«Ծերունին և ծովը»–ի խմբագրումների տարբերություն

01:47, 30 Հունիսի 2015-ի տարբերակ

Ա

Ծերունին իր նավակով, բոլորովին մենակ, ձուկ էր որսում Գոլֆսթրիմում։ Ութսունչորս օր էր, ինչ նա ծով էր դուրս գալիս ու ո՛չ մի ձուկ չէր բռնում։ Սկզբում՝ քառասուն օր, նրա հետ էր լինում մի տղա։ Բայց որովհետև ամեն օր վերադառնում էր առանց որսի, տղայի ծնողներն էլ ասացին նրան, որ ծերուկը հիմա արդեն անկասկած salao է, այսինքն՝ «ամենաձախորդ մարդը», և հրամայեցին ծով դուրս գալ մի ուրիշ նավակով, որը իսկապես երեք լավ ձուկ բերեց հենց առաջին շաբաթը։ Սրտի ցավով էր տղան տեսնում, թե ինչպես ծերունին ամեն օր ձեռնունայն է վերադառնում, և ափ էր գնում, որպեսզի օգնի նրան տուն տանելու պարանները կամ կեռաձողը, հարպունն ու կայմի շուրջը փաթաթված առագաստը։ Առագաստը ամբողջովին կարկատված էր պարկերի կտորտանքով և փաթաթված վիճակում թվում էր ջախջախված գնդի դրոշ։

Ծերունին նիհար էր ու հյուծված, ծոծրակն ակոսված էր խոր կնճիռներով, իսկ այտերը ծածկված էին մաշկային անվնաս քաղցկեղի թուխ բծերով, որ առաջ են բերում արևադարձային ծովի հարթության մեջ արտացոլված արևի ճառագայթները։ Այդ բծերը այտերի վրայով իջնում֊հասնում էին վզին, ձեռքերի վրա երևում էին խոր սպիներ, որ պարանն էր առաջացրել խոշոր ձուկ հանելու ժամանակ։ Բայց նոր սպիներ չկային, եղածները հին էին՝ վաղուց անջուր անապատի ճաքերի նման։

Հին էր նրա ամեն ինչը, բացի աչքերից, իսկ աչքերի գույնը նման էր ծովին, աննկուն մարդու ուրախ աչքեր էին դրանք։

— Սանտյա՜գո,— ասաց տղան նրան, երբ երկուսով վեր էին բարձրանում ծովափից, որտեղ ցցից կապված էր նավակը,— հիմա ես նորից կարող եմ քեզ հետ ծով դուրս գալ։ Մենք արդեն մի քիչ փող ենք վաստակել։

Ծերունին ձկնորսություն էր սովորեցնում տղային, և տղան էլ սիրում էր նրան։

— Ո՛չ,— ասաց ծերուկը,— դու բախտավոր նավակ ես ընկել, այդտեղ էլ կաց։

— Իսկ հիշո՞ւմ ես, թե ինչպես մի անգամ, ութսունյոթ օր շարունակ գնում էիր ծով ու ոչինչ չէիր բռնում, բայց հետո էլ երեք շաբաթ իրար ետևից մի֊մի խոշոր ձուկ էինք բերում...

— Հիշում եմ,— ասաց ծերունին,— ես գիտեմ, որ դու հեռացար ինձնից ոչ թե նրա համար, որ չէիր հավատում։

— Հայրս ստիպեց, իսկ ես դեռ տղա եմ և պետք է հնազանդվեմ։

— Գիտեմ,— ասաց ծերունին,— հապա ինչպե՞ս։

— Նա այնքան էլ չի հավատում։

— Այո՛,— ասաց ծերունին։— Իսկ մենք հավատում ենք, այնպես չէ՞։

— Իհարկե։ Ուզո՞ւմ ես քեզ գարեջուր հրամցնեմ Տեռասում, իսկ հետո պարանները կտանենք տուն։

— Ինչո՜ւ չէ,— ասաց ծերունին,— քանի որ ձկնորսն է հրամցնում ձկնորսին...

Նրանք նստեցին Տեռասում, ձկնորսներից շատերը ծիծաղում էին ծերունու վրա, բայց նա չէր նեղանում նրանցից։ Ավելի տարիքոտ ձկնորսները տխրությամբ էին նայում նրան, սակայն ցույց չէին տալիս և բարեկիրթ զրուցում էին հոսանքի մասին կամ թե ինչ խորությամբ էին գցել կարթը, ինչպես է եղանակը, և ինչ էին տեսել ծովում։ Նրանք, ում բախտն այդ օրը բանել էր, արդեն վերադարձել էին որսից, մաքրել էին իրենց մառլինների փորոտիքը և երկու տախտակի լայնքով դարսած ու ամեն մի տախտակի ծայրից երկու֊երկու բռնած՝ ձուկը փոխադրում էին պահեստ, որտեղից սառնարան֊վագոնով պետք է տանեին Հավանայի շուկան։ Այն ձկնորսները, որոնց բռնածը շնաձուկ էր, իրենց որսը հանձնել էին ծովածոցի մյուս կողմը գտնվող շնաձկների մշակման գործարանին. այդտեղ դրանց մարմինները կախել էին ճախարակավոր կեռերից, հանել լյարդը, կտրել լողաթևերը, քերթել կաշին ու միսը բարակ շերտերով կտրատել՝ աղ դնելու համար։

Երբ քամին փչում էր արևելքից, բերում էր շնաձկների գործարանի գարշահոտը, բայց այսօր համարյա թե հոտ չէր զգացվում, որովհետև փչում էր հյուսիսային քամին, հետո դա էլ դադարեց, այնպես որ Տեռասում արև կար ու հաճելի էր։

— Սանտյա՛գո...— ասաց տղան։

— Հը՞,— արձագանքեց ծերունին։ Նա նայում էր գարեջրով լի իր բաժակին ու հիշում վաղուց անցած֊գնացած օրերը։

— Թույլ կտա՞ս վաղվա համար սարդին բռնեմ քեզ։

— Չարժե՛, ավելի լավ է բեյսբոլ խաղաս։ Ես դեռ ինքս կարող եմ թիավարել, Ռոջելիոն էլ ուռկան կգցի։

— Չէ՜, ավելի լավ է ես անեմ։ Եթե ես չեմ կարող քեզ հետ ձուկ որսալ, թող գոնե մի որևէ բանով օգնեմ քեզ։

— Բայց չէ՞ որ գարեջուր հրամցրիր,— ասաց ծերունին։— Դու արդեն հասած տղամարդ ես։

— Քանի՞ տարեկան էի ես, երբ դու առաջին անգամ ծով տարար ինձ։

— Հինգ, ու քիչ մնաց խեղդվեիր, երբ ես բոլորովին ողջ ձուկ քաշեցի նավակ, ու մազ մնաց, որ նա ամեն ինչ փշուր֊փշուր աներ, հիշո՞ւմ ես։

— Հիշում եմ, թե ինչպես էր նա պոչը խփում ու վերջը նստարանը ջարդեց, դու էլ մահակով շրախկ֊շրախկ ծեծում էիր նրան։ Հիշում եմ, որ դու ինձ շպրտեցիր նավացռուկը, որտեղ թաց պարանների կույտն էր. նավակն ամբողջովին ցնցվում էր, իսկ քո մահակը շրխկում, ասես ծառ էին կոտրում, և ամեն կողմից արյան քաղցրավուն հոտ էր գալիս։

— Իսկապես հիշո՞ւմ ես այդ ամենը, թե՞ ես եմ հետո պատմել քեզ։

— Հիշում եմ ամեն ինչ առաջին իսկ օրից, երբ դու ինձ տարար ծով։

Ծերունին նայեց տղային արևից բորբոքված, վստահող ու սիրազեղ աչքերով։

— Եթե դու իմ տղան լինեիր, ես քեզ անպայման հետս կտանեի ծով. բայց դու հայր ու մայր ունես և բախտավոր նավակ ես ընկել։

— Այնուամենայնիվ, ես գնամ սարդին բռնեմ։ Ես գիտեմ, թե որտեղ կարելի է չորս հատ մանր ձկնիկ գտնել խայծի համար։

— Այսօրվա իմ տարածները դեռ չեն փչացել. դրել եմ աղի տուփի մեջ։

— Ես քեզ համար չորս հատ թարմը կճարեմ։

— Մի հատ,— առարկեց ծերունին։— Առանց այդ էլ նա ոչ հույսն էր կտրում, ոչ ապագայի հավատը, բայց այսօր դրանք ամրանում էին նրա սրտում, ասես ծովից թարմ քամի էր փչել։

— Երկու հատ,— ասաց տղան։

— Լավ, երկու հատ,— համաձայնեց ծերունին։— Իսկ դու պատահաբար հո չե՞ս թռցրել դրանք։

— Կթռցնեի, եթե կարիք լիներ։ Բայց սրանք փողով եմ գնել։

— Շնորհակալ եմ,— ասաց ծերունին։ Նա շատ պարզասիրտ մարդ էր, որպեսզի մտածեր, թե հեզությունը երբ էր համակել իրեն։ Բայց գիտեր, որ հեզությունը եկել է և իր հետ ո՛չ ամոթ է բերել, ո՛չ էլ մարդկային արժանապատվության կորուստ։

— Եթե հոսանքը չփոխվի, վաղը լավ օր կլինի,— ասաց ծերունին։

— Դու որտե՞ղ ես կարթերդ գցելու։

— Ինչքան կարելի է՝ ափից հեռու, ու կվերադառնամ, երբ քամին փոխվի։ Կգնամ մութնուլուսին։

— Իմ վարպետին էլ համոզեմ՝ ինչքան կարելի է ափից հեռու գնանք։ Թե շատ մեծ ձուկ ընկնի ձեռքդ, կօգնենք քեզ։

— Քոնը չի սիրում ափից շատ հեռանալ։

— Այո՛,— ասաց տղան։— Բայց ես արդեն կգտնեմ այնպիսի բան, որ նա չի կարող տեսնել, ա՛յ, ասենք՝ ծովորորներ։ Այդ ժամանակ հնարավոր կլինի համոզել նրան, որ ավելի հեռու գնանք՝ ոսկեգույն թյունիկ բռնելու։

— Մի՞թե այդքան վատ են տեսնում նրա աչքերը։

— Համարյա բոլորովին կուրացել է։

— Զարմանալի է։ Չէ՞ որ նա երբեք կրիա բռնելու չի գնացել։ Ամենից ավելի դրանցից են կուրանում։

— Բայց դու քանի՜ տարի գնացել ես Մժեղների ափ կրիա որսալու, այնինչ քո աչքերը շատ լավ են։

— Ես արտասովոր ծերունի եմ։

— Իսկ ուժդ կպատի՞, թե շատ մեծ ձուկ ընկնի ձեռքդ։

— Կարծում եմ կպատի։ Կարևորը հմտությունն է։

— Ե՛կ պարանները տանենք տուն, իսկ հետո կվերցնեմ ուռկանը ու կգնամ սարդին բռնելու։

Նրանք թոկասարքը հանեցին նավակից։ Ծերունին ուսին դրած տանում էր կայմը, իսկ տղան՝ պիրկ հյուսված թխագույն կարթաթելի կծիկների արկղը, կարթաձողը և կոթավոր հարպունը։ Խայծի արկղը մնաց նավախելում, հետն էլ այն մահակը, որով շշմեցնում են խոշոր ձկան, երբ ջրի երես են քաշում։ Հազիվ թե որևէ մեկը մտածեր կողոպտել ծերունուն, բայց ավելի լավ էր առագաստն ու ծանր պարանները տանել տուն, որպեսզի ցողից չխոնավանան։ Ու թեև ծերունին վստահ էր, որ տեղացիներից ոչ մեկը աչք չի տնկի իր ունեցվածքին, բայց և այնպես գերադասում էր փորձանքից հեռու պահել կարթաձողը, ասենք և հարպունը։

Նրանք ճանապարհով բարձրացան ծերունու խրճիթը ու մտան լայն բացված դռնից ներս։ Ծերունին կայմն ու վրան փաթաթված առագաստը հենեց պատին, տղան էլ պարանները դարսեց դրա մոտ։ Կայմը գրեթե նույնքան երկար էր, որքան խրճիթը, որ շինված էր այդ վայրում guano կոչվող արքայական արմավենու տերևներից։ Խրճիթում կար մի մահճակալ, սեղան ու աթոռ, իսկ հողե հատակին՝ թոնրանման մի փոս, փայտածուխով կերակուր եփելու համար։ Մամլած, թելիկավոր տերևներից շինված թխագույն պատերը զարդարված էին Քրիստոսի Սրտի ու Կոբրենի աստվածածնի յուղատիպ գունավոր նկարներով, որ հանգուցյալ կնոջից էին մնացել։ Առաջ պատից կախված էր նաև նրա կնոջ գունավոր լուսանկարը, բայց հետո ծերունին պահեց դա, որովհետև շատ էր թախծում դրան նայելիս։ Հիմա լուսանկարը դրված էր դարակի անկյունում, մաքուր շապկի տակ։

— Ի՞նչ ունես ընթրելու,— հարցրեց տղան։

— Մի աման դեղին բրինձ՝ ձկնով։ Ուզո՞ւմ ես։

— Ո՛չ, ես տանը կուտեմ։ Օջախը վառե՞մ։

— Պետք չէ, ինքս կվառեմ, քիչ հետո։ Գուցե և բրինձն ուտեմ հենց այնպես՝ սառը։

— Կարո՞ղ եմ ուռկանը վերցնել։

— Իհարկե։

Վաղուց արդեն ոչ մի ուռկան չկար. տղան հիշում էր, թե երբ ծախեցին դա։ Սակայն երկուսն էլ ամեն օր ձևացնում էին, թե իբր ծերունին ուռկան ունի։ Չկար նաև մի աման բրինձն ու ձուկը, և տղան այդ էլ գիտեր։

— Ութսունհինգը երջանիկ թիվ է,— ասաց ծերունին։— Բա որ վաղը հազար ֆունտանոց մի ձուկ բռնե՞մ։

— Ես ուռկանը վերցնեմ ու գնամ սարդին բռնելու։ Մինչև իմ գալը նստիր շեմքին. այստեղ արև է։

— Շատ լավ, մոտս երեկվա թերթ կա, կկարդամ բեյսբոլի մասին։

Տղան չգիտեր, թե իսկապես թերթ ունի՞, թե՞ դա էլ հնարել է։ Սակայն ծերունին իսկապես մի թերթ հանեց մահճակալի տակից։

— Պերիկոն տվեց, գինու խանութում,— բացատրեց ծերունին։

— Ես միայն սարդին կբռնեմ ու կվերադառնամ։ Իմն էլ, քոնն էլ սառույց կդնեմ, առավոտյան կբաժանենք։ Երբ վերադառնամ, բեյսբոլի մասին կպատմես։

— «Յանկիները» չեն կարող պարտվել։

— Վայ թե Կլիվլենդի «Հնդկացիները» հաղթեն նրանց։

— Մի՛ վախեցիր, որդյա՛կ։ Հիշի՛ր մեծն Դի Մաջիոյին։

— Ես ոչ միայն «Հնդկացիներից» եմ վախենում, այլև Դետրոյտի «Վագրերից»։

— Շուտով, մեկ էլ տեսար, դու կսկսես վախենալ նաև Ցինցինատիի «Կարմրամորթներից» ու Չիկագոյի «Սպիտակ գուլպաներից»։

— Թերթը կարդա, որ երբ վերադառնամ, պատմես ինձ։

— Ի՞նչ ես կարծում, վիճակախաղի մի տոմս չառնե՞նք ութսունհինգ համարի, չէ՞ որ վաղը ութսունհինգերորդ օրն է։

— Ինչո՞ւ չառնենք,— ասաց տղան։— Գուցե և լավ է համար ութսունյոթն առնենք։ Չէ՞ որ անցած անգամ ութսունյոթ օր էր։

— Երկու անգամ ոչ մի բան չի կրկնվում։ Իսկ դու կարո՞ղ ես ճարել ութսունհինգ համարի մի տոմս։

— Կպատվիրեմ։

— Ոչ կրկնակ տոմս։ Երկու դոլար հիսուն ցենտանոց տոմս։ Որտեղի՞ց պարտք վերցնենք։

— Դատա՛րկ բան է. ես միշտ էլ կարող եմ երկու դոլար հիսուն ցենտ պարտք վերցնել։

— Ես էլ երևի կարողանայի։ Միայն թե աշխատում եմ պարտք չանել։ Սկզբում պարտք ես խնդրում, հետո էլ ողորմություն ես խնդրում...

