}}
:<em>Կազմակերպված լինում է բանդան </em>
:Բանդան, մարզական թիմը, կուսակցությունը… Մի խոսքով, հազարավոր բաներ, բացի պետությունից: Պետական կառավարման եղանակները դասակարգված են՝ միապետություն, սահմանադրական միապետություն, հանրապետություն, դիկտատուրա, կուսակցապետություն, նախագահական կառավարում, նույնիսկ կիսանախագահական կամ կիսապառլամենտական կառավարում, բայց չկա կազմակերպված պետություն հասկացություն:<em>Կազմակերպված լինում է բանդան </em>
:Ինչո՞ւ է Քոչարյանը զարգացնում բանդայի տերմինոլոգիան պետության վերաբերյալ: Այն նույն նպատակովԲանդան, ինչ նպատակով 98 թվականին դաշնակցությունը շրջանառության մեջ դրեց «համազգային թեկնածու» եւ «ճիշտ ընտրություններ» հասկացությունները՝ մարդկության համար ընդունելի եւմարզական թիմը, որ առավել կարեւոր էկուսակցությունը… Մի խոսքով, բոլորի համար հասկանալի «արդար»հազարավոր բաներ, «համընդհանուր»բացի պետությունից։ Պետական կառավարման եղանակները դասակարգված են՝ միապետություն, «դեմոկրատական» հասկացությունների փոխարեն:սահմանադրական միապետություն, հանրապետություն, դիկտատուրա, կուսակցապետություն, նախագահական կառավարում, նույնիսկ կիսանախագահական կամ կիսապառլամենտական կառավարում, բայց չկա կազմակերպված պետություն հասկացություն։
:Եւ ահա Դեմիրճյանի ձայները «համազգային թեկնածուի» կողմից գողացվելուց ընդամենը չորս տարի հետո մտավորականները էլի Ինչո՞ւ է Քոչարյանը զարգացնում բանդայի տերմինոլոգիան պետության վերաբերյալ։ Այն նույն նպատակով, ինչ նպատակով 98 թվականին դաշնակցությունը շրջանառության մեջ են դրել դրեց «համազգային թեկնածու» սովետական հասկացությունը: Մտավորական բառի արմատըեւ «ճիշտ ընտրություններ» հասկացությունները՝ մարդկության համար ընդունելի եւ, կարծեմ թե, միտք բառն որ առավել կարեւոր է, բայց մտքի նշույլ դուք տեսնո՞ւմ եք այստեղբոլորի համար հասկանալի «արդար», երբ «ընտրություններ» եւ «համազգային թեկնածու» հասկացությունները ի մի են բերվում: Չէ՞ որ դրանք մեկը մյուսին ժխտող հասկացություններ են: Թե ով էր թեկնածուներից համազգայինը՝ ընտրությունն է որոշում«համընդհանուր», բայց եթե «համազգայինը» արդեն նշանակել եք, էլ ի՞նչ ընտրության մասին է խոսքը: Էլ ինչի՞ է պետք ընտրությունը՝ մայմո՞ւն ենք խաղացնում թե՞ «համազգային թեկնածու»:«դեմոկրատական» հասկացությունների փոխարեն։
:Անալտերնատիվ ընտրություններում «Կուսակցության եւ անկուսակցականների անխախտ բլոկի միահամուռ վճռականությամբ մեր ձայնը տանք»... Եւ ահա Դեմիրճյանի ձայները «համազգային թեկնածուին»... հա՞: Այն էլ՝ «արդար ընտրություններ ապահովելով». ես ճի՞շտ եմ հասկացել: Ո՞նց եք կարոտելթեկնածուի» կողմից գողացվելուց ընդամենը չորս տարի հետո մտավորականները էլի շրջանառության մեջ են դրել «համազգային թեկնածու» սովետական հասկացությունը։ Մտավորական բառի արմատը, հարգելիներսկարծեմ թե, սովետական ձեր ջահելությանըմիտք բառն է, երբ ոչ միայն չալաղաջը բոլ էրբայց մտքի նշույլ դուք տեսնո՞ւմ եք այստեղ, այլեւ երբ դեռ թե՛ կլիմաքսն էր յոթ սարի ետեւ «ընտրություններ» եւ թե՛ իմպոտենցիան էր աներեւակայելի հեռու: Եւ, բնականաբար, այդ ժամանակների անձրեւը սիմֆոնիա էր, ոչ թե ռեւմատիզմի բուն, ձյունը թոքաբորբի առիթ չէր, այլ գալիս էր, որ դահուկ քշենք ու ձնագնդի խաղանք մեր քարտուղարուհու-ասպիրանտուհու հետ, սառը ջուրը ճակատին թրջոց դնելու համար չէր, այլ պարզապես խմելու, իսկ շոգը «համազգային թեկնածու» հասկացությունները ի մի ավելորդ անգամ դոշութիկունք մերկացնելու պատրվակ էր, ոչ թե` են բերվում։ Չէ՞ որ ծերացած շան նման դեպի ստվերը քարշ գաս ու հեւաս՝ լեզուդ դուրս գցած: Այդ ջահելությունն դրանք մեկը մյուսին ժխտող հասկացություններ են։ Թե ով էր անդարդթեկնածուներից համազգայինը՝ ընտրությունն է որոշում, ոչ թե սիստեմն էր լավըբայց եթե «համազգայինը» արդեն նշանակել եք, անաստվածներս: Դեռ ուշ չէ համակերպվել բնության կարգի հետ, աթեիստներս: Բայց ետ գնալը՝ ետ գնալ, գուցե ավելի ետ գնանք դեպի անուղեղ մանկության հեքիաթները եւ ընտրություններին ղո՞ւշ թռցնենք: Եւ որպեսզի ղուշը իջնի ոչ թե պատահական մարդու, այլ էլ ի՞նչ ընտրության մասին է խոսքը։ Էլ ինչի՞ է պետք ընտրությունը՝ մայմո՞ւն ենք խաղացնում թե՞ «համազգային թեկնածուի» ուսին, ղշի ոտից թել ենք կապում, բարա՜կ, մտավորականի ուղեղի ծալքերից հյուսած անտեսանելի (այսինքն՝ «թափանցիկ») թել եւ թելից քաշում-քաշքշում ենք այնքան ժամանակ, մինչեւ ղուշը, զզված, նստի հարկավոր մարդու ուսին: Ճիշտ մարդու ուսին:թեկնածու»։
:«Ճիշտ ընտրել»՝ նշանակում է կոնկրետ մարդու ընտրել: Ոչ թե խելացիԱնալտերնատիվ ընտրություններում «Կուսակցության եւ անկուսակցականների անխախտ բլոկի միահամուռ վճռականությամբ մեր ձայնը տանք»… «համազգային թեկնածուին»… հա՞։ Այն էլ՝ «արդար ընտրություններ ապահովելով». ես ճի՞շտ եմ հասկացել։ Ո՞նց եք կարոտել, հարգելիներս, սովետական ձեր ջահելությանը, երբ ոչ թե դեմոկրատմիայն չալաղաջը բոլ էր, այլեւ երբ դեռ թե՛ կլիմաքսն էր յոթ սարի ետեւ եւ թե՛ իմպոտենցիան էր աներեւակայելի հեռու։ Եւ, բնականաբար, այդ ժամանակների անձրեւը սիմֆոնիա էր, ոչ թե ծրագիր ունեցող մարդուռեւմատիզմի բուն, ձյունը թոքաբորբի առիթ չէր, այլ ում որ պետք է: «Ում գալիս էր, որ պետք է»դահուկ քշենք ու ձնագնդի խաղանք մեր քարտուղարուհու-ն նշանակում է առանց համեմատելուասպիրանտուհու հետ, առանց այլընտրանքի եւ միջոցների առաջ խտրություն չդնելով: Այսինքն, անօրինական ընտրություններ: Ասել է թե՝ ընտրությունների իմիտացիա: «Թափանցիկը»սառը ջուրը ճակատին թրջոց դնելու համար չէր, «բացը» եւ այս շարքի այլ հասկացությունները օրենքի տեսակետից դեռ պարզապես խմելու, իսկ շոգը մի կերպ մեկնաբանել հնարավոր է (չնայած օրենքը այն էավելորդ անգամ դոշութիկունք մերկացնելու պատրվակ էր, ոչ թե՝ որ չի մեկնաբանվում)ծերացած շան նման դեպի ստվերը քարշ գաս ու հեւաս՝ լեզուդ դուրս գցած։ Այդ ջահելությունն էր անդարդ, «ճիշտը» չի մեկնաբանվում: Կամոչ թե սիստեմն էր լավը, որ միեւնույն էանաստվածներս։ Դեռ ուշ չէ համակերպվել բնության կարգի հետ, մեկնաբանվում է ցանկացած կերպաթեիստներս։ Բայց ետ գնալը՝ ետ գնալ, գուցե ավելի ետ գնանք դեպի անուղեղ մանկության հեքիաթները եւ մեկնաբանությունը կարելի է վերաձեւակերպել ցանկացած պահի: Այսինքնընտրություններին ղո՞ւշ թռցնենք։ Եւ որպեսզի ղուշը իջնի ոչ թե պատահական մարդու, սահմանում չկաայլ «համազգային թեկնածուի» ուսին, ասել է թե՝ չկա սահմանափակում: Եւ որ ամենակարեւորն է՝ չի պարտավորեցնում:ղշի ոտից թել ենք կապում, բարա՜կ, մտավորականի ուղեղի ծալքերից հյուսած անտեսանելի (այսինքն՝ «թափանցիկ») թել եւ թելից քաշում-քաշքշում ենք այնքան ժամանակ, մինչեւ ղուշը, զզված, նստի հարկավոր մարդու ուսին։ Ճիշտ մարդու ուսին։
