Changes

Ոճիր և պատիժ, Առաջին մաս

Ավելացվել է 138 695 բայտ, 18:22, 15 Ապրիլի 2015
Համարյա ամբողջ ժամանակվա ընթացքում, երբ կարդում էր Ռասկոլնիկովը, նամակի հենց սկզբից նրա դեմքը թրջված էր արցունքներով, բայց երբ վերջացրեց, դեմքը գունատ էր, ջղաձգությունից ծռմռված, ու ծանր, մաղձոտ, ցասումնալից Ժպիտը գալարվում էր շուրթերի վրա։ Նա գլուխը դրեց իր բարակ ու քրքրված բարձին ու մտածում էր, երկար մտածում։ Ուժգին բաբախում էր սիրտը, և ուժգնորեն ալեկոծվում էին նրա մտքերը։ Վերջապես, նրան հեղձուցիչ ու նեղ թվաց այդ դեղին խցիկը, որը պահարանի կամ սնդուկի էր նման։ Հայացքն ու միտքը լայնարձակություն էին տենչում։ Նա վերցրեց գլխարկը ու դուրս եկավ՝ այս անգամ արդեն չվախենալով սանդուղքի վրա որևէ մեկին հանդիպելուց, նա այդ մոռացավ։ Վ... պողոտայով նա քայլեց դեպի Վասիլևսկի կղզին, կարծես գործի էր շտապում, բայց ըստ իր սովորության, գնում էր ճանապարհը չնկատելով, քթի տակ շշնջալով, նույնիսկ լսելի ձայնով խոսում էր ինքն իր հետ, որով խիստ զարմացնում էր անցորդներին։ Շատերը նրան հարբածի տեղ էին դնում։
 
 
== IV ==
 
Մոր նամակը տանջեց նրան։ Բայց ամենագլխավոր, հիմնական խնդրի վերաբերյալ նրա մեջ ոչ մի կասկած չեղավ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա կարդում էր նամակը։ Նրա գլխի մեջ որոշված էր գործի ամենագլխավոր էությունը, ու որոշված էր վերջնականապես. «Քանի ես կենդանի եմ, այդ ամուսնությունը չի լինի, և թող գրողի ծոցը գնա պարոն Լուժինը»։
 
«Որովհետև այդ բանը ակներև է», փնթփնթում էր նա քթի տակ՝ ժպտալով և նախապես բարկությամբ ճաշակելով իր որոշման հաջողությունը։ «Ոչ, մայրիկ, ոչ Դունյա, դուք չեք կարող ինձ խաբել... Եվ դեռ ներողություն էլ են խնդրում, որ ինձնից խորհուրդ չեն հարցրել և առանց ինձ վճռել են գործը։ Ա՛յդ էր պակաս։ Կարծում են, թե հիմա այլևս չի կարելի նրանից կտրել կապը, տեսնենք, կարելի՞ է, թե չի կարելի։ Ա՜յ քեզ հիմնական պատճառաբանություն, ասում են՝ «Այնպիսի գործունյա մարդ է Պյոտր Պետրովիչը, այնպիսի գործունյա մարդ, որ չի կարող այլ կերպ ամուսնանալ, քան փոստային կառքում, համարյա թե երկաթուղով գնալիս»։ Ոչ, Դունեչկա, ամեն ինչ տեսնում եմ ու գիտեմ, թե ինչի մասին ես ինձ հետ ''շատ'' խոսելու, նաև գիտեմ, թե ամբողջ գիշեր ինչի մասին էիր մտածում՝ քայլելով սենյակում, ու ինչի մասին էիր մտածում Կազանի աստվածամոր առջև, որ դրված է մայրիկի ննջարանում։ Գողգոթա ելնելը ծանր է։ Հըմ... Ուրեմն արդեն վերջնականապես որոշված է, ա՛յ, Ավդոտյա Ռոմւսնովնա, բարեհաճում եք ամուսնանալ գործունյա և խելամիտ մարդու հետ, որը ունի իր կապիտալը (''արդեն'' իր կապիտալն էլ ունի, դա ավելի սոլիդ, պատկառելի է), երկու տեղ է ծառայում և համամիտ է մեր նորագույն սերունդների համոզմունքներին (ինչպես գրում է մայրիկը) ու «կարծես թե բարի է» ինչպես ասել է ինքը Դունեչկան։ Այդ ''կարծես թե''-ն ամենից հիանալի է. և հենց այդ Դունեչկան, հենց այդ ''կարծես թե''-ով մարդու է գնում... Հիանալի՜ է, հիանալի՜ է»։
 
«... Սակայն հետաքրքիր է, թե մայրիկը ինչի՞ համար է ինձ գրել «նորագույն սերունդների» մասին, արդյո՞ք անձնավորությանը բնութագրելու համար, թե՞ պ. Լուժինի օգտին ինձ բարեհաճ դարձնելու հետագա նպատակով։ Օ, խորամանկնե՜ր։ Հետաքրքիր կլիներ պարզաբանել նաև մի հանգամանք, նրանք երկուսն էլ միմյանց հետ որչա՞փ անկեղծ են եղել այն օրը և այն գիշեր ու հետագա ամբողջ ժամանակվա ընթացքում։ Արդյո՞ք նրանց մեջ բոլոր ''խոսքերը'' շիտակ են ասվել, թե՞ երկուսն էլ հասկացել են, որ թե մեկի և թե մյուսի սրտում ու մտքերում միևնույն բանն է, ուրեմն կարիք չկա ամեն ինչ ասել և իզուր տեղը բերաններից խոսք թռցնել։ Հավանորեն դա մասամբ այդպես էլ եղել է. նամակից երևում է, որ այդ մարդը ''մի քիչ'' խստաբարո է թվացել մայրիկին, ու միամիտ մայրիկը իր դիտողություններով դիմել է աղջկան։ Սա էլ, իհարկե, բարկացել է ու «սրտնեղելով պատասխանել»։ Էլ ինչպես չէ, ո՞վ չի բարկանա, երբ առանց միամիտ հարցերի էլ բանը հասկանալի է ու երբ որոշված է, որ էլ խոսելու հարկ չկա։ Եվ ի՛նչ է մայրիկը ինձ գրում. «Սիրիր Դունյային, Ռոդյա, իսկ նա քեզ իրենից ավելի շատ է սիրում». արդյո՞ք խղճի խայթը չէ, որ մայրիկին գաղտուկ տանջում է այն պատճառով, որ նա համաձայնվել է դստերը զոհաբերել որդուն։ «Դու մեր ապավենն ես, դու մեր ամեն ինչն ես»։ «Օ, մայրիկ...»։ Ցասումը ավելի ու ավելի էր ուժեղանում երիտասարդի մեջ, ու եթե այժմ պարոն Լուժինը հանդիպեր, երիտասարդը թերևս սպաներ նրան։
 
«Հըմ, այդ ճշմարիտ է,— շարունակեց նա՝ հետևելով իր գլխում պտտվող մտքերի մրրկին,— այդ ճշմարիտ է, որ «մարդուն պետք է մոտենալ աստիճանաբար ու զգուշությամբ, նրան ճանաչելու համար», սակայն պարոն Լուժինը ճանաչելի է։ Գլխավորն այն է, որ «գործունյա մարդ է և կարձես թե բարի է». հո կատակ չէ՞, իր վրա բեռ է վերցրել, մեծ սնդուկը իր հաշվին տեղ է հասցնում։ Էլ ինչպե՞ս բարի չէ։ Իսկ նրանք երկուսը, ''հարսնացուն'' ու մայրը, մուժիկ են վարձում, փսիաթով ծածկված սայլ նստում (ես հո այդպես էի գնում)։ Ոչինչ, չէ որ միայն իննսուն վերստ է, «այնուհետև երրորդ կարգի վագոնով հաջողությամբ տեղ կհասնենք», հազար վերստ է։ Ու խելամիտ բան է՝ ոտքերդ վերմակիդ համեմատ երկարացրու, բայց դուք, պ. Լուժին, ի՞նչ եք մտածում, չէ՞ որ նա ձեր հարսնացուն է... Դուք հո չէիք կարող չգիտենալ, որ մայրը ճանապարհի համար իր թոշակի հաշվին առաջուց փոխարինաբար փող է վերցնում։ Իհարկե, դուք այստեղ նկատի ունեք ընդհանուր առևտրական շրջանառությունը, երկուստեք շահավետ ձեռնարկումը հավասար փայերով, ուրեմն ծախսերն էլ կիսովի պետք է լինեն. աղուհացը միասին, իսկ թութունը առանձին, ըստ առածի։ Բայց այստեղ էլ գործունյա մարդը նրանց մի փոքր խաբել է, բեռը ավելի էժան է, քան նրանց ուղևորությունը, թերևս ձրի էլ գնա։ Նրանք երկուսն էլ այդ չե՞ն տեսնում, ինչ է, թե՞ դիտմամբ չեն նկատում։ Ու գո՛հ են, գո՛հ են։ Իսկ այդ միայն ծաղիկներն են, իսկական պտուղները հետո կլինեն։ Այստեղ ի՞նչն է կարևոր. այստեղ կարևոր է ոչ թե ժլատությունը, ոչ թե կծծիությունը, այլ այդ բոլորի ''երանգը''։ Չէ՞ որ դա ամուսնությունից հետո գալիք երանգն է, մարգարեություն է... Հապա մայրիկը ինչո՞ւ է ուրախանում։ Նա ինչո՞վ պիտի գա Պետերբուրգ, երեք ռուբլով կամ երկու «թղթե մանեթանոցով», ինչպես այն... պառավն է ասում... հըմ, նա ինչո՞վ պիտի ապրի Պետերբուրգում, ինչի՞ վրա է հույս դրել։ Չէ՞ որ նա ինչ-որ պատճառներով կարողացել է գլխի ընկնել, որ ամուսնությունից հետո, նույնիսկ սկզբնական ժամանակամիջոցում ''չպետք'' է միասին ապրեն։ Հաճելի մարդը երևի այստեղ բերանից խոսք է թռցրել, իրեն ճանաչել է տվել, թեև մայրիկը դրանից բոլորովին ձեռք է քաշում։ «Ինքս կհրաժարվեմ», գրում է նա։ Ուրեմն ի՞նչ, ո՞ւմ վրա է հույս դնում. մի՞թե հարյուր քսան ռուբլի թոշակի վրա, որից պետք է դուրս գալ Աֆանասի Իվանովիչին տալիք պարտքը։ Նա այնտեղ ձմեռային գլխաշորեր է գործում, թևնոցներ ասեղնագործում, պառավական աչքերը փչացնում։ Բայց չէ՞ որ գլխաշորերը տարեկան ընդամենը մի քսան ռուբլի են ավելացնում հարյուր քսան ռուբլուն, դա ինձ հայտնի է։ Նշանակում է, այնուամենայնիվ պարոն Լուժինի ազնիվ զգացմունքների վրա են հույս դնում։ Իբր թե «ինքը կառաջարկի, կխնդրի»։ Բարո՜վ վայելես։ Հըմ, միշտ էլ այդպես է լինում շիլլերյան այդ սքանչելի հոգիների բանը, մինչև վերջին մոմենտը մարդուն զարդարում են սիրամարգի փետուրներով, մինչև վերջին մոմենտը հույս են դնում լավի վրա, իսկ վատը աչքաթող են անում, ու թեև նախազգում են մեդալի հակառակ կողմը, բայց ոչ մի կերպ իրենք իրենց կանխավ չեն ասում իսկական խոսքը. հենց միայն մտածելը տհաճություն է նրանց համար, ճշմարտությունից իսպառ ձեռք են քաշում այնքան ժամանակ, մինչև որ գունազարդված մարդը իրենց հիմար դրության մեջ է գցում։ Հետաքրքիր է, թե արդյոք շքանշաններ ունի՞ պարոն Լուժինը. գրազ եմ գալիս, որ կրծքին Աննայի շքանշան է կախում, այդ անում է կապալառուների և վաճառականների մոտ տրվող ճաշերի ժամանակ։ Թերևս իր հարսանիքին էլ կախ տա։ Սակայն, թող գնա գրողի ծոցը»։
 
«... Էհ, թող մայրիկը այդպես վարվի, աստված նրա հետ, նա այդպես է, հապա Դունյա՞ն։ Դունեչկա, սիրելիս, ես հո ճանաչում եմ ձեզ։ Դուք հո քսան տարեկան էիք այն ժամանակ, երբ մենք վերջին անգամ տեսնվեցինք. ես արդեն հասկացել եմ ձեր բնավորությունը։ Մայրիկը ահա գրում է, որ «Դունեչկան շատ բան կարող է տանել»։ Ես այդ գիտեի։ Ես արդեն երկու և կես տարի առաջ այդ գիտեի, ու այն ժամանակներից երկու և կես տարի այդ մասին էի մտածում, հենց այն մասին, որ «Դունեչկան շատ բան կարող է տանել»։ Եթե կարող է տանել պարոն Սվիդրիգայլովին, բոլոր հետևանքներով հանդերձ, ուրեմն իսկապես որ շատ բան կարող է տանել։ Իսկ հիմա մայրիկի հետ միասին երևակայել եք, թե կարելի է տանել նաև պարոն Լուժինին, որը թեորիա է շարադրում, թե ավելի լավ է կին առնել աղքատ ընտանիքից և այդպիւավ նրան բարերարություն անել, այն էլ շարադրում է համարյա առաջին տեսակցության ժամանակ։ Լավ, ենթադրենք թե նա «բերանից խոսք է թռցրել», թեպետև խելամիտ մարդ է (այնպես որ, գուցե ամենևին էլ խոսք չի թռցրել, այլ հատկապես ցանկացել է շուտ բացատրվել), իսկ հապա Դունյա՞ն, Դունյա՞ն, չէ՞ որ նրա համար պարզ է, թե ինչ մարդ է դա, չէ՞ որ ապրելու է նրա հետ։ Դունյան միայն սև հացով ու ջրով կսնվի, բայց իր հոգին չի ծախի, իր բարոյական ազատությունը կոմֆորտով չի փոխարինի, ամբողջ Շլեզվիգ-Հոլշտեյնով էլ չի փոխարինի, էլ ո՞ր մնաց պարոն Լուժինը։ Ոչ, որքան ես գիտեմ, Դունյան այդպես չի եղեղ, և... դե, իհարկե, հիմա էլ չի փոխվել... Ի՞նչ ասել կուզի, ծանր են Սվիդրիգայլովները։ Ծանր է երկու հարյուր ռուբլու համար ամբողջ կյանքում նահանգներով մեկ թրևել դաստիարակչուհու պարտականությամբ, բայց և այնպես ես գիտեմ, որ իմ քույրը ավելի շուտ կգերադասի լինել այնպիսի վիճակում, ինչպես նեգրը պլանտատորի մոտ, կամ ինչպես լատիշը մերձբալթյան գերմանացու մոտ, քան թե կստորացնի իր հոգին ու բարոյական զգացմունքը, կապվելով այնպիսի մարդու հետ, որին չի հարգում և որի հետ անելիք չունի— չի ստորացնի երբեք, թեկուզև անձնապես տուժի դրանից։ Եվ եթե պարոն Լուժինը նույնիսկ ամբողջովին զուտ ոսկի կամ միակտուր բրիլիանտ լինի, այդ դեպքում էլ քույրս չի համաձայնի դառնալ պարոն Լուժինի օրինական հարճը։ Հապա ինչո՞ւ է այժմ համաձայնում։ Ինչո՞ւմն է բանը, ինչո՞վ է դա բացատրվում։ Բանը պարզ է. իրեն համար, իր բարեհարմարության համար, նույնիսկ մահից ազատվելու համար չի ծախվի, իսկ ուրիշի համար կծախվի։ Սիրելի, պաշտելի մարդու համար կծախվի. ահա թե որն է գործի բուն էությունը, եղբոր համար, մոր համար իրեն կծախի, ամեն ինչ կծախի։ Օ, այստեղ մենք հարկավոր դեպքում մեր բարոյական զգացմունքն էլ կխեղդենք, ազատությունը, հանգստությունը, նույնիսկ խիղճը, ամեն, ամեն ինչ հին իրերի վաճառքի շուկա կտանենք։ Թող կորչի կյանքը, միայն թե մեր այդ սիրեցյալ էակները երջանիկ լինեն։ Դեռ ավելին, մեր սեփական կազուիստիկան կմոգոնենք, ճիզվիտներից կսովորենք ու անշուշտ ժամանակավորապես մենք մեզ կհանգստացնենք, կհամոզենք մեզ, որ այդպես էլ հարկավոր է, իրոք հարկավոր է բարի նպատակի համար։ Մենք այդպես ենք որ կանք, ու ամեն ինչ պարզ է ցերեկվա լույսի պես։ Պարզ է, որ այստեղ ոչ այլ ոք, եթե ոչ Ռոդիոն Ռոմանովիչ Ռասկոլնիկովը սովորական տիպ է և առաջին պլանի վրա է։ Էլ ինչպե՞ս չէ, պարոն Լուժինը կարող է նրան երջանիկ դարձնել, պահել համալսարանում, կոմպանիոն դարձնել գրասենյակում, ապահովել նրա ամբողջ բախտը. թերևս Ռասկոլնիկովը հետագայում հարուստ, պատվավոր, հարգված մարդ դառնա, գուցե և փառապանծ մարդու մահով մեռնի։ Հապա մա՞յրը։ Բայց այստեղ հո առկա է Ռոդյան, անգին Ռոդյան, առաջնեկը։ Էլ ինչպե՞ս այդպիսի առաջնեկի համար չզոհաբերել թեկուզ այդպիսի աղջկան։ Օ, սիրելի ու անիրավացի սրտեր։ Եվ ի՞նչ, այստեղ մենք թերևս Սոնեչկայի վիճակից էլ չհրաժարվենք։ Սո՛նեչկա, Սո՛նեչկա Մարմելադովա, հավերժական Սոնեչկա, քանի դեռ կա աշխարհը։ Զոհաբերությունը, զոհաբերությունը արդյո՞ք լիովին չափել եք դուք, երկուսդ։ Արդյո՞ք այդպես է։ Ուժից վեր չէ՞։ Օգտակա՞ր է։ Խելամի՞տ է։ Արդյոք դուք գիտե՞ք, Դունեչկա, որ Սոնեչկայի վիճակը ոչնչով վատ չէ պարոն Լուժինի ապագա կնոջ վիճակից։ «Այստեղ սեր չի կարող լինել»,— գրում է մայրիկը։ Իսկ եթե սիրուց բացի հարգանք էլ չկա, այլ ընդհակառակը, արդեն կա զզվանք, արհամարհանք, նողկանք, այդ դեպքում ի՞նչ կլինի։ Այդ դեպքում դուրս է գալիս, որ ուրեմն դարձյալ հարկ կլինի ''մաքրություն պահպանել''։ Ո՞նց է, այդպես չէ՞։ Հասկանո՞ւմ եք դուք, հասկանո՞ւմ եք արդյոք, թե ինչ է նշանակում սույն մաքրությունը։ Հասկանո՞ւմ եք դուք, որ Լուժինի մաքրությունը նույնն է, ինչ որ Սոնեչկայի մաքրությունը, դուցե և նույնիսկ ավելի վատ է, ավելի գարշելի, ստոր, որովհետև դուք, Դունեչկա, հաշվի եք առնում ճոխ կոմֆորտը, իսկ այնտեղ խնդիրը հենց սովամահության է վերաբերում։ «Թանկ, թանկ արժե սույն մաքրությունը, Դունեչկա»։ Էհ, թե որ հետո ձեր ուժը չպատի, կզղջա՞ք։ Որքա՜ն վիշտ, տխրություն, անեծքներ, բոլորից թաքցրած արցունքներ կլինեն, որովհետև դուք հո Մարֆա Պետրովնա չե՞ք։ Իսկ մայրդ այն ժամանակ ի՞նչ վիճակում կլինի։ Չէ՞ որ նա հիմա էլ անհանգիստ է, տանջվում է, իսկ այն ժամանակ ի՞նչ կլինի, երբ նա ամեն ինչ պարզ տեսնի։ Հապա իմ վիճա՞կը... Հիրավի, դուք այդ ի՞նչ եք մտածել իմ մասին։ Ես չեմ ուզում ձեր զոհաբերությունը, Դունեչկա, չեմ ուզում, մայրիկ։ Այդ չի լինի, քանի ես կենդանի եմ։ Չի լինի, չի՛ լինի, չեմ ընդունում»։
 
