Changes
British epilepsy association։ http://www.epilepsy.org.uk Stroke։ http://www.strokecenter.org
National Institute of Neurological disorders and stroke։ http://www.ninds.nih.gov
==Նեյրոէթիկա==
[[Պատկեր:Neuro-18-1.png|218px]]
<strong>Ժամանակին, շատ վաղուց (այնպես սկսեցինք, կարծես հեքիաթ լինի) կար հստակ տարբերություն գիտության և տեխնիկայի միջև։ Գիտնականները գնում էին Ճշմարտության անհայտ արահետներով՝ չիմանալով հաստատաբար, թե ուր կարող է հասնեն՝ որպես պարգև ունենալով միայն «հայտնաբերման հաճույքը»։ Իսկ ինժեներները և տեխնոլոգները կիրառում էին իրենց գիտական ջանքերի արդյունքները՝ փոխելու համար աշխարհը, ուր մենք ապրում ենք։ Սակայն այս խիստ տարբերությունները թվացյալ են. և այժմ, և նախկինում՝ դա հեքիաթ է։ Մեր օրերում գիտնականները, առավել քան երբևէ, իրենց ցանկացած գործում քաջատեղյակ են դրա սոցիալական կոնտեքստին և նրան, թե ինչպես դա կարող է անդրադառնալ իրենց հետազոտությունների վրա։</strong>
Հարցերը, որոնք կապված են նեյրոգիտության և հանրության բախման հետ, համախմբված են նեյրոէթիկա ընդհանուր հասկացության ներքո, որը կարելի է համարել խաչմերուկ` նեյրոգիտության, փիլիսոփայության և էթիկայի համար։ Այն շատ հարցեր է շոշափում. ուղեղի մասին հետազոտությունների ազդեցությունը մեր` որպես գոյություն ունեցող մարդու վրա, սեփական անձի զգացողության վրա (կարծես բարոյականության նյարդային հիմքը լինի), սոցիալական մոտեցումներ (ինչպես օրինակ` երեխաների կրթական պոտենցիալը), հետազոտությունների անցկացման կարգը (օրինակ՝ կենդանիների վրա փորձարկումների էթիկան կամ մարդկանց նկատմամբ կատարվող խաբեությունները), ինչպես նաև այն, թե ինչպես պետք է նեյրոգիտնականները հասարակությանը ճիշտ ձևով տեղեկացնեն իրենց ընթացիկ և ծրագրվող գործողությունների մասին։
===Հասարակական կոնտեքստը===
Չնայած որոշ նեյրոգիտնականներ կարծում են, որ իրենց պատկերացումները տարանջատված են հասարակական իրողությունից՝ դա միայն թվում է։ 17֊րդ դարում Դեկարտը կիրառեց հիդրավլիկ մետաֆորան` բացատրելու համար, թե ինչպես են ուղեղի «հեղուկները» շարժում մկանները. մետաֆորան ծագում էր ջրային սարքերից, որոնք նա տեսել էր ֆրանսիական պալատներում։ 21֊րդ դարի վերջում, որն արդյունաբերական դարաշրջան էր, նեյրոֆիզիոլոգներն ուղեղի նյարդաթելերը նկարագրեցին որպես «կախարդական լարեր» կամ հետագայում՝ որպես հսկա «հեռախոսակայան»։ Այսօր, 21֊րդ դարի սկզբին, կոմպյուտերային համեմատություններն են շատ, ինչպես օրինակ՝ զվարճալի տեսությունն այն մասին, որ «ուղեղի կեղևը գործում է շատ նման համաշխարհային ցանցի՝ ինտերնետի նման»։ Սրանք
օգնում են արտահայտել բարդ մտքեր, բայց նաև՝ նպաստում ուղեղի մասին հետաքրքիր տեսությունների մշակմանը։
Նեյրոգիտնականները կարող են և իրականում մտածում են գիտական խնդիրների մասին աշխարհի առօրյաից կտրված։ Հաճախ շրջապատից այպդիսի առանձնացումը հանգեցնում է վերացական, «ժարգոնով» լի մեկնաբանության՝ շատ նման է ճշմարտության վանականի փնտրման ոճին։ Արդյո՞ք իոնային հոսքերն են ընկած գործողության պոտենցիալի տարածման հիմքում, ինչպե՞ս են քիմիական