— Տե՛ս, ծերո՛ւկ, չմրսես։ Չմոռանաս, որ հիմա սեպտեմբեր է։

— Սեպտեմբերին խոշոր ձուկն է գալիս։ Մայիսին ամեն մարդ էլ կարող է ձուկ բռնել։

— Դե՛, ես գնացի սարդին որսալու,— ասաց տղան։

Երբ տղան վերադարձավ, արևն արդեն մայր էր մտել, իսկ ծերունին աթոռին նստած՝ քնել էր։ Տղան մահճակալից վերցրեց զինվորական հին վերմակը և դրանով ծածկեց աթոռի թիկնակն ու ծերունու ուսերը։ Զարմանալի էին այդ ուսերը՝ հզոր, չնայած ծերությանը, ուժեղ էր նաև վիզը, և հիմա, երբ ծերունին քնած էր գլուխը կրծքին հակած, կնճիռներն այնքան նկատելի չէին։ Նրա վերնաշապիկը նույնպես ամբողջովին կարկատած էր, ինչպես առագաստը, իսկ կարկատանները տարբեր երանգի էին, որովհետև արևից հավասարաչափ չէին խունացել։ Բայց և այնպես ծերունու դեմքը խիստ ծեր էր, և այժմ, աչքերը փակ, քնած վիճակում, թվում էր բոլորովին անկենդան։ Թերթը նրա ծնկների վրա էր, արմունկով էլ սեղմած, որպեսզի քամին չտանի։ Ոտքերը բոբիկ էին։

Տղան չարթնացրեց նրան ու գնաց, իսկ երբ նորից եկավ, ծերունին դեռ քնած էր։

— Զարթնի՛ր,— ձայն տվեց տղան ու ձեռքը դրեց նրա ծնկին։

Ծերուկն աչքերը բացեց և մի քանի ակնթարթ վերադառնում էր ինչ֊որ հեռավոր տեղից։ Հետո նա ժպտաց։

— Ի՞նչ ես բերել։

— Ընթրիք։ Հիմա միասին կուտենք։

— Ասենք՝ ես այնքան էլ քաղցած չեմ։

— Արի ուտենք։ Սոված փորով չի կարելի ձուկ որսալ։

— Պատահել է, որ ես որսացել եմ,— ասաց ծերունին վեր կենալով ու թերթը ծալելով։ Հետո սկսեց վերմակը ծալել։

— Վերմակը մի՛ հանիր,— ասաց տղան։— Քանի ես ողջ եմ, չեմ թողնի, որ քաղցած գնաս ձուկ բռնելու։

— Որ այդպես է, լավ նայիր քեզ ու ինչքան կարող ես շատ ապրիր,— ասաց ծերունին։— Իսկ ի՞նչ պիտի ուտենք։

— Սև բակլա բրնձով, տապակած բանան ու տավարի խաշած միս։

Տղան Տեռասի փոքրիկ ճաշարանից ուտելիքը բերել էր մետաղե սկուտեղներով։ Պատառաքաղները, դանակներն ու գդալները դրել էր գրպանը. ամեն մի ճաշասարք առանձին փաթաթած էր թղթե անձեռոցիկով։

— Այս ամենը ո՞վ տվեց քեզ։

— Մարտինը՝ ճաշարանի տերը։

— Պետք է շնորհակալություն հայտնել նրան։

— Ես հայտնեցի,— ասաց տղան,— միամիտ կաց։

— Խոշոր ձկան ամենամսոտ մասը կտամ նրան,—ասաց ծերունին։— Առաջին անգամը չէ, որ օգնում է մեզ։

— Ճիշտ է, առաջին անգամը չէ։

— Որ այդպես է, միայն մսոտ մասը քիչ է։ Նա շատ լավություն է արել մեզ։

— Այսօր գարեջուր էլ տվեց։

— Ես ամենից շատ կոնսերվացված գարեջուրն եմ սիրում։

— Գիտեմ։ Բայց այսօր շշով գարեջուր տվեց. շշերը կվերադարձնեմ։

— Լավ, շնորհակալ եմ քեզանից,— ասաց ծերունին։— Չսկսե՞նք ուտել։

— Ես քեզ վաղուց եմ առաջարկում սկսել,— քնքշագին կշտամբեց նրան տղան։— Ա՛յ, սպասում եմ, որ սեղան նստես, ու ամաններն էլ չեմ բաց անում, որպեսզի կերակուրը չսառի։

— Ուտենք։ Բայց ես պետք է լվացվեի։

«Որտե՞ղ կարող էիր լվացվել»,— մտածեց տղան։ Ծորակը երկու թաղամաս այն կողմն է։ «Անհրաժեշտ է ջրի պաշար ապահովել նրա համար, նաև օճառ ու մի լավ երեսսրբիչ։ Ինչպե՞ս մինչև հիմա չեմ մտածել այս մասին։ Նա կարիք ունի նոր վերնաշապիկի, ձմեռային բաճկոնակի, որևէ ոտնամանի ու էլի մի վերմակի»։

— Համեղ միս է,— գովեց ծերունին։

— Բեյսբոլի մասին պատմիր,— խնդրեց տղան։

— Ամերիկյան լիգայում տանում են «Յանկիները», ինչպես ասում էի,— գոհունակությամբ սկսեց ծերունին։

— Այո, բայց այսօր նրանց տարել են։

— Այդ ոչինչ չի նշանակում, քանի որ մեծն Դի Մաջիոյի ուժն էլ, մարզումն էլ նորից տեղն են։

— Հո մենակ նա՞ չի թիմում։

— Ճիշտ է։ Բայց նա է որոշում խաղի բախտը։ Երկրորդ լիգայում, որտեղ Բրուկլինցիներն են ու Ֆիլադելֆիացիները, շահելու հավանականություն ունեն միայն Բրուկլինցիները։ Ի դեպ, դու հիշո՞ւմ ես՝ ինչպես էր խփում Դիկ Սայզլերը։ Ի՜նչ հարվածներ էր հասցնում նա, երբ խաղում էր այնտեղ՝ հին զբոսայգում։

— Նրանից լավը չի՛ կարող լինել։ Բոլորից էլ հեռու նա է խփում։

— Հիշո՞ւմ ես, որ նա գալիս էր Տեռաս։ Ես ուզում էի հրավիրել նրան միասին ձուկ որսալու, բայց քաշվում էի։ Խնդրեցի քեզ, որ դու հրավիրես, բայց դու էլ ամաչեցիր։

— Հիշում եմ։ Հիմար բան էր, որ ամաչեցի։ Բա որ հանկարծ համաձայներ։ Ա՛յ, մինչև մահ հիշելու բան կունենայինք։

— Ա՛յ, մեծն Դի Մաջիոյին մեզ հետ տանեինք ծով,— ասաց ծերունին։— Ասում են՝ նրա հայրը ձկնորս էր։ Ի՞նչ իմանաս, գուցե նա էլ մի ժամանակ աղքատ է եղել, ինչպես մենք, և գուցե չգարշեր։

— Մեծն Սայզլերի հայրը երբեք աղքատ չի եղել, նա խաղում էր իսկական թիմերում, երբ իմ տարիքին էր։

— Երբ ես քո հասակին էի, առագաստանավի մանչուկ էի, ու նավարկում էինք Աֆրիկայի շուրջը։ Երեկոյան ժամերին տեսնում էի, թե ինչպես են առյուծները դուրս գալիս ծովափ։

— Պատմել ես ինձ։

— Ինչի՞ մասին զրուցենք՝ Աֆրիկայի՞, թե՞ բեյսբոլի։

— Ավելի լավ է՝ բեյսբոլի։ Պատմիր մեծն Ջոն Մակ֊Գրոուի մասին։

— Այն ժամանակները նա երբեմն Տեռաս էր գալիս։ Բայց որ խմում էր, է՛լ հետը վարվել չէր լինում։ Իսկ նրա խելքը ոչ միայն բեյսբոլին էր, այլև ձիերին։ Գրպաններում շարունակ պահում էր ձիարշավների ծրագրերը ու հեռախոսով ասում էր ձիերի անունները։

— Նա երևելի մարզիչ էր,— ասաց տղան։— Հայրս ասում է, որ նա աշխարհի ամենաերևելի մարզիչն էր։

— Որովհետև մյուսներից ավելի հաճախ էր տեսնում նրան։ Եթե Դյուռոշեն ամեն տարի այստեղ գար, քո հայրը նրան կհամարեր աշխարհի ամենաերևելի մարզիչը։

— Իսկ քո կարծիքով ամենամեծ մարզիչն ո՞վ է՝ Լյո՞ւկը, թե՞ Մայկ Գոնսալեսը։

— Իմ կարծիքով նրանք իրար արժեն։

— Իսկ աշխարհի ամենալավ ձկնորսը դու ես։

— Ո՛չ, ես ավելի լավ ձկնորսների եմ ճանաչել։

— Qué va! (Ի՜նչ ես ասում — իսպ.),— ասաց տղան։— Աշխարհում լավ ձկնորսներ շատ կան, կան և պարզապես հիանալի ձկնորսներ։ Բայց քեզպեսը ոչ մի տեղ չկա։

— Շնորհակալ եմ։ Ուրախ եմ, որ այդպես ես կարծում։ Հույս ունեմ, որ չափազանց մեծ ձուկ չի ընկնի կարթիս վրա, թե չէ կհիասթափվես ինձնից։

— Աշխարհում այդպիսի ձուկ չկա, եթե իսկապես քո նախկին ուժը մնացել է։

— Գուցե և ավելի քիչ ուժ ունեմ, քան թե կարծում եմ։ Բայց հմտություն ունեմ և բավական էլ դիմացկուն եմ։

— Դու հիմա պառկիր ու քնիր, որպեսզի մինչև առավոտ ուժդ տեղը գա։ Ես էլ ամանները ետ տանեմ։

— Լավ, բարի գիշեր։ Առավոտյան քեզ կարթնացնեմ։

— Դու ինձ համար ասես զարթուցիչ ժամացույց լինես,— ասաց տղան։

— Իսկ իմ զարթուցիչը ծերությունն է։ Ինչո՞ւ են ծերունիներն այդպես շուտ զարթնում, մի՞թե նրա համար, որ երկարացնեն գոնե այդ օրը։

— Չգիտեմ։ Գիտեմ միայն, որ երիտասարդները պինդ ու երկար են քնում։

— Ես այդ հիշում եմ,— ասաց ծերունին։— Ես քեզ կարթնացնեմ։

— Չգիտեմ ինչու չեմ սիրում, երբ այն մյուսն է ինձ արթնացնում։ Կարծես թե ես նրանից պակաս եմ։

— Հասկանում եմ։

— Բարի գիշեր, ծերո՛ւկ։

Տղան գնաց։ Նրանք կերել էին առանց լույս վառելու, և հիմա ծերունին շալվարը հանեց ու մթնում էլ պառկեց։ Նա փաթաթեց շալվարը՝ բարձի փոխարեն զլխի տակ դնելու համար և փաթեթի մեջ դրեց նաև թերթը։ Ապա ծածկվեց վերմակով ու պառկեց հին թերթերի վրա, որոնցով ծածկել էր մահճակալի մերկ զսպանակները։

Քունը շուտ տարավ, և երազում նա տեսավ իր պատանեկության Աֆրիկան, նրա երկար, ոսկեթույր ափերն ու կուրացուցիչ սպիտակ ծանծաղուտները, այնքան սպիտակ, որ նայելիս աչքերը ցավում էին, բարձր ապառաժները և հսկայական թուխ լեռները։ Հիմա նորից ամեն գիշեր նա կանգնում էր այդ ափերի դիմաց, քնի մեջ լսում, թե ինչպես է մռնչում ափնակոծությանը, և տեսնում, թե ինչպես են ալիքները ճեղքում բնիկների նավակները։ Քնի մեջ նորից էր շնչում նավի կամրջակից հառնող խեժի ու խծուծի հոտը, շնչում առավոտյան քամուց բերվող Աֆրիկայի բույրը։

Սովորաբար, երբ նա առնում էր այդ հոտը, զարթնում էր, հագնվում ու գնում տղային արթնացնելու։ Բայց այսօր ափի հոտը շատ շուտով հասավ նրան, ու նա հասկացավ, որ քնի մեջ է զգում դա, ուստի և շարունակեց քնել, որպեսզի տեսնի Կանարյան կղզիների ծովից, խորշից ու նավահանգստից հառնող ժայռերի ճերմակ կատարները։

Հիմա այլևս երազում նա ո՛չ փոթորիկներ էր տեսնում, ո՛չ կանայք, ո՛չ մեծ իրադարձություններ, ո՛չ վիթխարի ձկներ, ո՛չ տուրուդմբոց, ո՛չ ուժի մրցություններ, ո՛չ էլ իր կնոջը։ Նա տեսնում էր միայն հեռավոր երկրներ ու ծովափին մոտեցող առյուծներ։ Կատվի ձագերի նման խաղ էին անում նրանք երեկոյան մթնշաղում, և նա սիրում էր նրանց այնպես, ինչպես այս տղային։ Բայց տղային երբեք չէր տեսնում երազում։ Ծերունին հանկարծ զարթնեց, բաց դռնից նայեց լուսնին, գլխատակից հանեց շալվարն ու հագավ։ Դուրս գալով խրճիթից՝ նա միզեց և բարձրացավ ճանապարհն ի վեր՝ տղային արթնացնելու։ Վաղորդյան զովությունից մարմինն սկսեց դողալ։ Բայց նա գիտեր, որ դողը կանցնի, և շուտով ինքը կսկսի թիավարել ու բոլորովին կտաքանա։

Տղայի ապրած տան դուռը բաց էր, և ծերունին բոկոտն ու անլսելի ներս մտավ։ Տղան քնած էր առաջին սենյակի թախտին, և ծերունին ամսավերջի լուսնի լույսով կարող էր նշմարել նրան։ Նա թեթևակի բռնեց նրա ոտքը ու պահեց այնքան, մինչև որ տղան արթնացավ ու շրջվելով մեջքի վրա՝ նայեց նրան։ Ծերունին գլխով արեց, և տղան մահճակալի մոտի աթոռի վրայից վերցնելով իր շալվարը՝ նստած վիճակում սկսեց հագնել։

Ծերունին դուրս եկավ տնից, և տղան հետևեց նրան։ Նա դեռևս չէր կարողանում սթափվել, ուստի ծերունին, գրկելով նրա ուսերը, ասաց.