Նա հանկարծ ուշքի եկավ ու կանգ առավ։
 
— Չի՞ լինի։ Իսկ դու ի՞նչ կանես, որպեսզի այդ չլինի։ Կարգելե՞ս։ Իսկ ի՞նչ իրավունք ունես։ Քո հերթին ի՞նչ կարող ես նրանց խոստանալ, որ այդպիսի իրավունք ունենաս։ Ամբողջ բախտդ, ամբողջ ապագադ նրանց կնվիրես, երբ ''ավարտես դասընթացը և պաշտո՞ն գտնես''։ Մենք այդ լսել ենք, բայց արդյո՞ք այդպես կլինի։ Իսկ հիմա՞։ Չէ՞ որ այստեղ հարկավոր է հենց հիմա որևէ բան անել, դու այդ հասկանո՞ւմ ես։ Իսկ դու հիմա ի՞նչ ես անում։ Հենց նրանց ես պլոկում։ Չէ՞ որ նրանք փողը ճարում են հարյուր ռուբլիանոց թոշակի և պարոնայք Սվիդրիգայլովների գրավականի հաշվին։ Ավիդրիգայլովներից, Աֆանասի Իվանովիչ Վախրուշինից ինչո՞վ ես նրանց պաշտպանելու, ապագա միլիոնատեր, նրանց բախտը տնօրինող Զևս։ Տասը տարուց հետո՞։ Բայց ախր տասը տարում մայրդ կկուրանա գլխաշորեր գործելուց, թերևս նաև արցունքներից. կհյուծվի պասից, իսկ քո՞ւյրդ։ Հապա մտածիր, թե քրոջդ ինչ կարող է պատահել տասը տարուց հետո կամ այս տասը տարում։ Կռահեցի՞ր»։
 
Այսպես նա իրեն տանջում, գրգռում էր այդ հարցերով, նույնիսկ ինչ֊որ հաճույքով։ Սակայն այդ բոլոր հարցերը ոչ թե հանկարծակի, նոր էին, այլ հին, վաղուցվա, ցավոտ։ Դրանք արդեն վաղուց սկսել էին տանջել նրան ու հոշոտել էին իր սիրտը։ Վաղուց ի վեր նրա մեջ սկզբնավորվել էր հիմիկվա այդ ամբողջ թախիծը, աճել, կուտակվել էր ու վերջին ժամանակներում հասունացել ու կենտրոնացել՝ ընդունելով զարհուրելի, վայրի ու ֆանտաստիկ հարցի ձև, որը խոշտանգել էր նրա սիրտն ու միտքը, ու լուծում էր պահանջում։ Իսկ այժմ մոր նամակը հանկարծ կայծակի պես խփեց նրան։ Պարզ է, որ հիմա հարկավոր էր ոչ թե թախծել, ոչ թե պասսիվորեն տանջվել և միայն դատողություններ անել հարցերի անլուծելիության մասին, այլ անպայման որևէ բան անել, այն էլ հենց այժմ, որքան կարելի է շուտ։ Ինչ կերպ էլ լինի, պետք է որոշել գեթ որևէ բան անել, կամ...
 
«Կամ բոլորովին հրաժարվել կյանքից,— հանկարծ մոլեգնաբար ճչաց նա,— առմիշտ հնազանդվել բախտին, ինչպես որ այն կա, ու ամեն ինչ խեղդել իմ մեջ՝ հրաժարվելով գործելու, ապրելու և սիրելու ամեն մի իրավունքից»։
 
«Հահասկանո՞ւմ եք դուք արդյոք, հասկանո՞ւմ եք, հարգելի պարոն, թե ինչ է նշանակում, երբ այլևս գնալու տեղ չի չինում»,— հանկարծ հիշեց նա Մարմելադովի երեկվա հարցը. «որովհետև հարկավոր է, որ ամեն մարդ կարողանա գեթ մի որևէ տեղ գնալ»...
 
Հանկարծ նա ցնցվեց, մի միտք, որ նույնպես երեկվանն էր, անցավ նրա գլխով։ Բայց նա ցնցվեց ոչ այն պատճառով, որ անցավ այդ միտքը։ Նա հո գիտեր, նա ''նախազգում'' էր, որ դա անպայման «կանցնի», և արդեն սպասում էր դրան, ասենք, այդ միտքը ամենևին էլ երեկվանը չէր։ Բայց տարբերությունն այն էր, որ մի ամիս առաջ և դեռ երեկ այն միայն երազանք էր, իսկ հիմա... հիմա հանկարծ հայտնվեց ոչ թե իբրև երազանք, այլ մի ինչ֊որ նոր, ահարկու և իրեն բոլորովին անծանոթ ձևով, և նա հանկարծ ինքը այդ գիտակցեց... Նրա արյունը խփեց գլխին, ու աչքերը մթնեցին։
 
Նա հապճեպ նայեց շուրջը, նա ինչ-որ բան էր որոնում։ Ուզում էր նստել, ու նստարան էր փնտրում, այդ պահին նա անցնում էր Կ... բուլվարով։ Առջևից, հարյուր քայլ հեռավորությունից, նստարան էր երևում։ Նա որքան կարելի է արագ գնաց, բայց ճանապարհին նրան պատահեց մի փոքրիկ արկած, որը մի քանի րոպեով գրավեց նրա ամբողջ ուշադրությունը։
 
Նայելով նստարանին, նա իր առջևում քսան քայլ հեռավորությամբ գնացող մի կին նկատեց, նա սկզբում ոչ մի ուշադրություն չդարձրեց այդ կնոջ վրա, ինչպես և մինչ այդ իր առջևում երևացող բոլոր առարկաների վրա։ Արդեն շատ անգամ էր պատահել, որ նա, օրինակ, գնացել էր տուն և բոլորովին չէր հիշել իր անցած ճանապարհը, ու արդեն սովորել էր այդպես քայլել։ Բայց առջևից գնացող կնոջ մեջ տարօրինակ և առաջին հայացքից աչքի ընկնող մի այնպիսի բան կար, որ երիտասարդը հետզհետե իր ուշադրությունը գամեց նրա վրա՝ սկզբում դժկամորեն և ասես սրտնեղելով, իսկ հետո ավելի ու ավելի ամուր։ Նա հանկարծ ուզեց հասկանալ, թե այդ կնոջ մեջ հատկապես ի՞նչն է տարօրինակ. նախ՝ այդ կինը, որ երևի օրիորդ էր շատ ջահել, չնայած շոգին, առանց հովանոցի էր, առանց ձեռնոցների, հերարձակ, ու քայլելիս մի տեսակ ծիծաղելիորեն թափահարում էր ձեռքերը։ Նա հագած էր թեթև գործվածքից («լաթերից») կարված մետաքսե զգեստ, որը նույնպես մի տեսակ շատ տարօրինակ էր նստել նրա վրա, կիսով չափ կոճկված չէր, ու ետևից, մեջքի վրա, յուբկան կապելու տեղում պատռված էր. մի ամբողջ ծվեն կախ էր ընկել ու երերվում էր։ Մերկ պարանոցը ծածկված էր փոքրիկ գլխաշորով, որը ծռվել ու կողքի էր ընկել։ Իբրև այդ ամենի լրացում, աղջիկը քայլում էր անհաստատ, սայթաքելով ու նույնիսկ ճոճվելով չորս կողմը։ Այս հանդիպումը, վերջապես, գրավեց Ռասկոլնիկովի ամբողջ ուշադրությունը, նա աղջկան մոտեցավ հենց նստարանի կողքին, իսկ աղջիկը, հասնելով նստարանին, այնպես էլ ընկավ դրա ծայրին, գլուխը դրեց թիկնակին ու փակեց աչքերը․ ըստ երևույթին չափազանց հոգնած էր։ Ուշադրությամբ նայելով նրան, Ռասկոլնիկովը իսկույն գլխի ընկավ, որ նա բոլորովին հարբած էր։ Տարօրինակ և օտարոտի էր այդ երևույթը։ Ռասկոլնիկովը նույնիսկ մտածեց, թե հո չի՞ սխալվում։ Նրա առջևումն էր բոլորովին ջահել, մոտ տասնվեց, գուցե և նույնիսկ միայն տասնհինգ տարեկան, փոքրիկ, շեկլիկ ու գեղեցիկ մի աղջիկ, որի դեմքը թունդ շիկնած էր ու կարծես մի փոքր ուռած։ Նա կարծես իսպառ անտարբեր էր դեպի իր շրջապատը. մի ոտքը գցել էր մյուսին և ավելի շատ պարզել, քան հարկավոր էր, ու ըստ բոլոր նշանների, համարյա բոլորովին չէր գիտակցում, որ ինքը գտնվում է փողոցում։
 
Ռասկոլնիկովը չէր նստում ու չէր ուզում հեռանալ, այլ տարակուսանքով կանգնել էր նրա առաջ։ Այդ բուլվարը միշտ էլ դատարկ է լինում, իսկ հիմա, ժամը երկուսին, այդպիսի շոգին այնտեղ համարյա ոչ ոք չկար։ Եվ սակայն մի կողմում, տասնհինգ քայլ հեռավորությամբ, բուլվարի ծայրում կանգ առավ մի պարոն, որը ըստ երևույթին շատ էր ուզում նույնպես մոտենալ աղջկան՝ ինչ֊որ նպատակներով։ Նա էլ հավանորեն աղջկան տեսել էր հեռվից ու հասել նրա ետևից, բայց Ռասկոլնիկովը խանգարեց նրան։ Պարոնը ցասկոտ հայացքներ էր նետում Ռասկոլնիկովի վրա, սակայն աշխատելով, որ վերջինս դրանք չնկատի, ու անհամբերությամբ սպասում էր իր հերթին, մինչև որ հեռանար նրան վրդովմունք պատճառող ցնցոտիավորը։ Բանը հասկանալի էր։ Այդ պարոնը մոտ երեսուն տարեկան էր, ամրակազմ, չաղ, կարմրաթուշ, վարդագույն շրթունքներով ու փոքրիկ բեղերով, և խիստ պճնամոլությամբ էր հագնված։ Ռասկոլնիկովը սարսափելի զայրացավ, նա հանկարծ ուզեց մի կերպ վիրավորել այդ ճարպակալած ֆրանտին։ Նա մի րոպեով թողեց աղջկան ու մոտեցավ պարոնին։
 
— Էյ, Սվիդրիգայլով, այստեղ ձեր ուզածն ի՞նչ է,— գոչեց նա, սեղմեց բռունցքները ու քմծիծաղ տվեց բարկությունից փրփրած իր շրթունքներով։
 
― Այդ ի՞նչ է նշանակում,— խստորեն հարցրեց պարոնը՝ գոռոզաբար զարմացած և կիտելով հոնքերը։
 
— Հեռացեք, այ թե ինչ։
 
— Ինչպե՛ս ես համարձակվում, սրիկա...
 
Եվ նա թափ առավ ձեռքին եղած փոկամտրակով։ Ռասկոլնիկովը բռունցքներով նետվեց նրա վրա, նույնիսկ հաշվի չառնելով, որ այդ ամրակազմ պարոնը կարող էր նրա պես երկուսին էլ գետնին գլորել։ Բայց այդ րոպեին ինչ֊որ մեկը ետևից բռնեց նրան, մի քաղաքապահ կանգնեց երկուսի միջև։
 
— Բավական է, պարոններ, մի՛ բարեհաճեք կռվել հասարակական վայրերում։ Դուք ի՞նչ եք ուզում, ո՞վ եք,― խիստ տոնով դիմեց նա Ռաակոլնիկովին՝ դիտելով նրա ցնցոտիները։
 
Ռասկոլնիկովը ուշադրությամբ նայեք նրան։ Քաղաքապահը զինվորի քաջակորով դեմք ուներ, բեղերը և այտամորուքը ճերմակած էին, նայվածքը՝ խելացի։
 
— Հենց դուք եք ինձ հարկավոր,— դոչեց Ռասկոլնիկովը՝ բռնելով նրա ձեռքերից։— Ես նախկին ուսանող եմ, Ռասկոլնիկով... Սա դուք էլ կարող եք իմանալ,— դիմեց նա պարոնին և ապա դարձյալ քաղաքապահին,— գնանք, ես ձեզ մի բան ցույց կտամ...
 
