Մորեղբայր Թիկ֊Թակի ճանապարհորդությունը

հեղինակ՝ Դոնալդ Բիսեթ թարգմանիչ՝ Կարեն Ա․ Սիմոնյան աղբյուր՝ «Մոռացված ծննդյան օրը»

Եվ ի՞նչ է ջուրը։

H₂O, կամ ալմաստներ՝

սփռված խոտերին

Առաջին գլուխ

որտեղ դուք կծանոթանաք մորեղբայր Թիկ֊Թակի ու նրա վագր Ռռռռի հետ

— Խնդրում եմ, դեղին,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը իր սիրելի վագր Ռռռին։— Ճերմակները պետք չեն, միայն դեղին… Եվ՝ շուտ։

Բայց Ռռռռը ականջն էլ չշարժեց։ Նա գիտեր, որ մորեղբայր Թիկ֊Թակը այդ ամենը ասում է հենց այնպես, ասում է, մտածելով, թե կհանդիպեն չալտիկ հավիկին, որը դեղին հավկիթներ է ածում։

— Ռռռռ, իսկ դու գիտե՞ս, թե մեզ ինչն է պակասում,— շարունակեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մի իսկական Մ Ի Ջ Ո Ց Ա Ռ Ո Ւ Մ, հապա՜…

— Ճիշտ է,— ուրախացավ Ռռռռը։— Միջ… միջ… ինչպե՞ս էր, միջ… միջ… միջո՛։ Ելակն էլ հետը։ Ի՜նչ լավ կլիներ։

— Ռռռռ, դու էլ միայն ուտելիքի մասին ես մտածում։ Միջոցառումը չեն ուտում։ Միջոցառումը այն է, եթե մենք, օրինակ, որոշենք, թե իրար…

— Գրկելու ենք,— ասաց Ռռռռը եւ ամուր գրկեց մորեղբայր Թիկ֊Թակին։

— Չէ՜, չէ՜… Օրինակ, եթե միասին որոշենք մի այնպիսի՜ բան անել… Ասենք, գնանք գանձ որոնելու, կամ թռչենք Լուսին, կամ… կամ հյուրեր կանչենք։ Ռռռռ, եկ այդպիսի մի միջոցառում մտածենք։ Բայց ի՞նչ մտածենք, հը՞… Ո՞ւր կորավ իմ երեւակայությունը։

Այդ պահին զրնգաց հեռաձայնը։

— Այո՞,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ես ձեզ լսում եմ։ Ո՞վ է խոսում։

— Ձեր երեւակայությունը,— լսվեց հեռախոսափողից։— Ձեզ համար միջոցառում եմ մտածում։ Մի քանի րոպեից, խնդրում եմ, հեռաձայնեք այս համարով՝ Երե֊Վա֊Կայություն, 1234։ Եչ Վեվ Կեն, մեկ, երկու, երեք, չորս։ Իսկ մինչ այդ Ռռռռի հետ ներկայացեք այն երեխաներին, որոնք հիմա կարդում են այս գիրքը։ Չէ՞ որ նրանք դեռ չեն ճանաչում ձեզ։

— Այո՛, այո՛, անպայման,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Հաճույքով։ Եկ այստեղ, Ռռռռ, որ ծանոթացնեմ քեզ։

Սիրելի ընթերցողներ, սա՝ Ռռռռ֊ն է։ Իմ շատ սիրելի վագրը։ Երբեմն նա գազազում է, հատկապես՝ երեքշաբթի օրերին։ Իսկ ընդհանրապես շատ բարի ու լավ վագր է։

Այս էլ… հը՛մ… ուրեմն… ես եմ։ Մի րոպե… ես հիմա կհանեմ գլխարկս ու կխոնարհվվեմ։

Բարեւ ձեզ։

Իմ հիմնական զբաղմունքը ժամացույցներ նորոգելն է։ Երբեմն էլ հրաշքներ եմ գործում։

Շատ ուրախ եմ ձեզ հետ ծանոթանալուս։

Երկրորդ գլուխ

որտեղ մորեղբայր Թիկ֊Թակը ու Ռռռռը որոշում են Ժամանակի Գետով ճամփորդել մինչեւ ծիածանի վերջը

— Եչ Վեվ Կեն 1234,— հեռախոսի սկավառակով հավաքեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

ԵրեՎաԿայությունը անմիջապես պատասխանեց․

— Ամեն ինչ արդեն պատրաստ է, մորեղբայր Թիկ֊Թակ։ Ձեր միջոցառումը տեղի կունենա։ Մի նավակ պատրաստեք ու Ժամանակի Գետով երեկ կեսօրին դուրս եկեք ճամփորդության մինչեւ ծիածանի վերջը։

— Հիանալի է,— ուրախացավ մորեղբայր Թիկ֊Թակը։ —Բայց ինչո՞ւ ե ր ե կ կեսօրին։

— Որպեսզի շատ տեղ հասնեք։ Իսկ ճանապարհին անպայման եղեք Մանկական Երգերի Լճում եւ Բառերի Գետում։ Սակայն զգուշացեք չարամիտներից։ Նրանք կնգուղով սեւ թիկնոցներ են հագնում։ Հիշեք, որ նրանց անուններն են Չիկարելի, Միարա եւ Ամաչիր։ Մի շնիկ էլ ունեն՝ Ուաֆը։ Հետները գործ չունենաք։ Չմոռանաք․ ձեզ հետ կվերցնեք որքան կարելի է շատ ուտելիքի պաշար, բրդյա ջեմպր, ժամացույց, մի տրցակ թուղթ, նամականիշներով մի քանի ծրար, լապտեր, հեռադիտակ եւ Ռռռռին մաքրելու խոզանակ։

— Լավ,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Այդ բոլոր Բ Ա Ղ Ա Դ Ր Ի Չ Ն Ե Ր Ը հաշվի կառնենք։ Մնաք բարով։— Եվ լսափողը կախեց։

