Հաղթական կամար - V գլուխ

Հաղթական կամար
◀ Հաղթական կամար - IV գլուխ	Հաղթական կամար - VI գլուխ ▶

Հյուրանոցի տերը Ռավիկին իսկույն ճանաչեց։

— Դաման իր համարում է,— ասաց նա։

— Դուք չե՞ք կարող հեռախոսով հայտնել նրան, որ ես այստեղ եմ։

Նրա համարում հեռախոս չկա։ Դուք կարող եք հանգիստ վերև բարձրանալ։

— Ո՞ր համարն էր։

— Քսանյոթ։

— Ես նրա անունը, դժբախտաբար, մոռացել եմ։ Չէի՞ք ասի ինչպես էր։

Հյուրանոցի տերը ոչ մի զարմանք չցուցաբերեց։

— Մադու։ Ժոան Մադու,— ավելացրեց նա։— Ես չեմ կարծում, թե դա նրա իսկական անունն է։ Ըստ երևույթին, կեղծանուն է։

— Իսկ ինչո՞ւ կեղծանունը։

— Որովհետև նա այստեղ գալու ժամանակ գրանցվել է որպես դերասանուհի։ Եվ սազում էլ է, ճի՞շտ է։

— Չգիտեմ։ Ես մի դերասանի էի ճանաչում, որն իրեն անվանում էր Գուստավ Շմիդտ։ Իսկ իրականում անունը Կոմս Ալեքսանդր Մարիա ֆոն Զամբոնա էր։ Գուստավ Շմիդտը նրա կեղծանունն էր և, ինչպես տեսնում եք, այնքան էլ դերասանական չի հնչում, ճի՞շտ է։

Հյուրանոցի տերը չէր հանձնվում։

— Հիմա այդպիսի բաներ շատ է պատահում,— բացատրեց նա։

— Ամենևին էլ ոչ։ Եթե դուք պատմությունը ուսումնասիրեք, կտեսնեք, որ մենք համեմատաբար ավելի հանգիստ ժամանակներ ենք ապրում։

— Շատ շնորհակալ եմ։ Ինձ այսքանն էլ բավական է։

— Ինձ նույնպես։ Բայց մարդ պետք է սփոփանք փնտրի ինչում հնարավոր է։ Ասացիք, քսանյոթ համա՞րն է։

— Այո, մեսյո։

Ռավիկը դուռը բախեց։ Ոչ մի պատասխան չեղավ։ Նա նորից ծեծեց և լսեց անորոշ մի ձայն։ Դուռը բացելով, Ռավիկը տեսավ դիմացի պատի մոտ դրված մահճակալի վրայի կնոջը, որը, դանդաղորեն բարձրացնելով հայացքը, նայեց իրեն։ Կնոջ հագին անգլիական կապույտ կոստյում էր, հենց այն, որով ինքը առաջին անգամ տեսել էր նրան։ Կինը կարող էր թվալ պակաս միայնակ, եթե պառկած լիներ մահճակալին առանց սանրվելու և խալաթով։ Սակայն նա հագնվել էր հայտնի չէ ում և ինչի համար, ըստ երևույթին այն սովորույթի համաձայն, որն արդեն կորցրել էր իր իմաստը, և Ռավիկի սիրտը մի տեսակ մղկտաց։ Դա ծանոթ էր նրան, նա տեսել էր հարյուրավոր այդպիսի մարդկանց՝ էմիգրանտների, որոնց ճակատագիրը նետել էր օտարության մեջ, նրանք ևս այդպես էին նստում։ Անորոշ գոյության փոքրիկ այդ կղզյակները նստում էին այդպես, իրենք էլ չիմանալով, ինչ անեն, և միայն սովորույթի ուժն էր, որ պահպանում էր նրանց կյանքը։

Ռավիկը իր հետևից ծածկեց դուռը։

— Հույսով եմ, որ չխանգարեցի ձեզ,— ասաց նա և իսկույն զգաց իր ասածի անմտությունը։ Էլ ի՞նչը կարող էր խանգարել այդ կնոջը։ Ոչինչ այլևս նրան խանգարել չէր կարող։

Ռավիկը շլյապան դրեց աթոռի վրա։

— Կարողացա՞ք ամեն ինչ կարգավորել,— հարցրեց նա։

— Այո։ Առանձնապես շատ բան չկար կարգավորելու։

— Դժվարություններ չեղա՞ն։

— Ոչ։

Ռավիկը նստեց սենյակում գտնվող միակ բազկաթոռին։ Զսպանակները ճռճռացին, և նա զգաց, որ մեկը ջարդված է։

— Դուք ուզում էիք որևէ տե՞ղ գնալ,— հարցրեց Ռավիկը։

— Այո։ Բայց ոչ հիմա։ Ավելի ուշ... Ոչ մի տեղ... Հենց այնպես։ Բա ի՞նչ անեմ։

— Ոչ մի բան։ Մի քանի օր այդպես էլ պետք է։ Դուք ծանոթներ չունե՞ք Փարիզում։

— Ոչ։

— Ոչ մի մա՞րդ։

Կինը հոգնածորեն բարձրացրեց գլուխը։

— Ոչ մեկին... բացի ձեզանից, հյուրանոցի տիրոջից, քելներից և աղախնից։— Նա տխուր ժպտաց։— Ինչպես տեսնում եք, շատ չեն, ճի՞շտ է։

— Այո, քիչ են։ Իսկ մեսյո...— Ռավիկը աշխատում էր հիշել հանգուցյալի անունը։ Բայց չէր կարողանում, մոռացել էր։

— Ոչ,— ասաց կինը։— Ռաչինսկին Փարիզում ծանոթներ չուներ, համենայն դեպս, ես այդպիսիներին չեմ տեսել։ Մեր այստեղ գալն ու նրա հիվանդանալը մեկ եղավ։

Ռավիկը այդ կնոջ մոտ երկար նստելու մտադրություն չուներ։ Բայց տեսնելով նրա վիճակը, որոշումը փոխեց։

— Դուք արդեն ընթրե՞լ եք։

— Ոչ։ Բայց ուտել չեմ ուզում։

— Իսկ ընդհանրապես այսօր որևէ բան կերե՞լ եք։

— Այո, ճաշին։ Ցերեկը դա շատ հեշտ է։ Իսկ երեկոյան...

Ռավիկը նայեց շուրջը։ Այս փոքրիկ դատարկ սենյակից անհուսության և նոյեմբերի հոտ էր գալիս։

— Ձեզ անհրաժեշտ է մի քիչ դուրս գալ։ Եկեք գնանք։ Միասին էլ կընթրենք։

Նա սպասում էր, թե կինը կառարկի, որը ամեն ինչի նկատմամբ բոլորովին անտարբեր էր դարձել։ Թվում էր, թե ոչինչ այլևս նրան շարժել չի կարող։ Բայց նա իսկույն տեղից վեր կացավ ու վերցրեց պլաշչը։

— Դա բավական չէ,— ասաց Ռավիկը։— Բարակ է։ Ավելի տաք որևէ բան չունե՞ք։ Դրսում ցուրտ է։

— Ցերեկն անձրև է եկել...

