Changes
/* Հագուստի պահարանի մեջ */
Ես՝ Օսկարս, լքեցի քույր Դորոթեայի սենյակը, սակայն նախքան հեռանալս, խլեցի քառասուն մոմանոց լամպի լույսը, որն իմ այցելության ամբողջ ժամանակ հետևում էր ինձ։
===Կլեփ===
Ահա ևս ես կանգնել էի միջանցքում, իմ դրամապանակի մեջ պահպանում էի բաց գույնի մազերի փնջիկը, մեկ վայրկյանի չափ ձգտում էի կաշվի կոստյումի աստառի, բաճկոնի, վերնաշապկի միջով զգալ այդ փնջիկը, սակայն չափազանց հոգնել էի և այն կարգի տարօրինակ տխուր երանգով էի բավարարված, որ անկարող էի իմ կողմից սենյակից դուրս բերված ավարի մեջ տեսնել ավելին, քան սովորական խծուծներ, որոնք յուրաքանչյուր սանրի վրա կարելի է գտնել։
Օսկարը այժմ միայն ինքն իրեն խոստովանեց, որ այլ գանձերի ետևից էր եկել։ Չէ՞ որ գտնվելով քույր Դորոթեայի սենյակում ես ուզում էի ինքս ինձ ապացուցել, որ այստեղ ինչ֊որ տեղ կարելի է հայտնաբերել հենց այն բժիշկ Վերների հետքերը, նույնիսկ ինձ արդեն հայտնի ծրարներից մեկի օգնությամբ։ Ես ոչինչ չգտա։ Ոչ մի ծրար և, առավել ևս, գրված թերթ։ Օսկարը ստիպված է խոստովանել, որ քույր Դորոթեայի գլխարկների դարակից մեկ առ մեկ իջեցնում էր դեդեկտիվները, բացում էր, ուսումնասիրում էր ծանոթագրություններն ու էջանիշները, դրանից բացի, ես փնտրում էի որևիցե մի լուսանկար, որովհետև Օսկարը անուններով չգիտեր Մարիինյան հոսպիտալի բժիշկների մեծ մասին, բայց դրա փոխարեն՝ գիտեր տեսքով։ Բայց նա ոչ մի տեղ բժիշկ Վերների լուսանկարը չհայտնաբերեց։
Դատելով ամեն ինչից վերջինս չգիտեր քույր Դորոթեայի սենյակը, իսկ եթե ինչ֊որ ժամանակ տեսել էր նրան, ապա նրան չէր հաջողվել իր այցելության հետքերը թողնել։ Եվ Օսկարն ուներ հրճվելու բոլոր հիմքերը։ Մի՞թե ես մի ամբողջ կույտ առավելություններ չունեի բժշկի նկատմամբ։ Մի՞թե բժշկի ցանկացած կարգի հետքերի բացակայությունն ապացույց չէր ծառայում այն բանի, որ բժշկի ու քրոջ միջև հարաբերությունները գոյություն ունեն միայն հիվանդանոցի սահմաններում, այսինքն՝ դրանք ծառայողական հարաբերություններ են, իսկ եթե նույնիսկ ոչ ծառայողական, ապա ծայրահեղ դեպքում միակողմանի են։
Սակայն Օսկարի խանդը կարիք ուներ առիթի։ Որքան էլ որ ինձ ցավագաին խոցեին բժիշկ Վերների սենյակում լինելու անգամ փոքրագույն հետքերը, ես ոչ պակաս չափով նաև բավարարվածություն կզգայի, որը չէր կարող որևէ համեմատության մեջ դրվել զգեստապահարանում նստելու վաղանցուկ ու կարճաժամկետ արդյունքի հետ։
Արդեն չեմ էլ հիշում, թե ինչպես վերադարձա իմ սենյակ, հիշում եմ միայն, որ միջանցքի մյուս ծայրում, այն դռան ետևում, որը փակում է ոմն պարոն Մյունցերի սենյակը, անբնական, ուշադրություն հրավիրելու ձգտող հազի ձայն լսվեց։ Չնայած ինչ գործ ունեմ ես պարոն Մյունցերի հետ։ Մի՞թե ինձ բավական չէ Ոզնու մյուս կենվորուհին։ Կհրամայեք ի դեմս Մյունցերի, դե գնա ու իմացիր, թե ինչ է թաքնվում այդ անվան տակ, ինձ վրա և՞ս մեկ բեռ վերցնել։ Այդ իսկ պատճառով Օսկարը չլսելու տվեց պահանջկոտ հազը կամ, ավելի ճիշտ, ես չհասկացա, թե ինչ են ինձանից ուզում, և միայն իմ սենյակում եկա այն հետևության, որ ինձ համար անհայտ ու անհետաքրքիր այդ պարոն Մյունցերը հենց միայն այն նպատակով էլ հազաց, որպեսզի ինձ, Օսկարիս, խաբեությամբ տանի իր սենյակ։
Ազնվորեն կխոստովանեմ․ ես երկար ժամանակ ափսոսում էի, որ ոչ մի կերպ այդ հազին չարձագանքեցի, քանի որ սենյակն ինձ համար այնքան նեղ և այնքան անսահման դարձավ, որ ցանկացած խոսակցություն, նույնիսկ պարոն Մյունցերի հետ տանջալից ու հարկադրված խոսակցությունը, ինձ համար բարերարություն կլիներ։ Սակայն ինձ չէր բավարարում համարձակությունը, որպեսզի չնայած ուշացումով, միջանցքում նման մի հազ ներկայացնեի և միջանցքի մյուս ծայրի պարոնի հետ կապ հաստատեի, դրա փոխարեն ես ենթարկվեցի իմ սենյակի խոհանոցային աթոռի անհողդողդ անկյունավորությանը, ինչպես և ամեն անգամ, երբ ես նստում եմ աթոռների վրա, արյանս մեջ զգացի անհանգստություն, անկողնու վրայից ինչ֊որ բժշկական տեղեկագիր վերցրեցի, թանկարժեք գիրքը, որը ձեռք էի բերել բնորդի դժվարին աշխատանքով վաստակածս փողերով, ձեռքիցս վայր ընկավ, ինչի հետևանքով մի փոքր ճմռթվեց։ Սեղանի վրայից վերցրեցի թմբուկս՝ Ռասկոլնիկովի նվերը, այն պահեցի ձեռքերիս մեջ, սակայն չկարողացա ո՛չ փայտիկներով մոտենալ, ո՛չ արցունքներով թրջել դեմքս, չնայած արցունքները ընկնելով սպիտակ, կլոր լաքի վրա, ինձ նույնիսկ ոչ ռիթմիկ թեթևություն կբերեին։