Հանկարծ ինչ֊որ տեղից մի շատ թույլ ձայն լսվեց «Օգներե՜ք։ Օգնեցե՜ք»։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը նորից վերցրեց լսափողը եւ այս անգամ ավելի բարձր ու հստակ լսվեց․ «Օգնեցե՜ք։ Օգնեցե՜ք»։

— Կարծես կռահում եմ, թե ինչն ինչոց է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Հենց նոր իմ ասած «բաղադրիչներ» դժվար բառն է։ Այնքան դժվար է, ր երեւի մնացել է հեռախոսի մեջ։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ականջ դրեց ու մի քանի բառ էլ լսեց, որոնք նույնպես մնացել էին հեռախոսում, որովհետեւ դժվար բառը փակել էր նրանց ճամփան։ «Թո՛ղ, որ գնանք․ ճանապարհ տուր»— ասում էին նրանք։

«Խեղճ բառ,— մտածեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— հիմա երեւի ո՜նց են ճզմում նրան»։

Եվ ի՜նս սոսկալի աղմուկ էր բարձրացել։

«Գուցե մի երգ երգեմ, որպեսզի հանդարտվեն,— որոշեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Իսկ հետո այնպես կարտաշնչեմ, այնպես կփչեմ, որ բոլոր այդ բառերը դուրս կթռչեն հեռախոսալարի մյուս ծայրից»։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը հեռախոսափողը պահեց բերանի մոտ ու երգեց․

Հեռու֊հեռավոր Ավստրալիայում
Մի շատ սիրունիկ լեդի էր ապրում․
Ծանրոց ուղարկեց նա մեզ մի անգամ՝
Սարի ծաղիկներ ու գրքեր այնքա՜ն…
Կապույտ, կանաչ ալ ժապավեններ,
Նաեւ զանազան այլ բաղադրիչներ։

Վերջին բառը նա երգեց հնարավորին չափ արագ, որպեսզի հանկարծ չմնար հեռախոսափողում, իսկ հետո խորը ներշնչեց ու մի լավ Փ Չ Ե Ց լսափողի մեջ։ Լսվեց թեթեւակի մի «փը՛րթ», եւ բառերը մեկը մյուսի ետեւից դուրս թռան հեռախոսալարի մյուս ծայրից։

— Վերջապես,— թեթեւացած շունչ քաշեց Երեւակայությունը։— Իմ ջերմ բարեւը հաղորդեք ծիածանին։ Բարեւեք Ռռռռին։ Բարի ճանապարհ։ Ցտեսություն։

Երրորդ գլուխ

այն մասին, թե ինչպես սարքեցին նավակն ու ինպես նամակներ գրեցին

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը վերցրեց կացինը, մեխեր ու տախտակներ, եւ Ռռռռի հետ մի նավակ սարքեց։ Հետո նավակը ներկեցին ու տարան գետափ։ Պարզվեց, որ ջրի վրա շատ լավ է մնում, բայց երկուսով նստել այնպես էլ չհաջողվեց․ նավակը փոքր էր։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակի համար տեղը բավական էր։ Իսկ Ռռռռը չէր տեղավորվում, որովհետեւ շատ մեծ էր։

Ստիպված եղան նավակը ջրից հանել ու ետ բերել տուն։

— Ի՞նչ կլիներ, Ռռռռ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— եթե դու մի քիչ փոքր լինեիր։ Հիմա ի՞նչ ենք անելու։ Պետք է կամ նավակը մեծացնենք, կամ էլ քեզ փոքրացնենք։ Ուզո՞ւմ ես Փ Ո Ք Ր Ի Կ վագր լինել։ Եթե փոքրիկ վագր լինես, քեզնից քիչ կվախենան։

— Իսկ ես սիրում եմ, երբ ինձնից շատ են վախենում,— ասաց Ռռռռը։— Բայց եթե շատ ես ուզում՝ լավ, թող փոքրանամ։ Միայն թե կարճ ժամանակով։

Մորեղբայց Թիկ֊Թակը ծոծրակը քորեց։

— Որ այդպես է՝ իմ լավ, իմ խելոք գլուխ, մի ճար մտածիր,— ասաց նա։

Ու ինչ֊որ տարօրինակ շըրշ… շշշոց լսեց։

— Այս ի՞նչ ձայն է։ Հա՛, իմացա,— կռահեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Այնքան երկար մտածեցի, որ գլխիս բոլոր մտքերը սկսեցին աշխուժանալ։

«Ահ, ներեցեք, խնդրեմ,— ասաց մի միտքը մյուսին։— Պատահաբար կպա ձեզ»։

«Ոչինչ,— պատասխանեց մյուսը եւ շարունակեց․— Մորեղբայր Թիկ֊Թակ, մի քիչ ընդմիջում արեք, լոգանք ընդունեք, իսկ այդ ընթացքում մենք մի հարմար բան կմտածեինք»։

«Համաձայն եմ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Միայն թե, նախ ուզում եմ մի նամակ գրել»։

«Ինչո՞ւ։ Ո՞ւմ»։

«Ռռռռին,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ես ուզում եմ նամակ գրել, որ նա աշխարհի ամենագեղեցիկ ու ամենալավ վագրն է, եւ որ նրան ես սիրում եմ»։

«Էլ ինչո՞ւ եք գրում, հենց իրեն էլ ասացեք»— խորհուրդ տվեցին մտքերը։

«Չեմ կարող,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Անհարմար եմ զգում։ Ավելի լավ է, այդ մասին նամակով հայտնեմ նրան»։