— Ներիր։

— Qué va!— պատասխանեց տղան։— Այսպես է մեր՝ տղամարդկանց ճակատագիրը։

Նրանք զառիվայրի ճանապարհով գնացին դեպի ծերունու խրճիթը, և ամբողջ ճանապարհին խավարում պատահում էին իրենց նավակների կայմերը շալակած բոբիկ մարդկանց։

Մտնելով խրճիթ՝ տղան վերցրեց կարթաթելերի կծիկներով զամբյուղը, հարպունն ու կարթաձողը, իսկ ծերունին շալակն առավ առագաստով փաթաթված կայմը։

— Սուրճ ուզո՞ւմ ես,— հարցրեց տղան։

— Նախ պարանները դարսենք նավակում, հետո սուրճ խմենք։

Նրանք խտացած կաթի տուփերով մատուցված սուրճ խմեցին այն խորտկարանում, որ ձկնորսներին էր սպասարկում և շատ շուտ էր բացվում։

— Լա՞վ ես քնել, ծերո՛ւկ,— հարցրեց տղան։ Նա արդեն համարյա բոլորովին սթափվել էր, թեև դեռ դժվարությամբ էր հրաժեշտ տալիս քնին։

— Շատ լավ, Մանոլի՛ն։ Այսօր ես հավատում եմ, որ բախտս կբանի։

— Ես էլ,— ասաց տղան։— Հիմա գնամ մեր սարդինները և քո խայծի ձկնիկները բերեմ։ Իմ վարպետը ինքն է պարանները տանում։ Չի սիրում, երբ ուրիշներն են տանում իր պարագաները։

— Իսկ մենք այդպես չէինք անում։ Ես պարանները շալակդ էի տալիս համարյա թե հինգ տարեկան հասակիցդ։

— Գիտեմ,— ասաց տղան։— Սպասիր, հիմա կգամ։ Էլի սուրճ խմիր։ Այստեղ ապառիկ են տալիս մեզ։

Եվ բոբիկ ոտքերը մարջանի խութերի վրա ճլմփացնելով՝ դիմեց դեպի սառնարանը, որտեղ պահվում էին կենդանի խայծերը։

Ծերունին դանդաղ խմում էր սուրճը։ Նա գիտեր, որ պետք է կարգին սուրճ խմել, որովհետև այդ օրը այլևս ոչինչ չի ուտելու։ Վաղուց արդեն ձանձրացել էր նա ուտելու պրոցեսից և երբեք նախաճաշիկ չէր տանում իր հետ ծով գնալիս։ Նավակի ցռուկում պահած ջրի շիշը միակ բանն էր, որ պետք կգար մինչև երեկո։

Տղան վերադարձավ ու բերեց սարդինները և լրագրի մեջ փաթաթած կենդանի ձկնիկները։ Ձկնորսներն արահետով իջան դեպի ջուրը՝ զգալով, թե ինչպես է ոտքերի տակ շաղ գալիս մանր խիճը։ Նրանք մի փոքր բարձրացրին նավակը և հրեցին ջրի մեջ։

— Հաջողություն եմ ցանկանում քեզ, ծերո՛ւկ։

— Նմանապես և քեզ։

Բ

Ծերունին թիակների պարանե օղակներն անցկացրեց թիակալների ցցերին և կռանալով առաջ՝ խավարում սկսեց նավակը ծովախորշից դուրս հանել։ Մյուս ծանծաղուտներից էլ ուրիշ նավակներ էին ծով մտնում, ու ծերունին թեև նրանց չէր տեսնում հիմա, երբ լուսինը մտել էր բլուրների ետևը, բայց լսում էր, թե ինչպես են թիակներն իջնում ու ճեղքում ջուրը։

Երբեմն֊երբեմն մերթ այս, մերթ այն նավակից խոսակցություն էր լսվում։ Սակայն նավակների մեծ մասում լռություն էր տիրում, և դրանցից հասնում էր միայն ջրի ճողփյունը։ Ծովախորշից դուրս գալուց հետո նավակները ցրվեցին տարբեր կողմեր, և ամեն մի ձկնորս դիմում էր այնտեղ, որտեղ ձուկ գտնելու հույս ուներ։ Ծերունին նախօրոք որոշել էր ափից հեռանալ և իր ետևը թողնելով ցամաքի հոտերը՝ թիավարում էր ուղիղ դեպի օվկիանոսի վաղորդյան թարմ շունչը։ Նավարկելով նրա այն մասում, որը ձկնորսներն անվանել էին «մեծ ջրհոր»՝ նա տեսնում էր, թե ինչպես ջրի մեջ փայլփլում են ջրիմուռները։ Այդտեղ հատակը հանկարծակի իջնում է ուղիղ յոթ հարյուր ծովային գրկաչափ, և ամեն տեսակ ձկներ հավաքվում են այնտեղ, որովհետև հոսանքը, հանդիպելով օվկիանոսի հատակի դիք զառիվայրերին, ջրապտույտ է առաջացնում։ Այդտեղ կուտակվում են կրեվետ խեցգետինների ու մանր ձկնիկների հսկայական վտառներ, իսկ ամենից ավելի խոր կետերում երբեմն խռնվում են բազմաթիվ թանաքաձկներ. գիշերը դրանք բարձրանում են ջրի երես ու դառնում բոլոր թափառող ձկների կեր։

Ծերունին խավարում զգում էր, որ մոտենում է առավոտը, թիավարելիս լսում էր մի դողդոջ ձայն, թռչող ձկներն էին ջրից դուրս գալիս ու իրենց կարծր թևերով օդը սուլոցով ճեղքելով՝ հեռանում էին։ Նա քնքուշ սեր էր տածում թռչող ձկների նկատմամբ, դրանք նրա լավագույն բարեկամներն էին այդտեղ՝ օվկիանոսում։ Թռչուններին նա խղճում էր, մանավանդ ծովային փոքրիկ ու նրբակազմ ծիծեռնակներին, որոնք անվերջ թռչում են ու կեր փնտրում և համարյա երբեք էլ չեն գտնում, և նա մտածեց. «Թռչունի կյանքը շատ ավելի ծանր է, քան մերը, եթե չհաշվենք գիշանգղերին ու է՛լ ավելի մեծ, ուժեղ թռչուններին։ Ինչո՞ւ են թռչուններին ստեղծել այսպես նրբակազմ ու անզոր, ինչպես ահա այս ծովային ծիծեռնակներն են, եթե երբեմն օվկիանոսն այսպես դաժան է լինում։ Նա բարի է և սքանչելի, բայց երբեմն հանկարծ դառնում է այնպես դաժան, իսկ նրա վրա սլացող թռչունները, որոնք կերի համար սուզվում են և իրենց թույլ ու տխուր ծլվլոցներով ձայնակցում իրար, շատ նրբակազմ են նրա համար»։

Մտքում նա միշտ ծովն անվանում էր la mar, ինչպես իսպաներեն անվանում են նրան սիրող մարդիկ։ Երբեմն նրան սիրողը վատ է խոսում նրա մասին, բայց միշտ ինչպես կնոջ մասին՝ իգական հոդով։ Ավելի երիտասարդ ձկնորսները, նրանք, որոնք իրենց պարանների համար խցանների փոխարեն լողաններ են գործածում և որսի են գնում մոտորային նավակներով, որ գնել են այն օրերին, երբ շնաձկան լյարդը մեծ գին ուներ,— ծովն անվանում են, el mar այսինքն՝ արական հոդով։ Սրանք նրա մասին խոսում են որպես տարածության, ախոյանի, երբեմն նույնիսկ թշնամու մասին։ Իսկ ծերունին մշտապես մտածում էր ծովի՝ որպես կնոջ մասին, որը մեծ շնորհներ է պարգևում կամ մերժում, իսկ եթե իրեն թույլ է տալիս չմտածված կամ անբարյացակամ արարքներ, ճա՛րդ ինչ. այդպես է նրա բնույթը։ «Լուսինը հուզում է ծովին ինչպես կնոջ»,— մտածում էր ծերունին։

Նա թիավարում էր միահավասար, առանց ուժերը լարելու, որովհետև օվկիանոսի մակերեսը հարթ էր, բացի այն վայրերից, որտեղ հոսանքը ջրապտույտ էր առաջացնում։ Ծերունին թողնում էր, որ հոսանքը աշխատանքի մեկ երրորդը ինքը կատարի իր փոխարեն, և երբ սկսեց լուսանալ, նա տեսավ, որ շատ ավելի հեռու է գտնվում, քան ենթադրում էր, թե կլինի այդ ժամին։

«Մի ամբողջ շաբաթ որս արեցի խորահատակ տեղերում և ոչինչ չբռնեցի,— մտածեց ծերունին։— Այսօր բախտս կփորձեմ այնտեղ, որտեղ ման են գալիս ձկնաքաղներ ու ալբակորների վտառները։ Ո՜վ գիտե, հանկարծ խոշոր ձուկ պատահեց»։

Դեռևս լույս չէր բացվել, բայց նա արդեն գցեց իր խայծավոր կարթերը ու դանդաղ նավարկեց հոսանքի ուղղությամբ։ Խայծերից մեկը գտնվում էր քառասուն գրկաչափ խորության վրա, մյուսն իջավ յոթանասունհինգ, իսկ երրորդն ու չորրորդը իջան կապուտակ ջրի խորքը՝ հարյուր ու հարյուր քսանհինգ գրկաչափ։ Խայծերը կախված էին գլխիվայր, ըստ որում կարթի կոթն անցնում էր ձկնիկի միջով և ամուր կապված ու կարված էր, իսկ բուն կեռի՝ նրա ծռած ու սուր մասերի վրա, թարմ սարդիններ էին շամփրված։ Այդ սարդինները շամփրված էին կարթի վրա զույգ աչքից, որով և դրասանգ էին կազմում կեռի պողպատե կիսաշրջանակի վրա։ Եթե խոշոր ձուկը մոտենար կեռին, կզգար, թե որքան քաղցր ու ախորժագրգիռ հոտ է գալիս դրա ամեն մի կտորից։

Տղան երկու թարմ թյունոս էր տվել ծերունուն, նա դրանք ամրացրեց կարթաթելերին, իսկ մնացած երկուսին ամրացրեց մի խոշոր երկնագույն թյունիկ ու դեղին ումբրիկ։ Անցած անգամ նա թեև օգտագործել էր դրանք, բայց հիմա էլ դեռ լավն էին, իսկ պատվական սարդինները բույր ու գրավչություն էին տալիս նրանց։ Ամեն մի կարթաձող, որ խոշոր մատիտի հաստություն ուներ, ձգված էր մի ճկուն ճիպոտի վրա այնպես, որ ձուկը ինչ ձևով էլ դիպչեր խայծին, ճիպոտը կճկվեր դեպի ջուրը, ապա կապված էր կարթաթելի երկու պահեստի կծիկներին՝ յուրաքանչյուրը քառասուն գրկաչափ. դրանք էլ իրենց հերթին կարող էին միացվել մյուս պահեստի կծիկներին, այնպես, որ կարիքի դեպքում կարելի էր ձուկն իջեցնել ավելի քան երեք հարյուր գրկաչափ։

Այժմ ծերունին հետևում էր, թե կանաչ ճիպոտներն արդյոք չե՞ն կռանում դեպի նավակը, և կամացուկ թիավարելով՝ նայում էր, որ կարթաթելը ջուրը մտնի ուղիղ գծով և անհրաժեշտ խորությամբ։ Արդեն բոլորովին լուսացել էր, և ուր որ է արևը կծագեր։

Արևը հազիվ նկատելի բարձրացավ ծովից, և ծերունին սկսեց նշմարել ուրիշ նավակներ ևս. դրանք նստել էին ջրի մեջ, հոսանքի ամբողջ լայնքով, բայց ափին շատ ավելի մոտ։ Հետո արևի լույսը ուժեղացավ, և ջուրն արտացոլեց նրա շողերը, իսկ երբ արևը բոլորովին վեր բարձրացավ հորիզոնից, ծովի հարթ մակերեսը սկսեց նրա ճառագայթները նետել ուղիղ աչքերին ու սուր ցավ պատճառել, իսկ ծերունին թիավարում էր՝ ջանալով չնայել ջրին։ Նա նայում էր ծովի մութ խորքին, ուր ձգվում էին նրա կարթաթելերը։ Ծերունու թելերը միշտ ավելի ուղիղ էին իջնում, քան մյուս ձկնորսներինը, և ծովի խավարում՝ տարբեր խորությունների վրա, խայծը սպասում էր ձկանը հենց այն տեղում, որը ծերունին որոշել էր նրա համար։ Մյուս ձկնորսները թույլ էին տալիս, որ իրենց պարանները լողան հոսանքի հետ, և երբեմն դրանք լինում էին վաթսուն գրկաչափ խորության վրա, այնինչ ձկնորսները կարծում էին, թե իջեցրել են հարյուր գրկաչափ։

«Իսկ ես,— մտածեց ծերունին,— իմ թելերը միշտ ճիշտ եմ գցում։ Պարզապես բախտս չի բանում։ Ասենք ի՞նչ իմանամ, գուցե և այսօր բախտը ժպտա ինձ։ Օրը օրվանից տարբեր է։ Լավ է իհարկե, երբ մարդու բախտը բանում է։ Բայց ես գերադասում եմ կարգին բռնել իմ գործը։ Իսկ երբ բախտը գա, ես պատրաստ կլինեմ»։

Արևը հետզհետե ավելի էր բարձրանում, և արևելյան կողմ նայելն այնքան էլ ցավ չէր պատճառում արդեն։ Հիմա միայն երեք նավակ էին երևում. այդտեղից թվում էր, որ նրանք խիստ ցած են նստած ջրի մեջ և համարյա թե ափից չեն հեռացել։

«Ողջ կյանքումս աչքերս ծակվել են առավոտյան լույսից,— մտածում էր ծերունին։— Բայց դեռ շատ լավ են տեսնում։ Երեկոյան ևս կարող եմ նայել ուղիղ արևին, և սև բծեր չեն խաղում աչքերիս առաջ։ Չէ՞ որ երեկոյան արևն ավելի ուժգին է լույս տալիս։ Բայց առավոտյան ցավեցնում է աչքերս»։

Այդ միջոցին նա տեսավ մի որոր, որ սև, երկար թևերը տարածած՝ ճախրում էր նրա դիմաց՝ երկնքում։ Թռչունը, թևերը ետ նետելով, շեշտակի խոյացավ դեպի ջուրը, ապա նորից սկսեց պտույտներ գործել։

— Որսի հոտ առավ,— ասաց ծերունին բարձրաձայն։— Զուր տեղը չի պտտվում։

Ծերունին դանդաղ ու միահավասար թիավարում էր այն կողմ, որտեղ որորն էր պտտվում, և առանց շտապելու հետևում էր, որ իր կարթաթելերը մնան ջրի մեջ ուղիղ անկյուն կազմած։ Բայց և այնպես նավակը մի փոքր առաջ էր անցնում հոսանքից, ու թեև ծերունին նույնքան ճիշտ էր պահում կարթերը, սակայն նրա շարժումները մի քիչ ավելի արագ էին, քան առաջ, նախքան թռչունի հայտնվելը։

Որորը վեր բարձրացավ ու թևերն անշարժ պարզելով՝ նորից սկսեց պտույտներ գործել։ Հանկարծ նա սուզվեց, և ծերունին տեսավ, թե ինչպես ջրից վեր սլացավ թռչող ձուկը և ամենայն արագությամբ սուրաց ծովի հարթության վրայով։

— Թյունիկ է,— բարձրաձայն ասաց ծերունին։— Խոշոր ոսկեգույն թյունիկ։

Նա ջրից դուրս քաշեց թիակները և ցռուկի ծածկի տակից հանեց մի կարթաթել։ Դրա ծայրին մետաղաթելով ամրացված էր մի փոքրիկ կեռ, որի վրա պնդացրեց սարդիններից մեկը։ Ծերունին կարթաթելն իջեցրեց ջուր ու ծայրն էլ կապեց նավախելին պտուտակված օղակին։ Այնուհետև խայծ դրեց մյուս կարթին ու առանց կծիկն արձակելու գցեց ծածկի տակ՝ ստվեր տեղ։ Դրանից հետո թիակները ձեռքն առնելով՝ նորից սկսեց հետևել երկարաթև սև թռչունին, որը հիմա ընդհուպ ջրի վրա էր որս անում։

Թռչունը թևերը ետ տանելով՝ նորից սուզվեց ջրի մեջ, ապա սկսեց իրար անցած ու անզոր թևաբախել և սլանալ թռչող ձկան ետևից։ Ծերունին տեսնում էր, թե ինչպես ջուրը թեթևակի փրփրում է. ոսկեգույն թյունիկն էր հետապնդում իրենից փախչող ձկան։ Թյունիկը լողում էր մեծ արագությամբ՝ կտրելու ձկան ճանապարհն այնպես, որ ուղիղ նրա տակը լիներ այն ակնթարթին, երբ ձուկն իջներ ջրի մեջ։ «Երևում է, որ այնտեղ թյունիկի մեծ վտառ կա,— մտածեց ծերունին։— Նրանք որոշ հեռավորություններով են լողում, և ձուկը փրկվելու քիչ հավանականություն ունի։ Իսկ թռչունը դրան բռնելու ոչ մի հույս չունի։ Թռչող ձուկը շատ մեծ է որորի համար ու շատ էլ արագ է առաջանում»։

Ծերունին հետևում էր, թե ինչպես էր թռչող ձուկը նորից ու նորից դուրս նետվում ջրից և որքան անճարակությամբ էր որորը ճգնում բռնել նրան։ «Թյունիկն ինձնից փախավ,— մտածեց ծերունին։—Նա շատ արագ ու շատ էլ հեռու է ճղում։ Բայց գուցե և պատահի ինձ վտառից անջատված մի թյունիկ, կամ գուցե նրա մոտերքում լողում է նաև իմ խոշոր ձուկը։ Վերջապես պետք է, որ նա որևէ տեղ լողա»։

