Changes
/* Հերբերթ Տրուչինսկու թիկունքը */
― Ավելի լավ է ես դառնամ մաքսավոր, քան թե կրկին Նոյֆարվասերում որպես մատուցող աշխատեմ, ― ասաց Հերբերթը։ Սակայն նա մաքսավոր չդարձավ։
===Նիոբեա===
Երեսունութ թվին բարձրացվեցին մաքսային հարկերը և ժամանակավորապես փակվեցին Լեհաստանի և Ազատ Դանցիգ քաղաքի միջև սահմանները։ Այժմ իմ տատիկը շուկայական օրերին չէր կարող մերձքաղաքային գնացքով գալ Լանգֆուր և ստիպված էր փակել իր ծածկողի կրպակը։ Նա, եթե կարելի է այսպես արտահայտվել, մնաց իր ձվերի վրա նստած՝ թուխս նստելու առանձնահատուկ ցանկություն չունենալով հանդերձ։ Նավահանգստում վերև, դեպի երկինք էր խոյացել ծովատառեխի գարշահոտը, ապրանքը կուտակվում էր, պետական այրերը հանդիպումներ էին անցկացնում և միասնական էին իրենց որոշումներում, միայն իմ գործազուրկ ընկեր Հերբերթն էր, որ բազմոցի վրա պառկած և, որպես իսկական մտածող, խոհերին տրված, տառապում էր հիասթափությամբ։
Ընդ որում՝ մաքսատունը տալիս էր աշխատավարձ և տալիս էր հաց։ Տալիս էր նաև կանաչ համզգեստներ և կանաչ սահման, որն արժեր պահպանել։ Հերբերթը մաքսատուն գնաց։ Հերբերթը մատուցողի աշխատանքին չվերադարձավ, Հերբերթը ցանկանում էր պառկել բազմոցի վրա և մտորել։
Սակայն մարդը պետք է աշխատանք ունենա։ Միայն Տրուչինսկի մայրիկը չէ, որ այդպես էր մտածում։ Չնայած նա չէր ձգտում, տնօրեն Շտարբուշի դրդմամբ, Հերբերթին համոզել Ֆարվասերում կրկին սկսել։ Այնուամենայնիվ, նա ևս գտնում էր, որ Հերբերթին պետք է վեր բարձրացնել բազմոցի վրայից։ Անձամբ նրան ևս ձանձրացրել էր իրենց երկուսենյականոց բնակարանը, և նա այժմ միայն ձևի համար էր մտորում ու մի գեղեցիկ օր, նավահանգստում աշխատանք փնտրելով, սկսեց կարդալ «Նորագույն լուրերում» և, չնայած ոչ առանց զզվանքի, «Ֆորպոստում» եղած հայտարարությունները։ Ես ուրախ կլինեի նրան օգնել։ Մի՞թե այնպիսի մարդը, ինչպիսին Հերբերթն է, նավահանգստային արվարձանում իրեն արժանի զբաղմունքից բացի պիտի հավելյալ եկամուտի աղբյուրներ փնտրի։ Աշխատանքի որոնումներ, պատահական աշխատանաք հոտած ծովատառեխների թաղում։ Ես չէի կարողանում Հերբերթին պատկերացնել ծովապատնեշի վրա կանգնած, թութունով տարված, ճայերի վրա թքելիս։ Իմ մեջ գաղափար հղացավ, ես Հերբերթի հետ մեկտեղ լիովին կարող էի ստեղծել համատեղ ձեռնարկություն, շաբաթը կամ նույնիսկ ամիսը մեկ անգամ երկժամյա լարված աշխատանք, և մենք ապահովված մարդիկ կդառնանք։ Օսկարը, որն այդ ոլորտում մեծ փորձ էր ձեռք բերել, կարող էր իր դեռևս ալմաստե ձայնով կտրել արժանի ցուցանմուշներով ցուցափեղկեր և միաժամանակ աթանդա կկանգներ, իսկ Հերբերթը անմիջապես, ինչ են դա ասում, կհայտնվեր ձեռքի տակ։ Մեզ զոդիչ սարքեր, բանալիների կրկնօրինակներ, գործիքներով լի արկղեր պետք չէին գա։ Մենք գործը գլուխ կբերենք առանց կաստետի ու հրազենի։ «Սև ագռավը» և մենք՝ սրանք իրարից առանձին գոյություն չունեցող երկու աշխարհներ էին, որոնք միմյանց դիպչելու անհրաժեշտություն չունեին։ Իսկ առևտրի ու գողության աստված Մերկուրին մեզ կբարեմաղթեր, քանզի ես՝ Կույս նշանի տակ ծնվածս, կրում էր նրա կնիքը, որով հարկ եղած դեպքում կարծր առարկաների վրա կնիք էի դնում։
Տվյալ դրվագը լռության մատնելու իմաստ չկա։ Կշարադրեմ կարճ, և պետք չէ սա ինքնակամ խոստովանություն համարել․ այն ժամանակահատվածում, երբ նա գործազուրկ էր, Հերբերթն ու ես ձեռնարկեցինք սովորական չափերի երկու ներխուժումներ նրբաճաշակ սննդի կրպակներ և մեկ արտակարգը՝ մորթիների խանութ․ երեք սևագորշ աղվեսի մորթի, մեկ փոկ, մեկ կարակուլե ձեռնամուշտակ և կարմիր, չնայած ոչ թանկարժեք մտրուկամորթուց վերարկու, որը, հավանաբար, մեծագույն հաճույքով կհագներ իմ մայրիկը՝ այդպիսին էր մեր ձկան որսը։
Սակայն, եթե մենք հետագայում կողոպուտներից հրաժարվեցինք, ապա դա ոչ այնքան անտեղի, բայցևայնպես հոգնեցուցիչ մեղքի զգացումի պատճառով էր, որքան մեր որսի վաճառքի հետ կապված մեծացող դժվարությունների պատճառով։ Բարիքը շահավետ վաճառելու համար Հերբերթը պետք է կրկին մեկներ Նոյֆարվասեր, քանզի միայն նավահանգստային արվարձանում էին հարմար միջնորդներ գտնվում։ Սակայն քանի որ հիշատակված տեղանքը նրան կրկին ու կրկին հիշեցնում էր թուլակազմ և ստամոքսի հիվանդությամբ տառապող լատվիացի կապիտանի մասին, նա որտեղ ասես ուղարկում էր մեր բարիքները, գլուխը ազատում էր մեր բարիքներից․ Շախաուգրասեի վրա, Հաքելյան գործարանի մոտ, Բյուերվիզենի վրա, ամենուր՝ միայն ոչ Նոյֆարվասերում, որտեղ մորթիները կգնեին առանց մտածելու։ Ահա թե ինչու էր ավարի վաճառքը երկարաձգվում այնքան ժամանակ, որ նրբաճաշակ մթերքների կրպակներից ապրանքները վերջ ի վերջո մշտական բնակություն էին հաստատում Տրուչինսկի մայրիկի խոհանոցում, և նույնիսկ նա նրան կարակուլե ձեռնամուշտակ նվիրեց, իսկ ավելի ստույգ՝ փորձեց նվիրել։