միջնորդանյութերը ձերբազատվում և ազդում, ինչպե՞ս է տեսողական կեղևում բջիջների աշխատանքը պատկերում վիզուալ աշխարհի տարբեր ասպեկտները. նեյրոգիտության շատ խնդիրներ կարող են բացատրվել մեկուսացված, բայց հանրության համար ըմբռնելի ձևով։
Իսկ իրական աշխարհը երբեք հեռու չէ։ երբ մեր համար պարզ է դառնում, թե ինչպես են քիմիական միջնորդանյութերն ազդում, շատ բնական է մտածել <strong>խելոք դեղերի</strong> մասին, որոնք կարող են օգնել մեզ լավ հիշել։ Սակայն ուրիշները կարող են այդ գիտելիքն օգտագործել չար նպատակներով. այս կարևորագույն պրոցեսում ընդգրկված ֆերմենտները պաշարելու և կենսաբանական զենքի ձևով գործածելու մասին։
[[Պատկեր:Neuro-18-2.png|777px]]
Բոլորը մտածում են ուղեղի մասին և դա իսկական գլխացավ է
ԶԱՔ ՀՈԼԼ, ԿԱԼԻՖՈՐՆԻԱՅԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ
եթե այն դեղերը, որոնք կօգնեին ձեզ հանձնել քննությունները, լինեին հասանելի, դուք դրանք կօգտագործեի՞ք։ Կա՞ տարբերություն դրա և սպորտսմենների կողմից՝ իրենց ավելի լավ դրսևորելու նպատակով ստերոիդ պրեպարատներ ի կիրառման կամ մարդկանց կողմից հակադեպրեսանտների օգտագործման միջև։
Ոչ պակաս զվարճալի էթիկական երկընտրանքներով է պարուրված ուղեղապատկերման ապագան։ Օրինակ՝ ուղեղապատկերման մեթոդները բավական մոտ ապագայում կարող են համապատասխան թեստավորման միջոցով տարբերել մարդկանց իրական հիշողությունը՝ կեղծից։
Մեթոդն այսօր դեռ ճշգրիտ չէ, բայց մի օր դատավորներն իրենց տրամադրության տակ կարող են ունենալ ուղեղապատկերման սարքեր, որոնք կլինեն «ուղեղային դակտիլոսկոպիայի» նման մի բան, և կօգնիեն հաստատել վկաների ճշմարտախոսությունը։ Շոշափված հետաքրքիր խնդիրները կարելի է անվանել <strong>իմացաբանական իրավունք</strong>։
Ուղեղի մասին նոր հայտնագործություննրը մշտապես փոխում են մեր զգացողությունը սեփական անձի նկատմամբ` <strong>ինքնազգացողությունը</strong>։ Ուղեղի էվոլյուցիայի հետ կապված շատ կարևոր մտքեր բխում են հասարակական գիտակցությունից։ Միտք է ծագում, որ բարոյականությունն ու խիղճը փոխադարձ կապված են հուզական ուղեղին, որոնց ի պատասխան ուղեղը մշակում է պատժի ու պարգևի ազդակներ, դա կարելի է անվանել <strong>էվոլյուցիոն էթիկա</strong>։ Խորացնելով գիտելիքները վերոհիշյալի շուրջ, ավելին կիմանանք մեկս մյուսի զգացողությունների մասին։ Նյարդային պլաստիկայի վերաբերյալ ներկայիս պարզունակ հասկացությունների հիմքի վրա նման մտքերի կառուցումը թերևս կարող է կրթության վրա ունենալ ոչ նպատակային ազդեցություն։
Կարևոր է նաև արժանին հատուցել այն նեյրոգիտնականներին, որոնք համաձայն չէին իրենց առարկայի ապագա ցուցումների հետ։ Որոշ մոլեկուլյար նյարդակենսաբանների համար նյարդային համակարգի մոլեկուլյար բաղադրիչների մեջ ներդրված տարրական ճիշտն ու սխալը, ԴՆԹ֊ի և ուղեղի լիարժեք բացահայտում խոստացող նոր պրոտեոմիկ տեխնոլոգիաների հետ միասին, կլուսաբանեն այլ նեյրոգիտնականների կողմից դրվող խնդիրները։ Սա <strong>նվազեցման օրակարգ</strong> է, որի լիակատար փիլիսոփայական և