Այժմ ցամաքի վրա ամպերը բարձրացած էին լեռնապարի նման, իսկ ափը թվում էր մի երկար կանաչ շերտ, որի ետևում գծագրվում էին գորշակապույտ բլուրներ։ Ջուրը դարձել էր մուգ կապույտ, համարյա մանուշակագույն։ Երբ ծերունին նայում էր ջրին, մութ խորքերում տեսնում էր պլանկտոնի կարմրավուն վետվետումներն ու արևի ճաճանչների քմահաճ անդրադարձումը։ Նա հետևում էր, որ կարթաթելերն ուղիղ իջած լինեն ջրի մեջ, և ուրախանում էր, որ շուրջբոլորը այդքան շատ պլանկտոն կա, որովհետև դա ձկան երաշխիք էր։ Ճառագայթների քմահաճ արտացոլումը ջրի մեջ հիմա, երբ արևը վեր էր բարձրացել, նշանակում էր լավ եղանակ, ճիշտ այդպես էլ ցույց էր տալիս երկրի վրա իջած ամպերի ձևը։ Բայց թռչունն արդեն հեռու էր, իսկ ջրի մակերեսի վրա ոչինչ չէր երևում, բացի դեղնած, արևից մրկած սարգասյան ջրիմուռների փնջերից և բաց մանուշակագույն, փայլփլուն ու սառը մի փուչիկից՝ պորտուգալական ֆիզալիայից, որը լողում էր նավակից քիչ հեռու։ Ֆիզալիան շրջվեց կողքի վրա, ապա նախկին դիրքն ընդունեց։ Նա լողում էր ուրախ, շողշողում էր արևից օճառի պղպջակի նման ու ետևից՝ ջրի վրայով քարշ տալիս իր բազմաթիվ երկար, բաց մանուշակագույն ու մահաբեր շոշափուկները։

— Agua mala,— ասաց ծերունին։— Թո՜ւ, շա՛ն քած։

Թեթևորեն թիավարելով՝ նա նայեց խորքը ու տեսավ մանր ձկնիկներ, որոնք նույն գույնն ունեին, ինչ որ ջրի մեջ քարշ եկող շոշափուկները. այդ ձկնիկները լողում էին դրանց միջև և ջրից տարվող պղպջակի ստվերում։ Դրա թույնը չէր կարող վնասել ձկնիկներին։ Այլ բան էր մարդկանց, երբ ահա այսպիսի շոշափուկներ կառչում էին կարթաթելից ու փակչում նրան լպրծուն ու մանուշակագույն, ապա մինչև ծերունին դուրս էր քաշում ձուկը, ձեռքերն ու դաստակները ծածկվում էին վերքերով, ինչպես թունավոր բաղեղից։ Agua mala֊ի թունավորումը արագ էր կատարվում և պատճառում էր սուր, խարազանի հարվածի նման ցավ։

Ծիածանի գույներով փողփողացող այդ փուչիկները արտակարգ գեղեցիկ են։ Բայց դրանք ծովի ամենանենգ բնակիչներն են, և ծերունին սիրում էր նայել, թե ինչպես են ծովային վիթխարի կրիաները լափում նրանց։ Ֆիզալիաներին տեսնելիս կրիաները մոտենում էին առջևից, աչքերը փակած, որից բոլորովին անխոցելի էին դառնում, ապա ուտում էին նրանց ամբողջովին՝ շոշափուկներով հանդերձ։ Ծերունուն հաճելի էր նայել, թե ինչպես են կրիաները լափում ֆիզալիաներին, ինքն էլ սիրում էր ծովափին փոթորիկից հետո տրորել դրանց ու լսել, թե ինչպես են տրաքում փուչիկները, երբ ճզմում է նրանց կոշտուկավոր ներբանը։

Նա սիրում էր կանաչ կրիաներին նրանց շքեղության ու ճարպկության, ինչպես և այն բանի համար, որ շատ թանկ էին գնահատվում, և ներողամիտ արհամարհանք էր տածում դեղին զրահով պատված անշնորհք ու տխմար բիսերի նկատմամբ, որոնք քմահաճ էին սիրային գործերում և աչքերը փակած՝ պորտուգալական ֆիզալիաներ էին լափում։

Նա սնահավատ վախ չէր զգում կրիաներից, թեև տարիներ շարունակ որսորդների հետ գնացել էր կրիա բռնելու։ Ծերունին խղճում էր նրանց, անգամ լուտա կոչվող հսկայական, մի նավակի երկարություն ու մի տոննա քաշ ունեցող պնդամաշկ կրիաներին։ Մարդկանց մեծ մասը անհոգի է վերաբերվում կրիաներին, որովհետև կրիայի սիրտը դեռ երկար բաբախում է նրա մորթվելուց, կտոր֊կտոր արվելուց հետո էլ։ «Բայց չէ՞ որ ես էլ այնպիսի սիրտ ունեմ,— մտածում էր ծերունին,— իսկ իմ ձեռքերն ու ոտքերը այնքան նման են նրանց ձեռք ու ոտքին»։ Նա ուտում էր կրիայի սպիտակ ձվեր՝ ուժ ստանալու համար։ Ուտում էր դրանք ամբողջ մայիսի ընթացքում, որպեսզի ուժեղ լիներ սեպտեմբերին ու հոկտեմբերին, երբ իսկական խոշոր ձկներն սկսում են գալ։

Ծերունին ամեն օր խմում էր նաև մի թաս շնաձկան լյարդի յուղ, որ խոշոր տակառով պահվում էր այն մարագում, ուր շատ ձկնորսներ իրենց պարաններն էին պահում։ Այդ յուղից կարող էր օգտվել ամեն մի ձկնորս, ով որ ուզենար։ Ձկնորսների մեծ մասին զզվելի էր թվում այդ յուղի համը, սակայն դրա խմելը բնավ էլ այնքան զզվելի չէր, ինչպես գիշերվա կեսին անկողնուց վեր կենալը. բացի դրանից, շատ էր օգնում մրսելու դեմ և օգտակար էր աչքերի համար։

Ծերունին նայեց երկնքին ու տեսավ, որ որորը նորից է պտտվում ծովի վրա։

— Ձուկ է գտել,— ասաց նա բարձրաձայն։

Ո՛չ մի թռչող ձուկ չէր խախտում ծովի հարթությունը, շուրջբոլորը մանր ձկնիկներն անգամ չէին նկատվում։ Սակայն ծերունին հանկարծ տեսավ, թե ինչպես օդ ցատկեց մի միջակ թյունոս, ոստնելիս պտույտ եկավ ու դարձյալ գլխիվայր սուզվեց ջրի մեջ։ Թյունոսը արևից արծաթափայլ շողշողաց, իսկ նրա ետևից ոստոստեցին ուրիշ թյունոսներ ու ցատկոտեցին ամեն կողմ՝ փրփրեցնելով ջուրը և երկար ոստյուններով խոյանալով մանր ձկների վրա։ Սրանք պտտվում էին սրանց շուրջը ու առաջ քշում։

«Եթե շատ արագ չլողան, կհասնեմ ամբողջ վտառին»,— մտածեց ծերունին՝ հետևելով, թե ինչպես թյունոսները սպիտակեցնելու աստիճան փրփրեցնում են ջուրը, իսկ որորը սուզվում ու բռնում էր մի ձկնիկ, որը թյունոսների սարսափից մակերես էր նետվել։

— Թռչունը ձկնորսի հավատարիմ օգնականն է,— ասաց ծերունին։

Այդ վայրկյանին նավախելից իջեցված կարճ թելը ձգվեց ոտքի տակ, որով նա պահել էր դրա մի պատառը. նա թողեց թիերը և թելի ծայրն ամուր բռնելով՝ սկսեց դուրս քաշել՝ զգալով կարթը ջղաձգորեն ձգող միջակ թյունոսի քաշը։ Կարթաթելը հետզհետե ավելի ուժգին էր ձգվում նրա ձեռքում, և նա տեսավ ձկան կապտավուն մեջքն ու ոսկեթույր վետվետացող կողերը ավելի շուտ, քան նրան նավակի մոտ քաշելն ու ներս նետելը։ Թյունոսը ընկած էր խելի մոտ՝ արևի տակ, ձուլված գնդակի նման պիրկ, և խոշոր, անմիտ աչքերը չռած՝ հրաժեշտ էր տալիս կյանքին բարեձև, արագաշարժ պոչի ջղաձիգ հարվածների ներքո։ Ծերունին, խղճահարությունից դրդված, մի հարված հասցնելով գլխին, սպանեց ու դեռևս թրթռացող վիճակում ոտքով շպրտեց նրան նավախելի ստվերի տակ։

— Ալբակորե է,— ասաց նա բարձրաձայն։— Սրանից հիանալի խայծ դուրս կգա։ Տասը ֆունտից պակաս չի լինի։

Ծերունին արդեն չէր կարողանում հիշել, թե առաջին անգամ երբ սկսեց ինքն իր հետ խոսել բարձրաձայն։ Առաջ, երբ մենակ էր մնում, երգում էր. երբեմն երգում էր նաև գիշերը՝ ժամապահ կանգնած, երբ նավարկում էին մեծ առագաստանավերով կամ կրիայի որս էին անում։ Հավանորեն նա սկսեց բարձրաձայն խոսել, երբ տղան հեռացավ իրենից, և ինքը մնաց բոլորովին մենակ։ Հիմա արդեն չէր հիշում։ Բայց չէ՞ որ տղայի հետ էլ ձուկ որսալիս խոսում էին միայն այն ժամանակ, երբ կարիք կար։ Խոսում էին գիշերը կամ վատ եղանակից առաջացած անգործության ժամերին։ Ծովի վրա ընդունված չէ խոսել, երբ դրա կարիքն առանձնապես չկա։ Ծերունին էլ վատ բան էր համարում դա ու հարգում էր սովորույթը։ Բայց հիմա արդեն շատ անգամ իր մտքերը կրկնում էր բարձրաձայն, չէ՞ որ դրանք ոչ ոքի նեղություն չէին տալիս։

— Եթե որևէ մեկը լսեր, որ ինքս ինձ հետ խոսում եմ, մարդիկ կմտածեին, թե ցնդել եմ,— ասաց ծերունին։— Բայց քանի որ չեմ ցնդել, ո՛ւմ ինչ գործն է։ Հարուստների բանը լավ է. նրանք ունեն ռադիո, որը կարող է խոսել նրանց հետ նավակում ու լուրեր հաղորդել բեյսբոլի մասին։

«Հիմա բեյսբոլի մասին մտածելու ժամանակ չէ,— ասաց ինքն իրեն ծերունին։— Հիմա միայն մի բանի մասին մտածելու ժամանակ է, այն մասին, թե ինչու եմ ես ծնվել։ Թերևս թյունոսների այս վտառի կողքին, մի տեղ լող է տալիս նաև իմ խոշոր ձուկը։ Չէ՞ որ միայն մի ալբակորե եմ բռնել ես, այն էլ վտառից ետ ընկած։ Իսկ դրանք ափից շատ հեռու են որս անում ու խիստ արագ էլ լողում են։ Այսօր ծովում պատահած ամեն բան շատ արագ և դեպի հյուսիս֊արևելք է շարժվում։ Գուցե և այս ժամին միշտ այսպես է լինում։ Բայց գուցե և եղանակի փոխվելու նշան է, ու ես այդ նշանը պարզապես չեմ իմանում»։

Հիմա ծերուկն այլևս չէր տեսնում ափի կանաչ շերտը, հեռվում գծագրվում էին միայն կապուտակ լեռների կատարները, որոնք այդտեղից սպիտակ էին թվում, ասես ձյունապատ էին։ Դրանց վրայի ամպերն էլ նման էին ձյունապատ բարձր լեռների։ Ծովը խիստ մուգ էր դարձել, և արևի ճառագայթները բեկվում էին ջրի մեջ։ Պլանկտոնի անհամար կայծերն այժմ մարել էին զենիթում գտնվող արևից, և մուգ կապույտ ջրի մեջ ծերունին տեսնում էր միայն արևի բեկվող ճաճանչներից առաջացած երփներանգ բծերն ու իր լարերը, որոնք ուղղագիծ իջնում էին խորքը, որն այդտեղ մեկ մղոնի էր հասնում։

Թյունոսները (ձկնորսներն այդ տեսակի բոլոր ձկներն անվանում էին թյունոս և նրանց իսկական անունները տարբերում էին այն ժամանակ, երբ տանում էին շուկա ծախելու կամ սպառում էին որպես խայծ) նորից խորքերն իջան։ Արևն այրում էր, և ծերունին զգում էր, թե ինչպես է վառվում իր ծոծրակը, քրտինքը շիթ֊շիթ հոսում էր մեջքից, երբ նա թիավարում էր։

«Կարող էի հոսանքի հետ գնալ,— մտածեց ծերունին,— ու մի փոքր նիրհել՝ կարթաթելը կապելով ոտքիս բթամատին, որպեսզի ժամանակին արթնանամ։ Բայց այսօր ութսունհինգերորդ օրն է, և պետք է զգաստ լինեմ»։

Եվ հենց այդ ակնթարթին նա նկատեց, թե ինչպես կանաչ կարթաձողերից մեկը ցնցվեց ու կորացավ դեպի ջուրը։

— Հենց այս է, որ կա,— ասաց նա։— Հենց այս է։— Եվ թիերը դուրս հանեց ջրից՝ ջանալով չերերացնել նավակը։ Նա ձգվեց դեպի կարթաթելը և աջ ձեռքի բթամատով ու ցուցամատով կամացուկ բռնեց դա։ Ո՛չ լարում էր նա զգում, ո՛չ ձգում, ու թելը պահել էր հեշտությամբ, առանց սեղմելու։ Բայց ահա նորից ցնցվեց թելը։ Այս անգամ ձգումը զգույշ էր և ոչ ուժգին, իսկ ծերունին գիտեր, թե ինչ է նշանակում դա։ Մոտ հարյուր ծովային գրկաչափ խորության վրա մեռլանը լափում էր կարթի սուր ու կոր մասի վրա շամփրված սարդինները այն կետում, որտեղ ձեռքով կոփված այդ կեռը դուրս էր գալիս միջակ թյունոսի գլխից։

Ծերունին, կարթաթելը թեթև պահած, ձախ ձեռքով զգույշ արձակեց դա կարթաձողից։ Այժմ դա կարող էր ձկան համար աննկատելի կերպով սահել նրա մատների միջով։

«Ափից այսքան հեռու, այն էլ տարվա այս օրերին, երևի հսկայական ձուկ է։ Կեր, այ ձուկ, կեր է՜լի, խնդրո՜ւմ եմ։ Այնքան թարմ են սարդինները, իսկ դու այնքա՜ն մրսում ես ջրի մեջ՝ վեց հարյուր ոտնաչափ խորության մեջ, մրսում ես ու խավարի մեջ ես։ Մի անգամ էլ խավարում շո՛ւռ եկ, ե՛տ գնա ու կե՛ր»։

Նա մի թեթև, զգույշ ձգում զգաց, ապա ավելի ուժգին, ըստ երևույթին սարդիններից մեկը դժվար է եղել պոկել կարթից։ Հետո ամեն ինչ հանդարտվեց։

— Դե մի անգամ էլ շո՛ւռ արի,— ասաց ծերունին բարձրաձայն։— Հոտ քաշիր։ Մի՞թե հրաշալի բան չեն դրանք։ Մի լավ կե՛ր։ Իսկ դրանցից հետո մեկ էլ տեսար եկավ թյունոսը փորձելու հերթը։ Չէ՞ որ նա պինդ է, սառն, պարզապես թագավորական պատառ։ Մի՛ քաշվիր, ա՛յ ձուկ, կե՛ր, խնդրո՜ւմ եմ։

Նա, թելը ցուցամատի ու բթամատի միջև պահած, սպասում էր, միաժամանակ հետևելով դրան ու մյուս կարթաթելերին, որովհետև ձուկը կարող էր տեղից տեղ լողալ։ Եվ հանկարծ նորից զգաց թելի թեթև, հազիվ նկատելի ձգում։

— Խփում է,— ասաց ծերունին բարձրաձայն։— Խփում է, ա՛յ, աստված կյանք տա քեզ։

Բայց ձուկը չխփեց, նա հեռացավ, ու թելը մնաց անշարժ։

— Չէր կարող հեռանալ,— ասաց ծերունին։— Աստված վկա՛, չէր կարող հեռանալ։ Պարզապես շուռ է գալիս ու նորից լող է տալիս։ Գուցե և արդեն մի անգամ ընկել է կեռի վրա ու հիշում է դեռ։

Այդ միջոցին նորից զգաց կարթաթելի թեթև ձգումը, և սրտից ասես քար ընկավ։

— Հո ասում էի, որ միայն շուռ է գալիս,— ասաց ծերունին։— Հիմա արդե՛ն կխփի։

Նա երջանիկ էր՝ զգալով, թե ինչպես է ձուկը կամացուկ ձգում թելը, և հանկարծ ինչ֊որ անհավատալի ծանրություն զգաց։ Նա զգաց վիթխարի ձկան քաշը և արձակելով պարանը՝ թողեց, որ սահի ցած, ցած, ավելի ցած ու իր ետևից արձակի պահեստի կծիկներից մեկը։ Թելն իջնում էր՝ հեշտ սահելով մատների միջով, ու թեև ծերունին թույլ էր պահել դա, այնուամենայնիվ զգում էր թելը քաշող հսկայական ծանրությունը։