Այդ նույն ժամանակ մտածում էր նաեւ Ռռռռը։

«Ռռռռռռռռռռ… ռռռռռռռռռռ… ռռռռռռռռռռ… Համեղ մարդ է այդ մորեղբայր Թիկ֊Թակը»։

«Ոչ թե համեղ, այլ երեւի՝ փառահեղ»— ուղղեց նրան մտքերից մեկը։

«Չէ, համեղ,— ասաց Ռռռռը։— Թեեւ, իհարկե, բոլոր համեղ բաներն էլ երեւի փառահեղ են։ Մի խոսքով, նույն բանն է։ Չե՞ք հավատում՝ հարցրեք շանը»։

Ռռռռը եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը նամակներ գրեցին իրար։ Ռռռռը նամակները տարավ փոստարկղ գցելու, իսկ մորեղբայր Թիկ֊Թակը գնաց լոգանք ընդունելու։

— Շատ ընդունակ վագր է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը տաք ծորակին։— Ձեռքից ամեն ինչ գալիս է․ նույնիսկ նավակ սարքել էլ գիտե։ Միայն թե գոնե մի քիչ փոքր լիներ… Խնդրում եմ, տաք ջուրն ավելացրեք։

Եվ, մինչ տաք ծորակը լոգարանի մեջ տաք ջուր են ավելացնում, մորեղբայր Թիկ֊Թակը ոտքերն իրեն ձգեց։

— Բավական է,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։$ Շնորհակալ եմ։

— Հը՛մ…— անհամարձակ ասաց սառը ծորակը։— Ներեցեք, որ միջամտում եմ, բայց ինչո՞ւ չեք ուզում այնպես անել, որ նա մի քիչ նստի։

— Նստի՞,— բացականչեցին մորեղբայր Թիկ֊Թակն ու տաք ծորակը միասին։— Դուք ուզում եք ասել, որ…

— Ես ուզում եմ ասել, որ վագրերը շատ են սիրում լոգանք ընդունել։ Այնպես որ, եթե նա չափից ավելի պառկի տաք ջրում, անպայման կնստի֊կփոքրանա, հասկանո՞ւմ եք։ Բրդեղենը տաք ջրից նստում է։

— Իհարկե,— համաձայնեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Բայց չեմ ուզում, որ նա ատ փոքրանա։ Ո՞ւմ է պետք մեղրաճանճի չափ վագրը։ Բայց, ասենք, ուրիշ բան է, երբ վագրը կատվի չափ է։ Ավելի ճիշտ, նման է Մ Ե Ծ կատվի։ Այդ դեպքում նա հեշտությամբ կտեղավորվի նավակում։ Բայց եթե հանկարծ նա չուզենա՞ պառկել լոգարանում այնքան, որքան պետք է։

— Տա՜քը,— գոչեց սառը ծորակը։— Տաք ծորակը մեզ կօգնի։ Գիտե՛ք, Տաքը հիանալի հեքիաթներ է պատմում։ Այնքան էլ լավ է պատմում, որ էլ ուրիշ բանի մասին չես մտածում։

— Օ՜, Սառը, դուք շատ սիրալիր ծորակ եք,— շփոթվեց տաքը։

— Վստահ եմ, որ եթե Տաքը սկսի հեքիաթներ պատմել վագրին,— շարունակեց Սառը,— Ռռռռը ջրից դուրս չի գա, մինչեւ չնստի այնքան, որքան պետք է։

— Հիանալի է,— համաձայնեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Ու երբ Ռռռռը փոստից վերադարձավ, մորեղբայր Թիկ֊Թակը նրան ասաց․

— Սիրելի Ռռռռ, չե՞ս ուզում լոգանք ընդունել։ Գուցե մի փոքր կնստե՞ս…

— Ուզո՜ւմ եմ,— ուրախացավ Ռռռռը եւ սանդուղքներով երեք֊երեք աստիճան թռչելով, հասավ լոգարան, բացեց տաք եւ սառը ծորակներն ու հարմար դիրքով պառկեց մեջքի վրա։

— Լինում է, չի լինում…— սկսեց իր հեքիաթը տաք ծորակը։

Չորրորդ գլուխ

որտեղ հեքիաթ է պատմում Տաքը

—… լինում է չի լինում, խոհանոցի պահարանում, թղթե տոպրակի մեջ մի Ձի է լինում։

— Իսկակա՞ն ձի,— զարմացավ վագրը։

— Իսկական ձի՞,— զարմացավ Սառը։— Եվ պահարանի մեջ էլ տեղավորվո՞ւ էր։

— Այո,— ասաց Տաքը։— Շատ հաճելի էր նրա համար։ Հատկապես, որ պահարանում միշտ էլ գլխարկ էին թողնում, եւ նա կարող էր այդ գլխարկը ծամծմել։ Խնդրում եմ, մի ընդհատեք։

Ձիու հետ պահարանում ապրում էին նաեւ Բրնձե Փուդինգը եւ Երազները։

Ձիու երազները։

Բրինձե Փուդինգը իրեն շատ դժբախտ էր զգում, որովհետեւ այդ տանն ապրող երեխաները չէին ուզում նրան ուտել։

Տաքը մի պահ լռեց, որպեսզի տեսնի՝ գոնե մի քիչ արդեն նստե՞լ է Ռռռռը, թե չէ։

Ռռռռը բոլորովին էլ չէր նստել, եւ Տաքը ասաց․

— Ոտքերդ ու պոչդ մտցրու ջուրը։— Եվ տաք ջուր ավելացրեց։

— Ես գիտեմ, որ վագրերը սառը լոգանքներ են սիրում,— ասաց նա,— բայց տաք ջրում դու ավելի շուտ կնստես։ Հա՜, թողեք, որ հիշեմ, թե ի՛նչ եղավ հետո։ Սառը, դու հիշո՞ւմ ես շարունակությունը։

— Բրնձե Փուդինգը երազում էր, որ իրեն ուտեն,— հուշեց Սառը։— Բրնձե Փուդինգներն էլ աշխարհում գոյություն ունեն հենց դրա համար։ Հա, ուրեմն… ուրեմն… չէ, դու շարունակիր, Տաք։ Դու հեքիաթներ ինձնից լավ ես պատմում։

