Հարվածելով գլուխդ աղյուսե պատին

հեղինակ՝ Բենքսի թարգմանիչ՝ Ս․ Պետրոսյան աղբյուր՝ անհայտ

1

Դու կարող ես ասել, որ գրաֆիտին գեշ է, եսասեր ու այն մարդկանց ձեռքի գործն է, ովքեր ուզում են ինչ֊որ պաթետիկ ձեւով անուն հանել։ Բայց եթե նույնիսկ դա ճիշտ է, ապա միայն այն պատճառով, որ գրաֆիտի նկարողները նման են մնացած բոլորին այս գրողի տարած աշխարհում։

Ինչ֊որ մեկը վերջերս ինձ հարցրեց, արդյո՞ք ես կարծում եմ, որ շատ գրաֆիտի նկարողներն են ինձ նման տապալված արտիստներ։ Դե, ես շատ գործերում եմ տապալված, բայց արվեստի աշխարհում ճանաչված լինելը դրանցից մեկը չէր։ Ոմանց թվում է թե բարդ է հասկանալ, որ դու պատերին գրաֆիտի չես նկարում այն ապարդյուն հույսով, որ մի օր մի մե՜ծ, չաղ պահպանողական կգտնի քեզ, ու քո գործերը կդնի իր պատին։ Եթե դու նկարում ես հասարակական վայրում՝ պատերին, ապա դու արդեն գործում ես ավելի բարձր մակարդակի համար։

Զավեշտն այն է, որ չնայած դու Ջեք Ռիփերի նման մարկերը ձեռքիդ արագ֊արագ պտտվում ես գիշերը, գրաֆիտի նկարելը արտիստ լինելու ամենաարդար եղանակն է։ Դա անելը փող չի տանում, դու կրթության կարիք չունես այն հասկանալու համար, չկա մուտքի վճար իսկ ավտոբուսի կանգառները շատ ավելի հետաքրքիր ու օգտակար տեղեր են նկարներ ունենալու համար, քան թանգարանները։

Ոմանք կարծում են, որ դու ավելի լավ բաներ պիտի ունենաս մտածելու, քան փորձելը մտածել ավելի լավ բաների մասին։ Բայց բնազդը դեռ կա։ Կյանքը անարդար է, ու աշխարհը լիքն է հաշմանդամներով, անհարթություններով ու մահով։

Սրան ի պատասխան, նկարելը թվում է ժամանակը ծախսելու անիմաստ ձեւ։ Քո սովորական ջրմուղագործը մարդկության համար ավելին է անում, քան ինչ֊որ սրիկա, որ աբստրակտ արվեստի գործ է նկարում, կամ ծովափնյա տեսարաններ՝ նավակներով լի։ Գրաֆիտին, ամենաքիչը, մարդկանց համար պայքարի հնարավորություն է մի փոքր ավելին լինելու։ Գրաֆիտիները օգտագործվել են հեղափոխություններ սկսելու, պատերազմները դադարեցնելու համար, ու ընդհանուր առմամբ, գրաֆիտին ձայնն է նրանց, ում չեն լսում։

Գրաֆիտին այն քիչ բաներից է, որ դու ունես, երբ գրեթե ոչինչ չունես։ Ու եթե նույնիսկ դու չես նկարում մի այնպիսի բան, որը կվերացնի աղքատությունը, կարող ես ինչ֊որ մեկին ժպտացնել, երբ նա միզում է։

Գրաֆիտին, վերջին հաշվով, հաղթում է կանոնական արվեստին, որովհետեւ այն դառնում է քո քաղաքի մի մասը, այն գործիքն է․ «Ես քեզ կհանդիպեմ այն փաբում, դե գիտես, այն մեկը, այն պատի դիմաց, որի վրա կապիկ է նկարված՝ ձեռքին բենզասղոց»։ Ես նկատի ունեմ, ուրիշ էլ ի՞նչ օգտակար բան կարող է անել նկարը, քան դա։

2

Ոչ միայն արա ինչ֊որ բան, այլ կանգնիր այնտեղ

3

Պարանոյիկ դառնալը մանագիտական վտանգ է։ Երբ նկարում ես ապօրինի գրաֆիտի, որը լավն է, քո միտքը լավագույնն է աշխատում, եթե դու պարանոյիկ ես։ Դու բացահայտում ես ամեն պողոտա եւ քո իրավիճակում բոլոր հավանական բաները՝ շատ մեծ արագությամբ ու բացարձակապես սթափ։ Ես հետաքրքրված չեմ նայել գործերի, արված ոչ պարանոյիկների կողմից․ նրանք իրենց հնարավորությունները լրիվ չեն օգտագործում:

4

Մենք չենք կարող որեւէ բան անել՝ փոխելու աշխարհը, մինչեւ կապիտալիզմը չքանդվի։ Մինչ այդ, մենք բոլորս պիտի գնանք խանութներ՝ գնումների, ինքներս մեզ մխիթարելու համար։

5

Ռումինիայի նախագահ Չաուշեսկուի կոռումպացված ու դաժան ռեժիմը անհայտ էր աշխարհին։ Նրա վայրագ իշխանությունը երկար տարիներ կառավարում էր երկիրը, անխղճորեն ու ուղղորդված վերացնելով ցանկացած տիպի տարակարծություն։ 1989 թվականի նոյեմբերին նա վերընտրվեց նախագահի պաշտոնում եւս հինգ տարով՝ Կուսակցության համագումարի 40 մասնակիցների հոտնկայս ծափահարությունների ներքո։

Դեկտեմբերի 21ին Նախագահը, ով անհանգստացած էր արեւմտյան Տիմիշոարա քաղաքում բողոքող քահանային աջակցողների փոքրիկ ապստամբությամբ, ստիպված էր դիմել Բուխարեստում հավաքված ժողովրդին։

Ժողովրդի միջից միայնակ մի մարդ՝ Նիկա Լեոնը, զզված Չաուշեսկուից ու նրա ստեղծած ահավոր պայմաններից սկսեց վանկարկել ի աջակցություն Տիմիշոարայի հեղափոխականների։ Նրա շուրջը կանգնած ժողովուրդը ենթարկվելով սկսեց վանկարկել «Կեցցե՛ Տիմիշոարան»՝ մտածելով, որ դա նոր քաղաքական կարգախոս է։ Եվ միայն երբ նա վանկարկեց «Չաուշեսկու հեռացի՛ր» նրանք հասկացան, որ մի բան այն չէ։ Ահաբեկված, նրանք փորձեցին հեռանալ այդ մարդուց, գետնին գցելով ձեռքներին եղած ցուցանակները։ Գետնին ընկնելով ցուցանակները պահող փայտերը կոտրվեցին մարդկանց ոտքերի տակ եւ կանայք սկսեցին գոռալ։ Դրան հետեւած խուճապը նման էր դժգոհության ձայների։

Անպատկերացնելի մի բան էր կատարվում։ Չաուշեսկուն կանգնած էր իր պատշգամբում, անվստահությունից սառած, բերանը ծիծաղաշարժ բացել֊փակելով։ Հետո, անվտանգության տնօրենը արագորեն մտավ պատշգամբ ու մոտենալով նրան ասաց․ «Նրանք ներս են մտնում»։ Խոսափողը միացրած էր, եւ այդ խոսքերը հեռարձակվեցին ամբողջ երկրով մեկ՝ ազգային ռադիոյի ուղիղ եթերով։

Սա հեղափոխության սկիզբը եղավ։ Մի շաբաթվա մեջ Չաուշեսկուն մեռած էր։

6

Չարագործները

Ես սիրում եմ հեգնանքը, քանի դեռ այն չի դառնում իրականություն։ Ես ձերբակալվել եմ հայտարարությունների տախտակին կաշառակերության մասին նկար նկարելու համար։ Արդյունքում 40 ժամ անցկացրի բանտախցում ոստիկանների հետ, ովքեր մեզ էին վերցնում, ու ստեր ասում, որոնց հետեւեցին հարկադրական աշխատանքները ու մեծ տուգանք, որի համար երբեք ոչ մի կտրոն չստացա, ու երեում է, որ դրա մասին ոչ մի գրառում չարվեց։

Ոչ մի բացառություն չունի այն կանոնը, ըստ որի, բոլորը կարծում են, որ իրենք այդ կանոնի բացառությունն են։

Իմ հիմնական խնդիրը կոպերի հետ այն է, որ նրանք անում են այն, ինչ իրենց ասել են։ Նրանք ասում են․ «Կներես, ընկերս, ես պարզապես աշխատանքս եմ անում»։ Ու ամեն անգամ, երբ որեւէ մեկն ասում է․ «Եթե ինձնից կախված լիներ, խնդիր չէր լինի, բայց դե ես հրաման եմ կատարում» ներսումդ ինչ֊որ մի բան մեռնում է։ Եթե դու դա ասում ես նույնքան հաճախ ինչքան կոպերն են ասում, ապա ներսումդ շատ բան չի մնացել։

Երբեմն ես ինձ զգում եմ ինչպես շուռ տված ոստիկան։ Կարծում եմ, ես հավատում եմ, որ որոշ մարդիկ կոպ են դառնում, որովհետեւ ուզում են աշխարհը ավելի լավը դարձնել։ Բայց, այդ դեպքում, որոշ մարդիկ էլ վանդալներ են դառնում, որովհետեւ ուզում են աշխարհը ավելի լավիկը դարձնել։

7

Երբ ես ինը տարեկան էի դպրոցից հեռացրին։ Դա պատիժ էր նրա համար, որ դասընկերներից մեկին պտտել էի, պտտել այնքան մինչեւ ընկել էր բետոնե հատակին։ Նրան տարան շտապ օգնության մեքենայով, որը ներս եկավ խաղահրապարակ ու նրան վերցրին պատգարակի վրա։

Հաջորդ օրը դպրոցական ժողովին տնօրենի բարու ու չարի մասին ճառի ողջ ընթացքում ես կանգնեցի բոլորի աչքի առաջ, մինչեւ ինձ անպատվելով տուն ուղարկեցին։

Այս պատմության դժբախտ հատվածն այն է, որ ես երբեք մատով չեմ կպել այդ երեխային։ Դա իմ լավագույն ընկեր Ջիմին էր, ով երեխային վիրավոր դարձրեց։ Ես եւ Մարտին անունով մի տղա նայում էինք ինչպես Ջիմին բռնեց տղայի գլխից ու սկսեց օրորել նրան այնքան, որ նա գլխապտույտի պատճառով ոտքի վրա կանգնել չէր կարող, ու երբ Ջիմին բաց թողեց նրան, տղան հեռու թռավ ու գլխի վրա ընկավ։ Դա նույնիսկ չարամտորեն չէր արված, ուղղակի հիմարություն էր։ Ջիմն իր տարիքի համար մեծ մարդ էր, ու կարողանում էր շատ համոզիչ լինել։ Ու երբ մենք նկատեցինք, որ երեխան վեր չի կենում, Ջիմը համոզեց Մարտինին ասել, որ դա ես էի, ով գցեց երեխային։ Միակ այլ վկան երեխան ինքն էր, ով մեկ շաբաթ գիտակցության չեկավ։

Ես շատ անգամներ փորձեցի բացատրել, որ չեմ արել դա, բայց տղաները հա նույնն էին կրկնում։ Վերջիվերջո մայրս շրջվեց դեպի ինձ ու դառնությամբ ասաց, որ ես պիտի վճռականություն ունենամ ընդունելու, որ սխալվել եմ, ու այն, որ ես չեմ ընդունում իմ արածները, նույնիսկ ավելի զզվելի է։

Դե ես լռեցի դրանից հետո։

Երեխան գլխուղեղի վնասվածք ստացավ ու մտավոր խնդիրներ ուներ։ Նա չէր կարողանում հիշել, թե ոնց է այդ ամենը պատահել, ու երկար չվերադարձավ դպրոց։

Կարծում եմ, որ բախտս բերել է այդքան փոքր տարիքում սովորել, որ չկա էդպիսի բան՝ արդարություն, ու դու ոչինչ չես կարող անել։ Ավելի կարեւոր դասը որ ես սովորեցի այն է, որ քեզ լավ պահելու մեջ ոչ մի իմաստ չկա։ Քեզ, միեւնույնն է, հավանաբար կպատժեն մի բանի համար, որը դու չես արել։ Մարդիկ միշտ էլ ամեն ինչ թարս են հասկանում։

Յուրաքանչյուր ոք, ով հավատում է մահապատժին, պիտի գնդակահարվի։