Ու բռնելով քաղաքապահի թևը, նրան տարավ դեպի նստարանը։
 
— Ահա, տեսեք, բոլորովին հարբած է, քիչ առաջ գալիս էր բուլվարով, ով գիտե թե ով է, բայց չի երևում, որ ընկած կանանցից լինի։ Ավելի ճիշտ, որևէ տեղ խմեցրել են ու խաբել... առաջին անգամ... հասկանո՞ւմ եք, հետո էլ փողոց են գցել։ Նայեցեք, թե ինչպես է պատառոտվել զգեստը, նայեքեք թե ինչպես է այն հագել, սակայն ոչ թե ինքն է հագել, այլ նրան հագցրել են, այն էլ տղամարդու անվարժ ձեռքերն են հագցրել։ Այդպես է երևում։ Իսկ հիմա նայեցեք այս կողմը, այս ֆրանտը, որի հետ ես այժմ կռվել էի ուզում, ինձ անծանոթ է, առաջին անգամն եմ նրան տեսնում, նա աչք է դրել այս հարբած, ուշքը կորցրած աղջկա վրա և հիմա շատ է ուզում մոտենալ ու իր ճանկը գցել սրան, տանել որևէ տեղ, քանի որ աղջիկը այդպիսի վիճակում է... Բանը անշուշտ այդպես է, հավատացեք, որ ես չեմ սխալվում։ Ես ինքս տեսա, թե նա ինչպես էր նայում ու հետամտում աղջկան, միայն թե ես խանգարեցի նրան, ու այժմ նա սպասում է, որ ես հեռանամ։ Հրեն, նա քիչ հեռացավ, կանգնեց ու իբր թե պապիրոս է փաթաթում..․ ի՞նչ անենք, որ աղջիկը նրա ձեռքը չընկնի ու նրան տուն ուղարկենք, դե մտածեցեք։
 
Քաղաքապահը վայրկենապես ամեն ինչ հասկացավ ու կռահեց։ Հաստ պարոնի դիտավորությունը, իհարկե, հասկանալի էր, մնում էր մտածել աղջկա մասին։ Պաշտոնյան կռացավ դեպի աղջիկը, մոտիկից զննելու համար, ու նրա դիմագծերը անկեղծ կարեկցություն արտահայտեցին։
 
— Ախ, որքան ցավալի է,— գլուխն օրորելով ասաց նա,— դեռ բոլորովին երեխա է։ Խաբել են, այդ ճիշտ է։ Լսեցեք, օրիոր՛դ, որտե՞ղ եք բարեհաճում ապրել,— դիմեց նա աղջկան։ Վերջինս բացեց հոգնած ու պղտորված աչքերը, բութ նայեց հարցնողին ու ձեռքի շարժմամբ հրաժարվեց պատասխանելուց։
 
— Լսեցեք,— ասաց Ռասկոլնիկովը քաղաքապահին,― ահա (նա խառնշտորեց գրպանը ու հանեց քսան կոպեկ․ այդ էլ գտնվեց), ահա կառք վերցրեք ու սրան տարեք իր հասցեով։ Հարկավոր է միայն, որ մենք իմանանք հասցեն։
 
— Օրիորդ, այ օրիորդ,— ասաց քաղաքապահը՝ ընդունելով փողը,— ես հիմա կառք կվերցնեմ ու ինքս կտանեմ ձեզ։ Ո՞ւր տանեմ, հը՞։ Որտե՞ղ եք բարեհաճում բնակվել։
 
— Հեռացիր... ձեռք չեն քաշում էլի․․․— փնթփնթաց աղջիկը ու դարձյալ ձեռքի շարժումով հրաժարվեց պատասխանից։
 
— Ախ, ախ, լավ չէ, ախր ամոթ է, օրիորդ, ինչպիսի՜ ամոթ։― Քաղաքապահը դարձյալ օրորեց գլուխը՝ աղջկան ամաչեցնելով, արտահայտելով իր ափսոսանքն ու զայրույթը։— Այ քեզ բան,— դիմեց նա Ռասկոլնիկովին ու դարձյալ հարևանցիորեն ոտքից գլուխ նայեց նրան։ Նա էլ տարօրինակ էր թվում քաղաքապահին, այդպիսի ցնցոտիներով է, բայց փող է տալիս։
 
— Դուք սրան որտե՞ղ գտաք,— հարցրեց նա Ռասկոլնիկովին։
 
— Ասում եմ ձեզ՝ հենց այստեղ, բուլվարամ. քայլում էր իմ առջևից, օրորվում։ Հենց որ հասավ այստեղ, ընկավ նստարանին։
 
— Ախ, ինչպիսի՜ խայտառակություն է հիմա սկսվել աշխարհում, պարոն։ Դեռ այդքան փոքր է, բայց արդեն հարբած է։ Խաբել են, այդպես է որ կա։ Տես, է՛, շորն էլ պատռված է... Ախ, ինչպի՜սի անառակություն է հիմա սկսվել... Գուցե թե աղքատ ազնվականներից լինի... Հիմա շատ են այդպիսիները։ Տեսքով ինչքա՜ն քնքուշ է, ոնց որ թե օրիորդ լինի,— ու քաղաքապահը դարձյալ կռացավ դեպի աղջիկը։
 
Գուցե նա էլ ուներ այդպիսի դստրիկներ, «ոնց որ թե քնքուշ օրիորդներ»՝ բարեկիրթների շարժուձևերով ու մոդայի ետևից ընկնելու ամեն տեսակ սովորություններով։
 
— Գլխավորն այն է, որ աղջիկը չընկնի այդ սրիկայի ձեռքը,— ասաց Ռասկոլնիկովը,— ախր ինչո՞ւ սրանից ձեռք չի քաշում։ Պարզ երևում է, թե ինչ է ուզում։ Տես, է՛, սրիկան չի էլ հեռանում։
 
Ռասկոլնիկովը բարձր էր խոսում և ուղղակի ձեռքով ցույց էր տալիս պարոնին։ Սա լսեց և ուզում էր դարձյալ բարկանալ, բայց միտքը փոխեց ու սահմանափակվեց լոկ արհամարհական հայացքով։ Այնուհետև դանդաղորեն էլի տասը քայլ հեռացավ ու դարձյալ կանգ առավ։
 
— Կարելի է թույլ չտալ, որ ընկնի նրա ձեռքը,— մտազբաղ պատասխանեց ենթասպան (քաղաքապահը)։— Միայն թե աղջիկը ասեր, թե իրեն ուր պետք է տանել, թե չէ... Օրիորդ, ա՛յ օրիորդ,— քաղաքապահը էլի կռացավ։
 
Աղջիկը հանկարծ բոլորովին բացեց աչքերը, ուշադրությամբ նայեց նրանց, կարծես թե ինչ֊որ բան հասկացավ, նստարանից վեր կացավ ու քայլեց դեպի այն կողմը, որտեղից եկել էր։ — Թյու, անամոթներ, ձեռք չեն քաշում,— ասաց նա՝ մի անգամ էլ թափ տալով ձեռքը։ Նա քայլեց արագ, առաջվա պես խիս՛տ ճոճվելով։ Ֆրանտը գնաց նրա ետևից, բայց ուրիշ ծառուղիով, աչքը չկտրելով նրանից։
 
― Մի անհանգստանաք, թույլ չեմ տա։— Կտրուկ ասաց երկարաբեղ քաղաքապահը ու քայլեց նրա ետևից։
 
— Է-է-հե՛, ինչպիսի անառակություն է հիմա սկսվել,— բարձրաձայն կրկնեց նա ու հոգոց հանեց։
 
Այդ րոպեին կարծես ինչ-որ մի բան խայթեց Ռասկոլնիկովին, մի ակնթարթում նրա հոգին ասես տակն ու վրա եղավ։
 
― Լսեք, է՛յ,— բղավեց նա բեղավորի ետևից։
 
Վերջինս ետ նայեց։
 
― Թողեք, է՛, ձեր ի՞նչ գործն է։ Թող նա զվարճանա (նա մատնացույց արեց ֆրանտին)։ Ձե՛զ ինչ։
 
Քաղաքապահը նայում էբ դժգոհությամբ, աչքերը չռած։ Ռասկոլնիկովը ծիծաղեց։
 
― Է֊է֊հե՛,― ասաց պաշտոնյան, ձեռքը թափ տվեց ու գնաց ֆրանտի ու աղջկա ետևից՝ Ռասկոլնիկովին կամ խելագարի տեղ դնելով, կամ մտածելով դրանից էլ ավելի վատ բան։
 
«Տարավ իմ քսան կոպեկը,— ցասկոտ փնթփնթաց Ռասկոլնիկովը՝ մնալով մենակ։— Դե թող այն պարոնից էլ վերցնի ու աղջկան թողնի նրա հետ, դրանով էլ գործը կվերջանա... էլ ինչո՞ւ ես փորձեցի օգնել աղջկան։ Ես ի՞նչ օգնող եմ։ Արդյո՞ք օգնելու իրավունք ունեմ։ Թող նրանք կենդանի կուլ տան միմյանց, ի՞նձ ինչ։ Եվ ինչպե՞ս համարձակվեցի տալ այդ քսան կոպեկը։ Մի՞թե դրանք իմն էին»։
 
Չնայած այդ տարօրինակ խոսքերին, նրա հոգեվիճակը խիստ ծանրացավ։ Նա նստեց նույն նստարանին։ Նրա մտքերը ցրված էին... Եվ առհասարակ այդ րոպեին նրա համար ծանր էր մտածել որևէ բանի մասին։ Նա կուզենար բոլորովին ընկնել մոռացության մեջ, ամեն ինչ մոռանալ, հետո արթնանալ ու ամեն ինչ նորից սկսել...
 
— Խեղճ աղջիկ,— ասաց նա՝ նայելով նստարանի ծայրին, ուր նստած էր եղել աղջիկը...— Ուշքի կգա, լաց կլինի, հետո էլ մայրը կիմանա... Սկզբում կդնքսի, հետո էլ ցավագին ու խայտառակ կերպով կթակի, թերևս կվռնդի... Իսկ եթե չվռնդի էլ, այնուամենայնիվ Դարյա Ֆրանցովնաները հոտը կառնեն, ու աղջիկս կսկսի դես-դեն ընկնել... Հետո իսկույն կգնա հիվանդանոց (ու միշտ էլ այդ են անում նրանք, որոնք ապրում են շատ պատվազգաց մայրերի մոտ և նրանցից ծածուկ անվայել բանով են զբաղվում), հետո էլ․․․ հետո էլ դարձյալ հիվանդանոց... գինի... օղետներ... ու էլի հիվանդանոց... երկու֊երեք տարուց հետո՝ խեղանդամ, և դա ընդամենը տասնիննը կամ տասնութ տարեկան հասակում... Մի՞թե ես այդպիսիներին չեմ տեսել։ Իսկ ինչո՞ւ էին նրանք այդ վիճակին հասնում․ դե հասնում էին, էլի... Թյու։ Էհ, թող այդպես լինի։ Ասում են՝ այդպես էլ պետք է։ Ասում են՝ ամեն տարի այդպիսի տոկոս պետք է գնա... ինչ-որ տեղ... գրողի ծոցը, երևի նրա համար, որպեսզի մյուսները զգաստանան ու նրանց խանգարող չլինի։ Տոկո՛ս։ Հիրավի, լավ խոսքեր էին դրանք, այնպե՜ս հանգստացուցիչ են, գիտական։ Ասված է՝ տոկոս, ուրեմն չպետք է անհանգստանալ։ Եթե այլ խոսք ասվեր, ապա թերևս անհանգստություն առաջանար։ Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե Դունեչկան որևէ կերպ այդ տոկոսի մեջ ընկնի... Մեկ կամ մյուս տոկոսի մեշ․․․
 
«Իսկ ես ո՞ւր եմ գնում,— հանկարծ մտածեց նա։ — Տարօրինակ է։ Ախր ես ինչ֊որ բանի համար էի գնում։ Հենց որ նամակը կարդացի, ճանապարհ ընկա... Գնում էի Վասիլևսկի կղզին, Ռազումիխինի մոտ, ահա թե ուր, հիմա... հիշում եմ։ Սակայն ինչի՞ համար։ Ի՞նչ կերպ գլխումս ծագեց հենց այժմ Ռազումիխինի մոտ գնալու միտքը։ Սա ուշագրավ է»։
 
Նա զարմանում էր իր վրա։ Ռազումիխինը նրա առաջվա համալսարանական ընկերներից մեկն էր։ Ուշագրավ է, որ Ռասկոլնիկովը գտնվելով համալսարանում, գրեթե ընկերներ չուներ, խորշում էր բոլորից, ոչ ոքի մոտ չէր գնում և ուրիշներին դժվարությամբ էր իր մոտ ընդունում։ Ասենք, շուտով բոլորն էլ նրանից երես դարձրին։ Նա ոչ մի բանի չէր մասնակցում՝ ո՛չ ժողովներին, ո՛չ խոսակցություններին, ո՛չ զվարճություններին։ Պարապում էր ուժեղ թափով, իրեն չխնայելով, ու դրա համար հարգում էին նրան, բայց ոչ ոք չէր սիրում։ Նա շատ աղքատ էր ու մի տեսակ ամբարտավանորեն հպարտ և անզրուցասեր. կարծես իր մեջ ինչ-որ բան էր թաքցնում։ Նրա ընկերներից ոմանց թվում էր, որ նա իրենց բոլորի վրա նայում է բարձրից, ինչպես երեխաների վրա, կարծես թե բոլորից առաջ է անցել թե՛ զարգացմամբ, թե՛ գիտելիքներով և համոզմունքներով, ու նրանց համոզմունքները և ձգտումները ինչ-որ ստորին բան է համարում։
 
Իսկ Ռազումիխինի հետ նա չգիտես ինչու մտերմացավ, այսինքն՝ ոչ թե մտերմացավ, այլ նրա հետ ավելի զրուցասեր ու սրտաբաց էր։ Ասենք, չէր էլ կարելի Ռազումիխինի հետ այլ հարաբերությունների մեջ լինել։ Նա արտասովոր ուրախ ու զրուցասեր երիտասարդ էր, պարզամտության չափ բարի։ Սակայն այդ պարզամտության տակ թե՛ մտքի խորություն և թե՛ արժանապատվություն էր թաքնված։ Նրա լավագույն ընկերները այդ հասկանում էին, բոլորը սիրում էին նրան։ Նա բավական խելացի էր, թեև իսկապես երբեմն պարզամիտ։ Նրա արտաքինը ուշագրավ էր․ նա բարձրահասակ էր, նիհար, միշտ վատ սափրված, սևավարս։ Երբեմն նա անկարգություն էր անում և ուժեղի համբավ ուներ։ Մի ոստիկանի նա գիշերով, մարդկանց խմբի մեջ, մի հարվածով գետին գլորեց։ Նա կարող էր անվերջ խմել, բայց և կարող էր բոլորովին չխմել։ Երբեմն նույնիսկ անթույլատրելի չարաճճիություններ էր անում, բայց և կարող էր ամենևին էլ չարաճճիություն չանել։ Ռազումիխինը աչքի էր ընկնում և նրանով, որ ոչ մի անհաջողություն նրան երբեք չէր շփոթեցնում և ոչ մի վատ հանգամանք կարծես թե չէր կարող նրան ճնշել։ Նա կարող էր բնակվել թեկուզ կտուրի վրա, դժոխային քաղց ու արտասովոր ցուրտ տանել։ Նա շատ աղքատ էր և ուղղակի միայն ինքն էր իրեն պահում, ինչ-որ աշխատանքներով փող ճարում։ Նա գիտեր բազմաթիվ աղբյուրներ, որտեղից կարող էր օգուտ քաղել, իհարկե, վաստակելու միջոցով։ Մի անգամ նա ամբողջ ձմեռը չէր տաքացնում իր սենյակը և պնդում էր, թե այդ նույնիսկ ավելի հաճելի է, որովհետև ցուրտ սենյակում կարելի է ավելի լավ քնել։ Այդ ժամանակ նա էլ ստիպված եղավ դուրս գալ համալսարանից, բայց առժամապես, ու ամբողջ ուժով շտապում էր բարելավել իր վիճակը, որպեսզի կարողանար շարունակել ուսումը։ Արդեն չորս ամիս էր, որ Ռասկոլնիկովը նրա մոտ չէր եղել, իսկ Ռազումիխինը նույնիսկ չգիտեր նրա հասցեն։ Մի անգամ, երկու ամիս առաջ, նրանք հանդիպեցին փողոցում, բայց Ռասկոլնիկովը երեսը շուռ տվեց և նույնիսկ անցավ փողոցի մյուս կողմը, որպեսզի Ռազումիխինը իրեն չնկատեր։ Իսկ Ռազումիխինը թեպետ և նկատեց, բայց անցավ-գնաց՝ չցանկանալով անհանգստացնել ''բարեկամին''։
 
== V ==
 
«Իսկապես, դեռ վերջերս ես ուզում էի Ռազումիխինին խնդրել, որ ինձ աշխատանք տա, ինձ համար դասեր գտնի կամ որևէ մի բան...— եզրակացրեց Ռասկոլնիկովը,— բայց նա այժմ ինչո՞վ կարող է ինձ օգնել։ Ենթադրենք, թե դասեր կգտնի, ենթադրենք, թե նույնիսկ իր վերջին կոպեկներից ինձ բաժին կհանի, այնպես որ հնարավոր կլինի նույնիսկ կոշիկներ գնել և կոստյումս կարգի բերել դասերի գնալու համար... Հըմ... Լավ, իսկ հետո՞։ Կոպեկներով ես ի՞նչ կարող եմ անել։ Մի՞թե հիմա ինձ այդ է հարկավոր։ Հիրավի, ծիծաղելի է, որ ես Ռազումիխինի մոտ եմ գնում...»։
 