Այժմ կարելի էր սկսել կորսված անմեղության մասին գիտական շարադրանքը, կարելի էր թմբկահարողին՝ հավերժ երեք տարեկան Օսկարին, դնել կուզիկ, ձայնազուրկ, անարցունք ու անթբուկ Օսկարի կողքին, սակայն դա չէր համապատասխանում իրականությանը․ Օսկարը, երբ նա դեռ թմբկահարող Օսկարն էր, բազմիցս կորցրել էր իր անմեղությունը, կրկին այն ձեռք բերեց կամ թույլ տվեց, որ այն նորովի աճի։ Քանզի անմեղությունը կարելի է համեմատել խելահեղորեն աճող մոլախոտի հետ, օրինակի համար, մտածեք այդ բոլոր անմեղ տատիկների մասին, որոնք իրենց ժամանակին եղել են զզվելի, չարությամբ լցված մանուկներ, ոչ, ոչ, ոչ թե անմեղության խաղը, այլ անմեղությունը Օսկարին ստիպեց վեր ցատկել աթոռից։ Ավելի շուտ, թերևս քույր Դորոթեայի հանդեպ սերն ինձ կարգադրեց չթմբկահարված թմբուկը դնել իր տեղը, լքել սենյակը, միջանցքը, ցայդլերյան բնակարանը և ներբաններս ուղղել դեպի Գեղարվեստի ակադեմիան՝ չնայած պրոֆեսոր Քուխենը ինձ միայն օրվա երկրորդ կեսին էր հրավիրել։
Երբ Օսկարը չափից դուրս համարձակ քայլերով իր սենյակից դուրս եկավ միջանցք, դանդաղեցված ու բարձր ձայնով բացեց բնակարանի դուռը, ես ինչ֊որ մի ակնթարթ պարոն Մյունցերի դռան մոտ ականջ դրեցի։ Նա չէր հազում, և ես վրդովված, ամոթահար եղած, բավարարված և սոված, ափսոսանքով ու կյանքի ծարավով լցված, մերթ ժպտալով, մերթ լաց լինելու պատրաստ, լքեցի բնակարանը և, ի վերջո, Յուլիխերշտրասեի տունը։
Մի քանի օր անց ես ձեռնամուխ եղա իմ մեջ վաղուց հասունացած ծրագրի իրականացմանը, որի հետաձգումը դարձավ այն մինչև վերջին տարրը քննության ենթարկելու լավագույն միջոցը։ Այդ օրը մինչև ճաշի ժամը ես անելիք չունեի։ Օսկարն ու Ուլլան միայն ժամը երեքին պիտի կեցվածք ընդունեին գաղափարներով շռայլ նկարիչ Ռասկոլնիկովի համար, ես՝ Ոդիսևսի կարգավիճակով, որը, վերադառնակով, Պենելոպեին կուզ է բերում նվեր։ Զուր էի ձգտում ստիպել նկարչին հրաժարվել այդ գաղափարից։ Այդ ժամանակ նա, ոչ առանց հաջողության, ապրում էր հունական աստվածների ու կիսաստվածների հաշվին։ Ուլլան առասպելաբանության մեջ իրեն լավ էր զգում, այդ իսկ պատճառով ես հանձնվեցի, թույլ տվեցի Հրաբուխին ինձ նկարել, Պլուտոնին Պրոզերպինայի հետ, ի վերջո, ինչպես և այն օրը, կուզիկ Ոդիսևսին։ Սակայն այդ առավոտվա նկարագրությունը ինձ առավել կարևոր է պատկերանվում։ Այդ իսկ պատճառով Օսկարը ձեզ չի պատմի, թե ինչպիսի տեսք ուներ Ուլլան Պենելոպեի դերում և ուղղակի կասի․ Ցայդլերների բնակարանում լռություն էր տիրում։ Ոզնին իր մազ կտրելու մեքենաներով շրջագայում էր առևտրական գործերով, քույր Դորոթեայի մոտ ցերեկային հերթափոխ էր, նշանակում է, որ ժամը վեցից նա տանը չէր, իսկ ֆրաու Ցայդլերը, երբ ութից հետո փոստը բերեցին, դեռ պառկած էր անկողնում։
Ես անմիջապես աչքի անկացրի թղթակցությունը, ինձ համար ոչինչ չգտա՝ Մարիայի վերջին նամակից երկու օր էր անցել, դրա փոխարեն անմիջապես հայտնաբերեցի տեղական նամակը և նրա վրա Վերների այն տարակուսելի ձեռագիրը։
Սկզբում ես նամակը դրեցի մնացածների մոտ, որոնք եկել էին Ցայդլերուհու և Մյունցերի անուններով, վերադարձա ինձ մոտ և սպասեցի, մինչև Ցայդլերուհին դուրս կգա միջանցք, վարձակալին կփոխանցի նրա նամակը, կմտնի խոհանոց և, վերջապես, կվերադառնա իր մոտ՝ ննջարան, որպեսզի առավելագույնը տասը րոպեից լքի բնակարանը և տունը, քանզի իննին Մանեմանի մոտ սկսվում է նրա աշխատանքային օրը։