տեխնոլոգիական առաջընթացը շատ հաճախ լուսաբանվում է լրատվությունում։ Բայց արդյո՞ք նման «նվազեցված» վստահությունն արդարացված է։ Կամ կա՞ արդյոք ուղեղի և մտքի, գիտակցության ավելի բարձր մակարդակի պարզաբանում, որոնք այս ուղիով հնարավոր չեն։ Կա՞ն արդյոք հրատապ ծագող հատկություններ, որոնք առաջանում են ուղեղի կազմավորումից։ <strong>Ինտերակցիոն</strong> նեյրոգիտնականները խիստ հավատում են տարբեր օրակարգերի։ Նրանք վկայում են ժամանակակից ավելի էկլեկտիկ մոտեցումների մասին,
մոտեցումներ, որոնք բացահայտում են նեյրոգիտության փոխհարաբերությունը հասարակական գիտությունների հետ։ Սրանք հասարակական ֆորումներում քննարկվող խնդիրներ չեն, բայց շոշափվող հարցերը և դրանց պարզաբանման նպատակով ձեռնարկվող հետազոտությունները պետք է լուսաբանվեն հասարակությանը։ եվ բացի դա՝ չէ որ հանրությունն է իր հարկերով վճարում գիտության համար։
===Նեյրոէթիկա ֊ որոշ օրինակներ===
Նեյրոէթիկայում որոշ խնդիրներ զիջում են սառը դատողությանը։ Ասենք՝ կամավորի ուղեղի նկարահանումը գիտափորձի շրջանակներում անսպասելիորեն բացահայտում է այնպիսի լուրջ հիվանդություն, ինչպիսին է ուղեղի ուռուցքը։ Կամ պատկերացրե՛ք, որ մարդու նեյրոգենետիկ ուսումնասիրությունից հայտնաբերվի մուտացիա, որից մեծանում է նեյրոդեգեներատիվ հիվանդության զարգացման հավանականությունը։ Արդյո՞ք երկու դեպքերից յուրաքանչյուրի դեպքում այդ մարդը պետք է տեղյակ պահվի։ Առողջ դատողությունը ասում է, որ պատասխանատվությունը պետք է կրի կամավորը (հիվանդը), որի հետ մինչ այդ պետք է համաձայնեցվի այս ամենը, և արդեն նա պետք է պահանջի, որ հայտնաբերված շեղումների մասին նա պետք է տեղեկացվի ։
Ինչևէ, <strong>տեղեկացված համաձայնությունը</strong> զվարճալի բան է։ ենթադրենք, կատարվում է ուղեղի հետազոտություն, որը
ենթադրում է դեղորայքի կամ «պլացեբոյի» կիրառում՝ կաթվածի նոր բուժման փորձարկման ժամանակ։ Դա պետք է արվի կույր ձևով, այն էլ մի քանի ժամվա ընթացքում։ Լուրջ հիմքեր կան հետազոտությունը «կույր» և ռանդոմիզացված ձևով անցկացնելու։ Բայց, քանի որ մենք չենք կարող կանխագուշակել, թե ով կաթված կունենա, հետևաբար անհնար կլինի ստանալ անձի տեղեկացված համաձայնությունը։
եթե սա կխանգարի հիվանդներին մասնակցել նման նախագծում, ապա դա կլինի ի վնաս նրանց և ապագա հիվանդների։ Հարազատներին նույնպես դժվար է այդ կարճ ժամանակում վճիռ կայացնել։ Հարց է ծագում. տեղեկացված համաձայնությունից հրաժարման որոշումը վեհության, թե՞ ձախողման քայլ է։
Նեյրոէթիկայի մեկ այլ կարևոր բնագավառ է կենդանիների վրա կատարվող գիտափորձը։ Կենդանիներն այնպիսիք չեն, որ իրենցից համաձայնություն վերցվի իրենց ուղեղում իրականացվելիք էքսպերիմենտների համար։ Որոշ մարդկանց աշխատանքի նման ոճը անհանգստացնում է։ Ուրիշներին՝ դրա հնարավորությունը նյարդային համակարգի՝ առողջության և հիվանդության մեջ ունեցած դերի մասին գիտելիքների խորացման նպատակով, պայմանով, որ դա չի հետապնդվի, դա իռացիոնալ է։ Սրանք հեշտ խնդիրներ չեն, որ սառնասրտորեն քննարկվեն, բայց սրանք կարևոր են, որպեսզի մենք դա կատարենք, և կատարենք խնամքով (բարյացկամորեն)։
Շատ Եվրոպական երկրներում կենդանիների վրա փորձարկումները կարգավորվում են ծայրահեղ խիստ մեթոդներով։ Հետազոտողները պետք է անցնեն կուրսեր և հանձնեն քննություններ, որոնք կստուգեն իրենց գիտելիքները համապատասխան օրենքից և կփաստեն այն, որ կենդանիներին ավելորդ տանջանք չի պատճառվի։ Կա լայն տարածում գտած մի պնդում, որ երեք R ֊ երը (<strong>reduction, refinement</strong> and <strong>replacement</strong>՝ նվազեցում՝, կատարելագործում և փոխարինում) կենսաբժշկական գիտահետազոտողների համար լավ սկզբունքներ են, որ պետք է ի նկատի ունենան։ Նրանք գործում են շատ ուշադիր, օրենքի շրջանակներում, համընդանուր կանոններով։ Նեյրոգիտության մեջ շատ հայտնագործություններ ծագում են տեխնիկայի փոխարինումից, ինչպես օրինակ հյուսվածքային կուլտուրան և հաշվարկված մոդելավորումը։ Բայց սա չի կարող փոխարինել կենդանի ուղեղի մասին բոլոր ուսմունքներին, որոնցից բխում են նոր հայտնագործություններ և նևրոլոգիական ու հոգեբուժական հիվանդությունների բուժման ձևեր։ Այսպես, Պարկինսոնի հիվանդության ժամանակ Լ֊ԴՕՖԱ֊ի կիրառումը ծագել է Նոբելյան մրցանակ շահած աշխատությունից, որը կատարվել է առնետների ուղեղի վրա։ Նոր տեխնոլոգիաները առաջադրում են նոր հնարավորություններ՝ օգնելու համար հիվանդ մարդկանց և հիվանդ կենդանիներին։
===Միայն հաղորդել…===
Զարմանալիորեն՝ այն երկրները որտեղ գիտնականները ձգտում են առավել շատ հաղորդակցվել հանրության հետ, այդ նույն երկրներում վստահությունը գիտնականների նկատմամբ ցածր մակարդակի վրա է։ Բայց կապը այստեղ իհարկե պատճառային չէ. քիչ հավանական է, որ այս ջանքերը՝ ուղղված հասարակությանը ծանոթացնելու գիտության նվաճումների հետ թերահավատության այդպիսի աճի պատճառն է։ Հավանաբար, հետաքրքրված հասարակությունը դառնում է ավելի գիտակից, ըստ էության ավելի սկեպտիկ նոր «հրաշք դեղերի» նկատմամբ, և տեղեկացված գիտության դանդաղ, երբեմն անորոշ ու կասկածելի պրոգրեսի մասին։ Թերահավատության իջեցումը պատճառ չէ հավանություն տալու՝ վերադառնալ կույր անորոշությանը։
երիտասարդ մարդկանց և հետաքրքրված հասարակության՝ նեյրոգիտությանը «գրոհելու» մի պատճառ է այն, որ նեյրոգիտնականները իրենց դաշտի շատ հանգուցային սկզբունքներում դեռևս համաձայն չեն։ Փոխանակ կենտրոնանալու սահմանափակ հայտնագործությունների վրա՝ ԶԼՄ֊ները լավ կլիներ, որ մտածեին ավելի շատ գիտության մասին՝ որպես պրոցեսի։ Մի պրոցես, որը հանելուկային է՝ հեռու միանշանակությունից և քննարկվում է։
Նեյրոէթիկան նոր դաշտ է։ Կա մի ուշագրավ պատմություն. Ռիչարդ Ֆեյնմանը՝ տեսաբան ֆիզիկոս, որը նկարագրում էր իր գիտություն անելու պատճառը, որպես «հայտնաբերման բերկրանք»։ Ուշագրավ է, որովհետև հենց Ֆեյնմանն էր, որ իրեն գլխով դեպի ցած գցեց, որպեսզի հայտնաբերի, թե ինչու ամերիկյան տիեզերական մաքոքներից մեկը՝ Չելենջերը, պայթեց բաց թողումից անմիջապես հետո։ Գիտության բախումը հասարակության հետ գնալով մեծանումօէ և անդրադառնում բոլորիս։
Ինտերնետային հղումներ՝ http://www.stanford.edu/dept/news/report/news/may22/neuroethics.html
http://www.dana.org/books/press/neuroethics /