— Այս ի՜նչ ձուկ է,— ասաց նա բարձրաձայն։— Շրթունքն ընկել է կարթին ու հիմա էլ ուզում է դրա հետ միասին հեռու փախչել։

«Մեկ է, շուռ կգա ու կարթը կուլ կտա»,— մտածեց ծերունին, սակայն իր կարծիքը բարձրաձայն չասաց, աչքով չտալու համար։ Գիտեր, թե որքան հսկայական է այդ ձուկը, ու մտովի պատկերացնում էր, թե ինչպես խավարում հետզհետե ավելի է հեռանում նա երախի լայնությամբ կառչած թյունոսի հետ։ Մի ակնթարթի չափ շարժումը դադարեց, բայց նա առաջվա պես զգում էր ձկան ծանրությունը։ Հետո ձգումն ուժեղացավ, և նա կրկին բաց թողեց պարանը։ Մի վայրկյան նա մատներով պահեց դա, լարումը սաստկացավ, ու պարանը քաշվեց ցած։

— Խփեց,— ասաց ծերունին։— Հիմա թող կարգին ուտի։

Նա թողեց, որ լարը սահի մատների միջով, իսկ ձախ ձեռքով երկու պահեստային կծիկների ազատ ծայրը կապեց երկրորդ կարթի պահեստային երկու կծիկների օղակին։ Հիմա ամեն ինչ պատրաստ էր. այժմ նա պահեստում ուներ երեք կծիկ թել՝ յուրաքանչյուրը քառասուն գրկաչափ, չհաշված այն, որով բռնել էր ձուկը։

— Մի քիչ էլ կեր,— ասաց նա։— Կե՜ր, մի՛ քաշվիր։

«Այնպես կեր, որ կարթի ծայրը մտնի սիրտդ ու սպանի֊պրծացնի,— մտածեց նա։— Ինքդ էլ վեր լողա ու հնարավորություն տուր հարպունը խրեմ մարմնիդ մեջ։ Դե հիմա լավ է։ Պատրա՞ստ ես, լավ կշտացա՞ր»։

— Ժամանակն է,— ասաց նա բարձրաձայն և զույգ ձեռքերով լարն ուժգին ձգելով՝ հանեց մոտ մի յարդ, ապա սկսեց նորից ու նորից քաշել՝ ձգելով մերթ այս, մերթ այն ձեռքով և ամեն մի ձգումին լարելով ձեռքերի ու մարմնի ամբողջ ուժը։

Զուր էին նրա ջանքերը, ձուկը դանդաղակի հեռանում էր, և ծերունին ոչ մի մատնաչափ չէր կարող մոտեցնել իրեն։ Կարթաթելն ամուր էր՝ խոշոր ձկան համար նկատի առնված, և նա գցեց ուսին ու այնպես պրկեց, որ ջրի կաթիլներ ցատկեցին նրա վրայից։ Հետո լարը թեթևակի ֆշշաց ջրի մեջ, իսկ նա շարունակում էր պահել դա՝ ոտքերը հենած նստարանին ու իրանը ետ գցած։ Նավակը սկսեց հազիվ նկատելի հեռանալ դեպի հյուսիս֊արևմուտք։

Ձուկը շարունակում էր լողալ, և նրանք դանդաղակի շարժվում էին հայելանման ջրի վրայով։ Մյուս խայծերը դեռևս ծովի մեջ էին, բայց ծերունին ոչինչ չէր կարող անել դրանց։

— Ա՜խ, եթե տղան ինձ հետ լինե՜ր,— ասաց նա։— Ձուկն ինձ բուքսիր արած քաշում է, ու ես ինքս էլ բուքսիրային գերան եմ։ Լարը չկապե՞մ նավակին։ Բայց այն ժամանակ մեկ էլ տեսար՝ ձուկը լարը կտրեց։ Պետք է ամուր պահեմ դա և ինչքան պետք լինի, այնքան բաց թողնեմ։ Դեռ փառք աստծո, որ նա լողում է և ոչ թե իջնում հատակը։ Իսկ ի՞նչ պիտի անեմ, եթե որոշի խորքը իջնել, ի՞նչ պիտի անեմ, եթե քարի պես ընկնի հատակն ու սատկի։ Չեմ իմանում։ Այն ժամանակ կտեսնենք։ Ինչ ասես չեմ կարող անել։

Նա մեջքը հենել էր պարանին ու հետևում էր, թե ինչպես շեղ է իջնում դա ջրի մեջ, և որքան դանդաղ է նավակը հյուսիս֊արևմուտք ընթանում։

«Շուտով կսատկի,— մտածում էր ծերունին։— Անվերջ հո չի՞ կարող լողալ»։ Սակայն չորս ժամ անց էլ ձուկը նույն անխոնջությամբ լողում էր ծովում, իսկ ծերունին նույն կերպ նստել էր՝ լարը մեջքի վրա պրկած, ինքն էլ նստարանին հենված։

— Երբ բռնեցի, կեսօր էր,— ասաց ծերունին։— Բայց դեռ մինչև հիմա չեմ տեսել դրան։

Նախքան ձկան բռնելը նա ծղոտե գլխարկը պինդ քաշել էր ճակատին, և հիմա դա հարել էր մաշկը ու ցավեցնում էր։ Ծերուկն ուզում էր ջուր խմել, ուստի զգուշությամբ չոքելով, որպեսզի լարը չցնցի, որքան կարող էր մոտ սողաց ցռուկին ու մի ձեռքով հանեց շիշը, բացեց ու մի քանի ումպ խմեց։ Հետո հանգստացավ՝ հենվելով ցռուկին։ Նա հանգստանում էր կայմին փաթաթված առագաստին նստած, ջանալով չմտածել, այլ միայն ուժերը խնայել։

Այնուհետև նա ետ նայեց ու տեսավ, որ ցամաքն այլևս չի երևում։ «Մեծ փորձանք չէ,— մտածեց նա։— Միշտ էլ կարող եմ վերադառնալ՝ դիմելով դեպի Հավանայի լույսերը։ Արևի մայր մտնելուն մնացել է երկու ժամ, գուցե և այդ ժամանակամիջոցում ձուկը բարձրանա ջրի երես։ Եթե ոչ, գուցե լուսնի լույսի տակ վեր բարձրանա։ Բայց գուցե և լուսաբացին։ Ձեռքերս չեն թմրել, ուժս էլ տեղն է։ Չէ՞ որ կարթը նա է կուլ տվել և ոչ թե ես։ Բայց այս ի՞նչ ձուկ է, որ այսպես ձգում է։ Երևում է, որ մետաղալարը պինդ է կրծել։ Շատ կուզենայի գոնե մի աչքով նայել դրան, այն ժամանակ կիմանայի, թե ում հետ գործ ունեմ»։

Որքան կարող էր ծերունին աստղերից եզրակացնել, ձուկը լողում էր ամբողջ գիշեր առանց ուղղությունը փոխելու։ Արևը մայր մտնելուց հետո մի քիչ ցրտել էր՝ քրտինքը չորացել նրա մեջքի, ուսերի ու զառամած ոտքերի վրա, և նա սկսեց մրսել։ Ցերեկը նա հանել էր խայծի արկղը ծածկող պարկը ու փռել արևի տակ չորանալու։ Երբ արևը մայր մտավ, նա այդ պարկը փաթաթեց վզի շուրջը, ապա զգուշությամբ անցկացնելով լարի տակից՝ փռեց մեջքին։ Լարը հիմա շատ ավելի քիչ էր կտրում, և կռթնելով ցռուկին՝ այնպես կռացավ նա, որ համարյա թե հարմար էր։ Ճիշտն ասած՝ այդ դիրքով շատ քիչ էր հեշտանում նրա վիճակը, բայց նա հավատացնում էր իրեն, որ հիմա գրեթե բոլորովին հարմար դիրք է ընդունել։

«Ոչինչ չեմ կարող անել դրան, բայց նա էլ ինձ ոչինչ չի կարող անել,— մտածեց ծերունին։— Համենայն դեպս այնքան ժամանակ, քանի դեռ որևէ նոր աչքակապություն չի հնարել»։

Մի անգամ նա վեր կացավ, որպեսզի միզի ծովի մեջ, նայի աստղերին ու որոշի, թե ինչպես է ընթանում նավակը։ Պարանը թվում էր իր ուսից ուղիղ ջուր իջնող մի բարակ շողք։ Հիմա նրանք շարժվում էին ավելի դանղաղ, և Հավանայի լույսերը աղոտացել էին. հավանորեն հոսանքը արևելք էր տանում նրանց։ «Քանի որ Հավանայի լույսերն անհետանում են, ուրեմն մենք է՛լ ավելի ենք գնում արևելք,— մտածեց ծերունին։— Եթե ձուկը չփոխեր իր ուղղությունը, ես դեռ դրանք մի քանի ժամ էլ կտեսնեի։ Հետաքրքիր է՝ այսօրվա մրցումներն ինչպես վերջացան։ Լավ կլիներ, եթե նավակի վրա ռադիո ունենայի»։ Բայց նա ընդհատեց իր մտքերը. «Ուշքդ վրադ պահի՛ր։ Մտածի՛ր արածիդ մասին։ Մտածի՛ր, որպեսզի որևէ հիմարություն չանես»։

Իսկ բարձրաձայն ասաց.

— Ափսո՜ս, որ տղան հետս չէ. կօգներ ինձ և ամեն բան իր աչքով կտեսներ։

«Չի կարելի, որ մարդ ծերությանը մենակ մնա,— մտածում էր նա։— Բայց և այնպես անխուսափելի է դա։ Չմոռանամ թյունոսն ուտեմ, քանի դեռ չի հոտել, ուժերս հո չպե՞տք է կորցնեմ։ Չմոռանամ առավոտյան ուտեմ դա, եթե նույնիսկ ամենևին քաղցած չլինեմ։ Միայն թե չմոռանամ»,— կրկնում էր նա ինքն իրեն։

Գիշերը նավակին մոտեցան երկու ծովային խոզուկ, և ծերունին լսում էր, թե ինչպես բարձր փնչում է արուն, իսկ էգը՝ հազիվ լսելի, կարծես հառաչելով։

— Լավն են դրանք,— ասաց ծերունին։— Խաղում են, գժություն անում ու սիրում իրար։ Բարեկամ են դրանք մեզ, ճիշտ թռչող ձկան պես։

Հետո նա սկսեց խղճալ այն խոշոր ձկան, որին բռնել էր կարթով։ «Բա զարմանք բան չէ՞ այս ձուկը, և աստված միայն գիտե, թե քանի տարի ապրել է այս աշխարհում։ Ինձ երբեք այսպիսի ուժեղ ձուկ չի պատահել, և տես ի՜նչ տարօրինակ ձևով է իրեն պահում։ Երևի նրա համար չի ոստոստում, որ շատ է խելացի։ Չէ՞ որ տունս կքանդեր, եթե թռվռար կամ ամբողջ ուժով առաջ նետվեր։ Բայց երևի մի քանի անգամ ընկել է կարթի վրա ու հասկանում է, որ ավելի լավ է այսպես պայքարել կյանքի համար։ Որտեղի՞ց իմանա, որ իր դիմաց միայն մի մարդ կա, այն էլ ծեր մարդ։ Բայց ի՞նչ խոշոր ձուկ է դա ու ինչքա՞ն փող կբերի, եթե համեղ է միսը։ Խայծը բռնեց արուի պես, քաշում է արուի պես և պայքարում է ինձ հետ առանց որևէ երկյուղի։ Հետաքրքիր է՝ իմանո՞ւմ է ինչ պիտի անի, թե՞ գործում է գլուխը կորցրած, ոնց որ ես»։

Նա հիշեց, թե ինչպես մի անգամ կարթով մի էգ մեռլան բռնեց։ Արուն միշտ թողնում է, որ նախ էգը մոտենա կերին, և ահա էգը, ընկնելով կարթի վրա, սարսափից սկսեց հուսահատ ու կատաղի պայքար մղել, որից և արագ ուժասպառ եղավ, իսկ արուն, առանց մի քայլ հեռանալու նրանից, լողում ու պտտվում էր նրա հետ ջրի մակերեսին։ Այնքան մոտ էր նա լողում, որ ծերունին վախենում էր՝ չլինի՞ թե մանգաղի պես սուր ու համարյա նրա ձևի պոչով լարը կտրի։ Երբ ծերունին կեռաձողով ճանկեց էգին ու մահակն իջեցրեց գլխին՝ բռնելով նրա սուսերի պես սուր ու անողորկ եզրեր ունեցող երախը, երբ նա մահակով այնքան խփեց գլխին, որ նրա գույնը նմանվեց հայելիների ետևի կողմը ծածկող ամալգամի գույնին, և երբ հետո էլ տղայի օգնությամբ քաշեց նրան նավակ, արուն նրա մոտից չհեռացավ։ Այնուհետև, երբ ծերունին սկսեց լարը կծկել ու հարպունը պատրաստել, արուն նավակի մոտ ոստնեց օդ, որպեսզի նայի, թե ինչ եղավ իր ընկերուհուն, ապա կրծքի լողակների բաց մանուշակագույն թևերը պարզելով՝ սուզվեց ջրի մեջ, և շատ լավ երևում էին նրա մեջքի բաց մանուշակագույն, լայն շերտերը։ Ծերունին չէր կարող մոռանալ, թե որքա՜ն գեղեցիկ էր նա, և մինչև վերջ էլ չլքեց իր ընկերուհուն։

«Երբեք դրանից ավելի կսկծալի բան չեմ տեսել ես ծովի վրա,— մտածեց ծերունին։— Տղան էլ տխրեց, և մենք ներողություն խնդրեցինք էգից ու արագ կտրատեցինք նրա միսը»։

— Ափսո՜ս, որ տղան հետս չէ,— ասաց նա բարձրաձայն և ավելի հարմար թիկնեց ցռուկի կլոր տախտակներին՝ ուսը ճնշող պարանի միջոցով շարունակ զգալով անշեղորեն իր ինչ֊որ նպատակին դիմող խոշոր ձկան հզոր ուժը։

— Երբ մտածո՜ւմ եմ, որ միայն իմ խորամանկության պատճառով ստիպված եղավ նա փոխել իր ճակատագիրը։

«Նրա ճակատագիրն էր՝ մնալ օվկիանոսի խավար խորքերում, ամեն տեսակ ծուղակներից, խայծերից ու մարդկային նենգությունից հեռու։ Իմ ճակատագիրն էր՝ միայնակ գնալ նրա ետևից ու գտնել նրան այնտեղ, որտեղ ո՛չ մի մարդ չէր թափանցել, աշխարհում ո՛չ մի մարդ։ Հիմա՝ ուղիղ կեսօրից, մենք կապված ենք իրար։ Եվ ո՛չ նրան օգնող կա, ո՛չ ինձ»։

«Թերևս պետք չէր, որ ես դառնայի ձկնորս,— մտածեց նա։— Բայց չէ՞ որ դրա համար եմ ես ծնվել։ Միայն թե չմոռանամ թյունոսն ուտել, երբ լույսը բացվի»։

Արևածագից քիչ առաջ խփեց նրա ետևը եղած կարթերից մեկը։ Նա լսեց, թե ինչպես կոտրվեց ճիպոտը, և լարը սահեց նավակի միջնափայտի վրայով։ Խավարում նա պատյանից հանեց իր դանակը և ձկան ամբողջ ծանրությունը փոխադրելով ձախ ուսին՝ իրանը ետ տվեց ու միջնափայտի վրա կտրեց լարը։ Այնուհետև կտրեց իր կողքի լարը և խավարում իրար կապեց պահեստային կծիկների ծայրերը։ Նա ճարտար էր աշխատում մեկ ձեռքով՝ ոտքը դրած կծիկներին, որպեսզի հանգույցը պինդ ձգի։ Հիմա նա պահեստի վեց կծիկ ուներ՝ երկուական կտրած լարերից, երկու հատ էլ այն կարթից, որի վրա ընկել էր ձուկը, և այդ վեց կծիկներն էլ կապված էին իրար։

«Երբ լուսանա մտածում էր նա,— կաշխատեմ հանել այն կարթը, որ իջեցրել եմ քառասուն գրկաչափ, դա էլ կկտրեմ ու կմիացնեմ պահեստի կծիկները։ Ճիշտ է՝ կկորցնեմ երկու հարյուր գրկաչափ կատալոնյան ամուր պարան, չհաշված կարթերն ու վայրիցույցները։ Վնա՜ս չունի, այդ ամենը նորից կարելի է ճարել։ Բայց ո՞վ ինձ համար նոր ձուկ կճարի, եթե մի ուրիշ ձուկ ընկնի կարթի վրա ու վիժեցնի այս մեկը։ Չգիտեմ՝ հիմա ինչ ձուկ խփեց այնտեղ, գուցե մեռլան, գուցե և թրաձուկ կամ շնաձուկ։ Նրան տնտղելու ժամանակ անգամ չունեցա։ Անհրաժեշտ էր շուտով ազատվել նրանից»։

Իսկ բարձրաձայն ասաց.