Այն հարցը, թե նա այժմ ինչու է գնում Ռազումիխինի մոտ, նրան ավելի շատ էր անհանգստացնում, քան նույնիսկ հենց իրեն էր թվում, նա տագնապալից վիճակում իր համար չարագուշակ ինչ-որ իմաստ էր փնտրում կարծես թե ամենասովորական այդ արարքում։
 
— Հըմ, մի՞թե ես ուզում էի ամբողջ գործը կարգավորել միայն Ռազումիխինի շնորհիվ ու ամեն ինչից ելք էի գտնելու Ռազումիխինի օգնությամբ,— զարմանքով հարցնում էր նա իրեն։
 
Նա մտածում էր ու շփում ճակատը, ու տարօրինակ բան― խիստ երկար խորհրդածությունից հետո մի տեսակ անսպասելիորեն, հանկարծակի և գրեթե ինքնաբերաբար նրա գլխում չափազանց օտարոտի մի միտք ծագեց։
 
«Հա... Ռազումիխինի մոտ, իհարկե, կգնամ,— հանկարծ բոլորովին հանգիստ ու կարծես թե վերջնական որոշման իմաստով ասաց նա,— կգնամ, բայց ոչ հիմա... Ես նրա մոտ կգնամ... ''այդ բանից'' հետո, մյուս օրը, երբ արդեն ''դա'' վերջացած կլինի ու երբ ամեն ինչ նոր կարգով կգնա․․․»։
 
Ու հանկարծ նա ուշքի եկավ։
 
«''Այդ բանից հետո՞'',— ճչաց նա՝ վեր թռչելով նստարանից,— բայց մի՞թե ''դա'' կլինի, մի՞թե իսկապես կլինի»։
 
Նա թողեց նստարանը ու գնաց, համարյա վազեց, նա ուզում էր շուռ գալ դեպի տուն, սակայն տուն գնալը հանկարծ նրան խիստ զզվելի թվաց, ահա արդեն երկու ամսից ավելի էր, որ նա ''այդ բանի'' մասին մտածում էր հենց այնտեղ, իր անկյունում, հենց այդ զարհուրելի պահարանում, և նա գնաց անորոշ ուղղությամբ։
 
Նրա ջղային դողը ինչ֊որ տենդային գողի վերածվեց. նա նույնիսկ սարսուռ զգաց. օրը շոգ էր, իսկ նա մրսում էր։ Ասես ջանք թափելով, համարյա անգիտակցորեն, ինչ-որ ներքին անհրաժեշտությամբ սկսեց դիտել հանդիպող բոլոր առարկաները, կարծես թե եռանդով զվարճություն էր փնտրում, բայց դա նրան լավ չէր հաջողվում, և նա ամեն րոպե մտածմունքի մեջ էր ընկնում։ Իսկ երբ դարձյալ ցնցվելով բարձրացնում էր գլուխը և նայում շուրջը, իսկույն մոռանում էր, թե այդ պահին ինչի մասին էր մտածում, նույնիսկ մոռանում էր, թե ինչ տեղերից էր անցնում։ Այս կերպ նա անցավ ամբողջ Վասիլևսկի կղզին, հասավ Մալայա Նևա, անցավ կամուրջը ու շուռ եկավ դեպի Կղզիները։ Դալարիքն ու թարմությունը սկզբում դուր եկան նրա աչքերին, որոնք ընտելացած էին քաղաքի փոշուն, կրին ու ահագին, նեղող ու ճնշող տներին։ Այստեղ չկային ոչ տոթ, ոչ գարշահոտություն, ոչ էլ օղետներ։ Բայց շուտով այդ նոր, հաճելի զգացումներն էլ հիվանդագին ու ջղայնացոլցիչ զգացումների վերածվեցին։ Նա երբեմն կանգ էր առնում դալարիքով գեղազարդված որևէ ամառանոցի առաջ, նայում էր ցանկապատից ներս, հեռվում, պատշգամբներում տեսնում էր զուգված կանանց ու այգում վազվզող երեխաներին։ Նրան առանձնապես գրավում էին ծաղիկները, նա դրանց ավելի երկար էր նայում։ Նրան հանդիպում էին նաև շքեղ կառքեր, ձի նստած տղամարդիկ և կանայք. Ռասկոլնիկովը հետաքրքրությամբ նայում էր նրանց ետևից ու բոլորին մոռանում ավելի շուտ, քան նրանք կչքանային հեռվում։ Մի անգամ նա կանգ առավ ու հաշվեց իր փողերը․ կար մոտ երեսուն կոպեկ. «Քսանը քաղաքապահին, երեքը Նաստասյային, նամակի համար, ուրեմն նախորդ օրը Մարմելադովներին քառասունյոթ թե հիսուն կոպեկ էի տվել»,— չգիտես ինչու մտքում հաշվեց նա, բայց շուտով նույնիսկ մոռացավ, թե ինչի համար էր փողը գրպանից հանել։ Նա այդ հիշեց՝ անցնելով ուտելիք վաճառող, ճաշարանի նմանվող մի ձեռնարկության կողքից, ու զգաց, որ ուտել է ուզում։ Մտնելով ճաշարան, նա մի ըմպանակ օղի խմեց և ինչ-որ խորիզով կարկանդակ կերավ։ Ուտելը վերջացրեց դարձյալ ճանապարհին։ Նա շատ վաղուց օղի չէր խմել, և դա վայրկենապես ազդեց, թեև նա ընդամենը մի ըմպանակ էր խմել, նրա ոտքերը հանկարծ ծանրացան, և նա սկսեց քնելու ուժեղ ցանկություն զգալ։ Նա գնաց դեպի տուն, բայց հասնելով Պետրովյան կղզին, կանգ առավ բոլորովին ուժասպառ վիճակում, շեղվեց ճանապարհից, մտավ թփերի մեջ, ընկավ խոտի վրա և հենց նույն րոպեին քնեց։
 
Հիվանդագին վիճակում երազները հաճախ աչքի էն ընկնում արտասովոր ցայտունությամբ, պայծառությամբ, ու խիստ նմանվում են իրականության։ Երբեմն հրեշավոր պատկեր է հյուսվում, բայց իրադրությունը և ամբողջ պատկերացման ողջ պրոցեսը լինում են այնքան հավանական և այնպիսի նրբին, անսպասելի, պատկերի ողջ լիակատարությանը գեղարվեստորեն համապատասխանող մանրամասնություններով, որ նույն երազատեսը արթուն ժամանակ դրանք չի էլ կարող հորինել, թեկուզ լինի այնպիսի արվեստագետ, ինչպես Պուշկինը կամ Տուրգենևը։ Այդպիսի երազները, հիվանդագին երազները, միշտ էլ երկար են հիշվում և մեծ ազդեցություն են թողնում մարդու քայքայված ու արդեն գրգռված օրգանիզմի վրա։
 
Ռասկոլնիկովը սարսափելի երազ տեսավ։ Նրան պատկերացավ իր մանկությունը հայրենի փոքրիկ քաղաքում։ Նա յոթ տարեկան է և մի տոն օր, իրիկնադեմին հոր հետ զբոսնում է քաղաքի շրջակայքում։ Օրը մռայլ է, տոթակեզ, տեղանքը ճիշտ այնպես է, ինչպես որ մնացել է նրա հիշողության մեջ. նույնիսկ նրա հիշողության մեջ այն շատ ավելի աղոտ է, քան այժմ պատկերանում էր երազում։ Փոքրիկ քաղաքը բոլորովին պարզ է երևում, շուրջը ոչ մի ծառ չկա. հէռու-հեռվում, հենց երկնքի ծայրում սևին է տալիս փոքրիկ անտառը։ Քաղաքի վերջին բանջարանոցից մի քանի քայլ հեռավորությամբ կա մի օղետուն, մեծ օղետուն, որը նրա վրա միշտ էլ բոլորովին անհաճելի տպավորություն էր թողնում և նույնիսկ վախ պատճառում, երբ նա հոր հետ ղբոսնելիս անցնում էր դրա կողքից։ Այնտեղ միշտ մարդկանց բազմություն էր լինում, նրանք բղավում էին, քրքջում, հայհոյում, այլանդակ ու խռպաձայն երգում և հաճախ տուրուդմբոց սարքում։ Օղետան շուրջը միշտ հարբած ու սարսափելի կերպարանքներ էին թվում... Հանդիպելով նրանց, ինքը պինդ փարվում էր հորը և ամբողջ մարմնով դողում։ Օղետան կողքից ձգվում էր ճանապարհը, միչգյուղյա ճանապարհը, որը միշտ փոշոտ էր, և այդ փոշին միշտ սև էր լինում։ Հեռվում ոլորապտույտ ձգվում է դա, ու երեք հարյուր քայլ հեռավորությամբ անցնում քաղաքի գերեզմանոցի աջ կողմից։ Գերեզմանոցի մեջտեղում կա կանաչ գմբեթով քարաշեն եկեղեցի։ Տարեկան երկու անգամ նա հոր ու մոր հետ գնում էր այնտեղ, պատարագին ներկա գտնվելու, երբ կատարվում էր տատի հոգեհանգիստը։ Տատը արդեն վաղուց մեռել էր, և ինքը նրան երբեք չէր տեսել։ Նրանք միշտ իրենց հետ վերցնում էին սպիտակ սկուտեղի մեջ լցրած, անձեռոցիկով ծածկված կուտյա։ Դա պատրաստվում էր բրնձից, շաքարից ու չամչից, որը խաչաձև լցվում էր բրնձի վրա։ Նա սիրում էր այդ եկեղեցին և դրա հինավուրց սրբապատկերները, որոնք մեծ մասամբ առանց մետաղե դրվագների էին, սիրում էր դողդոջուն գլխով ու ծեր քահանային։ Տատի գերեզմանի կողքին, որի վրա սալաքար էր դրված, գտնվում էր նաև իր եղբոր փոքրիկ գերեզմանը։ Եղբայրը մեռել էր վեց ամսական հասակում, ինքը նրան նույնպես բոլորովին չէր ճանաչում և չէր կարող հիշել, բայց նրան ասել էին, որ փոքրիկ եղբայր է ունեցել, և նա ամեն անգամ, երբ այցելում էր գերեզմանոց, բարեպաշտությամբ և պատկառանքով խաչակնքում էր փոքրիկ գերեզմանի վրա, կռանում էր ու համբուրում այն։ Եվ ահա նա երազում տեսնում է, որ ինքը հոր հետ գնում է դեպի գերեզմանոցը տանող ճանապարհով և անցնում օղետան կողքից, բռնել է հոր ձեռքից և վախով նայում է օղետանը։ Առանձնահատուկ մի հանգամանք գրավում է նրա ուշադրությունը։ Այս անգամ այնտեղ կարծես թե զբոսանք է, հավաքվել են զուգված քաղքենուհիներ, ուրիշ կանայք, դրանց ամուսինները և ամեն տեսակ խուժան։ Բոլորը հարբած են, բոլորը երգեր են երգում, իսկ օղետան մուտքի առջև կանգնած է մի սայլ, տարօրինակ սայլ։ Դա մեկն է այն մեծ սայլերից, որոնց լծում են բեռնատար մեծ ձիեր և որոնցով ապրանքներ ու գինու տակառներ են փոխադրում։ Նա միշտ սիրում էր նայել այդ ահագին, երկարաբաշ, հաստաոտք բեռնատար նժույգներին, որոնք գնում են չափածո քայլվածքով, հանգիստ ու տանում մի որևէ ամբողջ լեռ, ամենևին էլ չեն տքնում, կարծես թե սայլաբեռով իրենց ավելի լավ են զգում, քան առանց սայլաբեռի։ Բայց այժմ, տարօրինակ բան, այդպիսի մեծ սայլին լծված էր գյուղացիական մի փոքրիկ, լղար, շեկ յաբու, մեկը այն յաբուներից, որոնք երբեմն մեծ դժվարությամբ են քաշում փայտեղենի կամ խոտի որևէ բարձր սայլաբեռ, մանավանդ երբ սայլը խրվում է ցեխի կամ աղուրների մեջ, ու մուժիկները մտրակներով միշտ ցավագին, խիստ ցավագին խփում են նրանց, երբեմն նույնիսկ հենց մռութներին ու աչքերին, իսկ ինքը այնպե՜ս ցավելով, այնպե՜ս ցավելով է այդ գիտում, որ քիչ է մնում լաց լինի, իսկ մայրիկը միշտ էլ նրան հեռացնում է պատուհանից։ Նա այդ հաճախ էր տեսել։ Եվ ահա հանկարծ մեծ աղմուկ է բարձրանում, օղետնից ճչոցներով, երգելով, բալալայկաներով դուրս են գալիս թունդ հարբած, հաղթանդամ մուժիկներ կարմիր ու կապույտ վերնաշապիկներով, կապաները ուսներին գցած։ «Նստեք սայլին, բոլորդ նստեք, բոլորին տեղ կհասցնեմ, նստեք»,— գոռում է մեկը, որ դեռ ջահել է, հաստ պարանոցով և մսոտ, գազարի պես կարմիր դեմքով։ Բայց անմիջապես ծիծաղ ու բացականչություններ են լսվում։
 
— Այդ տեսակ յաբուն ո՞նց կտանի։
 
— Այ Միկոլկա, գլխումդ խելք կա՞, թե չէ. այդ տեսակ պստլիկ ձիուկը ահագին սայլին ես լծել։
 
― Բայց չէ՞ որ այդ շեկոն անպայման կլինի մի քսան տարեկան, տղերք։
 
― Նստեք, բոլորիդ տեղ կհասցնեմ,— դարձյալ բղավում է Միկոլկան, առաջինն է ցատկում սայլի վրա, վերցնում է երասանները ու ամբողջ հասակով կանգնում սայլի առջևի մասում։― Քիչ առաջ Մատվեյը տարավ կարմիր ձին,― բղավում է նա այնտեղից,— իսկ այս յաբուն ուղղակի հոգիս հանել է, տղերք, Քիչ է մնում սպանեմ սրան, զուր տեղը կեր է զխտվում։ Ասում եմ նստեցեք, յորղա կտամ, յորղա, կտանի,— և նա վերցնում է մտրակը, հաճույքով պատրաստվում է ձաղկել շեկոյին։
 
— Դե նստեք, ինչ կա որ,— քրքջում են ամբոխի մեջ։
 
— Լսո՞ւմ եք, յորղա կերթա։
 
— Երևի տասը տարի կլինի, որ դա յորղա չի գնացել։
 
— Կերթա, էլի։
 
— Տղերք, չխնայեք, բոլորդ վերցրեք մտրակները, պատրաստվեք խփելու։
 
— Այո, ձաղկեք յաբուին։
 
Բոլորը քրքջալով ու սրախոսելով բարձրանում են Միկոլկայի սայլի վրա։ Նստեց վեց մարդ, ու էլի կարելի է նստեցնել։ Իրենց հետ վերցրին հաստ ու կարմրադեմ մի կին։ Սա կարմիր շոր է հագել, գլխին ուլունքներով գլխադիր դրել, տաք, մորթեպատ ոտնամաններով է, կաղին է չրթում ու քմծիծաղ է տալիս։ Շուրջը, ամբոխի մեջ նույնպես ծիծաղում են, և ինչպես չծիծաղեն։ Այս տեսակ քոսոտ, փոքրիկ զամբիկը ո՞նց պիտի վազի ու տանի այդքան ծանրությունը։ Սայլ նստած երկու տղա իսկույն մտրակներ են վերցնում, որ օգնեն Միկոլկային։ Լսվում է «դեհ» բացականչությունը, յաբուն ամբողջ ուժով մեկ ձիգ է տալիս, բայց ոչ միայն չի կարողանում յորղա տալ, այլև քայլերն էլ հազիվ է փոխում, մանրիկ քայլեր է անում, տնքում է ու պպզում երեք մտրակների հարվածներից, որոնք կարկուտի պես թափվում են նրա վրա։ Սայլի վրա և ամբոխի մեջ ծիծաղը կրկնապատկվում է, իսկ Միկոլկան բարկանում է և արագ հարվածներով կատաղաբար ձաղկում զամբիկին, ասես իրոք կարծում է, թե ձիուկը յորղա կգնա։
 
— Թողեք ես էլ նստեմ, տղերք,— ամբոխի միջից բղավում է ոգևորված մի տղա։
 
— Նստեցեք, բոլորդ նստեցեք, բոլորիդ էլ կտանեմ, կձաղկեմ սրան,— գոռում է Միկոլկան ու շրմփացնում, հա շրմփացնում, և կատաղությունից արդեն չգիտե, թե էլ ինչով խփի ձիուկին։
 