— Շնորհակալ եմ,— խոնարհվեց Տաքն ու շարունակեց․

«Ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ, ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ, ինձ ոչ ոք չի ուզում ուտել» լալիս էր Բրնձե Փուդինգը։

Ձին խղճաց նրան։

«Լսեք,— ասաց նա իր Երազներին,— խնդրում եմ, այսօր ոչ թե ինձ հայտնվեք, այլ երեխաներին։ Թող երեխաները երազում Բրնձե Փուդինգ տեսնեն, եւ թող նրնան ուտելու ցանկություն ունենան»։

«Լավ, սիրելի Ձի,— ասացին Երազները։— Այսօր մենք կհայտնվենք երեխաներին»։

Եվ հենց այդ նույն գիշեր, երեխաների քնելուն պես, Երազները դուրս սողացին պահարանի դռնակի տակից, սանդուղքով բարձրացան ննջարան, ցատկեցին մանկական մահճակալների մեջ եւ երեխաներին սկսեցին շշուկով պատմել, թե ինչ համեղ բան է Բրնձով Փութինգը, որը Ձիու հետ գտնվում է պահարանում եւ շատ է ուզում, որ գոնե մեկնումեկը իրեն ասի․ «Փառահեղ փուդինգ է»։

— Համեղ,— ուղղեց Ռռռռը։

— Թող լինի՝ համեղ։ «Պետք է համը տեսնել»։ Հետո Երազներն էլ քնեցին։ Առավոտյան նրանք առաջինը արթնացան եւ թռան ննջարանի պատուհանից, հենց որ երեխաները բացեցին աչքերը։

Այդ օրը երեխաները ճաշի ժամանակ կերան ամբողջ փուդինգը։ Իսկ նա շատ գոհ էր։ «Հա՛մ֊հա՛մ֊հա՛մ,— գովում էր նա։— Փառահեղ փուդինգ է»։

— Համեղ,— նորից ճշտեց Ռռռռը։

— Չէ, փառահեղ,— ասաց Տաքը։— Իսկ հետո երեխաները իջան խոհանոց՝ նայելու, թե պահարանում ուրիշ փուդիննգ չկա՞ արդյոք։ Եվ այնտեղ տեսան Ձիուն»։

Տաքը նայեց Ռռռռին ու տեսավ, որ վագրը երկու անգամ փոքրացել է։ Հենց այդ ժամանակ էլ նա ասաց․

— Այստեղ հեքիաթն էլ վերջացավ։

— Իսկ հետո՞,— հարցրեց Ռռռռը։

— Հը՜մ… իսկ հետո… Հետո երեխաները պահարանից վերցրին Ձիուն, տարան այգի ու վրան հեծնած՝ զբոսնեցին։ Այդ օրից ի վեր նրանք հաշտ֊համերաշխ ապրում էին իրենց համար, իսկ դու արդեն փոքրացար․ արդեն տաք ծորակը փակելու ժամանակն է, թե չէ՝ ավելի կնստես։ Կարծում եմ, որ Ձիու հետ շուտով ինքդ էլ կծանոթանաս։

Ռռռռը նայեց ինքն իրեն։

— Իսկապես որ նստել եմ։ Հիմա, իհարկե, մորեղբայր Թիկ֊Թակի հետ հանգիստ կտեղավորվեմ նավակում, եւ ստիպված չենք լինի նորը սարքել։ Հո՜ւռա֊ռա՜ռա՜,— եւ վագրը դուրս ցատկեց լոգարանից։— Լսե՞լ ես, Տաք։ Մենք պետք է նավարկենք մինչեւ ծիածանի վերջը։

— Հաջողություն եմ մաղթում,— ասաց Սառը։— Ցտեսություն։

— Եթե ճանապարհին հանդիպեք մեր բարեկամներին՝ Պստիկ֊Ամպիկին ու Բարով գնաքին,— ասաց Տաքը,— իմ ամենաջերմ սերը հաղորդեք նրանց։

— Քը՛մ֊քը՛մ֊հը՛մ,— հազաց Սառը,— եթե նրանք ուզում են գտնել ծիածանի վերջը, ապա անպայման կհանդիպեն Պստիկ֊Ամպիկին։

— Իհարկե,— խորհրդավորությամբ ասաց Տաքը։— Ինքնին հասկանալի է… Միայն թե զգուշացեք չարամիտներից։ Նրանք շատ վտանգավոր են։ Հիշեք անունները՝ Չիկարելի, Միարա եւ Ամաչիր։ Մի շնիկ էլ ունեն՝ Ուաֆը։ Հուսով եմ, որ մորեղբայր Թիկ֊Թակի Երեւակայությունն այդ մասին արդեն նախազգուշացրել է։

— Լավ, կզգուշանանք,— գոչեց Ռռռռը։— Շնորհակալություն։ Ցտեսություն։

Հինգերորդ գլուխ

այն մասին, թե ինչպես է ճենապակե Շնիկը սովորում պատասխանել ժամը քանիսն է

Երբ մորեղբայր Թիկ֊Թակը տեսավ Ռռռռին լոգարանից դուրս գալուց հետո, շատ ուրախացավ։

— Հիմա քո չափսը շատ հարմար է,— ասաց նա։— Հապա նայիր… Գետից այն կողմ տեսնո՞ւմ ես ծիածանը։ Ափսոս, որ արդեն անհետացավ։ Ռռռռ, որպես գաղտնիք քեզ կասեմ, որ այնքան էլ վստահ չեմ, որ կգտնենք ծիածանի վերջը։ Բայց արկածներ շատ կունենանք։ Հիմա որոշելու ենք, թե ինչ ենք վերցնելու հետներս։ Մի րոպե… մտածեմ։ Նախ՝ Չալտիկ Հավիկին, որպեսզի նախաճաշի համար դեղին հավկիթներ ածի։ Հետո՝ իմ ժամացույցը։ Այն ժամացույցը, որը զանգ էլ ունի եւ աշխատում է այսպես՝ թիկ֊թակ, թիկ֊թակ։ Ճենապակե Շնիկին էլ կվերցնենք հետներս։ Նրան կնստեցնենք նավակում, ժամացույցի կողքին, որպեսզի մեզ ժամն ասի։ Առանց ժամացույցի ոչ մի դեպքում չի կարելի ճամփորդության դուրս գալ, այն էլ Ժամանակի Գետով։