— Երանի՜ տղան հետս լիներ։

«Բայց տղան հետս չէ,— մտածում էր նա։— Հույսդ միայն քեզ վրա կարող ես դնել, ու թեև հիմա մութ է, այնուամենայնիվ, լավ կանեիր, եթե փորձեիր այն վերջին լարն էլ ձեռքդ գցեիր, կտրեիր ու պահեստի երկու կծիկներն իրար կապեիր»։

Եվ այդպես էլ արեց։ Խավարում դժվար էր աշխատել, և մի անգամ ձուկն այնպես ձգեց, որ նա գլորվեց երեսնիվայր, ու այտը՝ աչքի տակ, ճեղքվեց։ Արյունը հոսեց երեսի վրայով, բայց լերդացավ ու չորացավ դեռևս կզակին չհասած, իսկ նա ետ սողաց դեպի ցռուկը ու հենվեց նրան՝ հանգստանալու համար։ Ծերունին ուղղեց պարկը և պարանը զգույշ խաղացրեց նոր, դեռևս չհարած տեղ և ամբողջ դիմադրությունը գցելով ուսերի վրա՝ փորձեց որոշել՝ ուժգի՞ն է արդյոք ձգում ձուկը, հետո էլ ձեռքը կոխեց ջուրը՝ պարզելու, թե ինչ արագությամբ է ընթանում նավակը։

«Հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ ձիգ տվեց,— մտածեց նա։— Երևի մետաղալարը սահեց նրա մեջքի խոշոր սապատից։ Նրա մեջքն, իհարկե, այնպես չի ցավում, ինչպես իմը։ Բայց հո նա չի՞ կարող անվերջ նավակը քաշել֊տանել, ինչքան էլ մեծ լինի։ Հիմա ես ազատվեցի այն ամենից, ինչ կարող էր անախորժություն պատճառել ինձ, և պարանի մեծ պաշար ունեմ. էլ ի՞նչ է պետք մարդուն»։

— Այ ձուկ,— կանչեց նա կամացուկ,— ես քեզնից չեմ բաժանվի, մինչև որ չմեռնեմ։

«Ասենք, նա էլ անշուշտ ինձնից չի բաժանվի»,— մտածեց ծերուկը և սկսեց սպասել լուսաբացին։ Վաղորդյան այդ ժամին ցուրտ էր, և նա սեղմվեց տախտակներին, որպեսզի գոնե մի քիչ տաքանա։ «Եթե նա դիմանում է, ուրեմն ես էլ կդիմանամ»,— և այգաբացը լուսավորեց ծովի խորքերն իջնող պրկված պարանը։ Նավակն անդադար առաջ էր շարժվում, և երբ արևի մի եզրը երևաց հորիզոնի վրա, նրա լույսն ընկավ ծերունու աջ ուսին։

— Լողում է դեպի հյուսիս,— ասաց ծերունին։— Իսկ հոսանքն անշուշտ տարել է մեզ արևելք՝ բավական հեռու։ Շատ կուզենայի, որ ձուկը շրջվեր հոսանքի ուղղությամբ։ Դա կնշանակեր, որ հոգնել է։

Բայց երբ արևը վեր բարձրացավ, ծերունին ըմբռնեց, որ ձուկը հոգնելու միտք անգամ չուներ։ Մի բան էր միայն ուրախացնում՝ այն թեքությունը, որով պարանը խորանում էր ջրի մեջ, ցույց էր տալիս, որ հիմա ձուկը լողում է նվազ խորության վրա։ Բայց դա բնավ չէր նշանակում, որ նա անպայման կբարձրանա ջրի երես։ Այնուամենայնիվ վեր բարձրանալ կարող էր։

— Տե՛ր աստված, ստիպի՛ր դրան դուրս գա ջրի երես,— ասաց ծերունին։— Բավականաչափ պարան ունեմ, որ նրա հախից գամ։

«Թե կարողանամ մի քիչ ուժեղացնել ձգումը, գուցե և ցավ զգա ու վեր նետվի,— մտածեց ծերունին։— Հիմա, երբ արդեն լույս է, թող վեր նետվի։ Այն ժամանակ դրա ողնաշարի երկայնքին եղած փուչիկները օդով կլցվեն, ու նա այլևս չի կարողանա իջնել ցած, որպեսզի այնտեղ սատկի»։

Նա փորձեց պարանն ավելի պիրկ ձգել, սակայն ձուկը բռնելու պահից սկսած՝ պարանն առանց այդ էլ ծայրաստիճան պրկված էր, և երբ նա իրեն ետ տվեց է՛լ ավելի ձգելու համար, պարանը խրվեց մեջքը, և ծերուկը հասկացավ, որ բան դուրս չի գա։ «Ձգել չի կարելի,— մտածեց նա։— Ամեն մի ձգումը լայնացնում է այն վերքը, որ կեռից է առաջացել, և եթե ձուկը դուրս գա, կեռը կարող է ամբողջովին պոկվել։ Համենայն դեպս շատ ավելի լավ եմ զգում ինձ հիմա, երբ արև է, և այս անգամ ստիպված չեմ նայելու նրան։

Պարանին դեղին ջրիմուռներ էին փաթաթվել, սակայն ծերունին ուրախ էր դրա համար, որովհետև ջրիմուռները կասեցնում էին նավակի ընթացքը։ Այդ այն դեղին ջրիմուռներն էին, որոնք գիշերը լույս էին տալիս։

— Ա՛յ ձուկ,— ասաց նա,— ես քեզ շատ եմ սիրում ու հարգում։ Բայց քեզ կսպանեմ նախքան գիշերն իջնի։

«Հուսանք, որ դա կհաջողվի ինձ»,— մտածեց նա։

Հյուսիսից մի փոքրիկ թռչուն մոտեցավ նավակին։ Ցածից էր նա թռչում։ Ծերունին նկատեց, որ նա խիստ հոգնել է։

Թռչնիկը նստեց խելին՝ հանգստանալու, ապա պտույտ գործեց ծերունու գլխավերևում ու թառեց պարանին, որտեղ հարմար էր նրա համար։

— Քանի՞ տարեկան ես,— հարցրեց ծերունին։— Հավանորեն սա քո առաջին ուղևորությունն է։

Պատասխանի փոխարեն թռչնիկը նայեց նրան։ Նա շատ էր հոգնել, որպեսզի ստուգեր՝ բավականաչափ ամո՞ւր է պարանը, և իր քնքուշ տոտիկներով բռնած՝ ճոճվում էր միայն։

— Մի՛ վախեցիր, պարանն ամուր է ձգված,— վստահեցրեց ծերունին։— Նույնիսկ շատ պինդ։ Անհողմ գիշերն այդքան հոգնելու իրավունք չունեիր դու։ Է՜, հիմիկվա ծտերն էլ ուրիշ են։

«Ա՛յ, բազեները, մտածեց ծերունին,— դուրս են գալիս ծով մեզ ընդառաջելու»։ Բայց նա այս բանը չասաց թռչնակին, ասենք նա, մեկ է, չէր էլ հասկանա։ Վնաս չունի, ինքը շուտով ամեն ինչ կիմանա բազեների մասին։

— Մի լավ հանգստացի՜ր, փոքրի՛կ թռչուն,— ասաց նա,— իսկ հետո թռի՛ր դեպի ափ ու պայքարի՛ր, ինչպես պայքարում է ամեն մարդ, թռչուն ու ձուկ։

Թռչունի հետ զրուցելը գոտեպնդեց նրան, թե չէ նրա կռնակը բոլորովին փետացել էր գիշերը, և հիմա կարգին ցավ էր զգում նա։

— Կա՛ց ինձ հետ, թռչնի՛կ, եթե ուզում ես,— ասաց նա։— Ափսո՜ս, չեմ կարող առագաստը հաստատել ու ցամաք հասցնել քեզ, թեև հիմա թեթև քամի է բարձրանում։ Բայց այստեղ ունեմ մի բարեկամ, որին լքել չեմ կարող։

Այդ վայրկյանին ձուկը հանկարծ ձգվեց ու ծերունուն գլորեց քթի վրա. դեռ նավակից էլ դուրս կնետեր, եթե նա ձեռքերը չդիմահարեր նավակողին ու պարանը բաց չթողներ։

Երբ պարանը ձգվեց, թռչնիկը փախավ, և ծերունին նույնիսկ չնկատեց, թե նա երբ անհետացավ։ Աջ ձեռքով նա շոշափեց պարանը և տեսավ, որ ձեռքից արյուն է գալիս։

— Ձուկն էլ անշուշտ ցավ զգաց,— ասաց ծերունին բարձրաձայն ու քաշեց պարանը՝ ստուգելու, թե չի՞ կարող ձկանն ուրիշ կողմ թեքել։ Պարանն առավելագույն աստիճան ձգելուց հետո նորից նա անշարժացավ նախկին դիրքում։— Վատ օրի՞ ես, ա՛յ ձուկ,— հարցրեց նա։— Տեսնում է աստված՝ ես էլ լավ վիճակում չեմ։

Նա աչքերով փնտրեց թռչնիկին, որովհետև ուզում էր որևէ մեկի հետ զրույց անել։ Բայց ոչ մի տեղ թռչնիկին չտեսավ։

«Քիչ մնացիր ինձ մոտ,— մտածեց ծերունին։— Բայց այնտեղ, ուր դու սլացար, քամին շատ ավելի ուժեղ է ու մինչև ցամաք կփչի։ Սակայն ինչպե՞ս թույլ տվի ձկան, որ մի ձգումով վիրավորի ինձ։ Հավանորեն բոլորովին անխելքացել եմ։ Բայց գուցե և պարզապես երկար նայեցի թռչունին ու միայն նրա մասին էի մտածում։ Հիմա միայն գործի մասին կմտածեմ ու թյունոսն էլ կուտեմ ուժս տեղը բերելու համար»։

— Ափսո՜ս, որ տղան հետս չէ, և աղ չկա մոտս,— ասաց նա։ Ձկան ծանրությունը փոխադրելով ձախ ուսի վրա և զգուշությամբ չոքելով՝ ծերունին ձեռքը լվաց օվկիանոսում և մի րոպեաչափ պահեց ջրի մեջ՝ հետևելով, թե ինչպես է տարածվում արյան հետքը, և ինչպես է հանդիպակաց հոսանքը անցնում ձեռքի կողքերից։

— Հիմա շատ ավելի դանդաղ է լողում ձուկը,— ասաց նա բարձրաձայն։

Ծերունին ուզում էր ձեռքն ավելի երկար պահել աղի ջրի մեջ, բայց վախենում էր, որ ձուկը նորից կձգի, ուստի վեր կացավ, մեջքով քաշեց պարանը ու ձեռքը պահեց արևի տակ։ Պարանը միայն մի քերծվածք էր առաջացրել փափուկ մսի մեջ, սակայն ձեռքի այն մասն էր դա, որը պետք էր նրան աշխատելու համար։ Ծերունին հասկանում էր, որ այդ օրը դեռ շատ անգամ ձեռքերը պետք կլինեն իրեն, և վշտանում էր, որ հենց սկզբից էլ վիրավորել էր դրանք։

— Հիմա ես պետք է ուտեմ թյունոսը,— ասաց նա, երբ ձեռքը չորացավ։— Կարող եմ կեռաձողով մոտեցնել ինձ և ուտել ամենայն հարմարությամբ։

Ծերունին նորից չոքեց և խելի տակից հանելով կեռաձողը՝ գտավ այնտեղ թյունոսը, մոտեցրեց իրեն՝ ջանալով չշարժել պարանի կծիկները։ Նորից ձկան ամբողջ ծանրությունը փոխադրելով ձախ ուսի վրա և ձախ ձեռքը դիմահարելով նավակողին՝ թյունոսը հանեց կեռաձողից ու ձողը դրեց իր տեղը։ Նա ծունկը դրեց թյունոսի վրա և սկսեց երկար շերտերով, ծոծրակից մինչև պոչը, կտրատել մեջքի մուգ կարմիր միսը։ Վեց սեպաձև կտոր կտրելուց հետո շարեց դրանք ցռուկի տախտակի վրա, դանակը շալվարին քսելով սրբեց, պոչից բռնելով բարձրացրեց թյունոսի կմախքը ու շպրտեց ծով։

— Մի կտոր լրիվ երևի չուտեմ,— ասաց նա ու մի շերտը երկու կտոր արեց։ Ծերունին զգում էր, թե որքան ուժգին, սակայն առանց թուլանալու, քաշում է խոշոր ձուկը, իսկ ձախ ձեռքը բոլորովին ընդարմացավ։ Այդ ձեռքը ջղաձգորեն սեղմում էր ծանր պարանը, և ծերունին զզվանքով նայեց նրան։

— Սա էլ ձե՞ռք է, արևս վկա,— ասաց նա։— Դե լա՛վ, ուռի՛ր, թե շատ ես ուզում։ Դարձի՛ր թռչունի տոտիկ, մեկ է՝ այդ քեզ չի օգնի։

«Սկսի՛ր ուտել,— մտածեց նա՝ նայելով մուգ ջրին ու նրա մեջ խորացող պարանի շեղ գծին,— և ձեռքդ կուժեղանա։ Ինչո՞վ է նա հանցավոր, քանի ժամ է, ինչ անընդհատ պահում ես ձկանը։ Բայց կպահես մինչև կյանքիդ վերջը։ Իսկ առայժմ կեր»։

Նա մի կտոր ձուկ վերցրեց, դրեց բերանն ու սկսեց դանդաղ ծամել։ Համն այնքան էլ զզվելի չէր։

«Լավ ծամիր,— մտածեց նա,— որպեսզի հյութից ոչ մի կաթիլ չկորչի։ Վատ չէր լինի համեմել կիտրոնով կամ թեկուզ աղով»։

— Հը՞, ո՞նց ես, ա՛յ ձեռք,— հարցրեց նա ուռած ձեռքին, որը փետացել էր համարյա ննջեցյալի ձեռքի պես։— Քո խաթրին մի կտոր էլ կուտեմ։

Ծերունին կերավ երկուսի բաժանած կտորի երկրորդ կեսը։ Նա ջանասիրաբար ծամեց դա ու մաշկը թքեց դուրս։

— Հը՞, ա՛յ ձեռք, մի քիչ լավացա՞վ, թե՞ դեռ ոչինչ չես զգացել։

Նա մի կտոր էլ վերցրեց ու նույնպես կերավ։

«Առողջ ու լիարյուն ձուկ է սա,— մտածեց նա։— Լավ է, որ թյունոս պատահեց և ոչ թե թյունիկ։ Թյունիկը շատ է քաղցր։ Իսկ այս ձկան մեջ համարյա քաղցրություն չկա ու ամբողջ սննդարարությունն էլ պահված է։ Բայց և այնպես չպետք է տարվել կողմնակի մտքերով,— մտածեց նա։— Ափսո՛ս, որ անգամ մի պտղունց աղ չկա մոտս։ Եվ չեմ էլ իմանում՝ ձկան մնացորդը կչորանա՞ արևի տակ, թե՞ կհոտի, ուրեմն ավելի լավ է ուտեմ, թեև քաղցած չեմ։ Խոշոր ձուկը հանդարտ է պահում իրեն։ Կուտեմ թյունոսի մնացորդը և այն ժամանակ պատրաստ կլինեմ։

— Դիմացի՛ր, ա՛յ ձեռք,— ասաց նա,— չե՞ս տեսնում՝ ինչքան եմ ջանք թափում քեզ համար։

«Կուզենայի խոշոր ձկանն էլ կերակրել,— մտածեց նա։— Չէ՞ որ նա իմ ազգականն է։ Բայց ես պիտի սպանեմ նրան, իսկ դրա համար ուժ է պետք ինձ»։