Ձեռնամուշտակը տեսնելով՝ Տրուչինսկի մայրիկը լուրջ ձևով տրամադրվեց։ Չնայած նա մթերքները ընդունում էր անտրտունջ, հնարավոր է, մտածելով, օրենքով չարգելված սովի հագեցման համար, գողության մասին, սակայն ձեռնամուշտակը նշանակում էր ճոխություն, իսկ ճոխությունը նշանակում էր բանտ։ Այսպես պարզ և այսպես ճիշտ էր մտածում Տրուչինսկի մայրիկը, նա մկան աչքեր ընդունեց և շյուղը մազերի միջից քաշեց և շյուղը ձեռքին ասաց․ «Դու դեռ կտաս քո վերջը, ինչպես հայրդ տվեց իր վերջը», ինչից հետո Հերբերթի ձեռքը մտցրեց ոչ այն է «Նորագույն լուրերը», ոչ այն է «Ֆորպոստը», ինչը, եթե արտահայտենք բառերով, նշանակում էր՝ իսկ հիմա դու կգնաս ու քեզ վայել աշխատանք կգտնես, ոչ թե ինչ֊որ պատահական փող աշխատելու մի անօրինական ձև, եթե ոչ՝ ես չեմ եփի֊թափի քեզ համար։
Հերբերթը էլի մոտ մեկ շաբաթ ընկած մնաց բազմոցի վրա, որը նախանշված էր մտորումների համար, բորբոռում էր ու խոսել չէր ուզում ո՛չ սպիների և ո՛չ էլ բազմախոստում ցուցափեղկերի գայթակղությունների մասին։ Ես լիովին ըմբռնումով ընկալեցի իմ ընկերոջը, հնարավորություն տվեցի, որպեսզի նա մինչև քնելը ազատվի հոգևոր տանջանքների ավելցուկներից, ինքս ժամանակ էի մեռցնում ժամագործ Լաուբշադի մոտ, նրա՝ ժամանակ խժռող ժամացույցներով շրջապատված, բախտս մեկ անգամ ևս փորձեցի երաժիշտ Մայնի մոտ։ Սակայն վերջինս այլևս իրեն թույլ չէր տալիս խմել մի գավաթ։ Նրա չորս կատուները, որոնք վերապրուկներն էին նրա հարբեցողության (սակայն չափազանց երաժշտական) ժամանակների, վատ սննդից նվաղում էին։ Մինչդեռ Մացերատին, որը, քանի դեռ ողջ էր մայրիկս, խմում էր միայն ի սեր ընկերության, ես երեկոյան ժամերին հաճախակի բռնացնում էի փոքրիկ բաժակի դիմաց՝ ապակե աչքերով։ Նա թերթում էր լուսանկարներով ալբոմը, ինչպես այժմ ես եմ անում՝ ձգտելով փոքրիկ, լավ կամ վատ լուսավորված քառանկյունիների մեջ կենդանացնել իմ խեղճ մայրիկին։ Կես գիշերին մոտ լաց լինելու տրամադրություն ուներ, օգնության էր կանչում մեկ Հիտլերին, մեկ Բեթհովենին, որոնք նախկինի պես մռայլ դեմքով կախված էին դեմ դիմաց։ Օգնություն էր կանչում՝ անցում կատարելով վստահաբար «դուի» և կարծես թե խուլ հանճարից ստանում էր պատասխան, այն դեպքում, երբ գինեժուժկալ ֆյուրերը լռում էր, քանզի Մացերատը՝ բջջային օղակի փոքր, հարբած ղեկավարը, արժանի չէր նախախնամության հոգածությանը։
Երեքշաբթի օրերից մի օր, նման ճշգրիտ հիշողությունները ինձ թմբուկն է պարգևում, գործը ինքնըստինքյան հասունացավ։ Հերբերթը պճնվեց, այլ խոսքով, Տրուչինսկի մայրիկին թույլ տվեց սառը սուրճով մաքրել կապույտ, վերևի մասում նեղ, ներքևում լայն շալվարը, միաձուլվեց իր խարիսխե կոճակներով կոստյումին, իսկ սպիտակ մետաքսե շարֆը, որը ձեռք էր բերել Ազատ նավահանգստում, օծեց օդեկոլոնով, որն իր հերթին աճել էր նույն նավակայանների միջև ընկած անմաքս ուղեմասերում, և շուտով մեր առջև նա հայտնվեց քառակուսի ու անշարժ կապույտ գլխարկը գլխին։
― Գնամ, տեսնեմ ինչ կա այնտեղ անաշխատ եկամուտների մասով։ Եվ առավել համարձակության համար թխկոցով դեպի ձախ թեքեց արքայազն Հայնրիխի հիշատակի գլխարկը։ Տրուչինսկի մայրիկը իջեցրեց թերթը։ Հաջորդ օրը արդեն Հերբերթը ունեցավ և՛ ծառայություն, և՛ համազգեստ։ Այժմ նա քայլում էր մուգ մոխրագույնով, այլ ոչ թե մաքսային կանաչով, նա այժմ ծովային թանգարանի վերակացուն էր։
Ինչպես պահպանման արժանի այս քաղաքի ամեն ինչը, ծովային թանգարանի գանձերը լրացնում էին, դիմացի մասից պահպանված սանդղամուտքով և արտասովոր՝ չնայած որ ճակատային մասում պատկերավոր զարդարանքով նույնպես թանգարանային տեսք ունեցող, պատրիցիական տունը, իսկ ներսում՝ կաղնեփայտի վրա արված փորագրություններն ու պտուտակաձև աստիճանները։ Այստեղ ցուցադրում էին առևտրական քաղաքի հատուկ քարտագրացուցակներում անմահացված պատմությունը, որը կարողանում էր իր անփոփոխ ծառայությունը համարել բազմաթիվ հզոր, սակայն մեծ մասամբ աղքատ հարևանների կողքին անասելի հարստության հասնելու իր ընդունակությունը, և հասնելուց հետո՝ պահպանումը։ Օ, պատվոգրերով անմահացած այդ արտոնությունները, որոնք ետ էին գնվել միաբանությունների մագիստրոսներից ու լեհական արքաներից։ Այդ խայտաբղետ փորագրությունները՝ պատկերումները բազմաթիվ պաշարումների, որին ենթարկվել է Վիսլայի գետաբերանի ծովային ամրոցը։ Ահա մշտապես սաքսոնական թագավորից փրկվելով՝ քաղաքի պատերի մեջ է մնացել դժբախտ Ստանիսլավ Լեշչինսկին։ Յուղանկարը պարզորոշ ցույց է տալիս, թե ինչ աստիճան է նա սարսափած։ Ե՛վ գահերեց արքեպիսկոպոս Պոտոցկին, և՛ ֆրանսիական դեսպանորդ դը Մոնտին սարսափելու աստիճան վախեցած են, քանզի ռուսները գեներալ Լասկայի գլխավորությամբ պաշարել են քաղաքը։ Այդ ամենը նկարված է նրբագույն ձևով, նույնիսկ հեշտությամբ կարելի է ընթերցել շուշաններով դրոշների տակ խարսխակայանում կանգնած ֆրանսիական նավերի անվանումները։ Սլաքը ցույց է տալիս․ այս նավի վրա թագավոր Ստանիսլավ Լեշչինսկին փախավ Լոթարինգիա, երբ ստիպված եղավ օգոստոսի երեքին քաղաքը հանձնել։ Սակայն ի ցույց դրված ցուցանմուշների մեծ մասը կազմում էին այն ավարները, որոնք բերել էին հաղթանակած պատերազմից, քանզի շատ հազվադեպ տանուլ տված պատերազմները գրեթե ընդհանրապես ոչ մի դեպքում թանգարանային ավարներ չեն ներկայացնում։