Ստույգության համար Օսկարը նաև էլի սպասեց, դիտավորյալ դանդաղկոտությամբ հագնվեց, մաքրեց եղունգները՝ ընդ որում, արտաքնապես պահպանելով հանգստությունը և միայն այդ ժամանակ ձեռնամուխ եղավ վճռական գործողություններին։ Ես անցա խոհանոց, կիսով չափ ջուր լցված ալյումինե կաթսան դրեցի երեքգլխանոց գազօջախի մեծ այրիչի վրա, սկզբում գազի հոսքը բարձրացրեցի ամենաբարձր չափով, իսկ հետո, երբ ջրից գոլորշի բարձրացավ, պտտեցի ամենացածր չափի վրա, երկու քայլերով, իմ մտքերը խնամքով թաքցնելով և հնարավորության սահմաններում իմ գործողություններից չշեղվելով, հայտնվեցի քույր Դորոթեայի դռան դիմաց։ Վերցրեցի նամակը, որը Ցայդլերուհին կիսով չափ մտցրել էր ապակեպատ դռան տակ, կրկին հայտնվեցի խոհանոցում և այնքան ժամանակ նամակը հակառակ կողմով, զգուշությամբ պահեցի գոլորշու վերևում, մինչև որ կարողացա այն բացել՝ ընդ որում, այն չվնասելով։ Սակայն մինչ Օսկարը համարձակվեց բժիշկ Է․ Վերների նամակը պահել գոլորշու վերևում, նա, դե իհարկե, գազը հանգցրեց։ Բժշկի ուղերձը ես կարդացի ոչ թե խոհանոցում, այլ իմ անկողնու վրա պառկած։ Սկզբում ես արդեն պատրաստ էի հիասթափություն ապրել, քանզի ո՛չ ուղերձը, ո՛չ եզրափակիչ ձևակերպումը ինձ ոչինչ չհայտնեցին քրոջ ու բժշկի միջև հարաբերությունների մասին։
«Թանկագին օրիորդ Դորոթեա, ― սկսվում էր նրա նամակը և, ― Ձեզ հավատարիմ Էրիխ Վերներ»։
Դրանից բացի, ես նաև հիմնական տեքստը ընթերցելիս ոչ մի փաղաքշական բառի չհանդիպեցի։ Ուղղակի Վերները ափսոսանք էր հայտնում, որ նախորդ օրը չկարողացավ խոսել Դորոթեայի հետ՝ չնայած որ հպանցիկ տեսավ նրան տղամարդկանց մասնավոր բաժանմունքի դռան դիմաց։ Սակայն բացարձակապես անհասկանալի պատճառներով քույր Դորոթեան անմիջապես շրջվել էր, երբ տեսել էր քույր Բեաթեի հետ զրուցող բժշկին, այլ խոսքերով, Դորոթեայի ընկերուհիներին։ Եվ այժմ բժիշկ Վերները կցանկանար բացատրել, քանզի խոսակցությունը, որը նա վարում էր քույր Բեաթեի հետ, զուտ գործնական բնույթ ուներ։ Ինչպես նրան՝ քույր Դորոթեային, անկասկած հայտնի է, նա անփոփոխ ջանքեր է գործադրում, որպեսզի տարածություն պահպանի իր և թեթևակիորեն անզուսպ քույր Բեաթեի միջև։ Նա՝ Դորոթեան, որը լավ է ճանաչում քույր Բեաթեին, պետք է հասկանա, որ այդ խնդիրը հեշտերից չէ, քանզի քույր Բեաթեն երբեմն չափից դուրս բացահայտորեն է ի ցույց դնում իր զգացմունքները՝ չնայած ինքը՝ բժիշկ Վերները, դրանց չի էլ պատասխանում։ Նամակի վերջին արտահայտությունը հռչակում էր․ «Հավատացեք ինձ, որ դուք միշտ կկարողանաք հաղորդակցվել ինձ հետ»։ Չնայած այդ տողերի ձևականությանը, սառնությանը և, նույնիսկ, ամբարտավանությանը, ես, վերջ ի վերջո, առանց դժվարության վերծանեցի բժիշկ Վերների ոճը և նամակը ընկալեցի, ինչը և ընդհանրապես կազմում էր նրա իմաստը, որպես սիրո բոցավառ խոստովանություն։
Ես ինքնաբերաբար նամակը մտցրեցի ծրարի մեջ՝ մոռանալով նախազգուշական բոլոր ու ամեն տեսակի միջոցառումների մասին, սոսնձի երիզը, որի վրայով նախկինում հավանաբար իր լեզուն է անցկացրել բժիշկ Վերները։ Ես այս անգամ խոնավացրի Օսկարի լեզվով, հետո սկսեցի ծիծաղել և ձեռքիս ափով հարվածեցի ճակատիս ու ծոծրակիս, մինչև որ այդ շմփացնելու ընթացքում ինձ հաջողվեց Օսկրի աջ ձեռքը պոկել օսկարյան ճակատից, այն դնել դռան բռնակի վրա, բացել դուռը, դուրս գալ միջանցք և բժիշկ Վերների նամակը կիսով չափ թաքցնել այն դռան տակ, որը պատնեշում էր ինձ քաջ հայտնի քույր Դորոթեայի ննջարան իմ նեթափանցումը։
Ես դեռ նստած էի ծնկներիս վրա, ես դեռ, հնարավոր է, մեկ կամ երկու մատներով պահել էի նամակը, երբ այդ ժամանակ միջանցքի մյուս ծայրի սենյակից լսվեց պարոն Մյունցերի ձայնը։ Ես կարողացա տարբերել այդ դանդաղեցված, կարծես թե ձայնագրության համար նախատեսված կանչի ամեն մի բառը․
― Ախ, թանկագին պարոն, չէի՞ք կարող դուք արդյոք ինձ մի քիչ ջուր բերել։
Ես ուղղվեցի՝ կարծելով, որ Մյունցերը, հավանաբար, հիվանդացել է, սակայն անմիջապես հասկացա, որ դռան ետևի մարդը ամենևին էլ հիվանդ չէ։ Իսկ Օսկարը ուղղակի ներշնչում է իրեն, որ մարդը հիվանդ է, որպեսզի հարևանին ջուր բերելու առիթ ունենա, քանզի սովորական, ոչնչով չհիմնավորված կանչը աշխարհում ոչ մի դեպքում ինձ չէր դրդի մտնել բացարձակապես անծանոթ մարդու սենյակը։
Սկզբում ես ուզում էի նրան բերել հենց այն, ալյումինե կաթսայի միջի դեռ չսառած ջուրը, որն օգնեց ինձ բացել բժիշկ Վերների նամակը։ Հետո, այնուամենայնիվ, օգտագործած ջուրը դատարկեցի լվացարանի մեջ, կաթսայի մեջ լցրեցի թարմը և այն տարա դեպի այն դուռը, որի ետևում կենում էր պարոն Մյունցերի ձայնը, որը ծարավ էր ինձ ու ջրին կամ, հնարավոր է, միայն ջրին։
Օսկարը դուռը թակեց, ներս մտավ և անմիջապես դեմ առավ Կլեփի համար այդքան բնորոշ հոտին, եթե ես դրանով իսկ կթաքցմեմ նրա ամենևին էլ ոչ նվազ պայծառությամբ արտահայտված քաղցր գոյականացումը։ Այսպես, օրինակ, կլեփյան հոտը կտրականապես որևէ ընդհանուր բան չուներ քույր Դորոթեայի սենյակի քացախի հոտի հետ։ «Թթվաքաղցր» ասելը նույնպես սխալ կլիներ։ Վերը հիշատակաված պարոն Մյունցերը՝ նույն ինքը Կլեփը, ինչպես ես այսօր նրան անվանում եմ գերալարկոտ, սակայն, այդ ամենով հանդերձ, անշարժ չէ, քրտնող է, սնահավատ, անլվա և, այդուհանդերձ, բարոյական չէ, ոչ մի կերպ հանգիստ մահանալ չկարողացող ֆլեյտահար և ջազային կլարնետահար է, արձակում էր և մինչ օրս էլ դիահոտ է արձակում, որն անկարող է հրաժարվել սիգարետներ ծխելուց, դաղձի բլիթներ ծծելուց և սխտորի անուշահոտ բուրմունք արձակելուց։ Նման հոտ նրանից գալիս էր արդեն այն ժամանակներում, այդպիսի հոտ է գալիս նրանից նաև մինչ օրս, երբ կենսասիրության ոգին ու անցավորությունը իր ետևից քարշ տալով, նա այցելությունների ժամերին հարձակվում է ինձ վրա, որպեսզի հետո, իր հեռացումը ուղեկցելով բազմաթիվ ծիսակատարություններով, որոնք անխուսափելի վերադարձ են խոստանում, Բրունոյին ստիպի անմիջապես լայն բացել պատուհաններն ու դռները և մի լավ միջանցիկ քամի կազմակերպի։
Այսօր մահճակալի վրա Օսկարն է պառկած։ Այն ժամանակ Ցայդլերի բնակարանում ես Կլեփին գտա անկողնու մնացորդների վրա։ Նա քայքայվում էր՝ ունենալով գերազանց տրամադրություն և հնաոճ, որոշ չափով բարոկկոյի տեսքով սպիրտայրոցի կոքին պահում էր ամբողջ տասներկու փաթեթ սպագետտի, ձիթապտուղի յուղով բանկաներ, պարկուճներով տոմատի մածուկներ, թերթի վրա հում քարաղ և մի արկղ մուգ շշերով, ինչպես պարզվեց հետագայում, գարեջուր։ Դատարկ շշերի մեջ նա միզում էր անկողնուց վեր չկենալով, իսկ հետո, ինչպես ինձ մտերմաբար հայտնեցին, մեկ ժամ անց, խցանով փակում էր կանաչավուն տարողությունները, որոնք ճշտորեն համապատասխանում էին նրա պահանջմունքներին և դրանք փութկոտությամբ առանձնացնում այն շշերից, որոնք դեռ բառի բուն իմաստով գարեջուր էին, որպեսզի ծարավի արթնացման ժամանակ անկողնու բնակիչն իրեն շփոթելու վտանգին չենթարկի։ Չնայած սենյակում հոսող ջուր կար՝ որոշակի չափով ձեռներեցության դեպքում Կլեփը լիովին կարող էր միզել լվացարանի մեջ, նա չափից դուրս ինքն իրեն խանգարում էր վեր կենալ, որպեսզի նման ջանքերի գնով լքեր ճզմված անկողինը և սպագետտիի կաթսայիկով իր համար մաքուր ջուր բերեր։
Քանի որ Կլեփը՝ նույն ինքը պարոն Մյունցերը, մեկ և միևնույն ջրի մեջ անփոփոխ մակարոնեղեն էր եփում, այլ խոսքերով, աչքի լույսի պես էր պահպանում բազմակի անգամ տեղից տեղ դատարկած, օր օրի ավելի ու ավելի խիտ դարձող ջրիկախույսը, նրան դատարկ շշերի պահուստի օգնությամբ երբեմն հաջողվում էր չորս օր շարունակ, իսկ երբեմն էլ ավելի, պահպանել մարմնի հորիզոնական, մահճակալի համար ամենապիտանի դիրքը։
Կործանումը եկավ, երբ սպագետտիի համար խառնաջուրը եփելով վեր ածվեց ինչ֊որ մի չափազանց աղի, կպչուն գնդի։ Ճիշտ է, այս դեպքում Կլեփը լիովին կարող էր տրվել սովի տնոօրինությանը, սակայն այն ժամանակ նա դեռ գաղափարապես պատրաստ չէր դրան, դրանից բացի, նրա մենակյացությունը սկզբից ևեթ և ետ ժամանակային առումով սահմանափակված էր չորս, հինգ օրերով, այլապես ֆրաու Ցայդլերը, որը նրան բերում էր փոստը կամ ուղղակի մեծ չափսերի կաթսա ու ջրի պահուստ, որը համապատասխանեցված էր մակարոնե արտադրանքների պահուստի հետ, նրան շրջապատող միջավայրից էլ ավելի անկախ կդարձնեին։
Մինչ այն ժամանակը, երբ Օսկարը խախտեց նամակագրության գաղտնիությունը, Կլեփը արդեն հինգ օր է, ինչ անշարժ պառկած էր անկողնու մեջ, իսկ մակարոնեղենի ջրի մնացորդներով լիովին կարող էր գովազդային սյուների վրա ցուցապաստառներ փակցնել։ Սակայն այդ ժամանակ նա լսեց քույր Դորոթեային և նրա նամակներին նվիրված միջանցքի իմ անվճռական քայլերը։ Հասկանլով, որ Օսկարը չի արձագանքում հազի միտումնավոր, պահանջկոտ, սուր բռնկումներին, նա այդ օրը, երբ ես ընթերցեցի բժիշկ Վերների զսպված կրքով լի սիրային նամակը, որոշեց դիմել իր ձայնի օգնությանը։
― Ախ, թանկագին պարոն, չէի՞ք կարող դուք արդյոք ինձ մի քիչ ջուր բերել։
Եվ ես վերցրեցի կաթսան, դատարկեցի գոլ ջուրը, բացեցի ծորակը, ջրի շիթը թողեցի, մինչև որ կաթսան կիսով չափ լցվեց, էլի մի քիչ ավելացրեցի և, լրացնելով, նրան թարմ ջուր տարա, այսինքն՝ խաղացի այն թանկագին պարոնի դերը, ում տեղը նա ինձ դնում էր, ներկայացա, ինձ անվանելով Մացերատ՝ որպես քարհատ ու գրանիտագործ։
Նույնչափ հարգանքով նա մի քանի աստիճանների չափով մարմինը բարձրացրեց վեր, ներկայացավ՝ Էգոն Մյունցեր, ջազի մասնագետ, սակայն խնդրեց իրեն անվանել Կլեփ, քանի դեռ իր հորն էին Մյունցեր անվանում։
Ես նրա խնդանքը գերազանց հասկացա, հոմ զուր չէր, որ ես ինքս էլ էի գերադասում ինձ Կոլյայչեկ կամ ուղղակի Օսկար անվանել, «Մացերատ» անունը կրում էի միայն հանուն հնազանդության, իսկ ինձ Օսկար Բրոնսկի կոչել ընդհանրապես կարող էի շատ հազվադեպ։ Այդ իսկ պատճառով ինձ համար ամենևին էլ դժվար չէր այդ պառկած գերերիտասարդ մարդուն, ես նրան կտայի երեսուն, սակայն պարզվեց, որ նա նույնիսկ ավելի երիտասարդ է, առանց այլևայլության ուղղակի Կլեփ անվանելը։ Իսկ նա ինձ Օսկար էր անվանում, որովհետև «Կոլյայչեկ» բառը նրանից չափից դուրս մեծ ճիգեր էր պահանջում։
Մենք սկսեցինք զրուցել, սակայն սկզբնական շրջանում ձգտում էինք միայն անբռնազբոսիկություն պատկերել։ Շատախոսելով՝ անդրադարձանք ամենապարզագույն թեմաներին։ Այսպես, ես, օրինակ, ցանկացա իմանալ, թե արդյոք նա մեր ճակատագրերը համարո՞ւմ է անխուսափելի։ Նա այն անխուսափելի էր համարում։ Այնուհետև Օսկարը հետաքրքրվեց, համարո՞ւմ է, արդյոք, Կլեփը, որ բոլոր մարդիկ պետք է մահանան։ Պարզվեց, որ բոլոր մարդկանց վերջնական մահը ևս կասկածներ չէր հարուցում նրա մոտ, սակայն նա համոզված չէր, որ բոլոր մարդիկ պետք է ծնված լինեին, իր մասին խոսում էր որպես «ծնունդի պատահականությունների», և Օսկարը կրկին զգաց նրա հետ իր հոգեհարազատությունը։ Ճիշտ նույն կերպ էինք երկուսս հավատում Երկինքներին, սակայն նա այդ բառն արտասանում էր կեղտոտ, զրնգուն, թեթև ծիծաղի հետ մեկտեղ և վերմակի տակ քորվում էր․ տեղին էր մտածել, որ արդեն կյանքի օրորք պարոն Կլեփը զանազան անպարկեշտություններ էր ծրագրել, որոնք մտադիր էր իրականացնել երկինքներում։ Երբ խոսքը դարձավ քաղաքականությանը՝ նա շատ բորբոքվեց, ինձ թվարկեց Գերմանիայում երեք հարյուրից ավելի իշխանական տներ, որոնց պատրաստ էր առանց տեղից շարժվելու վերադարձնել իշխանական արժանապատվությունը, գահ և իշխանություն շնորհել։ Նա պատրաստվում էր Հաննովերի շրջակա տեղանքը տալ բրիտանական գահին։ Երբ ես հարցրեցի, թե ի՞նչ ճակատագիր է նախատեսված Դանդիգ ազատ քաղաքի համար, նա, ցավոք սրտի, չգիտեր, թե որտեղ է գտնվում այդ քաղաքը, սակայն դրանից ամենևին էլ անհարմար չզգալով, իրեն անծանոթ այդ տեղանքի համար, որպես իշխան, առաջարկեց, ավաղ, ոմն կոմս Բերգսկու, որը եթե Կլեփի խոսքերին հավատանք, ծնունդով ուղիղ գծով Յան Վելլեմից էր սերել։ Եվ, ի վերջո, մենք ձգտում էինք հենց ճշգրիտ սահմանում տալ «ճշմարտություն» հասկացությանը և դրանում նույնիսկ ահագին հաջողության էինք հասել՝ շնորհիվ արհեստավարժորեն տրված լրացուցիչ հարցերի, ես պարզեցի, որ պարոն Կլեփն արդեն երեք տարի է, ինչ իր սենյակի համար վճարում է Ցայդլերին։ Մենք երկուսս էլ ափսոսանք հայտնեցինք, որ ավելի շուտ չէինք ծանոթացել։ Ես ամեն ինչում մեղադրեցի Ոզնուն, որը ինձ չէր պատմել անկողնում գամվածի մասին, ինչպես որ նա չէր կռահել բուժքրոջ մասին տեղեկացնել ավելին, քան ահա այդպիսի հյուծված դիտողությունը։