— Բայց ճենապակե շնիկները բոլորովին չգիտեն ժամանակն ասել,— նկատեց Ռռռռը։

Ճենապակե Շնիկը լաց եղավ։ Նա շատ էր ուզում, որ իրեն էլ տանեին։

— Լաց մի եղիր,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մինչ ես իրերը հավաքել ճամփա ելնելու համար, Ռռռռը քեզ կսովորեցնի։

Ու գնաց իրերը հավաքելու։

Ռռռռը շփոթվեց․ թեեւ նա շատ խելացի վագր էր, բայց ժամացույցից ինքն էլ ոչինչ չէր հասկանում։

«Խե՜ղճ Ռռռռ,— ասաց նա ինքն իրեն։— Խե՜ղճ փոքրիկ վագր, որին բոլորը նեղացնում են եւ ոչ ոք չի սիրում, փը՛ֆ…»

Ճենապակե Շնիկը ավելի բարձր լաց եղավ, բայց այդ պահին մոտ վազեց Պստիկ֊Ամպիկը, անձրեւ սկսվեց ու նավակի շուրջը մի լճակ գոյացավ։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակի ուրախությանը չափ չկար։

— Հիմա նավակը մինչեւ գետ քարշ տալու ոչ մի անհրաժեշտություն չկա, մենք հենց այստեղից էլ կնավարկենք։ Ապրես, Ամպիկ։ ու էլ մեզ միացիր․ երբեմն անձրեւ կտեղաս ու կզովացնես մեզ։

Պստիկ֊Ամպիկը հաճույքով համաձայնեց։

— Սեփական ամպիկ ունենալը շատ հարմար բան է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Երբ ուզես՝ անձրեւ կգա։ Հենց որ չուզենաս՝ կկտրվի, եւ այդ ժամանակ կարող ես խաղալ կամ զբոսնել։ Իսկ հիմա ես պետք է Ճենապակե Շնիկին սովորեցնեմ պատասխանել ժամը քանիսն է։ Ռռռռ, լավ կլինի, որ դու էլ ուշադիր լինես ու ականջ դնես մեր պարապմունքին։

Բայց Ռռռռը շրջվեց ու հեռացավ։

— Ի՜նչ ծույլ վագր է։ Շնիկ, հիմա հաշվիր մինչեւ տասներկուսը։

— Ես կարողանում եմ մինչեւ տասը հաշվել,— պատասխանեց Ճենապակե Շնիկը։

— Ոչինչ, տասից հետո գալիս է տասնմեկը, հետո էլ՝ տասներկուսը։ Հիմա հաշվիր մինչեւ տասներկուսը։

— Մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ, վեց, յոթ, ութ, ինը, տասը տասնմեկ, տասներկու,— հաշվեց Շնիկը։

— Շատ խելացի շնիկ ես,— գովեց նրան մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Հիմա ասա՝ ժամը քանի՞սը կլինի, եթե ժամացույցի փոքրիկ սլաքը հինգի եւ վեցի միջեւ է, իսկ մեծ սլաքը կանգնած է երեքի վրա։

Ճենապակե Շնիկը երկար մտածեց, իսկ հետո ասաց․

— Երեքն անց կես։

— Չէ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մ Ե Ծ Ը ցույց է տալիս երեքը, իսկ Փ Ո Ք Ր Ը կանգնած է հինգի եւ վեցի միջեւ։

— Հինգ անց քառորդ,— պատասխանեց շնիկը։

— Շատ ճիշտ է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը եւ համբուրեց նրան։

— Հիմա արդեն կարող ենք սկսել նավարկությունը,— ասաց նա։— Բոլորդ նստեք նավակ։

— Կըրթ֊կըրթ֊կըրթ֊կըրթ,— կչկչաց Չալտիկ Հավիկը եւ տեղավորվեց նավակի մեջ, այն անկյունում, որտեղ դրված էին շոկոլադե թխվածքով տուփն ու մի խուրձ խոտ, որը վերցրել էին, մտածելով, թե ճանապարհին հանկարծ կհանդիպեն Ձիուն։

Ռռռռը նստեց ցռուկին։ Մի թաթով նա բռնել էր ղեկը, իսկ մյուսով՝ հովանոցը, որը նրա հպարտությունն էր։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ժամացույցը դրեց նավախելին, կողքին նստեցրեց Ճենապակե Շնիկին, քիչ այն կողմ տեղավորեց հեռադիտակը (մի շատ Հ Ր Ա Շ Ա Լ Ի հեռադիտակ), մի քանի հավկիթ, բուտերբրոդներ․ հետո թիերը վերցնելով, նավարկեց դեպի գետը։

Պստիկ֊Ամպիկն էլ լողաց նավակի ետեւից, միայն թե նա երկնքում էր լողում։

— Ես կթիավարեմ մինչեւ ժամը երեքը,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Իսկ հետո դու կթիավարես, Ռռռռ։

Ու այդպես նրանք նավարկեցին այնքան ժամանակ, մինչեւ Ճենապակե Շնիկը հաչելով ասաց․ «Ժամը երեքն է։ Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ։ Ժամը երեքն է»։