Ծերունին դանդաղորեն ու բարեխղճաբար կերավ թյունոսի բոլոր սեպաձն կտորները, ապա ձեռքերը շալվարի վրա սրբելուց հետո ուղղվեց։

— Պրծավ գնաց,— ասաց նա։— Հիմա, ա՛յ ձեռք, դու կարող ես պարանը բաց թողնել, միայն աջ ձեռքովս էլ կիշխեմ նրան, մինչև որ դադարեցնեմ քո գժությունը։— Ձախ ոտքով նա սեղմեց այն պարանը, որ մինչ այդ ձախ ձեռքն էր պահում, ու ձկան ծանրությունը գցելով թիկունքի վրա՝ ետ տվեց իրեն։

— Աստված անի ձեռքս լավանա,— ասաց նա։— Ի՜նչ իմանամ, թե էլ ինչ կփչի այս ձկան խելքին։

«Արտաքուստ հանդարտ է,— մտածեց նա,— ու խոհեմությամբ է գործում։ Բայց միտքն ի՞նչ է, և ի՞նչ եմ պատրաստվում անել ես։ Ես պետք է անմիջապես իմ պլանը հարմարեցնեմ նրա պլանին, չէ՞ որ նա այնքան վիթխարի է։ Եթե դուրս գա ջրի երես, կկարողանամ սպանել նրան։ Բա որ այսպես էլ մնա խորքո՞ւմ։ Այն ժամանակ ես էլ կմնամ նրա հետ»։

Նա շփեց կարկամումից ընդարմացած ձեռքը շալվարի վրա ու փորձեց բացել մատները։ Սակայն ձեռքը չէր բացվում։ «Գուցե և արևից բացվի,— մտածեց նա։— Կամ գուցե բացվի, երբ իմ ստամոքսը մարսի հում թյունոսը։ Եթե այս ձեռքս շատ պետք գա ինձ, ի՛նչ էլ լինի՝ կբացեմ։ Բայց հիմա չեմ ուզում ուժ գործադրել։ Թող ինքն իրեն բացվի ու իր կամքով կենդանանա։ Այսպես թե այնպես, գիշերը լավ տանջվեց ինձնից, երբ պետք էր կտրել ու իրար կապել իմ բոլոր պարանները»։

Ծերունին նայեց հեռուներն ու հասկացավ, որ հիմա ինքը մենակ է։ Բայց նա տեսնում էր ծովի մութ խորքերում բեկվող արևի գույնզգույն ճաճանչները, ցած իջնող պրկված պարանը ու ծովի հարթության տարօրինակ ծփանքը։ Ամպերն իրար էին միանում՝ ազդարարելով պասատային քամի, և նայելով առաջ՝ նա տեսավ երկնքի վրա որոշակի գծագրվող վայրի բադերի մի երամ. ահա դա ջնջվեց, հետո ավելի որոշակի գծագրվեց, և ծերունին հասկացավ, որ մարդը ծովի վրա երբեք մենակ չի լինում։

Նա մտածեց, թե ինչպես որոշ մարդիկ սարսափում են, երբ փոքրիկ նավակով մենակ են մնում ծովում, և եզրակացրեց, որ նրանց սարսափն արդարացի է այն ամիսներին, երբ հանկարծակի վատանում է եղանակը։ Բայց չէ՞ որ հիմա մրրիկների ժամանակն է, իսկ քանի դեռ մրրիկ չկա, ուրեմն տարվա ամենալավ եղանակն է սա։

Եթե մրրիկը մոտենա, ծովում միշտ կարելի է նրա նշանները տեսնել երկնքում, սկսվելուց շատ օրեր առաջ։ Ցամաքի վրա դրանք չեն տեսնում, մտածում էր նա, որովհետև չեն իմանում՝ ինչին նայեն։ Ասենք, ցամաքի վրա ամպերի ձևն էլ բոլորովին այլ է։ Իսկ հիմա մրրիկ սպասելու տեղիք չկա։

Նա նայեց երկնքին ու թանձրացած ամպեր տեսավ, որոնք նման էին նրան այնքան սիրելի պաղպաղակի, իսկ դրանց վերևում՝ սեպտեմբերյան երկնքի բարձր ոլորտներում, փետրակերպ ամպերի թափանցիկ ծվեններ։

— Շուտով թեթև քամի կբարձրանա,— ասաց ծերունին։— Իսկ դա շատ ավելի ձեռնտու է ինձ, քան թե քեզ, ա՛յ ձուկ։

Նրա ձախ ձեռքը դեռևս կարկամած էր ջղաձգությունից, բայց արդեն կարող էր կամաց֊կամաց շարժել։

«Ատում եմ, երբ ձեռքս փետանում է,— մտածեց նա։— Առանց այդ էլ սեփական մարմինն անհարմար դրության մեջ է դնում քեզ։ Ստորացուցիչ բան է, երբ ձկնից թունավորվելու պատճառով մարդկանց ներկայությամբ տանջվում ես փորհարինքից կամ փսխոցից։ Բայց կարկամումը (նա մտքում անվանեց դա calambre) հատկապես ստորացնում է քեզ, երբ մենակ ես»։

«Եթե տղան հետս լիներ,— մտածեց նա,— կշփեր ձեռքս՝ արմունկից մինչև ցած։ Բայց վնաս չունի, այսպես էլ կլավանա»։

Եվ հանկարծ ավելի շուտ քան նկատեց, թե ինչպես փոխվեց այն թեքությունը, որով պարանն իջնում էր ծով, աջ ձեռքը զգաց, որ ձգումը թուլացավ։ Նա ետ նետվեց և սկսեց ամենայն ուժով ձախ ձեռքը խփել ազդրին ու այդ միջոցին էլ տեսավ, որ պարանը դանդաղակի վեր է բարձրանում։

— Բարձրանո՜ւմ է,— ասաց նա։— Դե՛, կենդանացիր, ա՛յ ձեռք, խնդրում եմ։

Պարանը հետզհետե ավելի էր դուրս քաշվում, և վերջապես նավակի առաջ ուռչեց օվկիանոսի մակերեսը, և ձուկը դուրս եկավ ջրից։ Նա շարունակ դուրս էր գալիս, և թվում էր, թե վերջ չունի, իսկ ջուրը հորձանքներով թափվում էր նրա կողերից։ Նա ամբողջովին հրաշող էր արևի տակ. գլուխն ու մեջքը մուգ մանուշակագույն էին, իսկ կողերի շերտերը վառ լույսի տակ թվում էին խիստ լայն ու թեթևակի բաց մանուշակագույն։ Քթի փոխարեն ուներ թուր՝ բեյսբոլի փայտի չափ երկար ու սուսերախաղի թրի պես սրածայր։ Նա ջրից բարձրացավ ամբողջ հասակով մեկ, հետո լողորդի պես անշշուկ նորից սուզվեց և հազիվ էր անհետացել մանգաղի շեղբի նմանող նրա հսկայական պոչը, երբ ամենայն արագությամբ սկսեց արձակվել պարանը։

— Երկու ոտնաչափ երկար է իմ նավակից,— ասաց ծերունին։ Պարանն իջնում էր ծով արագ, սակայն հավասարաչափ, և ձուկը պարզապես վախեցած չէր։ Ծերունին զույգ ձեռքով ծայրաստիճան ձգում էր պարանը։ Նա գիտեր, որ եթե չկարողանա դանդաղեցնել ձկան ընթացքը նույնպիսի հավասարազոր դիմադրությամբ, ապա ձուկը կսպառի պարանի ամբողջ պաշարը ու պոկ կգա։

«Հսկայական է այդ ձուկը, և ես պիտի համոզեմ նրան հավատալու իմ ուժին,— մտածում էր նա։— Չի կարելի թողնել, որ զգա իմ թուլությունը ու հասկանա, որ կարող է իր ուզածն անել ինձ հետ, եթե որոշի ծլկել։ Եթե ես լինեի նրա տեղը, հիմա ամեն ինչ բախտախաղի կդնեի ու այնքան առաջ կգնայի, մինչև որ մի բան տրաքեր։ Բայց ձկները, փառք աստծու, այնպես խելացի չեն, ինչպես մարդիկ, որոնք սպանում են նրանց, թեև նրանք շատ ավելի ճարպիկ ու ազնիվ են»։

Ծերունին իր կյանքում խոշոր ձկների շատ էր պատահել, տեսել էր հազար ֆունտից ավելի քաշող շատ ձկներ, ինքն էլ ժամանակին այդպիսի երկու ձուկ էր բռնել, բայց երբեք միայնակ այդ բանն անելու առիթ չէր եղել։ Իսկ հիմա մենակ է բաց ծովում և ամուր կապված այնպիսի խոշոր մի ձկան, որպիսին երբեք չէր տեսել, որի մասին անգամ չէր լսել, իսկ ձախ ձեռքը առաջվա պես փետացել էր կարկամումից, ինչպես արծվի սեղմած մագիլները։

«Ասենք, ձեռքս կբացվի,— մտածեց նա։— Իհարկե, կբացվի, թեկուզ և նրա համար, որ օգնի իմ աջ ձեռքին։ Ժամանակով կային երեք եղբայր՝ ձուկն ու իմ երկու ձեռքերը։ Անպատճառ կբացվի։ Պարզապես ամոթ է, որ կարկամեց»։

Ձուկը դանդաղեցրեց արագությունը և հիմա գնում էր նախկին ընթացքով։

«Հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ հանկարծ դուրս եկավ,— խորհրդածում էր ծերունին։— Կարելի է կարծել, որ դուրս եկավ պարզապես նրա համար, որ ցույց տա ինձ, թե որքա՜ն վիթխարի է ինքը։ Ի՛նչ անենք, հիմա ես գիտեմ։ Ափսո՜ս, որ չեմ կարող ցույց տալ նրան, թե ինչ մարդ եմ ես։ Ասենք, այն ժամանակ նա կտեսներ իմ կարկամած ձեռքը։ Թող նա ավելի լավ կարծիք ունենա իմ մասին, քան իսկապես արժանի եմ, և այն ժամանակ ես իսկապես ավելի լավ կլինեմ։ Կուզենայի լինել ձուկ և ունենալ այն ամենը, ինչ նա ունի, և ոչ միայն կամք ու խելամտություն»։

Նա հանգիստ նստեց՝ հենվելով շրջափայտին ու անմռունչ տանելով տանջող ցավը, իսկ ձուկը նույնպիսի համառությամբ լողում էր առաջ, նավակն էլ դանդաղորեն ընթանում էր մուգ ջրի վրայով։ Արևելքից փչող քամին թեթև ալիք բարձրացրեց։ Կեսօրին ծերունու ձախ ձեռքը բոլորովին կենդանացավ։

— Հիմա բանդ կվատանա, ա՛յ ձուկ,— ասաց նա ու պարանը ուսի վրա փոխադրեց մի նոր տեղ։

Լավ էր զգում նա իրեն, թեև ցավն առաջվա պես նեղում էր, միայն թե չէր խոստովանում՝ ինչքան ցավ է զգում։

— Ես աստծուն չեմ հավատում,— ասաց նա։— Բայց տասն անգամ «Հայր մեր» և նույնքան էլ «Սուրբ կույս» կասեմ այս ձուկը բռնելու համար։ Խոստանում եմ՝ ուխտ գնամ Կոբրենի տիրամոր վանք, եթե իսկապես բռնեմ դրան։ Խոսք եմ տալիս։

Ծերունին սկսեց աղոթք ասել։ Երբեմն այնքան հոգնած էր զգում իրեն, որ բառերը մոռանում էր, և այդ պահերին ջանում էր որքան կարելի է արագ ասել, որպեսզի բառերն ինքնին ասվեն։ ««Սուրբ կույսն» ասելը ավելի հեշտ է, քան «Հայր մերը»»,— մտածում էր նա։

— Ուրախ լեր, կույս աստվածածին, բարեշնորհ Մարիամ, տէր ընդ քեզ։ Օրհնեալ ես դու ի կանանց, և օրհնեալ է պտուղն որովայնի քո, զի ծներ փրկիչ հոգւոցն մերոց, ամէ՜ն։— Հետո էլ ավելացրեց.— Ո՜վ սուրբ աստվածածին, աղոթիր, որ ձուկը մեռնի, թեև շատ հրաշալին է։

Աղոթք ասելուց ու իրեն շատ ավելի լավ զգալուց հետո, թեև ցավը ամենևին չպակասեց, այլ թերևս նույնիսկ սաստկացավ, այնուամենայնիվ նա հենվեց ցռուկի շրջափայտին ու մեքենայաբար սկսեց վարժություն անել ձախ ձեռքի մատներով։

Արևն այրում էր, թեև քամին կամաց֊կամաց ուժեղանում էր։

— Կարծես թե պետք է փոքրիկ կարթին նորից խայծ դնեմ ու գցեմ,— ասաց ծերունին։— Եթե մի գիշեր էլ ձուկը դուրս չգա, ստիպված կլինեմ բան ուտել, մանավանդ որ ջուր էլ շատ քիչ է մնացել։ Չեմ կարծում, որ թյունիկից բացի որևէ այլ բան բռնեմ այստեղ։ Եվ եթե մեկ անգամից ուտեմ դա, այնքան էլ զզվելի չէ։ Լավ կլիներ, եթե գիշերը թռչող ձուկ ընկներ նավակս, բայց լույս չունեմ, որ հրապուրեմ նրան։ Թռչող ձուկը հում վիճակում շատ լավ ուտելիք է, և փորը մաքրելու կարիք էլ չկա։ Իսկ հիմա պետք է խնայեմ ուժերս։ Չէ՞ որ, տե՜ր աստված, ես չէի իմանում, որ այդքան մեծ է դա։

— Բայց մեկ է՝ ես կհաղթեմ դրան,— ասաց ծերունին,— ինչքան էլ մեծ լինի նա ու փառահեղ։

«Թեկուզ և անարդար բան է դա,— ավելացրեց նա մտովին։— Բայց ես ցույց կտամ նրան, թե ինչի է ընդունակ մարդը և ինչի կարող է դիմանալ»։

— Հո ասում էի տղային, որ ես արտասովոր ծերունի եմ,— ասաց նա։— Հիմա եկել է դա ապացուցելու ժամանակը։

Ի՞նչ տարբերություն, որ նա հազար անգամ ապացուցել էր դա։ Հիմա հարկ կլինի նորից ապացուցել։ Ամեն անգամ հաշիվն սկսվում է սկզբից, ուստի երբ նա որևէ բան էր անում, անցածն այլևս չէր հիշում։

«Կուզենայի, որ քներ, այն ժամանակ ես էլ կկարողանամ քնել ու երազում առյուծներ տեսնել,— մտածեց նա։— Ինչո՞ւ առյուծներ. դա լավագույն բանն է, որ մնացել է ինձ»։

— Չպետք է մտածել, ծերուկ,— ասաց նա ինքն իրեն։— Հենվի՛ր փայտերին, կամացուկ հանգստացիր ու ոչ մի բանի մասին էլ մի՛ մտածիր։ Ձուկդ հիմա աշխատում է։ Իսկ դու առայժմ որքան կարելի է քիչ աշխատիր։

Արևը դիմում էր դեպի մայրամուտ, իսկ նավակը շարունակ լողում էր, դանդաղ, բայց անհողդողդ։ Արևելյան մեղմ քամին մղում էր նրան, և ծերունին կամացուկ օրորվում էր ցածր ալիքներից՝ հեշտ ու ներողամտաբար տոկալով մեջքի մեջ խրված պարանի առաջացրած ցավին։

Հենց կեսօրից հետո էլ պարանն սկսեց նորից բարձրանալ։ Սակայն ձուկը պարզապես շարունակում էր իր առաջխաղացումը ավելի քիչ խորությամբ։ Հիմա արևն այրում էր ծերունու թիկունքը, ձախ ուսն ու ձեռքը։ Դրանից նա հասկացավ, որ ձուկը շրջվեց դեպի հյուսիս֊արևելք։

Հիմա, երբ մի անգամ արդեն նայել էր նա ձկանը, կարող էր պատկերացնել՝ ինչպես է նա լողում ջրի տակ՝ կրծքի մանուշակագույն լողակները թևերի պես լայն տարածած ու հզոր պոչով ճեղքելով խավարը։ «Հետաքրքիր է՝ շա՞տ բան է տեսնում այդպիսի խորության վրա,— մտածեց ծերունին։— Հսկայական աչքեր ունի, մինչդեռ ձին, որի աչքերը շատ ավելի փոքր են, տեսնում է մթան մեջ։ Մի ժամանակ ես էլ լավ էի տեսնում մթան մեջ։ Իհարկե, ոչ լրիվ մթան մեջ, բայց համարյա թե կատվի տեսողություն ունեի»։