Հավաքածուի հպարտությունն էր կազմում ֆլորենտական գալյայդեից բերված գալիոնյան ֆիգուրը, որը չնայած հավելագրված էր Բրյուգտե նավահանգստին, պատկանում էր Ֆլորենցիայում ծնված վաճառականներին, կապիտաններ Պաուլ Բենկերին ու Մարտին Բարդևիկին հազար ինը հարյուր յոթանասուներեք թվի ապրիլին, գելանդական ափի մոտ Սլագելսե նավահանստի դիմաց երթևեկելով, հաջողվեց գրավել այդ գալլայդդեն։ Գրավումից անմիջապես հետո ոչնչացրին բազմամարդ անձնակազմը սպաների ու կապիտանի հետ մեկտեղ, իսկ բուն նավն ու նրա պարունակությունը հասցվեցինԴանցիգ։ Նկարիչ Մեմլինգի «Ահեղ դատաստանի» հետ ներդաշնակ է նաև մկրտության ոսլե թասը՝ թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը պատրաստված էի ֆլորենտացի Տանիի պատվերով ֆլորենտական եկեղեցիներից մեկի համար՝ որոնք ցուցադրված էին Մարիենկիրխում։ Որքանով ինձ հայտնի է, «Ահեղ դատաստանը» նաև այսօր սփոփանք է պարգևում Լեհաստանի կաթոլիկական աչքին։ Առայժմ պարզված չէ, թե պատերազմից հետո ինչ ճակատագրի արժանացավ գալիոնյան ֆիգուրը։ Իսկ մի ժամանակ այն պահպանում էր ծովային թանգարանը։
Փայտե փարթամ, կանաչ, մերկ կինը, որն՝ անփութորեն խաչած և նպատակասլաց կրծքերից վերևում բոլոր մատները ցուցադրող, վերկարկառած ձեռքերի տակից, սաթե աչքերով նայում էր ուղիղ իր առջև։ Եվ ահա այդ կինը, այդ գալիոնյան ֆիգուրը դժբախտություն էր բերում։ Նրան փայտի վրա փորագրողի, որն անուն էր հանել նմանատիպ ֆիգուրներ պատրաստելու շնորհիվ, վաճառական Պորտինարին պատվիրել էր վերականգնել այն ֆլամանդական աղջկա համաչափությունները, որը սիրելի էր նրա սրտին։ Սակայն կանաչ ֆիգուրը դեռ նոր էր վեր խոյացել գալեասի բուգշպրիտի վերևում, անձամբ աղջկան, ինչպես ընդունված էր այն ժամանակներում, մեղադրեցին կախարդանքի մեջ։ Իսկ մինչ նրան պայծառ կրակի մեջ այրելը՝ տանջանքների ենթարկման արդյունքում նա ցուցմունք տվեց իր բարերարի՝ ֆլորենտացի վաճառականի և դրա հետ մեկտեղ՝ քանդակագործի վերաբերյալ, որն այդքան լավ էր վերականգնել նրա չափերը։ Ասում են, որ Պորտինարին կախվեց, քանի որ վախենում էր խարույկից, կտրեցին նաև քանդակագործի տաղանդաշատ ձեռքերը, որպեսզի այսուհետ նա նման ցանկություն չունենա։ Բրյուգտեի դատավարությունը իր վրա մեծ ուշադրություն հրավիրեց, քանզի Պորտինարին շատ հարուստ մարդ էր, իսկ գալիոնյան ֆիգուրով նավը ընկավ Պաուլ Բենկեի ծովահեն հրոսակախմբի ձեռքը։ Երբ այն գրավվեց դավաճանման միջոցով, սինյոր Տանին՝ երկրորդ վաճառականը, ծովահենների հարվածների տակ ընկավ, և հենց Պաուլ Բենկեն ինքը շուտով գնաց նրա ետևից, մի քանի րոպե անց հարազատ քաղաքի պատրիցիաները գտան, որ նա արժանի չէ ներման ու խեղդեցին բակում, Հարկաշար աշտարակից քիչ հեռու։ Նավերը, որոնց վրա Բենկեի մահից հետո կանգնեցնում էին այդ ֆիգուրը, այրվում էին անմիջապես տեղադրվելուց հետո, դեռ նավահանգստում։ Դրան գումարած՝ կրակ դես ու դեն գցելով, տեղափոխում էին այլ նավերի վրա, բնական է, ֆիգուրից բացի՝ ֆիգուրը կրակի համար անխոցելի էր, իսկ շնորհիվ իր համաչափ համամասնությունների, այն կրկին ու կրկին սիրողներ էին գտնվում նավատերերի շրջանում։ Սակայն բավական էր, որ այդ կինը նավի քթամասում զբաղեցներ իր տեղը, նրա թիկունքում խժդժություն էր սկսվում մինչ այդ խաղաղասեր անձնակազմի մեջ, ինչից անձնակազմի թվաքանակը բավական փոքրանում էր։ Բավականին ընդունակ Էբերհարդ Ֆերբերի առաջնորդությամբ հազար հինգ հարյուր քսաներկու թվին դանցնգյան նավատորմի անփառունակ արշավանքը ընդդեմ Դանիայի հանգեցրեց Ֆերբերի անկմանը և բուն քաղաքում արյունալի խռովությանը։ Պարտությունը, ճիշտ է, խոսում է կրոնական տարաձայնությունների մասին, քսաներեք թվին բողոքական քահանա Հեգգեն պատկերամարտող ամբոխին գրոհի առաջնորդեց քաղաքի յոթ ծխական եկեղեցիների վրա, մենք, սակայն, այդքան երկար ձգված դժբախտության համար մեղքը կբարդենք գալիոնյան ֆիգուրի վրա․ նա էր զարդարում ֆերբերյան նավի գլխամասը։