— Հայրիկ, հայրիկ,— ասում է Ռոդյոնը հորը,— հայրիկ, տես ինչ են անում, հայրիկ, ծեծում են խեղճ ձիուկին։
 
— Գնանք, գնանք,— ասում է հայրը,— հարբած են, գժություն են անում, հիմարնե՛ր։ Գնանք, մի նայիր,— և ուզում է տանել որդուն, բայց սա պոկվում է նրա ձեռքերից և, խելքը կորցրած, վազում է դեպի ձիուկը։ Խեղճ ձիուկը արդեն վատ վիճակում է։ Նա շնչասպառ է լինում, կանգ է առնում, դարձյալ ձիգ է տալիս, քիչ է մնում ընկնի։
 
— Ձաղկեք սատկացնելու չափ,— բոռում է Միկոլկան,— էլ ուրիշ բան չի մնում։ Կթակեմ, թեկուզ շունչը փչի։
 
— Բա դու խիղճ չունե՞ս, ինչ է, սատանի ծնունդ,— ամբոխի միջից գոռում է մի ծերունի։
 
— Ո՞վ է տեսել, որ այդ տեսակ փոքրիկ ձիուկը այդքան բեռ տանի,— ավելացնում է մեկ ուրիշը։
 
— Շնչասպառ կանես, հա֊հա՜,— բղավում է երրորդը։
 
— Քե՛զ ինչ, է՛, իմ ձիուկն է, ինչ ուզենամ, կանեմ։ Էլի նստեցեք, բոլորդ նստեցեք, ուզում եմ, որ անպայման յորղա գնա․․․
 
Հանկարծ համազարկի պես ճայթում է քրքիջը, որի մեջ կորչում են բոլոր ձայները․ զամբիկը չդիմացավ հաճախակի հարվածներին և ուժասպառ վիճակում սկսեց քացի տալ։ Նույնիսկ ծերունին էլ չհամբերեց ու քմծիծաղեց։ Եվ իրավ, այդ տեսակ քոսոտ ձիուկ է և դեռ քացի էլ է տալիս։
 
Ամբոխի միջից երկու տղա մեկական մտրակ են վերցնում ու վազում են ձիուկի կողքերից խփելու։ Նրանք վազում են տարբեր կողմերից։
 
— Շրմփացրեք դրա մռութին, աչքերին,— գոռում է Միկոլկան։
 
— Երգենք, տղերք,— բղավում է մեկը սայլի վրայից, ու այնտեղ գտնվողները բոլորն էլ սկսում են երգել։ Հնչում է ուրախ երգը, դմբդմբում է դափը, կրկներգի հետ սուլոց է լսվում։ Կինը կաղին է չրթում ու ծիծաղում։
 
... Ռոդյան վազում է ձիուկի կողքից, առաջ է անցնում, տեսնում է, թե ինչպես են խփում ձիուկի աչքերին, հենց աչքերին։ Նա լալիս է։ Սիրտը ճմլվում է, արցունքներ են հոսում։ Խարազանողներից մեկը դիպչում է նրա դեմքին, նա այդ չի զգում, նա հուսալքվում է, ճչում։ Նետվում է դեպի սպիտակամորուք, սպիտակահեր ծերունին, որը օրորում է գլուխը և դատապարտում այդ ամենը։ Մի կին բռնում Ռոդյայի ձեռքից և ուզում է տանել նրան, բայց նա պոկվում է և դարձյալ վազում դեպի ձիուկը։ Սա արդեն վերջին ճիգերն է թափում, բայց մի անգամ ևս սկսում է քացի տալ։
 
— Փու, սատանան տանի քեզ,— կատաղած ճչում է Միկոլկան։ Նա գցում է մտրակը, կռանում և սայլի հատակից հանում է մի երկար ու հաստ քեղի, երկու ձեռքով վերցնում է դրա ծայրից և ուժեղ թափ է առնում շեկոյի վրա։
 
— Կջնջխի,— բղավում են բոլորը։
 
— Կսպանի։
 
— Իմ յաբուն է,— բոռում է Միկոլկան և քեղիով ուժգնաթափ խփում ձիուկին։ Շրխկում է ծանր հարվածը։
 
— Ձաղկեք դրան, ձաղկեք, ինչ եք կանգնել,— լսվում են ձայներ ամբոխի միջից։
 
Իսկ Միկոլկան նորից թափ է առնում, ու նորից ուժկու հարվածը իջնում է դժբախտ յաբուի մեջքին։ Սա պպզում է, ամբողջ հետույքը իջեցնում գետնին, հետո էլ վեր է ցատկում և վերջին ամբողջ ուժով սայլը այս ու այն կողմ է քաշում, որ տանի, սակայն բոլոր կողմերից նրան խփում են վեց մտրակով, իսկ քեղին նորից բարձրանում է ու իջնում երրորդ, ապա և չորրորդ անգամ, չափածո զարկերով։ Միկոլկան կատաղում է, որ չի կարողանում մի հարվածով սպանել ձիուկին։
 
— Դիմացկուն է, հա՜-ա,— բղավում են շուրջը։
 
— Հիմա անպայման կընկնի, տղերք, ու կգա դրա վերջը,— ամբոխի միջից ճղճղում է մի ուրիշը։
 
— Կացնով խփեք, էլի, մի անգամից սպանեցեք,— գոռում է երրորդը։
 
— Օֆ, անիծված։ Էյ, ետ քաշվեք,— մոլեգին բոռում է Միկոլկան, գցում քեղին, նորից կռանում է սայլի վրա ու վերցնում երկաթե մի լինգ։— Զգուշացեք,— բղավում է նա, ու ինչքան որ ուժ ունի, թափ առած խփում է խեղճ ձիուկին։ Շրմփում է հարվածը, զամբիկը ճոճվում է, պպզում, ուզում է քաշել սայլը, բայց լինգը ամբողջ թափով զարկվում է նրա մեջքին, և նա ընկնում է գետնին, ասես մի անգամից կտրում են նրա չորս ոտքերը։
 
— Սատկացրեք,— բոռում է Միկոլկան, ու ասես խնլքը կորցրած, ցատկում է սայլից։ Մի քանի տղաներ, նույնպես կարմրադեմ ու հարբած, վերցնում են ինչ-որ պատահում է՝ մտրակներ, մահակներ, քեղին, ու վազում են դեպի շնչասպառ զամբիկը։ Միկոլկան կանգնում է դրա կողքին ու սկսում է արդեն ավելորդ տեղը լինգով խփել մեջքին։ Յաբուն երկարացնում է մռութը, ծանր շունչ է առնում ու սատկում։
 
— Վերջ,— բղավում են ամբոխի միջից։
 
— Բա ինչո՞ւ յորղա չէր գնում։
 
— Իմ յաբուն է,— գոռում է Միկոլկան լինգը ձեռքին, աչքերը արյունով լցված։ Նա կանգնել է և կարծես ափսոսում է, որ էլ ոչ ոքի չի կարող խփել։
 
— Իսկապես որ դու խիղճ չունես,— ամբոխի միջից լսվում են արդեն շատ ձայներ։
 
Իսկ խեղճ տղան արդեն կորցրել է խելքը։ Նա ամբոխի միջից ճիչ֊աղաղակով աճապարում է դեպի շեկոն, գրկում և համբուրում է նրա անկենդան, արնաշաղախ մռութը, համբուրում է նրա աչքերը, շրթունքները։ Հետո հանկարծ վեր է թռչում և բռունցքներով մոլեգնաբար նետվում Միկոլկայի վրա։ Այդ վայրկյանին հայրը, որ արդեն երկար հետամտում էր նրան, վերջապես, բռնում է որդուն ու դուրս բերում ամբոխի միջից։
 
— Գնանք, գնանք,— ասում է նա,— գնանք տուն։
 
— Հայրիկ, ինչո՞ւ նրանք... սպանեցին... խեղճ ձիուկին,— հեկեկում է տղան, շունչը բռնվում է, ու խոսքերը ճչոցների պես դուրս են թռչում իր ծանրացած կրծքից։
 
— Հարբած են, գժություն են անում, մեր գործը չէ, գնանք,— ասում է հայրը։ Տղան փարվում է հորը, իսկ կուրծքը նրան նեղում է ու նեղում։ Նա ուզում է շունչ առնել, ճչալ, ու արթնանում է։
 
Նա արթնացավ ամբողջովին քրտնակալած, մազերը քրտնքով թրջված, շունչը կտրվելով, ու սարսափահար մի քիչ բարձրացավ տեղից։
 
— Փառք աստծո, սա միայն երազ էր,— ասաց նա, նստեց ծառի տակ ու խոր շունչ առավ։— Բայց ի՞նչ է սա, հո չե՞մ սկսում ջերմել․ ինչպիսի՜ այլանդակ երազ։
 
Նրա ամբողջ մարմինը ասես ջարդված լիներ, մութ ու մռայլ էր հոգին։ Նա արմունկները դրեց ծնկներին ու գլուխը հենեց ձեռքերին։
 
«Աստված իմ,― բացականչեց նա,— մի՞թե իսկապես, մի թե իսկապես ես կացին կվերցնեմ, կխփեմ պառավի գլխին, կջնջխեմ նրա գանգը... ոտք կդնեմ նրա կպչուն, տաք արյան մեջ, կջարդեմ կողպեքը, կգողանամ ու կդողամ, կթաքնվեմ ամբողջովին արյունոտված, կացինը ձեռքիս... Տե՛ր աստված, մի՞թե այդպես կլինի»։
 
Այդ ասելով, նա դողում էր տերևի նման։
 
— Ախր ի՞նչ եմ մտածում,— շարունակեց նա դարձյալ բացականչելով և կարծես խոր զարմացած,— ախր ես գիտեի, որ այդ բանին անկարող եմ դիմանալ, էլ ինչո՞ւ էի մինչև հիմա ինձ տանջում։ Չէ՞ որ դեռ երեկ, երեկ, երբ գնացի այդ․․․ ''փորձը'' անելու, դեռ երեկ պարզ հասկացա, որ չեմ հանդուրժի... Էլ ինչո՞ւ եմ հիմա տանջվում, էլ ինչո՞ւ էի մինչև այժմ կասկածում։ Չէ՞ որ հենց երեկ, իջնելով սանդուղքից, ինքս ասացի, որ դա սրիկայություն է, նողկալի է, ստորություն է, ստորություն․․․ Չէ՞ որ հենց միայն այդ միտքը հարթմնի ինձ զզվեցնում էր ու սարսափեցնում...
 
— Ոչ, ես չեմ կարող այդ տանել, չե՛մ կարող տանել։ Թեկուզ և ոչ մի կասկած չլինի այդ բոլոր հաշիվներում, թեկուզ այն ամենը, ինչ որ որոշել էի այս ամսում, ցերեկվա լույսի պես պարզ լինի, թվաբանորեն ճիշտ լինի։ Տե՛ր աստված, չէ՞ որ միևնույն է, ես սիրտ չեմ անի, չեմ դիմանա, չեմ կարող... Հապա էլ ինչո՞ւ, ինչո՞ւ էի մինչև հիմա մտատանջվում․․․
 
Նա ոտքի ելավ, զարմացած նայեց շուրջը, ասես չհասկանալով, թե ինչու էր եկել այստեղ, ու գնաց դեպի Տ․․․ կամուրջը։ Նա գունատ էր, մարմնի բոլոր անդամները սաստիկ հոգնած էին, բայց նրա շնչառությունը հանկարծ կարծես թեթևացավ։ Նա զգաց, որ արդեն թոթափել է այդ սարսափելի բեռը, որ այնքան երկար ճնշում էր իրեն, ու նրա հոգին հանկարծ թեթևացավ ու խաղաղվեց։ «Տեր,— աղերսում էր նա,— ինձ ցույց տուր իմ ճանապարհը, իսկ ես հրաժարվում եմ իմ այս անիծված... ցնորքից»։
 
Անցնելով կամուրջը, նա լուռ և հանգիստ դիտում էր Նևան, վառ, կարմիր արևի գունագեղ մայրամուտը։ Չնայած իր թուլությանը, նա նույնիսկ հոգնածություն էլ չէր զգում։ Կարծես հանկարծ պատռվել էր սրտի պալարը, որը թարախակալում էր մի ամբողջ ամսվա ընթացքում։ Ազատությո՜ւն, ազատությո՜ւն։ Այժմ նա ազատ է այդ հրապույրներից, կախարդանքից, թովչանքից, գայթակղությունից։
 
Հետագայում, երբ նա րոպե առ րոպե, կետ առ կետ, մի առ մի վերհիշում էր այդ ժամանակը և այն ամենը, ինչ որ իրեն պատահել էր այդ օրերին, նրան միշտ սնահավատության չափ ապշեցնում էր մի հանգամանք, որը թեև էապես այնքան էլ արտասովոր չէր, բայց հետո, ինչպես միշտ թվում էր նրան, իր բախտի ինչ-որ կանխորոշումն էր։ Նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում հասկանալ և ինքն իրեն բացատրել, թե ինչու էր տուն վերադառնում Սեննայա հրապարակի միջով, թեև ինքը հոգնած էր և ուժասպառ, ու իր համար միշտ ավելի ձեռնտու էր տուն վերադառնալ ամենակարճ և ուղիղ ճանապարհով, իսկ այդ հրապարակով վերադառնալը բոլորովին ավելորդ էր նրա համար։ Պտույտը երկար չէր, բայց ակներև էր ու բոլորովին էլ պետք չէր։ Իհարկե, տասնյակ անգամ պատահում էր, որ նա տուն էր վերադառնում առանց հիշելու, թե որ փողոցներով է գնում։ Բայց ինչո՞ւ,— միշտ հարցնում էր նա, — ինչո՞ւ Սեննայա հրապարակում (որով անցնելու նույնիսկ հարկ չկար) կայացած այդպիսի կարևոր, իր համար այդպիսի վճռական և միևնույն ժամանակ բոլորովին պատահական հանդիպումը զուգադիպեց իր կյանքի հենց այդ ժամին, հենց այդ րոպեին, հատկապես իր այդպիսի տրամադրության և հատկապես այն հանգամանքներին, որոնց առկայությամբ դա, այդ հանդիպումը կարող էր ամենավճռական ու ամենավերջնական ազդեցություն թողնել իր ամբողջ ճակատագրի վրա։ Կարծես թե այդ կինը դիտմամբ էր նրան սպասում։
 
Ժամը մոտ ինն էր, երբ Ռասկոլնիկովը անցնում էր Սեննայա հրապարակով. Սեղանների, տեփուրների վրա, մեծ ու փոքր խանութներում առևտուր անողները փակում էին իրենց ձեռնարկությունները կամ իջեցնում ու հավաքում էին իրենց ապրանքները ու տուն գնում, ինչպես և իրենց գնորդները։ Ստորին հարկերում եղած ճաշարանների մոտ, Սեննայա հրապարակի տների կեղտոտ ու գարշահոտ բակերում, առավելապես օղետների մոտ բազմաթիվ և ամեն տեսակ արհեստավորներ ու ցնցոտիավորներ էին խմբվում։ Ռասկոլնիկովը, աննպատակ դուրս գալով փողոց, հաճույքով էր անցնում առավելապես այդ վայրերից, ինչպես և մոտակա բոլոր նրբանցքներից։ Այստեղ նրա ցնցոտիները չէին գրավում ոչ ոքի գոռոզավարի ուշադրությունը, ու կարելի էր քայլել ուզածդ տեսքով, առանց որևէ մեկին անհարմար դրության մեջ դնելու։ Հենց Կ... նրբանցքի անկյունում մի քաղքենի և իր կինը երկու սեղանի վրայից վաճառում էին իրենց ապրանքը՝ թելեր, քուղեր, չթե գլխաշորեր և այլն։ Նրանք էլ պատրաստվում էին տուն գնալու, բայց հապաղում էին՝ խոսելով մոտեցած մի ծանոթ կնոջ հետ։ Այդ ծանոթը Լիզավետա Իվանովնան էր, կամ ինչպես բոլորը նրան անվանում էին՝ Լիզավետան, հենց այն պառավ Ալյոնա Իվանովնայի, կոլեգիական ռեգիստրատորի կնոջ և վաշխառուի կրտսեր քույրը, որի մոտ նախորդ օրը եղել էր Ռասկոլնիկովը, եկել էր ժամացույցը գրավ դնելու և իր ''փորձը'' կատարելու... Նա արդեն վաղուց ամեն ինչ գիտեր այդ Լիզավետայի մասին, և նույնիսկ վերջինս էլ մի քիչ ճանաչում էր նրան։ Այդ մի բարձրահասակ, անճոռնի, երկչոտ ու հեզաբարո աղջիկ էր, համարյա ապուշ, երեսունհինգ տարեկան, իր քրոջ մոտ ապրում էր բոլորովին ստրկական վիճակում, գիշեր-ցերեկ աշխատում էր նրա համար, վախենում էր նրանից, ու պառավը նույնիսկ ծեծում էր նրան։ Լիզավետան կապոցը ձեռքին մտազբաղ կանգնել էր քաղքենու և նրա կնոջ առաջ և ուշադրությամբ լսում էր նրանց։ Ամուսինները մի առանձին եռանդով նրան ինչ֊որ բան էին բացատրում։ Երբ Ռասկոլնիկովը հանկարծ տեսավ Լիզավետային, համակվեց ինչ֊որ տարօրինակ զգացումով, որը խորագույն զարմանքի էր նման, թեև այդ հանդիպման մեջ զարմանալի ոչինչ չկար։
 