— Անձրևը դեռ հիմա էլ չի կտրվել։ Բայց ցուրտ է։ Պլաշչի տակից որևէ բան հագեք։ Որևէ բարակ վերարկու, կամ գոնե սվիտեր։

— Սվիտեր ունեմ։

Նա մոտեցավ մեձ ճամպրուկին։ Ռավիկին թվաց, թե այդ ճամպրուկը մինչև հիմա դեռ ոչ ոք չի բացել։ Կինը այնտեղից մի սև սվիտեր վերցրեց, հանեց հագի ժակետը և հագավ այդ սվիտերը, նա ուղիղ գեղեցիկ ուսեր ուներ։ Հետո վերցրեց բերետը, սվիտերի վրայից նորից հագավ ժակետն ու պլաշչը։

— Այսպես ավելի՞ լավ է։

— Շատ ավելի լավ։

Նրանք աստիճաններով ցած իջան։ Հյուրանոցի տերը ներքևում չէր։ Բանալիների տախտակի առաջ նստել էր դռնապանը և նամակներն էր ջոկում։ Նրանից սխտորի հոտ էր գալիս։ Դռնապանի կողքին անշարժ նստել էր մի խայտաբղետ կատու, նրան էր նայում։

— Դեռ ուտելու ախորժակ չունե՞ք,— հարցրեց նրան դրսում Ռավիկը։

— Չգիտեմ։ Կարծում եմ, այնքան էլ չէ։

Ռավիկը մի տաքսի կանգնեցրեց։

— Լավ։ Այդ դեպքում գնանք «Բել-օրոր»։ Այնտեղ կարելի է նաև հիմնավոր ընթրիք չանել։ Մի թեթև բան կվերցնենք և ուրիշ ոչինչ։

«Բել-օրոր»-ում առանձնապես շատ մարդ չկար։ Ժամանակը բավական ուշ էր։ նրանք երկրորդ հարկի ցածր առաստաղով նեղլիկ սրահում նստեցին մի սեղանի մոտ։ Բացի իրենցից, այնտեղ լուսամուտի մոտ նստած էր մի ուրիշ գույգ։ Նրանք պանիր էին ուտում։ Կար նաև միայնակ ու նիհար մի մարդ, որի առջևում՝ սեղանի վրա ոստրեների մի լեռ էր բարձրանում։ Մոտեցավ քելները, քննադատորեն նայեց վանդակավոր սփռոցին և որոշեց փոխել։

— Երկու բաժակ օղի,— պատվիրեց Ռավիկը։— Սառը։ Մենք մի քիչ կխմենք, հետը թեթև մի բան կուտենք,— ասաց նա, դիմելով կնոջը։— Կարծում եմ, որ ամենահարմար բանը դա կլինի ձեզ համար։ «Բել-օրորը» մի ռեստորան է, որը հայտնի է իր hors d’oeuvres։ Ասենք, այստեղ ուրիշ բան չի էլ լինում։ Համենայն դեպս, այստեղի ակրատներն ուտելուց հետո մարդ ուրիշ բան ուտելու ցանկություն չի էլ ունենում։ Այստեղ տասնյակներով տաք ու սառը ուտեստներ կան, մեկը մյուսից հիանալի։ Եկեք փորձենք։

Քելները օղին բերեց ու հանեց բլոկնոտը։

— Մի գրաֆին vin rose,— ասաց Ռավիկը։— «Անժու» ունե՞ք։

— «Անժու» լցովի վարդադույն։ Ընդունված է, մեսյո։

— Մի մեծ գրաֆին՝ սառույցով։ Եվ ուտեստներ։

Քելները գնաց։ Դռների միջև քիչ մնաց նա կպչեր փետուրը վրան կարմիր գլխարկով մի կնոջ, որը, վազելով աստիճաններն ի վեր, թափով ներս մտավ։ Կինը մի կողմ հրեց քելներին և գնաց դեպի առջևում ոստրեներ կիտած նիհար մարդը։

— Ալբեր,— ասաց կինը։— Դու պարզապես խոզ ես։

— Ս-սը... — շշնջաց Ալբերը, խլշկոտալով շուրջը։

— Ոչ մի ս-սը։

Կինը իր թաց հովանոցը դրեց սեղանին և վճռական նստեց։ Ալբերի վրա դա առանձին տպավորություն չգործեց։

— Cherie,— ասաց նա և սկսեց փսփսալ։

Ռավիկը ժպտաց և բարձրացրեց բաժակը։

— Եկեք մի ումպով կուլ տանք։ Սալյո՜ւտ։

— Սալյո՜ւտ,— ասաց ժոան Մադուն և խմեց։

Նախուտեստները փոքրիկ սայլակի վրա քելները ներս բերեց ու մոտեցավ նրանց։

— Ի՞նչ կցանկանայիք,— Ռավիկը նայեց Ժոանին։— Ինձ թվում է, ավելի լավ է, ամեն բանից մի քիչ։

Նա ափսեներից մեկը լցրեց ու դրեց Ժոանի առաջ։

— Ոչինչ, եթե չհավանեք, հիմա ուտեստներով ուրիշ սայլակներ էլ կբերեն։ Սա դեռ սկիզբն է։

Հետո իր ափսեն լցնելով, սկսեց արագ-արագ ուտել, առանց Ժոանի վրա այլևս ուշադրություն դարձնելու։ Հանկարծ նկատեց, որ Ժոանը նույնպես ուտում է։ Նա վերցրեց մի օմար, կտրտեց և մեկնեց Ժոանին։

— Ապա փորձեք։ Սա ավելի համեղ է, քան լանգուիստը։ Իսկ հիմա էլ pate marison։ Սպիտակ հացի չոր կտորի հետ։ Ըհը, տեսնո՞ւմ եք ինչքան է լավը։ Իսկ հիմա էլ վրայից մի քիչ գինի։ Բայց թույլ, տտիպ և սառը։

— Ես շատ հոգսեր եմ պատճառում ձեզ,— ասաց կինը։

— Այո, ես ձեր օբեր-քելներն եմ,— ծիծաղեց Ռավիկը։

— Բանն այդ չէ։ Բանն այն է, որ դուք մեծ հոգսերի տակ եք մտնում իմ պատճառով։

— Ես մենակ ուտել չեմ սիրում։ Դա է պատճառը։ Ճիշտ այնպես, ինչպես և դուք։

— Ես լավ պարտնյոր չեմ։

— Ընդհակառակը, շատ լավ պարտնյոր եք,— ասաց Ռավիկը։— Հատկապես սեղան նստած ժամանակ։ Սեղանի շուրջը դուք պարզապես առաջին կարգի պարտնյոր եք։ Ես շատախոս մարդկանց տանել չեմ կարողանում։ Նաև նրանց, ովքեր բարձր են խոսում։

Նա հայացքը շրջեց Ալբերի կողմը։ Փետուրով կարմիր գլխարկը, հովանոցով ռիթմիկորեն խփելով սեղանին, հանգամանորեն բացատրում էր, թե նա ինչու է խոզ։ Ալբերը համբերությամբ և անտարբեր լսում էր նրան։

Ժոան Մադուն հազիվ նկատելի ժպտաց։

— Ես այդպես չեմ կարողանում.

— Ահա և ուտեստների երկրորդ սայլակը, հիմա ինչպե՞ս եք ուզում,— շարունակե՞նք, թե ուզում եք առայժմ ծխել՝ հետո։

— Ավելի լավ է ծխեմ։

— Ուրախությամբ, համեցեք։ Սա ուրիշ սիգարետ է, թութունը սև չէ։

Ռավիկը վառեց նրա սիգարետը։ Ժոանը ետ ընկավ աթոռի թիկնատեղին և ծուխը ագահորեն ներս ծծեց։ Հետո ուղիղ նայեց Ռավիկի աչքերին։

— Լավ է այսպես նստել,— ասաց ժոանը, և Ռավիկին թվաց, թե հիմա ուր որ է նրա աչքերից արցունքները կթափվեն։

Սուրճը նրանք խմեցին «Կոլիզեյում»։ Մեծ դահլիճը, որը լուսամուտներով նայում էր դեպի Ելիսեյան դաշտերը, լեփ-լեցուն էր հաճախորդներով, բայց իրենք սեղան գտան ներքևի բարում, որտեղ պատերի վերևի մասը երեսպատված էր ապակյա սալիկներով, իսկ դրանց հետևում թութակներ էին նստած, և ճախրում էին տրոպիկական խայտաբղետ թռչուններ։

— Դուք արդեն մտածում էիք, թե ի՞նչ անեք,— հարցրեց Ռավիկը։

— Ոչ, դեռ չէի մտածում։

— Դուք որոշակի նպատակո՞վ եք եկել այստեղ։

Կինը փոքր-ինչ հապաղեց։

— Ոչ, որոշակի մտադրություն չունեի։

— Ես սա հարցնում եմ ոչ թե հետաքրքրությունից մղված։

— Ես գիտեմ։ Ձեր կարծիքով, ես պետք է որևէ բանով զբաղվեմ։ Ինքս էլ եմ այդ ուզում։ Եվ ամեն օր նույն բանն եմ կրկնում։ Բայց արի ու տես, որ...

— Հյուրանոցի տերն ինձ ասաց, որ դուք դերասանուհի եք։ Ընդ որում ոչ թե ես հարցրի, այլ ինքն ասաց, երբ ես ուզում էի ձեր անունն իմանալ։

— Չգիտեի՞ք։

Ռավիկը հայացքը բարձրացրեց նրա կողմը։ Կինը հանգիստ նրան նայեց։

— Ոչ,— ասաց Ռավիկը։— Ես գրած թուղթը թողել էի հյուրանոցում և ոչ մի կերպ չէի կարողանում վերհիշել։

— Իսկ հիմա հիշո՞ւմ եք։

— Այո։ Ժոան Մադու։

— Ես առանձնապես մեծ դերասան չեմ,— ասաց կինը։— Խաղացել եմ միայն փոքր դերերում։ Իսկ վերջին ժամանակներս բոլորովին չեմ խաղացել։ Ես ֆրանսերենր այնքան էլ լավ չգիտեմ՝ դերեր կատարելու համար։

— Իսկ ո՞րն է ձեր լեզուն։

— Իտալերենը։ Ես Իտալիայում եմ մեծացել։ Մի քիչ էլ անգլերեն ու ռումիներեն գիտեմ։ Հայրս ռումին էր։ Նա մահացել է։ Իսկ մայրս՝ անգլիացի։ Դեռ կենդանի է, Իտալիայում է գտնվում, բայց որտեղ — չգիտեմ։

Ռավիկը Ժոանին լսում էր անուշադիր։ Նա ձանձրանում էր և այլևս չգիտեր ինչի մասին խոսի։

— Իսկ, դրանից բացի, որևէ ուրիշ գործով չե՞ք զբաղվել,— Հարցրեց նա՝ որևէ բան ասած լինելու համար։— Բացի այդ փոքրիկ դերերից, որ խաղացել եք։

— Զբաղվել եմ, բայց դարձյալ դրա նման մանր-մունր բաներով։ Մի քիչ երգել եմ, մի քիչ՝ պարել։

Ռավիկը կասկածանքով նայեց նրան։ Կինը այդ տպավորությունը չէր թողնում։ Նրանում ինչ-որ գունաթափ, մաշված, մի տեսակ չհրապուրող բան կար։ Դերասանուհու նա բոլորովին նման չէր, թեև այդ բառը կարող է ունենալ շատ լայն հասկացություն։

— Այդպիսի բաներով դուք կարող եք զբաղվել նաև այստեղ,— ասաց Ռավիկը։— Երգելու և պարելու համար պարտադիր չէ, որ մարդ փայլուն ֆրանսերեն իմանա։

— Այո, դա այդպես է, բայց նախ և առաջ մարդ պետք է տեղ գտնի։ Իսկ դա շատ դժվար է, երբ ոչ ոքի չես ճանաչում։

Մորոզովը, հանկարծ հիշեց Ռավիկը։ «Շեհերազադեն»։ Իհարկե։ Մորոզովը պետք է որ այսպիսի բաների մասին գաղափար ունենա։ Այդ միտքը Ռավիկին կենդանություն տվեց։ Չէ՞ որ այսօրվա այս ձանձրալի իրիկվա պատճառը հենց ինքը Մորոզովն է։ Ուրեմն, թող ինքն էլ ազատի ինձ այս կնոջից, թող ցույց տա, թե ինքն ինչի է ընդունակ։

— Դուք ռուսերեն դիտե՞ք,— հարցրեց Ռավիկը։

— Մի քիչ։ Մի քանի երգ միայն։ Գնչուական երգեր։ Դրանք նման են ռումինական երգերին։ Իսկ ինչո՞ւ։

— Ես մի ծանոթ ունեմ, որը այդպիսի բաներից գլուխ է հանում։ Գուցե նա կարողանա ձեզ օգնել։ Ուզում եմ նրա հասցեն տալ ձեզ։

— Ես վախենում եմ, դրանից ոչինչ դուրս չգա։ Անտրեպրենյորներ հիմա ինչքան ասեք կան, բայց օգուտը քիչ է։ Այնպես որ հանձնարարականները չեն օգնի։

Ռավիկը նկատեց, որ Ժոանն զգաց իրենից պատշաճ պատրվակով գլուխ ազատելու իր ցանկությունը, և քանի որ դա ճիշտ էր, սկսեց բողոքել։

— Այն մարդը, որին ես նկատի ունեմ, անտրեպրենյոր չէ։ «Շեհերազադե»-ում դռնապան է։ Դա Մոնմարտրում գտնվող ռուսական գիշերային ակումբ է։

— Դռնապա՞ն,— Ժոան Մադուն գլուխը բարձրացրեց։— Դա ուրիշ բան։ Դռնապաններն ավելին գիտեն, քան անտրեպրենյորներները։ Այդտեղից կարող է մի բան դուրս գալ։ Դուք լա՞վ եք ճանաչում նրան։

— Այո։

Ռավիկը զարմացավ։ Հանկարծ Ժոանը խոսեց գործարար տոնով։ Արագ է ստացվում, մտածեց նա։

— Նա իմ բարեկամներից է։ Անունը Բորիս է, ազգանունը Մորոզով,— ասաց նա։— Արդեն տասը տարի է, ինչ «Շեհերազադե»-ում է։ Նրանց մոտ ներկայացումները միշտ բավական շատ են և երկար են տևում։ Եվ համարները շուտ-շուտ են փոխվում։ Մորոզովն այնտեղի տնօրենի հետ շատ մոտիկ է։ Եթե «Շեհերազադե»-ում ազատ տեղ չլինի, գուցե նա մի ուրիշ բան առաջարկի։ Ուզո՞ւմ եք փորձել։

— Այո։ Ե՞րբ։

— Լավ կլինի երեկոյան ժամը իննին։ Այդ ժամերին նա ազատ է լինում և կարող է ձեզնով զբաղվել։ Ես նրան կնախազգուշացնեմ։

Ռավիկն արդեն պատկերացրեց, թե ինչ դեմք կընդունի Մորոզովը։ Նա հանկարծ իրեն մի տեսակ թեթևացած զգաց։ Պատասխանատվության այն թույլ զգացումը, որը նա, այնուամենայնիվ, դեռ զգում էր, միանգամից անհետացավ, նա արել էր այն ամենը ինչ կարողացել էր, հիմա էլ թող ինքը՝ ժոանը գործի։

— Դուք հոգնե՞լ եք,— հարցրեց Ռավիկը, Ժոան Մադուն նայեց ուղիղ նրա աչքերին։

— Ոչ, չեմ հոգնել,— պատասխանեց նա։— Բայց ես գիտեմ, որ ինձ հետ այստեղ նստելը այնքան էլ մեծ հաճույք չէ։ Դուք կարեկից եղաք ինձ, և ես շնորհակալ եմ դրա համար։ Դուք ինձ դուրս բերիք հյուրանոցային իմ սենյակից, ցրեցիք ձեր զրույցներով։ Դա մեծ բան էր ինձ համար, որովհետև արդեն քանի օր է, ինչ ես ոչ ոքի հետ խոսք չէի փոխանակել։ Ես հիմա կգնամ։ Դուք ինձ համար արեցիք ավելին, քան պետք էր։ Եվ շարունակում եք անել։ Ես չգիտեմ, ինչ կարող էր պատահել ինձ, եթե դուք չլինեիք։

Տեր իմ աստված, մտածեց Ռավիկը, արդեն սկսվում է։ Մի տեսակ նեղսրտած, նա հայացքը գցեց դեպի իր դիմացի ապակե պատը։ Այնտեղ մի աղավնի ուզում էր բռնաբարել կակադուին։ Կակադուն այնքան էր ձանձրացել, որ այլևս ոչ մի փորձ չէր անում աղավնուն ցած գցելու, և շարունակում էր ուտել, առանց ուշադրություն դարձնելու աղավնու վրա։

— Դա կարեկցանք չէր,— ասաց Ռավիկը։

— Բա ի՞նչ էր։

Աղավնին գործը վերջացրեց, ցած թռավ կակադուի լայն մեջքից և սկսեց իր փետուրները մաքրել։ Կակադուն անտարբերությամբ բարձրացրեց պոչը և ծրտեց։

— Եկեք հիմա էլ մի լավ, հին «արմանյակ» խմենք,— ասաց Ռավիկը։— Դա ամենալավ պատասխանն է։ Հավատացեք, որ ես այնքան էլ մարդասեր չեմ։ Շատ երեկոներ ես որևէ տեղ մենակության մեջ եմ անցկացնում։ Ձեր կարծիքով դա հետաքրքի՞ր է։

— Ոչ, բայց ես վատ պարտնյոր եմ։ Դա ավելի վատ է։

— Ես մոռացել եմ պարտնյոր փնտրելը։ Ահա և ձեր «արմանյակը»։ Սալյո՜ւտ։

— Սալյո՜ւտ ։

Ռավիկը բաժակը ցած դրեց։

— Դե լավ, իսկ հիմա ծլկենք այս գազանանոցից։ Դուք, ըստ երևույթին, չեք ուզում հյուրանոց գնալ, ճի՞շտ է։

Ժոան Մադուն գլուխն օրորեց։

— Որ այդպես է, գնանք առաջ։ Դեպի «Շեհերազադե»-ն։ Այնտեղ կխմենք։ Դա, ինչպես երևում է, մեր երկուսին էլ պետք է։ Իսկ դուք էլ միևնույն ժամանակ կտեսնեք, թե ինչ են անում այնտեղ։

Մոտավորապես գիշերվա ժամը երեքն էր։ նրանք կանգնած էին «Միլան» հյուրանոցի առաջ։

— Խմեցի՞ք, ինչքան որ պետք էր,— հարցրեց Ռավիկը։

Ժոանը փոքր-ինչ հապաղեց։

— «Շեհերազադե»-ում ինձ թվաց, թե ինչքան պետք էր խմեցի։ Իսկ հիմա, երբ ես նայում եմ այս դռանը, զգում եմ, որ բավական չի։

— Ոչինչ, գործը կարելի է շտկել։ Գուցե այստեղ հյուրանոցում հնարավոր լինի որևէ բան գտնել։ Իսկ հակառակ դեպքում կգնանք գինետներից մեկը և կգտնենք մի շիշ։

Ժոանը նայեց Ռավիկին։ Հետո՝ դռանը։

— Լավ,— ասաց նա վճռական, բայց տեղից չշարժվեց։— Բարձրանա՞լ վերև... դատարկ սենյակը...

— Ես ձեզ կուղեկցեմ վերև, և հետներս էլ մի-մի շիշ կվերցնենք։

Դռնապանն արթնացավ։

— Դուք խմելու որևէ բան ունե՞ք,— հարցրեց Ռավիկը։

— Շամպայնով կոկտեյլ,— ասաց դռնապանը, քնաթաթախ հորանջելով։

— Դրանից շնորհակալ ենք։ Մի կարգին բան տվեք։ Կոնյակ, մի շիշ։

— Որի՞ց — «կուրվուազյե՞», «մարտե՞լ», «էննեսսի՞», թե՞ «բիսկյուի դյուբուշե»։

— «Կուրվուազյե»։

— Շատ լավ, մեսյո։ Ես կբացեմ ու կբերեմ ձեր համարը։

Նրանք աստիճաններով բարձրացան վերև։

— Դուք բանալի ունե՞ք,— հարցրեց Ռավիկը Ժոանին։

— Սենյակի դուռը փակ չէ։

— Կարող են ձեր փողերն ու փաստաթղթերը գողանալ, եթե դուռը փակած չպահեք։

— Գողացողը կարող է փակած ժամանակ էլ գողանալ։

— Ասենք, դա էլ է ճիշտ... այդպիսի կողպեքների դեպքում։ Այնուամենայնիվ, փակած ժամանակ այնքան էլ հեշտ չէ։

— Գուցե։ Բայց ես չէի ուզենա մենակ վերադառնալ, վերցնել բանալին ու բացել դատարկ սենյակի դուռը... այլապես թվում է, թե մարդ դագաղ է բացում։ Բավական է և այն, որ մարդ ներս է մտնում այդ սենյակը... որտեղ բացի մի երկու ճամպրուկից, քեզ ոչինչ չի սպասում։

— Ոչ մի տեղ մարդու ոչինչ չի սպասում,— ասաց Ռավիկը։— Մարդը պետք է ինքը ամեն ինչ իր հետ բերի։

— Հնարավոր է։ Բայց դա գոնե ինքնահանգստացման պատրանք է։ Իսկ այս դեպքում դա էլ չկա...

Ժոան Մդուն վերարկուն ու բերետը գցեց մահճակալի վրա և նայեց Ռավիկին։ Նրա պայծառ ու մեծ-մեծ աչքերը թվում էր, թե զայրագին հուսահատության մեջ սառել են գունատ դեմքին։ Նա մի ակնթարթ մնաց տեղում անշարժ կանգնած։ Հետո, ձեռքերը ժակետի գրպանը դնելով, սկսեց փոքրիկ սենյակում մեծ-մեծ քայլերով այս ու այն կողմ գնալ, շրջվելիս պտտելով իր ճկուն մարմինը։ Ռավիկը ուշադիր նայում էր նրան։ Նրա մեջ հանկարծ փոթորկուն մի ուժ և անզուսպ մի նրբագեղություն հայտնվեց, և թվաց, թե սենյակն արդեն չափազանց նեղ է նրա համար։

Դուռը ծեծեցին։ Բարապանը կոնյակը բերեց։

— Պարոնայք չե՞ն ուզում արդյոք որևէ բան ուտել։ Եփած հավի սառը միս, սանդվիչներ։

— Դա ժամանակի կորուստ է, եղբայրս,— Ռավիկը վճարեց նրան ու ճամփու դրեց։ Հետո երկու բաժակ լցրեց։— Ահա։ Ճիշտ է, սա հասարակ ձևով է և բարբարոսաբար, բայց դժվարին իրադրություններում այս հասարակ ձևերը ամենալավն են։ Նրբաճաշակությունը լավ է հանգիստ ժամանակների համար։ Խմենք։

— Իսկ հետո՞։

— Հետո էլ երկրորդը կխմեք։

— Ես դա փորձել եմ։ Չի օգնում։ Վատ է, երբ մարդ հարբում է մենակության մեջ։

— Մարդ պետք է խմի, ինչպես պետքն է։ Այն ժամանակ կօգնի։

Ռավիկը նստեց մի նեղ, երերուն շեզլոնգի վրա, որը դրված էր պատի մոտ՝ մահճակալի դիմաց։ Մինչ այդ նա շեզլոնզը չէր նկատել։

— Մի՞թե այս շեզլոնգը այստեղ էր դրված, երբ եկաք,— հարցրեց Ռավիկը։

Ժոանը գլուխն օրորեց։

— Իմ խնդրանքով են բերել։ Ես չէի ուզում մահճակալի վրա քնել։ Դա ինձ համար անմտություն էր թվում, անկողին, հանվել և նման բաներ։ Ինչի՞ համար։ Առավոտն ու ցերեկը դեռ կարելի էր մի կերպ դիմանալ։ Իսկ գիշերը...

— Դուք պետք է մի բանով զբաղվեք։— Ռավիկը մի ծխախոտ վառեց։— Ափսոս, որ Մորոզովին մենք չհանդիպեցինք։ Ես չգիտեի, որ այսօր նրա ազատ օրն է։ Վաղը երեկոյան գնացեք նրա մոտ։ Ժամը իննի մոտերքը։ Նա որևէ բան ձեզ համար անպայման կգտնի։ Թեկուզև խոհանոցային աշխատանք։ Այն ժամանակ գիշերները զբաղված կլինեք։ Չէ որ հենց դա էլ դուք ուզում եք։

— Այո։

Ժոանը դադարեց այս ու այն կողմ քայլելուց։ Նա խմեց կոնյակի բաժակը և նստեց մահճակալին։

— Ես ամեն գիշեր դուրս էի գալիս ու շրշում փողոցներում։ Քանի դեռ մարդ շրջում է, մի քիչ թեթևացած է զգում իրեն, իսկ երբ նստում ես, և առաստաղն ընկնում է գլխիդ...

— Այդ զբոսանքների ժամանակ ձեզ ոչինչ չի՞ պատահել։ Ոչ մի անգամ չե՞ն թալանել։

— Ոչ։ Ըստ երևույթին, ես այնպիսի տեսք չունեմ, որ մարդիկ մտածեն, թե ինձանից շատ բան կարող են տանել։— Նա Ռավիկին պարզեց իր դատարկ բաժակը։— Իսկ ինչ ուրիշ բաներին է վերաբերում, ապա ես հաճախ այնպես եմ ուզել, որ մեկնումեկը խոսակցության բռնվի ինձ հետ։ Միայն թե մարդ չզգա, որ իրեն ոչնչի տեղ են դնում, քայլող ոչնչի։ Գոնե մեկնումեկի աչքերին նայես, աչքերին, և ոչ թե քարերին։ Միայն թե մարդ թշվառականի նման այս ու այն կողմ չնետվի, ինչպես ուրիշ մոլորակից ընկած մի արարած։

Նա մազերը ետ գցեց ու Ռավիկի ձեռքից վերցրեց կոնյակի լիքը բաժակը։

— Ես չգիտեմ, թե ինչո՞ւ եմ այս մասին խոսում։ Ես ամենևին այդ չեմ ուզում։ Գուցե դա նրանից է, որ վերջին ժամանակներս ես համր եմ եղել։ Գուցե դա նրանից է, որ ես այս երեկո առաջին անգամ...— նրա լեզուն մի տեսակ կապ ընկավ։— Մի՛ լսեք ինձ...

— Ես խմում եմ,— ասաց Ռավիկը,— ասացեք, ինչ ուզում եք։ Հիմա գիշեր է։ Ոչ ոք ձեզ չի լսում։ Ես լսում եմ ինքս ինձ։ Առավոտյան ամեն ինչ կմոռացվի։

Նա ետ ընկավ շեզլոնգի թիկնատեղին։ Շենքում ինչ-որ տեղ խողովակների մեշ քչքչում էր ջուրը։ Ջեռուցման մարտկոցներում երբեմն տկտկոցներ էին լսվում։ Իսկ անձրևը իր փափուկ մատներով դեռ շարունակում էր թակել լուսամուտը։

— Երբ մարդ վերաղառնում է ու հանգցնում լույսը... և խավարը խլացնում է նրան ինչպես քլորոֆորմի դիմակ... հետո նա նորից է վառում լույսը ու նայում, նայում միևնույն կետին...

Ես արդեն պետք է որ հարբած լինեմ, մտածեց Ռավիկը։ Այսօր, չգիտես ինչու, սովորականից ավելի շուտ։ Ինչո՞վ բացատրել։ Սա կիսամո՞ւթ է։ Թե՞ և՛ այս և՛ այն։ Սակայն սա այլևս մինչայժմյան աննշան, խունացած կինը չէ։ Սա հիմա բոլորովին այլ է։ Հանկարձ աչքեր հայտնվեցին նրա վրա։ Եվ դեմք։ Ինչ-որ բան ինձ է նայում։ Դա պետք է որ ստվեր լինի... Դա իմ ճակատի հետևում այրվող մեղմ մի կրակ է, որը լուսավորում է նրան։ Հարբածության առաջին ցոլքն է դա։

Ռավիկը չէր լսում, թե ինչ է ասում Ժոան Մադուն։ Նա գիտեր այդ ամենը և ավելին իմանալ չէր ուզում։ Միայնակ չլինել — ահա կյանքի հավիտենական ռեֆրենը։ Միայնակությունը ոչ ավելի վատ է և ոչ էլ ավելի լավ, քան շատ ու շատ բաներ։ Նրա մասին անսահման շատ է խոսվում։ Մարդը միայնակ է միշտ և երբեք։ Հանկարծ ինչ-որ տեղ կիսախավարում ջութակի մի ձայն լսվեց։ Մերձքաղաքային ռեստորանը Բուդապեշտի կանաչ բլուրներում։ Շագանակների ծանրավուն հոտ։ Քամի։ Եվ երիտասարդ բվերի նման ուսերին թառած երազանքները՝ իրենց աչքերով, որոնք լույսին են տալիս աղջամուղջի մեջ։ Գիշեր, որ ոչ մի կերպ չի կարողանում դառնալ գիշեր։ Ժամ, որի ընթացքում բոլոր կանայք գեղեցիկ են։ Թիթեռի բացված վիթխարի դարչնագույն թևերի նման երեկո։

Ռավիկը հայացքը բարձրացրեց։

— Շնորհակալ եմ,— ասաց Ժոան Մադուն։

— Ինչի՞ համար։

— Այն բանի, որ դուք ինձ թույլ տվիք խոսել, առանց ինձ լսելու։ Դա շատ լավ էր։ Ես զգում էի դրա կարիքը։

Ռավիկը գլխով արեց։ Նա նկատեց, որ Ժոանի բաժակը նորից է դատարկվել։

— Շատ լավ,— ասաց նա,— ես այս շիշը կթողնեմ այստեղ ձեզ համար։

Նա տեղից կանգնեց։ Սենյակ։ Կին։ Ուրիշ ոչինչ։ Գունատված մի դեմք, որտեղ այլևս ոչինչ չէր լուսավորվում։

— Ուզում եք գնա՞լ,— հարցրեց Ժոան Մադուն։ Նա այնպես նայեց իր շուրջը, կարծես սենյակում ինչ-որ մեկը թաքնված լիներ։

— Ահա Մորոզովի հասցեն։ Եվ նրա անունը, որպեսզի չմոռանաք։ Վաղը երեկոյան ժամը իննին։— Ռավիկը այդ բոլորը գրեց դեղատոմսի բլանկում, պոկեց բլոկնոտից գրած թուղթը և դրեց ճամպրուկի վրա։

Ժոանը տեղից կանգնեց, վերցրեց վերարկուն ու գլխարկը։ Ռավիկը նայեց նրան։

— Դուք կարող եք ինձ չուղեկցել ներքև։

— Ես ձեզ չեմ ուղեկցում։ Պարզապես չեմ ուզում մնալ այստեղ։ Ոչ թե հիմա։ Ես ուզում եմ գնալ որևէ տեղ թափառելու։

— Բայց չէ՞ որ, միևնույն է, նորից պետք է այստեղ գաք։ Ուրեմն, էլ ինչո՞ւ գնաք։ Ինչո՞ւ չեք ուզում այստեղ մնալ։ Դժվարություններն արդեն անցել-գնացել են։

— Շուտով լույսը կբացվի։ Մինչև իմ վերադառնալն արդեն առավոտ կլինի։ Այն ժամանակ արդեն հեշտ է։

Ռավիկը մոտեցավ լուսամատին։ Անձրևը անընդմեջ շարունակում էր թափվել։ Լապտերների դեղին լույսի տակ քամիս ծածանում էր նրա գորշ ու թաց թելիկները։

— Գիտե՞ք ինչ,— ասաց Ռավիկը,— եկեք մեկական բաժակ էլ խմենք, և դուք պառկեք քնելու։ Սա զբոսանքի դուրս գալու եղանակ չէ։

Նա ձեռքը գցեց շշին, Ժոանը հանկարծ ընդհուպ մոտեցավ նրան։

— Մի՛ թող ինձ այստեղ,— արագ ու թախանձալից ասաց նա և Ռավիկը զգաց նրա շնչառությունը։— Մի թող ինձ մենակ այստեղ, գոնե այսօր մի՛ թող։ Ես չգիտեմ, ինչ է կատարվում հետ, բայց, խնդրում եմ, այսօր ինձ մենակ մի՛ թող։ Վաղը ես ինձ բուռս կհավաքեմ, այսօր դա չեմ կարող։ Ես ամբողջովին հալից ընկել եմ, հյուծվել եմ, իմ մեջ այլևս ուժ չկա... Դուք ինձ այսօր այստեղից չպետք է դուրս տանեիք, գոնե այսօր... Ես այլևս չեմ կարող այստեղ մենակ մնալ...

Ռավիկը զգուշորեն շիշը սեղանին դրեց և թևերն ազատեց Ժոանի ձեռքերից։

— Մանկիկ,— ասաց նա,— միևնույն է, մի օր մենք պետք է ընտելանանք այս ամենին։— Նա հայացքը գցեց դեպի շեզլոնգը։— Ես կարող եմ նաև այստեղ քնել։ Միտք չունի այլևս վեր կենալ, գնալ մի ուրիշ տեղ։ Ընդամենը մի երկու ժամ է մնացել քնելու համար։ Ես առավոտյան ժամը իննին վիրահատության պետք է գնամ։ Այստեղ կարող եմ քնել նույնքան լավ, որքան և իմ անկողնում։ Առաջին անգամը չէ, որ ինձ վիճակվում է գիշերը հերթապահել։ Սա ձեզ համար բավակա՞ն է։

Ժոանը գլխով արեց։ Նա մինչև հիմա առաջվա դիրքով կանգնած էր Ռավիկի կողքին։

— Ես յոթն անց կես պետք է այստեղից դուրս գամ։ Զզվելիորեն շուտ է։ Դուք էլ իմ պատճառով արթնանալու եք։

— Դա կարևոր չէ։ Ես վեր կկենամ և ձեզ համար նախաճաշ կպատրաստեմ, ուրիշ ոչինչ...

— Դուք ոչ մի բան էլ ինձ համար չեք անի,— ասաց Ռավիկը։— Ես իմ նախաճաշը կանեմ մոտակա սրճարանում՝ ինչպես գիտակից և համեստ բանվոր։ Կվերցնեմ ռոմով մի սուրճ և մի բուլկի։ Իսկ մնացածը կանեմ կլինիկայում։ Վատ չի լինի, եթե խնդրեմ, որ Էժենին ջուր պատրաստի՝ լոգանք ընդունելու համար։ Դե լավ, ուրեմն, մնում ենք այստեղ։ Մենք, նոյեմբերին մոլորված երկու հոգիներս։ Դուք քնեք մահճակալին։ Եթե ուզում եք, ես կարող եմ ծերունի դռնապանի մոտ մնալ, մինչև հանվեք, վերջացնեք։

— Դրա կարիքը չկա,— ասաց ժոան Մադուն։

— Ես չեմ փախչի։ Մանավանդ որ մեզ մի երկու բան էլ է պետք — բարձ, վերմակ և նման բաներ։

— Դրա համար ես կարող եմ զանգել։

— Զանգել ես նույնպես կարող եմ,— Ռավիկը ձեռքը մեկնեց դեպի զանգի կոճակը,— Ավելի լավ է, երբ դա տղամարդն է անում։

Դռնապանն իսկույն հայտնվեց։ Նա ձեռքին բռնել էր ևս մի շիշ կոնյակ։

— Դուք գերագնահատում եք մեզ,— ասաց Ռավիկը,— խորապես շնորհակալ ենք։ Մենք հետպատերազմյան սերնդին պատկանող մարդիկ ենք։ Մի վերմակ, մի բարձ և մի երկու սավան բերեք մեզ։ Ես քնելու եմ այստեղ։ Դրսում սոսկալի ցուրտ է և անձրև։ Ընդամենը երկու օր է, ինչ ես թոքերի ծանր կրուպոզ բորբոքումից հետո վեր եմ կացել անկողնուց։ Կարո՞ղ եք, ինչ ասացի, անել։

— Ինչ խոսք, մեսյո։ Ես ինքս էի ուզում այդպիսի մի բան առաջարկել ձեզ։

— Լավ է, որ այդպես է։— Ռավիկը մի սիգարետ վառեց։— Ես դուրս եմ գալիս միջանցք։ Ուզում եմ նայել դռների առաջ դրված կոշիկներին։ Դա իմ սիրած սպորտի ձևերից մեկն է։ Չեմ փախչի,— ասաց նա, իր վրա բռնելով Ժոան Մադուի հայացքը։— Ես Հովսեփ Գեղեցիկը չեմ։ Վերարկուս չեմ թողնի ճակատագրի քմահաճույքին։

Դռնապանը վերադարձավ, հետը բերելով պահանջած անկողնային պարագաները։ Միջանցքում Ռավիկին տեսնելով, կանգ առավ։ Նրա դեմքը շողշողաց։

— Այսպիսի բան մարդ հազվադեպ կարող է գտնել,— ասաց նա։

— Այսպիսի բան ես նույնպես հազվադեպ եմ անում։ Միայն իմ ծննդյան օրերին և մեկ էլ Քրիստոսի ծննդյան տոներին։ Տվեք ինձ, տեսնեմ։ Ես ինքս կտանեմ։ Իսկ սա ի՞նչ է։

— Տաքացուցիչ է։ Չէ՞ որ դուք նոր եք թոքերի բորբոքում տարել։

— Հիանալի է։ Բայց ես իմ թոքերը կոնյակով եմ տաքացնում։— Ռավիկը գրպանից մի երկու թղթադրամ հանեց։

— Մեսյո, դուք, իհարկե, պիժամա այստեղ չեք ունենա։ Ես կարող եմ ձեզ համար բերել։

— Շնորհակալ եմ, եղբայրս։— Ռավիկը նայեց ծերուկին։— Ձեր բերածը, երևի, ինձ վրա փոքր լինի։

— Ընդհակառակը։ Ուղիղ ձեր վրայով է։ Բոլորովին նոր է։ Դեռ ոչ ոք թևը չի քաշել։ Որ խոստովանեմ, մի ամերիկացի է ինձ նվեր տվել։ Իսկ նրան էլ մի կնիկ էր նվիրել։ Ես էդ տեսակ բաներ չեմ հագնում։ Իմ հագածը գիշերային շապիկ է։ Բայց պիժաման նոր է, դեռ ձեռք չի կպել, մեսյո։

— Դե լավ, որ ասում եք, բերեք, տեսնենք։

Ռավիկը սպասում էր միջանցքում։ Դռների առաջ երեք զույգ կոշիկներ էին դրված։ Կար նաև մի զույգ կիսաճտքավոր կոշիկ՝ ոետինե լայնացող երեսով։ Դռան հետևից փոթորկալից խռռոցի ձայն էր լսվում։ Մյուս դռան առաջ դրված էին տղամարդու մի զույգ շագանակագույն տուֆլի և մի զույգ էլ կանացի ճարմանդավոր բարձրակրունկ լաքե ցածրաճիտք կոշիկ։ Ու թեև դրված էին իրար կողքի, բայց մի տեսակ լքյալ ու մենավոր տեսք ունեին։

Դռնապանը պիժաման բերեց։ Դա սքանչելի մի բան էր, կարված ոսկեգույն աստղերով արհեստական կապույտ մետաքսից։ Ռավիկը բավական ժամանակ լուռ զննում էր։ Նա լավ էր հասկանում ամերիկացուն։

— Հը, ո՞նց է։ Սքանչելի բան է, ճի՞շտ է,— հպարտորեն հարցրեց դռնապանը։

Պիժաման իսկապես որ նոր էր, և պահպանում էր «Մագազեն դյու Լուվր»-ի ծրարումը, որտեղ գնվել էր։

— Ափսոս — ասաց Ռավիկը։— Ես հաճույքով կուզեի տեսնել այն տիկնոջը, ով այս ընտրել է։

— Պիժաման դուք կարող եք օգտագործեք միայն էս գիշեր։ Անպայման չի, որ գնեք, մեսյո։

— Ի՞նչ արժի մի գիշերը։

— Ինչքան որ տաք։

— Դուք ֆրանսիացի չե՞ք։

— Իհարկե, ֆրանսիացի եմ։ Սեն-Նազերցի։

— Ուրեմն, ամերիկացիների հետ շփվելը ձեզ փչացրել է։ Բացի դրանից, այսպիսի պիժամայի համար ինչքան էլ վճարես, քիչ է։

— Ես շատ ուրախ եմ, որ ձեզ այդքան դուր է գալիս։ Բարի գիշեր, մեսյո։ Ես վաղը տիկնոջ մոտից կվերցնեմ։

— Վաղն առավոտյան ես ինքս կվերադարձնեմ ձեզ։ Ժամը յոթն անց կեսին ինձ արթնացրեք։ Միայն թե դուռը կամաց ձեծեք։ Ես կլսեմ... Բարի գիշեր։

— Ապա մի տեսեք,— ասաց Ռավիկը Ժոան Մադուին, ցույց տալով պիժաման։— Ձմեռ պապի համար կոստյում։ Մեր դռնապանը կախարդ է։ Ես հիմա հագնելու եմ սրանք։ Մարդ պետք է ոչ միայն խիզախություն, այլև անբռնազբոսիկ ծիծաղելի լինելու հատկություն ունենա։

Ռավիկը շեզլոնգի վրա քնելու տեղ պատրաստեց իրեն։ Նրա համար միևնույն էր, թե որտեղ է ինքը քնելու — իր հյուրանոցում, թե՞ այստեղ։ Հետո միջանցքում գտավ մի տանելի լոգասենյակ, իսկ դռնապանից վերցրեց ատամի մի նոր խոզանակ։ Մնացածը կարևոր չէր։ Իսկ Ժոան Մադուն նրա համար մոտավորապես պացիենտ էր։

Նա մի ջրի բաժակ լիքը կոնյակ լցրեց և մի փոքրիկ գավաթի հետ, որը դռնապանն էր բերել, դրեց մահճակալի կողքը։

— Ես կարծում եմ, որ սա բավական է ձեզ,— ասաց Ռավիկը։— Այսպես ավելի հարմար է։ Այլևս ես հարկադրված չեմ լինի ամեն անգամ տեղիցս վեր կենալու, որպեսզի ձեր բաժակը լցնեմ։ Շիշը և մյուս բաժակը ես կդնեմ իմ կողքը։

— Փոքրիկ գավաթն ինձ պետք չէ։ Ես կարող եմ ուղղակի մեծ բաժակով էլ խմել։

— Ավելի լավ։

Ռավիկը պառկեց շեզլոնգի մեջ։ Նրան դուր եկավ, որ ժոանը դադարեց անհանգստանալ՝ ինքը հարմար է պառկած թե ոչ։ Ժոանը հասել էր իր ցանկացածին և այժմ արդեն, փառք աստծո, տանտիրուհու ավելորդ հոգատարություններ չէր դրսևորում։

Նա մի լիքը բաժակ լցրեց իրեն և շիշը դրեց հատակին։

— Սալյո՜ւտ։

— Սալյո՜ւտ և շնորհակալություն։

— Ամեն ինչ կարգին է։ Ես առանց այն էլ անձրևի տակ գնալու մեծ ցանկություն չունեի։

— Մի՞թե անձրևը դեռ չի կտրվել։

— Ոչ։

Լռության միջով դրսից սենյակ էր հասնում անձրևի մեղմ տկտկոցների ձայնը։ Թվում էր, թե ներս է ուզում թափանցել ինչ-որ գորշ, անսփոփ, անձև մի բան, մի բան, որ ավելի թախծալի է, քան ինքը թախիծը... ինչ-որ մի հեռավոր, անանուն հիշողություն, անվերջանալի մի ալիք, որը, խուժելով ներս, ուզում է ետ խլել և թաղել այն, ինչ մի ժամանակ կղզի էր նետել ու մոռացել այնտեղ մարդու, լույսի և մտքի մի փոքր մասնիկ։

— Լավ գիշեր է՝ խմելու համար։

— Այո... Եվ վատ՝ մենակության։

Ռավիկը փոքր-ինչ լռեց։

— Դրան մենք արդեն սովորել ենք,— ասաց Ռավիկը։— Այն, ինչ մի ժամանակ մեզ միավորում էր, այժմ արդեն ավերված է։ Մենք ցրիվ ենք եկել, ինչպես թելը կտրված ապակյա հուլունքները։ Ոչինչ հաստատուն այլևս չկա։— Ռավիկը նորից լցրեց բաժակը։

— Փոքր ժամանակ ես մի անգամ գիշերը քնել եմ մարգադետնում։ Ամառ էր, և երկինքը անասելի պարզ։ Մինչև քունս տանելը ես նայում էի Օրիոնին, որը հորիզոնում կախվել էր անտառների վրա։ Հետո գիշերվա կեսին ես արթնացա, և տեսնեմ, Օրիոնը հիմա արդեն կախված է իմ գլխավերևում։ Դա երբեք իմ հիշողության միջից չի անցնում։ Դպրոցում ես սովորել էի, որ երկիրը պտտվող մի աստղ է։ Սակայն դա սովորել էի, ինչպես մարդ գրքերում գրված շատ բան է սովորում, առանց իրեն հաշիվ տալու և այդ մասին մտածելու։ Այդտեղ ես առաջին անգամ զգացի, որ դա իսկապես էլ այդպես է։ Զգացի, թե ինչպես է երկրագունդը անձայն սլանում վիթխարի տարածության մեջ։ Ես դա զգացի այնքան ուժեղ, որ ձեռքերով կառչեցի խոտերին, մտածելով, չլինի թե նրա պտույտի արագությունից ցած սահեմ։ Դա տեղի ունեցավ, թերևս, այն պատճառով, որ ես, արթնանալով խոր քնից և մի վայրկյան լքվելով հիշողությունից ու սովորույթից, իմ առջևում տեսա վիթխարի, մի կողմ հրված երկինքը։ Հանկարծ երկիրը ինձ թվաց այլևս ոչ այնքան ամուր ու ապահով... Եվ այն պահից ի վեր նա այդպիսին էլ շարունակում է մնալ։

Ռավիկը խմեց իր բաժակը։

— Դա որոշ բաներ դարձնում է ավելի ծանր, բայց որոշ բաներ էլ թեթևացնում է։— Նա հայացքը շրջեց Ժոան Մադուի կողմը։— Ես չգիտեմ, ինչպես եք դուք ձեզ զգում,— ասաց նա,— եթե հոգնած եք, պարզապես այլևս մի պատասխանեք։

— Դեռ քունս չի տարել։ Բայց շուտով կքնեմ։ Իմ մեջ ինչ-որ մի մաս դեռ արթուն է։ Արթուն է և սառը։

Ռավիկը շիշը դրեց հատակին իր կողքը։ Սենյակի ջերմության միջից դանդաղորեն նրա մեջ էր լցվում գորշագույն մի հոգնածություն։ Ստվերներ եկան, թևերի թափահարում։ Օտար սենյակ... իսկ դրսում, ինչպես թմբուկի հեռավոր զարկեր, լսվում էր անձրևի միապաղաղ տկտկոցների ձայնը։ Քաոսի եզրին գտնվող աղոտ լուսավորված մի հյուղ, փոքրիկ մի կրակ, որն անմտորեն առկայծում է ամայության մեջ, ինչ-որ մեկի դեմքը, որին մարդ նայում ու խոսում է անընդմեջ...

— Իսկ դուք երբևէ այդ զգացե՞լ եք,— հարցրեց նա։

Ժոանը մի պահ լռեց։

— Այո։ Բայց ոչ այդպես։ Ուրիշ ձևով։ Երբ ես օրեր շարունակ ոչ ոքի հետ չէի խոսում և ամբողջ գիշերները թափառում էի, երբ տեսնում էի շուրջս գտնվող մարդկանց, որոնք զբաղված էին ինչ-որ գործերով, ինչ-որ տեղ էին գնում, որոնք ինչ-որ տեղ տուն ունեին... Եվ միայն ես էի, որ չունեի... Այն ժամանակ ամեն ինչ կամաց-կամաց դառնում էր անիրական... թվում էր, թե ես սուզվել եմ, և ջրի տակ թափառում եմ ուրիշ մի քաղաքում։

Դրսում մեկը աստիճաններով վեր բարձրացավ։ Բանալին ճռնչաց, բացվեց մի դուռ ու նորից շրխկալով փակվեց։ Դրանից անմիջապես հետո լսվեց խողովակներով հոսող ջրի ձայնը։

— Ինչո՞ւ եք մնում Փարիզում, եթե այստեղ ոչ մի ձանոթ չունեք,— հարցրեց Ռավիկը, համարյա քնից փակված աչքերով։

— Չգիտեմ։ Բա ո՞ւր գնամ։

— Դուք մեկնումեկը չունե՞ք, որի մոտ կարող եք վերադառնալ։

— Ոչ։ Վերադարձի ոչ մի տեղ չկա։

Քամին լուսամատին շփեց հորդ անձրևի առատ շիթերը։

— Դուք ինչո՞ւ եք եկել Փարիզ,— հարցրեց Ռավիկը։

Ժոան Մադուն չպատասխանեց։ Ռավիկին թվաց, թե նա արդեն քնել է։

— Ռաչինսկին ինձ հետ Փարիզ եկավ, որովհետև մենք այստեղ պետք է բաժանվեինք,— պատասխանեց վերջապես Ժոանը։

Ռավիկը լսեց, առանց զարմանալու։ Այնպիսի ժամեր կան, երբ ոչինչ մարդու չի զարմացնում։ Դիմացի սենյակի մարդը, որ քիչ առաջ էր վերադարձել, սկսեց որձկալ։ Դռան հետևից լսվում էին նրա խուլ տնքոցները։

— Իսկ ինչո՞ւ եք այդպես հուսահատվել,— հարցրեց Ռավիկը։

— Որովհետև նա մահացել էր։ Մահացե՜լ։ Հանկարծ դադարե՜լ էր գոյություն ունենալուց։ Չկա՜ր։ Եվ անվերադա՜րձ։ Մեռե՜լ էր։ Այլևս ոչինչ հնարավոր չէր անել։ Դուք այդ չե՞ք հասկանում։— Ժոան Մադուն անկողնու մեջ փոքր-ինչ վեր բարձրացավ և նայեց Ռավիկին։

«Որովհետև նա հեռացավ քեզանից շուտ, մտածեց Ռավիկը, որովհետև նա քեզ մենակ էր թողել ավելի շուտ, քան դու նախապատրաստվել էիր դրան»։

— Ես... ես պետք է նրան ուրիշ կերպ վերաբերվեի... ես...

— Դա մոռացեք արդեն։ Զղջումը աշխարհում ամենաանօգուտ բանն է։ Մարդ ոչինչ չի կարող վերադարձնել, դա անհնար է։ Ոչինչ առհասարակ հնարավոր չէ շտկել։ Այլապես մենք բոլորս սրբեր կլինեինք։ Կյանքը նկատի չի ունեցել մեզ կատարյալ դարձնել։ Ով կատարյալ է, նա պատկանում է թանգարանին։

Ժոան Մադուն չպատասխանեց։ Ռավիկը տեսավ, թե նա ինչպես մի ումպ խմեց իր բաժակից ու ետ ընկավ բարձին։ Էլի ինչ-որ բան կար... բայց Ռավիկը սոսկալի հոգնած էր՝ այդ մասին մտածելու համար։ Ասենք, նրա համար հիմա ամեն ինչ մեկ էր։ Նա միայն քնել էր ուզում։ Վաղը վիրահատության պետք է գնար։ Մնացածը նրան այլևս չէր վերաբերում։ Նա դատարկ բաժակը դրեց հատակին՝ շշի կողքը։ Տարօրինակ է, թե մարդ երբեմն որտեղ կարող է վայրէջք կատարել, մտածեց նա։

---