Երբ հիսուն տարի հետո Ստեֆան Բատորիյը զուր պաշարում էր քաղաքը, վանքի վանահայր Կասպար Յեշկեն ամեն ինչում ուղղակի մեղադրեց գալիոնյան ֆիգուրին՝ այդ մեղսական կնոջը։ Լեհերի թագավորը այն քաղաքից որպես նվեր ստացավ, իր հետ տարավ զորքի հանգստատեղ և սկսեց ունկնդրել նրա վատ խորհուրդները։ Փայտե կինը ինչ աստիճանի ազդեցություն էր ունեցել շվեդական արշավանքների վրա, ընդդեմ քաղաքի, բազում տարիներ կալանավորված կրոնական մոլեռանդ Էզիդիուս Շթրաուխի վրա, որը շվեդների հետ գաղտնի բանակցություններ էր վարում, և պնդում էր, որպեսզի կրակի մատնեն կրկին քաղաք վերադարձած կանաչ կնոջը, մեզ հայտնի չէ։ Եթե հավատանք չապացուցված ասեկոսներին, Սիլեզիայից փախած Օպից անունով բանաստեղծը իր օթևանը գտել է քաղաքում, սակայն մահացել է ժամկետից շուտ, քանզի ինչ֊որ պահեստում թափառելով՝ դեմ է առել մահաբեր ֆիգուրին և փորձել է այն գովերգել իր բանաստեղծություններում։
Միայն տասնութերորդ դարի վերջին մոտ, Լեհաստանի բաժանումների ժամանակաշրջանում, պրուսացիները, որոնք ստիպված եղան ուժով գրավել քաղաքը, «փայտե Նիոբեայի» վրա պրուսական թագավորական արգելք հրապարակեցին։ Փաստաթղթերով առաջին անգամ նրան կոչեցին իր անունով և միաժամանակ էվակուացիայի ենթարկեցին կամ, ավելի ստույգ, բանտարկեցին Հարկաշարային աշտարակում, որի բակում էլ հենց խեղդել էին Պաուլ Բենկեին, և որի պատշգամբասրահում էլ հենց ես առաջին անգամ հաջողությամբ փորձարկեցի տարածության վրա իմ ձայնի գործողությունը։ Բանտարկեցին այնտեղ, որպեսզի նա տասնհինգերորդ դարը հանգիստ անցկացնի մարդկային երևակայության ամենանրբաճաշակ նմուշների, այսինքն՝ տանջանքի գործիքների կողքին։
Սակայն երբ երեսուներկու թվին ես բարձրացա Հարկաշարային աշտարակի վրա և իմ ձայնով խոցեցի Քաղաքային թատրոնի ճեմասրահի պատուհանները, Նիոբեային, որին ժողովուրդը կանաչ Մարիել կամ կանաչագույն Մարիել է անվանում, Աստծո շնորհիվ արդեն շատ տարիներ առաջ հեռացել էր աշտարակի տանջանքների խցից։ Ով գիտե, հակառակ դեպքում կհաջողվե՞ր արդյոք դասական շինության վրա իմ հարձակումը, թե ոչ։
Իհարկե, դա չտեղեկացված թանգարանի օտարամուտ տնօրենն էր, որ Նիոբեային դուրս բերեց նրա վրա բարերար ազդեցություն թողնող տանջանքների խցից և, Ազատ քաղաքի կազմավորումից քիչ անց, այն տեղադրեց կրկին հիմնադրված Ծովային թանգարանում։ Շուտով այդ խանդավառ անձը մահացավ արյան վարակից, որը վաստակեց, երբ ամրացնում էր ցուցանակը գրությամբ, որ այստեղ ցուցադրվում է գալիոնյան ֆիգուրը, որն արձագանքում է Նիոբեա անունին։ Նրա հետնորդը, որ քաղաքի պատմության շրջահայաց գիտակ էր, ցանկացավ կրկին մի կերպ Նիոբեային հեռացնել որքան հնարավոր է հեռու։ Նա մտածեց այդ վտանգավոր փայտե կույսը նվիրել Լյուբեկ քաղաքին, և միայն այն պատճառով, որ լյուբեկցիները մերժեցին սույն նվերը, Տրավայի գետաբերանի այդ քաղաքը, եթե չհաշվենք նրա աղյուսե եկեղեցիները, լիովին բարեհաջող վերապրեց ռմբակոծությունները։
Նիոբեան, նույն ինքը՝ Կանաչ Մարիելը, այդպես էլ մնաց թանգարանում և գրեթե տասնչորս տարի օժանդակեց երկու տնօրենների մահանալուն․ ոչ այն շրջահայացի՝ նա սեփական խնդրանքով այլ աշխատանքի տեղափոխվելու թույլտվություն ստացավ՝ ֆիգուրի ոտքերի մոտ ծեր հոգևորականի մահվանից, Տեխնիկական ինստիտուտի ուսանողներից մեկի, Պետրովյան գիմնազիայի երկու ավագ դասարանցիների, որոնք հենց նոր հաջողությամբ հանձնել էին հասունության վկայականի քննությունները, և չորս լիովին պատվարժան, մեծ մասամբ ամուսնացած վերակացուների բռնի մահով կյանքից հեռանալուց հետո։
Նրանց բոլորին, ներառյալ նաև ուսանողին, հայտնաբերել էին ուրախությունից փայլող դեմքով և կրծքի մեջ խրված սուր առարկաների այն տարատեսակներով, որպիսին կարելի է միայն գտնել Ծովային թանգարանում․ առագաստների կտրիչներ, նավաճանկման կեռիկներ, հարպուններ, Ոսկե ափից բերված նիզակների նուրբ հատված ծայրապանակներ, առագաստ կարելու ասեղներ։ Միայն վերջին գիմնազիստն էր, որ սկզբում ապավինեց գրչահատ դանակին և հետո միայն՝ սովորական դպրոցական կարկինին, քանզի նրա մահվանից քիչ առաջ բոլոր սուր ցուցանմուշները կա՛մ ամրացվել էին շղթաներով, կա՛մ թաքցվել ապակու տակ։
Չնայած սպանության գծով հանձնաժողովների քրեագետները ամեն անգամ պնդում էին ողբերգական ինքնասպանության մասին, քաղաքով մեկ և նույնիսկ թերթերի էջերում լուրեր էին շրջում, համաձայն որոնց «այդ բոլորը Կանաչ Մարիչկան սեփական ձեռքերով է գործում»։ Նիոբեայի վրա ընկան լուրջ կասկածանքներ, որ հենց նա է ստիպողաբար այն աշխարհ ուղեկցել տղամարդկանց ու տղաներին։ Տաք բանավեճեր էին ընթանում «Նիոբեա» թեմայով, մի շարք թերթերում հիմնադրվեցի հատուկ սյունակներ՝ մտքերի ազատ փոխանակման համար։ Այնտեղ խոսք էր գնում մահվան ելքով դեպքերի մասին։ Քաղաքի վաչակազմը պարզաբանումներ էր տալիս հնացած սնահավատությունների մասին, ոչ ոք մտադիր չէ հապճեպորեն քայլեր ձեռնարկել, քանի դեռ չի ապացուցվի, որ այստեղ ինչ֊որ խորհրդավոր բան է տեղի ունենում։