Վեցերորդ գլուխ

որտեղ ճամփորդությունը շարունակվում է հեռադիտակի օգնությամբ

Ռռռռը անմիջապես նստեց թիավարելու, իսկ մորեղբայր Թիկ֊Թակը վերցրեց հեռադիտակն ու նայեց շրջակայքը։

Գետի ափերով ձգվում էին դաշտերն ու անտառակները, մարգագետիններում արածում էին կովերն ու ոչխարները, խոտ էին ուտում ձիերը։ Բայց ծիածանը չկար։ Շատ հեռվում նրան հաջողվեց ինչ֊որ մի խոշոր կենդանու տեսնել։

— Հը՛մ,— բարձրաձայն մտորեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— ըստ երեւույթին այդպիսի կենդանի ես ոչ մի տեղ չեմ տեսել, բացի պատկերազարդ գրքերից։ Սպասեք, սպասեք… ինչպե՞ս է անունը։ Հաստատ գիտեմ, որ սկսվում է «բ»՝ բեն տառով։

— Բա՞դ։

— Ոչ։

— Բազե՞։

— Ոչ։

— Բուլդոզե՞ր։

— Ոչ։

— Ռռռռ, այդ ի՞նչ ես անում։

— Բո՞ւ։

— Ոչ։

— Բիզո՞ն։

— Ոչ… հիշեցի… Բրոնտոզավր։ Նախապատմական բրոնտոզավր է։ Պետք է մոտիկից նայել։ Միայն թե պետք է շատ ետ լողանք։ Շ՜տ ետ։ Չէ՞ որ մենք նավարկում ենք Ժամանակի Գետով։ Ստիպված կլինենք ետ լողալ մոտ հարյուր միլիոն տարի։ Այլապես ոչինչ չենք տեսնի։ Իսկ այն մե՞կը ով է… Հա՜֊ա՜… Փոստատարն է։ Հսկա փոստատարը։ Իսկ նրանից քիչ հեռու՝ խնձորենու տակ ձի է կանգնած։ Միայն թե, չգիտես ինչու, թղթե տոպրակի մեջ է։

— Ես նրան ճանաչում եմ,— գոչեց Ռռռռը։— Ձին այն հեքիաթից է, որը պատմում էր Տաքը։ Այդ ձին ապրում էր պահարանում՝ Երազների ու Բրնձե Փուդինգի հետ։ Եկեք կանգ առնենք ու զրուցենք հետը։

— Ի՞նչ արած,— համաձայնեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը, որը դեռ նայում էր իր հրաշալի հեռադիտակով։— Հը՛մ… Այնտեղ ինչ֊որ մի թագավոր էլ կա, աչքիս շատ տխուր է երեւում։ Իսկ մյուս ափին տեսնում եմ մի պալատ, այգում էլ զբոսնում է մի հաստլիկ արքա… նրան մոտեցավ խոհարարը։ Ի՜նչ էլ նիհար է այդ խոհարարը։ Իսկ ավելի հեռու… ավելի հեռու… Գիշեր է։ Քանի՜֊քանի՜ հանդիպումներ ենք ունենալու։ Այ թե երկար գլուխ կստացվի՜…

— Իսկ դա ի՞նչ գլուխ է,— հարցրեց Ռռռռը։

— Ես մեր բոլոր արկածների մասին գիրք եմ գրում,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Գլուխը մի երկար պատմության փոքրիկ մասն է։

— Ուրեմն, դու էլ յուրաքանչյուր արկածի մասին մի առանձին գլուխ գրիր,— առաջարկեց Ռռռռը։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը իջեցրեց հեռադիտակը։

— Դու հազվագյուտ խելացի կենդանի ես,— ասաց նա Ռռռռին։

— Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը։— Ժամը չորսն է։

— Դու էլ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը Ճենապակե Շնիկին։

Ճենապակե Շնիկը չհասկացավ ու զարմացած նրան նայեց։

— Ուզում էի ասել՝ դու էլ խելացի կենդանի ես։ Խելացի շնիկ ես։ Իսկ Ռռռռը խելացի վագր է, մեր Պստիկ Ամպիկն էլ,— մորեղբայր Թիկ֊Թակը վեր նայեց,— խելացի ամպիկ է։ Մի քիչ անձրեւ տեղա, խելացի ամպիկ։

Անձրեւ սկսվեց։

— Ի՜նչ լավ է, ի՜նչ լավ թարմացանք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Բավական է, խնդրում եմ, էլ հարկավոր չէ։ Իսկ հիմա հյուր կգնանք Հաստլիկ արքային։ Գուցե հավիկն էլ նրա համար մի հավկի՞թ կածի։ Հաստլիկ արքան շատ կուրախանա։

— Կըրթ֊կըրթ֊կըրթ,— պատասխանեց Չալտիկ֊Հավիկը։

Յոթերորդ գլուխ

այն մասին, թե ինչպես տորթ թխեցին

Ռռռռը նավակը մոտեցրեց ափին, իսկ մորեղբայր Թիկ֊Թակը ճոպանը կապեց ուռենուն։

Հաստլիկ արքան ոչ մի տեղ չէր երեւում, սակայն պալատի խոհանոցից սքանչելի բուրմունք էր տարածվել։

— Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը։— Ժամը հինգն է։

Նրանք ափ ելան ու խոհանոցի պատուհանից ներս նայեցին։

Նիհար խոհարարը վիթխարի սեղանի վրա խմոր էր հունցում ու մերթ ընդ մերթ շաքարի փոշի ավելացնում։ Իսկ Հաստլիկ արքան նրա կողքին կանգնած՝ դիտում էր։

Արքան հյուրերին տեսնելով, ասաց․

— Համեցե՜ք, համեցե՜ք… Իսկ դուք քիչ առաջ տեսա՞ք ծիածանը։ Ի՜նչ գեղեցիկ էր, ի՜նչ գեղեցիկ…