:Եթե դուք («մտավորականներով») համաձայնության եք եկել կազմակերպված լինելու ընդհանրական գաղափարի շուրջ«Ճիշտ ընտրել»՝ նշանակում է կոնկրետ մարդու ընտրել։ Ոչ թե խելացի, «կազմակերպվածության» մասնավոր դրսեւորումներին առարկելու բարոյական իրավունք չունեք: Օրինակոչ թե դեմոկրատ, դուք իրավունք չունեք պահանջելուոչ թե ծրագիր ունեցող մարդու, այլ ում որ դատավորը դատը վարի բացառապես դատավարական օրենսգրքի տառին համապատասխանպետք է։ «Ում որ պետք է»-ն նշանակում է առանց համեմատելու, որովհետեւառանց այլընտրանքի եւ միջոցների առաջ խտրություն չդնելով։ Այսինքն, երբ ձեր նախագահի հետ համաձայնության էիք գալիսանօրինական ընտրություններ։ Ասել է թե՝ ընտրությունների իմիտացիա։ «Թափանցիկը», «բացը» եւ այս շարքի այլ հասկացությունները օրենքի տեսակետից դեռ մի կերպ մեկնաբանել հնարավոր է (չնայած օրենքը այն է, որ ազգն ու պետությունը պիտի կազմակերպված լինենչի մեկնաբանվում), նա ձեզ «ճիշտը» չի խոստացելմեկնաբանվում։ Կամ, որ կազմակերպված պիտի լինի գործող օրենքի տառին համապատասխանմիեւնույն է, եւ դուք էլ չեք պահանջելմեկնաբանվում է ցանկացած կերպ, որ այդպես լինի: եւ մեկնաբանությունը կարելի է վերաձեւակերպել ցանկացած պահի։ Այսինքն, դուք որպես պարտնյորներ չեք ճշտել տերմինըսահմանում չկա, չեք սահմանել, ընդհանուր հայտարարի չեք եկել, թե ինչ ասել է նշանակում կազմակերպված: թե՝ չկա սահմանափակում։ Եւ չէիք կարող ճշտել, որովհետեւ դա ոչինչ չի նշանակում: Կամ նշանակում է ամեն ինչ, բացի օրենսդրորեն ամրագրված հասարակական փոխհարաբերությունները: Որպեսզի երկու կողմի պայմանավորվածությունը ինչ-որ բան նշանակի եւ պարտավորեցնելու ուժ ունենա, պետք ամենակարեւորն է՝չի պարտավորեցնում։
:ա. արձանագրվի պայմանագրի Եթե դուք (Սահմանադրության«մտավորականներով») համաձայնության եք եկել կազմակերպված լինելու ընդհանրական գաղափարի շուրջ, «կազմակերպվածության» մասնավոր դրսեւորումներին առարկելու բարոյական իրավունք չունեք։ Օրինակ, դուք իրավունք չունեք պահանջելու, որ դատավորը դատը վարի բացառապես դատավարական օրենսգրքի տառին համապատասխան, որովհետեւ, երբ ձեր նախագահի հետ համաձայնության էիք գալիս, որ ազգն ու պետությունը պիտի կազմակերպված լինեն, նա ձեզ չի խոստացել, որ կազմակերպված պիտի լինի գործող օրենքի) տեսքով տառին համապատասխան, եւդուք էլ չեք պահանջել, որ այդպես լինի։ Այսինքն, դուք որպես պարտնյորներ չեք ճշտել տերմինը, չեք սահմանել, ընդհանուր հայտարարի չեք եկել, թե ինչ է նշանակում կազմակերպված։ Եւ չէիք կարող ճշտել, որովհետեւ դա ոչինչ չի նշանակում։ Կամ նշանակում է ամեն ինչ, բացի օրենսդրորեն ամրագրված հասարակական փոխհարաբերությունները։ Որպեսզի երկու կողմի պայմանավորվածությունը ինչ-որ բան նշանակի եւ պարտավորեցնելու ուժ ունենա, պետք է՝