Ահա թե ինչու է Կանաչ փայտի կտորը մնում թանգարանի զարդը, քանի որ Օլիվի գավառագիտական թանգարանը և Ֆլայշերգրասեի Քաղաքայինը և Յունկերական տնտեսության վարչությունը կտրականապես հրաժարվում էին իրենց մոտ օթևան տալ տղամարդկանց այս որսն անող անձնավորությանը։ Թանգարանին վերակացուներ չէին բավարարում։ Եվ ոչ միայն վերակացուներն էին հրաժարվում հսկել փայտե կույսին։ Նույնիսկ այցելուներն էլ էին շրջանցում սաթ աչքերով կնոջը։ Երկար ժամանակ քանդակին անհրաժեշտ կողային լուսավորություն Վերածննդի շրջանի պատուհանների այն կողմում լռություն էր տիրում։ Նրա վրա փոշի էր նստում։ Հավաքարարուհիները հրաժարվում էին այստեղ գալ։ Ժամանակներ առաջ այդքան ձանձրացնող ֆոտոլրագրողները, որոնցից մեկը այն բանից հետո, երբ իր օբյեկտիվը ուղղեց գալիոնյան ֆիգուրի վրա, չնայած որ մահացավ բնական, սակայն հաշվի առնելով դրան նախորդած լուսանկարը, ոչ լիովին հասկանալի մահով, դադարեցին ոչ միայն Ազատ քազաքի, Լեհաստանի, Գերմանական Ռայխի և նույնիսկ Ֆրանսիայի թերթերին ուղարկել սպանիչ արարումի լուսանկարները այլև հակառակը, իրնց արխիվներում ոչնչացրեցին Նիոբեայի դիմանկարները, իսկ դրանից հետո անջնջելի պատկերում էին բացարձակապես միայն տարբեր նախագահների, պետությունների ղեկավարների, արտաքսված թագավորների։
Առաջին իսկ աշխատանքյին օրը ես Հերբերթին ուղեկցեցի մինչև Մաքս֊Հայցե֊պլացի տրամվայի կանգառը։ Ես նրա համար շատ անհանգիստ էի։
― Ե՛տ գնա, Օսկա՛ր, ես քեզ ինձ հետ այնտեղ չեմ կարող տանել։
Սակայն ես իմ թմբուկի ու փայտիկի հետ այնքան ջանասիրաբար նրա գլուխը տարա, որ նա ի վերջո ասաց․
― Դե լավ։ Ինձ հետ կհասնես մինչև Բարձր դարպասները։ Իսկ հետո կգնաս տուն ու չարություն չես անի։
Սակայն Բարձր դարպասների մոտ ես չցանկացա հինգ համարով վերադառնալ տուն, և Հերբերթը ինձ հասցրեց մինչև Սուրբ հոգու փողոց, արդեն սանդղամուտքի մոտ մեկ անգամ ևս փորձեց ինձանից գլուխն ազատել, հետո խորը արտաշնչելով ինձ համար մուտքի մանկական տոմս գնեց։ Ճիշտ է, ես արդեն տասնչորս տարեկանի էի և ներս պետք է մտնեի չափահասի տոմսով, սակայն դա նրանց չէր վերաբերում։ Մենք հանգիստ բարեկամական օր անցկացրինք։
Այցելուներ չկան, հսկելու բան չկա։ Երբեմն ես կես ժամվա չափ թմբկահարում էի, երբեմն Հերբերթն էր մեկ ժամ նիրհում։ Նիոբեան ուղիղ իր դիմաց չռել էր սաթե աչքերը և կրծքերը ուղղում էր դեպի նպատակակետը, որն ամենևին էլ մեր նպատակակետը չէր։ Մենք գրեթե չէինք մտածում նրա մասին։
― Ընդհանրապես իմ ճաշակով չէ, ― ձեռքը թափ տվեց Հերբերթը, ― դու միայն նայիր այդ ճարպի ծալքերին ու այդ կրկնակզակին։ Հերբերթը գլուխը քիչ թեքեց դեպի ուսը և շարունակեց ուսումնասիրությունը։
― Իսկ այդ գործատեղը, ախր դա երկփեղկանի պահարան է, իսկ Հերբերթը, նա հարգում է նրբագեղ տիկնանց, այսպիսիներին, դե հասկանում ես, տիկնիկներին։
Ես լսում էի, թե Հերբերթը ինչպես է մանրամասներով ու գունազարդությամբ պատկերում այս մասով իր նախապատվությունները, ես նայում էի, թե ինչպես է նա իր հզոր թաթերով ծեփում֊քանդակում կանանց սեռի սլացիկ ներկայացուցչի ուրվագծերը, որոնք երկար ժամանակ և, ճիշտն ասած, մինչև օրս էլ, նույնիսկ քույրական խալաթի տակ թաքնված, ինձ համար մնում են կնոջ կատարելություն։
Թանգարանում մեր ծառայության արդեն երրորդ օրը մենք կանգնեցինք դռների դիմացի աթոռը կորցնելու վտանգի առջև։ Մաքրությունը պատրվակ օգտագործելով (իսկ դահլիճը իսկապես էլ սարսափելի տեսք ուներ), ավլելով փոշին, սարդոստայնը և պատի կաղնե տախտակադրվագի վրայի միջատներին, և բառիս բուն իմաստով դեպի «Մարիելի մաքուր վերնասենյակը» ճանապարհ հարթելով, մենք մոտեցանք լուսավորված ու ստվերներ անդրադրձնող փայտե կնոջ կանաչ ֆիգուրին։ Չի կարելի ասել, թե իբր մենք Նիոբեայի հանդեպ բացարձակապես անտարբեր էինք։ Նա չափից դուրս տեսանելի էր ցուցադրում իր, չնայած որ փարթամ, սակայն ամենևին էլ ոչ կառուցվածքից զուրկ գեղեցկությունը։ Սակայն մենք նրան դիտահայում էինք ոչ նրանց հայացքով, ով ձգտում էր տիրել։ Մենք ավելի շուտ ստանձնել էինք սթափ ամեն ինչը ծանրութեթև անող գիտակների դերը։ Հերբերթը և ես՝ երկու սառնասիրտ, երկու սառը֊սքանչացած էսթետներ, մեր մեծ մատների օգնությամբ չափում էինք կանացի համաչափությունները՝ որպես բարձրության դասական հիմք ընդունելով գլխի չափերի ութապատիկ կրկնումները։ Նիոբեան լիովին համապատասխանում էր այդ պահանջներին, եթե հաշվի չառնենք փոքր ինչ կարճ ազդրերը, այն դեպքում, երբ բոլոր լայնակի չափերի համեմատ, կոնք, ուսեր, կրծքավանդակ, համապատասխանում էր ոչ թե հունական, այլ հոլանդական կանոններին։
Հերբերթը բութ մատը իջեցրեց դեպի ներքև․