— Լիզավետա Իվանովնա, դուք այդ ինքներդ անձամբ որոշեցեք,— բարձրաձայն ասաց քազքենին։— Եկեք վաղը, ժամը յոթին։ Նրանք էլ կգան։
 
— Վա՞ղը,— ծոր տալով ու մտազբաղ ասաց Լիզավետան, որը կարծես տատանվում էր։
 
— Հըմ, Ալյոնա Իվանովնան թունդ վախեցրել է ձեզ,— բլբլացրեց առևտրականի Ժիր կինը։— Նայում եմ ձեզ ու մտածում, որ դուք կարծես բոլորովին փոքրիկ երեխա լինեք։ Նա ձեր ոչ թե հարազատ, այլ խորթ քույրն է, բայց ա՛յ թե ինչպես է ձեզ ենթարկել իր կամքին։
 
— Դուք այս անգամ ոչինչ չասեք Ալյոնա Իվանովնային, ահա իմ խորհուրդը,— վրա բերեց ամուսինը,— եկեք մեզ մոտ առանց նրանից թույլտվություն խնդրելու։ Օգտակար գործ է։ Հետո քույրիկդ ինքն էլ ադգ կհասկանա։
 
— Գա՞մ, այո՞։
 
— Ժամը յոթին, վաղը, նրանց կողմից էլ կգան, ինքներդ անձամբ որոշեցեք։
 
— Ինքնաեռն էլ կգցենք,— ավելացրեց կինը։
 
— Լավ, կգամ,— դեռ էլի մտազբաղ ասաց Լիզավետան ու դանդաղ հեռացավ։
 
Ռասկոլնիկովը անցավ այնտեղից ու էլ ոչինչ չլսեց։ Նա քայլում էր կամացուկ, աննկատելի, աշխատելով ոչ մի բառ չասել։ Նրա սկզբնական զարմանքը հետզհետե սարսափի վերածվեց, կարծես մեջքովը սարսուռ անցավ։ Նա իմացավ, նա հանկարծակի և բոլորովին անսպասելի իմացավ, որ մյուս օրը, երեկոյան ժամը ուղիղ յոթին Լիզավետան, պառավի քույրը և նրա հետ միակ ապրողը, տանը չի լինի։ Հետևապես, պառավը երեկոյան ուղիղ ժամը յոթին ''տանը մենակ կմնա''։
 
Մինչև իր բնակարանը միայն մի քանի քայլ էր մնում։ Նա մտավ իր խուցը ինչպես մահվան դատապարտված։ Ոչ մի դատողություն չէր անում և ամենևին էլ չէր կարող անել. բայց իր ամբողջ էությամբ հանկարծ զգաց, որ այլևս զուրկ է բանականության ազատությունից, կամքից, ու ամեն ինչ որոշված է հանկարծակի, վերջնականապես։
 
Իհարկե, եթե նույնիսկ ամբողջ տարիներ նա ստիպված չիներ իր մտադրությունը կատարելու հարմար առիթի սպասել, ապա այդ դեպքում էլ չէր կարելի հաստատապես հույս գնել այդ դիտավորության հաջող կատարման ավելի ակներև ու հարմար առիթի վրա, քան այն, որ ներկայանում էր հաջորդ օրը։ Համենայն դեպս նախորդ օրը դժվար կլիներ միանգամայն ճշտորեն ու հաստատապես, նվազագույն ռիսկով, առանց որևէ վտանգավոր հարցուփորձի ու որոնումների իմանալ, որ հաջորդ օրը, այսինչ ժամին այսինչ պառավը, որի դեմ մահափորձ է պատրաստվում, տանը բոլորովին մենակ կլինի։
 
== VI ==
 
Հետագայում Ռասկոլնիկովը առիթ ունեցավ մի կերպ իմանալու, թե քաղքենին և նրա կինը ինչու էին Լիզավետային հրավիրում իրենց մոտ։ Գործը բոլորովին սովորական էր և ոչ մի առանձին բան չէր պարունակում։ Եկվոր ու աղքատացած մի ընտանիք վաճառում էր կանացի իրեր, զգեստներ և այլն։ Քանի որ շուկայում վաճառելը ձեռնտու չէր, վաճառող կին էին փնտրում, իսկ Լիզավետան դրանով էր զբաղվում. կոմիսիոն վարձատրություն էր վերցնում, այդպիսի գործեր էր անում և մեծ պրակտիկա ուներ, որովհետև շատ ազնիվ էր և միշտ վերջին գինն էր ասում. ինչ գին որ պահանջեր, այն էլ պիտի ընդունվեր։ Առհասարակ քիչ էր խոսում, ու ինչպես արդեն ասված է, հեզաբարո էր ու երկչոտ...
 
Ռասկոլնիկովը վերջին ժամանակներում սնահավատ էր դարձել։ Սնահավատության հետքերը դեռ երկար մնում էին նրա մեջ ու գրեթե անջնջելի էին։ Եվ այդ ամբողջ գործում նա հետո միշտ էլ տեսնում էր որոշակի տարօրինակություն, խորհրդավորություն, կարծես ինչ-որ առանձնահատուկ ազդեցությունների և զուգադիպությունների առկայություն։ Նրան ծանոթ մի ուսանող, Պոկորևը, մեկնելով Խարկով, խոսակցության ժամանակ նրան հաղորդել էր պառավ Ալյոնա Իվանովնայի հասցեն, որևէ իր գրավ դնելու համար, եթե դա հարկավոր լիներ։ Ռասկոլնիկովը երկար ժամանակ չէր գնում պառավի մոտ, որովհետև դասեր էր տալիս և մի կերպ ծայրը ծայրին հասցնում։ Մեկ ու կես ամիս առաջ նա հիշեց այդ հասցեն. ուներ գրավ դնելու համար պիտանի երկու իր՝ հոր արծաթե հին ժամացույցը և ինչ֊որ երեք կարմիր քարերով մատանի, որ հրաժեշտի ժամանակ նվիրել էր քույրը իբրև հիշատակ։ Նա որոշեց տանել մատանին. գտավ պառավին, ու հենց առաջին հայացքից, դեռ առանձին ոչինչ չգիտենալով նրա մասին, նրա նկատմամբ անհաղթահարելի զզվանք զգաց, նրանից երկու «թղթե մանեթանոց» վերցրեց և ճանապարհին մտավ մի վատ պանդոկ։ Նա թեյ խնդրեց, նստեց ու խոր մտածմունքի մեջ ընկավ։ Մի տարօրինակ միտք էր կտցահարում նրա ուղեղը, ինչպես ճուտիկը կտցահարում է ձուն, դուրս գալու համար, ու շատ, շատ էր զբաղեցնում նրան։
 
Համարյա նրա կողքին, մյուս սեղանի շուրջը նստել էին մի ուսանող և մի ջահել սպա։ Նա այդ ուսանողին բոլորովին չէր ճանաչում և չէր հիշում։ Նրանք բիլյարդ էին խաղացել ու սկսել էին թեյ խմել։ Հանկարծ նա լսեց, որ ուսանողը սպայի հետ խոսում է վաշխառու կնոջ, Ալյոնա Իվանովնայի, կոլեգիական քարտուղարի կնոջ մասին, ու սպային հաղորդում է նրա հասցեն, հենց միայն դա Ռասկոլնիկովին արտառոց բան թվաց․ նա նոր էր եկել այնտեղից, և ահա այդ պառավի մասին են խոսում։ Իհարկե, դա պատահականություն է, բայց ահա նա այժմ չի կարողանում վանել խիստ արտասովոր մի տպավորություն, իսկ այստեղ կարծես թե ինչ-որ մեկը հաճոյանում է նրան, ուսանողը հանկարծ սկսում է ընկերոջը այլևայլ մանրամասնություններ հաղորդել այդ Ալյոնա Իվանովնայի մասին։
 
— Լավն է նա,— ասում է ուսանողը,— նրա մոտ միշտ կարելի է փող ճարել։ Հարուստ է ինչպես ջհուդ, կարող է միանգամից հինգ հազար տալ, իսկ ռուբլիանոց գրավականից էլ չի խորշում։ Մերոնցից շատերն են նրա մոտ եղել։ Միայն թե չափազանց զզվելի է...
 
Ուսանողը սկսեց պատմել, թե այդ պառավը այնքան չար ու քմահաճ է, որ բավական է միայն մի օրով ուշ վերադարձնել գրավականի դիմաց վերցրած փողը, ու իրը կկորչի։ Չորս անգամ պակաս է տալիս, քան արժե իրը, իսկ ամսական հինգ և նույնիսկ յոթ տոկոս է վերցնում և այլն։ Ուսանողը շաղակրատեց և, բացի այդ ամենից, հաղորդեց, որ պառավը ունի Լիզավետա անունով քույր, որին նա, այդ կարճլիկ ու գարշելի պառավը, ամեն րոպե ծեծում է ու պահում բոլորովին ստրկացրած վիճակում, ինչպես փոքրիկ երեխայի, մինչդեռ Լիզավետան բավականաչափ բարձր հասակ ունի...
 
― Հենց ֆենոմեն է որ կա,— գոչղեց ուսանողը և քրքջաց։
 
Նրանք սկսեցին խոսել Լիզավետայի մասին։ Ուսանողը նրա մասին ինչ-որ առանձին հաճույքով էր պատմում և շարունակ ծիծաղում էր, իսկ սպան մեծ հետաքրքրությամբ էր լսում և ուսանողին խնդրում էր այդ Լիզավետային ուղարկել իր մոտ, սպիտակեղենը նորոգելու համար։ Ռասկոլնիկովը ոչ մի բառ չասաց և միանգամից ամեն ինչ իմացավ. Լիզավետան պառավի կրտսեր, խորթ (ուրիշ մորից) քույրն էր և արդեն երեսունհինգ տարեկան։ Նա գիշեր-ցերեկ աշխատում էբ քրոջ համար, տանը խոհարարուհու և լվացարարուհու գործ էր անում, ու բացի դրանից, շորեր էր կարում վաճառելու համար, նույնիսկ վարձվում էր հատակներ լվալու համար, ու վաստակած ամբողջ դրամը տալիս էր քրոջը։ Առանց պառավի թույլտվության չէր համարձակվում որևէ պատվեր կամ աշխատանք վերցնել։ Պառավը արդեն կազմել էր իր կտակը, դա հայտնի էր Լիզավետային, որին ըստ կտակի մի գրոշ էլ չէր հասնում, նրան մնալու էր միայն շարժական գույքը, աթոռներ և այլն, իսկ փողերը հանձնվելու էին մի վանքի, որ գտնվում էբ Ն․․․ նահանգում։ Պառավը այդ արել էր իր հոգու փրկության համար։ Լիզավետան քաղքենի էր և ոչ թե աստիճանավորի դուստր, նա աղջիկ էր, չափազանց անբարեկազմ, խիստ բարձրահասակ էր, երկար, մեծ, ասես դուրս ընկած ոտքերով, քոշերը միշտ ծռմռված, ու իրեն մաքուր էր պահում։ Գլխավոր բանը, որ զարմացնում ու ծիծաղեցնում էր ուսանողին, դա այն էր, որ Լիզավետան միշտ հղի էր լինում․․․
 
— Բայց դու հո ասում ես, որ նա այլանդակ է,— վրա բերեց սպան։
 
— Այո, թուխ է, ասես շորերը փոխած զինվոր լինի, բայց, գիտե՞ս, ամենևին էլ այլանդակ չէ։ Դեմքը և աչքերը խիստ բարի են։ Միանգամայն բարի։ Ահա քեզ ապացույց, շատերին դուր է գալիս։ Այնպե՜ս հանգիստ է, հեզաբարո, հլու, համաձայնող, ամեն ինչի համաձայնող։ Իսկ նրա ժպիտը նույնիսկ շատ հաճելի է։
 
— Ուրեմն նա քեզ էլ է դուր գալիս,— ծիծաղեց սպան։
 
— Իր տարօրինակությամբ։ Հա՛, այ թե ես քեզ ինչ կասեմ։ Ես կսպանեի և կթալանեի այդ անիծված պառավին, ու հավատացնում եմ քեզ, որ այդ կանեի առանց խղճի խայթ զգալու,― տաքացած ավելացրեց ուսանողը։
 
Սպան դարձյալ սկսեց քրքջալ, իսկ Ռասկոլնիկովը ցնցվեց։ Որքա՜ն տարօրինակ էր այդ։
 
— Կաց, ես ուզում եմ քեզ մի լուրջ հարց տալ,— տաքացավ ուսանողը։— Ես հիմա, իհարկե, կատակեցի, բայց լսիր. մի կողմից՝ հիմար, անհեթեթ, չնչին, չար, հիվանդ մի պառավ, որը ոչ ոքի հարկավոր չէ, ընդհակառակը, բոլորի համար վնասակար է, ինքն էլ չգիտե, թե ինչի համար է ապրում, ու վաղն ևեթ կմեռնի։ Հասկանո՞ւմ ես, հասկանո՞ւմ ես։
 
— Լավ, հասկանում եմ,— պատասխանեց սպան՝ ուշադրությամբ նայելով տաքացած ընկերոջը։
 
— Շարունակիր լսել։ Մյուս կողմից՝ երիտասարդ, թարմ ուժեր, որոնք զուրկ են օժանդակությունից ու կորչում են իզուր, ու դրանք հազարներ են, ու ամենուրեք այդպես է։ Պառավի փողերով կարելի է կազմակերպել ու ապահովել հարյուրավոր, հազարավոր լավ գործեր ու ձեռնարկումներ, իսկ այդ փողերը վանքին են տրվելու։ Կարելի է հարյուրներին, հազարներին օժանդակություն ցույց տալ, տասնյակ ընտանիքներ փրկել մուրացկանությունից, քայքայումից, կործանումից, անառակությունից, վեներական հիվանդանոցներից, և այդ ամենը— նրա փողերով։ Սպանիր նրան ու վերցրու նրա փողերը, ու դու դրանց միջոցով կարող ես օգտակար լինել ամբողջ մարդկությանը և ընդհանուր գործին. ի՞նչ ես կարծում, մի՞թե այդ փոքրիկ ոճիրը չի արդարանա հազարավոր բարի գործերով։ Մի կյանքի փոխարեն հազար կյանք, փտումից ու քայքայումից փրկված։ Մեկ մահ և փոխարենը հարյուր կյանք, չէ՞ որ այստեղ հաշիվը պարզ է։ Եվ ի՞նչ արժեք ունի այդ հյուծախտավոր, հիմար ու չար պառավի կյանքը, ոչ ավելի, քան ոջլի, բլոճի կյանքը, ասենք այդ էլ չարժե, որովհետև այդ պառավը վնասակար է։ Նա ուրիշի կյանքն է հոշոտում, նա չար է. նա օրերս կատաղությունից կծել էր Լիզավետայի մատը, քիչ էր մնացել կտրեր։
 
― Իհարկե, նա արժանի չէ ապրելու, բայց այստեղ պետք է նկատի առնել բնությունը։
 
— Էհ, բարեկամս, չէ՛ որ բնությունը շտկում են և նրան ուղղություն են տալիս, իսկ առանց դրան մարդիկ կխրվեին նախապաշարմունքների մեջ։ Առանց դրան ոչ մի մեծ մարդ չէր լինի։ Ասում են՝ «պարտք, խիղճ». ես չեմ ուզում, որևէ բան ասել պարտքի ու խղճի դեմ, բայց նայած թե մենք դրանք ինչպես ենք հասկանում։ Կաց, ես քեզ էլի մի հարց կտամ, լսիր։
 
— Ոչ, դո՛ւ կաց, ե՛ս քեզ հարց կտամ։ Լսիր։
 
— Հապա՛։
 
— Դու հիմա խոսում, ճառում ես, բայց ասա ինձ, ինքդ կսպանե՞ս պառավին, թե՞ ոչ։
 
— Իհարկե, ոչ։ Ես արդարության կողմն եմ... Այստեղ բանն այդ չէ...
 
