Այդ ըստ այդմ լիցին ի փոքունսն եւ ի մեծամեծսն։
=== ԳԼՈՒԽ ՂԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՅԳԻ ԵՒ ԴՐԱԽՏ ԿԱՊԼԵՆ ===
Վաճառել եւ գնել բազմաց հանդիպի զպտուղս յամի՝ յուսով շահի։
Եւ եթէ շահիցի, որ չիցէ խաբէութեամբ, մի՛ զղջացեալ վաճառողն դարձուսցէ, զի վաճառք յաջողմամբ բազմապատիկ շահս տան։
Սակայն աւուրք փորձի երեք վկայիւք լիցի տասն օր. եւ կատարածն ցուցաւ ըստ իրաւանց։
===ԳԼՈՒԽ ՃՎԱՍՆ ՋՐԱՂԱՑԱՑ ՎԱՐՁԵԼՈՅ===
Եւ զայսպիսիս ըստ գլխոյ առեալ՝ վկայիւք հաստատեսցի։ Շահիլն անզեղջ իցէ տուողին, եւ մի՛ տացէ փոխանակ շահին տուգանս։
Եւ իւր լիցի պատրաստել զկազմուածն ամենայն եւ վնասք՝ ըստ կարգի իրաց եղեալ, իսկ յանպատրաստութենէ եղեալ՝ առողին լիցի՝ ի քար, ի նաւ, յերկաթ եւ յայլսն ամենայն, եւ գողացեալն։
Իսկ այրեալն, եթէ ի պատճառս տեառն իցէ՝ նմա լիցի, եւ թէ ի պատճառս առողին՝ նմա։
Ըստ այսմ դատեսցի եւ այլն ամենայն այդպիսի, որ ինչ միանգամ եւ իցէ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԱՎԱՍՆ ՈՐՔ ՀԱՅՐԵՆԻՔ ԲԱԺԱՆԵՆ ՈՐԴՈՑ===
Եւ մատեան դստերքն Սաղպաադու՝ որդոյ Ոփերայ՝ որդոյ Գաղաադու՝ որդոյ Մաքիրայ ի գնդէ Մանասէի՝ որդոյն Յովսեփայ։ Եւ այս են անուանք նոցա՝ Մաաղա, Նուա, Եգղա, Մեղքա եւ Թերսա։ Եւ կացին առաջի Մովսիսի եւ Եղիազարու քահանայի եւ առաջի իշխանացն եւ ամենայն ժողովրդեանն ի դրան խորանին վկայութեան եւ ասեն. հայր մեր մեռաւ յանապատի անդ եւ նա ոչ էր ի մէջ ժողովրդեանն գումարելոցն առաջի Տեառն ի ժողովրդեանն Կորխայ, որ վասն մեղացն իւրոց մեռաւ, եւ որդիք ոչ եղեն նորա։ Եւ արդ, մի՛ ջնջեսցի անուն հօր մերոյ ի միջոյ ցեղի իւրոյ, վասն զի ոչ գոյր նորա որդի. տուք մեզ ժառանգութիւն ի մէջ եղբարց հօր մերոյ։ Եւ մատոյց Մովսէս զդատաստանս նոցա առաջի Աստուծոյ։ Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ասէ. ուղիղ խօսեցան դստերքն Սաղպաադու, տալով տացես նոցա կալուածս ժառանգութեան ի մէջ եղբարց հօր իւրեանց, եւ դիցես զվիճակ հօրն իւրեանց զնորօք։ Եւ ընդ որդիսն Իսրայէլի խօսեսցիս եւ ասասցես. այր ոք եթէ մեռանիցի, եւ ուստր ոչ է նորա, տացէ զժառանգութիւն իւր դստեր իւրում. եւ եթէ ոչ գուցէ դուստր, տաջիք զժառանգութիւն նորա եղբօր իւրում. եւ եթէ ոչ գուցէ եղբայր, տաջիք զժառանգութիւն նորա հօրեղբօրն իւրում. եւ թէ ոչ գուցեն եղբարք հօր
նորա, տաջիք զժառանգութիւն ընտանոյ մերձաւորի իւրոյ. ի ցեղէ նորա ժառանգեսցէ զնորայն։ Եւ եղիցի որդոցն Իսրայէլի այդ իրաւունք դատաստանի, որպէս հրամայեաց Տէր Մովսիսի։
Իսկ եղբայրն, որ չիցէ համամայր, կէս դանգ պակաս առցէ, ընդ համահայրսն եւ ընդ համամայրսն ժառանգեսցէ։ Զայս զնոյնս եւ նահապետն Աբրահամ եցոյց, զի ետ զամենայն ինչսն իւր Իսահակայ որդոյ իւրոյ եւ որդոց հարճիցն ետ պարգեւս եւ արձակեաց զնոսա։ Եւ եթէ ասիցէ ոք. աստ՝ պսակ օրհնութեան եւ անդ՝ Քետուրա կին երկրորդ. սակաւ պակաս. եւ յ0րէնսն անդրանկանն տուաւ երիցութեան պատիւն։ Ըստ այսմ օրինակի եւ հօրեղբայրն լինիցի։
Յանդիմանին յաստուածային օրինացս դատաստանէ մահմետականացն դատաստանք, զի զդստերս ժառանգ ոչ առնեն հարց, այլ որպէս ընտանիս մասնաւորեն, որոց ոչ հետեւելի է, այլ անվրէպ՝ աստուածային օրինացս դատաստանաց իրաւամբք։
===ԳԼՈՒԽ ՃԲՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՈՒՍՏԵՐԱՑ ԵՒ ԴՍՏԵՐԱՑ===
Եւ նախ զայս ասասցուք, զի երկու դուստր, որ այր առեալ իցեն, մի որդոյ բաժին առցեն։ Եւ այս վկայեալ է ի կանոնաց եւ յ0րինաց նշանակեալ։
Խօսեցաւ Տէր Մովսիսի եւ ասէ. խօսեաց ընդ որդիսն Իսրայէլի եւ ասասցես ցնոսա. որ ոք ուխտիցէ ուխտս՝ տալ զգին անձին իւրոյ Տեառն, եղիցին գինք արուին, ի քսանամենից մինչեւ ցվաթսնամեանս, եւ եղիցին գինք նորա յիսուն երկդրամենաս արծաթոյ ըստ սրբութեան սկեղն, եւ իգին լիցին գինք երեսուն երկդրամեան։ Ապա թէ ի հինգամենից մինչեւ ցքսանամեանս՝ լինիցին գինք արուին քսան երկդրամեան, եւ իգին՝ տասն երկդրամեան։
Իսկ յորժամ դուստրն ժառանգէ՝ որ ի տանն իցէ, հօրեղբայր եւ նորին որդի ժառանգել ոչ կարեն եւ ոչ մասնաւորիլ. ապա թէ առն լեալ իցէ եւ ի ժառանգ գայցէ, հօրեղբայրն մասն առցէ դանգ, այլ ոչ որդի նորա, բայց թէ պատահի ի հարցն ժառանգութիւնսն դատաստան լինել։
Իսկ թէ չիցեն ուստերք եւ դստերք մինչ ի չորրորդ զարմն, որ ի հօրէն ժառանգեսցեն, եւ այլք՝ ոչ եւս, եւ ոչ՝ ի մարցն տոհմէ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԳՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ԿԱՆԱՆՑ ԶԻՐՍ ՈՐԴՈՑ ԻՒՐԵԱՆՑ===
Եւ կանանց մեռելոց նոյն լիցի դատաստան, որպէս եւ արանցն զկնի մահուան. եթէ չիցեն ուստերք եւ դստերք, իբրու թէ ծնեալ իցէ ուստերս եւ դստերս, եւ մեռեալ իցեն, եւ թէ ի բնէ անժառանգ իցէ, եւ թէ ընդ պսակին փութով վախճանեալ կուսութեամբ, սակայն յայդոսիկ զանազանի դատաստանն։
Արդ, ըստ նմանութեան արանց, թէ ուստր իցէ, նա է ժառանգ մօրն, ապա թէ չիցէ ուստր կամ դուստր՝ եղբայրն, եւ թէ չիցէ եղբայր՝ հօրեղբայրն, եւ թէ չիցէ հօրեղբայր, ի ցեղէ հօրն ժառանգէ մինչեւ ի չորրորդ զարմն։ Ապա թէ հայր իցէ, հայրն ժառանգէ, եւ այլն՝ զոյգ է միմեանց։ Իսկ թէ ծնեալք իցեն մօրն, ամենայն ինչ նոցա է, որպէս եւ հօրն ժառանգութիւնն։ Ապա թէ մեռանիցի մանուկն, ժառանգութիւնն հօրն եղեւ եւ ոչ անդրադարձի առ մայրն իբր ժառանգութիւն։
Իսկ եթէ ի բնէ անժառանգ իցէ, ժառանգութիւնն հօրն լիցի, եւ թէ ոչ է հայր, այլոց ժառանգաւորացն լիցի, որպէս ցուցեալ է։ Իսկ առն մի դանգ լիցի վասն ի միասին կենակցութեան։ Ապա թէ ոչ իցեն միաւորեալք,
եւ մեռանի կինն, մի՛ լիցի առն եւ ոչինչ ի կնոջէն, զի որպէս ոչ է տիրեալ մարմնոյ նորա, նոյնպէս եւ ոչ տիրէ ընչից նորա։ Նոյն լիցի եւ կնոջն։ Ապա թէ ամուսնացեալ իցէ, թէ եւ սակաւ ժամանակ, նմանապէս դանգ մի լիցի առնն։ Եւ զի որպէս զհօրն ժառանգելով որդին՝ մայրն մին դանգ առցէ, նոյնպէս եւ զմօրն ժառանգելով որդին՝ հայրն մին դանգ առցէ։
=== ԳԼՈՒԽ ՃԴՎԱՍՆ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԲԱԺԱՆԵՆ ԶԿՈՒՄԱՇՆ ՈՒՍՏԵՐՔ ԵՒ ԴՍՏԵՐՔ===
Ըստ բաժանողական արուեստի զժառանգութիւնս զայս այսպէս ուղիղս բաժանեսցես։ Զինչսն զամենայն մի համարեսցիս դահեկան եւ զդահեկանն՝ վեց դանգ։
եւ թէ մին որդի իցէ եւ մին դուստր, որ ի տանն, յերկուս բաժանեսցես զերկու դանգ ու կէսն՝ եղբօրն, եւ զնոյնս՝ քուերն, եւ մին դանգ՝ մօրն։
Իսկ եթէ վեց քոյր իցեն եւ մին եղբայր, ի չորս բաժին զժառանգութիւնն բաժանեսցես՝ երեք եղբայր ի վեց քոյրն լիցի։ Ըստ այսմ օրինակի եւ այլքն լիցին։ Եւ եթէ մայր իցէ՝ եւ այն ցուցաւ, եւ եթէ ոչ՝ եւ այն։ Եթէ ի տան քոյրն իցէ եւ եթէ առն լեալ իցէ, ըստ զանազանութեան նոցա եւ դատաստանն հաստատեսցի, զի սակաւ եւ այդ նշանակ տուաւ։
Յորմէ զարժանն նոքա գտցեն եւ զթերին լցցեն, եւ մի՛ ինչ պարսաւանս դիցեն, զի ըստ կարի մեր այդքան ծանուցաւ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԵՎԱՍՆ ՈՐ ԶՔԱՀԱՆԱՅ ԵՒ ԶԴԱՏԱՒՈՐ ԱՆԱՐԳԷ===
Եթէ վրիպեսցի ի քէն բան ի դատաստանի ի մէջ արեան եւ արեան, ի մէջ դատաստանի եւ դատաստանի, ի մէջ գրգռութեան եւ գրգռութեան, ի մէջ հակառակութեան եւ հակառակութեան, բան դատաստանի ի քաղաքս քո, յարուցեալ երթիցես ի տեղին, զոր ընտրեսցէ Տէր Աստուած քո անուանել զանուն իւր անդ։ Եւ երթիցես առ քահանայս Ղեւտացիս եւ առ դատաւորսն, որ լինիցին յաւուրսն յայնոսիկ, եւ քննեալ պատմեսցեն քեզ զդատաստանն։ Եւ արասցես ըստ հրամանին, զոր պատմեսցեն քեզ, որք ի տեղոյն իցեն, զոր ընտրեսցէ Տէր Աստուած քո, եւ զգուշասջիր առնել ըստ ամենայնի, որպէս օրինադրեսցի քեզ։ Ըստ օրինացն եւ ըստ դատաստանին, զոր ասասցեն քեզ, արասցես եւ մի՛ խոտորեսցիս ի բանէն, զոր պատմեսցեն քեզ, մի՛ յաջ եւ մի՛ յահեակ։ Եւ մարդ ոք որ առնիցէ հպարտութեամբ առ ի չլսելոյ քահանային, որ կայցէ պաշտել յանուն Տեառն Աստուծոյ քոյ, կամ դատաւորին, որ իցէ յաւուրսն յայնոսիկ, մեռցի մարդն այն։
Տես զի զարհամարհողս քահանայից եւ դատաւորաց զոյգ եցոյց, զի մի է զօրութիւն 0րինաց եւ դատաստանի, եւ պարտաւորութիւն նոցա մահ է, զի եւ չանսալ նոցա մահ է, այսինքն՝ ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ անհնազանդութիւն Աստուծոյ. եւ արեանն յայտ է դատաստանն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԶՎԱՍՆ ՊՏՂՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ Ի ԺՈՂՈՎՐԴՈՑ===
Եւ այս են իրաւունք քահանայիցն ի ժողովրդենէն, որք զենուցուն զենլիս. եթէ արջառ իցէ եւ եթէ ոչխար՝ տացէ քահանային զաջոյ երին, եւ զծնօտն, եւ զխախցոցն։ Զպտուղս ցորենոյ, եւ զգինոյ, եւ զիւղոյ քոյ եւ զպտուղս կտրոցաց խաշանց քոց տացես նմա։ Զի զնոսա Տէր Աստուած ընտրեաց յամենայն ցեղիցն քոց կալ առաջի Աստուծոյ քոյ, եւ պաշտել եւ օրհնել զանուն նորա, նաեւ որդիք իւր զամենայն աւուրս։
Զայս իրաւունս եւ այժմ ոչ պահեն հաւատացեալք, զոր հարկաւոր է առաւելուլ քան զ0րինացն, զի հասարակաց զենմանն օրինադրէ իբր զայլ պտուղսն, զի ոչ զընծայից զենմանն է բանդ։
Եւ զայդ եդաք, եթէ ըստ դատաստանի իրաւանց է եւ քրիստոնէից այդոքիւք զքահանայս պատուել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԷՎԱՍՆ ՍԱՀՄԱՆԱՑ, ԹԷ ՈՐՊԷՍ ՍԻՆ0Ռ ԵՆ===
Մի՛ փոխեսցես զսահմանս ընկերի քոյ, զոր հաստատեցին հարքն քո ի ժառանգութեան քում, զոր ժառանգեսցես յերկրին զինչ եւ իցէ, զոր Տէր Աստուած տացէ քեզ ի ժառանգութիւն։
Զանդաստանաց եւ զայլոց ասէ ճառդ. առ եղբարս, եւ առ ազգականս, եւ առ օտարս հրամայէ իրաւամբք վարիլ։
Զոր ի հօրէ ունի զսահման ժառանգութեան իւրոյ, ոչ պարտի զնկերին յափշտակել, բայց եթէ կանխաւ յափշտակեալ եւ զրկեալ իցէ, դատ վարել։ Այլ ճշմարտութեամբ ի հօրէ առեալ ժառանգութիւն ոչ է իրաւացի զկնի մահուան հօրն զղջմամբ փոխել ընդ այլ ժառանգակցացն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԸՎԱՍՆ ՈՐ ՍՈՒՏ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆ ՏԱՆ Ի ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ===
Ոչ հաստատեսցի մին վկայել զմարդոյ ըստ ամենայն ապիրատութեան, եւ ըստ ամենայն յանցանաց, եւ ըստ ամենայն մեղաց, զոր մեղանչէ։ Ի բերանոյ երկուց եւ երից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան։ Եւ եթէ կացցէ յառաջ սուտ վկայ զմարդոյ եւ չարախօսեսցէ զնմանէ ամբարշտութիւն ինչ, կացցեն երկոքին արքն, որոց իցէ հակառակութիւն, առաջի Տեառն, եւ առաջի քահանայիցն եւ դատաւորացն, որ իցեն յաւուրսն յայնոսիկ, եւ քննեսցեն դատաւորքն ճշմարտութեամբ. եւ ահա վկայ անիրաւ վկայեաց զանիրաւութիւն, եկաց հակառակ եղբօր իւրում։ Արասջիք նմա՝ որպէս խորհեցաւ չար առնել եղբօրն իւրում, եւ բարձջիք զչարն ի միջոյ ձերմէ։
0րինացս դատաստան զեկուցանէ զերկուց եւ զերից վկայից հաստատէ զբան, եւ զսուտ վկայս ըստ չար կամացն հրամայէ տանջել։ Եթէ արեան կամեսցի վկայել եւ թէ այլոցն՝ նովին դատել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԹՎԱՍՆ ԹԷ ԳՏՑԻ ՍՊԱՆԱԾ Ի ԴԱՇՏԻ===
Եւ եթէ գտանիցի վիրաւոր ի դաշտի յերկրին քում, զոր Տէր Աստուած տացէ քեզ ժառանգել, անկեալ ի դաշտի, եւ ոչ գիտիցեն զայրն, որ խոցեացն զնա, ելցէ ծերակոյտն քո եւ դատաւորքն քո եւ չափեսցեն շուրջ զվիրաւորաւն զվայրս քաղաքացն։ Եւ եղիցի քաղաք, որ հուպ իցէ առ վիրաւորն, առցէ ծերակոյտ քաղաքին այնորիկ երինջ մի յարջառոց, այլօքն։
Յայսմանէ յայտ է ո՛չ տուգանս լինել այսպիսի սպանման եւ ո՛չ դատաստան արեան, այլ քաւութիւն պատարագօք՝ անդ եւ աստ՝ ապաշխարութիւն։ Այդոցիկ հետեւելի է դատաւորաց, որքան անյայտ է, իսկ յայտ եկեալն՝ տուգանք՝ հաղորդիցն, եւ արեան դատաստան՝ սպանողին։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺՎԱՍՆ ԳԵՐԵԼՈՅ ԿԱՆԱՆՑ ԱՅԼԱԶԳԵԱՑ===
Եթէ ելանիցես ի պատերազմ ի վերայ թշնամեաց քոց, եւ մատնեսցէ զնոսա Տէր Աստուած քո ի ձեռս քո, եւ աւարեսցես զաւար նոցա։ Եւ տեսանիցես յաւարին կին գեղեցիկ տեսլեամբ, եւ ցանկանայցես նմա, առցես զնա քեզ կին, եւ տարցես զնա ի տուն քո, եւ գերծցես զգլուխ նորա, եւ սրբեսցես զըղնգունս նորա, եւ հանցես զհանդերձ գերութեան նորա, եւ նստցի ի տան քում եւ լացցէ զհայր եւ զմայր իւր զաւուրս ամսոյ միոյ, եւ ապա մտցես առ նա եւ բնակեսցես ընդ նմա, եւ եղիցի քեզ կին։ Եւ եղիցի եթէ ոչ հաճեսցիս ընդ նմա՝ արձակեսցես զնա ազատ, եւ վաճառելով մի՛ վաճառեսցի ընդ արծաթոյ, եւ մի անարգեսցես զնա, քանզի լլկեցեր զնա։
Եւ զայս ըստ 0րինացն լրմամբ ընկալցին. թէ պատահի քրիստոնէի՝ նախ մկրտել եւ զօրինակ հնութեանն բառնալ եւ ապա առնուլ կին ըստ կարգի ամուսնութեան։ Եւ ոչ եթէ յորժամ ոչ հաճեսցի, արձակէ ազատ, այլ եւ ոչ բնաւ արձակել, առանց բանի պոռնկութեան, իշխան է։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԱՎԱՍՆ ՀԱՐԱՆՑ ԱՆԴՐԱՆԿԱՑՈՒՑԱՆԵԼՈՅ ԶՈՐԴԻՍ===
Եթէ լինիցին առն կանայք, մինն ի նոցանէ՝ սիրելի, եւ մինն՝ ատելի, եւ ծնանիցին նմա որդիս սիրելին եւ ատելին, եւ լինիցի որդի անդրանիկ ատելոյն։ Եւ եղիցի յաւուր, յորում ժառանգեցուցանէ որդոց իւրոց զինչս իւր, մի՛ իշխեսցէ անդրանկացուցանել զորդի սիրելոյն, անտես արարեալ զորդի ատելոյն զանդրանիկ, այլ զանդրանիկ ատելոյն ծանիցէ՝ տալ նմա կրկին յամենայնէ, ոչ ինչ գտանիցի նմա, զի նա է, սկիզբն որդոց նորա, եւ նմա է անդրանկութիւնն։
Արդ, զայս դատաստանս ի մեզ այսպէս առցուք։ Զի թէ ոչ է քրիստոնէից ունել միանգամայն երկուս կանայս, սակայն ի մի կնոջէ լինիցի որդիս, եւ թէ երկրորդ առցէ կին, եւ յանմանէ իցէ որդի, մի՛ վասն սիրոյ կրսերոյն զնա անդրանկացուսցէ եւ կամ աչառեալ ի վերջի կնոջէն՝ զորդի նորա։ Այլ զսկիզբն որդոց իւրոց պատուեսցէ, ըստ որում եւ Տէր պատուիրեաց՝ տալ զառաջին ծնունդն եւ առաւել տալ ի ժառանգութեանցն, բայց եթէ պատահի յաղագս անպիտանութեան չառնել արժանի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԲՎԱՍՆ ԱՆԶԳԱՄ ՈՐԴՈՑ===
Եթէ իցէ ուրուք որդի խեռ եւ անզգամ եւ ոչ լուիցէ ձայնի հօր եւ մօր իւրոյ, եւ խրատեսցեն զնա, եւ ոչ անսայցէ, կալցին զնա հայր եւ մայր իւր եւ տարցին առ ծերակոյտս քաղաքին իւրեանց եւ ի դուռն տեղոյն իւրեանց եւ ասասցեն ցարս քաղաքին իւրեանց. որդիս մեր այս անզգամ է եւ ոչ լսէ ձայնի մերում, հարկանող է եւ արբշիռ։ Եւ քարկոծեսցեն զնա արք քաղաքին իւրեանց, եւ մեռցի, եւ բարձջիք զչարն ի միջոյ ձերմէ, եւ լուեալ այլոցն զահի հարկանիցին։
Զոյգ է այս դատաստան այնմ, որ զծնողսն անարգէ, զի անդ՝ մահու մեռցի, զի զիւրն անարգէ զծնողսն եւ նովաւ՝ զհասարակացն Աստուած, եւ աստ՝ առանց միջնորդի՝ միայն զԱստուած, լուծմամբ պատուիրանին։ Վասն որոյ անդ՝ մահու մեռցի, որ է երկու մահ, եւ աստ՝ պարզաբար մեռցի, որ է միայն առ Աստուած յանցանքն։ Այլ որպէս անդ եդաւ իրաւամբք՝ ելանել ի ժառանգութենէ փոխանակ մահուն, նոյն լիցի եւ աստ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԳՎԱՍՆ ՄԱՀԱՊԱՐՏ ՄԵՌԵԼՈՑ===
Եթէ հասանիցեն ումեք մահապարտութիւն, եւ մեռանիցի, կանխեսջիք զնա զփայտէ, եւ մի՛ ադանիցի մարմին նորա ի փայտին, այլ թաղեսջիք զնա ի նմին աւուր, զի անիծեալ է յԱստուծոյ ամենայն, որ կախեալ կայցէ զփայտէ։
Զի թէպէտ ամենայն օրինադրութիւնս ոչ միայն առ ճառսն, այլ եւ առ միտսն բազում ունի պատճառս, այլ մեզ որքան հարկաւորն է իրաւանց դատաստանի՝ առնլի է։ Եւ զի անդ զԻսրայէլացոցն ասացաւ թաղել զմարմին, եւ զի ի մերոց թագաւորաց ոչ հրամայեցաւ սպանանել, բայց միայն խրատել։ Իսկ թէ այլազգի պատահի ի մահապարտութիւն, ոչ է արտաքոյ իրաւանց, զբնութիւնս պատուելոյ աղագաւ, թաղել տալ հրաման՝ յորժամ մեռանի, ուր եւ իցէ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԴՎԱՍՆ ԿՈՐՍՏԻՑ===
Գուցէ տեսեալ զարջառ եւ զոչխար եղբօր քոյ մոլորեալ ի ճանապարհի, մի՛ անտես առնիցես զնոսա, այլ դարձուսցես զնոսա եւ ածցես առ եղբայրն քո։ Ապա թէ չիցէ եղբայրն քո մօտ առ քեզ, եւ ոչ ճանաչիցես զնա, ժողովեսցես զնոսա ի տան քում, եւ եղիցին առ քեզ, մինչեւ խնդրեսցէ զնոսա եղբայրն քո, եւ տացես ցնա։ Նոյնպէս արասցես զէշ նորա, եւ զհանդերձ, եւ զամենայն կորուստ եղբօր քոյ, որ ինչ կորնչիցի։ Մի՛ իշխեսցէ եղբայր ոք անտես առնել զինչս եղբօր իւրոյ։
Գութ եւ խնամս ունելով ուսուցանէ 0րէնքս աստուածայինս ոչ միայն առ մերձաւորս, այլ եւ առ հեռաւորս յամենայն կորուստս հաւատարիմս լինել եւ անվարձս, զի արտաքոյ իրաւանց է վարձանօք զկորուստ ընկերին դարձուցանել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԵՎԱՍՆ ՅԱՐՈՒՑԱՆԵԼՈՅ ԶԱՆԿԵԱԼ ՉՈՐՔՈՏԱՆԻՍ===
Գուցէ տեսանիցես զէշ կամ զեզն եղբօր քոյ անկեալ ի ճանապարհի, մի՛ զանց առնիցես զնոքօք, այլ յարուսցես ընդ նմա։
Անվարձ եւ զայս եւս հրամայէ։ Եւ թէպէտ եւ 0րինադրութիւն է, սակայն եւ թագաւորաց եւ դատաւորաց է գիտելի զայսոսիկ եւ խրատել, որ յաղագս սորին երթան յատեան։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԶՎԱՍՆ ՀԱՆԴԵՐՁԻ===
Մի՛ եղիցի հանդերձ առնացի զկանամբք, կամ զգեցցի այր զգեստ կանացի, զի պեղծ է Տեառն Աստուծոյ քում ամենայն, որ առնէ զայն։
Զի բազում դովաւ լինել չարեաց ի դէպ էր եւ անձեւութիւն իսկ, յաղագս որոյ հրաժարեցոյց։ Ըստ այսմ խրատելի է դատաւորաց է քարոզչաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԷՎԱՍՆ ԲՈՒՆՈՑ ԹՌՉՆՈՑ===
Եթէ դիպեսցիս բունոց հաւուց առաջի քո ի ճանապարհի, եւ թէ ի ծառ եւ թէ ի գետնի, ձագուց կամ ձուոց, մի՛ առնուցուս զմայրն հանդերձ ձագօք, այլ արձակեսցես զմայրն, եւ զորդիսն առցես քեզ, զի բարի լինիցի քեզ, եւ բազմօրեայ լինիցիս ի վերայ երկրի։
Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ մեզ յայսոսիկ, եթէ զի 0րինադրութիւն է, զի՞արդ լիցի յիրս դատաստանի, նմանապէս եւ՝ նմանք սոցին։ Գիտելի է, զի ամենայն օրինադրութիւն լուծեալն եւ զղջացեալն ոչ կարօտի դատաստանի, իսկ անհնազանդիցն դատաստանի պէտք են։ Եւ զայս Տէրն յայտ արար, ասելով՝ ի ճանապարհի զղջացեալ տուր զհաշիւ ուխտին, զի մի՛ ի դատաստան անկցիս։ Եւ զի այս 0րինադրութիւն է եւ արդարութեան կատարումն։ Իսկ լուծեալ եւ զղջացեալ՝ ի ձեռն վարդապետաց վերստին ուղղութիւն, այլ անզղջից՝ դատաստանաց իրաւունք։ Փոքրագոյն օրինադրութեամբս տեսցես այժմ զմեծամեծսն սովաւ չափեալս։ Եւ զի յայտ արասցէ զհաւս վասն մեր եղեալ, զոր հրամայէ թուղուլ
զմայրն աճելոյ պատճառաւ եւ մեզ ի պէտս զձագս եւ զձուս առնուլ։ Եւ սոքօք վարձս խոստանայ՝ ցուցանելով, թէ որքան պսակին կատարողքն մեծամեծաց պատուիրանաց, այլ զղջացեալքն ուղղին, եւ անզեղջքն յայսմ՝ դատին։ Եւ իրաւացի կարծեմ զոյգ ամաց թռչնոցն իմանալով ձագուցն խափանման՝ զտուգանս լինել ի թագաւորաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԸՎԱՍՆ ՆՈՐԱՇԷՆ ՏԱՆ===
Եթէ շինեսցես տուն նորաշէն, արասցես պսակ շուրջ զտանեօքն, եւ մի՛ սպանումն գործեսցի ի տան քում, զի մի՛ անկանիցի, որ անկանելոցն իցէ, ի նմանէ։
Կարծելի է, թէ եւ զայս պատուիրան նման այնմ, որ զվիրաւոր գտեալ՝ պատարագօք հրամայէր քաւել եւ ոչ դատաստանաւ արիւն խնդրել, ոչ տայ ի ձեռս դատաւորաց զպատահեալն։ Եւ զի մի՛ այնմ կարօտ իցեն, զգուշանալ ուսուցանէ։ Իսկ մեզ ապաշխարութիւն լիցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԺԹՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ ՓԱԽՈՒՑԵԼՈՑ===
Մի՛ մատնեսցես զծառայ տեառն իւրում, որ յաւելուցու առ քեզ ի տեառնէ իւրմէ։ Ընդ քեզ բնակեսցէ եւ ընդ քեզ զետեղեսցի յամենայն տեղոջ, ուր եւ հաճոյ է նմա, եւ մի՛ նեղիցես զնա։
Ոչ միայն զայլազգեաց ասէ, այլ եւ զԵբրայեցոց, որ թէ յանդգնեալ ոչ կամի յեւթն ամի թողուլ զնա, եւ յաղագս այնր փախիցէ, զոր ասէ՝ ընդ քեզ բնակեսցէ եւ թէ այլուր հաճոյ իցէ՝ անդ, եւ թէ այլազգ ինչ՝ հաշտեցուցանել եւ ոչ վայրապար տալ ի ձեռս։ Զայս եւ մեզ պահել իրաւացի դատաստան է։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻՎԱՍՆ ՄՏԵԼՈՑ Ի ՀՈՒՆՁՍ===
Իսկ եթէ մտանիցես ի հունձս ընկերի քոյ, քաղեսցես ձեռօք քովք զհասկն եւ մանգաղ մի՛ արկանիցես յոճ ընկերի քոյ։
Զի ողորմութիւն ի կամաց առողին կամի 0րէնքն եւ ոչ ի կամաց կրողացն, եւ եթէ յանդգնի՝ դատաստանաւ է իբր ի յափշտակողէ տոյժ առնուլ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԱՎԱՍՆ ՄՏՈՂԱՑ ՅԱՅԳԻ ԸՆԿԵՐԻՆ===
Իսկ եթէ մտանիցես յայգի ընկերին քոյ, կերիցես խաղող, մինչեւ յագեսցես, բայց յամանս մի ամանեսցես։
Չափս դնէ եւ իրաւունս ակամայ ողորմութեան ճշմարիտ 0րինադրութիւնս այգեգործաց, զի մի՛ տաղտկասցին, զի նոցունց կամօք իցէ ընդ ուտելոյն եւ բառնալն, իսկ ըստ կերողին տոյժ լիցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԲՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԱՆԱՅՍ===
Եթէ առնուցու ոք կին եւ մտանիցէ առ նա, եւ եղիցէ, թէ ոչ գտանիցէ շնորհս առաջի նորա, զի եգիտ ի նմա իրս անարգութեան, գրեսցէ նմա գիր ապահարզանի եւ տացէ ի ձեռս նորա եւ արձակեսցէ զնա ի տանէ իւրմէ։ Եւ գնացեալ լինիցի առն այլում, եւ թէ ատիցէ զնա այրն վերջին, գրեսցէ նմա գիր մեկնելոյ եւ տացէ ի ձեռս նրա եւ արձակեսցէ զնա ի տանէ իւրմէ։ Ապա թէ մեռանիցի վերջին այրն, մի՛ կարասցէ այրն առաջին, որ արձակեաց զնա, դառնալ առնուլ զնա ի կնութիւն, զի պիղծ է այն առաջի Աստուծոյ քոյ. եւ մի՛ պղծիցէք զերկիրն, զոր Տէր Աստուած տացէ ձեզ ի ժառանգութիւն։
Զայս երբեմն Հրեայքն պատասխանի ետուն Տեառն, ասելով. Մովսէս հրաման ետ գիր գրել մեկնելոյ կանանց, եւ Տէր եցոյց զպատճառն, եթէ յաղագս խստասրտութեան ձերոյ թողացաւ։ Եւ զի մի՛ միշտ վայրապար թողցեն, ասաց յ0րէնսն՝ ոչ առնուլ զանարգեալն։ Եւ զի ընդարձակ էր առնուլ այլ, եւ միանգամայն երկուս առնուլ եւ կեալ ի մի տուն, եւ այն առանց բանի պոռնկութեան։ Եւ զի ըստ մեզ այս ոչ է, եթէ պատահի զկնի թողլոյն եւ մահուն զղջանալ, որ ատելութեամբ մեկնեցան՝ ապաշխարութեամբ միասցին, բայց եթէ պատահի այնպիսի լինել, որոց միաւորել չիցէ արժան։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԳՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՆՈՒ ՆՈՐ ԿԻՆ, ՉԷ ՊԱՐՏ Ի ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԵՐԹԱԼ===
Եթէ առնուցու ոք կին նորոգ, մի՛ մտցէ ի պատերազմ, եւ մի՛ անկցին ի վերայ նորա ինչ իրք, այլ անպարտ լիցի ի տան իւրում, եւ ուրախ արասցէ զկին իւր։
Մարդասէր է Աստուած, կամի, զի մի՛ անկեալ ի պատերազմին՝ սուգ լիցի տարաժամ, յաղագս որոյ անմեղադրելի են միանգամայն, կամ ամբարտաւանեալ՝ յանդգնի ճակատեալ եւ կամ երկբայի՝ զանգիտեալ։ Զայս իրաւունս պահելի զօրավարաց առ զօրս իւր ամենայն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԴՎԱՍՆ ՈՐՔ ԳՐԱՒԱԿԱՆ ԴՆԵՆ ԿԱՄ ԳՐԱՒ ԱՌՆՈՒՆ ԶԵՐԿԱՆՔ===
Մի՛ գրաւեսցես զվերին կամ զներքին երկանք, զի զոգիս գրաւէ այնպիսին։
Ոչ հրամայէ բնաւ չգրաւել, այլ նոցունց ցուցանէ զիրաւունս զի միովն թերեւս զղջասցի դարձուցանել զմիւսն, ուստի եւ ծանրացոյց զօրինակն խղճին՝ զոգիս գրաւէ, ասէ, այնպիսին, զի նոցա սպասաւորութեամբ ոգի մնայ ի մարմին։ Զոր եւ յամենայնսն մեզ պահելի է՝ չգրաւել զյոյժ հարկաւորքն, եւ թէ յանդգնի՝ ի դատաւորաց վրէժ լիցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԵՎԱՍՆ ՊԱՐՏՈՒՑ ԵՒ ԳՐԱՒԿԱՆԵՐՈՅ===
Եթէ պարտիցի ընկեր քո զինչ եւ իցէ, մի՛ մտանիցես ի տուն նորա առնուլ ինչ գրաւ, այլ արտաքոյ կացցես, եւ այրն, առ որում պարտքն քո իցեն, հանցէ զգրաւն արտաքս։ Եւ եթէ աղքատ իցէ այրն, մի՛ ագցի գրաւն ի տուն քո, այլ դարձուսցես զգրաւ նորա ընդ մտանել արեւուն, եւ ննջեսցէ հանդերձիւն եւ օրհնեսցէ զքեզ, եւ եղիցի քեզ յողորմածութիւն առաջի Տեառն Աստուծոյ քոյ։
Չտալ թոյլ մտանել եւ առնուլ գրաւ, զի մի՛ բռնութիւն լիցի, այլ՝ կամաւ. հանեալն, դարձեալ, ոչ ի հարկաւորաց գոյիցն իցէ։ Ապա թէ յաղագս աղքատութեան հարկաւորքն իցեն, հրամայէ չօթեցուցանել եւ այսու ողորմած կամի զնոսա լինել ընդ իրաւանցն։ Զսոյն զայս եւ մեզ ընտրելի է։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԶՎԱՍՆ ՈՐ ՎԱՐՁԷ ԳՐԱՍՏ ԵՒ ԱՅԼ ԻՆՉ ԵՒ ՎՆԱՍԷ===
Մի՛ զլասցիս զվարձս տնանկին եւ զկարօտելոյն յեղբարց քոց կամ յեկաց քաղաքաց քոց։ Այլ նոյն օր հատուսցես զվարձս նորա, եւ մի՛ մտանիցէ արեգակն ի վերայ այնորիկ, զի տնանկ է, եւ այն է յոյս նորա, եւ մի՛ բողոք հարկանիցէ առ Տէր, եւ լինի քեզ այն ի մեղս։
Յայտ է, զի յաղագս աղքատութեան եղեւ վարձկան եւ աւուրն պիտոյից։ Զի եթէ ոչ հատուսցես յաւուր գործոյն, դատաստանաւ է աւելի, քան որ վարձեցաւն, հատուցանել զվարձսն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԷՎԱՍՆ ՈՉ Է ՊԱՐՏ ՄԵՌԱՆԵԼ ՀԱՐՑ ՎԱՍՆ ՈՐԴՈՑ, ԵՒ ՈՉ ՈՐԴԻՔ՝ ՎԱՍՆ ՀԱՐՑ===
Մի՛ մեռանիցին հարք ընդ որդոց, եւ մի՛ որդիք՝ ընդ հարց, այլ իւրաքանչիւր ոք ի մեղս իւր մեռանիցի։
Եւ զայս ասէ յաղագս այնորիկ, որ թէ պատահի մահապարտ լինել ըստ օրինաց, հարք եթէ կամիցեն վասն զորդիսն ապրեցուցանելոյ մեռանիլ, մի՛ մեռցին, այլ մեռցի որդին մահապարտ, զի մի՛ թիւրեսցի դատաստանն։ Նոյնպէս եւ մի՛ որդիք ընդ հարց մեռցին։ Նաեւ դատաւորք, թէ ոչ կարասցեն զորդիս մահապարտս ըմբռնել, ոչ պարտին զհայր ի մահ դատապարտել։ Եւ այս ի մեզ հաստատուն կացցէ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԸՎԱՍՆ ՈՐՔ ՉԴԱԴԱՐԻՆ ՅԻՐԱՒՈՒՆՍ===
Մի՛ խոտորեսցես զիրաւունս եկին եւ որբոյն եւ այրոյն։
Դատաւորաց դնէ օրէնս՝ ոչ վարիլ կաշառօք եւ այլօք պատրանօք, որպէս եցոյց յայլսն, եւ եթէ զայս արասցէ՝ անկցի ի պատուոյն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԻԹՎԱՍՆ ՈՐ ԶԱՅՐ Ի ՄԱՐԴՈՅ ԻՐՔ ԳՐԱՒԿԱՆԵՆ===
Մի՛ գրաւեսցես զգրաւ այրոյն զձորձս նորա։
Զի թէպէտ եւ յայլսն ներեաց սահմանաւն զգրաւն, այլ աստ եցոյց հարկաւոր ոչ գրաւել զայրոյ, ուսուցանելով նոցա զխնամակալութիւն յիւրմէ, որպէս յԵգիպտոս ամենազանս, զի արտաքոյ է դատաստանի զզուել զնոսա։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼՎԱՍՆ ԱՐԺԱՆԱՒՈՐԱՑ ԳԱՆԻՑ===
Յատեան դատաստանի, ըստ որում եւ իցէ, յորժամ արժանի գանի իցէ, եթէ ոչ ըստ 0րինացն քառասուն, սակայն անվնաս։ Արժան է դատաւորաց վարիլ նովաւ ի խրատ ստահակաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԱՎԱՍՆ ԹԷ ԿՌՈՒԻՆ ԵՐԿՈՒ ՄԱՐԴ, ԵՒ ԿԻՆՆ ԹԱՓԷ¬ԵՒ ԹԱՓԷԵՒ ՎՆԱՍԻ===
Եթէ կռուիցին երկու արք, եւ թափելոյ աղագաւ կին միոյն բուռն հարկանէ զյաղթողի առն, ըստ 0րինացն է հատանել զձեռնն, այլ մեզ՝ գինն ձեռինն, որպէս ցուցեալ է իւրաքանչիւր զգայութեանցն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԲՎԱՍՆ ՈՐ ԶԳԵՐԵԶՄԱՆՍ ԵՒ ԶՄԵՌԵԱԼՍ ԿՈՂՈՊՏԵՆ===
Զդիակողոպուտս եթէ ըմբռնեսցի եւ ապա կամօք խոստովանեալ՝ ոչ մեռցի, իսկ եթէ ոք ոչ սպանցէ, քննեսցէ զնա սուրբ եկեղեցի՝ մինչեւ ի մահ որոշեսցի, քանզի տեղիք ապաշխարութեան չիք նմա։
Յայտ է յասացելոցս, թէ անզղջիցն մահ որոշեաց, այլ այնպիսեացն արեան լիցի գին ըստ ցուցելոյ օրինակին, դարձեալ եւ՝ ապաշխարութիւն պատշաճիւ։ Եւ այդ լիցի դատաստան այդոցիկ իրաւացի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԳՎԱՍՆ ԱԿԱՄԱՅ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ===
Եթէ ոք անմեղ գնասցէ ուղեւոր եւ ոչ զոք ունէր թշնամի յառաջ պատահեալ, այլ թէ որ ամենեցուն գողն եւ աւազակն նմա դիպեսցի, եւ սպանցէ սա զնոսա, մի՛ իբրեւ սպանող դատեսցէ զնա սուրբ եկեղեցի։ Բայց վասն ահագին սեղանոյն սրբեսցէ զանձն աւուրս սակաւ՝ զմտաւ ածեալ, թէ ընդէ՞ր իսկ եւ ակամայ դիպեցան, թէպէտ եւ յԱստուծոյ իցէ մատնութիւնն։
Կարծեցուցանէ եւ յաղագս քահանայից վասն ասելոյն՝ ահագին սեղանոյն, այլ հասարակ ամենեցուն է։ Բայց այս դատաստան եկեղեցոյ դատաւորաց եւ ոչ արտաքնոց է դատել, զիւրաքանչիւրոցն օգուտ ըստ իրին։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԴՎԱՍՆ ՀԻՄՆԱՐԿՈՒԹԵԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՅ===
Զհիմունս եկեղեցոյ եպիսկոպոսն միայն իշխեսցէ ծրագրել ուղղափառութեամբ, կամ քորեպիսկոպոսն, կամ պերետուտն՝ հրամանաւ եպիսկոպոսին։ Ապա թէ առանց եպիսկոպոսին կամ քորեպիսկոպոսին ոք յանդգնեսցի՝ քակել զհիմունսն հրամայեցաք. ապա թէ թողցի՝ երկրորդումն սահմանք կարգեսցին, եւ այնպէս կարգ եկեղեցոյն լինի անըստգտանելի։
Գիտելի է, զի քորեպիսկոպոսք երկու են, մին՝ ձեռնադրեալն եւ մին՝ ոչ. եւ պերետուտ է, որ այժմ է բուտ։ Եւ եթէ ի պատահումն հայիցի եպիսկոպոսն եւ ի զեղջն եւ ոչ քակեսցէ, երկրորդել հրամայէ զկարգն։ Եւ այդ այդոցիկ դատաստան է հաստատուն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԵՎԱՍՆ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ===
Զեպիսկոպոս արժան է, որք յաշխարհին եւ վիճակին եպիսկոպոսք իցեն, նոքիմբք նստուցանել յաթոռ. ապա թէ վասն փութոյ ինչ եւ վասն հեռաւորութեան ընկերացն՝ երեք եպիսկոպոսք կամօք այնոցիկ, որք հեռի են, թղթովք վկայութեան նստուցանեն։ Բայց զպատիւ եւ զշնորհս գլխաւորին արժան է տալ, այսինքն՝ կաթողիկոսին. կամ եղեւ մեծ ժողովոյն։
Կարգաւորապէս զձեռնադրութիւն հրամայէ լինել. նախ ընտրել բազմաց, եւ հաւանութեամբ ամենեցուն ձեռնադրէ կաթողիկոսն, կամ հրամանաւ նորա՝ երկուքն կամ երեքն։ Այլ անուն կաթողիկոսի աստ ցուցաւ գլխաւոր լինել այլոցն, բայց այսուհետեւ մամոնայ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԶՎԱՍՆ ԱՅՆՈՑԻԿ, ՈՐՔ Ի ԿԱՐԳԷ ԵՒ ՅԱՂ0ԹԻՑ ՄԵՐԺԵԱԼ ԵՆ===
Որք ի կարգէ եւ յաղօթից մերժեալ են, կամ ժողովրդական ոք կամ ի կարգէ պաշտօնէից, եթէ երթեալ ուրեք զինքն ի կարգ արկցէ, մի՛ ընկալցին։ Եւ որ այլոց վարդապետի բանադրեալ իցէ եւ կամ մերժեալ, այլ վարդապետ մի՛ մերձեցուսցէ կամ ի կարգ արկցէ, բայց եթէ հաւաստեաւ քննութիւն արասցեն, բանիւ վարդապետութեան բժշկել եւ անդէն հնազանդել ընդ բուն վարդապետաւն։ Ապա թէ վասն մեղաց եւ չար գործոց մերժեալ իցէ ի սուրբ եկեղեցոյ, դեղօք ապաշխարութեան բժշկեսցեն։
Եւ այս բարեկարգութիւն աստուածային դատաստանաւ է. ոչ զոք առանց գիտութեան ընդունել, եւ վարդապետաց չքամահել զմիմեանս եւ զանկարգսն անդրէն դարձի իմաստութեամբ բժշկել։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԷՎԱՍՆ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՑ===
Նախնեացն սովորութիւն կացցէ յԵգիպտոս, զի Աղեքսանդրի եպիսկոպոսն ամենեցուն իշխեսցէ, վասն զի Հռոմայ եպիսկոպոսին այս սովորութիւն է, նոյնպէս եւ Անտիոքացոց եւ յայլ իշխանութիւնս պատիւ մեծութեան պահեսցի եկեղեցեաց։ Եւ ամենեցուն նմանապէս յայտնի լիցի, զի թէ ոչ կամօք կաթողիկոսին լիցի եպիսկոպոս, զայնպիսին մեծ ժողովն որոշեաց, զի մի՛ եւս իցէ եպիսկոպոս։ Ապա թէ միաբան ամենեցուն ընտրելով ճշմարտութեամբ ըստ կարգի եկեղեցոյ արժանի առնիցեն, երկու կամ երեք ըստ անձին անզգամութեան կամ հակառակութեան ընդդէմ լինիցին, բազմացն ընտրութիւն հաստատեսցի։
Վասն զի սովորութիւն կալաւ եւ կարգ նախնեացն, զի Երուսաղէմի եպիսկոպոսն պատուեսցի, ընկալցի պատիւ, զի մայրաքաղաքացն ըստ արժանի պատուին իւր պահեսցի։
Զոր յառաջն յիշատակեաց զանուն կաթողիկոսի, աստ ցուցանէ, զի ըստ նախնեացն սովորութեանց եւ ինքեանց կացցէ։ Եւ ըստ չորից աւետարանչացն զայդոսիկ նշնակէ, եւ յայլ իշխանութիւնս նմանապէս, զի թէ իցեն առաքելական աթոռ եւ թէ չիցեն՝ հրամայէ կաթողիկոս լինել. եւ թէ աթոռն Յովհաննու յԵփեսոսէ ի Բիւզանդիա փոխեցաւ՝ պատուելոյ աղագաւ, այլ ոչ կաթողիկոսութեան պատճառաւ։ Եւ որոշէ, որք հրամանաւ կաթողիկոսին չձեռնադրին, յորոց յայտ է, զի հրամանաւ նորա ձեռնադրին։ Եւ թէ պատահին ոչ յիւրմէ, այլ ի բազմացն ընտրութենէ, ամենայն ուրեք ճշմարիտ է, եւ ի ձեռնադրելն կաթողիկոս։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԸՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ԵՒ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԶԱՅԼՈՑ ՎԻՃԱԿ ԵՒ ԶԺՈՂՈՎՈՒՐԴ ՅԱՓՇՏԱԿԵՆ===
Վասն բազում յուզիցն եւ մեծամեծ ամբոխիցն, որ լինին ի կողմանս կողմանս, որք եպիսկոպոսք լինին եւ զայլոյ վիճակ յափշտակել ջանան, եւ որք երիցունք լինին եւ այլոյ քաղաքի եւ ժողովրդեան ցանկան յափշտակալ,և կամ եղեւ մեծ ժողովոյս, զի զայնպիսին դադարեցուցանեն յիւրաքանչիւր վիճակի։ Ապա թէ բռնութեամբ կամ կաշառօք զգործն զայս յանդգնեսցի գործել եւ ընդդէմ եկեսցէ առաջնորդական կանոնին, կամ եղեւ մեծ ժողովոյս, զի զայնպիսիսն ընկեսցեն յաթոռոյն եւ ի կարգէ քահանայութեան եւ բնաւ իսկ ի բաց մերժեսցեն ի պաշտմանէն, եւ այնուհետեւ եղիցի քեզ իբրեւ զմի յանզգամաց, զի որում տուեալն իցէ՝ տացի եւ յաւելցի, եւ որ ոչն գիտէ ունել՝ եւ զոր ունի բարձցի ի նմանէն։
Ոչինչ անյայտ է այս հոգեւոր կանոնական դատաստան, եւ բազմաց ըստ այսմ մերժելի է այժմ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԼԹՎԱՍՆ ԱՆԿԱՐԳԱՊԷՍ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆԱՑ===
Վասն այնոցիկ, որ ի կարգին իցեն եւ ի կանոնին եւ յուխտի եկեղեցոյ եւ յագահութիւն եւ ի զօշաքաղութիւն անկանիցին, զարծաթ ի վարձու տան եւ տոկոսեօք պահանջեն եւ մոռանան զբարբառ աստուածային Գրոցն, որ ասէ՝ զարծաթ իւր ի վարձու ոչ տայ եւ այլն, եւ, մանաւանդ, ծոյլ եւ պղերգ՝ ի պաշտմանն եւ թուլասիրտ՝ յաղօթս, մեղկ եւ ծոյլ՝ ի հաւատս, այնպիսոյն ասէ Գիր՝ վայ որ թողեալ իցէ զուսումն մանկութեան եւ մոռացեալ զուխտն աստուածեղէն։ Կամ եղեւ մեծ ժողովոյս՝ զայնպիսին մերժել ի կարգէն եւ կամ բարեսէր կամօք յուղղութիւն ածել։
Լուիցեն քահանայք զվճիռ կանոնական դատաստանին եւ զարհուրեսցին, ապա թէ ոչ՝ վերջին եւ անաչառ դատաստանաւ դատելոց են։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽՎԱՍՆ ՈՐ ԶՁԵՌՆ ՏՈՒԵԱԼ ԱՂՋԻԿ ՅԱՓՇՏԱԿԻՑԷ===
Որք միանգամ խօսեալ աղջկունք են եւ զուգեալ գտանիցին, եւ յետ այսորիկ այլք յափշտակիցեն, կամ եղեւ զի անդրէն տացեն, որում խոսեալն էր. թէ եւ ի բռնութիւն ապաստանի՝ մի թողցեն։
Մի զզուգեալն եւ զխօսեալն համարի եւ անդրէն դարձուցանել, թէ եւ պսակեսցի ընդ յափշտակողին։ Եւ այդոցիկ ճշմարիտ է դատաստան։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԱՎԱՍՆ ՄՍԱԿԵՐՈՒԹԵԱՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆԱՑ===
Որք յուխտի անդ իցեն՝ երիցունք, կամ սարկաւագունք, կամ այլ ոք ի պաշտօնէից եւ հեռի իցեն ի մսոյ, եւ միտք յօժարեսցին ի ճաշակել, համարձակ կերիցեն եւ մի՛ գաղտաբար, ապա թէ կամեսցին՝ պահեսցեն։ Այլ թէ ոք պիղծ համարեսցի զբանջար կամ զհաց, որ մսոտ իցէ, ոչ ընդունին զնա ի կարգ եկեղեցոյ։
Ուխտական՝ յայտ է՝ զի զամուսնացեալս եւ զկուսանս եւ որք միանգամ յեկեղեցի են՝ անուանէ։ Ապա ուրեմն վայրապար է ազգացն Յունաց եւ մեր զմիմեանս բամբասել, զի զերկոսինն, ասէ, ընդունիլ ի կանոնաց։ Արդ, բարիոք է չուտելն, քան ուտելն, թէպէտ եւ ոչ բամբասի, որպէս ի մեզ գտանին բազում պահողք. այլ արտաքոյ դատաստանի է զմիմեանս դատելն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԲՎԱՍՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԸՆՉԻՑ===
Վասն ընչից, որ անուանեալ իցէ եկեղեցոյ, զինչ եւ իցէ՝ եթէ գեղ եւ եթէ այլ ինչ, մինչչեւ եպիսկոպոս լեալ ի տեղոջն եւ երիցունք վաճառիցեն, իշխան լիցի անդրէն ի նոյն պահանջել. բայց եպիսկոպոսն կշռեսցէ զիրաւն եւ զարժանն, եթէ մարթ է առնուլ զգինն կամ դարձուցանել։
Կանոնականս հրաման անվաճառելիս լինել զեկեղեցոյսն կամի եւ իշխան՝ զեպիսկոպոսն եւ ոչ զքահանայս, եթէ առնուլ կամ դարձուցանել եպիսկոպոսն տեսցէ։ Այսպիսի է. զի թէ որ գնեաց՝ ամօք գնոյն չափ
կերեալ իցէ՝ զգինն ոչ դարձուցանել, ապա թէ չիցէ ինչ շահեալ՝ դարձուցանել։ Ըստ այսմ օրինակի զկշռելն ասէ։ Իդէպ է եւ զայս գիտել, զի այլազգ ոչ վաճառի եկեղեցոյքն, բայց եթէ վաճառեսցի զանպատշաճսն եւ այլ եւս անկաւոր գնեսցէ նովին գնովն։ Եւ այդ ընդունելի դատաստան է յեկեղեցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԳՎԱՍՆ ՈՐ ԿՈՒՍՈՒԹԻՒՆ ԽՈՍՏԱՆԱՅ ԵՒ ՍՏԷ===
Վասն այնոցիկ, որ ի չափ հասեալ իցեն եւ կուսութիւն խոստանան պահել եւ ստիցեն խոստմանն եւ ի շնութիւն անկանին, կուսան այնուհետեւ ոչ կարէ լինել, այլ եղիցի նա որպէս զայն, որ երկուս կանայս առեալ իցէ, եւ զսահման նոցին կալցի, եւ զապաշխարութիւն՝ երկու ամ առ դրանն ընդ ձեռամբ եւ մի ամ մտեալ յեկեղեցին ընդ ապաշխարողսն ելցէ։ Եւ զջերմութիւն ապաշխարութեանն տեսցեն, եւ հաղորդեսցի օրինացն, բայց յօծումն քահանայութեան մի՛ մերձեսցին։
Զայս յայտնագոյն ի Նիկիական յերեսուն գլխին ասէ, այլ աստ՝ որ ամուսնանայ եւ շնայ։ Յայտ է, զի զշնութեան ապաշխարէ, այլ ամուսնութեանն երկակացն է, ուստի ոչ կարէ լինել քահանայ. եւ թէ երկրորդ ամուսնանալ՝ իբր զերրորդ համարեալ է։ Բայց տեսցեն եւ զհասակ խոստովանողին եւ այդպէս դատեսցեն։ Եւ այդ ըստ այդմ լիցի։ Զայս եւս գտցես ի Լուսաւորչին կանոնսն յերեսուն գլխին։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԴՎԱՍՆ ԶՅՂԻ ԿԱՆԱՅՍ ՄԿՐՏԵԼ===
Զյղի կանայս արժան է մկրտել՝ յորժամ եւ կամին, զի ոչ յայսպիսի իրս հաւասարեալ է ծնողն ընդ ծննդեանն, այլ արժան է ամենայն իրօք եւ կամօք զյօժարութիւնն ցուցանել առ ի խոստովանութիւն ընդունելութեան մկրտութեանն։
Եւ զայս յաղագս երկիւղի մահու, որ յերկունսն է, թողացուցանէ, եւ յաղագս այնորիկ անխեղճ են մկրտեալն եւ մկրտողն։ Եւ զի մի՛ կարծիցի մանուկն ընդ նմին մկրտիլ, յաւելու զպատճառն։ Հաւանելի է այս իրաւունք յեկեղեցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԵՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԻՆ ՊՈՌՆԻԿ===
Եթէ ոք արձակեսցէ զկին իւր վասն բանի պոռնկութեան եւ կամ այլ չարագործութեան, որ ոչ միայն այրն վկայէ, այլ եւ բազումք վկայեն վասն
չար գործոց նորա, արձակեսցէ. ընդունի զկանոնս։ Բայց մի՛ ապաշխարեսցէ, այլ ի ձեռն ողորմութեան սրբեսցի եւ հաղորդեսցի օրինացն եւ եթէ կամեսցի՝ կին արասցէ, եւ կինն այլ այր չիշխէ առնուլ, մինչ կենդանի է այր նորա։
Եւ զայս թէպէտ եւ գրեալ է մեր զդատաստան՝ երկրորդեցաք, զի ոչ վասն պոռնկութեան, այլ եւ յաղագս այլ չար գործոց հրամայէ թողուլ՝ կախարդութեան, դեղատուութեան եւ այլոց այսպիսեաց։ Եւ զի դարձեալ միմեանց կամօք ամուսնանալ, որպէս լուեալ էաք՝ ասացաք։ Եւ զի մի՛ ընդդէմ կարծեսցի կանոնաց, որպէս եւ կամեսցին, այնպէս կալցին։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԶՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԻՆ ԱՏԵԼՈՒԹԵԱՄԲ===
Իսկ եթէ ոչ վասն պոռնկութեան եւ ոչ վասն չար գործոց եթող զկին իւր, այլ վասն վատաբարութեան, որպէս թէ այլում ակն եդեալ իցէ, զայսպիսիս ոչ ընդունին կանոնք, մինչեւ ցդառնալ նորա առ կինն. եւ ընդ յանցանաց եւթն ամ ապաշխարութիւն կալցի, հինգ ամ՝ արատաքոյ, երկու՝ ի ներքս։ Ապա թէ ոչ դարձցի առ բուն կինն իւր, զկեանս տան իւրոյ բաժանեսցէ. զկէսն կնոջն տացէ եւ տուգանս՝ յեկեղեցի, զի զպսակն օրհնութեան անարգեաց։ Եւ ինքն զաւուրս կենաց իւրոց պոռնիկ կոչեսցի եւ մի՛ մտցէ յեկեղեցի Աստուծոյ, այլ ի դուռն աղօթեսցէ, ողորմութեամբ տրօք տնանկաց եւ ջերմեռանդն արտասուօք զյետին թօշակն ընկալցի։ Ապա թէ կինն մեռանիցի, եւ այրն կին չառնիցէ եւ յապաշխարութիւն եկեսցէ, հինգ ամ ի դրունս եւ երեք ամ ընդ ձեռամբ հաւասարեսցի աղօթից, ի ձեռն ողորմութեան քաւեալ՝ հաղորդեսցի։
Նաեւ զայս եւս եդաք յառաջ եդեալսն մեր դատաստան, որպէս որ նախ քան զայս ի գլխի ցուցաք, եթէ կամօք միմեանց ամուսնանալ ասացաք։ Եւ զի ըստ կանոնաց ոչ կարծեցեալ, զոր եդաք ի լրոյ, զկանոնականս առցեն բան եւ այնպէս անկարծիս դատեսցեն։
Միանգամայն ի գիրս դատաստանի, որ ինչ ընդդէմ գրոց կարծի հրամանի, զգրոցն առնելով՝ անբանբաս զմեզ թողցեն, զի ոչ հակառակ եմք աստուածական հրամանացն, այլ ի լրոյ զճշմարտիցն եդաք ներմամբ զբան։ Սակայն ի կամսն ապաստան է ընդունողաց եւ կամ ոչ, եւ յաղագս այսորիկ սիրով ընդ մեզ լիջիք եւ մի՛ վայրապար զմերս համարեսջիք զսակաւ վաստակ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԷՎԱՍՆ ՍԱՐԿԱՒԱԳԱՑ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԱՆԱՅՍ===
Վասն որ պատրաստեալ են ի քահանայութիւն եւ ունիցին կանայս, թէ մինչչեւ ի քահանայութիւն մերձեալ իցէ, եւ կինն շնայցէ, արձակիցէ զկինն,
եւ առն չիշխէ լինել, եւ այրն ի քահանայութիւն մատիցէ։ Ապա եթէ կամք իցեն կեալ ընդ նմա առն, քահանայ ոչ կարէ լինել, զի ոչ ընդունի զնա եկեղեցին եւ ոչ կանոնք։
Իշխան առնէ յերկաքանչիւրսն. եւ աշխարհական կանանց ամուսնանալ զկնի առն մահուանն կամի, իսկ դոցա՝ ոչ։ Բայց տեսցի ընդունելի դատաստանաւ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԸՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ՊՂԾՈՒԹԵԱՆ===
Քահանայ թէ ի պղծութեան գտանիցի, եւ իրքն յայտնեսցին, եւ խոստովան ոչ լինիցի, եւ յայտնապէս յանդիմանել ոչ կարեն, ի կամս նորա թողցեն լինել եւ չլինելն եւ յեպիսկոպոսին։ Նոյն կանոն եւ սարկաւագացն է։
Խրատէ եկեղեցականաց եւ ժողովրդականաց յինքեանս զայնպիսին թողուլ եւ յեպիսկոպոսն, զի նոքա են դատաւորք քահանայից եւ սարկաւագաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԽԹՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱՆԻ՞ ԱՄԱՑ 0ՐՀՆԵՆ ԶԵՐԷՑՆ===
Կամ եղեւ մեծ ամենայն ժողովոյն, եթէ մինչեւ յերեսուն տարին մի՛ օծցի ի քահանայութիւն, զի փորձեսցի եւ եւս ընտրեսցի պիղծն ի սրբոյն եւ ի բաց պարզեսցի, քանզի եւ տէրն մեր երեսնամեայ էր, յորժամ առ զօծումն մկրտութեան եւ սկսաւ զնոյն օրինակ ուսուցանել ամենեցուն՝ ութօրեայ մկրտիլ, իսկ երեսնամեայ օծանիլ ի քահանայութիւն։
Եւ եթէ ոչ ըստ այսմ սահմանի, զոր զպատկառելին եդին օրինակ, գոնեայ ըստ կանոնի սրբոցն արասցեն հայրապետացն Գրիգորիսի եւ Ներսիսի վերջնոց, զի զայս սահման լուծանել արտաքոյ է գրոց դատաստանի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾՎԱՍՆ ՈՐՔ Ի ՀԱՐԿԷ ԳԱՆ Ի ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ՅԱՊԱՇԽԱՐՈՒԹԻՒՆ===
Վասն որք ի նեղութիւն անկանիցին եւ կամ ի խիստ հիւանդութիւն, կամ ըմբռնեսցին ի բռնաւորաց եւ վասն նեղութեան մկրտեսցին, եւ կամ էր յառաջ քրիստոնեայ եւ գործովք՝ վատթար եւ ապա վասն նեղութեան ի հաւատս կացցէ, զայնպիսին ընդունի եկեղեցին, այլ ոչ կատարելաև
պէս, զի անկամայութեամբ են հաւատքն։ Զայսպիսոյ ասէ Գիր. միթէ ի հո՞ղ խոստովան առնիցի առ քեզ։
Եւ այս մարդասիրութիւն ի Տեառնէ ցուցեալ է առակաւ, բայց ըստ դատաստանի է անկատարն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԱՎԱՍՆ ԳԱՒԱՌԻ ԵՐԻՑԱՆՑ===
Գաւառի երիցունք ի քաղաքի եկեղեցոջ, իբրեւ անդ իցէ եպիսկոպոս կամ երէց քաղաքին, չէ պատշաճ նոցա պատարագ մատուցանել կամ հաց յագապի տալ եւ ոչ բաժանել յեկեղեցոջն։ Ապա թէ նոքա շատին ինչ իցեն, եւ կոչիցի՝ յագապի տացէ, այլ շահն զինչ եւ իցէ ի նմին յեկեղեցոջն պահեսցի։
Զի թէ արք քաղաքի պատիւ ունին, որչափ եւս առաւել՝ եպիսկոպոսք եւ քահանայք։ Եւ թէ նոքա այլուր բաւականեալք իցեն եւ կամ անդ են եւ անպարապք, եւ կոչին, հրամանաւ նոցա արասցեն, եւ շահն յեկեղեցոջն լինել իրաւամբք է։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԲՎԱՍՆ ՔՈՐԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ===
Եւ քորեպիսկոպոսք են ըստ օրինակի եւ ըստ կարգի եւթանասնիցն, իբր լծակիցք եւ գործակիցք վասն փրկութեան, որ յաղքատս կատարելոց է։
Գաւառի տեսուչ թարգմանի քորեպիսկոպոսն եւ ձեռնադրող է խոնարհագոյն աստիճանաց, որ ի վայր է քահանայութեան։ Հակառակ է գրոց դատաստանի եպիսկոպոսաց զարս աշխարհականս քորեպիսկոպոս առնել կամ զտգէտ քահանայ՝ կռփիչ աղքատաց եւ ոչ տեսուչ, զի եւ եպիսկոպոսն տեսուչ թարգմանի, եւ նոքա՝ գործակիցք։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԳՎԱՍՆ ՊՏՂՈՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ===
Որք զպտուղս եկեղեցոյ կամին արտաքս քան զեկեղեցին առնուլ կամ տալ, եւ ոչ կամօք եպիսկոպոսին կամ որ ձեռնադրեաց զայնպիսին յայնպիսի իրս, եւ կամօք նորա չառնիցէ եւ չգործիցէ, նզովեալ լիցի։
Լուիցեն զլացողք զեկեղեցիս կամ յինքեանս եւ կամ յայլ ոք տալ եւ զարհուրեսցին։ Եւ թէ այսքանեաց նզովք է, ո՞րչափ միանգամայն յափշտակողաց զեկեղեցի միմեանց։ Եւ աստ դատաստանաւ է նզովս, զի որ զեկեղեցոյն օտարացոյց զպտուղ, օտարանայ, եւ ինքն յեկեղեցոյ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԴՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶՈՐԴԻՍ ԹՈՂՈՒՆ ՀԱՐՔ===
Որ հարկանեն եւ թողուն զորդիս իւրեանց եւ ոչ սնուցանեն՝ որչափ ձեռնհաս իցեն, եւ ոչ փոյթ առնիցեն վասն Աստուծոյ կարգին եւ սննդեանն, մինչեւ ի պատճառս պահոց եւ վանականութեան արհամարհիցէ եւ անփոյթ առնիցէ, նզովեալ լիցի։
Եւ զայս սահման կանոնի թէպէտ եւ յաղագս աղանդոյն կարծեմք սաստիւ լինել, որք զանձինս սուրբս քարոզէին եւ բազում նորաձեւութիւնս առնէին, որպէս վասն պտղոյ եկեղեցոյ եւ այլոց, այլ սակայն աստուածային Գրոց հրաման է ըստ կամացն Աստուծոյ սնուցանել զորդիս, զի մի՛ հեռասցին յԱստուծոյ օրինացն։ Եւ թէպէտ ինքեանք այնոքիւք կարծին մերձաւոր լինել Աստուծոյ, դատաստանաւ է որոշիլն, զի պատճառք եղեն ծննդոցն հեռանալ ի Տեառնէ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԵՎԱՍՆ ՈՐԴՈՑ, ՈՐ ԹՈՂՈՒՆ ԶՀԱՅՐՆ===
Եթէ ուրուք որդի, որոյ ծնողն առաւել հաւատացեալ է եւ առաքինի ի կարգս Աստուծոյ, հեռանայցէ ի պատճառս աստուածպաշտութեան եւ արհամարհիցէ եւ զարժանն եւ զիրաւ պատիւ ծնողացն չհատուցանիցէ, նզովեալ լիցի։
Ես այսմ դարձեալ յոյժ պատուէր է ի Գրոց, թէպէտ եւ յաղագս ասացեալ աղանդոյն առաւել զգուշացուցանէ, որք ի պատճառս աստուածպաշտութեան արհամարհել զծնողսն տային, յաղագս այնորիկ զառաւելութիւն եդ զհաւատոյ ծնողին։ Զի եւ Տէր զխափանիչ աստուածպաշտութեան զծնողսն հրամայեաց թողուլ, այլ նոքա՝ զլաւսն։ Յաղագս այնորիկ զնզովսն եդին իրաւացի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԶՎԱՍՆ ԿԵՐՈՂԱՑ ԶԱՒԱԳ ՀԻՆԳՇԱԲԹԻՆ===
Եթէ ոք զքառասունսն պահեսցէ սուրբս եւ զատկի հինգշաբաթ օրն քան զհաղորդել օրինացն եւ բաժակին սրբոյ աւելի ինչ համարձակեսցի ուտել, զպահոցն, զոր պահեաց, ընդունայն է եւ ի մեծ ժողովոյս նզովեալ եղիցի։
Զայս եւ ի Նիկիայ ժողովն եդին՝ յայնմ աւուր չորակեր լինել սակաւ։
Լուիցին Յոյնք եւ Վիրք զդատաստանս կերողաց զօրն մեծ, զի ոչ Գանգրայն ժողովեալք եւ ոչ Նիկիայն Հայք էին, այլ յամենայն ազգաց, մաև
նաւանդ ի Յունաց։ Եւ այս դատաստանս անլուծելի է ի վերայ նոցա, զի ոչ յարժանաւոր ժողովոյ լուծաւ, այլ ի խոտորեալ եւ յանարգեալ ժողովոյն Քաղկեդոնի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԷՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ՀՆԱԶԱՆԴԻԼ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ===
Որ յիւրաքանչիւր իշխանութեան եպիսկոպոսք իցեն, իմասցին, զի մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսն թիկունք է նոցա եւ հոգեբարձու, եւ ամենայն ոք, զինչ եւ պատասխանի կամիցին առնել, առ նա ընթանան՝ եւ թէ մուրհակ արքունի եւ իշխանաց վասն իրաց եկեղեցոյ եւ կարգաց հասարակաց։ Վասն այսորիկ կամ եղեւ, թէ պատուով յառաջ իցէ, եւ առանց նորա մի՛ իշխեսցեն գործել ինչ, ըստ նախնեացն սովորութեան հարցն մերոց, որ կարգեալ են կանոնք, բայց միայն զայս իշխեսցեն գործել յիւրեանց իշխանութիւնսն՝ եթէ գեղք, եթէ գաւառք, եթէ օծումն քահանայութեան եւ կամ զինչ վարք իցեն իւրոյ գաւառին եւ իշխանութեան, այլ այլոց ամենեվին մի՛ իշխեսցէ գործել ինչ եւ ձեռնամուխ լինել արտաքոյ, քան զկամս մայրաքաղաքի եպիսկոպոսին։ Եւ ոչ նմին կաթողիկոսին առանց հաւասարութեան այլոց եպիսկոպոսաց գործել ինչ։
Յայտնի է այս հոգեւոր դատաստան եւ բնաւին այժմ լուծեալ։ Մի՛ ընդ մեզ զայրասցին յեպիսկոպոսաց, զի ոչ խնդրեն նոքա զարժանիս ձեռնադրել, այլ կան մնան, զի զանձն ուրուք շարժեսցէ ախտ, եւ նոքա՝ զայլ ախտաւորս գաւառին, եւ ընծայական թղթովք ի դիմաց վկայելոցն երթան։ Թէպէտ յայտնի է հայրապետաց, զի ո՞ ոք ի լաւացն յանձնէ յայդոսիկ համարձակեաց, կամօք պատրին։ Եւ այդ պատճառ հակառակութեան նոցա ընդդէմ հայրապետաց, զի ոչ ի Տեառնէ կոչեցան եւ ոչ հաւասարութեամբ եպիսկոպոսաց ձեռնադրեցան։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԸՎԱՍՆ ՈՐ ՅԵՊԻՍԿՈՊՈՍԷ ԲԱՆԱԴՐԵԱԼ ԵՆ===
Եթէ ոք յիւրմէ եպիսկոպոսէն անկաւ՝ երէց կամ սարկաւագ, եւ զեպիսկոպոսին զդատաստան յանձին չկալաւ եւ համարձակեցաւ ձանձրացուցանել զլուր ժողովոց բազմաց, որպէս թէ զինչ իրաւունս ունիցի՝ առաջի բազում եպիսկոպոսաց ասասցէ եւ ի նոցանէ զարդար դատաստանի զվճիռն ակն ունիցի առնուլ։ Ապա թէ եւ՛ ի նոցանէ սրտնեղեցաւ եւ անգոսնեաց, եւ համարձակեցաւ առ թագաւոր դիմել եւ ձանձրացուցանել, զայնպիսիսն մի՛ արժանի առնել թողութեան կամ ընդունելութեան կամ բնաւին յոյս ինչ տալ, զի առ յապայ հաստատիցի ի նոյն տեղի։
Արդար է այս դատաստան, զի յետ մի անգամ եւ երկիցս յանդիմանելոյ յանդգնեցաւ։ Զի թէ իւրոյ եպիսկոպոսին կարծի նախանձու լինել, միթէ եւ բազմ՞ացն եւս։ Այլ ի զղջանալն՝ այդ եւս տեսցին։
===ԳԼՈՒԽ ՃԾԹՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ՉՁԵՌՆԱԴՐԵԼ ՅԱՅԼՈՅ ՎԻՃԱԿԷ===
Մի՛ ոք յեպիսկոպոսաց իշխել համարձակեսցի յայլմէ իշխանութենէ յայլ մտանել եւ ձեռնադրութիւն առնել յեկեղեցիս եւ մերձեցուցանել զոք յաստիճան, եւ ոչ բազմութեամբ մտանել յայլ իշխանութիւնս, բայց եթէ համարձակելով եւ թուղթս տալով՝ որ մայրաքաղաքացն է եւ ոչ ընդ նմա եպիսկոպոսքն են՝ մուտ տայցեն նմա։ Ապա թէ ոչ ուրեք կոչեցեալ՝ դիմեսցէ ստահակութեամբ ձեռնադրութիւնս առնել ումեք եւ հաստատութիւն իրաց եկեղեցոյ, որ ոչ բնաւ անկ իցէ նմա, անհաստատ լիցի, որ ի նմանէ արարեալն գտանիցի, եւ նա պարտաւոր լիցի ստահակութեանն իւրում եւ յանմիտ ձեռնադրութենէ զարժանն դատաստան ընկալցի՝ առ ետեղ մերժեսցի ի սուրբ ժողովոյն։
Ի բազում կանոնս եւ գրեթէ ամենայնս այս եդաւ, զի չար է եւ անկարգութեան պատճառ։ Անհաստատ լիցի՝ այսպէս ասէ. զի թէ ի նմանէ ձեռնադրեալն արժանաւոր իցէ, զղջացեալ՝ հաստատեսցի օրհնութեամբ պատշաճիւ յիւրմէ եպիսկոպոսէն, նմանապէս եւ՝ այլ ինչ կարգեալքն, եւ ինքն եւս հաստատեսցի՝ ցուցանելով զարժանի ապաշաւս, ապա թէ ոչ՝ մերժեալ լիցի միշտ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿՎԱՍՆ ԱՄԲԱՍՏԱՆԵԱԼ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ===
Եթէ ոք յեպիսկոպոսաց յիրս ինչ յանցուածոց եւ մեղադրութեան դատապարտեսցի, եւ ապա դէպ լիցի վասն նորա ոչ միաբանել, որք յիշխանութեան են եպիսկոպոսք, եւ ոմանք ի նոցանէ անպարտ եւ արդար յայտ առնել կամեսցին, եւ ոմանք ի նոցանէ՝ պարտաւորել, զի վախճանեսցի ամենայն իրօք հակառակութիւն կեղծաւորութեան, կամ եղեւ սուրբ ժողովոյս, որ մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսն է, զի ի մերձաւոր գաւառաց անտի եւ յիշխանութենէ կոչեսցէ զայլս ոմանս, որ դատեսցեն եւ զհակառակութիւն կեղծաւորութեանն ի բաց լուծցեն, զի հաստատուն է՝ յոր ինչ կարգեսցեն, որ ինչ յիշխանութենէ անտի են։
Տե՛ս, թէ որքան ստուգիւ հրամայէ դատել կաթողիկոսաց եւ ոչ պատրիլ ի պատճառս ագահութեան եւ թիւրել զճշմարիտ դատաստանս։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԱՎԱՍՆ ՈՉ ՓՈԽԵԼՈՅ ԶՀԻՆ ՍՈՎՈՐՈՒԹԻՒՆ, ՈՐ ԲԱՐԻՆ Է, ՅԵԿԵՂԵՑՈՅ ՍՐԲՈՅ===
Ոչ է պարտ զվաղնջուցն սովորութիւն ի գաւառի եկեղեցեաց նորաձեւել։
Զվիճակաց, եւ զաթոռոց, եւ զժողովրդոց ասէ։ Եւ թէ փոխեալ յասացելոցդ կամի ոք ի հայրապետաց, ժողովօք պարտի առնել, որ է անվտանգ ըստ դատաստանի գրոց։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԲՎԱՍՆ ՈՉ ՏԱԼ ՅԱՅԼ ԵԿԵՂԵՑԻ ԶԱՅԼ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ՆՈՒԷՐ===
Ոչ է պարտ զսրբութիւնսն յօրհնութեան կարգի ըստ զատկաց յայլ եկեղեցիս առաքել։
Զնշխար տալն յայլ եկեղեցիս խափանէ, զի մի՛ պատճառ ամբոխի լիցի, զի յամենայնսն ուղիղ դատաստանի զգուշանան կանոնք։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԳՎԱՍՆ ՈՐ ԸՆԴ ԱՅԼԱԶԳԻՍ ԽԱՌՆԱԿԻՆ ԽՆԱՄՈՒԹԵԱՄԲ===
Չէ մարթ, որ յեկեղեցոյ մերոյ են, ի պէսպէս եւ ի ցոփ հարսանիս այլազգեաց մերձեցուցանել զուստերս եւ զդստերս իւրեանց, կին տալ նոցա կամ կին առնուլ ի նոցանէ։
Դատաստան ըստ կամաց կանոնաց այս լիցի այնպիսեացն. զի թէ ի հեթանոս այլազգաց տան, եւ զրկին ի հաղորդութենէ, զրկեսցին տուողքն ի հաղորդութենէ իւրեանց, եւ եթէ ի հերձուածողս, յոր մեք ոչ հաղորդիմք, զդատաստան խղճին ծնողքն, որ ընդ նոսա ամուսնացուցին, հատուսցեն։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԴՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ, ՈՐ ԶԱՅԼ ԵԿԵՂԵՑԻ ԿՈՂՈՊՏԷ ԵՒ ԶԻՒՐՆ ԶԱՐԴԱՐԷ===
Եպիսկոպոս ոք, եթէ իցէ գաւառաց բազմաց եւ ունիցի իշխանութիւն ընդ ձեռամբ իւրով, մի՛ իշխեսցէ յայլոց իշխանութեանց առնուլ ինչ եւ զիւր եկեղեցին զարդարել, զի աչառութեամբ վարեցաւ եւ անձին իւրում դատապարտութեամբ։ Այնպիսին, եթէ չհաւանիցի դառնալ յիրացն, ի բաց լուծցի. եւ այն, զոր առ յայլոց եւ շինեաց զեկեղեցին, մի՛ կոչեսցեն զանուն նորա իւրեանց վարդապետ։
Յայտնի է այս հոգեւոր դատաստան եւ պահելի հաւաստեաւ յեկեղեցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԵՎԱՍՆ ՈՐ Ի ՄԻՏՍ ՈՉ ԻՑԷ ԵՒ ԶԻՒՐՈՎԻՆ ԵՐԹԻՑԷ===
Հարցումն. Որ յիւր միտս ոչ իցէ եւ զիւրովին երթիցէ, այսինքն՝ կամ գահավէժ առնի, կամ այլ ինչ մահու մեռանի, պա՞րտ է ի վերայ պատարագ մատուցանել, թէ ոչ
Պատասխանի. Պարտ է վիճակելոյն քննել, եթէ ճշմարտութեամբ պակասամիտ էր եւ արար զայս, քանզի բազում անգամ մերձաւորին ախտացելոյն կամելով դիպել, որ ի վերայ նորա պատարագ մատչի, ստեն եւ ասեն՝ չէր յիւր միտսն, զի մատուսցեն զպատարագն։ Արդ՝ քննել պարտ է, մի գուցէ ի բռնութենէ մարդկան կամ այլապէս արար զայս, ապա ոչ է պարտ լինել պատարագ ի վերայ նորա, քանզի ինքնասպան եղեւ անձին իւրոյ։ Ապա պարտ է քննել զամենայն ճշմարտութեամբ, զի մի՛ ի դատաստան անկանիցի մատուցանողն։
Արդ՝ թէպէտ յայտնի է ըստ հարցմանն եւ պատասխանիդ, այլ վերակացուքն պարտապան են ապաշխարել ըստ դատելոյ վարդապետաց։ Եւ դատաւորաց ոչ է այդ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԶՎԱՍՆ ԴԻՒԱՀԱՐ ԿՆՈՋ===
Հարցումն. Եթէ ոք կին այսահարիցի յոյժ, որպէս զի երկաթս ագանիցի, եւ այր նորա ասիցէ՝ ոչ կարեմ ժուժկալել, եւ կամիցի առնուլ այլ կին, օրէ՞ն է, թէ ոչ։
Պատասխանի. Շնութիւն միջնորդի յիրսդ, եւ զինչ՞ պարտ եւ արժան է, ոչ գիտեմ վասն այդորիկ։
Ըստ ներման եւ զայս գրեցաք երբեմն զդատաստան. որպէս կամ է ընկալցին դատաւորք եւ անպարսաւ զմեզ թողցեն յայդմանէ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԷՎԱՍՆ ՈՐ ԱՅՐ ՉԼԻՆԻ===
Հարցումն. Եթէ այր ոք ոչ լինիցի ի գործ այրութեան, եւ զկինն ելանէ ի նմանէ, եթէ ոք զկինն զայն կին առնիցէ, ընդ հանե՞ալ կանայսն պարտ է համարել զայնպիսին, եթէ անխե՞ղճ ունել։ Կամ թէ այրն չարձակէ եւ ասէ այնպէս, եթէ՝ ինձ մասն հասեալ է յԱստուծոյ, կաց եւ պաշտեա զիս, մեք զի՞նչ պատասխանի տացուք։
Պատասխանի. Զէ արժան արձակել եւ ոչ ձեզ թողացուցանել։
Եդեալ է եւ այս դատաստան կանոնական. ներմամբ ի կամս ապաստան է հաճելն ընդ երկաքանչիւրսն, նմանապէս եւ՝ դատաւորաց եկեղեցոյ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԸՎԱՍՆ ՀԱՇՄԵԼՈՅ ԿԱՆԱՆՑ===
Հարցումն. եթէ կին ուրուք հաշմիցի եւ ասիցէ ցայր իւր, եթէ՝ ես ահաւասիկ չեմ արժանի առնակնութեան, արա դու քեզ այլ կին, որ քեզ
պիտանի է եւ զտուն քո շէն կալցի, եւ ինձ ամ ըստ ամէ հաց եւ հանդերձ տուր, եւ ես նստայց առ եկեղեցոյդ մինչ ի վախճան ժամանակի իմոյ, եւ այրն առնու յանձն առնել զամենայն, ընդ պատուհասի՞ւ ինչ են իրքն, զի այլ կին առնէ, թէ՞ անվնաս է։
Պատասխանի. Վնասակար է, ոչ կարէ այլ կին առնուլ, որչափ կենդանի իցէ կինն իւր։
Ընտրութեամբ զիջանելով եդաւ այս դատաստան կանխաւ։ Ընդ կամս դատաւորաց եկեղեցոյ եդաք եւ զայսոցիկ ընդունելութիւն, միայն զի ի խղճէ ճողոպրիցիմ։
===ԳԼՈՒԽ ՃԿԹՎԱՍՆ ԱՆԱՍՆԱՊՂԾԱՑ===
Հարցումն. Եթէ այր ոք ընդ անասնոյ պղծիցի եւ յետ պղծութեանն զղջանայցէ եւ ապաշխարիցէ եւ վաստակիցի յօրկանոցի, որպէս եւ հրամայեն վարդապետք, եւ կին նորա յետ յանցանացն չկամիցի ի կնութեան կալ վասն պղծութեանն, որ եդաւ ի վերայ նորա, եւ այրն այսպէս ասասցէ, թէ՝ կամ կինն առաջին հաւանեսցի, կամ այլ կին հրամայիցէք առնել։
Պատասխանի. Կինն իշխէ մեկնել, եւ այրն այլ կին առնուլ։
Նշանակեցաւ երբեմն այս դատաստան, այլ այժմ զսրբոյս եդաք հրաման ի լրման այնմ։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻ, ԹԷ ՍՊԱՆԱՆԷ ԶՈՔ===
Հարցումն. Եթէ ոք ի քահանայից յուղւոջ դիպեսցի, եւ աւազակք ի վերայ անկցին, եւ դէպ լիցի քահանայի սպանանալ զոմանս յաւազակացն եւ զանձն իւր եւ զընկեր իւր ապրեցուսցէ, պա՞րտ է նմա ի կարգի քահանայութեան կալ, թէ ոչ։
Պատասխանի. Չէ արժան կալ ի քահանայութեան, վասն զի ոչ է արժան քահանայի սպանանել զոք, թէ եւ ինքն մեռցի, այլ եւ ոչ զանասուն։
Յաղագս այսմ դատաստանի լուայ, եթէ վասն անձին չէ պարտ սպանանել զոք, այլ վասն ընկերացն լաւ է սպանանել, յորժամ աւազակքն այլազգիք իցեն։ Եւ պաշտել զքահանայութիւն կամ ոչ՝ ի դիպուածսն տեսցի ի վարդապետաց։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԱՎԱՍՆ ԴԻՒԱՀԱՐԱՑ ԵՒ ԱՅԼ ԽՈՒՄԱՐՆՈՒ ՍՊԱՆՄԱՆ===
Հարցումն. Եթէ ուրուք ի դիւահարիլն իւրում մարդ սպանեալ առանց զգայութեան իւրում, յորժամ սրբեսցի ի դիւէն, իբրեւ սպանո՞ղ պարտ է ապաշխարել, թէ ո,րպէս։
Պատասխանի. Սակաւ ինչ, զի ի չարէն է գործն։
Սոյն լիցի եւ յաղագս այլ մտախաբացն։ Բայց ըստ հոգեւոր դատաստանի, եթէ ինքեանց վնասիցեն եւ թէ այլոց, առանց ապաշխարութեան մի՛ լիցի տեսողքն։ Այլ ըստ մարմնոյ դատաւորաց աստ գործ ոչ է։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԲՎԱՍՆ ԱՄԼՈՒԹԵԱՆ ԿԱՆԱՆՑ===
Հարցումն. Եթէ ոք վասն ամլութեան եթող զկին իւր եւ առնէ կին ծննդական եւ ապաշխարութիւն խնդրէ նովին կնաւն, զին,չ պարտ է առնել։
Պատասխանի. Շնացող է։
Գրեալ է քննութեամբ եւ այս դատաստան։ Այլ դատաւորաց լիցի զսրբոյս մեծարել զհրաման եւ կամ դատելն զկանխաւ, եւ ազատս զմեզ ի բամբասանաց թողուլ։ Ներէ եւ այսմ սուրբն Բարսեղ։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԳՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԵՒ ԱՅԼՈՑ ԱԿԱՄԱՅ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ===
Հարցումն. Եթէ ոք ի քահանայից սրբէ զանդաստան իւր կամ զպարտէզ եւ քար ընկենու զորմովն, եւ դիպի մարդոյ, եւ մեռանի, զին՞չ պարտի առնել վասն կարգի քահանայութեանն եւ պաշտմանն։ Կամ թէ ումեք յաշխարհականաց նոյնպէս ակամայ սպանութիւն դիպի, ո՞րպէս պարտ է տալ ապաշխարութիւն։
Պատասխանի. Սպանող է, ապաշխարեսցէ եւ զքահանայութիւն մի՛ պաշտեսցէ։
Է կամաւ դարձեալ եւ ակամայ, յորժամ նետ ոք ձգէ որսոյ, կամ գազանի, կամ ըստ այլոյ օրինակի, եւ պատահի թշնամոյ, յորոյ վերայ խնդայ,
խառն է յերկուցն։ Յաղագս այնորիկ է դատաստանս թագաւորացն, ի սպանանել այլազգոյ զքրիստոնեայ ակամայ իբր զկամաւոր եդաք զդատաստան, զի բնութեամբ է խնդալ նոցա ի կորստեան մերում։ Եւ արդ, քանզի արժան է զակամայ սպանութիւն խոստովանեալ՝ ըստ կանոնական ուղղել դատաստանի, եւ ի ձեռս անկեալ դատաւորացն՝ ճշգրիտ դատել զակամայ եւ զկամայ եւ որ յերկուցն է եւ այնպէս զտուժսն ուղղել։ Այլ զկատարեալ կամայն եւ զակամայն ի կանոնաց ուսցիս ի Բարսղի սրբոյն։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԴՎԱՍՆ Ի ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ===
Իսկ որ ի պատերազմունս մահք գործին, հարքն մեր ամենեւին չհամարեցան ինչ զայն ի մեղս, ըստ որում եւ մեզ հաճոյ թուեցաւ սմին խորհրդոյս հետեւել։ Բայց վասն զձեռս սրբելոյ բարիոք է այնպիսեացն երեք ամ արտաքոյ հաղորդութեան լինել։
Այս եւ ոչ ընդ օրինօքն եմուտ։ Եւ աստ լոկ ի հաղորդութենէ ասէ արտաքոյ։ Յայսմանէ ուսցին դատաւորք, եւ մի՛ վրէժ ինչ լիցի։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԵՎԱՍՆ ՈՐԴՈՅ ԲԱԺԱՆՄԱՆ===
Որդիք որ ոչ հնազանդին ծնողաց իւրեանց, որ ինչ եւ հասանէ յընչից իւրեանց, տացեն նոցա սիրով եւ նստուցանեն զնոսա ուրոյն. գուցէ չարիք ինչ հանդիպեսցին։ Եւ որ կանայս առնեն՝ նոյնպէս արասցեն, զի այն է հաճոյ Աստուծոյ, քանզի Պօղոս այսպէս հրամայեաց։
Թերեւս այն է, որ ասէ՝ հարք, սիրեցէք զորդիս ձեր, եւ այլն։ Եւ զայս ընտրելով ներմամբ կամի։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԶՎԱՍՆ ՆԵՐՔԻՆԵԱՑ ԵՒ ՄԱՐՄՆԱԶԵՂԾԱՑ===
Եթէ ոք ներքինի իցէ եւ կամ մարմնազերծ եւ կեղծաւորութեամբ կին առցէ, եւ կնոջն հասեալ ի վերայ գործոյն՝ իշխան է քակտել եւ թէ կալ. եւ թէ քակեսցի, ում եւ կամի՝ լինիցի։ Եւ զկէս ընչիցն առցեն յառնէն եւ տացեն տուգանս, վասն անարգանաց պսակին, յեկեղեցին, եւ երեք ամ ապաշխարեսցէ այրն պիղծ։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԷՎԱՍՆ ՈՐ ՈՒՏԷ Ի ՏԵՂՈՅ===
Եթէ ոք ուտէ ի տեղոյ, տացէ ընդ միոյն չորս, ապա թէ ոչ՝ ըստ կանոնին ապաշխարիցէ, կամ յաղքատս տալ, թէ այն պատահի։
Եւ այդ լիցի դատաստան այդոցիկ։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԸՎԱՍՆ ՀՐԴԵՀԻՑ===
Եթէ ոք հրդեհիցէ զարդար վաստակս, տուժեսցի ընդ միոյն երեք, թէ ոչ՝ ապաշխարեսցէ տասն ամ։
Ցուցաւ այս եւ ըստ 0րինացն։
===ԳԼՈՒԽ ՃՀԹՎԱՍՆ ՀԱՓՇՏԱԿՈՂ ԱՐՈՒԵՍՏԱՒՈՐԱՑ===
Արուեստաւորք, որ յափշտակեն զինչսն այլոց, տացեն ընդ միոյն չորս, ապա թէ ոչ՝ ապաշխարեսցեն ըստ վարդապետին հրամանի։
Զյայտնեալն եւ ի դատաստան անկեալն հատուցանել ասէ, եւ որք կարողն են, եւ որք չունին կար եւ զծածուկն՝ ապաշխարել։
===ԳԼՈՒԽ ՃՁՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՀԱՅՐԵՆԵԱՑ ՅՈՒՍՏԵՐՍ ԵՒ Ւ ԴՍՏԵՐՍ===
Եթէ ոք վախճանի եւ ունիցի ուստերս եւ դստերս, զինչսն ծնողացն ընդ երկու քոյրսն մին եղբօր բաժին դիցեն հաւասարապէս։ Ըստ 0րինացն յառաջագոյն գրեցաք զայս դատաստան եւ եդաք. դուստր ի տան առցէ զեղբօր բաժին, եւ ելեալք՝ երկուսն զմին եղբօր։ Եւ այս յայատնի յ0րինաց ոչ ասացաւ, եւ աստ կանոնական հրամանս զայս ոչ ընտրեն, եւ ոչ հեթանոսք զանազանեն զսոսա։ Այլ ես յիրացն հաւատարիմ զայն իսկ գիտեմ, զի ելանէ դուստր ի տանէ հօր բաժնիւ եւ որ ի տան է՝ անբաժին եւս է։ Արդ, զսոսա հաւասարաբաժին զկնի մահուան հօրն առնել ոչ է արդարադատութիւն, զի այդպէս գտանին կարգեալ դստերքն ընդ եղբարսն առեալ բաժին, եւ որք ի տանն՝ երկուսն մի։ Ապա թէ ոք ասիցէ՝ որդոցն ծախք լինել ածել կանայս, գիտելի է, զի որքան ծախք իցէ, այնքան աշխատութիւն, իբր զի արու է, եւ բաժին ընդ կնոջ նորա ածաւ։ Ըստ այսմ հաւատարիմ երեւի, զի կարգելքն՝ երկուսն մին լիցին, եւ որք ի տան՝ ընդ որդիս համարեսև
ցին։ Եւ այդպէս ամենեցուն հաւասարութիւն եղիցի, եւ տկար ազգն խնամեսցի, եւ մի՛ նուազ լիցի, զի բազում ծնողք զդստերս առաւել պատուեն. եւ այս նախախնամութեամբ, զի որդոց դիւրին է ապրել, քան դստերաց։ Եւ զայս յայտ արարաք, զի եւ նոյն իրքդ այդպէս պատահի, այլ կամք ընտրեսցեն դատաւորաց՝ զամենայն զդստերսն զերկուսն մին ունել եւ կամ ըստ դատմանն, որպէս գրեցաւ։ Նաեւ զայս իրաւունս համարիմ, զի բազում անգամ պատահի զդուստր երկիցս կարգել. այնոցիկ բաւական լիցի այն մասն ի բաժնի, եթէ ըստ ընչից ծնողացն առ նա ծախքն լեալ իցէ, ապա թէ ոչ՝ տեսցի հաւասարութիւն, սակայն մասն լիցի բաւական առելոցն։ Եւ յերկրորդ ամուսնութենէ ուստերքն եւ դստերքն նուազ լիցին ի մասն բաժնի, որպէս գրեալ է։
Այլ զտուն հօր կրսեր որդոյն սովոր են տալ, բայց տեսցի անկաւորին լինել, որ զտեղի հօրն բաւական է ունել։ Իսկ անդրանկանն պատիւ լիցի, որպէս ծանուցեալ է. ըստ այդմ, եթէ հաւասար բաժանեսցին ժառանգութիւնն ուստերաց, առաւել լիցի յաղագս պատուոյն։
===ԳԼՈՒԽ ՃՁԱՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱ՞ՆԻ ՏԱՐՈՅ ԼԻՆԻ ՏՂԱՅՆ, ՈՐ ԲԱԺԻՆ ԱՌՆՈՒ===
Աստուածային օրինադրութիւնն եւ կանոնական հրամանն զնկարեալ սաղմն ի դատաստան դնէ արեան եւ այն, զի առաջի կայր ծնունդ յանվնաս լինելն։ Բայց ժառանգ լինելն, թէպէտ աշակերտեալք Մահմետի սնոտի իմաստասիրելով զտեսանել աստեղաց ասեն մանկանն, այլ մեզ հաւատարիմ Տեառն լիցի ասելն՝ ոչ յիշէ զնեղութիւնն վասն խնդութեանն, զի ծնաւ մարդ յաշխարհ, եւ դարձեալ՝ ծնեալն ի մարմնոյ մարմին է։ Եւ մարմնոյ ծնեալն մարմնոյ ժառանգ եղիցի, որպէս յԱստուծոյ ծնեալն՝ Աստուծոյ։
Ապա թէ յղի է կինն, եւ պատահի մեռանել առնն, ակն կալցեն դատաւորք ծննդեանն եւ այնպէս զժառանգութիւնն հաստատեսցեն ի ծնանելն։ Եւ թէ ի նմին աւուր, յորում ծնաւ, մեռանիցի՝ մանուկն, որ ժառանգ է, ի մանկանէն ժառանգիցեն այլք եւ ոչ ի հօրէն։
Ըստ ասացելոյդ ուստերք եւ դստերք ժառանգ լիցին, ապա թէ չիցեն՝ ում եւ կամի ժառանգեցուսցէ՝ ազգատոհմի եթէ ծառայի, զի ինքնիշխան է զայդոսիկ ժառանգուցանել։
Այլ զկնի մահուն, թէ ինքն ոչ հաստատեաց, մերձաւորքն ի տոհմէ եւ ոչ հեռաւորքն ժառանգեն, որպէս եւ դատեալ եղեւ այդ ըստ 0րինաց։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԲ
ՎԱՍՆ ՀԱՇԱՄԵԼՈՅ ԶԱՒԱԿԱՑ
Եթէ պատահի հաշմ լինել զաւակ, որպէս թէ չունել բնաւ միտս եւ իմացուածս, սա ոչ է ժառանգ, զի ոչինչ իմանայ, որով ի գործ արկցէ զհայրենիսն, զի ի ծնէ այնպէս պատահեաց։ Ապա թէ յետոյ ախտն եղեալ իցէ եւ կարծիցի բժշկիլ, յայլ ժառանգս աւանդեսցեն. թէ առողջասցի՝ ժառանգէ, ապա թէ ոչ՝ որք ժառանգենն խնամս տարցին մինչ ի մահ։
Իսկ եթէ այլազգ իցէ՝ կաղ, կամ կոյր, կամ այսահար, որ չիցէ անզգայեալ, կամ բորոտ, որ չիցէ բնաւին ապականեալ, կամ անդամալոյծ իմաստուն եւ այլք այսպիսիք, որ բաւական գոն այլօք սպասաւորօք զհայրենիսն ժառանգել, մի՛ զրկեսցին ի ժառանգ լինելոյ, իսկ անբաւականքն՝ այլօք ժառանգորդօք խնամիցին մինչ ի մահ, որպէս ահա ցուցաւ։
Եւ զայդ այդոցիկ իրաւամբք գիտեմք դատաստան։ Զի եւ ըստ 0րինացն անարատք ի կենդանեացն ի սեղանն ելանէին Աստուծոյ նուէր, իսկ արատաւորքն հասարակաց էին զենլի։ Այսպէս, անարատք հոգով եւ մարմնով Աստուծոյ լիցին ընծայ ի մարդկանէ եւ ժառանգք, իսկ արատաւորքն մարդկան անխոտելի են ժառանգք։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԳ
ՎԱՍՆ ԿՏԱԿԱՑ, ՈՐ Է ՏԻԱԹԻԿ
Եւ կտակ լիցի՝ որպէս ուսուցանեն կանոնք. զկնի երից աւուրց հիւանդութեան կոչէ հիւանդն զքահանայն եւ զժառանգաւորս եկեղեցոյն եւ երեք վկայիւք արասցէ զկտակն եւ զամենայն ինչ զգհոգոյ, եւ զթաղմանն, եւ զտան խօսեսցի ըստ կամաց իւրոց։ Եւ եթէ ի նմին աւուր պատահի մեռանել, հաստատուն լիցի կտակն, թէ չիցէ թափեալ ի մտաց. ոչ որպէս Մահմետի անգոյ իմաստունքն ասեն՝ յետ քառասուն աւուր ապրելոյ հիւանդին հաստատի կտակն։ Բայց հաստատուն կտակ յառողջութեանն է, թէպէտ եւ ասացեալն անխոտելի է, զի կամաւոր՝ այն, իսկ այս խառն տեսանի։
Եւ եթէ պատահի յառնել հիւանդին եւ փոխել զկտակն, իշխան լիցի, զի կտակ յետ մահու հաստատուն է ըստ առաքելոյն։ Այլ Աստուծոյ եղեալ կտակն հաստատուն լիցի, կատարեսցէ զոր խօսեցաւ բերան նորա ի նեղութեանն, եւ թէ ուխտս դիք եւ կատարեցէք։ Ինչ ի դէպ իցէ ընդ յառնելն կատարման կտակին՝ տեսցէ, եւ զոր ինչ զկնի մահու գրեալ է, զկնի կատարեսցին։ Եւ թէ փոխէ՝ յայլ առաւելն իշխան լիցի եւ ոչ ի նուազեցուցանելն։
Եւ արդ, այսմ այդ է դատաստան։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԴ
ՎԱՍՆ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԱՐԺԱՆ Է ԶՄԵՌԵԼՈՅ Խ0ՍՔՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼ
Եթէ ի միասին բազում ժամանակք կեցեալ իցեն այր եւ կին եւ որդիս ծնեալ, որոց ի միասին զանազանութիւն չիցէ ստացուածոց, ի միաբանուև
թենէ ընչից մեռելոցն լիցի, ապա թէ յայտնապէս կնոջն երեւի ստացուածն՝ ժառանգաւորացն լիցի։ Եւ թէ ձեռնհաս իցէ՝ այրն զմեռելոյթսն արասցէ, եւ թէ ոչ իցէ՝ յիւրոցն, եւ առն ի ժառանգութիւն մի՛ լիցի։
Եւ թէ ամուլ կին պատահի, եւ բազմաժանակեայ ի միասին իցեն, առն լիցի մեռելոյթսն, եւ մի՛ լիցի ի մասն ժառանգութեան առն, այլ որք կնոջն են՝ ժառանգեսցեն։ Իսկ սակաւաժամանակեայ եղեալ կին եւ առանց ամուսնութեան մեռեալ՝ իւրքն ժառանգեն եւ ոչ այրն։ Ապա թէ որդի կամ դուստր ծնեալ, թէ կենդանի իցեն եւ թէ մեռեալ, առնն լիցի մեռելոցն եւ մասն ժառանգութեան։
Եւ այդոքիկ յառաջին եւ յերկրորդ ամուսնութիւնն միեւնոյն լիցի օրինակ։
Իսկ մեռեալ այր՝ յիւրոցն լիցի յամենայն ասացեալսդ մեռելոցն։
Եւ ծնեալ ուստերս եւ դստերս՝ ի կնոջէն ժառանգէ, եւ ի նորայոցն՝ կինն, իսկ յամլոյն ոչ ժառնգէ այրն, բայց սակաւ նշան մասին. այլ կին ամուլ ժառանգէ յառնէն յաղագս տնտեսութեանն։
Եւ փութով մեռեալ այր, եւ կոյս մնացեալ կինն յառնեէն չժառանգէ. եւ ծնեալ ծնունդ, թէ կենդանի իցեն, թէ մեռեալ, ժառանգէ յառնէն, թէ եւ սակաւժամանակեայ իցեն ի միասին։
Եւ հանդերձք մաշեալք ի բաժանումն ոչ յիշին երկաքանչիւր կողմանցըն, բայց որ ի միջի կացցէ. նոյնպէս եւ՝ պարգեւքն ի միմեանց, թէ մաշեալք իցեն, այլ ոսկի եւ որ ինչ կայուն իցէ, այնոքիկ ըստ իրաւանց դատեալք վճարեսցին։
Եւ ծախք հարսանեաց ոչ յիշին, զի ի կամաց այդոքիկ լինին։
Բայց որ ինչ արժան է, իրաւամբք տեսցեն դատաւորք ըստ պատահման եւ ըստ սովորութեան գաւառին, զի դատաստանս, զոր եդաք, իրաւացի կարծիւք է։ Ապա թէ արտաքոյ ըստ ճշմարիտ իրաւանցն կարծիքն է, յիրաւունս դարձուցանել ուղղութիւն է, միայն զի ներեսցէ մեզ սիրով եւ թողութիւն ի պակասութեանն արասցէ, կորովի տեսութեամբ զթերին լցցէ։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԵ
ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌԱՑ ՆԵՆԳՈՒԹԵԱՆ
Եթէ ոք զիւր ինչ զարատաւորն տայ ընկերին ի պատճառս վաճառի եւ նենգութեամբ զրկէ եւ խաբէ սուտ երդմամբ եւ ինքն գովի յանձին իւրում վասն զրկելոյ զընկերն, նզովեալ եղիցի։
Եւ զի մի՛ ի նզովս անկցին այնպիսի վաճառողքն, զայսոցիկ դիցուք զդատաստան։ Զարատաւորն տալ ըստ այսմ է. թէ հարկանող իցէ, եւ կամ ի բարս կամ ի մարմինս արատ ինչ գուցէ, կամ յանշնչից իցէ վաճառն, եւ այնպիսոյն բիծն իցէ, թէ վնաս ինչ գործեալ իցէ, դատաստանաւ է վճարել վաճառողին, զի 0րէնքն ի միջոյ բառնալ եւ ոչ վաճառել հրամայէ։ Ապա թէ այլազգ ինչ իցէ եւ յայտ գայցէ՝ կամ ի պարծիլ կամ վկայք իցեն, զի գիտակ էր եւ վաճառեաց, անդրէն դարձցի, եւ թէ հաճոյ իցէ գնոև
ղին՝ որքան արժան է ուղղեսցին։ Եւ թէ չիցէ գիտակ եւ վաճառէ, եւ ապա շաւ գնողն իցէ, հանել զապաշաւն արժան է։
Եւ ի վաճառելն զբիծն զամենայն ասասցէ, որպէս Եպիփան ի վաճառելն զէշն խեռաբարոյ, եւ գիտելով գնողին զանվնաս պատճառն՝ ըստ հաճոյից իւրոց որքան արժան է գնեսցէ. եւ այդպէս ի կանոնական նզովիցն ազատի, ապա թէ ոչ՝ ընդ գողսն եւ յափշտակողսն ապաշխարութիւն լիցի։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԶ
ՎԱՍՆ ՍՈՒՏ ՎԿԱՅԻՑ
Եթէ ոք երթայ սուտ վկայ եւ ընկենու զոք յորոգայթ մահու կամ գանի, հինգ ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ եւ մի ամ ընդ ձեռամբ՝ տրօք տնանկաց, ապա արժանի լիցի օրինաց։
Դատաստան այս եդաւ ըստ 0րինաց, այլ կանոնականս այժմ երկրորդի։ Յորոգայթ մահու եւ գանի ասէ, այլ որ ոչ մեռանի կամ տուգանօք ազատի, եւ այսոցիկ դատաստան լիցի՝ որքան վնասեացն հատուսցէ, ըստ այնմ, թէ որպէս խորհեցաւ առնել՝ եղիցի նմա. եւ կամ թէ չիցէ բաւական՝ ըստ հրամանի կանոնացդ ապաշխարեսցէ։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԷ
ՎԱՍՆ ԿՈՒՍԱՆԻ ԵՒ ԵՐԿԱԿԻ
Իսկ որ մինն կուսան է, եւ միւսն՝ երկակ, եւ մինն վախճանի, ամուսնանալ անհնար է. եւ թէ յանդգնի ոք՝ ապաշխարութիւն երեքկնոյն լիցի, եւ քահանայն լուծցի։
Երկբայի այս կանոնք սրբոյն լինել Բարսղի, եւ թէ նորա՝ անհնարին է լինել այս կանոնաց։ Այլ յուսմանէ ներմամբ այսպէս ծանեաք, զի կրկին ապաշխարութիւն երկուցն այնպիսեացն լիցի։
Եւ քահանային պարտ է ուսուցանել զայս սահման կանոնի, զի մի՛ դատապարտեսցի յաղագս աչառելոյն։
Զայդ այդոցիկ գիտասցուք լինել դատաստան։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԸ
ՎԱՍՆ Խ0ՍԵԱԼ ԿԱՆԱՆՑ
Իսկ եթէ խօսեսցի կին, եւ հաստատեալ իցէ քահանային երկու կամ երեք վկայիւք, մի՛ իշխեսցէ թողուլ զնա եւ այլ կին առնուլ, բայց եթէ վասն պոռնկութեան կամ վասն մարմնազեղծութեան։
Զի խօսեալն քահանայիւ եւ վկայիւք կին երաշխաւորեալ է, եւ վասն պոռնկութեանն իշխան լիցի, զի ոչ ի տան նորա է յանցումն, առնուլ կամ ոչ։ Եւ մարմնազերծ է մարմնով ապականեալ, վէրս ունի անբժշկելի, եւ յայսմ իշխան է, կարծեօք բժշկութեան, առնուլ կամ ոչ։ Իսկ այլօք պատճառանօք չէ արժան թողուլ զխօսեալն։
ԳԼՈՒԽ ՃՁԹ
ՎԱՍՆ ԱԽՏԱԺԷՏԱՑ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ
Կին կամ այր ցաւագին, կամ ախտաժէտ, կամ արուագէտ, մի իշխեսցեն ամուսնանալ եւ անարգել զպսակն օրհնութեան. եւ թէ որք յանդգնի՝ զկէս ընչիցն յեկեղեցի տացեն եւ երեք ամ ապաշխարեսցեն։
Եւ զայս յաղագս ծնկելոցն յախտս ասէ, զի նախ առողջասցին, կամ հոգեւորաց՝ յաղագս այնորիկ պարապեսցին, արուագիտաց եւ անասնագիտաց՝ զի մի՛ ի պատճառս այնորիկ զապաշխարութիւնսն մոռասցին եւ զի միջոցօք ժամանակօք մաքրեսցին։
ԳԼՈՒԽ ՃՂ
ՎԱՍՆ ԳՈԴԵԱՑ ԵՒ ՊԻՍԱԿԱՑ, ԽԼԻՑ ԵՒ ՀԱՄՐԻՑ, ԵՒ ԿԱՂԱՑ ԱՌՆՈՒԼ ԿԻՆ ԹԷ ՈՉ
Եւ զայսոցիկ եդից այժմ զդատաստան՝ ամուսնանալ կամ ոչ։ Ի կանոնաց յաղագս շնութեան ուսաք, ուրկաց՝ եթէ ծնունդ նոցա նմանապէս ուրուկ լիցի, յաղագս այսոցիկ արգելցին, զի մի՛ ախտն տարածեսցի ի ծնունդն։
Արգելցին եւ բորոտք, զի թէպէտ եւ ի բժշկաց ասի փոխիլ ախտից, յորոց հոտ է, եւ ի բորոտ ոչ լինի, զի յուրկոտս յաղագս վիրացն լինի, եւ անդ վէր ոչ է, սակայն կանոնք փոխելի զախտն ցուցին։ Եւ զի մի՛ ի ծնունդս ախտն լիցի, արգելցին. ցի եւ 0րէնքն ոչ միայն յամուսնանալոյ, այլ եւ ի բանակէ եւս մերժէ։ Եւ թէ ոք զ0րինացն նշանակ ասէ, սակայն ըստ մարմնոյ խտրութիւն էր, որպէս եւ այժմ յաղագս ասացելոյ պատճառիդ։
Իսկ կաղ, թէ չիցէ բնաւին լուծեալ, զի խափանումն իցէ կամ ուսման կամ այլոց մասնաւորաց, ամուսնասցի. եւ այդ՝ առնն է, նմանապէս եւ կնոջն լիցի։
Իսկ կուրաց յերկոսին աչսն. կին՝ մի՛ ամուսնասցի, զի ոչ կարէ սնուցանել զմանկունսն եւ ոչ այլ ինչ սպասաւորութիւն, իսկ այր՝ թէ ժուժկալ է, բարւոք է, ապա թէ բաւական է զկին եւ զտուն հոգալ, թէ ընչիւք նախնեացն եւ թէ այլ իրօք, ներելի է յաղագս այլոց պատճառի եւ վտանգի։
Իսկ կին խուլ, թէ ուշիմ իցէ, եւ ոք հաւանեսցի առնուլ, եղիցի. նոյնպէս եւ՝ այր։
Իսկ համրն, թէ այր է, թէ կին, ընդ անասունս համարեալ է. մի՛ ամուսնասցի։
Զայդոսիկ զդատումն ես ճշմարիտ կարծեմ։ Եւ թէ այլ ոք, ուղիղ ունելով զտեսութիւն, պարսաւանս այսմ դիցէ, անխռով եմ խորհրդով, զի եւ ոչ միոյ դատաստանի վճիռ հատանի լինել եւ կամ կանոնական հրամանաց, որ յայսոսիկ ածի դատաստան, զնոյն դատաստանի ունելով զօրութիւն, այլ ընդ մերոյն ընտրութեան եւ զկանոնացն երկրորդեցի։ Զի թէ ընդդէմ մերն կարծիցի՝ զսրբոցն պատուեալ զբան ի նոյն, ի նոցունց թողութիւն ինձ խնդրեսջիք, զի ոչ այնքան յանդուգն եմ, թէ զոր ոչ ըստ ներման եւ կամ յայլմէ առեալ զօրութիւն համարձակէի դնել։ Եւ թէ ոք համարեսցի յանդուգն՝ համարեսցի, միայն զօգտակարն ընտրիցէ եւ դատիցէ, եւ ես իսկ գամ զհետ՝ ոչ պարսաւելով, այլ շնորհ ունելով եւ գովելով։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԱ
ՎԱՍՆ ԱՅԼԱԶԳ Խ0ՍԵԱԼ ԿԱՆԱՆՑ
Եթէ ումեք խօսեալ է կին, նախ քան զմտանել աղջկանն յեկեղեցին չար գործքն յայտնեցան, իշխան է այրն թէ առնուլ թէ ոչ։ Ապա թէ յեկեղեցի մտեալ իցէ, մի՛ իշխեսցէ արձակել, եւ թէ արձակեսցէ, այրի կոչեսցի եւ երեք ամ ապաշխարեսցէ։
Եւ յայլում գլխի հրամայէ զխօսեալն թողուլ վասն պոռնկութեան, եւ աստ յաղագս յեկեղեցի մտանելոյն՝ ոչ։ Սակայն եւ թէ որդիս ծնեալ է, իշխան է թողուլ վասն պոռնկութեան, այլ աստ յաղագս պատուելոյ զեկեղեցին ասէ։ Ապա՝ ոչ է պսակ արտաքոյ եկեղեցոյ եդեալն։ Եւ զի ոչ է ի տան առն, եւ առաջի կայ զգաստանալն, ապա թէ ի նոյն իցէ վարքն, իշխան է այնուհետեւ թողուլ։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԲ
ՎԱՍՆ ՏՂԱՅՈՑ ՊՍԱԿ ՈՉ ԴՆԵԼ
Տղայոց պսակ մի՛ իշխեսցէ ոք դնել, մինչեւ ի չափ հասեալ՝ զհաճոյս իւրեանց իմասցին, եւ թէ ոք յանդգնի՝ լուծցի ի քահանայութենէն եւ հարիւր դրամ տուգան տացէ յեկեղեցին. եւ տղայն ի չափ հասեալ՝ ամուսնասցի ընդ որ եւ կամեսցի։
Եւ յայլում կանոնի ասէ՝ ոչ պսակեալ առանց զմիմեանս տեսանելոյ, զի անյայտ է, թէ բնաւին ոչ կամին ամուսնանալ եւ կամ ոչ հաւանիլ միմեանց, հրամայէ չառնուլ։ Ապա թէ լիցի, եւ ի չափ հասեալ ոչ կամի, անվտանգ առնէ յաղագս ակամայ իրին։ Հաւանելի լիցի այս դատաստան յեկեղեցի Աստուծոյ։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԳ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՄԻՆ Մ0Ր ԿԵՐԵԱԼ ԻՑԵՆ
Հարցումն. Որ միոյ մօր կաթամբ սնեալ իցեն օտարք ի միմեանց, յորժամ ի չափ հասանիցեն, ար՞ժան է ամուսնանալ, թէ ոչ։
Պատասխանի. Չէ արժան, քանզի ծնողն եւ ստնտուն ընդ մի համարեալ են։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԳ
ՎԱՍՆ ՓՈԽՈՂԱՑ ԶՍԱՀՄԱՆՍ
Հարցումն. Որ զսահմանս յափշտակէ զընկերին, ո՞րպիսի ինչ է։
Պատասխանի. Զոր գրեաց Մովսէս յ0րէնս հրամանաւ Աստուծոյ՝ իջցէ անէծքն այն ի վերայ գլխոց նոցա, եւ եղիցի նզովեալ ի կեանս եւ ի մահ։
Լուիցեն զայս յափշտակող սահմանաց եւ զարհուրեսցին, զի դատաստան աստուածային է։ Եւ թէ լիցի հակառակութիւն ինչ անդաստանաց, վկայիւք լուծցի, զի զայն հաւաստի կարծեմ լինել, քան բառնալ խաչ եւ Աւետարան միոյ, զի բազում անգամ խաբէութիւն լինի, եւ զի երդումն է այդմ օրինակաւ, զոր ոչ հրամայեցաւ։ Եւ թէ այդպէս կատարի բանդ դատաստանի, մի բարձող խաչին լիցի վկայ, եւ մի՝ երդումն, եւ եղեւ երկու ըստ 0րինացն։ Այլ զայս ոչ հրաման տալով ասեմք, որպէս յառաջդ իսկ գրեցաք վասն երդմանն, այլ յայտնել կամեցաք, թէ ոք զայսպիսի առնէ՝ վճարեալ է իրք դատաստանին, որպէս ցուցաւ, թէ զերկու վկայի ունի զտեղի։ Եւ թէ այսպէս լիցի, զապաշխարութիւնն լցցէ, որպէս ցուցեալ է յերդման ճառին։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԵ
ՎԱՍՆ ԿՆԱՀԱՆԱՑ
Եթէ ոք թողցէ զկին՝ զորդոց մայր, առանց բանի պոռնկութեան, կամ կախարդութեան, կամ թէ արատ ինչ ի մարմին չիցէ, այլ թէ այրն շնաբարոյ իցէ եւ ակն եդեալ իցէ այլում, դատաստան այս լիցի. զորդիսն եւ զամենայն ինչ որ ունի բաժանեսցեն հասարակաց։ Եւ թէ կամք են կնոջն զայր ի տուն ածել յինքն, համարձակ ածցէ։ Եւ զբաժինն կալցին եւ զարքունի հարկն ողջ արասցեն։ Եւ այրն, որ եթող, եւթն ամ ապաշխարեսցէ եւ յեկեղեցի տուգանս տացէ. թէ ազատ է՝ երեքհարիւր դրամ, եւ թէ շինական՝ գանալից լիցի եւ հարիւր դրամ տայ յեկեղեցին, փոխանակ զօրհնութեամբ զամուսնութիւնն խոտելոյ։ Ապա թէ մինչդեռ ի պայքարին եւ ի տուգանին իցեն, եւ կին ոք յանդգնեալ կնաթողին լիցի կին, եւ ամ մի չիցէ անցեալ, յայտ եղեւ, թէ զառաջին կինն նա ետ թողուլ, կալցեն զկինն եւ յօրկանոց տացեն, եւ զտարի մի աղասցէ գոդեացն. թէ ազատ է եւ յօրկանոց չերթայ՝ հարիւր դրամ տուգանք տայ գոդեացն։
Մի անգամ եւ երկիցս զայս եդաք դատաստան. դարձեալ եւ այժմ, զի զանձն յընդդիմադրութենէ կանոնաց կարծեաց ազատիցեմ եւ զյաւելուած իւրաքանչիւր հրամանացն դիցեմ, ըստ որում եւ յայսմ կանոնի հանդերձ այլօք։ Եւ զայրն ի տանէ մերժել եւ այլ ի ներքս ածել հրամայէ, որ է առաւելութիւն սաստի։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԶ
ՎԱՍՆ ԱՄՈՒԼ ԿԱՆԱՆՑ
Եթէ ոք արար կին եւ պատահեցաւ ամուլ, եւ այրն հանցէ վասն ամլութեան, որ ինչ կնոջն կարասի բերեալ է ի տունն՝ թէ աղախին, թէ անասուն, թէ հանդերձ, թէ արծաթ, իշխան է առնուլ եւ գնալ։ Եւ թէ քան զամլութիւնն այլ արատ չգուցէ ի կինն, տուգան եւս տացէ կնոջն վասն անարգանացն. թէ ազատ է՝ հազար եւ երկուհարիւր դրամ, թէ շինական է՝ վեցհարիւր դրամ։ Ապա թէ մինչդեռ ի դատաստանին եւ ի տուգանին իցեն, եւ ամ մի ի վերայ չիցէ անցեալ, եւ ոք ի կանանց յանդգնի եւ առնն կին լիցի, կալցեն զկինն եւ յօրկանոց տացեն, քանզի յայտ եղեւ, թէ հանելոյ կնոջն պատճառ նա եղեւ, եւ տարի մի աղասցէ գոդեացն, եւ յաղախնութեան կացցէ, եւ եկեղեցի հարիւր դրամ տուգանք կալցեն, փոխանակ զի բուն ամուսնութիւնն վասն նորա խոտեցաւ. ապա թէ ազատ է եւ չերթայ ի գոդենոց, հարիւր դրամ տուգանք տացէ գոդեացն։ Ապա թէ յառաջագոյն խորհուրդ եդեալ էր առն, թէ՝ զիմն թողում եւ զքեզ առնում, եւ կամ պոռնկութեամբ խածական լեալ իցէ, հարիւր դրամ այրն տուգան տացէ յեկեղեցին եւ ապաշխարութեամբ երեք ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ եւ մին ամ՝ ընդ ձեռամբ եւ ապա մտցէ յեկեղեցի։ Եւ որ զորդոց մայր թողցէ առանց պոռնկութեան կամ այլ արատոյ, առն եւ կնոջ պատուհաս տուգան եւ ապաշխարութիւն ի կանոնացդ կացցէ։
Եւ որքան կար եղեւ՝ ի դէպ զդատաստան այսմ եդաք եւ մեք, եւ զորս ի կանոնսն՝ եւ զայնս եւս դրոշմեցաք, զի զիւրաքանչիւրոցն զարժանն դիւրին լիցի դատաւորաց տալ զվճիռն ուղղապէս։ Եւ զի մեք չափաւորապէս զդատաստանն եդաք յիւրաքանչիւրսն եւ զապաշխարութիւնն ի կանոնսն թողաք։ Եւ զայս այժմ ծանուցաք, զի գիտասցես, թէ յամենայն դատաստանս, ուր ապաշխարութեան պէտք են, ի կանոնսն ապաստան թողաք։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԷ
ՎԱՍՆ ԿԱՆԱՆՑ, ՈՐ ԹՈՂՈՒՆ ԶԱՅՐՍ
Եթէ կին ոք յառնէ ելանէ, կալցեն եւ անդրէն տացեն յայր իւր, եւ մանաւանդ զոր վարձանօք իցէ վարձեալ եւ ոչ բոզաբար, թէպէտ վաճառիցէ, թէպէտ յաղախնութեան կալցէ, թէ կամք իցէ՝ հոգեւոր եւ բարի խրատու եւ սիրով կալցի։ Ապա թէ այրն չարաբարոյ իցէ, կամ պոռնիկ, կամ
հանգանակող եւ արբեցող, կամ այլ ինչ խեղական, գանիւ եւ խրատու կշտամբեսցեն զայրն եւ հնազանդեցուսցեն զերկոսեանն. ապա թէ ազատ է, տուգանօք եւ խրատիւ զայրն ի կարգ ածեն։ Ապա թէ ի բարի շրջի այրն, կինն ծառայեսցէ նմա։
Եթէ որպիսի պատճառաւ ելցէ կինն յառնէն եւ թէ չելցէ, եւ այդ նշանակեալ է մեր զիջմամբ յաղագս երկիւղի մեծագին վնասու։ Նաեւ կանոնական հրամանաւ յօժարեցաք եւ զայս այժմ զսրբոց դնել զբան, զի զանզգամ կինն խրատել հրամայէ, նոյնպէս եւ՝ զայրն։
Եւ զի յայտ արասցուք, թէ կամք մեր ոչ զհակառակն կամի կանոնաց, այլ թէ կամք լիցի դատաւորաց այլոց առնուլ ինչ ի մերոնցն՝ առցէ, ապա թէ ոչ՝ կանոնքն հաստատուն կացցէ։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԸ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՈՒԳՆԱՅՔ ԱՌՆԷ
Որ առեւանգս առնեն, կալցեն զկինն եւ անդրէն ի ծնողքն տացեն, եւ տուգանք տացեն փոխանակ անարգանացն. թէ ազատ է՝ հազար եւ երկերիւր դրամ, թէ շինական է՝ վեցհարիւր դրամ։ Եւ որք հրոս երթեալ իցեն եւ օգնականք սուտ փեսային, առ այրն հարիւր դրամ տուգանք տացեն. եւ զայս տուգանս զկէսն յեկեղեցին տացեն եւ զկէսն՝ կարօտելոց։ Ապա թէ սուտ փեսայն ընդ աղջկանն պոռնկեցաւ առանց պսակ դնելոյ, յեկեղեցի տուգանք առցեն ի նմանէ, զի զպսակն օրհնութեան ընկեաց, եւ երեք ամ յապաշխարութեան կացցէ։ Ապա թէ երէց գաղտ պսակ իցէ եդեալ առանց հօր եւ մօր աղջկանն, երէցն զքահանայութիւն չիշխէ պաշտել եւ հարիւր դրամ տուգանք տացէ, եւ կարօտելոց բաշխեսցեն, եւ պսակն, զոր եդ, անվաւեր լիցի։ Ապա թէ յետ այսր խռովութեան եւ տուգանաց դարձեալ ի հաւանութիւն գան կամօք աղջկանն եւ ծնողացն, եւ յառաջ պոռնկեալ են, պսակ մի՛ օրհնեսցի, այլ իբրեւ երկակին՝ ուռ տեառնագրեալ դիցեն ի գլուխ նոցա. ապա թէ կուսանք կացեալ են, ըստ օրինին օրհնեսցի։ Թէ ազատ է, թէ շինական՝ կանոնք այդ կացցէ։
Թէպէտ եւ այս եդեալ է դատաստան ըստ զանազանութեան, այլ աստ յոյժ լիով կարգեցաւ, վասն որոյ յօժարեցաք զայս եւս գրել, զի անտարակոյս լիցի դատաւորաց այդոցիկ պատահումն, եւ զտուգանսն ըստ ժամանակի եւ ըստ կարի համեմատելով արասցեն։
Եւ ուսցին այժմու եպիսկոպոսունք, զի տուգանք պոռնկի յաղքատս հրամայի։ Եւ այդոցիկ եւ այլոց զանազանութիւն է, զոր ինքեանց այժմ առնուն դատաւորք, որք են եպիսկոպոսք, յորոց զարհուրիլ եւ խորշիլ պարտ է, զի յաղագս քաւելոյ զյանցանս լինի, եւ մնան այժմ անքաւելի։
ԳԼՈՒԽ ՃՂԹ
ՎԱՍՆ ԱՒԱԳ ԵՐԻՑԱՆՑ
Քահանայք գահասիրութեամբ մի՛ հակառակեսցին ընդ միմեանս, զի զոր շնորհն Աստուծոյ ընտրեաց նախ ի քահանայութիւն՝ նա է նախագահ յեկեղեցւոջ։
Եւ զայս ասէ՝ որք կամին զառաջին պատիւն։ Եւ ուղիղ դատաստանաւ է, որ առաջին օծաւ՝ առաջին լինել, եթէ իցէ յառաջադէմ, ապա թէ չիցէ՝ զոր ընտրեալ են այլք, կամօք եպիսկոպոսին առաջին կացուսցեն, որպէս զի բարեզարդութեամբ լցցէ զեկեղեցին, մանաւանդ թէ հիւրասիրութեամբ վկայեալ իցէ։
ԳԼՈՒԽ Մ
ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԵՒ ՄՏԻՑ ԺՈՂՈՎՐԴԵԱՆ
Եւ ժողովրդական ոք մի՛ հրապուրեսցին ի նոցանէ ի բաժանումի սրբոյ եկեղեցոյ, զի պատճառ խռովութեանն բերէ, այլ զպտուղս եւ զմուտս ժողովրդականքն միաբանութեամբ ի սուրբ եկեղեցին հատուսցեն ամենայն յօժարութեամբ անխափան եւ մի՛ ըստ դասուց բաժին արասցեն եւ երդոց, որ եղեւ վնաս։ Եւ քահանայից առեալ ի սրբոյ եկեղեցոյն՝ բաժանեսցեն կարգաւորաբար, որպէս եւ օրէնն է. գլխաւոր քահանայիցն՝ երկու մասն եւ կէս, եւ այլ քահանայիցն՝ երկու մասունս, եւ սարկաւագունքն՝ մին մին մասն, դպիրքն՝ կէս կէս մասն, եւ այրի կանայքն, թէ իցեն պարկեշտք՝ մին մասն, առանց ամենայն հակառակութեան։ Ապա թէ իցէ ոք, որ հակառակեսցի եւ առնիցէ խռովութիւն, այնպիսին դատապարտեալ լիցի յիւր կարգէն, եւ ընկերքն իւր մի՛ իշխեսցեն ընդ այնպիսին հաղորդիլ, եւ ոչ ժողովրդականքն առ քահանայս ունել զնոսա։
ԳԼՈՒԽ ՄԱ
ՎԱՍՆ ՍՊԱՍԱՒՈՐԵԼՈՅ ԵԿԵՂԵՑՈՅ
Պաշտօն եւ պատարագիրք եւ սպասք եկեղեցոյն ի գլխաւոր քահանային տանն եղիցին, որպէս եւ յառաջագոյն կարգեալ է։ Գլխաւոր քահանայն զեկեղեցին մի՛ իշխեսցէ թողուլ եւ գործոց տան իւրոյ պարապել, այլ մշտնջենաւոր ի սուրբ եկեղեցոջն կացցէ, զի պաշտօնն եւ զաղօթքն տուընջեան եւ գիշերոյ ժամուցն եւ զտեսչութիւն ժողովրդեանն մի՛ խափանեսցէ։ Իսկ այլ ընկերքն զամառն փոխանակաւ կացցեն ընդ նմա անպղերգաբար։ Ապա թէ իցէ ոք, որ սխալեսցի ի պաշտմանէն պղերգութեամբ կամ երկրական հոգովք, մի՛ իշխեսցէ ի մտիցն մասն առնուլ։ Քահանայքն միակամ լիցին յօրհնեալ միաբանութեամբ զժողովուրդն եւ որոշել ի սրբոյ եկեղեցոյ։
Բարեկարգապէս եցոյց զդատաստան հասոյից եւ զսպասաւորութիւն քահանայից աստուածային եւ սուրբ կանոնս, եթէ ոք կամեսցի ճշմարտութեամբ կալ ի գործ քահանայութեան, ապա թէ ոչ՝ անպարտ լիցին դատաստանք եկեղեցոյ եւ զպարտաւորութիւնն առցեն հեղգացեալքն։
ԳԼՈՒԽ ՄԲ
ՎԱՍՆ ՎԱՆԱՑ ԵՒ ՆՈՑԻՆ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑՆ
Կամ եղեւ ինձ եւ յաղագս այսոցիկ սակաւ ինչ գրել, զի ոչ փոքր ինչ հակառակութիւն ի մէջ մեր լինի յաշխարհի յաղագս այսոցիկ աշխարհական քահանայից եւ վանաց։ Սակայի ընդ միտ ածի եւ վասն կանոնաց մեծին Սահակայ, թէ որքան գեղեցիկ եւ ըստ կարգի բաժանէ զվանաց եւ զեկեղեցոյ, որ յաշխարհի, զհասս եւ զտօնս, եւ այժմ շփոթեալ եւ ապականեալ է այն ամենայն։ Վասն այնորիկ լռեցաք յայսոցիկ դատաստանաց, զի թէ ի սրբոյն ոչ պատկառեն ի բանից, զիա՞րդ եւ ի մերոց։ Եւ թէ վասն սորին դատաստանի կամի ոք զի ուղղիցէ, այնոքիւք արժան է վարիլ եւ ոչ այլազգ, զի թէ եւ կայր կարծիս՝ այժմու գրելովքս դատաստան դատել, ոչ էր ի դէպ մեզ յանդգնիլ, թող թէ բնաւին ոչ էր կարծիս։ Ըստ այսմ կարծեմ եւ յամենայն ի մեր աշխատութիւնս։
ԳԼՈՒԽ ՄԳ
ՎԱՍՆ ՅԻՇԱՏԱԿԻ ՆՆՋԵՑԵԼՈՑ
Ի յիշատակս ննջեցելոցն յընտանեաց նոցա, որ ինչ ըստ կարգի օրինաց քրիստոնէութեան, զոր հրամանաւ սուրբ հարցն կատարեն զմխիթարութիւն հոգոց նոցա՝ կամ զքառասուն եւ զագապս ի հանգիստ նոցա, կամ զտուրս, զոր ինչ եւ հրամայիցէ վախճանեալն հոգոյ իւրոյ, մի՛ իշխեսցեն յայլ եկեղեցիս կամ ի կրօնաւորս տալ, այլ անդէն գեղջի երիցուն լիցի եւ վանաց՝ այնպիսեաց հասք, եւ իւրեանց տան երիցուն, ուր շնորհօք սուրբ աւազանին վերստին եղեւ ծնեալ եւ պսակեալ եւ կենաց հացիւն կերակրեալ, ուստի եւ յղարկեալ առ Աստուած երթայ։ Իսկ յորժամ հարկաւորն յիւրում եկեղեցոջն կատարեալ լինի եւ կամեսցի աւելորդս ինչ առնել յայլ եկեղեցիս, կամ ի կրօնաւորս, կամ յաղքատս, ապա լիցի համարձակ առնել ինչ։
Յոյժ ուղիղ է այս դատաստան՝ յետ զհարկաւորն առնելոյ յիւրն եկեղեցոջ, ապա յայլս կամ ի կրօնաւորս տալ։ Կամ թէ պատահի յաղագս անձեռնհասութեան եւ կամ յաղագս յուսոյ ի հեռաւորս եւ զհարկաւորն տալ հաւանութեամբ իւր տան երիցուն եւ հրամանաւ իւր վանաց առաջնորդին, զնոսա ըստ կարի շահելով, ներելի են եւ այնոքիկ, յորժամ չիցէ յաղագս զիւրն արհամարհելոյ։ Ապա թէ ոչ կամեսցին նոքա, անդէն որքան կարեն արասցեն. եւ այդ անհակառակ է։
ԳԼՈՒԽ ՄԴ
ՎԱՍՆ ԲԱՆԱԴՐԵԼՈՅ
Ժողովրդական ոք, որ յաղագս պէսպէս սխալանաց ինչ բնադրեալ լինիցին յեպիսկոպոսաց, թէ մեռանի՝ ոչ թաղէ քահանայն, եւ ոչ երեխայ մկրտել։ Եւ թէ դէպ լիցի երեխայ հասանել այնպիսոյն կամ մեռել ոք, քահանայն մկրտեսցէ զերեխայն եւ զմեռեալն թաղեսցէ եւ զայլ կարգս բանին պնդութեամբ պահեսցէ անլոյծ։
Զինքն զբանադրեալն հրամայէ չթաղել, թէ մեռանել հասանէ, եւ թէ երեխայ է բանադրեալն՝ չմկրտել, այլ զտան մեռեալն թաղել եւ զերեխայն մկրտել։ Եւ երկուցն օրինադրէ եպիսկոպոսաց, զի մի՛ զբոլոր տունն ընդ բանիւ արասցեն, եւ կամ քահանայն անգիտաբար վասն միոյն բանադրանաց զայլսն զրկեսցէ։ Նաեւ ոչ քահանայի օրէն է յաղագս միոյն զամենայն տունն բանադրել, եւ այլ քահանայ, թէ այդպիսի պատահի, թաղեսցէ եւ մկրտեսցէ, բայց զայլ սահման պահեսցէ։ Եւ թէ առաւելութեամբ իցէ բանադրանքն, աղաչանօք յայտ ածելի է, զի մի՛ այլքն ընդ բանիւ կացցեն վասն միոյ մեղուցելոյն։
ԳԼՈՒԽ ՄԵ
ՎԱՍՆ ՓԱԿՈՂԱՑ ԶԵԿԵՂԵՑԻ
Քորեպիսկոպոսունք մի՛ իշխեսցեն փակել զեկեղեցոյ դուռն եւ խափանել զաստուածային աղօթից ժամն վասն օրընթրեաց կամ վասն միոյ յանցանաց, բայց զպարտաւորս ընթրեացն եւ զմեղուցելոցն անձինս բանադրեսցեն։
Կարծիս տայ, թէ յաղագս այլոյ յանցանաց հրամայէ փակել։ Յայտ է, թէ ոչ եւ վասն միոյ յանցանաց փակել ի դէպ է զեկեղեցին եւ խափան առնել սպասաւորութեանն, այլ սպասաւորացն սաստել յանցաւորացն, թէ փակել տան զեկեղեցիս, բայց թէ պատահի հակառակ շինել եւ առանց հրամանի։
Զսոյն սաստ դնէ եւ գեղջաւագաց՝ հանդերձ նզովիւք։
ԳԼՈՒԽ ՄԶ
ՎԱՍՆ ԳԵՐԵԼՈՑ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ
Յորժամ վասն մեղաց մերոց աշխարհս գերեցաւ, բազում արք եւ կանայք, որ ի գերութեան էին, եւ նոցա ամուսինքն՝ աստ, առանց վարդապետաց հրամանի կանայս առին, եւ արանց եղեն։ Վասն այնպիսեացն սահմանեցաք այսպէս։ Զի թէ յառաջ քան զեւթն ամ ոք յանդգնեցաւ, մինչ զուգակիցքն ի գերութեան էին, եւ այլ առին, այնպիսեացն ի պոռնկութիւն համարեսցի, եւ գան եւ պատուհաս կրեսցեն, եւ յընչից եւ ի
ստացուածոց առնուլ եւ աղքատաց տալ, եւ զատուսցեն ի միմեանց, եւ ապաշխարեսցեն եւթն ամ։ Եւ յետ եւթն ամին թէ դառնան ամուսինքն ի գերութենէն, իւրաքանչիւր ոք զիւր ամուսինն առցէ, ապա թէ ոչ՝ յետ ապաշխարութեանն կալցին զոր առինն։ Եւ նոքա, որք դառնան յետ եւթն ամի, օրհնութեամբ այլ կանայս առցեն, եւ այլ արանց լինին, եւ կրկնոցից ապաշխարութիւն ի վերայ եղիցի։ Իսկ որ հաբերեացն ցեւթն ամն, յետ եւթն ամին այլ առցէ առանց տուգանի եւ պատուհասի, եւ կրկնոցից ապաշխարութիւնն ի վերայ եղիցի։ Նոյնպէս որ յետ եւթն ամին դառնան ի գերութենէն, եթէ կամք իցեն՝ այլ կին առցեն, եւ այլ առն լիցին, եւ նոյնպէս զկրկնոցացն ապաշխարեսցեն։
Զայս իսկ առեալ է զվերջնոյ կանոնի զհրաման, զոր եւ մեք չափաւորապէս ըստ զանազանութեան եդաք եւ ի մերն, եւ զսոյն աստ յաւելաք, զի աստ ամենակատար իսկ է այս դատաստան։ Եւ եթէ ինչ ի մերն հակառակ կարծեսցի, այսոքիւք վարելով՝ անբամբաս մեք մնասցուք, զի խնդիր մեր այն է, զի ճշմարիտ լիցի յեկեղեցիս դատաստան։
ԳԼՈՒԽ ՄԷ
ՎԱՍՆ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ԺԱՌԱՆԳԱՒՈՐԱՑ
Եթէ այր ոք կամ կին ի սրբոյ եկեղեցոյ անորդի մեռցի, ի կենդանութեան իւրում իշխան լիցի ինքն ունել զամենայն ինչ, եւ անցեալ ըստ ինքն՝ ի մերձաւորաց չիշխէ հեռացուցանել զհող, եւ զջուր, եւ զժողովուրդ։ Եւ ի մերձաւորսն, եթէ բազումք են, եւ կամի զմի ոք որդի առնել, իշխան է առնել՝ որ զնա հեշտ ոք կալցի։ Եւ թէ կամի վաճառել կամ հոգոյ տալ, իշխան է։ Իսկ եթէ ոք յորդեգրաց ի քահանայութիւն ձեռնադրի կամ գեղջն վկայութեամբ, կամ յանձնէ, որում չէր անկ քահանայութիւն, զկէս շնորհին կալցի յաղագս ձեռնադրութեանն անհարկ, զկէս շնորհին, զհող եւ զջուր բաւանդակ սրբոյ եկեղեցոյն յանկաւորսն թողցէ։ Եւ անցեալ ըստ քահանայն եւ ըստ կին նորա՝ ամենայն շնորհն իսկ բաւանդակ յանկաւորսն երթիցէ, զի չվայելէ սրբոյ եկեղեցոյ զժառանգութիւնն յանկաւորացն հեռացուցանել եւ տալ հեռաւորաց եւ օտարաց։ Բայց եթէ անկաւորացն կամաւորութեամբ կամ հաճելով տալ՝ թողացուսցէ վարդապետն եւ զայն՝ մի շինականի ումեք, այլ սրբոյ եկեղեցոյ յուխտէ, թէպէտ եւ հեռաւրո իցէ՝ իշխան լիցի մերձաւորեցուցիչն մերձաւորեցուցանել։ Ապա թէ գեղ դիպի, որ իրիցուն ի ժառանգութիւն բարձեալ իցէ, ժառանգութիւն սրբոյ աթոռոյն է, զոր վարդապետն կամի՝ ժառանգեցուցանէ, իշխան է։ Եւ այս սահմանադրութիւնս Հերակլեայ է եւ Խոսրովայ լինելով ժամանակօք եւ այսր լիցի։ Բայց յառաջ քան զնոցա ժամանակն որ ինչ լեալ է, մի՛ շարժեսցի, զի չգիտէ ինչ հաստատութեամբ, որպէս կալեալ է՝ կալցին։ Բայց նոցա ժամանակացն եւ յայսմ հետէ եւ յաւիտեան այս գիր հաստատուն կացցէ, եւ մի՛ ոք անցցէ ըստ այսմ սահմանաւ։
Տեսցուք եւ զայս հոգեւոր դատաստան, զի իշխան առնէ իւրոցն տալ
ում եւ կամի, իսկ զեկեղեցոյն չհեռացուցանել յանկաւորացն։ Եւ թէ պատահի ի հեռաւոր անկաւորաց կամ յօտարաց, զոր որդեգիր արար, քահանայանալ, զկնի իւր ի մերձաւոր յանկաւորսն ասէ թողուլ. զի թէ պատահի ի նոցանէ քահանայանալ՝ կալցին, ապա թէ ոչ՝ նոցին կամօք յօտարս տալ իշխան լիցին առաջնորդքն, սակայն ի տանէ քահանայութեան իցէ՝ զոր ժառանգ առնեն։
Յայսոսիկ զայս առաւելուլ ի դէպ է, զի ոչ միայն յորժամ ժառանգաւորքն բարձեալ լինին յեկեղեցոյն՝ սուրբ աթոռոյն է այն, այլ թէ պատահին անկաւորքն անարժան լինել, թէ քահանայք իցեն, թէ ոչ իշխան է զարժանաւորսն ի քահանայից կացուցել։ Եւ այդ ըստ ճշմարտութեան է։
ԳԼՈՒԽ ՄԸ
ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԱԶԱՏ Է ՅԱՄԵՆԱՅՆէ
Ազատք յորժամ զիւրեանց զերդ եւ զմարդ բաժանեն, յոլովք չարակամութեամբ առնեն եւ զմանկունս եկեղեցոյ ըղնձանան ծառայս առնել եւ ի ստրկութեան պահեն, որ չվայելէ քրիստոնէից։ Զի երիցս երանելոյն Տրդատայ թագաւորին զսուրբ եկեղեցոյ զժառանգութիւնն ընդ այլ ազատաց տունս կարգեալ է, եւ ազատ էին որդիք սրբոյ եկեղեցոյ, հող եւ ջուր։ Եւ ի Պարսից թագաւորութեան ժամանակին թէպէտ եւ ի պէկար արկին, սակայն տունն ի դիւանի յայտնի էր եւ չէր խառնեալ ընդ շինականսն, բայց միայն զհարկսն տային յարքունիսն։ Արդ եթէ ոք ագահութեամբ ակամբ հայեսցի եւ զազատ մանկունս եկեղեցոյ ի բաժին եւ ի վիճակ ծառայութեան արկանիցէ, այնպիսին ի մեր ժողովոյս օրհնութենէն հեռի եղիցի, եւ մի՛ եղիցի իշխանութիւն վարդապետին եւ քահանայից զայնպիսոյն զպատարագս օրհնել։ Այլ եւ ոմանք զՈզիայի ախտն ախտանան եւ ըստ իւրաքանչիւր կամաց, եւ ըստ իւրաքանչիւր ֆրմի բաժանեն շնորհս սրբոյ եկեղեցոյ եւ որպէս կամին մատակարարեն, եւ վարդապետին հրամանի եւ օրինաց ունկն չդնեն, այնպիսիքն նոյնպէս ի մեր օրհնութենէ հեռի եղիցին, որք յանդգնին զայնպիսի ինչ առնել։
Լուիցեն ազատք ի Վիրս, զի զայսպիսի լուծին զուղիղ եւ զկանոնական զնախագոյն հրաման։
ԳԼՈՒԽ ՄԹ
ՎԱՍՆ ՎԱՆԱՑ
Ոմանք տանուտէրք եւ ազատք ի վերայ վանաց իշխանութիւն առնեն եւ վանական՝ զոր կամին հանեն եւ զոր կամին՝ նստուցանեն վասն ժլատութեան։ Այլ եւ ոմանք իսկ ի վանս նստին եւ ըստ գրեցելումն, որպէս թէ չունիցին արդեօք տուն հաց ուտելոյ, որ զեկեղեցեաւն Աստուծոյ արհամարհեն անպատկառելի անամօթութեամբ։ Այնպիսիքն եթէ յուղղութիւն գան եւ յեպիսկոպոսն թողուն, որ տեսչութիւն առնէ սրբոցն լուսոյ եւ
պաշտման եւ դպրոցս կարգաւորելոյ, այնպիսեացն անցելոց մեղացն թողութիւն շնորհեալ եղիցի, եւ ի ժողովոյս օրհնեալ եղիցին։ Եւ ժողովրդեամբ, եւ օրհնութեամբ, եւ պտղաբերութեամբ, եւ ուխտադրութեամբ երթիցեն եւ աղօթեսցեն ի վանօրեայսն, որպէս պարտ է յիւրեանց հարանցն վաստակս եւ յաղօթանոցս, բայց ժլատանալ եւ հանել ինչ մի՛ իշխեսցեն։ Ապա թէ հակառակ ինչ կայցեն հրամանի հարանցն եւ մեր պատուիրանցս, այնպիսիքն ի մեր օրհնութենէ հեռի եղիցին եւ զհատուցումն ի սրբոց վկայիցն ընկալցին։
Որպէս եւ գրեալ է, թէ արասցեն վրէժխնդրութիւն յազգս եւ յանդիմանութիւն՝ ի ժողովուրդս։
ԳԼՈՒԽ ՄԺ
ՎԱՍՆ ՏԿԱՐԱՆՈՑԱՅ
Ոմանք ի տկարանոցս իշխանութիւն առնեն եւ հարկս, եւ նշեմս, եւ կերակուրս, եւ ըմպելիս պահանջեն բռնութեամբ, եւ զիւրեանց գործակալս ի վերայ գումարեն, եւ կոռով եւ պահակութեամբ նեղեն, եւ զողորմելի եղբայրսն չարչարեն անխղճաբար, որում մանաւանդ առաւել դարման տանել պիտոյ էր եւ ամենայն քրիստոնէից պատել զամենայն վէրս նոցա։
Արդ, եթէ ոք յայսմ հետէ յանդգնի զայսպիսի ինչս առնել ի տկարանոցս, անողորմ դատաստանաւ դատելոց են այնոքիկ, որ ոչ առնեն զողորմութիւն։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԱ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԵՐԹԱՆ ԲՌՆՈՒԹԵԱՄԲ Ի ՎԱՆՍ ԻՋԱՆԵՆ
Ոմանք ազատք եւ հեծեալք, որ ի գեղորեայս հասանեն, որոց բնաւ ի վանսն տեղի լինի, ի գեղ չիջանեն, այլ ոմանք կանամբք եւ նաժշտօք ի վանս իջանեն եւ այնպէս կոխեն զկանոնս հարցն, եւ գուսանօք եւ վարձակօք ի սրբութեան եւ ի պաշտամանց տունն ընթրիս ուտեն, որ սոսկալի է քրիստոնէից լսել, թող թէ տեսանել։ Արդ, զվերագրեալ կանոնսդ ի լսելիս այնպիսեացն ընթերցցին վանաց երիցունքն. եթէ լինին լսող եւ երթան ի գեղորեայսն իջանեն՝ բարի է, ապա թէ ի նմին անհնազանդութեան կացցեն՝ այնպիսիքն նոյնպէս ի մեր օրհնութենէն հեռի եղիցին եւ զվրէժխնդրութիւնն ի սրբոցն ընկալցին։ Զի վանքդ անուն հանգստարան սրբոց կոչի եւ օթեվանք եպիսկոպոսաց, եւ քահանայից, եւ աբեղայից, եւ աղքատաց։ Եւ ազատք եւ կանայք, եւ հեծեալք եւ արք, մինչ կոչելով կոչին, մեծաւ երկիւղիւ պարտ է աղօթել եւ աղօթից եւ պաշտաման հաղորդել, որպէս վայել է ի տան Աստուծոյ։
Այսոքիկ օրինադրական դատաստան յայտնի է ամենեցուն։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԲ
ՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱՆԻ՞ ԱԶԳ ԱՌՆՈՒՆ ԶԻՐԱՐ
Զի որպէս առ ամենայն մեր աթոռակիցս հարկ եղեւ գրել ի նոյն նիւթիւ տասներորդ ամի տէրութեան Խոսրովայ՝ որդոյ Որմզդի, զնոյն եւ առ քո սրբութիւնդ հարկեցաք գրել՝ պինդ ունել զպատուէր Հոգոյն Սրբոյ ի ձեռն 0րինաց եւ Մարգարէից, զոր առաքելական կանոնադրութեամբ հաստատեցին սուրբ եւ ուղղափառ վարդապետքն։ Բայց մանաւանդ առաւելագոյն զգուշանալ յանիծեալ ամուսնութենէ մերձաւորաց, որ ազգաւ մոտաւորութիւն է, եւ կործանին յայնքան չարիս։ Քանզի ոչ միայն զխառնակութիւն ազգահամարութեանն գործեն այնպիսիքն, այլ եւ զագահութիւն, որ է արմատ ամենայն չարեաց, ասէ առաքեալն, զհեթանոսաց օրէնս անաստուածս լինել, որպէս եւ նախամարգարէիւն ծանօթացոյց աստուածապաշտաց. եւ բիւր եւ այլ չարիս, որպէս եւ իմաստնոց յայտնի է։ Զի թէ աստուածային բերանն անիծանէ զմարդիկ, որ փոխեն զընկերի եդեալ սահմանս, իսկ զԱրարչին զբոլորեցունց զսահմանադրութիւն եւ զպատուէր առ ոտն կոխել եւ հարկանել եւ արհամարհողք լեալք, մեծի բարկութեան ճանաչելի է այս, վասն նոցա եւ այլք։ Եւ յայտ անտի է, զի ի հնումն, զորս ըստ ելից, Աստուած այսպէս ասաց, թէ ըստ կրօնիցն ազգացն Եգիպտացոց եւ Քանանացոց մի՛ երթայցէք, ես եմ Տէր Աստուած ձեր։
Եւ ի կարգ արկեալ՝ զայսպիսի անկողինս կոչեաց խայտառականաց առականս, որով ամբարիշտքն վարէին։ Հրաժարեցոյց յառաջին ազգէն եւ ապա՝ յերկրորդէն եւ հասեալ յայն, զոր մեք խորթս կոչեմք, եւ ասէ՝ մի յայտներ, զի համմօրեայ քոյր է։ Եւ ապա յետ ոչ սակաւ բանից եւս զարմանալոյ արժանի իմն նշանակէ. քանզի իբր ասաց, թէ համմօրեայ քոյր քո է, դարձեալ երկրորդէ այսպէս, թէ զառականս կնոջ եւ դստեր նորա, որ լինի մին կին, եւ միւսն՝ խորթ, մի՛ յայտնեսցես եւ զդուստր ուստեր նորա, այսինքն է՝ զխորթին, եւ կամ զդուստր դստեր նորա մի՛ առնուցուս, քանզի ամբարշտութիւն է։ Ապա վերագոյնս քան զայս նշանակէ, որ նոյն մեզ երրորդ ազգ կարծի, ըստ յառաջ յայտնագոյնդ առնելոյ մեր, զառականս դստեր ուստեր քոյ կամ դստեր դստեր քոյ մի՛ յայտնեսցես։ Բայց մի՛ ոք կարծեսցէ զասացեալս ի վերայ ծնողին միայն, այլ եւ՝ որք ի նմանէն, քանզի այս կատարեալ յիմարութիւն է, քանզի ոչ ուրուք եղբայր առանց հօր կամ քոյր, այլ թէ եւ հօրաքեռ որդի կամ մօրաքեռ, քանզի եւ ազգակցութիւն մի է, նոյն եւ որդոց։ Զի որպէս առաջին, եւ երկիր եւ երիր՝ ազգ ասին, այսպէս եւ եղբօրորդոցն եւ կամ այլոց առ միմեանս առաջին ազգն, եւ երկրորդն, եւ երրորդն, եւ քառորդ՝ ազգ ասին։ Եւ ոչ այսչափ. բայց եւ այլ որոշումն, արժանի զարմանալոյ, ուսուցանէ աստուածազանն մեզ 0րէնք. զառականս նուոյ մի՛ յայտնեսցես եւ զդուստր դստեր նորա եւ կամ զդուստր ուստեր նորա մի՛ առնուցուս։ Որ ցուցանէ
զայս. իբր թէ մեռեալ որդոյն, եւ նուոյն առն այլում եղեալ եւ ծնեալ ուստր, եւ նորա կին առեալ այլ դուստր ծնանիցի՝ մի՛ առնուցուս զնա ի կնութիւն, զի ամբարշտութիւն է, այսինքն՝ զկատարեալն իսկ զսահման ցուցանէ՝ զի՞ գարշելի է յամուսնութենէ։ Իսկ Սուրբ Հոգին Ովսեաւ մարգարէիւ զամենայն անհնարին եւ զչարաչար մեղս փոքր համարեցաւ առ այսու յանցմամբ եւ ամբաստանութեամբ։ Լուր որ զասացեալս նշանակէ. եթէ լոկ անուամբ գոյ, զի՞նչ հարազատութիւն է միջի կայ, ասէ. դատաստան Տեառն է ընդ բնակիչս աշխարհի, զի ոչ գոյ ճշմարտութիւն, եւ ողորմութիւն, եւ գիտութիւն Աստուծոյ ի վերայ երկրի, այլ անէծք, եւ ստութիւն, եւ գողութիւն եւ շնութիւն, եւ սպանութիւն հեղեալ ի վերայ երկրի։ Իսկ աւելի ամբարշտութիւն եւ մեղք կսկծելի այն են, որ արիւն ընդ արիւնս խառնեն, որ է ազգականաց ամուսնութիւն։ Եւ հատուցումն այնմ զայս պատմէ. վասն այդր, ասէ, առցէ սուգ երկիր եւ նուաղեսցի ամենայն բնակչօք իւրովք, այլ եւ գազանք անապատի, եւ սողունք, եւ թռչունք երկնից պակասեսցին, զի ոչ ոք էր, որ յանդիմանէր եւ դատէր։ Արդ, մինչ բանն յանդիմանութեան եւ դատելոյ զայնպիսիսն ձեզ հաւատացաւ, եւ անփոյթ առնես՝ եւ զանձն դատապարտես, եւ որոց իշխեսն։ Բայց եթէ արիւն յարիւն ոչ տաս խառնել, որ մինչեւ արիւն մերձաւորութեանն սպառի, արդարութեամբ կատարեալ զարդարես զքո վիճակդ։ Իսկ յանդգնելոց եւ պատերազմասիրաց ընդ Հոգոյն Սրբոյ՝ բան կանոնին, զոր երանելի հարցն ի Քրիստոս հաստատեալ է եւ մինչեւ ցայժմ իբրեւ զարեգակն անշիջանելի պահի, նոցա զայս աւանդեսցես. սկիզբն ի հինգերորդէն յառաջ, քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ՝ զսահմանն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է, որում տեղեակ է քո սրբութիւնդ։
Յամենայն գրեթէ ի կանոնս այնոցիկ եդաւ սահման, այլ լիով աստ, զոր առեալ եցոյց յ0րինաց եւ ի Մարգարէից։ Զոր եւ մեզ զայսոսիկ քննելի է, թէ ո՞ր արդեօք յաւելուած ըստ նորոյն եղեւ ի ձեռն կանոնաց։ Քանզի 0րէնքն հրաժարեցոյց զառ ի հօրէ եւ զառ ի մօրէ քեռէ, որ է ըստ այսմ. թէ պատահի առնուլ կին, եւ նորա դուստր իցէ եւ եթէ զկնի առնելոյն ծնանիցի։ Իսկ կանոնք հրամայէ ըստ այսմ. մի՛ տալ զխորթս միմեանց եւ մի՛ զառ ի նոցանէ զծնունդս մինչեւ ի զարմն երրորդ, ապա ծնեալ ի ծնողաց խորթուցն մինչեւ ցորդիսն թոռանց որդոցն, որ լինին հինգերորդ ազգ, ապա ամուսնասցին։
Այլ խորթս միմեանց զխորթակիցսն ասէ մինչեւ ցերրորդն, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ, եւ ծնեալ ի ծնողաց խորթուցն մինչեւ ցորդիսն՝ երրորդին ասէ, որ խորթօքն լինի չորրորդ եւ ծնողքն՝ հինգերորդ։ Եւ զայս ասէր, թէ պատահի մինն ի խորթուցն, եւ մինն՝ ի ծնողաց խորթուցն, եւ կամ ի խորթուցն ծնողաց՝ չորրորդ, եւ ծնողքն՝ հինգերորդ, ապա ամուսնասցին։
Եւ զի 0րէնքն զհօրքոյր կամ զմօրքոյր յիշէ, իսկ կանոնք զծնունդս նոցա եւ զծնունդս զեղբօր մօր եւ զայլոցն միապէս հրաժարեցուցանէ։ Զխորթուց եւ զթոռանց, որ յորդոյ եւ ի դստերէ, եւ զեղբարց ծնունդս կաև
նոնք եւ 0րէնք միօրինակ հրաժարեցուցանեն. նմանապէս եւ՝ զծնունդս. որ ի նուէ։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԳ
ԴԱՐՁԵԱԼ Ի ՆՈՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ
Գիտելի է, զի կանոնք հրամայէ՝ մի՛ ոք իշխեսցէ խնամութիւն առնել մինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Զնոյն իսկ զ0րինացն ասէ, զի զերրորդ զծնունդն, զոր հրամայէ չառնուլ, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ առնուլ, եւ որ առնու՝ լինի հինգերորդ։ Եւ զայս յամենայն ընտանութիւնս է իմանալ, եւ այս է չորրորդն եւ հինգերորդն։
Եւ թէ 0րէնքն եւ կանոնք զխնամիս ոչ յիշեն, յաղագս զմի ցուցանելոյ օրինակ՝ նման այլոցն բաժանիլ ծննդօք. զի զայս ասէ 0րէնքն՝ երկուս քոյրս ոչ առնուլ, եւ կանոնք զքոյր կնոջ յընտանութիւն առն փոխել ասեն։ Ուստի յայտ է, զի այսպէս ամենայն օրինակաւ խնամիք յընտանութիւն փոխին, եւ աստ այլոց մերձաւորաց՝ ծննդօք զատանին։
Եւ արդ, ըստ 0րինաց եւ կանոնաց այսպէս զուգին, թէ եղբարց ծնունդք իցեն եւ թէ այլոց, զի առաջին՝ ծնողքն ի թիւ ոչ անկանին, զի վասն այնր իսկ զարմ ասէ չորրորդ կամ հինգերորդ։ Եւ դարձեալ՝ զի մի՛ խոնարհագոյն քան զայն իցէ, զի չորրորդ ի միոյ կողմանէ ասէ լինել, եւ թէ ի միւս կողմանէ մին պակաս լինի՝ անխարելի է. եւ այս յայտ յ0րինացն է՝ զառականս մի՛ յայտնեսցես. իւր իսկ ասէ, զի երրորդին ոչ հրամայէ եւ զչորրորդն առնու, եւ առնողն՝ հինգերորդ։ Նոյն է ըստ կանոնացն։
Եւ թէ հինգ պատահի լինել՝ բարի է, եւ զարմիցն հինգ լինել նոյն է. եւ թէ որքան մի կողմն իցէ, եւ միւսն նոյն գտանի՝ առաւելութիւն է, ապա թէ ոչ գտանի՝ լիցի որպէս ցուցաւդ։
Եւ թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ ի միւսն, եւ այս լինելի է, զի որպէս հրամայեցաւ յ0րինացն՝ զչորրորդն առնուլ հինգերորդին, զի յորժամ առցէ, մնասցէ երրորդն։
Նոյն է՝ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ ի միւսն, ի լինելն մնայ երեք։
Նոյն լիցի եւ որդոցն, զի մի է հեռաւորութեան օրինակն։
Սոյնպէս, թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երեք՝ ի մին, ի լինելն մնայ չորրորդ. եւ այդ ըստ հինգերորդ զարմիցն է, որպէս այն՝ ըստ չորրորդին։
Այսպէս յամենայն խնամութիւնսն այնոքիկ լիցին, զի ի լինելն մնայ երեքն կամ չորսն։ Բայց հինգերորդն լիցի քահանայից, եւ չորրորդն՝ աշխարհականցն ամենեցուն։
Իսկ երեք ի մի կողմանէ, եւ մին՝ ի միւսոյն, ոչ է լինելի. նոյնպէս՝ երկու՝ ի միոջէ, եւ երկու՝ ի միւսոյն, զի ի լինելն մնան երկու եւ ոչ երեք։ Արդ, այսոցիկ ոչ է համարձակելի, եւ թէ յանդգնի ոք՝ քակեսցի. ապա թէ ոչ կարասցեն՝ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին։ Իսկ եթէ անգիտանալով արասցեն կամ զընտանութիւն եւ կամ զսաստ պատուիրանին, այդոցիկ այլազգ լիցի ներելն։
Ապա թէ երկու ի մի կողմանէ իցէ, եւ մի՝ ի միոյ, բնաւին մի՛ տայցեն թոյլ, եւ թէ յամառեալ արասցեն՝ քակեսցի. իսկ եթէ ոչ կարեն՝ կամ յաղագս յանդգնութեանն, կամ զի իշխանք իցեն, ծանր ապաշխարութեամբ սահմանեսցի. իսկ թէ անգիտանալով ըստ ասացելոցն իցէ, այլազգ լիցի ներելն։ Սակայն իշխանաց այլազգ լիցի ներումն յամենայնսն։
Ապա թէ մի ի միոյ կողմանէ իցէ, եւ մինն՝ ի միոյ, բնաւին մի՛ լիցի ներել, թէ գիտելով իցէ, թէ անգիտանալով՝ նզովիւք քակեսցին, ապա թէ ոչ կարեն՝ մի՝ լիցի հաղորդիլ ընդ նոսա, այլ լիցին հեռացեալք իբր զպոռնիկս, մինչեւ զղջացեալ քակեսցին եւ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին, զի ի լինելն ոչ մնայ եւ ոչ մի, որպէս ի չորրորդին՝ երկու եւ յերրորդին՝ մին։ Եւ այդ ըստ կանոնաց ներման, որ ասէ. քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ զսահմանսն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է։ Յայտ է, զի զչորրորդէն եւ զհինգերորդէն ասէ։
Զայդ ըստ 0րինաց եւ կանոնաց դատեցաք, թէ ո՞րպէս զուգին, եւ ներեսցին, եւ կամ բաժանեսցին։ Եւ թէ ունէի յաղագս այդոցիկ ըստ տեսութեան դնել մտաց այլ ինչ, որ կամեսցայ, զի մի՛ ընդդէմ ինչ կարծիցիմ կանոնաց, այլ որ ոչ թուին ի կանոնաց, ի կենդանի առաք ձայնէ։ Եւ եթէ վարժ ոք գրոց սովորութեան իցէ, տեսցէ զամենայնսդ հաւասարապէս յ0րինաց եւ ի կանոնաց, զի զբազումս ի գրոց տեսանեմք յարանց անտեղեակ այդմ լինել, զի որքան ի միոջէ կողմանէ իցէ չորրորդն կամ հինգերորդն, զնոյն եւ ի միւս կողմանէ պահանջելի է, որ է դուն ուրեք գտանիլ, զի զիւրն ասէ օրէնքն՝ զառականս մի՛ յայտնել, եւ զերրորդն թողլով ի միջոցին՝ զչորրորդն հրամայէ առնուլ։ Նոյն եւ ծննդոցն է ըստ կանոնաց։
Սակայն բազումք ի տգիտաց յառաջ բերեն զՅովհաննու Ոսկեբերանի զասացեալն, եթէ 0րէնքն ի մերձաւորաց հրամայէ յազգականաց առնուլ կին՝ ոչ կամել յօտարս զսերմն տալ, իսկ Աւետարանս՝ առ հեռաւորս զսէրն տալ։ Արդ, եթէ այդքան է պատճառն, ընդէ՞ր ճշդիւ խնդրին ընտանիքն։ Գիտելի է, զի սուրբն ասացուածովն զզօրութիւն 0րինացն եւ Աւետարանին ասէ, այլ ոչ զպահպանութիւն, զի ոչ ասաց, թէ վասն այսոսիկ ոչ է խտրելի ազգայինն, այլ գիտէ, զի 0րէնք է եւ պահելի է, զի ըստ ժամանակաց զանազանեցան այդոցիկ 0րէնք, զի ըստ բնութեան ոչ է մեղք, այլ ըստ օրինադրութեան յայտնելոյ գիտութիւն։ Յառաջ քան զ0րէնս զքոյր իսկ առնէին, եւ 0րէնքն հրաժարեցոյց։ 0րէնքն զհօրքոյր եւ զմորքոյր եւ զեղբօր մօր դստերս ոչ հրաժարեցոյց, իսկ կանոնք զայսոսիկ եւ որ նման սոցին իբր զմերձաւորսն հրաժարեցոյց, ասելով՝ մի՛ ոք արասցէ խնամութիւն մինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Եւ զայս աննշան ասէ, ոչ ըստ 0րինացն թուելով, թէ որո՞ց իցէ եւ ո՞րոց չիցէ, զի յայտ արասցէ ամենայն ընտանութեանն ծննդօք բաժանիլ։ Եւ զի Հոգոյն Սրբոյ է օրինադրութիւնս, զգուշութեամբ պահեսցուք, զի մի՛ դատապարտիցիմք։
Եւ արդ, եթէ հաճոյ թուեսցին այս դատաստան յեկեղեցի, զի որքան կար էր՝ ի գրոց ճշմարտելով եդաք, ըստ այսմ վարեսցին, ապա թէ անհաճոյ՝ մի՛ իբր յանդուգն ըստգտցէ, այլ իբր տգիտելոյ՝ թողութիւն շնորհեսցէ մեզ եւ ուղիղ դատաստանաւ վարելով ըստ գրոց, որպէս տեսանէ կորովի մտօք զանձն, եւ զմեզ ազատ ի մեծէ եւ յանաչառ դատաստանէ ազատս արասցէ։ Միայն մի՛ լիցի կաշառօք կուրացեալք, որպէս զբազումս
տեսանեմք, զի այնքան են վրէժխնդիր այդորիկ օրինաց, որքան զձեռս լի առնեն կաշառօք, զորոց զդատն հատուցանելոց են։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԴ
ՎԱՍՆ ՆԱՒԱՑ ԲԵԿԵԼՈՑ
Եւ զնաւս բեկեալս ի ծովու մերձաւոր քաղաքն ձեռնատուութեամբ փրկիցէ, իբրու զի հանդերձեալ էր վայելուլ ի շահից նոցա. այլ յաւար առնուլ յօտար մարդկանէ վասն բեկմանն արտաքոյ է դատաստանի։ Եւ թէ ձրի կամին փրկել, որքան հնար է՝ վարձս տացեն, եւ զ0րինացն ընդ միտ ածել՝ զանկեալ գրաստ յարուցանել ընդ տեառն իւրում։ Այլ ագահել եւ յափշտակել այսպէս լիցի դատաստան. կամ որպէս թափէ զաւար, կամ իբր տէր, որ ի հնազանդելոց տասանորդէ, եւ կամ ի հնգէ։
Եւ սակաւ զայդ եդաք զդատաստան, զի յոյժ ընդդէմ իրաւանց գործեն Հռոմայեցիք այդոցիկ. եւ զի մի՛ այն լիցի, թէ ի մերոց աւագաց պատահի տիրել ծովու։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԵ
ՎԱՍՆ ԽԱԲԵԲԱՅԻՑ
Եւ զի բազումք շրջին խաբէութեամբ յանուն սրբոյ եկեղեցոյ եւ վանաց եւ այլօք բազմադիմի պատճառօք եւ զբազումս պատրեն, մինչ զի ոչ է դիւրաւ ի վերայ կալ պատրուակեալ չարեաց նոցա, քանզի սովորին ընծայական առնել թուղթս եւ այլ եւս ձեւս ստանան կեղծաւորութեամբ։ Արդ, յորժամ պատահի ի վերայ կալ նոցա եւ գտանել զխաբէութիւն նոցա, զժողովեալ ինչսն առնուլ, որ յայլոց եկեղեցոյ անուն իցէ, եւ թէ կարիս ինչ իցէ՝ յիւրաքանչիւր եկեղեցի անդ առաքել, յորոյ յանուն ժողովեալ է։ Եւ թէ չիցէ հնար այսմ լինել, իրաւունս կարծեմ ըստ պատճառի ժողովել ոյն այնպէս մատակարարել եպիսկոպոսաց եւ թէ այլ ոք իցէ։ Եթէ պատճառաւ եկեղեցի շինելոյ իցէ եւ բաւական այսմ իցէ, այնպէս առնել, եւ թէ չիցէ բաւական, ի պէտս եկեղեցոյ ածցեն։ Եւ թէ պատճառաւ գերութեան իցէ, յայնոսիկ վարիլ։ Ըստ այնմ օրինակի լիցի եւ այլն ամենայն։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԶ
ՎԱՍՆ ՈՐ ՆՈՐ ԳԵՂ ՇԻՆԵՆ
Յորժամ զառաջինն շինեսցի գեղ, չէ հաստատուն բաժանումն հողոյն եւ ջրոյն եւ այլոց այսպիսեաց, մինչ բաւական բնակիչք ժողովեսցին, եւ ապա բաժանումն հաստատեսցին։
Ապա թէ աւերակ շինիցի եւ չիցէ բազմաժամանակեայ, մինչ զի գիտել իւրաքանչիւր զսահման անդաստանի, ըստ սահմանի առաջնոցն կալցին։ Իսկ եթէ բազմաժամանակեայ իցէ, եւ ոչ գիտիցեն զսահմանսն, եւ տէրութեան փոխումն եղեալ, նորոգ արասցեն բաժանումն հաւասարադատուև
թեամբ, նախ՝ եկեղեցոյն եւ ապա՝ այլոցն, եւ մասն աւելի տալով որ գլխաւորն իցէ գեղջն՝ վասն հոգալոյ զայլսն։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԷ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԳՆԵՆ ԵՒ ԾԱԽԵՆ ԿՈՒՄԱՇ ԵՒ ԱՅԼ ԻՆՉ
Վաճառք ամենայն հաստատին, յորժամ որք վաճառենն՝ ամենեցուն յանձնառութեամբ վկայութեան կամքն ընդ նոսա իցէ։
Ըստ այսմ լիցի. թէ հայր վաճառիցէ, պարտ է ուստերաց եւ դստերաց իւրոց կամօք առնել եւ եղբարց, որ ժառանգն իցեն. նմանապէս՝ թէ որդիքն վաճառեն՝ հօրն, եւ այլ եղբարցն, եւ քերցն կամօք։ Ապա թէ ոչ առնեն այնպէս, յորժամ կամին անդրէն դարձուցանել՝ իշխան լիցին, թէ եւ գրով հաստատեալ իցէ։
Եւ թէ ի միասին գրով եւ վկայիւք վաճառիցեն, եւ յաղագս աղքատութեան պատճառի իցէ, եւ սահմանաւ, զոր դնէ վաճառողն, եւ կամ որպէս յառաջ ցուցեալ է, իշխան լիցին դարձուցանել, ապա թէ անպատճառ իցէ՝ հաստատուն լիցի։ Արդ այդպէս՝ կամ դարձցին եւ կամ հաւանեսցին ըստ արժանւոյն։
Իսկ գիր հաստատութեան նշանաւ եպիսկոպոսին լիցի կամ ճշմարիտ դատաւորին լիցի, սակայն նշանն՝ Քրիստոսի նշան խաչին եւ պատկեր եպիսկոպոսին եւ կամ այլոց դատաւորաց, այսինքն՝ հայրապետաց։ Եւ թէպէտ այլոց ձեռամբ գրին, նոքօք նշանակեալք հաստատուն լիցին, որպէս ի տուն թագաւորաց գրին գիր, սակայն արքունի նշանաւ նշանակին եւ այնպէս հաստատին. նոյնպէս եւ աստ լիցի։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԸ
ՎԱՍՆ ԹԷ ԻՆՉ ՑԵՂ ԲԱԺՆԻՒ ԵԼԱՆԷ ՀԱՐՍՆ Ի ՏԱՆԷՆ
Եւ յորժամ բաժանեսցին եղբարք ի միմեանց եւ բաժանումն արասցեն հայրենեաց, նախ զհարսանցն բաժինսն յայտ արասցեն եւ յիւրաքանչիւրսն տացեն, եւ ապա՝ ինքեանց հայրենեացն։
Իսկ եթէ ի մէջ եղբարցն ծախեալ իցէ ուրուք բաժին, յամենեցունց կանգնեսցի, զի տէր է իւրաքանչիւր ոք իւրոցն։
Զայդ հասարակ կարծելի է դատաստան ըստ քաղաքավարութեան աշխարհի։
ԳԼՈՒԽ ՄԺԹ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՆԿԱՆԻՆ Ի ԾԱՌԷ ԿԱՄ ՅԵԿԵՂԵՑՈՅ Ի ՎԱՅՐ
Այլ որ յաղագս ի ծառէ անկեալ մարդոյ մեռելոյ հարցեալ էիր կամ թէ խեղդելով կախեալ զծառէ, չկայ ինչ մեղանս տնկոցն, զի անշունչ եւ անզգայք են, ոչինչ եղեն պատճառք մահու նոցա, որ այնպէս պատահեաց։ Այլ թէ առնիցեն ըստ 0րինացն Մովսիսի, յորում հրամայեաց
Աստուած վասն անասնոցն, եթէ եղեւ ի նոցանէ յանօթ պղծութեան ոգոց եւ մարմնոց անասնագիտաց մարդոց, զկաթն նորա մի՛ կերիցեն, թէ յայնազգ կենդանեաց իցէ, եւ զանասունն քարկոծ արասցեն, եւ զմիսն շունք կերիցեն։ Նոյնպէս եւ թէ եղջերաւորք հարկանիցեն զմարդ, եւ մեռանիցի, սպանցեն զանասունն եւ մի՛ կերիցեն. եւ ոչ զի մեղանք են, այլ զի անօթք եղեն մեղանաց պղծութեանն եւ սպանութեանն։ Ըստ այսմ օրինակի թէ եւ առնիցեն զայս՝ հատանել զտունկն զայն, զի մի՛ կերիցեն ի պտղոյ նորա, բայց եթէ յարմատոյ նորա այլ բուսցի եւ պտուղ տացէ, կերիցեն անխտիր, որպէս եւ ծնեալք յանասնոց աստի անխտիր են։
Զայս հաւասարապէս ըստ 0րինացն նոյնպէս եւ եկեղեցի ընդունի։
Այլ թէ յեկեղեցոյ անկեալ ի խոնարհ, եւ թէ քար անկանիցի յեկեղեցոյ ի վայր ի վերայ մարդոյ, եւ մեռանիցի, անվնաս է եկեղեցին, մատուսցի ի նմա պատարագ, որպէս եւ կամի Տէր։
Այլ ի դէպ թուի աւուրս ինչ, որպէս մօր՝ ի վերայ ծննդմց, ունել սուգ. եւ զայդ որպէս կամին՝ արասցեն։
ԳԼՈՒԽ ՄԻ
ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ Ի ՓԱՅՏ ՀԱՆԵԼՈՅ
Վասն գողոց ի փայտ հանելոյ էիր հարցեալ։ Եթէ այլազգի իցէ եւ եթէ քրիստոնեայ, եւ քրիստոնէի հրամայիցեն ի փայտ քարշել, եթէ հնար իցէ՝ խոյս տացէ ի տեղոջէն, ապա թէ ոչ՝ կաշառով զերծցի։ Իսկ եթէ այդոքիկ ոչ օգնեսցեն, ապա զհրամայեալսն ի տերանց հարկաւորաբար պարտ է կատարել, այլ ոչ առաւելութեամբ, որպէս հրամայէ Յովհաննէս զինուորացն, թէ մի՛ աւելի քան զհրամայեալսն ձեզ առնիցէք, քանզի Աստուած ի սիրտս հայի, եւ մարդ՝ յերեսս, որպէս հրամայեաց Տէր Սամուէլի։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԱ
ՎԱՍՆ ՍՊԱՆԵԼՈՑ Ի ԿԵՆԴԱՆԵԱՑ
Այլ թէ մարդոյ լիցի ջորի խումար, կամ ձի աքհան կամ մարդակեր, որպէս զուարակագլուխ ձին Աղէքսանդրի, կամ եզն հարկանող, եւ նա գիտասցէ, եւ այլք ազգ առնիցեն նմա եւ զվնասն ցուցանեն, եւ նա անհոգս արասցէ եւ ոչ հնարեսցէ զնոսա, որպէս արժանն էր, եւ կիցս ընկեցեալ, կամ խածեալ, կամ հարեալ սպանանիցէ զոք, տէր նորա մահապարտ է, եւ անասունն սպանցի, ապա թէ ոչ գիտէր՝ անպարտ է։ Եթէ յանսուրբ անասնոց իցէ՝ թէ ձի, թէ ջորի, թէ էշ, ի մեռելոց տէրքն տայցեն, զի ի պէտս
հոգոց նոցա ծախիցեն։ Սակայն յայտնեսցեն զպատճառն եւ այնոցիկ վաճառեսցեն, որ կարող են խրատել։
Եւ զայս դատաստան եդաք երբեմն ըստ 0րինացն, այլ հաստատել կանոնօք կամեցաք՝ մասամբ առաւելեալ։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԲ
ՎԱՍՆ ՈՐ ՂՐԿԷ ԶՄԱՐԴ Ի ՃԱՆԱՊԱՐՀ, ԵՒ ՄԵՌԱՆԻ ԿԱՄ ԱՅԼ ԻՆՉ
Վասն զմարդ ի ճանապարհ ղրկել ումեք բազում օրինակք տեսանին ի հարցմանս խղճի եւ անխղճի։ Զի են ոմանք, որ ի գործ մշակութեան են կարգեալք ի տերանց իւրեանց, եւ կէսք՝ յայգեգործութիւն, եւ այլք՝ ի զինուորութիւն, եւ դարձեալ այլք՝ ի յայլ գործ, որպէս հասարակաց մերոց կենացս օրինօք պատրաստեալ է։ Այսոցիկ, որոց ի գործս իւրեանց եկեսցէ որոգայթ մահու, անպարտ են տէրքն նոցա, մանաւանդ այնոցիկ, որք զպատրաստութեան պատուէրն հանապազ կացուցանէ ի լսելիս հնազանդելոց իւրոց։ Ապա թէ հասարակաց միաբանութեան սիրոյ եւ խաղաղական մերոց կենաց զընդդէմսն հրամայիցեն գործել տէրք ծառայից, եւ անդ պատահի ումեք մահ կամ սպանութիւն, մահապարտ է տէրն նորա։ Դարձեալ՝ եթէ ոք ի նոցանէ ծանուցանէ տեառն իւրում զվնասն, որ առաջի կայ, եւ տէրն անհոգացեալ անպատրաստաբար առաքէ ի գործն, եւ պատահի վնասն, յորմէ խիթայր, որ առաքեացն՝ արեան պարտ է։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԳ
ՎԱՍՆ ՈՐՔ ՏՂԱՅ ՈՒՍՈՒՑԱՆԵՆ
Ոչ է պարտ վարձու զմանկունս ուսուցանել ըստ կանոնաց հրամանաց։
Եթէ որբք իցեն, զամենայն խնամ տանել նոցա ի դէպ է, ապա թէ չիցեն՝ զկերակուր եւ զհանդերձ միայն իւրքն հոգասցեն։ Եւ եթէ կարողք իցեն եւ ըստ ինքեանց յօժարութեանց ընծայ ուսուցողացն տացեն, արժան է հոգեւոր սերմանողացն զմարմնաւորսն հնձել, իսկ եթէ աղքատ՝ ոչ պահանջել։
Այլ եթէ ոք հակառակեսցի եւ բռնաբարէ, դատաստանաւ է, զոր ինչ ի մանուկն ծախեալ իցէ, զայն միայն հատուցանել, այլ ոչ զհոգեւորն շնորհի։
Այդոցիկ զհետ երթալ դատաւորաց արժան է հոգեւորապէս։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԴ
ՎԱՍՆ ԱՐԲԵՑՈՂՈՒԹԵԱՆ
Եւ զարբեցութեան բազումք անգիտանան զսահման յառաջնորդաց եւ ի սպասաւորաց եկեղեցոյ։ Միայն եթէ ոչ ժայթքեն՝ համարձակին ի գործ
Արդ, դնելի է զսահմանս նոցա։ Արբեցութիւն ըստ ստուգաբանութեան յագեցումն իսկ է, իսկ ժայթքելն եւ կամ ոչ՝ ի կազմուածէ բազում անգամ պատահի մարմնոյ։ Իսկ եթէ սահման արբեցութեան յագեցութիւն է, ապա եւ սահման ոչ արբենալոյ անյագեցութիւն է։ Դարձեալ՝ նշանակ արբեցութեան դեդեւումն մարմնոյ է եւ բանի։
Արդ, որ ըստ այսմ սահմանի կամ նշանի իցէ, ի բաց կալ արժան է յիւրաքանչիւր սպասաւորութենէ եւ լնուլ զապաշխարութեան չափն եւ ապա մատչիլ ի գործ շնորհին, իսկ եթէ անփոյթ արասցեն՝ ընդ դատաստանօք արբեցողացն են։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԵ
ՎԱՍՆ ԿԱՐԳԱՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ԵՒ ՏԱՆ ԹԱԳԱՒՈՐԻ
Զի՞նչ գործ մարդոյ՝ զաստուածպաշտութիւն ծանեաք։ Ապա արժան է մարդոյս քննել զպաշտօնակցաց իւրոց, որով մարթագոյն զինքն ջանայցէ առնել մաքուրս եւ զուարթունս՝ առ նոսա հայելով, եւ զկնի այսորիկ հասու լինել կարգաց եկեղեցոյ եւ թագաւորաց, զոր պաշտեմք։
Արդ ահա, որպէս ամենեցուն յայտնի է, երկու արարածք եղեն խորհրդականք եւ բանաւորք՝ հրեշտակք եւ մարդիկք. մինն՝ ի պարզ եւ յանխառն բնութենէ, իսկ միւսն՝ ի բազմաց գոյացեալ։ Եւ Մովսէս ի սկզբանն ոչ գրեաց յաղագս հրեշտակաց եւ վասն մարդոյ պատմեաց՝ ասելով, եթէ ստեղծ Աստուած զմարդն հող յերկրէ եւ փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի, եւ եղեւ մարդն հոգի կենդանի։ Այլ ապուշքն, այսինքն՝ տգէտք, կարծեն զԱստուած բերանով եւ այլովք գործիւք վարիլ եւ զանբաւանդակելին ի զգայութիւն բաւանդակեալ. այլ իմանալի է զփչեալն՝ կենդանացոյց կամ հոգիացոյց։ Նոյնպէս գիտեա եւ զհողն յերկրէ՝ ոչ մեկին իմանալ հող, այլ բաւանդակ զչորեսին բնութիւնսն ունելով՝ զցամաքն եւ զխոնաւն, զջերմն եւ զցուրտն, եւ զհողմն։ Որպէս բժշկացն մանկունք բաժանեն զհողոյն ցամաքութիւնն յոսկերս, եւ զմարմինն՝ ի խոնաւութիւն ջուրցն, եւ զջրոյն՝ յարեան երակսն, զցրտութիւն հողմոյն՝ ի շնչերակսն, զջերմութիւն հրոյն խառնեն ընդ ամենայն։ Այլ եւ արականս եւ իգականս բաժանեն եւ զմիսն եւ զմորթն իգական ասեն։ Եւ զայս ամենայն Մովսէս ոչ ասաց եւ ոչ զբնութիւն հրեշտակաց, սակայն լինելութիւն է նոցա։
Իսկ արդ, անե՞ղք իցեն, կամ ինքնե՞ղք, կամ նա՞խ քան զսկսանիլն արարածոց, վասն որոյ ոչ ասաց Մովսէս, թէ արար Աստուած զհրեշտակս, այլ թէ հրամայեաց սերովբէիցն բոցեղէն սրով պահել զճանապարհ ծառոյն կենաց։ Թէ այդ այդպէս է, ապա անեղ պարտիմք իմանալ եւ զջուրն, զի ասաց, թէ ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, եւ ոչ ասաց, թէ՝ զջուրն, այլ թէ երկիր էր աներեւոյթ եւ անզարդ, եւ հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց։
Այլ իմանալի է մեզ ասել, թէ մինչ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, ընդ նմին արար զամենայն զօրութիւնս երկնից, եւ զջուրս, եւ զքարս
եւ զամենայն, որ ինչ յերկրի, զի երկիրս հող միայն ասի ըստ Եբրայեցոց բարբառոյն։ Ապա եւ ջուրք, ուրեմն, ընդ երկիր արարան, որպէս եւ Դաւիթ ասէ՝ նորա է ծով, եւ նա արար զնա, եւ զցամաք ձեռք նորա ստեղծին։ Եւ ընդ երկնի հրեշտակք արարան, ասելով՝ ո՞ արար զհրեշտակս իւր հոգիս եւ զպաշտօնեայս իւր ի բոց հրոյ։ Հրեշտակս եւ պաշտօնեայս լսելով՝ դասս ոչ յայտնեն, այլ սեռական անուանեն զանունն։ Բայց Մովսէս այսպէս ծածկաբար ոչ միայն զդասս ոչ յայտնեաց, այլ եւ ոչ իսկ յիշեաց զհրեշտակսն ի սկզբանն, այլ յետոյ ասաց առ Աբրահամու, եթէ եգիտ հրեշտակն զԱգար յանապատին. եւ դարձեալ ասէ՝ եկին հրեշտակք ի Սոդոմ։ Եւ ոչ կերպարանս ինչ ասաց, այլ իբրեւ զարս երեւալ. ոչ միայն զսոցա, այլ եւ ոչ զքերովբէիցն եւ ոչ զսերովբէիցն ինչ ասաց զկերպարանս։ Իսկ Յակոբ ի տեսլեանն ասէ զկերպս հրեշտակաց, որպէս Ակիւղաս ցուցանէ, ասելով. տեսանէր սանդուխտս հաստատեալ յերկրի, որոյ գլուխն հասանէր յերկինս, եւ բազմութիւն մարդկան թեւաւորաց, որ ելանէին եւ իջանէին։ Թուի ինձ՝ եւթանասնիցն կարծելով վասն բանին, զանուանս հրեշտակացն բաւական համարելով, զկերպսն ոչ յիշեն։ Սոյն կերպիւ լսեմք եւ զքերովբէսն, զոր ոսկի արար Սողոմոն եւ եդ ի տաճարին, զոր արարեալ էր Մովսէս ի խորանին երկթեւեանս եւ թէ ի թեւ կցող, որք հովանի ունէին ի վերայ քաւութեանն։ Դարձեալ եւ ի մեքենովթսն լսեմք քերոբք, եւ առիւծունս, եւ եզինս, եւ ուսք մարդոյ եւ ձեռս, անիւս՝ որպէս կառաց։ Եւ ոչ ասեն ստուգիւ կամ կարեն հասու լինել դասուցն եւ ոչ կերպիցն, այլ միայն նմանեցուցանեն, որպէս զթիթեղունս թռուցեալս լուսերամս։ Իսկ Միքիաս զզօրս երկնից ասէ զօրուցուցանել շուրջ կացեալ զաթոռովն Աստուծոյ եւ ոչ զթիւ դասուցն եւ ոչ զանուանս կոչէ։ Բայց Եսայի ասէ զանուանս սերովբէիցն եւ վեցթեւեան կերպիւ զփառաբանութիւնն յայտնէ։ Իսկ Եզեկիէլ այլ դասս յայտնէ եւ յաւելու չորեքկերպեանն եւ չորեքթեւեանն. եւ այս նման է մեքենովթայ տաճարին։ Բայց փոխանակ նորա արմաւենոյն՝ սորա արծուին է, թէպէտ եւ ի խորհուրդ առ ի միտս զնոյն բերէ, սակայն կերպիւն որոշի։ Տեսանէ Եզեկիէլ եւ անիւս, այսինքն՝ սայլս, այլակերպս եւ ոչ որպէս մեքենովթայ նման, այլ անիւ ի մէջ անուաց, նորոգ եւ հրաշալի։ Այս այլ դասս թուի ինձ, քանզի անձնական ասէ զանիւսն, զի ոգի կենդանի զոյր ի նոսա։ Եւ ասէ այլ դասս, որ բազմաչեայքն են, ասէ եւ հուր ահագին խառնեալ եւ բորբոքեալ. զայս առանձնական ակնարկէ։
Թէպէտ եւ զայս ամենայն ասացին մարգարէքն, սակայն ծածկաբար եւ ոչ յայտնապէս զիւրաքանչիւր դասս։ Նաեւ ոչ Տէրն յԱւետարանի անդ այլ ինչ յայտնեաց, բայց միայն զբազմութիւնս հրեշտակաց գնդացն։
Բայց սուրբ առաքեալն Յուդա պարզ եւ յայտնի ցուցանէ մեզ եւթն դասք եւ զանուանս իւրաքանչիւրոցն ասէ՝ Հրեշտակք, Հրեշտակապետք, Իշխանութիւնք, Տէրութիւնք, Սերովբէք, Քերովբէք, Պետութիւնք։
Իսկ սուրբն Դիոնեսիոս՝ պարծանքն Աթենացոց, Արիսպագացին, առաքելոյն աշակերտ եւ հետեւող, ինն դասս ասաց. զոր առաքեալն երկու ի մի երես ասաց՝ ի զատ ասաց զՀրեշտակապետսն ի Հրեշտակացն եւ զՔերովբէսն ի Սերովբէիցն։ Եւ թուեաց զնոսա ինն դասս ստուգութեամբ այսպիսի կարգաւորութեամբ, յորմէ եւ մեր ուսեալ՝ պատմեմք քում հարցասիրութեանդ, որ են.
Ներքին դասք Հրեշտակացն, որք են պատգամաւորք եւ հրամանատարք. եւ փառաբանութիւն է նոցա, զոր հովիւքն լուան՝ փառք ի բարձունս Աստուծոյ։
Երկրորդ դաս Հրեշտակապետացն է. եւ փառաբանութիւն է նոցա՝ Տէր, ողորմեա քո արարածոցս, զոր Զաքարիասն լուաւ, թէ՝ մինչեւ ցե՞րբ չողորմեսցիս Երուսաղէմի եւ քաղաքացն Յուդայ։
Երրորդ դաս Իշխանութեանցն է, որք են իշխանութեանցն Աստուծոյ փառաբանիչք, ասելով՝ տուաւ քեզ հեթանոսք ի ժառանգութիւն եւ իշխանութիւն քեզ յամենայն ծագս երկրի։
Չորրորդ դաս Զօրութեանցն է, որք զօրութեանցն Աստուծոյ են փառաբանիչք, ասելով՝ Տէր հզօր ի պատերազմի։
Հինգերորդ դաս Աթոռոցն է, որք են փառաբանիչք աթոռոյն Աստուծոյ, ասելով՝ աթոռ քո, Աստուած, յաւիտեանս յաւիտենից։
Վեցերորդ դաս Պետութեանցն է, որք են փառաբանիչք քահանայութեանն Աստուծող, ասելով՝ դու ես քահանայ յաւիտեան։
Եւթներորդ դաս Տէրութեանցն է, որք են փառաբանիչք տէրութեանն Աստուծոյ, ասելով՝ արքայութիւն քո՝ արքայութիւն յաւիտենից։
Ութերորդ դաս Սերովբէիցն է, որք լսին բերանք հրեղէնք, որք են երեքսրբենին փառաբանիչք, զոր լուաւն Եսայիաս՝ սուրբ սուրբ, սուրբ։
Իններորդ դաս Քերովբէիցն է, որք լսին վերինք կամ հանճար մեծութեան, որք գովողք են մեծութեանցն Աստուծոյ, ասելով՝ Տէր զօրութեանց, լի են երկինք եւ երկիր փառօք քովք։
Այս են իններորդ դասք երկնայինք եւ այս է գործ նոցա։ Աւելի, քան
զայս, մի՛ այլ ինչ իմասցուք, որպէս եղկելին Որոգինէս, որ աւելի, քան զգրեալսն, իմանալով՝ կործանեցաւ անկանգնելի, զերկնային դասսն զանազանելով. հրաշալիս իմն բարբառելով, զապիրատութիւն ի բարձունս խորհեցաւ՝ այսպիսի ասելով բան, թէ մարդիկ ոչ տեսանեն զհրեշտակս, եւ ոչ հրեշտակապետք՝ զհոգիս մարդկան, եւ Հոգին Սուրբ ոչ տեսանէ զՈրդի, եւ Որդին ոչ տեսանէ զՀայր։ Բայց մեզ քաւ եւ մի՛ լիցի այսպիսի բարբառել հայհոյութիւն, այլ ասել զերկնային դասս փառաբանիչս աստուածութեանն։
Եւ կարգաւ կայանին բաժանեն զլուսաւրութիւնն եւ ապա չափով լուսաւորութեանն դասս առեալ, որպէս անձն է Հօր, նոյնպէս եւ անձն Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ։ Եւ արդ, որ ինչ երկնային դասոկւցն է, բաւական լիցի այդչափ։
Իսկ եկեղեցի որպէս հարսն մի գեղեցիկ, որ պահի ի համար մեծի փեսայի՝ որդոյ թագաւորին եւ զիւր սենեակն յօրինէ կարգաւորութեամբ, որպէս զի նմանագոյն ինչ արքունական կարգաց յարդարիցէ զպատիւ որդոյ թագաւորին։ Նոյնպէս եւ եկեղեցի երկնային դասուցն ընտանութիւն զիւրն կարգեաց զնմանութիւն եւ զդասս ինն թուով, քանզի ի խորանին ինն դասս տեսանեմք զՂեւտացոցն եւ զպաշտօնէիցն, քանզի ոչ ամենեքեան միում արժանաւորեցան կայանիւ, այլ ըստ չափոյ արժանաւորութեանն առին զսպասաւորութիւնն։
Առաջին դասն՝ Մովսէս եւ Ահարոն եւ որդիք նորա։
Երկրորդ՝ գունդն Ամրամայ։
Երրորդ՝ գունդն Սահառայ։
Չորրորդ՝ գունդն Քերովնի։
Հինգերորդ՝ գունդն Ոզիէլի։
Վեցերորդ՝ դասն Ռաւբենի։
Եւթներորդ՝ դասն Սեմէի։
Ութերորդ՝ գունդն Մսողի։
Իններորդ՝ գունդն Մուսեայ։
Ապա թէ ասիցէ ոք, թէ Մովսէս եւ Ահարոն ի նոյն գնդէ իցեն, գիտասցէ, զի զատոյց զնոսա Աստուած, զի նոքա էին քահանայք՝ մատուցանել պատարագս, եւ արկանել խունկս քաւութեան, եւ իջուցանել զխորանն, եւ ծածկել զնա նուարտանաւն, այսինքն՝ սեկէ ծածկոցաւն։ Ապա այլ սպասաւորք մատչէին եւ բառնային ըստ արժանաւորութեանն, ոմանք՝ զտախտակն եւ զքաւութիւնն, եւ ոմանք՝ զցիցս խորանին, եւ զապաւանդակև
սն, եւ զկրսերագոյն կահ սպասուն սրբութեան։ Եւ բանակիլ ոչ ընդ այլ դասս հրամայեցաւ Մովսիսի, այլ յարեւելից կողմանէ խորանին։
Արդ, ահա յայտնապէս ցուցաք, թէ ըստ երկնային դասուցն ինն երեւին, եւ ի հնումն՝ զՂեւտացիսն։
Պարգեւս, առաքեալ Սրբո Հոգոյն, համարի. բան իմաստութեան, բան գիտութեան, հաւատս, շնորհս բժշկութեան, աջողութիւն զօրութեանց, մարգարէութիւն, ընտրութիւն հոգոյ, ազգս լեզուաց, թարգմանութիւնս լեզուաց։
Դարձեալ յայտնապէս ցուցանէ մեզ առաքեալն ինն դասս եկեղեցոյ, ասելով այսպէս՝ զորս եդ Աստուած յեկեղեցոջ, այս են.
նախ՝ զԱռաքեալս,
երկրորդ՝ զՄարգարէս,
երրորդ՝ զՎարդապետս,
չորրորդ՝ զԶօրութիւնս,
հինգերորդ՝ Շնորհս բժշկութեան,
վեցերորդ՝ 0գնութիւնս,
եւթներորդ՝ Վարիչս,
ութերորդ՝ Ազգս լեզուաց,
իններորդ՝ թարգմանութիւնս լեզուաց։
Որքն են այսոքիկ.
Առաջին դասք եկեղեցոյ՝ պատրիարգք, որ թարգմանի հայրապետք, որք ունին զաթոռ չորից աւետարանչացն։
Եւ արդ, տես զզօրութիւն խորհրդոցն՝ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեացն եդան սուրբ աւետարանիչքն, որ նշանակէ. դէմք մարդոյն՝ զՄատթէոս, քանզի որպէս զմարդ ծնեալ ասէ զՔրիստոս ի Բեթղեհէմ։
Իսկ Մարկոս՝ դէմք առիւծու նշանակի, քանզի նա ասէ՝ եւ ել Քրիստոս իբրեւ զառիւծ ի Յորդանանէ ի Դաթան։ Եւ սատանայ առիւծ ասի վասն շաղղակերութեան եւ գազանաբար կապտելոյն եւ գիշելոյն զկենդանիսն։ Այլ Փրկիչն մեր կոչեցաւ առիւծ վասն զօրութեանն եւ ի վերայ կենդանեացն թագաւորելով։ Զնոյն եւ Մարկոս ասէ՝ ել Քրիստոս ի Յորդանանէ իբրեւ զառիւծ, այսինքն՝ թագաւորել։
Իսկ դէմք եզինն նշանակէ զՂուկաս, վասն զի նա ասէ՝ փոխանակ աշխարհի զենեալ։
Իսկ դէմք արծուոյն նշանակէ զՅովհաննէս, որպէս ասէ զվերստին քարոզութիւնն, եւ ոչ յերկրէ եւ ոչ ի մարմնաւորութիւնն սկսանի, որպէս եւ այլքն, այլ նման արագաթեւ արծուոյ սրաթռիչ լեալ՝ սկիզբն արարեալ ասէ. ի սկզբանէ էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր Բանն.
որով ամենայն եղեւ։ Յիրաւի անուանէ զնա արծուի բարձրաթռիչ եւ թռչուն երկնից։
Արդ, ահա ցուցաք փոխանակ երկնից՝ զեկեղեցի, եւ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեաց՝ զչորս աւետարանիչսն, եւ նոցա փոխանակ՝ զհայրապետացն դասս եւ զնոցին աթոռսն։ Աւագ եւ մեծ աթոռ Անտիոքայն՝ զՄատթէոսին, Աղէքսանդրուն՝ զՄարկոսին, Հռոմայն՝ զՂուկասուն, Եփեսոսին՝ զՅովհաննուն։
Այս կարգաւորութեամբ վարեցաւ եկեղեցի մինչեւ յաւուրս Յուստիանոսի թագաւորին, ըստ չորեքկերպեան կենդանեացն, չորեքկուսի եդեմական բխմանն, ըստ չորեքեզերեան տիեզերաց, ըստ չորից աւետարանչացն բաժանեցաւ աշխարհս յիշխանութիւն չորից աւետարանչացն։ Իսկ Յուստիանոս իբրեւ թագաւորեաց, կամ եղեւ փոխել զաթոռ սրբոյն Յովհաննու յԵփեսոսէ ի Կոստանդինուպօլիս, եւ հաւանեցուցանել զժողովն՝ եւ զսրբոյն Մատթէոսի՝ յԱնտիոքայ յԵրուսաղէմ, զի մինչեւ ի նորա ժամանակն ինքնագլուխ էին եպիսկոպոսքն, ոչ ինքեանք՝ ընդ այլօք եւ ոչ այլք՝ ընդ նոքօք. Կոստանդինուպօլիս՝ վասն թագաւորելոյ քաղաքին, եւ Երուսաղէմ՝ վասն զի քաղաք է երկնաւոր թագաւորին։ Բայց ի ժողովսն հրամայեցին սուրբ հարքն՝ Երուսաղէմի եպիսկոպոսին գեր ի վերոյ նստիլ։
Ահա, ասացաք զեկեղեցոյ առաջին դասն՝ զհայրապետսն, որք ունին զառաքելական զգեստն եւ զեմիփորոն հինգկրկին։ Եւ գործ է հայրապետին ձեռնադրել զարհիեպիսկոպոսս, որք են ընդ վիճակաւ ի չորս բաժնի տիեզերաց։ Եւ նա տայ հրաման վասն ժողով առնելոյ։
Երկրորդ դասք եկեղեցոյ՝ արքեպիսկոպոսք։ Կարգ է նոցա սպիտակ հանդերձ մինչեւ ծածկէ զոտս՝ աքականու պճղնաւոր, եւ շուրջառ, եւ եմիփորոն չորեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել մետրապօլիտս, այսինքն՝ մայրաքաղաքաց եպիսկոպոս, եւ օրհնել ձէթ կնքոյն։ Եւ ունին իշխանութիւն ձեռնադրել պատրիարգս։
Երրորդ դասք եկեղեցոյ՝ մետրապօլիտք, որ կոչին մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսք, որք ունին զնոյն հանդերձս սպիտակս մինչեւ ցպճղունսն, եւ շուրջառ, եւ եմիփորոն երեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել եպիսկոպոս ի վերայ բերդից եւ գեղից եւ օրհնել զձէթ կնքոյ վասն յաւելուածին արկանելոյ յառաքելական ձիթոյն, զոր պահէ եկեղեցի յաւելուածով։ Եւ երեք մետրապօլիտք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց արքեպիսկոպոս։
Չորրորդ դասք եկեղեցոյ եպիսկոպոսք են, որք ունին զնոյն կարգ։ Գործ է նոցա ձեռնադրել զամենայն վիճակաւորս։ Եւ երեք եպիսկոպոսունք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց մետրապօլիտ։ Եւ գործ է նոցա սեղան օրհնել, եւ աւազան, եւ իւղ օծութեան։
Հինգերորդ դասք եկեղեցոյ՝ եռիսունք եւ պապասք, որք են քահանայք եւ երիցունք։ Քահանայքն ի քաղաքս լինին, եւ երիցունքն՝ ի գեղս եւ յագարակս. եւ երկոքեանն մի են, բայց յաղագս պատուոյն եւ անուանքն զանազանին։ Բայց կարգ է նոցա՝ նոցայն, բայց յեմիփորտէ, զի սոքա ուրար միայն արկանեն ի վերայ երկոցունց ուսոցն, նոքա եւ թիկնոցիւ իշխեն կալ ի վերայ բեմին։ Եւ գործ է սոցա պատարագ մատուցանել, եւ
մկրտել, եւ պսակել, եւ ուր եպիսկոպոս չլինի, օրհնել զխաչն եւ զմատաղն։ Եւ թէ հրաման առեալ իցէ յեպիսկոպոսէն, եւ զիւղն օծութեան իշխանութիւն ունի օրհնել եւ ձեռնադրել զդպիրն, եւ զգրակարդացն, եւ զկրօնաւորն։
Վեցերորդ դասք եկեղեցոյ սարկաւագունք են։ Եւ կարգ է նոցա նոյն, բայց հոլանի կայցեն, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտէլոյծ եւ զահեակ ուսովն արկեալ զուրարն։ Գործ է նոցա Աւետարան կարդալ եւ քարոզել, եւ զսկիքն եւ զքշոցն բերել ի սենեկէն ի սեղանն եւ ի սեղանոյն արտաքս զբաշխումն, եւ խունկ ծխել եւ առնել, որ ինչ միանգամ սպասաւորութիւն է. եւ նստիլ՝ ոչ ամենեւին, բայց յետ արձակման ժամուն, երբ հրամայէ քահանայն։ Են եւ ի կանանց սարկաւագուհիք, ձեռնադրեալս վասն քարոզելոյ կանանց եւ կարդալ Աւետարան, զի մի՛ մտցէ անդ այր, եւ մի՛ նա արտաքս, քան զվանս կանանց, ելանիցէ։ Բայց յորժամ քահանայք մկրտութիւն առնեն կատարեալ կանանց, գան սարկաւագուհիքն յաւազանն եւ ջրով լուասցեն զկանայսն, եւ քահանայն օծանէ ի ներքոյ վարագուրին։ Եւ կարգ է սարկաւագուհեացն ամենայն ինչ հաւատաւորացն, բայց ի վարս պինդն, խաչ ունենայ ի վերայ ճակատին եւ կիսաթիկնոց՝ յաջմէ կողմանէ ուսոցն։ Եւ մի՛ նոր ինչ կամ անկարգ համարեսջիք զայս, ով սուրբ եղբարք, այլ ի սրբոց առաքելոցն աւանդութենէ ուսանիմք, քանզի ասէ, թէ՝ յանձն առնեմ ձեզ զՓիբէ զքոյր մեր, որ է սպասաւոր եկեղեցոյն։
Եւթներորդ դասք եկեղեցոյ եպիսկոպոսք են, որ կոչին քորեպիսկոպոսք այժմ, գլխաւոր սարկաւագաց։ Եւ կարգ է նոցա նոյն, եւ ուրար զերկոսին ուսովքն, եւ կալ գօտելոյծ եւ գլխիբաց, եւ իշխանաւ եպիսկոպոսին օրհնեն եկեղեցի եւ հրաման ունել ի վերայ քահանայից եւ եկեղեցականաց։
Ութերորդ դասք եկեղեցոյ՝ գլխաւորք եպիսկոպոսաց, որք են կաթողիկոսք, որ ունին զպատուականագոյն աթոռն՝ նմանեալ սերովբէից։ Կարգ է նոցա նոյնպէս հոլանի, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտելոյծ եւ ուրար զերկոսին ուսովքն։ Բայց գործ է նոցա ձեռնադրել զեպիսկոպոսունս եւ ինքնակամ օրհնել զիւղն օծութեան։
Իններորդ դասք վերագոյն քան զամենեսեան՝ պապիոս, որ այժմ կոչեն ֆռանկք պապ, նմանեալ քերովբէից։ Կարգ է նոցա հոլանի, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտելոյծ։ Եւ գործ է նոցա կարգել զդասս թագաւորաց. զի թէ մարդն պատկէր է Աստուծոյ, եւ որք ի Քրիստոս մկրտին՝ զՔրիստոս զգեցեալ են, որչափ եւս առաւել թագաւորք հաւատացեալք, որ ի վերայ գլխոյն բերեն զնշան տէրունական։ Պարտ է նոցա նմանել Քրիստոսի, որ միայն խոնարհամտել եւ զչարչարանսն Քրիստոսի ի մարմնի իւրում կրել, այլ փառացն նմանել որ ցուցանէ զքաղցրութիւն Տեառն եւ Փրկչին մերոյ, զի եւ հեթանոսաց թագաւորաց լուեալ՝ յօժարեսցին գալ յերկրպագութիւն Տեառն Աստուծոյ մերոյ։
Եւ այս են նմանութիւն երկնաւոր դասուցն.