:բա. հասկանալի լինի հնարավոր արբիտրի արձանագրվի պայմանագրի (ասենք՝ միջազգային իրավունքիՍահմանադրության, օրենքի) տեսակետից:տեսքով եւ
:Իսկ «ազգային» կամ բանդիտական, կամ ըստ նախասիրության, հասարակ կազմակերպության բ. հասկանալի լինի հնարավոր արբիտրի (ասենք, «Արաղը թթու խիարով գերադասողների ընկերության»ասենք՝ միջազգային իրավունքի) սկզբունքով կոնսենսուսի եկող հասարակությունն ու դրանով առաջնորդվողը իրեն քշում է անիրավության ծուղակը: Այսինքն, դու որպես ազգ ու հասարակություն քեզ քշում ես լուսանցք, քեզ դնում ես օրենքից, կամ բոլորին հասկանալի, ընդունված կանոններից դուրս եւ ներսում՝ քո Արմենիքենդում, քո Գլենդելում, քո Բուրջ Համուդում, քո Հավլաբարում, քո Հայաստանի Հանրապետությունում հարաբերվում ես մեծ աշխարհին անհասկանալի կանոններով՝ «ճշտով» «կազմակերպվածորեն» եւ այլն: Բայց սրանք «Չայնա Թաունի», «Տաբորի», «Բոշի թաղի», վերջին հաշվով՝ բանդայի ապրելու կարգ է, ոչ թե ազգի ու պետության:տեսակետից։
:«Կազմակերպվածը» բեսպրեդելի տեսակետից նույնն էԻսկ «ազգային» կամ բանդիտական, ինչ «հեղափոխական նպատակահարմարությունը» կամ «սոցիալիստական օրինականությունը»: Եւ երբ իշխանությունը փակում է հեռուստականալըըստ նախասիրության, դու լիասիրտ չես կարող ասելհասարակ կազմակերպության (ասենք, որ դա «ճիշտ» չէ եւ «կազմակերպված պետության» դեմ քայլ «Արաղը թթու խիարով գերադասողների ընկերության») սկզբունքով կոնսենսուսի եկող հասարակությունն ու դրանով առաջնորդվողը իրեն քշում էանիրավության ծուղակը։ Այսինքն, որովհետեւ դու դրանից առաջ ոչ թե ալտերնատիվ ընտրություն որպես ազգ ու հասարակություն քեզ քշում ես արելլուսանցք, այլ «ազգային նկատառումից ելնելով»` «ճիշտ», «կազմակերպված» ինչ-որ միջոցառում քեզ դնում ես անցկացրել «համազգային թեկնածուի» շուրջը: Եւ ապաօրենքից, չէ՞ որ «կազմակերպված» երկրներում (Հյուսիսային Կորեակամ բոլորին հասկանալի, Կուբա, Իրաք ընդունված կանոններից դուրս եւ այլն) գոյություն ունեն միայն պետական կլաններ: Այս պարագայում դու առարկելու տեղ չունեսներսում՝ քո Արմենիքենդում, որովհետեւ քո «ճիշտ թեկնածուն» քեզ չի խոստացել ոչ դեմոկրատիաԳլենդելում, ոչ միապետությունքո Բուրջ Համուդում, ոչ դիկտատուրա: Նա խոստացել է առաջնորդվել «ազգային շահերով»: Իսկ Սահմանադրությունը այդպիսի ձեւակերպումով պարտավորություն չի դնում նախագահի վրա: Նա խոստացել է կազմակերպվածություն: Իսկ կազմակերպվածությունից չի բխում ո՛չ բազմակարծություն, ո՛չ ալտերնատիվ ընտրություն: Ամենաշատը, որ նա խոստացել էքո Հավլաբարում, քո Հայաստանի Հանրապետությունում հարաբերվում ես մեծ աշխարհին անհասկանալի կանոններով՝ «ճշտով» «կազմակերպվածորեն» եւ դու ականջդ կախ համաձայնել ես՝ ընտրությունների «թափանցիկությունն» էայլն։ Բայց սրանք «Չայնա Թաունի», որը նույնպես հասկանալի չէ«Տաբորի», որովհետեւ թափանցիկ ասելով նա կարող էր նկատի ունենալ այն«Բոշի թաղի», որ բոլորը տեսնում են, թե ով ում օգտին վերջին հաշվով՝ բանդայի ապրելու կարգ է քվեարկում: Ընտրությունները չեն լինում թափանցիկ կամ անթափանց, այլ լինում են փակ եւ բաց: Այսինքն, փակն էլ կարելի է բացի նման անել, բայց երբ դու ուզենաս բացատրել Արբիտրին, ոչ թե ինչի մասին է քո մտահոգությունը, չես կարող այդ բանը անել, որովհետեւ նախապես չես ընդունել հանրությանը հասկանալի եւ հանրության կողմից ընդունված կանոնները: Կամ՝ գիտական սահմանումները:ազգի ու պետության։