— Իսկ իմ կարծիքով, եթե դու ինքդ սիրտ չես անում, ուրեմն այստեղ ոչ մի արդարություն չկա։ Էհ, մի անգամ էլ խաղանք։
 
Ռասկոլնիկովը չափազանց հուզված էր։ Իհարկե, այդ ամենը ամենասովորական և ամենից հաճախ եղած երիտասարդական խոսակցություններ ու մտքեր էին, որ նա շատ անգամ էր լսել, միայն ուրիշ ձևերով և ուրիշ թեմաների շուրջ։ Բայց ինչո՞ւ նա այդպիսի խոսակցություն և այդպիսի մտքեր լսելու առիթ ունեցավ հատկապես այժմ, երբ հենց իր գլխում ''ճիշտ այդպիսի մտքեր էին'' պտտվում։ Եվ ինչո՞ւ հատկապես այժմ, երբ ինքը սկսել էր մտածել պառավի մասին, այդպիսի խոսակցություն է լսում... Այդ զուգադիպությունը այնուհետև միշտ նրան տարօրինակ էր թվում։ Այդ չնչին պանդոկային խոսակցությունը նրա վրա արտակարգ ազդեցություն ունեցավ գործի հետագա զարգացման ընթացքում. կարծես թե այստեղ իսկապես մի ինչ-որ կանխորոշում, ցուցում կար։
 
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
 
Վերա դառնալով Սեննայա հրապարակից, նա ընկավ բազմոցին ու մի ամբողջ ժամ նստեց առանց շարժվելու։ Մինչ այս, մինչ այն, օրը մթեց. նա մոմ չուներ, ասենք մտքովն էլ չէր անցնում լույս վառել։ Նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում հետագայում հիշել, թե արդյոք այդ ժամանան մտածո՞ւմ էր որևէ բանի մասին։ Վերջապես, նա զգաց առաջվա տենդը, սարսուռը, ու հաճույքով գլխի ընկավ, որ բազմոցի վրա կարելի է և պառկել։ Շուտով պինդ, կապարե քունը համակեց, ասես ճզմեց նրան։
 
Նա քնած էր շատ երկար ու առանց երազների։ Նաստասյան եկավ մյուս օրվա ժամը տասին և հրմշտելով հազիվ արթնացրեց նրան։ Նա թեյ ու հաց էր բերել։ Թեյը բաց գույնի էր, ու նորից Նաստասյայի թեյամանով։
 
— Այ թե քնում ես, հա՜֊ա, այդքան է՜լ քնել կլինի,— ցասկոտ բղավեց Նաստասյան։
 
Ռասկոլնիկովը դժվարությամբ քիչ բարձրացավ տեղից։ Գլուխը ցավում էր. նա ոտքի ելավ, քայլեց իր խցիկում ու դարձյալ ընկավ բազմոցին։
 
— Էլի քնում է, դու հիվա՞նդ ես, ինչ է,— բղավեց Նաստասյան։
 
Ռասկոլնիկովը ոչինչ չպատասխանեց։
 
— Թեյ կուզե՞ս։
 
— Հետո,— ճիգ անելով ասաց Ռաակոլնիկովը, դարձյալ փակեց աչքերը ու շուռ եկավ դեպի պատը։ Նաստասյան մի քիչ էլ կանգնեց։
 
— Իսկապես, գուցե և հիվանդ է,— ասաց նա, շուռ եկավ ու գնաց։
 
Ժամը երկուսին նա դարձյալ եկավ, սուպ բերեց։ Ռասկոլնիկովը էլի պառկած էր։ Թեյին ձեռք էլ չէր տվել։ Նաստասյան նույնիսկ նեղացավ ու սկսեց բարկությամբ հրմշտել նրան։
 
— Էլ ի՞նչ ես մրափել, է՛,— բղավեց նա՝ զզվանքով նայելով երիտասարդին։ Վերջինս վեր կացավ ու նստեց, բայց ոչինչ չասաց նրան ու աչքերը հառեց հատակին։
 
— Հիվա՞նդ ես, թե՞ ինչ,—. հարցրեց Նաստասյան, ու էլի պատասխան չստացավ։
 
― Դու գոնե փողոց գնայիր,— մի փոքր լռելուց հետո ասաց նա,— գոնե երեսիդ քամի փչեր։ Ուտելո՞ւ ես, թե չէ։
 
― Հետո, գնա,— թույլ պատասխանեց Ռասկոլնիկովը ու ձեռքը թափ տվեց։
 
Նաստասյան մի քիչ էլ կանգնեց, կարեկցանքով նայեց նրան ու գնաց։
 
Ռասկոլնիկովը մի քանի րոպե հետո բարձրացրեց գլուխը և երկար նայեց թեյամանին ու սուպին։ Հետո հաց վերցրեց, գդալ վերցրեց ու սկսեց ուտել։
 
Ասես մեքենայաբար, առանք ախորժակի նա կերավ մի քիչ, երեք-չորս գդալ։ Գլուխն ավելի քիչ էր ցավում։ Ուտելուց հետո նորիք մեկնվեց բազմոցի վրա, բայց էլ չկարողացավ քնել, այլ պառկած էր անշարժ, փորի վրա, երեսը բարձին դրած։ Նա շարունակ անրջում էր, ու տարօրինակ էին այդ անուրջները, ամենից հաճախ երևակայում էր, թե ինքը գտնվում է Աֆրիկայի ինչ֊որ վայրում, Եգիպտոսում, ինչ֊որ օազիսում։ Քարավանը հանգստանում է. հանգիստ պառկած են ուղտերը․ շուրջը բոլորաձև աճել են արմավենիները. բոլորը ճաշում են։ Իսկ ինքը հա ջուր է խմում առվակից, որ հոսում ու կարկաչում է հենց իր կողքին։ Ու այնպե՜ս զով է, այնպե՜ս հրաշալի՛, հրաշալի՛ ու սառն է կապույտ ջուրը, հոսում է գույնզգույն քարերի ու հստակ, ոսկեցոլուն ավազի վրայով... Հանկարծ նա պարզ լսեց ժամացույցի զարկերը։ Նա ցնցվեց, սթափվեց, բարձրացրեց գլուխը, պատուհանից դուրս նայեց, իմացավ ժամանակը, ու բոլորովին ուշքի գալով, հանկարծ վեր թռավ, կարծես մեկը նրան պոկեց բազմոցից։ Նա ոտնաթաթերի վրա մոտեցավ դռանը, կամացուկ բացեց այն ու սկսեց ականջ դնել, թե արդյոք ներքևից, սանդուղքից ձայներ չե՞ն լսվում։ Նրա սիրտը սարսափելի տրոփում էր։ Բայց սանդուղքի վրա լռություն էր, ասես բոլորը քնած էին․․․ Նրան օտարոտի և զարմանալի թվաց, որ կարող էր երեկվանից այդպես խոր քնել ու դեռ ոչինչ չէր արել, ոչինչ չէր պատրաստել... Այնինչ գուցե և ժամը վեցն էր... Ու քնի և բթացման փոխարեն հանկարծ նա համակվեց արտասովոր տենդային ու ինչ-որ շփոթմունքով լեցուն անհանգստությամբ։ Սակայն պատրաստվելու շատ բան չկար։ Նա լարում էր բոլոր ճիգերը, որպեսզի ամեն ինչ կշռադատեր ու ոչինչ չմոռանար, իսկ սիրտը հա՜ տրոփում էր, այնպես խփում, որ շնչառությանը ծանրացավ։ Նախ՝ հարկավոր էր օղակ սարքել ու կպցնել վերարկուին. այդ մի րոպեի գործ էր։ Նա ձեռքը տարավ բարձի տակ և այնտեղ դրած սպիտակեղենի միջից մի հին, բոլորովին քրքրված, անլվա շապիկ հանեց։ Դրա քրջերից պոկեց մի քուղ մի վերշոկ լայնությամբ և ութ վերշոկ երկարությամբ։ Այդ քուղը կրկնակի ծալեց, իր վրայից հանեց լայն, պինդ, ինչ-որ բամբակե հաստ գործվածքից կտրած ամառային վերարկուն (իր միակ վերնազգեստը) ու սկսեց քուղի երկու ծայրերը կարել ներսի ձախ թևատակին։ Կարելիս նրա ձեռքերը դողում էին, բայց նա այդ հաղթահարեց, ու երբ վերարկուն նորիք հագավ, արտաքուստ ոչինչ չէր երևում։ Ասեղն ու թելը նա վաղուց էր պատրաստել, դրանք փաթաթված էին թղթով ու գտնվում էին սեղանի արկղում։ Ինչ վերաբերում է քուղին, դա հենց իր խիստ ճարպիկ հնարանքն էր. կացինը կախելու էր այդ օղակից։ Հո չէ՞ր կարելի կացինը փողոցով տանել ձեռքին բռնած։ Իսկ եթե թաքցներ վերարկուի տակ, այնուամենայնիվ պետք է պահեր ձեռքով, իսկ դա նկատելի կլիներ։ Իսկ հիմա, երբ կպցրել է օղակը, բավական է կացնի սայրը անցկացնել դրա մեջ, ու կացինը ամբողջ ճանապարհին հանգիստ կախված կլինի թևատակից, ներսի կողմից։ Իսկ եթե ձեռքը դներ վերարկուի կողագրպանը, կարող էր բռնել նաև կացնի կոթի ծայրից, որպեսզի այն չճոճվեր, ու որովհետև վերարկուն շատ լայն էր, իսկական պարկ, ուստի արտաքուստ չէր կարող երևալ, որ նա գրպանի միջից ձեռքով ինչ-որ բան է պահում։ Նա այդ օղակը նույնպես արդեն երկու շաբաթ առաջ էր հնարել։
 
Վերջացնելով այդ, նա մատները խոթեց իր «թուրքական» բազմոցի ու հատակի միջև եղած խոռոչը, բազմոցի ձախ անկյան մոտ շոշափեց հատակը, ու հանեց արդեն վաղուց պատրաստած և այնտեղ թաքցրած ''գրավականը''։ Այդ գրավականը սակայն, ամենևին էլ գրավական չէր, այլ սոսկ, կոկիկ ռանդած, փայտե մի փոքրիկ տախտակ, որը իր մեծությամբ ու հաստությամբ հավասար էր սովորական արծաթե ծխախոտատուփին։ Այդ տախտակը նա պատահմամբ գտել էր զբոսանքի ժամանակ, մի բակում։ Այստեղ կար մի շենք, որտեղ ինչ֊որ արհեստանոց էր տեղավորված։ Այնուհետև, բացի տախտակից, նա օգտագործեց կոկիկ ու բարակ մի երկաթե թիթեղիկ, որ հավանորեն պոկված էր ինչ֊որ առարկայից. դա նույնպես գտել էր փողոցում, նույն օրը։ Երկաթե թիթեղիկը տախտակից փոքր էր։ Դրանք իրար վրա դրեց ու պինդ, խաչաձև կապեց թելով, հետո դրանք կանոնավոր ու խնամքով փաթաթեց մաքուր, սպիտակ թղթով ու նույնպես խաչաձև կապեց բարալիկ քուղով, այնպես կապեց, որ արձակելը դժվար լիներ։ Այդպիսով, պառավը առայժմ իր ուշադրությունը կկենտրոնացներ կապը քանդելու վրա, իսկ ինքը, Ռասկոլնիկովը, հարմար րոպե կգտներ հարվածի համար։ Իսկ երկաթե թիթեղիկը կավելացներ գրավականի քաշը, ու պառավը գոնե առաջին րոպեին գլխի չէր ընկնի, որ բերված «իրը» փայտից է։ Այդ ամենը առժամ պահվում էր բազմոցի տակ։ Ռասկոլնիկովը հենց նոր էր հանել գրավականը, երբ հանկարծ բակից լսվեց ինչ-որ մեկի բղավոցը.
 
— Վաղուց ժամը յոթն է։
 
— Վաղո՜ւց։ Աստվա՛ծ իմ։
 
Նա նետվեց դեպի դուռը, ականջ դրեց, վերցրեց լայնեզր գլխարկը և զգուշությամբ, անլսելի, կատվի պես իջավ սանդուղքի սովորական տասներեք աստիճաններից։ Կատարվելու էր ամենակարևոր գործը՝ խոհանոցից գողանալ կացինը։ Նա արդեն վաղուց էր որոշել, որ պետք է կացնով գործ տեսնել։ Նրա մոտ կար նաև այգեգործական ծալովի գանակ, բայց նա հույս չէր դնում դանակի և մանավանդ իր ուժերի վրա, այս պատճառով էլ վերջնականապես որոշեց կացնով գործել։ Ի դեպ, նշենք մի առանձնահատկություն այն բոլոր վերջնական վճիռների առթիվ, որ արդեն նա ընդունել էր այդ ուղղությամբ։ Դրանք մի տարօրինակ հատկություն ունեին, որքան վերջնական էին դառնում, այնքան այլանդակ, անհեթեթ բնույթ էին ստանում նրա աչքում։ Չնայած նրա ներքին տանջալից պայքարին, այդ ամբողջ ժամանակ նա երբեք, ոչ մի ակնթարթ չէր կարող հավատացած լինել, թե իր դիտավորությունները իրագործելի են։
 
Ու եթե նույնիսկ երբևէ այնպես պատահեր, որ նա ամեն ինչ մինչև վերջին կետը վերլուծած և վերջնականապես որոշած լիներ ու էլ ոչ մի կասկած չմնար, ապա կարծես թե հենց այստեղ նա կհրաժարվեր ամեն ինչից, որպես անհեթեթությունից, հրեշավորությունից ու անկարելիությունից։ Բայց դեռ բազմաթիվ չլուծված կետեր ու կասկածներ էին մնում։ Ինչ վերաբերում է այն խնդրին, թե որտեղից պետք է կացին ճարեր, ապա այդ մանր բանը նրան բնավ չէր անհանգստացնում, որովհետև դրանից ավելի հեշտ բան չկար։ Բանն այն է, որ Նաստասյան հաճախ տանը չէր լինում, մանավանդ երեկոները գնում էր կամ հարևանների մոտ կամ խանութ, իսկ դուռը միշտ բոլորովին բաց էր թողնում։ Տանտիրուհին միայն դրա համար էր նրա հետ գժտվում։ Այդպես ուրեմն, երբ կգա ժամանակր, կարելի է ծածուկ մտնել խոհանոց ու վերցնել կացինը, հետո էլ, մի ժամ անց (երբ արդեն ամեն ինչ կվերջանա) ներս մտնել ու կացինը գնել իր տեղը։ Բայց նաև կասկածներ էին առաջանում. ենթադրենք թե ինքը կգա մի ժամ անց, որպեսզի կացինը դնի իր տեղը, բայց չէ որ Նաստասյան կարող է վերադարձած լինել։ Իհարկե, պետք է անցնել խոհանոցի կողքից ու սպասել, մինչև որ նա դարձյալ դուրս ելնի։ Կարող է և այդ ժամանակ կացնի կարիք զգալ, կսկսի փնտրել, ճղճղալ․ ահա և կասկած կամ առնվազն կասկածի առիթ։
 
Բայց դրանք դեռ մանր բաներ էին, որոնց մասին նա չէր էլ սկսում մտածել ու ժամանակ էլ չուներ մտածելու։ Նա մտածում էր գլխավորի մասին, իսկ մանր բաները հետաձգում էր այնքան ժամանակ, մինչև որ ինքը ''համոզվեր ամեն ինչում''։ Բայց վերջինը իսպառ անիրագործելի էր թվում։ Գոնե այդպես էր թվում նրան։ Օրինակ, նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում երևակայել, որ երբևէ կվերջացնի մտածելը, վեր կկենա և ուղղակի կգնա այնտեղ... Նույնիսկ վերջին օրերի իր փորձը (այսինքն այցելությունը՝ վերջնականապես տեղը զննելու դիտավորությամբ) նա կատարել էր հենց այնպես, ամենևին էլ ոչ լրջորեն․ «Գնամ նայեմ, էլի, ի՞նչ հարկ կա երազելու»,— մտածել էր նա ու էլ չէր համբերել, վազել էր ինքն իր վրա չարացած։ Այնինչ հարցի դրական լուծման իմաստով ամբողջ անալիզը նա կարծես թե վերջացրել էր. կեղծ դրույթներով ապացույցներ բերելու իր ճարպկությունը սրվել էր ածելու նման, և նա իր մեջ գիտակցական առարկություններ չէր գտնում։ Բայց վերջին դեպքում նա ուղղակի չէր հավատում իրեն, ու պարզապես, ստրկաբար, խարխափելով, կողմնակի առարկություններ էր փնտրում, կարծես թե որևէ մեկը ստիպում, քաշում էր նրան դեպի այդ բանը։ Իսկ վերջին օրը, որ այնպե՜ս անսպասելի էր վրա հասել և միանգամից ամեն ինչ վճռել, գրեթե բոլորովին մեխանիկորեն էր ազդել նրա վրա. կարծես թե ինչ֊որ մեկը վերցրել է նրա ձեռքը ու նրան քաշել իր ետևից, ու ինքը նրան հետևում էր առանց դիմադրելու, կուրորեն, անբնական ուժով, առանց առարկությունների։ Ասես հագուստի փեշը ընկել էր մեքենայի անիվի մեջ, ու իրեն սկսել էր մեքենայի մեջ քաշել։
 