Արևը և մատների անընդհատ մարզանքը բոլորովին առողջացրին կարկամումից փետացած ձախ ձեռքը, և ծերունին սկսեց աստիճանաբար դրա վրա փոխադրել ձկան ծանրությունը՝ շարժելով թիկունքի մկանները, որպեսզի թեկուզ մի քիչ թուլանա պարանի առաջացրած ցավը։

— Եթե դու դեռ չես հոգնել,— ասաց նա բարձրաձայն,— իսկապես որ արտասովոր ձուկ ես։

Այժմ ծերունին սաստիկ հոգնած էր զգում իրեն, գիտեր, որ շուտով գիշերը կիջնի, ուստի և աշխատում էր որևէ կողմնակի բանի մասին մտածել։ Մտածում էր բեյսբոլի նշանավոր լիգաների մասին, որոնք նրա համար Gran Ligas էին, նաև այն մասին, որ այդ օրը Նյու Յորքի «Յանկիները» պետք է խաղային Դետրոյտի «Վագրերի» հետ։

«Երկրորդ օրն է, ինչ ես ոչինչ չեմ իմանում juegos֊ի արդյունքների մասին,— մտածեց նա։— Բայց ես պետք է հավատամ իմ ուժերին և արժանի լինեմ մեծն Դի Մաջիոյին, որ ինչ էլ անի, հիանալի է անում, անգամ այն ժամանակ, երբ տառապում է կրունկի ոսկրային կոշտուկից։ Ի՞նչ բան է ոսկրային կոշտուկը։ Un espuelo de hueso։ Մենք՝ ձկնորսներս, այդպիսի բան չենք ունենում։ Մի՞թե դա նույնքան ցավ է պատճառում, որքան կռվան աքլորի խթանի հարվածը կրունկին։ Ես հավանորեն չէի դիմանա ո՛չ այդպիսի հարվածին, ո՛չ մի աչք և ո՛չ էլ երկու աչքը կորցնելուն ու չէի կարողանա կռիվը շարունակել, ինչպես կռվան աքլորներն են անում։ Մարդը հո մի առանձին բան չէ հիանալի գազանների ու թռչունների կողքին։ Բայց ես կուզենայի լինել այն կենդանին, որ հիմա լողում է այնտեղ՝ ծովի խորքում»։

— Այո՛, եթե միայն շնաձկները չհարձակվեն,— ասաց նա բարձրաձայն։— Եթե շնաձկները հարձակվեն, աստված ողորմի նրան էլ, ինձ էլ։

«Մի՞թե դու կարծում ես, որ մեծն Դի Մաջիոն կկառչեր ձկնից այսպիսի համառությամբ, ինչպես դու ես կառչել»,— հարցրեց նա ինքն իրեն։ «Այո՛, ես հավատացած եմ, որ նա ճիշտ այսպես էլ կվարվեր, գուցե և ավելի լավ, որովհետև ինձնից ավելի երիտասարդ է և ուժեղ։ Մանավանդ որ նրա հայրը ձկնորս էր։ Իսկ ոսկրային կոշտուկը շա՞տ է ցավ պատճառում նրան»։

— Չեմ իմանում,— ասաց նա բարձրաձայն։— Ես երբեք ոսկրային կոշտուկ չեմ ունեցել։

Երբ արևը մայր մտավ, ծերունին գոտեպնդվելու համար սկսեց վերհիշել, թե ինչպես մի անգամ Կասաբլանկայի գինետանը ինքը ուժի մրցության բռնվեց Սիենֆուեգոսի նավահանգստի ամենաուժեղ մարդու՝ հզոր նեգրի հետ։ Մի ամբողջ օր՝ գիշեր֊ցերեկ, նրանք նստել էին իրար դեմ, արմունկները դիմահարած սեղանի վրա կավճով նշված գծին, առանց բազուկները ծռելու ու ձեռքի ափերն իրար ագուցած։ Նրանցից ամեն մեկը ջանում էր մյուսի ձեռքը սեղմել սեղանին։ Շուրջը մարդիկ գրազ էին գալիս, մտնում էին նավթի լամպերով թույլ լուսավորված սենյակը, դուրս գալիս, իսկ ինքը աչքերը չէր կտրում նեգրի ձեռքից, արմունկից ու դեմքից։ Առաջին ութ ժամն անցնելուց հետո դատավորներն սկսել էին չորս ժամը մեկ փոխարինել իրար, որպեսզի քնեն։ Երկու հակառակորդների եղունգների տակից արյուն էր ծորում, իսկ նրանք շարունակում էին նայել միմյանց աչքերին, ձեռքին ու արմունկին։ Գրազ բռնած մարդիկ մտնում էին սենյակ, դուրս գալիս, նստում էին պատերի մոտի բարձր աթոռներին ու սպասում վախճանին։ Փայտե պատերը բաց կապույտ էին ներկված, և լամպերը ստվեր էին գցում նրանց վրա։ Նեգրի ստվերը հսկայական էր ու երերում էր պատի վրա, երբ քամին տարուբերում էր լամպերը։

Ամբողջ գիշերը գերազանցությունն անընդհատ անցել էր մեկից մյուսին. նեգրին ռոմ էին խմեցնում ու վառում սիգարետները։ Ռոմ խմելուց հետո նեգրը հուսահատ ճիգ էր գործադրում և մի անգամ կարողացավ ճկել ծերունու ձեռքը համարյա երեք մատնաչափ, իսկ այն ժամանակ նա ծեր չէր ու կոչվում էր Սանտյագո El Campeon։ Բայց ծերունին նորից ուղղեց ձեռքը։ Դրանից հետո նա այլևս չկասկածեց, որ հաղթեց նեգրին, որը լավ տղա էր և անվանի ուժեղ։ Լուսաբացին, երբ ներկաներն սկսեցին պահանջել, որ դատավորը հայտարարի ոչ֊ոքի, իսկ սա ուսերն էր թոթվում, ծերունին հանկարծ լարեց իր բոլոր ուժերը և սկսեց նեգրի ձեռքը ճկել ավելի ու ավելի ցած, մինչև որ սեղմվեց սեղանին։ Մենամարտը սկսվեց կիրակի առավոտ և վերջացավ երկուշաբթի առավոտ։ Մասնակիցներից շատերը պահանջում էին ընդունել ոչ֊ոքի, որովհետև ժամանակն էր աշխատանքի դուրս գալու նավահանգստում, որտեղ նրանք ածուխ էին բեռնում Հավանայի ածխային ընկերության համար և կամ թե պարկերով շաքար։ Եթե այդ հանգամանքը չլիներ, ամենքն էլ կուզեին մրցումը հասցնել վախճանին։ Սակայն ծերունին հաղթեց և հաղթեց ավելի շուտ, քան թե բեռնակիրները աշխատանքի կգնային։

Այնուհետև երկար ժամանակ Չեմպիոն էին անվանում նրան, իսկ գարնանը նա հնարավորություն տվեց նեգրին հատուցում ստանալու։ Բայց գրազի գումարներն արդեն այնքան բարձր չէին, և նա երկրորդ անգամ էլ հեշտությամբ հաղթեց, որովհետև սիենֆուեգոսցի նեգրի հավատն իր ուժի հանդեպ արդեն խորտակվել էր առաջին մրցության ժամանակ։ Հետո Սանտյագոն մի քանի մրցումների էլ մասնակցեց ու շատ չանցած՝ թողեց այդ գործը։ Նա հասկացավ, որ եթե շատ ուզենա, ապա պատահած հակառակորդին կհաղթի, ու եզրակացրեց, որ այդպիսի մենամարտերը վնասակար են իր աջ ձեռքին, որը պետք է ձուկ որսալու համար։ Մի քանի անգամ փորձեց մրցել ձախ ձեռքով։ Սակայն ձախ ձեռքը միշտ դավում էր, չէր ուզում ենթարկվել իրեն, ինքն էլ նրան չէր վստահում։

«Արևը հիմա լավ կայրի նրան,— մտածեց նա։— Այլևս նա չի համարձակվի ի հեճուկս ինձ կարկամել, միայն թե գիշերը խիստ ցուրտ կլինի։ Կուզենայի իմանալ, թե ինչ է նախապատրաստել ինձ համար այս գիշերը»։

Նրա գլխավերևով թռավ Մայամի գնացող մի սավառնակ, և ծերունին տեսավ, թե ինչպես սավառնակի ստվերը վախեցրեց ու օդ բարձրացրեց թռչող ձկների մի ամբողջ վտառ։

— Քանի որ այստեղ այսքան շատ թռչող ձուկ կա, ապա մոտերքում թյունիկ էլ պետք է լինի,— ասաց նա և մեջքն ավելի ուժգին դիմահարեց պարանին՝ ստուգելով, թե չի՞ կարելի գոնե մի քիչ մոտ քաշել ձկանը։ Սակայն շուտով հասկացավ, որ անկարելի է դա, որովհետև պարանը կրկին թրթռաց լարի պես՝ սպառնալով կտրվել, ու ջրի կաթիլներ ոստոստեցին նրա վրա։ Նավակը դանդաղակի լողում էր առաջ, և ծերունին աչքերով ուղեկցեց սավառնակին, մինչև որ սա չքվեց։

«Երևի ինքնաթիռից ամեն ինչ խիստ տարօրինակ է երևում,— մտածեց նա։— Հետաքրքիր է՝ ի՞նչ տեսք ունի ծովն այդ բարձունքից։ Այդտեղից նրանք կարող էին հիանալի տեսնել իմ ձուկը, եթե այդքան բարձրից չթռչեին։ Կուզենայի ես դանդաղ֊դանդաղ թռչել երկու հարյուր գրկաչափ բարձրությունից, որպեսզի վերևից նայեի իմ ձկանը։ Երբ նավարկում էի կրիաներ որսալու համար, երբեմն բարձրանում էի կայմի ծայրը և նույնիսկ այդտեղից կարողանում էի բավական շատ բան տեսնել։ Այդտեղից թյունիկն ավելի կանաչ է երևում, և կարելի է նշմարել նրա մանուշակագույն շերտերն ու բծերը, տեսնել, թե ինչպես է լողում ամբողջ վտառը։ Ինչո՞ւ բոլոր արագընթաց ձկները, որոնք լողում են մութ խորքերում, մանուշակագույն մեջք ունեն, հաճախ էլ նույն գույնի շերտեր ու բծեր։ Չէ՞ որ թյունիկը կանաչ երևում է միայն, իսկ իրականում ոսկեթույր է։ Բայց երբ շատ է քաղցած ու կեր է փնտրում, կողերին էլ մանուշակագույն շերտեր են առաջանում, ինչպես մեռլանինն է։ Մի՞թե դա չարանալուց է, բայց գուցեև այն պատճառով, որ սովորականից ավելի արագ է լողում»։

Մութն ընկնելուց քիչ առաջ, երբ նրանք անցան այն մեծ կղզյակի մոտով, որտեղ սարգոսյան ջրիմուռները բարձրացել ու ճոճվում էին թեթև ալիքից, ասես օվկիանոսը ինչ֊որ մեկի հետ գրկախառնվել էր դեղին վերմակի տակ, փոքրիկ կարթի վրա թյունիկ ընկավ։ Ծերունին տեսավ նրան, երբ նա ոստյուն գործեց օդում արևի վերջին ճառագայթներից ոսկու պես վետվետալով, սարսափից երկծալ ծռվելով և լողաթևերը մոլեգնորեն թափահարելով օդում։ Նա նորից ու նորից էր ոստոստում իսկական լարախաղացի նման, իսկ ծերունին փոխադրվեց նավախելի մոտ, նստեց ու մեծ պարանը աջ ձեռքով և արմունկով պահած՝ ձախով հանեց թյունիկը՝ ձախ ոտքը սեղմելով դուրս քաշված թելի վրա։ Երբ թյունիկն ուղիղ նավակի մոտ էր և այս ու այն կողմ նետվելով՝ հուսահատ մաքառում էր, ծերունին կռացավ նավակողի վրայով ու նավակ քաշեց վառ ոսկենման, մանուշակագույն նախշեր ունեցող ձուկը։ Թյունիկի երախը կարթի խայթից ջղաձգորեն սեղմվում էր, իսկ երկար, տափակ մարմինը, գլուխն ու պոչը բախվում էին նավակի հատակին, մինչև որ ծերունին խփեց նրա ոսկեվառ գլխին, և նա ցնցվելուց հետո հանդարտվեց։

Ծերունին ձուկը հանեց կարթից, նորից սարդիններ ամրացրեց վրան ու գցեց ծով։ Դրանից հետո դանդաղորեն փոխադրվեց ցռուկը։ Նա լվաց ձախ ձեռքը, շալվարի վրա սրբեց, ծանր պարանը աջ ուսից տեղափոխեց ձախը ու լվաց աջ ձեռքը՝ հետևելով հանդերձ, թե ինչպես է արևն իջնում օվկիանոսի մեջ, և ինչ թեքությամբ է մեծ պարանը ձգվում ծով։

— Ամեն ինչ առաջվա պես է,— ասաց նա։ Սակայն ձեռքը մտցնելով ջուրը՝ նկատեց, որ նավակի շարժումը խիստ դանդաղել է։— Զույգ թիերն իրար կապեմ ու ամրացնեմ խելի լայնքով, որպեսզի գիշերը արգելակեն նավակը,— ասաց նա։— Այս ձուկը ամբողջ գիշերվա համար ուժ կունենա։ Նմանապես և ես։

«Կարծես ավելի լավ կլինի, եթե թյունիկի փորը քիչ հետո մաքրեմ,— մտածեց նա,— որպեսզի ամբողջ արյունը չհոսի։ Մի փոքր կսպասեմ, հետո կանեմ դա և իսկույն էլ թիերը կկապեմ, որպեսզի արգելակեն նավակը։ Ավելի լավ է առայժմ չանհանգստացնեմ ձկանը, մանավանդ արևի մայր մտնելու ժամանակ։ Մայրամուտը վատ է ազդում ամեն տեսակ ձկան վրա»։

Նա, ձեռքը քամուն դեմ անելով, չորացրեց, ապա պարանը բռնելով՝ թույլ տվեց ձկանը կիպ մոտենալ փայտե կողվածքին՝ այդպիսով դիմահարությունն իր մարմնից փոխադրելով նավակի վրա։

«Էլի մի բան սովորեցի,— մտածեց նա։— Առայժմ գիտեմ, թե ինչպես պետք է վարվեմ նրա հետ։ Բացի դրանից, չի կարելի մոռանալ, որ նա բան չի կերել խայծը կուլ տալուց հետո, այնինչ խոշոր ձուկ է ու հսկայական կերի կարիք ունի։ Ես ինքս մի ամբողջ թյունոս կերա։ Վաղն էլ թյունիկ կուտեմ։— Ծերունին թյունիկն անվանում էր dorado։— Հավանորեն մի կտորը կուտեմ այն ժամանակ, երբ մաքրեմ փորը։ Թյունիկն ուտելը ավելի դժվար է, քան թյունոսը։ Բայց աշխարհում ոչ մի բան հեշտ չի արվում»։

— Ինչպե՞ս ես զգում քեզ, ա՛յ ձուկ,— հարցրեց նա բարձրաձայն։— Ինքս ինձ լավ եմ զգում։ Ձախ ձեռքս լավացավ, ուտելիքս էլ բավական է ամբողջ գիշերվա ու ցերեկվա համար։ Դե լա՜վ, քաշի՛ր նավակս, ա՛յ ձուկ։

Ծերունին բնավ էլ այնքան լավ չէր զգում իրեն, որովհետև այն ցավը, որ թոկն էր առաջացնում մեջքի վրա, չէր դադարում ցավ լինելուց և վերածվել էր խուլ ճմլկոտումի, իսկ դա անհանգստացնում էր նրան։ «Ավելի վատ բաներ էլ են պատահել ինձ,— մխիթարում էր նա իրեն։— Ձեռքս շատ թեթև է վիրավորված, մյուսն էլ կարկամումից այլևս չի փետացել։ Ոտքերս լավ են։ Եվ ուտելիքի տեսակետից էլ իմ վիճակը շատ ավելի լավ է, քան ձկանը»։

Գ