― Իմ ճաշակով նա անկողնում չափից ավելի ակտիվ կլիներ։ Նման մենամարտեր Հերբերթին Օռից ու Ֆարվասերից է հայտնի։ Ինձ պետք չէ մի կին, որն ինձ նման ձևով հնազանդեցնի։
― Օ, այո, մեր Հերբերթը փորձառու մարդ է։ Այ, եթե նա այսքան մարմնեղ չլիներ, ավելի փխրուն լիներ, երբ նույնիսկ վախենում ես բռնել կոնքերից, այս դեպքում արդեն Հերբերթը դեմ չէ։
Եթե, իհարկե, բանը հասնի գործին, ապա մենք դեմ չէինք լինի ո՛չ Նիոբեային, ո՛չ նրա ռազմատենչ խառնվածքին։ Հերբերթը հրաշալի հասկանում է, որ մերկ կամ կիսամերկ կանանց ցանկանալը կամ չցանկանալը, պասիվությունը կամ ակտիվությունը ամենևին էլ սլացիկների ու նազելիների պարտադիր պարգևը չէ, ինչպես որ պարտադիր արատը չէ։ Հանդիպում են արտաքնապես հանգիստ աղջիկներ, որոնք մեկ վայրկայն անգամ հանգիստ չեն պառկի, և հաստամարմին դանդաղաշարժ կանայք, որոնք ծովածոցի քնատ ջրերի պես գրեթե հոսք չունեն։ Մենք միտումնավոր չէինք գռեհկացնում, ողջ բարդությունը միտումնավոր հանգեցնում էին երկու հայտարարի և միտումնավոր անպատվում Նիոբեային, ամեն ինչ միտումնավոր էր ու անճաշակ։ Օրինակ, այսպես, Հերբերթը ինձ ձեռքերի վրա բարձրացրեց, որպեսզի ես թմբկահարեի նրա կրծքի վրա այնքան ժամանակ, մինչև փայտաթրթուրի բացած ուղիներից փայտի ալյուրի ամպերը ցած չթափվեցին միայն սրսկման շնորհիվ։ Իսկ երբ ես թմբկահարում էի, մենք երկուսս նայում էինք նրա աչքերին փոխարինող սաթի կտորներին։ Ոչ մի բան չէր ցնցվում, չէր թարթում։ Մինչև ատելությամբ շնչող ճեղք֊աչքերը ոչինչ սպառնալիորեն չէր նեղանում։ Զույգ հղկված, ավելի շուտ դեղնավուն, քան կարմրավուն քարերը լիարժեք, չնայած որ բեկման պատճառով աղճատված, արտացոլում էին դահլիճի և լուսավորված պատուհանների մի մասի կահավորանքը։ Ով չգիտե, որ սաթը խաբուսիկ է։ Ահա մենք ևս գիտենք մինչև թանկարժեք քարի մակարդակին բարձրացված այդ խեժի նենգության մասին։ Բայցևայնպես, տղամարդկային անհասկացողությամբ շարունակելով կանացի ամեն ինչը ակտիվություն֊պասիվություն սկզբունքով բաժանելը, մենք Նիոբեայի մասնակից լինելը մեկնաբանում էինք մեր օգտին և մեզ առավել վստահ էինք զգում։ Հերբերթը ցիցնիկ թնկթնկոցով մեխը մեխեց նրա ծնկի մեջ, և եթե ամեն մի հարվածը իմ ծնկի մեջ ցավ էր առաջացնում, ապա նա նույնիսկ հոնքը չշարժեց։ Ինչ հիմարություններ ասես, որ մենք չարեցինք այդ փայտի կտորի հայացքի ներքո․ Հերբերթն իր վրա գցեց անգլիացի ծովակալի շինելը, զինվեց հեռադիտակով, կանգնեց իրավիճակին համապատասխանող ծովակալական եռակողմ գլխարկի տակ։ Իսկ ես ալոնժե կեղծամի և բաճկոնակի օգնությամբ ինձ վերածեցի ծովակալի մանկլավիկի։ Մենք Տրաֆալգար էինք խաղում, գնդակոծում էինք Կոպենհագենը, Աբուկիրի տակ ցրում էինք Նապոլեոնի նավատորմը, առագաստանավով շրջանցում էինք այս կամ այն հրվանդանը։ Պատմական և այնուհետև լիովին ժամանակակից կեցվածք էինք ընդունում այդ, ինչպես մենք ենթադրում էինք, ամեն ինչին հավանություն տվող կամ ուղղակի ոչինչ չնկատող հոլանդական վհուկի համամասնություններով գալիոնյան ֆիգուրի աչքերի առջև։
Իհարկե, այսօր ես գիտեմ, որ նայում եմ բացարձակապես ամեն ինչը, և որ ոչ մի բան չի կարող անտես մնալ, որ նույնիսկ հասարակ պաստառների հիշողությունը մարդու հիշողություններից ավելի լավն է։ Եվ դա ամենևին էլ ամենատես աստվածը չէ։ Լիովին բավարար են խոհանոցային աթոռակը, հագուստի կախիչը, կիսով չափ լցված մոխրամանը կամ ուղղակի ոչինչ չնկատող գալիոնյան ֆիգուրը, որպեսզի յուրաքանչյուր արարքի համար ոչինչ չմոռացող վկաներ գտնվեն։ Ծովային թատրոնում մենք պաշտոնավարեցինք տասնչորս օր կամ դրանից էլ ավելի։ Հերբերթը ինձ թմբուկ նվիրեց և երկրորդ անգամ Տրուչինսկի մայրիկին բերեց մեկ շաբաթվա աշխատավարձ՝ վտանգավորության համար տրվող հավելավճարով։
Սակայն մի երեքշաբթի օր, քանի որ երկուշաբթի օրերին թանգարանը փակ է, դրամարկղում հրաժարվեցին ինձ մանկական տոմս վաճառել և ընդհանրապես ինձ ներս չթողեցին։ Հերբերթը կամեցավ իմանալ պատճառը։ Դրամարկղում տղամարդը, չնայած փնթփնթալով, սակայն ոչ առանց սիրալիրության խոսեց ներկայացված բողոքի մասին և որ ժամանակն է վերջ տալ դրան, և որ երեխաներին այլևս ներս թողնել չի կարելի։ Տղայի հայրը դեմ էր, այսինքն նա դեմ չէ, եթե ես նստեմ ներքևում՝ դրամարկղի մոտ, եթե անգամ ինքը, որպես կրպակի տնօրեն և որպես այրի տղամարդ, չունի անհրաժեշտ ժամանակ, որպեսզի հետևի որդուն, սակայն ինձ պետք չէ դահլիճ, Մայրելի վերնասենյակ գնալ, քանի որ դա անպատասխանատվություն է։
Հերբերթը արդեն պատրաստ էր հանձնվել, սակայն ես նրան հրում, դրդում էի, և այդ ժամանակ նա ասաց, որ մի կողմից գանձապահը ավելի ճիշտ է, սակայն մյուս կողմից՝ ես նրա համար նույնն եմ, ինչ թալիսմանը, պահապան հրեշտակը։ Նա բացատրում էր մանկական անմեղության մասին, որը նրան որպես պաշտպան է ծառայում՝ մի խոսքով, Հերբերթը, կարելի է ասել, գանձապահի հետ ընկերացավ ու հասավ նրան, որ ինձ ներս թողեցին վերջին անգամ, ինչպես ասաց գանձապահը։