Օսկարը չէր ցանկանում հենց այդպես միանգամից Մյունցերի, նույն ինքը՝ Կլեփի վրա թափել իր խնդիրները։ Այդ իսկ պատճառով ես նրան բուժքրոջ մասին հարց ու փորձ չարեցի, այլ սկզբում հայտնեցի նրա առողջական վիճակի վերաբերյալ իմ մտահոգությունը․
― Ի դեպ, առողջության մասին, ― խոսք գցեցի ես, ― դուք ինչ է, ձեզ վա՞տ եք զգում։
Կլեփը երկրորդ անգամ իրանի վերին մասը փոքր֊ինչ վեր բարձրացրեց, սակայն համոզվելով, որ միևնույն է, իրեն չի հաջողվի ուղիղ անկյուն պատկերել, կրկին փլվեց անկողնու վրա և, արդեն պառկած, ինձ տեղեկացրեց, թե իբր, ճիշտն ասած, նա նրա համար է պառկել, որպեսզի կարողանա պատկերացում կազմել, թե ինչպես է իրեն զգում լա՞վ, միջա՞կ, թե՞ վատ և հույս ունի մի քանի շաբաթվա ընթացքում պարզել, որ զգում է իրեն միջակ։
Այնուհետև տեղի ունեցավ այն, ինչից ես վախենում էի և ինչից հույս ունեի խուսափել երկար ու խճճված խոսակցության օգնությամբ։
― Իմ թանկագին, ինձ հետ մի քիչ սպագետտի կերեք։
Եվ մենք ուտում էինք իմ կողմից բերված թարմ ջրով եփված սպագետտին։ Ես չհամարձակվեցի նրանից խնդրել կպչուն կաթսան, որպեսզի այն լվացարանի մեջ հիմնավորապես մաքրեի։ Կողքի վրա շրջվելով Կլեփը եփում էր լուռ, լուսնոտի վստահ շարժումներով։ Ջուրը նա զգուշությամբ դատարկեց պահածոյի մեծ բանկայի մեջ, ինչից հետո, իր դիրքը շատ թե քիչ նկատելի չփոխելով, ձեռքը մտցրեց մահճակալի տակ, այնտեղից որսաց յուղոտ տոմատի մածուկի չորացած հետքերով պատված ափսեն, մի ինչ֊որ ակնթարթ մնաց անշարժ վիճակում, ձեռքը կրկին մահճակալի տակ մտցրեց, այնտեղից Աստծո լույս աշխարհ հանեց թերթի ճմռթված թուղթը, ափսեն թղթով սրբեց, թուղթը կրկին ձեռքից գցեց մահճակալի տակ, արտաշնչեց ափսեի կեղտոտ հատակի վրա, կարծես ցանկանալով վրայից վերջին փոշեհատիկը փչել, ձեռքի գրեթե նրբագեղ շարժումով ինձ մեկնեց բոլոր հնարավոր ափսեներից անենահարթը և առաջարկեց առանց ձևականությունների հարձակվել կերակուրի վրա։
Ես կնախընտրեի ուտել նրանից հետո, ես նրան կոչ արեցի առաջինը լինել։ Ինձ ապահովելով զզվելի սպասքով, որը կպչում էր ձեռքերիս, նա կաթսայի միջից շերեփի ու պատառաքաղի օգնությամբ որսաց սպագետտիի զգալի մասը, նրբաճաշակ շարժումով մակարոնների խճճվածքի վրա նախշեր նկարելով, բարակ երշիկի նմանվող տոմատի մածուկ ճզմեց, բանկայի միջից զգալի չափով պրովանսյան յուղ ավելացրեց, այդ նույն արարողությունները կատարեց նաև իր կաթսայի վերևում, երկու չափաբաժինների վրա էլ պղպեղ ցանեց, իրենը խառնեց և հայացքով ինձ առաջարկեց նույն կերպ վարվել նաև իմ սպագետիիի հետ։
― Ախ, թանկագինս, մի մեղադրեք, խնդրում եմ, որ ես քերված իտալական պանիր չունեմ։ Այնուամենայնիվ, բարի ախորժակ եմ ցանկանում։
Մինչ օրս էլ Օսկարը չի կարողանում հասկանալ, թե ինչպես նա այն ժամանակ համարձակվեց օգտվել դանակից ու պատառաքաղից։ Տարօրինակ ձևով կերակուրն ինձ դուր եկավ։ Ավելին, կլեփյան սպագետտին ինձ համար դարձավ խոհարարական չափորոշիչ, որը ես այդ ժամանակվանից կիրառում էի ինձ առաջարկվող յուրաքանչյուր ճաշատեսակի հանդեպ։
Ուտելու ընթացքում ես կարողացա մանրազնին ուսումնասիրել անկողնային հիվանդի սենյակը։ Գրավիչը գրեթե հենց առաստաղի տակ գտնվող ծխնելույզի համար կլոր, չփակված անցքն էր, որի սև շնչառությունը հասնում էր պատից։ Երկու պատուհաններից այն կողմ, փողոցում, քամի էր փչում։ Համենայն դեպս, թվում էր, թե կարծես հենց քամու պոռտքումներն էին ժամանակ առ ժամանակ անցքի միջից մրի ամպեր ներս մղում Կլեփի սենյակ, և մուրը, թաղում խորհրդանշելով, հավասարաչափ նստում է կահույքի վրա։ Սակայն քանի որ ողջ կահույքը բաղկացած էր միայն սենյակի մեջտեղում դրված մահճակալից և մեկ էլ՝ փաթեթավորման թղթով ծածկված ու խողովակի նմամն փաթաթված ակնհայտորեն ցայդլերյան ծագումով գորգերից, ես վստահաբար կարող էի ասել՝ Կլեփի սենյակում մի ժամանակ սպիտակ գույնի անկողնուց, Կլեփի տակի բարձից ու սրբչից, որով