Changes

–Կխղճամ— Կխղճամ,– — պատասխանեց Թեոդենը: –Կխղճամ — Կխղճամ և չեմ վտարի քեզ: Ես իմ հեծյալների հետ գնում եմ պատերազմ: Դու կգաս ինձ հետ, և կռվելով իմ կողքին կողքին՝ կապացուցես քո հավատարմությունը:

Օձի Լեզուն Օձալեզուն հուսահատ նայեց շուրջը կանգնածներին, կանգնածներին՝ ծուղակն ընկած և որսորդներով շրջապատված գազանի պես, ասես փնտրելով ամենաթույլ օղակը: Հանելով իր երկար, գունատ լեզուն, լեզուն՝ նա տենդագին լպստեց դողացող շրթունքները:

–Նման — Նման վճռականություն սպասելի էր Էորլի ժառանգից, ինչքան էլ որ ծեր լինի նա,– — վերջապես ասաց նա: — Բայց եթե թագավորի նոր բարեկամները սիրեին նրան, կխղճային ծերունուն: Ես տեսնում եմ, որ ուշացել եմ, և հիմա տիրակալը նոր խորհրդատուներ ունի, որոնց, ինչպես երևում է, թագավորի մահը այնքան չի վշտացնի, ինչքան որքան Գրիմային: Տեսնում եմ, տիրակա՛լ, քեզ հակառակը համոզել այևս չի ստացվի: Այդ դեպքում , գոնե լսիր իմ վերջին խնդրանքը: Էդորասին կառավարիչ է պետք, հավատարիմ մի մարդ, ով ծանոթ է քո մտքերին և սրբորեն կատարում է քո հրամանները: Վստահի՛ր այդ գործը Գրիմային, քո հավատարիմ և փորձված խորհրդականին: Այդ դեպքում, մինչև քո վերադառնալը, դու հանգիստ կլինես քո ժողովրդի և քո գանձարանի համար: Իսկ ես անհամբեր կսպասեմ քո վերադարձին, որը, ավա՜ղ գրեթե անհույս է:

–Իսկ — Իսկ եթե քո այս այդ խնդրանքն էլ մերժեն, այն ժամանակ ի՞նչ կանես հոգատար Օձի ԼեզուՕձալեզու: Ինչքա՞ն կնսեմանա, էլ ի՞նչ աշխատանք կհամաձայնես կատարել, միայն թե պատերազմ չգնաս: Բեռնակիր կլինե՞ս: Սնունդ պետք է տարվի լեռներ: Չնայած , կասկածում եմ, որ քեզ ուտելիքի պարկ վստահեն:

–Ոչ— Ոչ, Էոմե՛ր, դու երևի այնքան էլ լավ չես հասկանում, թե ինչ կա այս հոգատար խորհրդականի մտքին,– — ասաց Գենդալֆը, սուր և ուշադիր հայացք նետելով Օձի Լեզվի Օձալեզվի վրա: –Նա — Նա վտանգավոր և խորամանկ խաղ է խաղում հիմա, և նույնիսկ մոտ է հաղթանակին: Ինչքան թանկագին ժամանակ եմ ես սրա վրա ծախսում... Պառկե՛լ, խորամանկ օձ,– — ճչաց նա հանկարծ ահարկու ձայնով: –Պառկի՛ր — Պառկի՛ր և սողա՛: Ասա՛ Ասա,՛ վաղու՞ց ես Սարումանին վաճառվել: Ի՞նչ է նա խոստացել փոխարենը: Երբ բոլոր ռազմիկները զոհվեն, դու կստանաս քո բաժին գանձերը և կնոջը, որին ցանկանում ես, այդպես չէ՞: Դու արդեն երկար ժամանակ է քո կիսաբաց կոպերի տակից ուշադիր հետևում ես նրա ամեն մի քայլը:

–Ես — Ես գիտե՛ի այդ մասին,– — գոչեց նա,– — և հենց դրա համար էլ պատրաստ էի սպանել նրան տիրակալի աչքի աչքերի առաջ: Բայց չգիտեի, որ նա նաև դավաճա՛ն է: –Եվ — Եվ նա առաջ գնաց, բայց Գենդալֆը կանգնեցրեց նրան:

–Հանգստացի՛ր— Հանգստացի՛ր, Էովինին այլևս վտանգ չի սպառնում,– — ասաց նա: –Իսկ — Իսկ դու, Օձի լեզուՕձալեզու... Քո իսկական տիրոջը դու բավականին լավ ես ծառայել, և նա քեզ պարտական է հիմա: Բայց Սարումանը մոռացկոտ է և չի սիրում իր պարտքերը վճարել, այնպես որ խորհուրդ եմ տալիս շտապ գնալ նրա մոտ և հիշեցնել քո կատարած ծառայությունների մասին, թե չէ մեկ էլ տեսար տեսար՝ մոռացավ, և դու մնացիր ձեռնունայն:

–Ստու՛մ — Ստու՛մ ես,– — ֆշշացրեց Օձի ԼեզունՕձալեզուն:

–Այդ — Այդ բառը բավականին հաճախ է դուրս գալիս քո շուրթերից,– — ասաց Գենդալֆը: –Ոչ— Ոչ, ես չեմ ստում: Նայիր այս խորամանկ օձին, Թեոդե՛ն: Վտանգավոր է վերցնել նրան քեզ հետ, բայց այստեղ էլ թողնել չի կարելի: Հանուն արդարության նրան պետք է մահապատժի ենթարկել: Բայց նա դավաճան չի ծնվել: երկար ժամանակ նա հավատարիմ ծառայել է քեզ: Ձի տուր նրան, և թող ուր ուզում է գնա: Դատիր նրան իր ընտրած ճանապարհով:

–Լսու՞մ — Լսու՞մ ես, Օձի ԼեզուԳրիմա Օձալեզու,– — դիմեց Թեոդենը Գրիմային: –Ընտրի՛ր— Ընտրի՛ր, կամ ուղևորվում ես ինձ հետ պատերազմ և գործով ապացուցում քո հավատարմությունը, կամ գնա ուր ուզում ես, բայց եթե նորից հանդիպես իմ ճանապարհին, այդ ժամանակ ինձանից ողորմածութուն չսպասես:

Օձի Լեզուն Օձալեզուն դանդաղ ոտքի կանգնեց և ու ևս մեկ անգամ հերթով նայեց բոլորին: Վերջում նա նայեց Թեոդենին, բացեց բերանը, ասես պատրաստվում էր ինչ որ բան ասել, և հանկարծ ամբողջ մարմնով ձգվեց: Ձեռքերը տենդագին դողում էին, իսկ դեմքին այնպիսի չար արտահայտություն էր գծագրվել, որ բոլորը բոլորն ակամա ընկրկեցին: Նա մերկացրեց ատամները և հանկարծակի թքեց թագավորի ոտքերի տակ, ապա նետվեց աստիճաններով վար:

–Հետևե՛ք — Հետևե՛ք նրան,– — կարգադրեց Թեոդենը: –Ուշադիր —Ուշադիր եղեք, որ ոչ մեկին վնաս չպատճառի, բայց ձեռք չտալ և չկանգնեցնել: Եթե ուզենա ձի վերցնել, վերցնել՝ կտաք:

–Իսկ — Իսկ կգտնվի՞ այդպիսի ձի, որ որը կցանկանա նրան տանել,– — կասկածեց Էոմերը:

Թիկնապահներից մեկը վազեց դավաճանի հետևից, իսկ մյուսը գնաց շատրվանի մոտ, սաղավարտով ջուր վերցրեց և վերադառնալով, վերադառնալով՝ լվաց Օձի Լեզվի թքից պղծված քարերը:

–Իսկ — Իսկ հիմա, իմ հյուրեր,– — ասաց Թեոդենը,– — գնանք զրուցենք կարճատև ճաշկերույթի շուրջ:

–Ոչ — Ոչ ոք չգիտի, թե երբ նա դավաճան դարձավ,– — ասում էր Գենդալֆը: –Սարումանը — Սարումանը միշտ չէ սև հոգի ունեցել: Ես չեմ կասկածում, որ ժամանակին նա անկեղծ բարեկամություն է արել Ռոհանի հետ, և նույնիսկ երբ նրա սիրտը կամաց-կամաց սկսեց լցվել չարությամբ, նա շարունակում էր ձեզ օգտակար բարեկամ համարել: Բայց ամեն դեպքում նա երեկ չէ, որ որոշել է ոչնչացնել ձեզ, թեպետ բարեկամության դիմակը պատռվեց ոչ անմիջապես: Այն ժամանակ Օձի Լեզուն Օձալեզուն հեշտությամբ էր կատարում իր խնդիրը, և Սարումանը արագորեն իմանում էր այն ամենը, ինչ դու խոսում էիր և անում: Քանզի սահմանները այն ժամանակ բաց էին, և օտարականները հանգիստ թափառում էին ձեր երկրում: Իսկ Օձի Լեզուն Օձալեզուն անընդհատ քո ականջին խորհուրդներ էր շշնջում, շշնջում՝ թունավորելով իր թույնով քո մտքերը, սառեցնելով սիրտդ և թուլացնելով կամքդ: Քո մերձավորները տեսնում էին այդ ամենը, բայց ոչինչ չէին կարողանում անել, քանզի նա քեզ իր ծուղակն էր գցել, և դու կուրորեն հավատում էիր նրան: Հիշու՞մ ես ինչպես էի քեզ զգուշացնում Սարումանի մասին, երբ Օրթհանքից փախչելուց հետո եկել էի այստեղ: Դավաճանը զրկվեց դիմակից, համենայն դեպս այն մարդկանց աչքերում, ովքեր աչք չփակեցին իմ ասածների վրա: Այդ օրվանից Օձի Լեզվի Օձալեզվի խաղը բավականին վտանգավոր դարձավ, և նա սկսեց ավելի խորամանկորեն գործել: Նա խոչնդոտներ էր հորինում և բաժանում զորքին՝ ուղարկելով նրանց տարբեր կողմեր: Այո՛, նա կարողանում էր խորամանկորեն խաղալ քո զգացմունքների հետ, և հանգամանքներից ելնելով խթանել քո վախը, կասկածները... Հիշու՞մ ես, թե ինչպես էր նա պնդում, որ բոլորը գնան հյուսիսային սահմաններում վայրի բադեր որսալու, իսկ այդ նույն ժամանակ արևմուտքից ձեզ վտանգ էր սպառնում: Այդ նա պահանջեց, որ դու արգելես Էոմերին հետապնդելու օրքերի ջոկատին, և եթե Էոմերը չհակառակվեր Օձի ԼեզվինՕձալեզվին, որը խոսում էր քո բերանով, և չոչնչացներ օրքերին, թանկագին ավարը հիմա Իզենգարդում կլիներ: Ճիշտ է , դա այն ավարը չէ, ինչի մասին երազում է Սարումանը, բայց օրքերը գողացել են մեր ջոկատից երկուսին, որոնք տեղյակ են այն գաղտնիքին, որի վրա հենված է մեր հույսը: Այդ գաղտնիքի մասին ես նույնիսկ քեզ հետ չեմ կարող առայժմ բացեիբաց խոսել, օ՛ թագավոր: Սարսափելի է նույնիսկ մտածել, թե ինչ տանջանքների կենթարկվեին գերիները Իզենգարդում, և ինչ կիմանար նրանցից Սարումանը: Մենք բոլորս մեծ վտանգից ենք փրկվել:

–Ես — Ես պարտական եմ Էոմերին,– — ասաց Թեոդենը: –Տաքարյուն — Տաքարյուն և համարձակ զրույցների հետևում հավատարիմ սիրտ է թաքնված:

–Ավելի — Ավելի լավ է ասես, որ եթե աչքի մեջ շյուղ է ընկնում, երբեմն ճշմարտություն էլ է սուտ թվում,– — ասաց Գենդալֆը:

–Այո— Այո, իմ աչքերը կուրացել էին,– համաձայնեց — համաձայնվեց Թեոդենը,– — բայց ամենից շատ ես քեզ եմ պարտական, Գենդա՛լֆ: Դու կրկին ճիշտ ժամանակին հայտնվեցիր: Մինչ արշավի դուրս գալը ես կուզենաի քեզ պարգևատրել թագավորական ընծայով: Ընտրի՛ր , ինչ ցանկանում ես, իմ գանձերը գանձերը՝ քո գանձերն են: Միայն չխնդրես ինձանից իմ սուրը:

–Ճիշտ — Ճիշտ ժամանակին եմ հայտնվել, թե ոչ, ցույց կտա ապագան,– — պատասխանեց Գենդալֆը: –Իսկ — Իսկ ինչ մնում է նվերին, տիրակա՛լ, ես կընտրեմ այն, առանց ինչի չեմ կարող յոլա գնալ: Նվիրիր ինձ Լուսաչին: Ես նրան փոխարինաբար էի վերցրել, այդպես էր մեր պայմանավորվածությունը, բայց հիմա ես ուղևորվում եմ մահացու վտանգին ընդառաջ. մեկ արծաթն ընդդեմ ինը սևերի: Ես չեմ ցանկանում վտանգի ենթարկել մի բան, որը ինձ չի պատկանում: Եվ բացի այդ Լուսաչի հետ ինձ կապում է հավատարիմ բարեկամությունը:

–Լավ — Լավ ընտրություն է,– — ասաց Թեոդենը: –Այս — Այս անգամ ես հաճույքով տալիս եմ քեզ այն, ինչ դու խնդրում ես, բայց իմացի՛ր, դա անգին պարգև է: Այդպիսի մեկ այլ նժույգ Միջերկրում գոյություն չունի: Նրա մեջ արթնացել են անցյալի հզոր նժույգները, բայց նրա նմաններ այլևս չեն ծնվի: Իսկ ձեզ, իմ թանկագին հյուրեր, առաջարկում եմ իմ զինանոցից զենք ու զրահ ընտրել ձեզ հարմար: Թեպետ դուք սրեր ունեք, բայց մենք ձեզ լավագույն որակի սաղավարտներ և զրահներ կտանք: Իմ նախնիները դրանք նվեր են ստացել գոնդորցիներից: Ընտրեք , քանի դեռ ժամանակ ունենք, և թող նրանք դրանք հուսալի պաշտպան լինեն ձեզ:

Զինանոցից զրահներ բերեցին, և շուտով Արագորնն ու Լեգոլասը սպառազինվեցին փայլուն օղազրահներով, ընտրեցին իրենց հարմար սաղավարտներ և շրջանաձև ոսկեզոծ վահաններ, որոնք զարդարված էին կանաչ, կարմիր ու սպիտակ քարերով: Գենդալֆը օղազրահից հրաժարվեց, իսկ Ջիմլիին այն ընդհանրապես պետք չէր: եթե նույնիսկ Էդորասում նրա հասակին համապատասխան ինչ որ բան գտնվեր, ավելի ամուր չէր լինի, քան Էրեբորում հատուկ թզուկների համար կռված կարճ օղազրահը: Ջիմլին միայն մի կաշվեպատ պողպատյա սաղավարտ վերցրեց, որը ճիշտ և ճիշտ համապատասխան էր նրա կլոր գլխին, և մի ոչ մեծ վահան, որի վրա , կանաչ դաշտում սպիտակ ձի էր նկարված՝ Էորլի տան զինանշանը:

–Թող — Թող այն պաշպանի քեզ ճակատամարտի ժամանակ,– — ասաց Թեոդենը: –Այդ — Այդ վահանը պատրաստվել է ինձ համար դեռ Թենգել թագավորի ժամանակ, երբ ես փոքր տղա էի:

–Հպա՛րտ — Հպա՛րտ եմ, որ նման պատվի եմ արժանացել , Մարկի՛ տիրակալ,– — հանդիսավոր ասաց նա,– — և կաշխատեմ չխայտառակել քո զինանշանը: Եվ ճշմարիտ, ավելի լավ է ես ձին կրեմ վահանիս վրա, քան նա ինձ իր մեջքին: Ես իմ երկու ոտքը ավելի եմ նախընտրում, քան ձիու չորսը: Բայց ես պետք կգամ, կարող ես չկասկածել:

–Բացառված — Բացառված չէ,– — ասաց Թեոդենը:

Նա ոտքի կանգնեց , և Էովինը մի գավաթ գինի ձեռքին մոտեցավ նրան:

–Ֆերթու — Ֆերթու Թեոդեն Հա՛լ (բարի ճանապարհ, Թեոդեն),– — բացականչեց նա: –Խմիր — Խմիր այս գավաթից, օ՛ թագավոր , այս բարի ժամին: Թող հաջողությունը քեզ հետ լինի: Վերադարձիր հաղթանակո՛վ:

Թեոդենը համտեսեց գինին, և Էովինը գավաթը հերթով մատուցեց մյուս հյուրերին: Արագորնի առջև նա հանկարծակի հանկարծ կանգ առավ և իր շողշողացով շողշողացող աչքերով նայեց նրան: Արագորնը նայեց նրա չքնաղ դեմքին և պատասխանեց ժպիտով, բայց գավաթն ընդունելուց պատահաբար դիպավ նրա ձեռքին և զգաց, թե ինչպես ցնցվեցին Էոմունդի դստեր մատները:

–Ողջույն — Ողջույն Արագո՛րն, Արաթհորնի՛ որդի,– — ասաց Էովինը:

–Քե՛զ — Քեզ էլ ողջույն, Ռո՛հանի արքայադուստր,– — պատասխանեց Արագորնը, բայց նրա դեմքը մթագնեց, և ժպիտը մարեց:

–Լսե՛ք — Լսե՛ք ինձ, Էորլի որդիներ,– — դիմեց նա հավաքվածներին: –Ես — Ես ուղևորվում եմ արշավի, և հնարավոր է, որ այն վերջինը լինի իմ կյանքում: Ես Ժառանգորդ չունեմ, քանզի իմ միակ որդի Թեոդրեդը զոհվել է մարտում: Այս պահից սկսած իմ ժառանգորդն եմ հայտարարում Էոմերին՝ իմ քրոջ որդուն: Բայց եթե այնպես ստացվի, որ Էոմերը չվերադառնա, ինքներդ թագավոր կընտրեք ձեզ համար: Սակայն հարկավոր է մինչև մեր վերադարձը Էդորասի կառավարիչ նշանակել ինչ որ մեկին: Ձեզանից ո՞վ կմնա այստեղ այստեղ՝ հսկելու քաղաքը:

–Միթե՞ — Միթե՞ ոչ մեկին չեք առաջարկի: Ու՞մ վստահեմ իմ ժողովրդին:

–Էորլի — Էորլի տոհմին,– — բոլորի փոխարեն խոսեց ԳայմանՀաման:

–Ես — Ես չեմ կարող Էոմերից բաժանվել, և նա ինքն էլ չի համաձայնի բաժանվել ինձանից,– — առարկեց թագավորը,– — իսկ նա վերջինն է Էորլի տոհմից:

–Ես — Ես Էոմերի մասին չեմ խոսում,– — պատասխանեց ԳայմանՀաման,– — և հետո , Էոմերը վերջինը չէ: Էոմերին քույր ունի՝ Էովինը, Էոմունդի դուստրը: Նա քաջ է և ազնիվ, և բոլորը սիրում են նրան: Թող Էովի՛նը Թո՛ղ Էովինը գլխավորի Էորլի ժողովրդին:

–Թող — Թող այդպես լինի,– — որոշեց Թեոդենը: –Մունետիկնե՛ր— Մունետիկնե՛ր, տեղեկացրեք ժողովրդին այդ մասին:

–Մնաս — Մնաս բարով, դու՛ստր քրոջ,– — ասաց Թեոդենը: –Մութ — Մութ է մեր բաժանման ժամը, բայց գուցե դեռ էլի հանդիպենք Ոսկեզօծ Ապարանքում: Իսկ եթե մենք պարտություն կրենք, հիշի՛ր, Դունհորրոյի ամրոցն ամուր է և այնտեղ կարելի է երկար ժամանակ պաշտպանվել:

–Մի — Մի ասա այդպես, օ՛ թագավոր– թագավոր— ասաց Էովինը: –Ես — Ես կհաշվեմ օրերը օրերը՝ մինչև դուք վերադառանք, և այդ օրերից ամեն մեկը ինձ մի տարի կթվա:

–Թագավորը — Թագավորը կվերադառնա,– — ասաց Արագորնը,– — մի՛ վախեցիր: Ճակատագրական պատերազմը մեզ սպասվում Է ոչ թե արևմուտքում, այլ արևելքում:

Թեոդենը ոտքի կանգնեց և Գենդալֆի հետ իջավ աստիճաններով: Մյուսները հետևեցին նրանց: Դարպասի մոտ Արագորնը վերջին անգամ շրջվեց: Ապարանքի մոտ, ամենավերևի ամենավերին աստիճանին, միայնակ կանգնած էր Էովինը՝ ձեռքերը դրած սրի բռնակին: Շողշողացող զրահներով և սաղավարտով նա արծաթե արձան էր հիշեցնում:

–Վերջապե՛ս — Վերջապե՛ս շարժվեցինք,– — ասաց նա: –Մարդիկ — Մարդիկ, մինչև գործին անցնելը , շատ են երկար բարակ խոսում, իսկ իմ ձեռքերը քոր են գալիս, տապարս էլ անհամբեր է: Թեպետ չեմ կասկածում, որ ռոհանցիները ուժեղ կռվողներ են, բայց ձիերի վրա կռվել կռվել՝ դա ինձ համար չէ: Ինչպե՞ս պետք է կռվեմ ձիու վրա նստած: Չէ, ավելի լավ է կռվեմ իմ սեփական ոտքերի վրա ամուր կանգնած, ոչ թե պարկի պես ճոճվեմ Գենդալֆի թիկունքին:

–Անվտանգ — Անվտանգ տեղ է,– — ծիծաղեց Լեգոլասը,– — բայց մի տխրիր, : Գենդալֆը կռիվը սկսելուց առաջ քեզ գետնին կիջեցնի, և կարծում եմ , Լուսաչն էլ չի առարկի: Տապարը հեծյալի զենք չէ:

–Դե — Դե թզուկներից ի՞նչ հեծյալ,– — տապարի սայրը շոյելով փնթփնթաց Ջիմլին: –Ձիու — Ձիու վրայից , երևի , միայն մարդկանց ծոծրակները սափրելն է հարմար, ոչ թե օրքերի գլուխներ թռցնելը:

–Ողջու՛յն — Ողջու՛յն Ջիմլի, որդի՛ Գլոյնի,– — դեռ հեռվից կանչեց նա: –Ներիր— Ներիր, որ մինչև հիմա ժամանակ չունեցա քեզանից քաղաքավարության դասեր վերցնելու, բայց , գուցե , թողնենք հետո՞: Խոստանում եմ, որ անքաղաքավարի բառեր Լորիենի տիրուհու մասին ինձանից այլևս չես լսի:

–Համարիր— Համարիր, որ ժամանակավորապես մոռացել եմ մեր վեճի մասին, Էոմունդի՛ որդի,– — պատասխանեց Ջիմլին,– — բայց եթե քեզ բախտ վիճակվի քո աչքերով տեսնել տիրուհի Գալադրիելին, դու պետք է ընդունես, որ նա աշխարհում ամենագեղեցիկն է: Թե չէ չէ՝ վերջ մեր բարեկամությանը:

–Թող — Թող այդպես լինի,– — ասաց Էոմերը: –Բայց — Բայց, մինչ այդ , ներիր ինձ և նստիր իմ թամբին: Գենդալֆը Ռոհանի թագավորի հետ առջևից է գնալու: Հրաբաշը համաձայն է երկու հոգու տանել, վերջին խոսքը քոնն է:

–Համաձայն — Համաձայն եմ և շնորհակալ,– — պատասխանեց զգացված Ջիմլին,– — բայց թող իմ ընկեր Լեգոլասը մեր կողքից արշավի:

–Որոշված — Որոշված է,– — ասաց Էոմերը,– — Լեգոլասը կարշավի ձախից, Արագորնը՝ աջից, և թող ինչ որ մեկը փորձի մեզ կանգնեցնե՛լ:

–Ու՞ր — Ու՞ր է Լուսաչը,– — հարցրեց Գենդալֆը:

–Արածում — Արածում է գետի ափին և ոչ մեկին մոտ չի թողնում,– — պատասխանեցին նրան: –Ա՜յ — Ա՜յ այնտեղ, գետանցումի մոտ արծաթե ստվեր է երևում: Այդ նա է:

Գենդալֆը սուլեց և անունով կանչեց նժույգին: Լուսաչը թափահարեց բաշը, խրխնջաց և նետի պես սլացավ տրոջ տիրոջ մոտ:

–Եթե — Եթե արևմտյան քամին մարմին ունենար, նա այս նժույգին նման կլիներ,– — հիացած գոչեց Էոմերը, երբ Լուսաչը մոտեցավ տիրոջը և գլուխը դրեց նրա ուսին:

–Երևում — Երևում է նվերը նվերն արդեն վաղուց քեզ է պատկանում,– — ժպիտը մորուքի մեջ թաքցնելով ասաց Թեոդենը: –Լսե՛ք — Լսե՛ք բոլորդ: Այսուհետ , իմ բարեկամ Գենդալֆ Մոխրագույն թիկնոցին՝ Թիկնոցին՝ իմաստուններից ամենաիմաստունին, հայտարարում եմ Ռոհանի պատվարժան հյուր և Էեորլինգների առաջնորդ: Այդպես կլինի, քանի դեռ էորլի որդիներն իշխում են Ռոհանում: Եվ որպես պարգև պարգև՝ թագավորը նվիրում է նրան Լուսաչին, ամենաազնվազարմ նշույգին:

–Շնորհակալ — Շնորհակալ եմ քեզ, թագավո՛ր Թեոդեն,– — արձագանքեց Գենդալֆը: — Նա մի կողմ նետեց մոխրագույն թիկնոցն ու գլխարկը և ցատկեց նժույգի վրա: Հրաշագործը ոչ զրահ ուներ, ոչ սաղավարտ. ձյունաճերմակ մազերը ծածանվում էին քամուց, իսկ հագուստը փայլում էր կուրացուցիչ ճերմակությամբ:

–Մեզ — Մեզ հետ է մեր Սպիտակ Ձիավո՛րը,– — բացականչեց Արագորնը, և բոլորը միացան նրա կանչին.

–Կեցցե՛ն — Կեցցե՛ն թագավորը և Սպիտակ Ձիավորը, առա՛ջ Էորլինգներ, Էորլինգնե՛ր:

Շեփորները կանչեցին, նժույգները ծառս եղան, նիզակները զարկվեցին վահաններին: Վերջապես թագավորը բարձրացրեց ձեռքը, և Ռոհիրրիմների Ռոհիրիմների վերջին զորքը քամու պես արշավեց արևմուտք:

Էովինը , երկար ժամանակ ապարանքի մուտքի մոտ անշարժ կանգնած , հետևում էր նիզակների ծայրերից անդրադարձող ոսկեգույն ցոլքերին: