[[Կատեգորիա:Պատմագիտություն]]
==Մաս Ա==
Դարերից ի վեր սովորություն է դարձած վատաբանել հայ ազգությունն իր որպես թե հակահասարակական հատկության համար։ Ներքին խռովություններն ու ընդհարումներր հասարակական կյանքի ասպարեզում որակվում են միշտ իբրև հետևանք անմիաբան և հակառակիչ ոգու։ Անմիաբանության համբավը համարվում է ընդաբույս խորշում մեր ալևոր ճակատին։ Նա ինքն է պատճառ կարծվում և մեր ճակատագրական դժբախ տությանց։ Ցան ու ցրիվ, մանավանդ ներհակ և հակառակ գործունեությունն է, որ տանում է մեզ դեպի վտանգների և դառնության նեղուցները։
Անցյալում ունենք մի լայն շրջան, որ իր քաղաքական ոգորումներով նման է մեր տակավին թարմ ազատագրական շարժման և խրատական՝ շատ նկատումներով (1)։
* * *~ ~ ~
Իններորդ դարի կեսերին իրականացավ հայի քաղաքական երազը։ Հայաստանի մի մասը, փոքր, բայց կարևոր բաժինը, ազատվում էր արաբական լծից:
==Մաս Բ==
Խոսրով, հայրենի գահը նստելով, իր բարերար Մավրիկիոսի հետ բարեկամության դաշն կնքեց 591 թվին և ի տրիտուր զիջավ նրան Հայաստանի մեծագույն մասը, թողնելով իրեն Դվին, Սյունիք և Վասպուրական։
Սմբատի հանդուգն սպանության գործը քննելու եկավ մայրաքաղաքից սենատոր Դոմենտոսը։ Հետևանքը եղավ՝ բռնել Սմբատին և տանել կայսեր։ Քրիստոնյա թագավորը ուրիշ միջոց չգտավ պատժելու ըմբոստ իշխանին, քան ձգելու կրկես գազաններին կուր։ Սակայն, հայ կտրիճը զլացավ և այդ հաճույքը պատճառելու ցնցող տեսարանների ծարավի վեհապետին։
Հույն պատմագիրը վկայում է, որ Սմբատը հրաշքով ազատվեց սոսկալի մենամարտից։ Իսկ հայ պատմիչը բացատրում է հրաշքի էությունը։ Հուսահատ իշխանը բռունցքով ուշաթափ է անում արջին, եղջյուրներից խված տապալում է կատաղի ցուլին, և ճարպիկ ոստյունով վերելակում առյուծը և կոկորդը սեղմելով խեղդում։ Ամբոխը և ամենից առաջ կայսրուհին ես այս անսովոր քաջության պահանջում են ազատություն, և փոշոտ իշխանը կրկեսից ելնելով հրավիրվում է արքունիք։
Ահա այս հսկայի սերունդն է, որ պիտի մի օր ժառանգեր Հայոց թագը։ Սմբատ չմնաց կայսրի մոտ և հարմար առիթով անցավ Խոսրովի ծառայության և նշանակվեց Վրկանի և հետո Հայաստանի մարզպան։ Նրա որդին Վարազտիրոց և սրա որդին Սմբատ արժանացան պարսից թագավորի վստահության նույն պաշտոնում։
Սմբատի սերունդները, այն Սմբատի, որ գազաններից ահ չաներ, հարկադրված էին իջնել մինչև հլության ստորիքր, որպեսզի հոգեկան կսկծոտ գալարումների գնով ապահովեն հայրենիքի բարորաթյունը։ Աշոտ թագավորի հայրը Սմբատ կոչվում է Խոստովանող։ Նույն կոչումին արժանի է վերջինիս թագակիր որդին, այն, որ բարձրացավ գահ Կուրդիկ Մամիկոնյանի արենաթաթախ դիակի վրայից...
* * *~ ~ ~
Մրցակից հոսանքների մեկի հաջողությանը հաճախ մոռանալ է տափս մյուսի արժեքը։ Միակողմանի վերաբերումն է, և գալիս է այն դատավորներից, որոնք դասված են կուսակցական շարքերում։