— Ոչ, չտեսանք,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մենք էլ հենց այդ ծիածանն ենք որոնում։ Ռռռռ, հեռու կաց խմորից։ Բայց դեռ չենք գտել։

— Հուսով եմ, որ շուտով կգտնեք։ Ներս եկ, ներս եկ, հավիկ… Այստեղ թեյի համար տորթ են պատրաստում։ Իսկ քեզ չի կարելի ներս մտնել,— ասաց արքան Պստիկ֊Ամպիկին։— Եթե գնաս այգի ու ջրես ծաղիկները, ես անսահման շնորհակալ կլինեմ։ Վարդերը թորշնել են։ Այս ամառ շատ շոգ է…

Արքան դարձավ խոհարարին։

— Թթխմորը շատ դիր,— ասաց նա։

— Աչքիս վրա, Ձերդ մեծություն,— պատասխանեց խոհարարը։— Հիանալի տորթ կլինի… Այնպիսի տորթ, որ բերանի մեջ հալվի… Դրա համար էլ մի ֆունտ թթխմոր եմ դրել։

— Հիանալի է,— գովեց արքան։— Իսկ սա՞ ինչ բան է։— Նա կռացավ ու վերցրեց դեղին հավկիթը։— Շնորհակալ եմ, սիրելի հավիկ։

Արքան հավկիթը տվեց խոհարարին, խոհարարը հավկիթը կոտրեց ու խառնեց խմորին, հետո խմորը լցրեց խոշոր թավայի մեջ ու դրեց գազի փուռը։

— Լա֊ա՜վ է,— ասաց արքան,— թեյին մենք տորթ կունենանք։ Ը՜մ… կ֊կարո՞ղ եմ ձեզ հարցնել, թե այդ վագրը շա՞տ գազազածն է,— շշուկով դիմեց արքան մորեղբայր Թիկ֊Թակին։

— Միայն երեքշաբթի օրերը,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Տե՜ր աստված։— Արքան նույնիսկ գունատվեց։— Իսկ ի՞նչ օր է այսօր։ Այս ի՞նչ է պատահել իմ հիշողությանը։ Այստեղ մեզ համար միշտ շաբաթ է։ Ոչ մի երեքշաբթի, ոչ մի հինգշաբթի, միայն շաբաթ։ Եվ գիտե՞ք, շաբաթ օրերը, սովորաբար, մենք թեյի համար տորթ ենք թխում։ Այդ պատճառով էլ հրամայել եմ, որ միշտ շաբաթ լինի։

— Խելացի միտք է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Ու նաեւ դա ինձ փրկելու է վագրերից,— շարունակեց արքան։— Ի՜նչ հիանալի վագր ունեք։— Եվ նա շոյեց Ռռռռին։

Այդ պահին գազօջախի կափարիչը հանկարծ բարձրացավ ու բարձր «Փա՛ֆֆ» անելով թռավ օդ, եւ սալիկի վրա երեւաց տորթի վերին շերտը։

— Այ֊այ֊այ,— ասաց արքան խոհարարին։— Տես՝ ի՛նչ արեցիր։ Թթխմորը չափից ավելի ես դրել։

Տորթը բարձրացա՜վ, բարձրացավ այնքան, մինչեւ հասավ առաստաղին ու առաստաղը ճռճռաց։

Խոհարարը, արքան, մորեղբայր Թիկ֊Թակը, Ռռռռը եւ Չալտիկ Հավիկը վազեցին երկրորդ հարկ։

Երբ վեր ելան, տորթն արդեն ճեղքել էր առաստաղը։— Օգնեցեք, խնդրում եմ,— աղաչեց արքան։

Խեղճ խոհարարը վեր ցատկեց ու նստեց տորթի վրա, որպեսզի գոնե այդ կերպ պահի նրան։

Բայց տորթը շարունակում էր բարձրանալ, եւ խոհարարի գլուխն արդեն սեղմվել էր երկրորդ հարկի առաստաղին։ Հաջորդ պահին նրա գլուխը ծակեց առաստաղն ու տանիքը։

Իսկ տորթը շարունակում էր բարձրանալ։

— Ձե՜րդ մեծություն, խնդրում եմ, եթե կարելի է, իջեք խոհանոց եւ անջատեք գազը,— գոչեց խոհարարը։

Արքան երեք֊երեք աստիճան ցատկելով, շտապեց խոհանոց, անջատեց գազը եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակի, Ռռռռի ու Չալտիկ Հավիկի հետ վազեց այգի։

Տորթն այլեւս չբարձրացավ։ Ասենք, առանց այդ էլ, արդեն բավականին բարձր էր։

— Այ քեզ պատմություն,— ասաց արքան։— Եթե խոհարարին ցած չիջեցնենք, կմնանք առանց կերակուրի։ Ի՞նչ անենք… ի՞նչ անենք…

— Ես գիտեմ, թե ինչ պետք է անել,— մռնչաց Ռռռռը։— Թող խոհարարը տորթն ուտի։ Ինչքան ուտի, այնքան տորթը կփոքրանա, ու նա կկարողանա իջնել։

— Խելացի բան ես մտածել, վագր,— գոչեց արքան ու բղավեց խոհարարին․— Խոհարա՜ր… տորթը կեր։ Շո՜ւտ…

— Հաճույքով, Ձերդ մեծություն,— պատասխանեց Խոհարարն ու մի կտոր կերավ․— Ը՜մմ…— ասաց նա։— Հաջող է ստացվել։

— Լսիր ու կեր… եւ որքան կարելի է՝ արագ,— հրամայեց արքան,— այլապես, ես կմնամ առանց կերակուրի։