անկողնային հիվանդը ծածկում էր իր դեմքը, երբ քամու պոռթկումը սենյակ էր վռնդում մրի ամպերը, առավել սև ոչինչ չկար։ Սենյակի երկու պատուհանները ոչնչով չէին տարբերվում ցայդլերյան հյուրասենյակի՝ նույն ինքը ննջասենյակի պատուհաններից, որոնք դուրս էին գալիս Յուլիխերշտրասեի կամ, առավել ստույգ ասած, այն շագանակենու կանաչամոխրագույն զգեստավորման վրա, որն աճում էր տան դիմաց։ Միակ զարդարանքը պատուհանների միջև կախված, կոճգամներով կպցրած, Ելիզավետա անգլուհու դիմանկարն էր, որը, պետք է ենթադրել, որ ինչ֊որ մի նկարազարդ ամսագրի միջից էր հանված։ Նկարի տակ կեռիկից կախված էր պարկապզուկը, ընդ որում, նրա հյուսվածքի շոտլանդական նախշը, չնայած դժվարությամբ, վրան նստած մրի շերտի տակից հնարավոր էր զանազանել։
Մինչ ես ուսումնասիրում էի գունավոր լուսանկարը, ընդ որում, ավելի քիչ էի մտածում Ելիզավետայի ու նրա Ֆիլիպի մասին, քան և շատ ավելի քույր Դորոթեայի, որը կանգնել էր Օսկարի ու բժիշկ Վերների միջև և, հնարավոր է, որ ապրում էր հուսահատության մեջ, Կլեփն ինձ բացատրեց, որ ինքը բրիտանական թագավորական տոհմի հավատարիմ ու կրքոտ երկրպագուն է համարվում և այդ իսկ պատճառով ժամանակին բրիտանական օկուպացիոն բանակի շոտլանդական գնդի փողային նվագախմբի երաժիշտների մոտ պարկապզուկ նվագելու դադընթացներ է անցել՝ նամանավանդ, որ Ելիզավետյան այդ գնդի հրամանատարն էր․ ինքը՝ Կլեփը, խրոնիկայում տեսել է, թե ինչպես է շոտլանդական կարճ շրջազգեստով և ոտքից գլուխ վանդակավոր հագուստներով Եղիսաբեթը անցկանցնում իր գնդի զորահանդեսը։
Տարօրինակ կերպով իմ մեջ հանկարծ փոթորկվեց իմ կաթոլիցիզմը։ Ես կասկածեցի, որ Ելիզավետան ընդհանրապես ինչ֊որ բան է հասկանում պարկապզուկ նվագելուց, մի քանի դիտարկումներ արեցի Մարիա Ստյուարտի սարսափելի վախճանի կապակցությամբ, այլ խոսքերով, Օսկարը Կլեփին հասկացնել տվեց, որ Եղիսաբեթին ոչ երաժշտական անձնավորություն է համարում։
Անկեղծ ասած ես սպաում էի, որ միապետականի կողմից կհետևի վրդովմունքի պայթյունը։ Ոչ մի նման բան, միապետականը միայն տեղեկացվածի ժպիտով ժպտաց և ինձանից բացատրություններ խնդրեց, որոնց հիման վրա ինքը կկարողանա եզրակացնել, թե ունա՞կ եմ արդյոք ես, փոքրիկ մարդս, այդ գիրուկն ինձ այդպես անվանեց, ընդհանրապես գործիմացությամբ դատել երաժշտության մասին։
Օսկարը երկա՜ր֊երկա՜ր, սևեռուն նայում էր Կլեփին։ Վերջինս դիմեց ինձ նույնիսկ չկռահելով, թե հատկապես ինչ կոչ է ինքը անում։ Ես ոտքից մինչև կուզ խոցվեցի։ Դա կարծես ահեղ դատաստանի օրն էր հանդեպ իմ բոլոր թմբուկների՝ հների, կոտրվածների, շարքից դուրս եկածների։ Հարազատ թմբուկներ, որոնք ես նետել էի աղբանոց, և միակ թմբուկս, որը թաղված էր Զասպեի գերեզմանատանը, նրանք բոլորը կանգնեցին ոտքի, ամբողջական ու անվնաս նորից ըմբոստացան, տոնեցին իրենց հարությունը, ձայն տվեցին, գրավեցին ինձ, պոկեցին անկողնու եզրից, ինձ դուրս տարան՝ այն բանից հետո, երբ ես Կլեփին խնդրեցի ինձ ներել և մեկ րոպե սպասել՝ սենյակից, անթափանցիկ ապակուց, դռան մոտով, քույր Դորոթեայի սենյակի մոտով, դռան տակի կիսթաքցված նամակի քառանկյունին դեռևս երևում էր միջանցքի հատակին, ինձ մտցրեցին իմ սենյակ, ստիպեցին ինձ ընդառաջ գնալ թմբուկին, որը նկարիչ Ռասկոլնիկովն էր նվիրել, երբ «Մադոննա֊49»֊նն էր նկարում, և ես ձեռքս վերցրի թմբուկս, թիթեղն ու զույգ փայտիկները ձեռքերիս մեջ շրջեցի կամ շրջեցին ինձ, լքեցի իմ սենյակը, սլացա անիծյալ դռան կողքով, կարծես երկարատև թափառումներից հետո, ներս մտա Կլեփի մակարոնեղենի թագավորություն, նստեցի անկողնու եզրին, լաքապատ սպիտակակրմիր թիթեղը հարմարեցրի, հնարավոր է, որ շփոթվածություն զգալով՝ օդի մեջ փայտիկները մի քիչ շարժեցի, զարմացած Կլեփի կողքով նայեցի ինչ֊որ տեղ, փայտիկներից մեկով, կարծես պատահաբար, դիպա թմբուկին, ախ, թիթեղը պատասխան տվեց Օսկարին, և Օսկարն առաջինի ետևից ուղարկեց երկրորդ փայտիկը, և ես սկսեցի թմբկահարել լամպերի միջև, թմբկահարեցի աստիճանը և նկուղն իր տասնինը աստիճաններով, երբ ես նշում էի իմ երրորդ՝ լեգենդար ծննդյան տարեդարձը։ Պեստալոցցիի դպրոցի դասացուցակը երկայնքով ու լայնքով թմբկահարեցի, թմբուկիս հետ բարձրացա Հարկաշարքով աշտարակի վրա, թմբուկի հետ նստեցի քաղաքական ամբիոնների տակ, թմբկահարեցի օձաձկներին ու ճայերին, Չարչարանաց ուրբաթին գորգերի թափ տալը, թմկահարելով նստեցի իմ խեղճ մայրիկի ոտքերի մասում նեղացող դագաղի մոտ, այնուհետև որպես թեմա ընտրեցի Հերբերթ Տրուչինսկու սպիներով պատված թիկունքը, իսկ Հևելիուսպլացի Լեհական փոստատան պաշտպանությունը թմբկահարելիս, ես որոշակի շարժում նկատեցի այն մահճակալի գլխամասերում, որի վրա նստած էի, աչքի տակով տեսա ուղղվող Կլեփին, որը բարձի տակից ծիծաղելի փայտե ֆլեյտա հանեց, այն մոտեցրեց շուրթերին և այն աստիճան քաղցր ու անբնական ձայներ արձակեց, այն աստիճան իմ թմբուկին համապատասխանող, որ ես կարող էի նրան տանել առաջ, դեպի Զասպեի գերեզմանատուն, Խենթուկ Լեոյի մոտ, որ ես, երբ Լեոն իր բաժին պարը ավարտեց նրա դիմաց, նրա հետ և նրա համար թույլ տվեցի, որ իմ առաջին սիրո թշշացող փոշին փրփրակալի․ ես նրան նույնիսկ Լինա Գրեֆի ջունգլին մտցրեցի․ ես նույնիսկ թույլ տվեցի, որ պտտվի մեծ, յոթանասունհինգ կիլոգրամի համար նախատեսված բանջարեղեն վաճառող Գրեֆի թմբուկային մեքենան։ Ես Կլեփին ինձ հետ տարա Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոն, թողեցի, որ Հիսուսը իմ թմբուկի վրա բարձր ձայնով հնչեցնի, Շտյորտեբեկերին և բոլոր սրբողներին ցատկահարթակի վրայից ցած վռնդեցի, իսկ ներքևում նստած էր Լյուցիան, հենց ես մրջյուններին ու ռուսներին թույլ տվեցի գրավել իմ թմբուկը, սակայն Կլեփին երկրորդ անգամ չտարա Զասպեի գերեզմանատուն, որտեղ Մացերատի ետևից գցել էի իմ թմբուկը, իսկ դրա փոխարեն թմբկահարեցի իմ մեծ, ավարտ չունեցող թեման, կաշուբյան կարտոֆիլի դաշտերը։ Նրանց վերևում հոկտեմբերյան անձրևն է, և իմ տատիկը նստած է իր չորս շրջազգեստներով։ Օսկարի սիրտը սպառնում էր դառնալ քար, երբ ես լսեցի, թե ինչպես է Կլեփի ֆլեյտայի միջից մաղվում հոկտեմբերյան անձրևը, ինչպես Կլեփի ֆլեյտան անձրևի ու չորս շրջազգեստերի տակ փնտրեց և գտավ իմ պապիկ֊հրձիգ Յոզեֆ Կոլյայչեկին, ինչպես հենց այդ նույն ֆլեյտան տոնեց ու հաստատեց իմ խեղճ մայրիկի բեղնավորումը։
Ժամեր շարունակ մենք նվագեցինք։ Բավականաչափ զանազանակերպումներ նվիրելով լաստերի վրայով իմ պապիկի փախուստին, մենք, թեթևակի հոգնած, սակայն երջանիկ, մեր համերգը ավարտեցինք հիմնի տեսքով մահացած հրձիգի հրաշագործ փրկության հնարավորության մասին ակնարկի կատարումով։
Վերջին հնչյունի հետ, դեռևս ֆլեյտաից չկտրված, Կլեփը վեր ցատկեց իր ճմռթված անկողնուց։ Դիակային հոտերը հետևեցին նրան։ Նա էլ հենց լայն բացեց պատուհանները, թերթի թղթով փակեց ծխնելույզը, պատառ֊պատառ արեց Եղիսաբեթ անգլուհու գունավոր դիմանկարը, հռչակեց միապետության դարաշրջանի ավարտը, ծորակի ջուրը բաց թողեց լվացարանի մեջ, լվացվեց՝ նա լվացվեց, Կլեփը սկսեց լվացվել, նա որոշեց ամենը մաքրել, դա արդեն լվացվել չէր, դա լվացում էր, և երբ լվացված, շիթից կտրված և գեր, կաթիլներով պատված, մերկ, գրեթե պայթելով, ամենագարշելի թեքությամբ կախված անդամով նա հայտնվեց իմ առջև, իմ կողքին, բարձրացրեց երկարացրած ձեռքերի վրա, քանզի Օսկարը փոքր կշիռ ունի, երբ նրա միջից դուրս պրծավ ծիծաղը, գնաց դեպի ելքը և թռավ դեպի առաստաղը, միայն այդ ժամանակ ես հասկացա, որ ոչ միայն Օսկարի թմբուկը հարություն առավ, որ Կլեփին ևս կարելի է վերածնված համարել, և մենք միմյանց շնորհավորեցինք և համբուրեցինք միմյանց այտերը։ Դեռ հենց այդ օրը՝ երեկոյան մոտ, մենք դուրս եկանք, գարեջուր խմեցինք, սոխով արյունոտ երշիկ կերանք, Կլեփն ինձ առաջարկեց իր հետ մեկտեղ ջազային երաժշտախումբ հիմնադրել։
Ճիշտ է, ես ժամանակ խնդրեցի մտածելու համար, սակայն Օսկարն արդեն որոշում էր ընդունել ոչ միայն թողնել քարհատ Քորնեֆի մոտի իր գրանիտագործի աշխատանքը, այլև մուսա Ուլլայի հետ բնորդի աշխատանքը և դառնալ ջազային խմբի հարվածային գործիքներ նվագող։