Հրեշտակքն՝ առաքելական զգեստիւ յաղօթս.
Հրեշտակապետքն՝ քղանցիւ.
Իշխանութիւնքն՝ գնդաւ առաքելական զգեստիւ.
Զօրութիւնք՝ առաքելական զգեստիւ.
Աթոռքն՝ հիւպատիկք.
Պետութիւնքն՝ առաքելական զգեստիւ.
Տէրութիւնքն՝ պսական առաքելական զգեստիւ.
Սերովբէքն՝ վեցթեւեանք.
Քերովբէքն՝ ութթեւեանքն եւ բազմաչեայքն։
Զայս ամենայն զմտաւ ածելով սրբոյն Կոստանդիանոսի թագաւորին, որ ըստ դիւթութեան կարգ էին հեթանոսաց՝ զայն եղծեալ խանգարեաց եւ այսպէս զերկնից եւ զեկեղեցոյ յարմարեաց զկարգս դասուցն ի պատիւ թագաւորութեանն եւ զտեղիս իւրաքանչիւր կայանացն որոշեաց եւ զգործն յայտնեաց, որ են այսոքիկ.
Առաջին դաս պաղատին, որ է դարպաս, եղենդիարք, որ են պահապանք ոսկի վաղարին։ Զգեստ է նոցա դիպակ ոսկեթելով կազմաւ, եւ ունին գաւազան ոսկի։ Եւ գործ է նոցա տանել յառաջ զագաւորողսն եւ զայլս, զոր խնդրէ արքայն։
Երկրորդ դաս՝ վեստիտորայն, որ են պսակակալք արքային։ Զգեստ է նոցա դիպակք արծաթաթելս եւ գաղտազէնք ի կոպաղս ոսկիս, որ է կիսաթուր՝ ներքեւ հալաւին։
Երրորդ դաս կանտիտորայն է, որ զոսկի տէգսն ունին, այսինքն՝ զոսկով կազմած խիշտսն։ Զգեստ է նոցա ծիրանի դիպակ ճամկաւոր եւ մանեակ ոսկի՝ ի պարանոցսն։ Եւ յորժամ ի ճանապարհ ելանէ արքայն, նոքա բառնան զխաչն սուրբ։ Եւ ի նոցանէ լինին չորս արք, որք զզէնսն կրեն թագաւորին։
Չորրորդ դաս պռոքսետորայն է որք զվաղերս ունին եւ ասպարս երկաթիս։ Եւ զգեստ է նոցա ապրիշմէ դիպակ։ Եւ յորժամ վախճանի արքայն, նոքա են, որ զդագաղսն եւ զգահոյսն բառնան։
Հիգերորդ դաս եսկոպոտիրայն է, որք լինին մեծահասակք եւ ունին վահանս կմբրաւորս եւ ասպարս փոքրս։ Եւ զգեստ է նոցա կտաւսն ուղորկ, եւ վարշամակս, որ է փակեղն, եւ ջաղջեր յոտսն, եւ գօտի ոսկի կրկին։ Եւ ի նոցանէ լինին՝ որք սրկբունք եւ մանդատորք։
Վեցերորդ դաս պաղատին՝ ստրատորքն, որք զձին թամբեն եւ հեծուցանեն զարքայն։ Եւ զգեստ է նոցա ուռեւուռ կապայ, եւ ի ձեռս իւրեանց՝ թուր միասայրիք եւ ասպար փոքր։
Եւթներորդ դաս պաղատին սքողարք են։ Եւ զգեստ է նոցա գրատք կտաւիք եւ թեզնէ, բերանն դիպակով։ Ունին նիզակս, որ է ռումբ, եւ սեւ ասպարս։ Եւ ի նոցանէ լինին՝ որք զդրոշսն, այսինքն՝ զնշանակն, եւ զվիշապագլուխսն կրեն եւ կոչին սիգնայք։
Ութերորդ դաս պաղատին՝ դեկանիոնքն, որք են աղեղնաւորք։ Եւ ունին կրկին վարոցս եւ ասպարս լոկ։ Եւ սքեմ է նոցա, այսինքն՝ զգեստս, այծենի գրատք կարմիր, եւ ունին մուճակք։ Եւ յորժամ արքայն ի թամաշա ելանէ, նոքա վարեն զամբոխն։ Եւ զսոսա կոչեն Եբրայեցիքն քերեթին, այսինքն՝ աղեղնաւորք։
Իններորդ դաս պաղատին՝ կիւռսորքն, որք են սուրհանդակք հետեւակք։ Եւ զգեստ է նոցա բամբակէ գրատք կազմաւ ճամկօք եւ զանկապանօք, ունին հողաթափս։ Եւ են սոքա սպասաւորք։ Եւ զսոսա կոչեն
Եբրայեցիքն ոփելեթին, այսինքն՝ նետողք։ Եւ ամենեքեան գլխիբաց կան եւ գօտիս ունին ոսկով, բայց միայն սոքա են անգօտի։
Այսոքիկ են դասք թագաւորութեան պահապանք, զինուորութիւնք որձիք յիւրաքանչիւր կայանս, արտաքոյ ոսկի բեղարին, եւ այս է գործ նոցա եւ զգեստք։
Են եւ այլ սպասաւորք արքունիք, ոմանք՝ որձիք, եւ ոմանք՝ կուրտք, որ ոչ են յինն զինուորութեանցն, այլ արձակք են, ոչ դասք են, ոչ չափս քանեաց, ոչ կայք տեղեաց պահպանութեան, այլ երբեմն շատ լինին եւ երբեմն՝ սակաւ։
Առաջին՝ դեմետիտոսք, որք են պատգամաւորք։
Երկրորդ՝ ռիքինարք, որք զյիշատակարանքն կարդան առաջի թագաւորին։
Եւ ոսպիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։
Չորրորդ՝ վինետորք ասին, որք զբաղանիս կազմեն եւ լուանան զարքայն։
Հինգերորդ՝ տռիգլինարք, որք են տաճարապետք, որք զկոչեցեալսն ի հաց մատուցանեն առաջի արքային։
Իսկ ի կոտորոցն լինին ակտարք որք են նշանագիրք։
Եւ ոսպիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։
Ապոկրիսիարք ասին սպասաւորք եկեղեցոյ արքային։
Իսկ փղակունքն՝ նոքա են կցորդասացք եւ արձակապաշտօնք։
Սպուդէք՝ կրօնաւորք քաղաքին, որոց գործ է նոցա զգուբղայս, եւ զպաշտօնն, եւ զկանոնն երգել։
Իսկ աբեղայք եւ մոնոզոնք, որք խարազնազգեստք են ըստ կամաց իւրեանց գան ի պաշտօնն։
Իսկ փղակունք եւ սպուդէս մոնոզոնքն՝ ոչ մոնաքոսքն, որք են միայնակեցունք եւ ապաշխարողք։
Դոմետիկոսք՝ որք են հաւատագիրք, որք զարտաքնոցն աստուածաբանութիւնս ուսին եւ եկեղեցականօքն վարժին։
Այսոքիկ ամենեքեան ոչ են յինն դասուէն եկեղեցոյ եւ ոչ եթէ ի սպասաւորութիւն ինչ հպին, եւ ոչ յամբիոն ելանեն եւ ոչ ի բեմն, այլ են ամենեքեան փառաբանիչք, կարգեալք ի տան Տեառն։
Եւ քանզի զայս ոչ վայրապար ինչ դրաք ի գիրս դատաստանի, այլ զի գիտասջիք, եթէ այսոքիւք պարտին Հայք ի Հոռոմոց եւ ի Ֆռանկաց, որպէս Աղուանիցն ուսուցանէ Պատմութիւն եւ այլք։ Վասն որոյ հարկաւոր է այս կարգ յեկեղեցի ի հայրապետաց կարգիլ, եւ թէ անփոյթ արարեալ՝ միշտ պարտաւոր ցուցանին յատեան դատաստանին։ Քանզի ի մեր Լուսաւորչէն եւ այս դասք պաշտման երեւի յեկեղեցիս, ըստ որում ի սրբոյն յիշի յԵղիշէի Պատմութեանն եւ այս դասք, ասելով՝ ընդ ձեզ կան գրակարդացք եւ սաղմոսասացք։ Նմանապէս եւ սարկաւագաց յիշուին անուանք ի կանոնս եւ յայլս։
Արդ, յայտ է յաւերածոյ եկեղեցեաց խանգարիլ եւ այս կարգի, եւ այլ ի հեղգութենէ ուղղչաց։ Թէպէտ եւ այլ ինչ յօդեն պատճառք, սակայն արդարացուցանել ոչ կարեն։ Եւ թէ այլազգ այսոքիկ յիշատակի ի սրբոյն Դիոնէսիոսի գիրսն եւ աստ՝ այլազգ՝ փոփոխմամբ, սակայն զթիւն ամբողջ պահեն, ուստի ոչ ինչ երկբայելիք են։ Արդ, ըստ ճշմարիտ դատաստանի
վարելի է զեկեղեցի այսպիսի կարգաւ ըստ երկնայնոցն, զի թէ տուն զերկրաւոր թագաւորի ըստ այսմ յօրինի, ո՞րչափ եւս երկնաւոր թագաւորին Քրիստոսի. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԶ
ՎԱՍՆ ՈՐ Զ0ՏԱՐ ՄԱՐԴ Ի ԲԱՆ ՂՐԿԷ, ԵՒ ՄԵՌԱՆԻ
Իսկ եթէ ոք զոք, որ չիցէ իւրն, ի գործ իւր առաքէ, եւ անդ որոգայթի, արեան պարտ է։
Զգուշանալ հրամայէ կանոնքս՝ ոչ վայրապար զոք, որ չիցէ վարձկան եւ կամ այլ օրինակաւ իւր, ի գործ իւր առաքել, զի արեան դատաստան հրամայէ վնասելոյն լինել։
Եւ այդ ցուցեալ է դատաստան հոգեւորապէս եւ մարմնաւորապէս։ Սակայն քննութիւն լիցի օրինակի առաքողին երախտեաց եւ պատահման մահուն կամայի եւ ակամայի։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԷ
ՎԱՍՆ ՈՐ ՎԱՐՁՈՎ ՂՐԿԷ ԶՄԱՐԴ Ի ԲԱՆ
Այլ թէ վարձկան ոք իցէ եւ ասիցէ ցտնատէր տանն, թէ առաքեա զիս կամ տուր ինձ գործ, զի արարից, իսկ նա յառջապատրաստ ծանուցանէ նմա զորոգայթ մահուն, եւ վարձկանն առ կարիս հարկի իւրոյ յանձն առնու, եւ սա կրկին զանպարտութեան բանն ասիցէ նմա, եւ պատահի վարձականին մեռանել, անպարտ է։ Եւ թէ անզգուշութեամբ ի բազմաց վկայեալ վնասն առաքիցէ կամ գործել հրամայիցէ, եւ անդ հասանիցեն նմա որոգայթք մահու, արեան պարտ է։
Յայտնի է այս դատաստան կանոնական։ Զի ըստ կամաց վարձկանին երթալ ի գործ՝ անպարտ է առաքողն, իսկ հարկաւորեալն եւ ի վկայեալ վնասն առաքեալ՝ ընդ դատաստանաւ արեան է, թէպէտ եւ վարձաւոր իցէ։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԸ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԵԿԵՂԵՑԻ ՀԱԿԱՌԱԿ ԵԿԵՂԵՑՈՑ ՇԻՆԷ
Եւ վասն հակառակ եկեղեցի շինելոյ հարցեալ էիր, գրեալ է վասն այսորիկ, թէ՝ որ քակէ զցանկ հայրենի, հարցէ զնա օձ եւ սպանցէ, այսինքն՝ զհրաման եւ զկարգ, զոր եդին մարգարէքն, եւ առաքեալքն, եւ վարդապետքն եկեղեցոյ։ Արդ, որ զհարանցն մերոց զեդեալ կարգն խափանէ՝ հակառակ եկեղեցոյ եկեղեցի շինէ յեպիսկոպոսաց կամ յերիցանց, նզովեսցին ի մահ եւ ի կեանս եւ յամենայն քահանայական կարգէ լուծցին.
եւ այլք, որ նոցին կամակիցք իցեն, զնոյն պատիժս կրեսցեն, եւ զշինեալ եկեղեցին ի ժառանգաւորս տեղեացն թողցեն իրաւապէս։ Ապա թէ մարդասիրապէս արասցեն, զգինս աշխատութեան տացեն ցնոսա, ապա թէ այս ոչ լինիցի, քակեսցեն հանդարտութեամբ եւ մի՛ այրեսցեն։ Իսկ եթէ ամենայն բազմութիւնքն եպիսկոպոսօք, եւ քահանայիւք, եւ միաբան ժողովրդականօք զշինեալն կամեսցին, մի՛ ոք հակառակ վիճաբանեսցէ ընդդէմ միաբանական հրամանացն։ Ապա թէ յանդգնի ոք եւ հուր դիցէ եկեղեցոյն կամ յաւագաց կաշառօք բռնութիւն բերիցէ ի մէջ եւ քակեսցէ զեկեղեցին, աստուածամարտ են այնպիսիքն եւ ընդ խաչահանունսն եղիցին, իսկ եթէ զղջանայցեն, մինչեւ ի մահ ապաշխարեսցեն եւ յետի օրն մահուան հաղորդեսցին։
Լի ամենայն ճշմարտութեամբ եդեալ է այս դատաստան կանոնական, զի հակառակս շինել յաղագս ագահութեանն է, խափանելի է, բայց կամօք եպիսկոպոսին եւ այլոցն հաստատի, զի մի՛ ժառանգութիւն ոք զեկեղեցի առնիցէ, եւ այլ եկեղեցի ըստ պատշաճի չտայցէ շինել, զի միշտ եպիսկոպոսաց է ժառանգութիւն եկեղեցոյ եւ ոչ քահանայից ըստ ինքեանց կամաց։
ԳԼՈՒԽ ՄԻԹ
ՎԱՍՆ ԱՔՍՈՐԵԼՈՅ ԵԿԵՂԵՑՈՅ
Արդ, եթէ ոք արժանաւոր աքսորանաց իցէ, որք միանգամ յեկեղեցական կարգէ իցեն, ըստ իրաւանց այսպէս լիցի. սարկաւագք եւ քահանայք լուծցին յեպիսկոպոսէ, զի նա է ձեռնադրող նոցա. սարկաւագուհիք՝ ի սարկաւագաց. եւ աշխարհականք, եւ հաւատաւորք, եւ կրօնաւորք եւ որք միանգամ ի քահանայէ ձեռնադրին՝ ի քահանայէ. եւ եպիսկոպոսունք՝ յիւրեանց ձեռնադրողաց. եւ կաթողիկոս՝ կամ ի կաթողիկոսէ, կամ յիւրոց ձեռնադրողաց եպիսկոպոսաց. իսկ վարդապետք՝ ի վարդապետաց հրամանատուաց։ Այլ վարդապետաց ոչ է ըստ իրաւանց զքահանայ աքսորել կամ առնուլ զկարգն, բայց միայն որոշել. նաեւ զիւրաքանչիւր զդասս խրատել, եւ յանդիմանել, եւ յուղղութիւն ածել իշխան լիցի, իսկ աքսորելն՝ նոցունց իշխանօքն, այսինքն՝ ձեռնադրողօքն, արասցէ, զի բանիւ իշխէ ամենեցունց։ Այլ հայրապետք ամենեցունց իշխեն, այլ ոչ ամենեքեան՝ նմա, բայց ձեռնադրողք նորա։
ԳԼՈՒԽ ՄԼ
ՎԱՍՆ ԱՔՍՈՐԵԼՈՅ ԹԱԳԱՒՈՐԱՑ
Թագաւորք, կարգեալք յԱստուծոյ, որպէս Իսրայէլին, յԱստուծոյ բարձցին կամ աքսորեսցին, իսկ ի մարդկանէ կացեալք՝ ի նոցունց աքսորեսցին։ Եթէ իշխանք թագաւորեցուսցեն, եւ ոչ ըստ արժանոյն վարէ
զթագաւորութիւնն, ի նոցունց կարգողացն աքսորեսցի. այլ որդոյ նորա ոչ է իրաւացի փոխել։
Իսկ թագաւորութիւն սեպհական լիցի ի հօրէ անկեալ առ որդի։
Իսկ իշխանս, զորս կարգէ թագաւորն, ի նմանէն եւ աքսորեսցին կամ խրատեսցին։
Իսկ զթագաւոր խրատել, եթէ այնպէս հարկ լիցի պահել զխաղաղութիւն, կամօք լիցի այլ թագաւորի եւ հայրապետի, եւ հաւասարութեամբ ամենեցուն։
Իսկ եթէ իշխանք եւ ազատք ինքեանց կացուցանեն իշխան, ի նոցունց միաբանութենէ աքսորեսցի եւ կամ խրատեսցի։ Այլ զթագաւորի կարգեալ իշխան թագաւորն աքսորեսցէ եւ խրատեսցէ։
Այլ իշխանաց իշխան՝ զիշխան խրատել կամ աքսորել եւ զազատ. թէ ի նոցունց կարգեալ իցէ՝ նոցունց միաբանութեամբ արասցէ, եւ թէ ի թագաւորէ՝ թագաւորին կամօք արասցէ։
Իսկ ազատք զզինուորս ոչ կարեն խրատել, այլ հանել յինքեանց. այլ խրատել իշխանաց լիցի։
Նմանապէս եւ զինուորքն զշինականսն ոչ կարեն աքսորել եւ ոչ խրատել, այլ աքսորել՝ ազատք, եւ խրատել՝ իշխանք։
Զայդ ըստ այսմ կարգի իրաւացի գիտեմ դատաստան ի տունս թագաւորաց։
ԳԼՈՒԽ ՄԼԱ
ՎԱՍՆ ՈՐ ՀԱՆԷ ԱՆԱՍՈՒՆ ԵՒ ՎՆԱՍԷ ԵՒ ՍՊԱՆԷ
Եթէ ոք ի կենդանեաց, ի սրբոց կամ յանսրբոց, մտեալ յանդաստան, յայգի, կամ յայլ ինչ այսպիսի, յօրան կամ ի խոտ դիզեալ, եւ տէր նորա զչարեալ հարցէ եւ սպանցէ, դատաստան լիցի՝ զեղեալ՝ վնասն վճարմամբ հատուցանել, եւ նա զսպանալ կենդանին, զոր եհարն, ըստ իրաւանց լիով հատուսցէ, զի պարտ էր ի վնասէն հանել, այլ ոչ սպանել։ Այլ ի հարկանելն քննութիւն լիցի. եթէ խրտուցեալ անկաւ եւ մեռաւ, զի ոչ զմեռանիլն կամէր, այլ զփախուցանելն, այդոքիկ յակամայից լինին,և զկէս գնոյն հատուսցէ. ի հարուածսն տեսցեն կամքն։ Իսկ եթէ բժշկելի իցէ հարուածն, զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն տայցէ. այլ եթէ անբժշկելի իցէ հարուածն՝ թէ ոտից եւ թէ այլոց, եւ ի սուրբ կենդանեաց իցէ, զգինն լիով տայցէ, եւ նորա շաղիղն լիցի, եւ թէ յանսրբոց՝ բաւանդակ հատուսցի։ Եթէ կուրացուսցէ, կամ զատամն ընկենուցու, կամ զեղջիւր, կամ զկող բեկցէ, թէպէտ եւ բժշկեսցի, զգինն ընդ չորս բաժանեալ՝ մի մասն ընդ միոյ վնասուն տացի. եւ այդ ուտելեաց եւ անուտելեաց լիցի։ Եւ թէ զագի կտրեսցէ, մի ի չորից մասանց լիցի։
Ապա թէ անասնոյ տեառնն բազում անգամ ասացեալ իցէ զվնասն, եւ նա անփոյթ արասցէ, տեսցին այդոքիկ եւ այնպէս դատեսցին։
Իսկ ոտից կաղութիւն մնացեալ՝ մի ի չորիցն լիցի գնոյն տուգանքն։
Այլ ընդ խաղ եւ վայրապար վնասողացն առաւելութեամբ լիցի տուգանքն ի բեկանելն եւ ի հատուցանելն զգինն ի սպանանելն։
ԳԼՈՒԽ ՄԼԲ
ՎԱՍՆ ՈՐ ԽՐՏՑՆԷ ԶԳՐԱՍՏ, ԵՒ ՄԱՐԴՆ ԱՆԿԱՆԻ ԵՒ ՎՆԱՍԻ
Եթէ կատարեալ ոք իցէ եւ չար կամօք գործիցէ, եւ անկեալն մեռցի, արեան դատաստան լիցի, որպէս եւ գրեալն է՝ հատուսցի. իսկ բեկեալն՝ բժշկութեանն եւ դարմանոյն տացի. իսկ զգայութեանցն վնասելոյ՝ որպէս եւ գրեալն է, այնպէս հատուսցի. իսկ ոչ անբիծ բժշկեալն՝ կէս զգայութեանցն հատուսցի։
Ապա թէ ընդ խաղ իցէ, նոյն լիցի դատաստան, զի ոչ խաղալ, այլ զարհուրել արժան էր, սակայն ներեսցի վասն սովորութեան աշխարհի՝ մինչ ի կէսն հատուցանել կամ յերիցն՝ մին։ Սոյն օրինակ եւ ապաշխարութիւնն լիցի, թէ ի դատաստան ոչ մտանէ։ Իսկ եթէ մանուկ իցէ, տեսցի հասակն, որպէս յառաջագոյն գրեալն է, եւ այնպէս դատեսցի, միանգամայն չարակամութեամբ առնել կամ ընդ խաղ։
Ճշգրտութեամբ տեսցի կամայն եւ ակամայն։ Եւ զի կատարեալ ակամայ է, որոց յետոյ զեղջ հետեւի, իսկ կամաւորին՝ ուրախութիւն։
Այլ թէ ըստ ինքեան զոք տեսեալ խրտնչի, եւ վնաս լիցի մահու, թէ ի թշնամեաց յայլազգեաց իցէ, զի բնութիւն է նոցա ի կորուստ մեր խնդալ, կէս արեան դատաստան լիցի. ապա թէ քրիստոնեայ թշնամի իցէ՝ կիսոյ կէսն, այլ ըստ ապաշխարութեանն՝ կէսն լիցի Եւ բեկելոյն եւ զգայութեանցն վնասելոյն այդոքիւք դատեսցին։
Իսկ թէ չիցէ թշնամի, սակայն յահուր շարժմամբ վնասիցէ, մի՛ լիցի անպարտ յաղագս այլոյ ժամանակի զգուշութեան. քննելով՝ սակաւ յամենայնի տուգանք լիցի։ Ապա թէ համեստ շարժմամբ եւ ըստ կարգի գնալն իցէ, տուգանաց դատաստան մի՛ լիցի, բայց ըստ իւրոյ խղճին եւ ըստ կամաց. նմանապէս եւ ապաշխարութիւնն լիցի։
ԳԼՈՒԽ ՄԼԳ
ՎԱՍՆ ԱԿԱՄԱՅ ԵՒ ԿԱՄԱՒ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ
Եւ ակամայ սպանութիւն լինի բազում օրինակաւ, սակայն զնշանակս տացուք չափաւորապէս։ Եւ է այսպէս։
Զի ի հարկանել ուրուք փայտ եւ ոստեալ տապարն, որ է կացինն, եւ ումեք դիպեալ սպանցէ։
Եւ կամ խոնարհ ի բարձանց կամ ի լերանց թողեալ փայտ կամ քար՝ դիպեալ զոք սպանցէ։
Եւ կամ յայգոյ, կամ ի դրախտէ, եւ կամ այլ ինչ յայսպիսեաց արտաքս ձգեսցէ քար եւ սպանցէ զոք։
Կամ ի ծառ ձգեալ ոք քար ի թափել պտուղ, եւ քարն անկեալ ի վերայ ուրուք սպանցէ, եւ կամ ի ծառայ ի խոնարհ թափել պտուղ, եւ քար իցէ
մնացեալ ի ծառ կամ գաւազան անկեալ եւ կամ այլ ինչ այսպիսի, ուստի մահ գործեսցի։
Կամ վարդապետ զաշակերտս վասն խրատու հարկանէ ըստ չափոյ, կամ հայր՝ զորդի, կամ մայր՝ զդուստր, կամ սկեսուր՝ զհարսն, կամ եղբայր՝ զեղբայր, եւ կամ տէր՝ զծառայ, եւ կամ տիկին՝ զաղախին, եւ այլ ոք՝ զոք, ուստի վնաս մահու լիցի։
Եւ թէ զերիվար ոք ընդ հրապարակ վարիցէ, կամ զայլ ինչ ի կենդանեաց, կամ զսայլ, եւ առ ոտն կոխեալ՝ մահ լիցի։
Եւ կամ նետ որսոյ ձգիցէ, եւ կամ ի նպատակ, այսինքն՝ ի մողոք, կամ էրէ վայրի, եւ պատահիցի ումեք եւ սպանցէ։
Կամ թէ քար ոք ձգիցէ՝ կարծեցեալ քիսար գոլ։
Է եւ այլազգ ակամայ, յորժամ ի հետ մտանէ եղբայր զեղբայր սպանանել, եւ նա հարկաւորաբար դարձցի եւ սպանցէ, կամ ոք՝ զոք այդպէս։
Կամ յաւազակաց ի մէջ անկեալ՝ ի հարկէ սպանցէ։ Եւ են սոքա յակամայէ եւ ի կամաւորէ։
Իսկ ի պատերազմի սպանանելն՝ ի կամաւորէ եւ յակամայէ։
Եւ եթէ ոք ի գիշերի կարծիցէ զթշնամի հարկանել եւ հարեալ զբարեկամ սպանցէ. եւ է սա ի կամաւորէ եւ յակամայէ։
Եւ եթէ նետ ոք ձգիցէ, եւ թշնամոյ պատահեալ՝ սպանցէ, յակամայէ եւ ի կամաւորէ է։
Իսկ կամաւորն. եթէ ոք հարկանէ խիստ գաւազանաւ զմարդ՝ կարծելով յուղղութիւն ածել զչարագործն, մինչեւ հանեալ արիւն, յորմէ եւ մեռցի։
Նոյնպէս՝ եթէ քարիւ կամ փայտիւ զոք հարեալ առաւել չարչարեսցէ, քան զկարն, ընդ այնոսիկ համարեալ է, որ սրով սպանցէ, կամ այլ ինչ յայսպիսեաց։
Նոյնպէս՝ եւ որ փայտատ ինչ ձգիցէ, եւ ի ծանրութենէ երկաթին, եւ ի սրոյն իսկ, եւ ի ձեռացն երեւի հարուածն. ի բազմապատիկ դիմաց հարուածոյն, որ ի վերայ նորա են, գուշակէ գեղեալսն։
Նոյն օրինակաւ՝ առանց իրիք հարկանելոյ կամաւոր չարիք, որ յաւազակացն լինին։
Իսկ կանայք, դեղս արբուցեալ, արանց սովոր են սպանել. նոյնպէս եւ որ առ նախանձու դեղս տայ մերձաւորի, ընդ մահապարտս համարեալ է։ Եւ արանց եւ կանանց զոյգ է վճիռն։
Արդ, այդոքիկ են կամաւոր սպանութիւնք եւ նմանք սոցա, եւ ակամայքն եւ խառն յերկոցունցն, որպէս ցուցաւ. եւ բժշկել խոստովանութեամբ յայտնի է։
Այլ զդատաստան տացուք զօրինակ։ Զի որպէս գրեցաւ ի դատաստան թագաւորացն, զի թէպէտ ակամայ այլազգի զքրիստոնեայ սպանանէ
իբրու զի խնդայ, ըստ կամաւորի դատեսցի ի գին արեանն։ Իսկ քրիստոնեայ զքրիստոնէ սպանեալ՝ կամաւոր է։
Եւ է կամաւորն, յորժամ վասն նախանձու կնոջն, կամ յաղագս ընչից, կամ վասն փառաց, կամ վասն այլ պատճառի սպանցէ. որպէս եւ գրեալ է՝ լիով դատեսցի։ Իսկ թէ ակամայ եւ թշնամի պատահի սպանեալն, յորոյ վերայ խնդայ, իբր զկամաւոր դատեսցի կամ ըստ ներման՝ ըստ կիսոյ, որպէս ի դատաստանս թագաւորացն գրեցաք։
Իսկ թէ բնաւին ակամայ իցէ, ըստ այնմ լիցի դատաստան, եւ եթէ խառն ի կամաւորէ եւ յակամայէ, ըստ այնմ լիցի։
ԳԼՈՒԽ ՄԼԴ
ՎԱՍՆ ՎՆԱՍՈՂԱՑ ՋՐՈՎ
Եթէ պատահի ումեք ջուր բերել առուով ի գործ ինչ կամ յաղագս ոռոգանելոյ եւ վճարեալ զիւր գործն եւ ընդ վայր թողեալ՝ վնաս ընկերին իւրոյ լինի՝ յայգի, կամ յանդաստան, կամ ի բնակութիւն ինչ առնիցէ, եթէ զգուշացոյց, եւ ինքն փոյթ կալաւ զգուշանալ, եւ ակամայ վնաս ինչ գործեցաւ, կէս վնասուն դատաստանաւ վճարեսցի. ապա թէ հեղգացեալ անփոյթ արար եւ ոչ զգուշացոյց՝ բաւանդակն վճարեսցի, մանաւանդ թէ թշնամութեամբ արասցէ։ Սակայն օրինակն տեսցի, եթէ յումմէ՞ եղեւ՝ յիւրմէ՞ թէ ի վարձկանէ, ի կատարելո՞յ թէ յանկատարէ, ի գիշերի՞ թէ ի տուընջեան, եւ այլն այդպէս դատեսցի։
===ԳԼՈՒԽ ՄԼԵ ՎԱՍՆ ԲԺՇԿԱՑ===