:Գիտական` այն իմաստով«Կազմակերպվածը» բեսպրեդելի տեսակետից նույնն է, ինչ «հեղափոխական նպատակահարմարությունը» կամ «սոցիալիստական օրինականությունը»։ Եւ երբ իշխանությունը փակում է հեռուստականալը, դու լիասիրտ չես կարող ասել, որ դեմոկրատական պրոցեդուրաները օպտիմալության հասցնելու վրա տասնյակ ժողովուրդներ դա «ճիշտ» չէ եւ միլիոնավոր մարդիկ մի քանի հարյուր տարի կյանք են դրել ու արյուն են թափել «կազմակերպված պետության» դեմ քայլ է, որովհետեւ դու դրանից առաջ ոչ թե ալտերնատիվ ընտրություն ես արել, այլ «ազգային նկատառումից ելնելով»՝ «ճիշտ», «կազմակերպված» ինչ-որ միջոցառում ես անցկացրել «համազգային թեկնածուի» շուրջը։ Եւ ապա, չէ՞ որ «կազմակերպված» երկրներում (Հյուսիսային Կորեա, Կուբա, Իրաք եւ հանգել ձեւակերպումներիայլն) գոյություն ունեն միայն պետական կլաններ։ Այս պարագայում դու առարկելու տեղ չունես, որոնք առավել քիչ են ենթակա մեկնաբանություններիորովհետեւ քո «ճիշտ թեկնածուն» քեզ չի խոստացել ոչ դեմոկրատիա, հետեւաբար եւ՝ խեղաթյուրումների: Այն էլ նորություն ոչ միապետություն, ոչ դիկտատուրա։ Նա խոստացել է առաջնորդվել «ազգային շահերով»։ Իսկ Սահմանադրությունը այդպիսի ձեւակերպումով պարտավորություն չի դնում նախագահի վրա։ Նա խոստացել է կազմակերպվածություն։ Իսկ կազմակերպվածությունից չի բխում ո՛չ բազմակարծություն, ո՛չ ալտերնատիվ ընտրություն։ Ամենաշատը, որ նա խոստացել է, եւ դու ականջդ կախ համաձայնել ես՝ ընտրությունների «թափանցիկությունն» է, որը նույնպես հասկանալի չէ, որովհետեւ թափանցիկ ասելով նա կարող էր նկատի ունենալ այն, որ ամեն բանդիտական խմբավորում սկսում բոլորը տեսնում են, թե ով ում օգտին է «կազմակերպվելուց»քվեարկում։ Ընտրությունները չեն լինում թափանցիկ կամ անթափանց, այլ լինում են փակ եւ ամեն ստահակ «կազմակերպված» մագլցում բաց։ Այսինքն, փակն էլ կարելի է «ազգային շահի» պատվանդան:բացի նման անել, բայց երբ դու ուզենաս բացատրել Արբիտրին, թե ինչի մասին է քո մտահոգությունը, չես կարող այդ բանը անել, որովհետեւ նախապես չես ընդունել հանրությանը հասկանալի եւ հանրության կողմից ընդունված կանոնները։ Կամ՝ գիտական սահմանումները։
Գիտական՝ այն իմաստով, որ դեմոկրատական պրոցեդուրաները օպտիմալության հասցնելու վրա տասնյակ ժողովուրդներ եւ միլիոնավոր մարդիկ մի քանի հարյուր տարի կյանք են դրել ու արյուն են թափել եւ հանգել ձեւակերպումների, որոնք առավել քիչ են ենթակա մեկնաբանությունների, հետեւաբար եւ՝ խեղաթյուրումների։ Այն էլ նորություն չէ, որ ամեն բանդիտական խմբավորում սկսում է «կազմակերպվելուց», եւ ամեն ստահակ «կազմակերպված» մագլցում է «ազգային շահի» պատվանդան։
:Տպագրվել է «ՀԺ»-ի 2002 թվականի դեկտեմբերի 13-ի համարում