Սկզբում, վաղուց ի վեր, նրան զբաղեցնում էր մի հարց. ինչո՞ւ այնպես հեշտ են հայտնաբերվում ու մերկացվում համարյա բոլոր ոճիրները, ու այնպես պարզորոշ են նշվում համարյա բոլոր ոճրագործների հետքերը։ Նա հետզհետե բազմապիսի ու հետաքրքիր եզրակացությունների հանգեց. նրա կարծիքով ամենագլխավոր պատճառը ոչ այնքան ոճիրը թաքցնելու նյութական անկարելիությունն է, որքան ինքը ոճրագործը. ամեն մի ոճրագործ հենց ինքը ոճրագործության պահին ենթարկվում է կամքի ու բանականության ինչ-որ անկման, դրանք փոխարինվում են մանկական արտառոց թեթևամտությամբ, և դա հատկապես այն պահին, երբ առավելապես անհրաժեշտ են բանականությունը և զգուշությունը։ Նրա համոզմամբ դուրս էր գալիս, որ բանականության այդ մթագնումը և կամքի անկումը հիվանդության պես են համակում մարդուն, աստիճանաբար զարգանում են և ոճիրը կատարելուց քիչ առաջ իրենց բարձրագույն պահին են հասնում․ հենց ոճրագործության րոպեին և դրանից հետո էլի որոշ ժամանակ շարունակվում են նույն ձևով, նայած ոճրագործի անհատականությանը. այնուհետև անցնում են այնպես, ինչպես անցնում է ամեն մի հիվանդություն։ Արդյո՞ք հիվանդությունն է առաջացնում բուն իսկ ոճիրը, թե ինքը՝ ոճիրը, ըստ իր առանձնահատուկ բնության, միշտ էլ հարակցվում է հիվանդության պես ինչ-որ մի բանով։ Ռասկոլնիկովը դեռ իր մեջ ուժ չէր զգում այս հարցը լուծելու։
 
Հանգելով այդօրինակ հետևությունների, նա որոշեց, որ իր գործում անձնապես իր մեջ չեն կարող նմանօրինակ հեղաշրջումներ լինել, որ իր մտածածը կատարելու ամբողջ ժամանակվա ընթացքում բանականությունը և կամքը իրենից անբաժան կմնան հենց այն պատճառով, որ իր մտածաձ գործը «ոճիր չէ»... Մի կողմ ենք թողնում այն ամբողջ պրոցեսը, որի միջոցով նա հանգեց այդ վերջին որոշման, առանց այդ էլ մենք շատ ենք առաջ անցել... Միայն կավելացնենք, որ գործի փաստական, զուտ նյութական դժվարություններր նրա մտքում առհասարակ առավելապես երկրորդական դեր էին խաղում։ «Բավական է միայն դրանց հանդեպ լարել ամբողջ կամքդ և ամբողջ բանականությունդ, և դրանք ժամանակին բոլորն էլ կհաղթահարվեն, երբ հարկ կլինի մինչև ամենաչնչին նրբությունը ծանոթանալ գործի բոլոր մանրամասներին․․․»։ Բայց գործը չէր սկսվում։ Նա շարունակում էր ամենից քիչ հավատալ իր վերջնական վճիռն երին, ու երբ վրա հասավ գործելու ժամը, ամեն ինչ կատարվեց բնավ ոչ այնպես, ինչպես մտածում էր ինքը, այլ մի տեսակ հանկարծակի, նույնիսկ համարյա անսպասելի։
 
Մի ամենաչնչին հանգամանք նրան փակուղու առաջ կանգնեցրեց դեռ ավելի շուտ, քան նա կիջներ սանդուղքից։ Հասնելով տանտիրուհու խոհանոցը, որի դուռը, ինչպես միշտ, բոլորովին բաց էր, նա աչքի տակով զգուշությամբ ներս նայեց, որպեսզի նախապես տեսներ, թե Նաստասյայի բացակայությամբ արդյոք այնտեղ չէ՞ ինքը՝ տանտիրուհին, իսկ եթե այնտեղ չէ, արդյոք լա՞վ է փակված նրա սենյակի դուռը, և նա հո չի՞ կարող այնտեղից դուրս նայել, երբ ինքը մտնի խոհանոց, կացինը վերցնելու։ Բայց որքա՜ն մեծ եղավ իր զարմանքր, երբ հանկարծ տեսավ, որ Նաստասյան այս անգամ ոչ միայն տանն է, խոհանոցում, այլև դեռ գործով էլ է զբաղված․ զամբյուղից սպիտակեղեն է հանում ու կախ է տալիս պարաններից։ Տեսնելով նրան, Նաստասյան դադարեցրեց կախ տալը, շուռ եկավ նրա կողմը ու անընդհատ նայում էր նրան, քանի դեռ նա անցնում էր խոհանոցի կողքից։ Ռասկոլնիկովը շուռ տվեց հայացքը և անցավ իբր թե ոչինչ չնկատելով։ Բայց գործը ձախողվել էր, կացին չկար։ Նա սարսափելի վհատվեց։
 
«Ախր ես որտեղի՞ց վերցրի,— մտածում էր նա՝ իջնելով դեպի դարպասը,— որտեղի՞ց վերցրի, թե Նաստասյան այդ րոպեին անպայման տանը չի լինի։ Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ ես այդպես հաստատ հավատացած էի»։ Նա ընկճված էր, նույնիսկ մի տեսակ ստորացած։ Նա ուզում էր չարախնդությամբ ծիծաղել իր վրա... Նրա մեջ եռում էր բութ, գազանային ցասումը։
 
Նա մտազբաղ կանգ առավ դարպասի մոտ։ Նրա համար զզվելի էր գնալ փողոց, ձևացնելով, որ իբր թե զբոսնում է. տուն վերադառնալը է՛լ ավելի զզվելի էր։ «Ինչպիսի՜ առիթ կորցրի ընդմիշտ»,― քրթմնջում էր նա՝ աննպատակ կանգնած դարպասի մոտ, հենց դռնապանի մթին խցիկի դիմաց, որի դուռը նույնպես բաց էր, հանկարծ նա ցնցվեց։ Դռնապանի խցիկից, որ նրանից երկու քայլ էր հեռու, աջ կողմից, նստարանի տակից ինչ֊որ բան փայլեց․․․ Նա նայեց շուրջը. ոչ ոք չկար։ Քայլելով ոտնաթաթերի վրա, նա մոտեցավ դռնապանի խցիկին, երկու աստիճան ունեցող սանդուղքով իջավ ներքև ու թույլ ձայնով կանչեց դռնապանին։ «Հենց այդպես է որ կա, նա տանը չէ, սակայն երևի մոտիկ տեղում է, բակում, որովհետև դուռը բոլորովին բաց է»։ Ռասկոլնիկովը շեշտակի նետվեց դեպի կացինը (դա կացին էր), հանեց նստարանի տակից, ուր դա ընկած էր վառելափայտի երկու կտորների արանքում, հենց այնտեղ, դեռ դուրս չեկած, կացինը կախ տվեց թևատակի օղակից, ձեռքերը դրեց գրպանները ու դուրս եկավ դռնապանի խցիկից՝ ոչ ոք չնկատեց։ «Ա՛յ քեզ սատանայի ճարպկություն»― տարօրինակ քմծիծաղով մտածեց նա։ Այս հանգամանքը չափազանց խրախուսեց նրան։
 
Նա քայլում էր դանդաղ ու ''լրջախոհ'', առանց շտապելու, որպեսզի որևէ կասկածի առիթ չտար։ Նա քիչ էր նայում անցորդներին, նույնիսկ աշխատում էր բոլորովին չնայել նրանց դեմքերին և որքան կարելի է աննկատելի լինել։ Այստեղ նա հիշեց իր լայնեզր գլխարկը։ «Աստված իմ, երկու օր առաջ փող կար, ու ես չկարողացա հովարով գլխարկ ճարել»։ Նրա հոգուց անեծք թափվեց։
 
Մի խանութից պատահմամբ, մի աչքով ներս նայելով, նա տեսավ, որ այնտեղ պատի ժամացույցը ցույց է տայիս յոթն անց տասը րոպե։ Հարկավոր էր թե շտապել և թե միևնույն ժամանակ պտույտ կատարել, տանը մոտենալ շուրջանակի ճանապարհով, մյուս կողմից...
 
Առաջ, երբ նա այդ ամենը պատկերացնում էր իր երևակայության մեջ, երբեմն մտածում էր, թե շատ է վախենալու։ Բայց նա այժմ այնքան էլ չէր վախենում, նույնիսկ բոլորովին չէր վախենում։ Այդ րոպեին նրան նույնիսկ ինչ֊որ կողմնակի մտքեր էին զբաղեցնում, սակայն դրանք կարճատև էին լինում։ Անցնելով Յուսուպովյան այգու կողքից, նա մինչև իսկ շատ զբաղվեց բարձր խփող շատրվանների կառուցման և այն մտքով, որ դրանք որչափ լավ կթարմացնեին օդը բոլոր հրապարակներում։ Նա հետզհետե հանգեց այն համոզման, որ եթե ամառային այգին տարածվեր ամբողջ Մարսյան հրապարակի վրա և նույնիսկ միացվեր պալատական Միխայլովյան այգուն, ապա հիանալի և օգտավետ բան կլիներ քաղաքի համար։ Այստեղ նրան հանկարծ հետաքրքրեց այն հարցը, թե ինչու հատկապես բոլոր մեծ քաղաքներում մարդը ոչ թե սոսկ անհրաժեշտությունից դրդված, այլ մի ինչ-որ առանձին բնույթով հակված է ապրելու և ապաստանելու քաղաքի հենց այնպիսի մասերում, ուր չկան ոչ այգիներ, ոչ շատրվաններ, ուր կեղտ է, գարշահոտություն և ամեն տեսակ նողկանք։ Այստեղ նա հիշեց իր զբոսանքները Սեննայա հրապարակում և մի րոպե սթափվեց։ «Այ քեզ անհեթեթություն», մտածեց նա։ «Ոչ, ավելի լավ է բոլորովին ոչ մի բանի մասին չմտածել»։
 
«Հավանորեն նրանք, ում մահապատժի են տանում, մտքերով կառչում են բոլոր առարկաներից, որոնք հանդիպում են ճանապարհին», անցավ նրա մտքով, միայն թե անցավ կայծակի արագությամբ. նա ինքը իսկույն մարեց այդ միտքը․․․ Բայց ահա արդեն տեղ է հասնում, ահա և տունը, ահա և դարպասը։ Հանկարծ ինչ-որ տեղից ժամացույցի մեկ զարկ լսվեց։ «Այս ի՞նչ է, մի՞թե ութի կեսն է, չի կարող պատահել, երևի այդ ժամացույցը առաջ է»։
 
Նրա բախտից դարպասով անցնելիս գործը դարձյալ հաջող գնաց։ Դեռ ավելին, նույնիսկ կարծես դիտմամբ, հենց այդ րոպեին իր առջևից անցավ ու դարպասից ներս մտավ խոտի մի ահագին սայլաբեռ, որը բոլորովին ծածկեց նրան, երբ ինքը անցնում էր դարպասից, ու դեռ սայլաբեռը չէր մտել բակը, երբ նա վայրկենապես նետվեց աջ կողմը։ Այնտեղ, սայլաբեռի մյուս կողմում բղավում ու վիճում էին ինչ-որ մարդիկ, բայց նրան ոչ ոք չնկատեց ու ոչ ոք չհանդիպեց։ Այդ ահագին, քառակուսաձև բակի կողմի շատ պատուհաններ տվյալ րոպեին բաց էին, բայց նա չբարձրացրեց գլուխը, ուժ չուներ։ Պառավի բնակարանը տանող սանդուղքը մոտիկ էր, հենց դարպասի աջ կողմում։ Նա արդեն սանդուղքի վրա էր...
 
Նա շունչ առավ ու ձեռքը դրեց տրոփող սրտին, մի անգամ էլ շոշափեց ու շտկեց կացինը և սկսեց զգուշությամբ, կամացուկ բարձրանալ սանդուղքով, ամեն րապե ականջ դնե։, Այդ պահին սանդուղքի վրա նույնպես ոչ ոք չհանդիպեց. բոլոր դռները փակված էին. ոչ ոք չկար։ Ճիշտ է, երկրորդ հարկում մի դատարկ բնակարանի դուռը բոլորովին բաց էր, և այնտեղ ներկարարներ էին աշխատում, բայց նրանք բնակարանից դուրս չնայեցին։ Ռասկոլնիկովը մի փոքր կանգնեց, մտածեց ու շարունակեց բարձրանալ։ «Իհարկե, ավելի լավ կլիներ, եթե նրանք այստեղ բոլորովին չլինեին, բայց... նրանց վերևում էլի երկու հարկ կա»։
 
Ահա և չորրորդ հարկը, ահա և դուռը և դիմացի բնակարանը. դա դատարկ է։ Երրորդ հարկի այն բնակարանը, որ գտնվում է պառավի բնակարանի տակ, ըստ երևույթին նույնպես դատարկ է. դռանը մեխերով կպցրած այցետոմսը հանված է, ուրեմն բնակվողները մեկնել են... Ռասկոլնիկովը շնչասպառ էր լինում։ Մի ակնթարթ նա մտածեց՝ «հը, չհեռանա՞մ»։ Բայց նա իրեն պատասխան չտվեց ու սկսեց ունկնդրել պառավի բնակարանին․ մեռելային լռություն։ Հետո մի անգամ էլ ունկնդրեց սանդուղքի կողմը, լսեց երկար, ուշադրությամբ... Այնուհետև վերջին անգամ նայեց շուրջը, հավաքեց ինքն իրեն, շտկվեց և մի անգամ ևս շոշափեց օղակից կախված կացինը։ «Ես հո շատ գունատ չե՞մ... մտածում էր նա, հո առանձնապես հուզված չե՞մ, պառավը կասկածամիտ է... էլի չսպասե՞մ... մինչև որ սիրտս հանդարտվի...»։
 
Բայց սիրտը չէր հանդարտվում։ Ընդհակառակը, ասես դիտմամբ ավելի ու ավելի ուժեղ էր տրոփում... Նա չհամբերեց, ձեռքը դանդաղ տարավ զանգին ու զանգահարեց։ Կես րոպեից հետո նորից զանգահարեց, այս անգամ ավելի ուժեղ։
 
Պատասխան չկա։ Ապարդյուն զանգահարելու հարկ չկար, և դա իրեն չէր էլ սազում։ Իհարկե, պառավը տանն էր, բայց նա կասկածամիտ է, մենակ է։ Ռասկոլնիկովը մասամբ գիտեր նրա սովորությունները... նա մի անգամ էլ ականջը պինդ հպեց դռան։ Արդյո՞ք նրա զգացումներն էին այդպես նրբացած (մի բան, որ ընդհանրապես դժվար է ենթադրել), թե՞ շշուկներն էին լավ լսվում, բայց հանկարծ նրա ականջին հասավ ձեռքով զգուշությամբ փակի բռնակը շոշափելու ձայն և ասես հենց դռանը դիպչող շրջազգեստի շրշյուն։ Մեկը աննկատելի կանգնած էր հենց փակի առջև, ու ճիշտ այնպես, ինչպես և Ռասկոլնիկովը, ծածուկ ունկնդրում էր ներսից ու կարծես թե նույնպես ականջը հպել էր դռանը...
 
Ռասկոլնիկովը դիտմամբ շարժվեց ու բարձրաձայն ինչ-որ բան փնթփնթաց, որպեսզի ցույց չտար, թե թաքնվում է. հետո զանգահարեց երրորդ անգամ, բայց կամացուկ, վայելուչ և առանց որևէ անհամբերության։ Հետագայում վերհիշելով այդ, զգում էր, որ տվյալ րոպեն պարզ, պայծառ, առմիշտ տպավորված է իր մեջ. նա չէր կարողանում հասկանալ, թե որտեղից էր այդքան խորամանկություն վերցրել, մանավանդ որ լինում էին վայրկյաններ, երբ մթագնում էր միտքը, իսկ իր մարմինը նա համարյա չէր զգում... Մի վայրկյանից հետո նա լսեց, որ հանում են դռան փակը։
Վստահելի
1318
edits