Եվ ահա, իմ մեծ ընկերոջ ձեռքը բռնած, ես ևս մեկ անգամ արտասովոր, ինչպես միշտ թարմ սրբված պտուտակաձև աստիճաններով, բարձրացա երրորդ հարկ, որտեղ մշտամնա էր Նիոբեան։ Առավոտը սկսվել էր խաղաղ, և էլ ավելի խաղաղ էր օրը։
Կիսով չափ փակած աչքերով Հերբերթը նստել էր ոսկե գլխիկե մեխերով իր կաշվե աթոռի վրա։ Ես տեղավորվել էի նրա ոտքերի մոտ։ Թատրոնը լռություն էր պահպանում։ Գլուխներս վեր ցցած՝ մենք ուսումնասիրում էինք ռազմաառևտրական նավերը, եռակայմ հետախուզական ռազմանավերը, հնգակայմ առագաստանավերը, խոշոր թիանավերն ու լայնամարմին նավակները, առափնյա առագաստանավերը, որոնք կախված էին առագաստի կաղնեփայտ բոլորակալի տակ՝ սպասելով առափնյա թարմ զեփյուռի։
Մենք վախենում էինք այն անհողմությունից, որն իշխում էր մաքուր վերնասենյակում, և այս ամենը մեկ֊միակ նպատակով՝ որպեսզի հարկ չլիներ նայել Նիոբեային և նրանից վախենալ։ Ախ, ինչ ասես մենք չէինք տա բզեզ փայտաթրթուրի աշխատանքային խշխշոցների համար, որոնք մեզ կապացուցեին, որ կանաչ ծառի ընդերքը ծակվում է, մաշվում ու դատարկվում, դանդաղ, սակայն անշեղորեն, որ Նիոբեան ևս հավերժ չէ։ Սակայն ոչ մի բզեզ նրա ընդերքում չէր աշխատում։ Վերականգնիչը փայտե մարմինը հուսալիորեն պաշտպանեց բզեզից և դրանով իսկ նրան դատապարտեց անմահության։ Եվ մեզ մնացին միայն նավերի մոդելներն ու հանդիպակաց քամու անխելամիտ հույսը, Նիոբեայի առջև վախի հետ տարօրինակ խաղը, որը մենք մերժեցինք, ջանում էինք չնկատել և հնարավոր է, որ նույնիսկ մոռանայինք, եթե միայն հետկեսօրյա արևը արագ ու դիպուկ հարվածով չխոցեր և չստիպեր, որպեսզի ձախ աչքի սաթը բոցավառվեր։
Սակայն այդ հրդեհը մեզ ամենևին չպետք է զարմացներ։ Մենք արդեն թատրոնի երրորդ հարկում ուսումնասիրել էինք արևային հետկեսօրյա ժամացույցը, գիտեինք, թե որքան է խփել կամ այժմ կխփի, երբ լույսը ընկնում է քիվի վրայից և լույսով ողողում նավերը։ Դրան որպես լրացում Աջ քաղաքի, Հին քաղաքի, Վառոդի քաղաքի եկեղեցիները իրենց լուման ներդրեցին, որպեսզի ճշգրիտ ժամանակի հետ կապեն փողի բարձրացնող արևի լույսի շարժումը, և մեր պատմական հավաքածուն քաղցրացնեն նույնչափ պատմական զանգով։ Զարմանալի չէ, որ մեզ համար նաև արևն էր պատմական գծեր ձեռք բերել, ակնհայտորեն հասունացել էր, որպեսզի դառնար ցուցանմուշ և հանցավոր կապի մեջ մտավ Նիոբեայի սաթե աչքերի հետ։
Սակայն այդ նույն օրը, երբ մենք ո՛չ ցանկություն և ո՛չ էլ համարձակություն ունեինք խաղերի ու հանդուգն հիմարությունների համար, սովորաբար անկենդան փայտի բոցավառված հայացքը մեզ կրկնակի ապշեցրեց։ Մենք ծանր զգացումով սպասեցինք, թե երբ կանցնի այն կես ժամը ևս, որը մենք դեռ պարտավոր էինք մնալ այնտեղ։ Թանգարանը փակվում էր ուղիղ ժամը հինգին։
Իսկ հաջորդ օրը Հերբերթը մեկ ժամվա ընթացքում անցավ ծառայության։ Ես նրան ուղեկցեցի մինև թանգարան, սակայն չցանկացա դրամարկղի մոտ սպասել և ինձ համար տեղ ճարեցի պատրիցիական տան դիմաց։ Թմբուկի հետ միասին ես նստել էի գրանիտե գնդի վրա, որի ետևի կողմից պոչ էր աճում, որը մեծահասակները օգտագործում էին որպես բազիրք։ Ավելորդ է ավելացնել, որ աստիճանի երկրորդ ճյուղավորումը ևս պահպանվում էր նմանատիպ չուգունե պոչով, նմանատիպ գնդով։ Ես հազվադեպ էի թմբկահարում, դրա փոխարեն, սարսափեցնող բարձր ձայնով ի նշան կանացի սեռի հետիոտների դեմ բողոքի, որոնց հրապուրում էր ինձ մոտենալիս քայլերը դանդաղեցնելու, անունս իմանալու և ձեռքերի քրտնած ափերով իմ՝ արդեն այն ժամանակ գեղեցիկ, չնայած որ կարճ, սակայն ծածանվող մազերս, շոյելու հնարավորությունը։ Առավոտն անցնում էր։ Սուրբ Հոգու փողոցի վերջում աղյուսե թխսկանի պես բազմել էր կարմրասև, հաստ, ուռած աշտարակի տակ փոքրիկ կանաչագույն աշտարակներով Սուրբ Մարիամի եկեղեցին։ Աղավնիները անդադար դուրս էին մղվում աշտարակի լայն բացվածքով պատերից, ինձանից ոչ հեռու ընկնում էին գետնին, տեղյակ չէին, թե դեռ որքան ժամանակ պետք է ինչ֊որ մեկի վրա թուխս նստեին և հատկապես ում, և արդյո՞ք այդ թուխս նստելը հարյուրավոր տարիների ընթացքում ինքնանպատակ չէր դարձել։
Ճաշին մոտ Հերբերթը դուրս եկավ փողոց։ Նախաճաշով լի տուփից, որը Տրուչինսկի մայրիկը այնպես էր լցրել, որ այն դժվարությամբ էր փակվում, նա ինձ համար հաց հանեց, որի վրա կտրվածքով մեկ ճարպ էր քսված, ինչի վրա էլ վերևից մեկ մատի հաստությամբ արյունոտ երշիկ էր դրված։ Մեքենայաբար գլխով անելով՝ ոգևորեց ինձ, քանի որ ես ուտել չէի ուզում։ Ի վերջո և այնուամենայնիվ սկսեցի, իսկ Հերբերթը, ոչինչ չկերած, սիգարետ էր ծխում։ Նախքան թանգարանը նրան կրկին ընդունեց իր գիրկը, նա թաքնվեց Բրոտբենքենգասե փողոցի գինետանը, որտեղ երկու կամ երեք բաժակ գիհու օղի գցեց։ Երբ նա խմում էր, ես աչքս չէի կտրում նրա ադամախնձորից։ Ինձ դուր չեկավ, թե ինչպես է նա դրանք՝ այդ բաժակները խմում։ Եվ նույնիսկ երբ նա հաղթահարում էր թանգարանի պտուտակաձև աստիճանները, իսկ ես կրկին նստեցի իմ գրանիտե գնդի վրա, Օսկարի աչքերի առաջ դեռ ցցված էր իր ընկեր Հերբերթի դողդողացող ադամախնձորը։
