձակ նստիցի յատեան դատաստանի, որպէս եւ գրեալ է, թէ կաշառ ի վերայ իրաւանց նա ոչ

առնու. որ զայս արասցէ, նա մի՛ սասանեսցի յաւիտեան։ Եւ Քրիստոս հրամայէ, թէ մի՛ աչառանօք, այլ ուղիղ եւ իմաստուն դատաստան արարէք։

Մի՛ վայրապար երդուիցեն յատենի, յառաջ քան զհրամայել դատաւորին, զի Աստուած ոչ հրամայէ երդնուլ, այլ գիտասցեն զասացեալն ի Տեառնէ, եթէ ընդ ամենայն դատարկ բանից համարս տալոց են յաւուրն դատաստանի, եւ թէ՝ վասն այսր ամենայնի ածցէ Աստուած զքեզ ի դատաստան։ Խորհեսցի եւ զայն, զի լաւ իսկ է ի դատի աստ զյափշտակութիւն ընչիցն խնդութեամբ ընդունել եւ անվրէպ զանձն պահել, քան ագահել եւ յափշտակել եւ ոչ ինչ համարել եւ ի դատաստան անթիւրելի մտանել դատաւորին ահեղի եւ երկնաւորի։ Խրատեսցին եւ յայսմ, զի աղօթիւք ի Տեառնէ նախ՝ օգնականութիւն հայցեսցեն եւ ապա յատեան կայցեն դատաստանի։ Եւ երբ ի բարին աւարտի իրաւացի դատաստան

նոցա, զայն Աստուծոյ համարեսցին, քանզի նա ետ բերան եւ իմաստութիւն։ Ապա թէ ընդ յանցանել իրիք Տէր ետ ի ձեռն անիրաւին զարդարն, զայն գոհութեամբ համբերեսցեն, զի լաւագոյն հատուցմանն հասանիցեն եւ զնախանձ վրէժխնդրութեանն ի Տէր թողցեն, քանզի Աստուած է վրէժխնդիր։

Եւ հարկաւորապէս իսկ զվկայսն խնդրէ դատաստանն, զի զհակառակութիւն դատախազացն նոքօք լուծցէ դատաւորն, զի անհաւատալի է դատաւորացն մատնութիւն դատաստանաւորացն, քանզի թէ հնար գտանէին նոքա, զմիմեանս ի հուր մատնէին։ Նաեւ ոսոխքն նոքօք առաւել, քան դատաւորաւն, շիջանին, յորժամ վկայքն չլինին վարձած կաշառօք, եւ դատաւորն առաւել հաւատարիմ գտանիցի նոքօք։

Իսկ հաւատարմութիւն վկայիցն, նախ, ի վարուցն ընտրին, զի ճշմարտախօսք իցեն եւ չիցեն կաշառօք եկեալ ի տեղի ատենին. եւ չիցեն ազգականք դատախազացն, եւ թէ իցեն ազգականք, եւ ի բազմաց վկայեալք իցեն հաւատարմութիւնք նոցա, հաւատարիմ լինել երկու եւ երեք, որպէս արեգակն եւ լուսին, զի հաւատարիմ վկայ է հաստատեալ յերկինս։