Օրը լողալով ընկնում էր թատրոնի սփրթնած խայտաբղետ ճակատային մասի վրա։ Նա գաղտագողի գալիս էր՝ հավերժահարսերի ու առատության եղջյուրների վրա հեծած, խժռում էր գեր հրեշտակներին, ովքեր ձգվում էին ծաղիկների ետևից, հասած խաղողի նկարված ողկույզները դարձնում էր չափից դուրս հասած, ներխուժեց գյուղական տոնախմբության ժամանակ, այնտեղ պահմտոցի խաղաց, դժվարությամբ բարձրացավ վարդերով լուսապատված ճոճանակի վրա, ազնվացրեց բյուրգերներին, որ շքեղ շալվարներով առևտրական գործարքներ էին կնքում, բռնեց շների կողմից հալածվող եղջերուին և, ի վերջո, հասավ երրորդ հարկի այն պատուհանին, որն արեգակին թույլ չտվեց կարճատև և, բայցևայնպես, հավերժորեն լուսավորել ոմն սաթե աչք։ Ես դանդաղ իջա իմ գնդի վրայից։ Թմբուկը կոշտորեն խփվեց պատվանդանի քարին։ Կողապատի սպիտակ լաքը և լաքապատված բոցի մասնիկները ետ թռան և սպիտակ ու կարմիր պուտերի տեսքով ընկան սանդղամուտքի աստիճանների վրա։ Հնարավոր է, որ ես ինքս իմ մեջ ինչ֊որ բան էի պնդում, աղոթք էի արարում, հաշվետվություն էի վարում, դրանից անմիջապես հետո թատրոնի շքամուտքի դիմաց կանգ առավ «շտապ օգնության» կառքը, անցորդները շարվեցին մուտքի երկու կողմերում, Օսկարին հաջողվեց հիվանդապահների հետ արանքներով խցկվել ներս, իսկ աստիճանները ես արդեն ավելի շուտ գտա, քան նրանք՝ չնայած բոլոր դժբախտ դեպքերից հետո նրանք պարտավոր էին թատրոնում ազատ կողմնորոշվել։
Հերբերթին տեսնելով՝ ես հազիվ զսպեցի ծիծաղս, նա դիմացից կախվել էր Նիոբեայի վրա, նա մտադրվել էր զուգավորվել այդ փայտի հետ։ Նրա գլուխը ծածկում էր կույսի գլուխը, նրա ձեռքերը փաթաթվել էին կույսի վեր հառած ու խաչած ձեռքերին։
Նրա հագին վերնաշապիկ չկար։ Ավելի ուշ վերնաշապիկը հայտնաբերեցին դռների մոտի կաշվե աթոռի վրա՝ խնամքով ծալված ու դրված վիճակում։ Նրա կտրվածքներով ու սպիներով թիկունքը ամբողջությամբ բաց էր։ Ես ընթերցում էի այդ գաղտնագիրը ու հաշվում նշանները։ Բոլորը իրենց տեղում էին։ Սակայն ոչ մի տեղ նոր նկարի նույնիսկ ակնարկը չկարողացա գտնել։
Հիվանդապահներին, որոնք անմիջապես ինձնից հետո լցվել էին դահլիճ, մեծ դժվարությամբ հաջողվեց Հերբերթին պոկել Նիոբեայից։ Նա կրքի պոռթկման պահին կարճ, երկու կողմից սրված նավային փոքրիկ կացինը պոկել էր շղթայից, սայրերից մեկը խրել Նիոբեայի մեջ, մյուսը, հաղթելով կնոջը, իր մեջ։ Որքան էլ որ նրան թերի էր հաջողվել մոտեցումը վերևում, ներքևում, որտեղ արձակված էր նրա շալվարը, որից դեռ դուրս ցցված մնացել էր ինչ֊որ բան, դուրս էր ցցվել ամուր և անիմաստ, նա այսպես էլ իր խարիսխի համար համապատասխան բնահող չգտավ։
Երբ նրանք Հերբերթին ծածկեցին «շտապ օգնության քաղաքային ծառայություն» գրությամբ ծածկոցով՝ Օսկարը, ինչպես և յուրաքանչյուր կորստից հետո, վերադարձավ իր թմբուկին։ Նա թիթեղի վրա շարունակեց բռունցքներով թմբկահարել, երբ ծառայողները նրան Մարիչկայի վերնասենյակից տարան աստիճաններով դեպի ներքև և ի վերջո ոստիկանական մեքենայով հասցրեցին տուն։
Հիմա էլ, բժշկական հիմնարկությունում, հարյություն տալով փայտի ու մարմնի միջև սիրո այդ փորձին՝ Օսկարը ստիպված է աշխատել բռունցքներով, որպեսզի մեկ անգամ ևս ուղևորություն նախաձեռնի Հերբերթ Տրուչինսկու խայտաբղետ սպիներով պատված թիկունքի վրայով, որպեսզի ևս մեկ անգամ անցնի սպիների ամուր և զգայուն, նախազգուշացնող, ամեն ինչի գերակշռող լաբիրինթոսի միջով։ Այդ թիկունքի վրայի գրությունները Օսկարը ընթերցում էր կույրի նման։
Միայն հիմա, երբ նրանք Հերբերթին պոկեցին այդ սիրուց անտեղյակ փոքրաքանդակ փայտից, գալիս է Բրունոն՝ իմ հիվանդապահը, և նրա տանձանման գլուխը հուսալքություն է արտահայտում։ Նա իմ ձեռքերը խնամքով հանում է թմբուկի վրայից, թիթեղը կախում է իմ մետաղյա մայճակալի ոտնամասի ձախ սյունիկից, ուղղում է վերմակը։
― Սակայն, պարոն Մացերատ, ― տեղեկացնում է նա ինձ, ― եթե դուք այսուհետ ևս շարունակեք այդքան բարձր թմբկահարել, հնարավոր է, որ այլ տեղում լսեն, որ այստեղ չափից ավելի բարձր են թմբկահարում։ Չե՞ք ցանկանում դուք, արդյոք, հանգստանալ կամ գոնե ավելի ցածր թմբկահարել։
― Դե լավ, Բրունո, ես կփորձեմ իմ թմբուկին թելադրել հերթական, առավել ցածր գլուխը, չնայած հենց հերթական թեմային է առավել կպչուն սովածացած նվագախմբի մոլեգին ոռնոցը։