— Լսում եմ, Ձերդ մեծություն…— Եվ խոհարարը վրա պրծավ տորթին։

Բայց տորթը այնքան խոշոր էր, որ շատ արագ ուտելը պարզապես անհնարին բան էր։ Խոհարարն ուտում եւ մարդկանց աչքի առաջ գիրանում էր։ Իսկ խեղճ արքան, որ անհամբեր սպասում էր կերակուրին, նիհարում էր ու նիհարում։

Վերջապես, խոհարարը կերավ֊պրծավ տորթն ու հայտնվեց գետնի վրա։

— Մի հուզվեք, Ձերդ մեծություն,— ասաց նա,— ես մի ակնթարթում կերակուր կպատրաստեմ։

Եվ նա մի ակնթարթում կերակուր պատրաստեց։

— Մոտեցեք սեղանին, խնդրեմ,— հրավիրեց արքան հյուրերին։

— Շնորհակալ ենք, Ձերդ մեծություն,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Բավական է անձրեւ տեղաս,— ասաց նա Պստիկ֊Ամպիկին։

— Այո, շնորհակալ եմ,— ասաց արքան։— Վարդերն արդեն թարմացան։

Պստիկ֊Ամպիկը դադարեց անձրեւ տեղալ եւ բոլորը մոտեցան սեղանին։ Բոլորը, բացի Չալտիկ Հավիկից․ նա մնաց այգում՝ տորթի փշրանքները կտցելու։

Ճաշից հետո ճանապարհորդները հրաժեշտ տվեցին արքային ու նրա խոհարարին եւ շարունակեցին ճանապարհը դեպի Տխուր թագավորի պալատը։

— Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը, երբ բոլորը վերադարձան նավակ։— Ժամը վեցն է։

— Ի՜նչ լավ է, որ Ճենապակե Շնիկին ճաշելը պարտադիր չէ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Չի կարող պատահել, որ ընդամենը ժամը վեցը լինի,— ասաց Ռռռռը։— Հաստլիկ արքայի պալատում մենք մեկ ժամից ավելի մնացինք։

— Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչպես ես նայում ժամանակին,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մի՞թե չգիտես, որ ժամանակը տարբեր մարդկանց համար տարբեր է։ Օրինակ, մեկի համար բախտավոր ժամանակ է, մյուսի համար՝ դժբախտ։ Մեկի համար ժամանակը սլանում է, մյուսի համար՝ կանգ է առնում։ Քո կարծիքով խխունջի համար ժամանակը նո՞ւյնն է, ինչ՝ նապաստակի։

Բոլորը նստեցին նավակ ու լողացին Տխուր թագավորի պալատը, իսկ ճանապարհին խաղում էին «տարբեր ժամանակներ»։

— Ներկա ժամանակ,— ասաց Ռռռռը։

— Ապագա,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Վաղ ժամանակ։

— Ո՛ւշ,— ասաց Ռռռռը։— Ի՛ր ժամանակին։

— Ժամանակ առ ժամանակ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ամառային ժամանակ, ազատ ժամանակ, բանվորական ժամանակ, վաղեմի ժամանակ, կորցրած ժամանակ… Օ՜հ, կարծեմ չափն անց կացրի, իսկ ժամանակը վազում է առաջ։ Լավ է, որ գոնե մեր ժամացույցը ճշգրիտ ժամանակն է ցույց տալիս։

— Թիկ֊Թակ,— ասաց ժամացույցը։

— Օհո՜… արդեն վեցն անց է քառորդ։

— Իսկ ի՞նչ բան է «կորցրած ժամանակը»,— հարցրեց Ռռռռը։

— Այն ժամանակը, որ դու իզուր ծախսում ես դատարկ բաների վրա։ Ժամանակդ անցնում է, իսկ դու ոչինչ չես արել։ Դրա համար էլ ասում են․ ժամանակ կորցրեց։ Օրինակ, հիմա մեզ չի կարելի խոսելու վրա ժամանակ կորցնել, այլապես թագավորական պալատ կհասնենք պառկել֊քնելու ժամանակ։— Այս խոսքի վրա մորեղբայր Թիկ֊Թակը սկսեց ինքը թիավարել եւ նավակը լողաց գետի հոսանքն ի վար, դեպի Տխուր Թագավորի պալատը։

Ութերորդ գլուխ

Տխուր թագավորին կատարած այցելության մասին

Որքան մոտենում էին պալատին, այնքան օդը ցրտում էր, եւ շուտով նավակն սկսեց լողալ սառցակտորների միջով։ Պստիկ֊Ամպիկը ետ մնաց, եւ ինչ֊որ մի պահ հեռվում հայտնվեց ծիածանը։ Բայց անսպասելի սկսեց ձյուն տեղալ։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը հագավ տաք ջեմպրը, Չալտիկ Հավիկը փետուրները փքեց, եւ միայն Ճենապակե Շնիկն ու Ռռռռն էին, որ ցրտին ոչ մի ուշադրություն չէին դարձնում։

Նավահանգստում նրանց ողջունելու էին դուրս եկել մուշտակներով ու մորթե գլխարկներով մի քանի հոգի։ Արքայադուստր Մաթիլդան էր՝ պալատականների հետ։

— Ի՜նչ ուրախ ենք, որ ձեզ տեսնում ենք,— ասաց պալատականներից մեկը։— Թագավորը թախծում է, եւ գուցե ձեզ հաջողվի նրան ուրախացնել։— Ու պալատականը հյուրերին առաջնորդեց պալատ։

Չմրսելու համար, թագավորը բուխարիկի մոտից չէր հեռանում, իսկ թագուհին պառկել էր անկողնում։

— Վճռել է մինչեւ ամառ դուրս չգալ անկողնից,— գանգատվեց թագավորը։

— Բայց չէ՞ որ արդեն ամառ է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Խնձորենիների վրա հասել են խնձորները, կաղնու վրա՝ կաղինը, իսկ թփերին՝ ազնվամորին։

— Գիտեմ, ամեն տեղ ամառ է արդեն,— ասաց թագավորը,— իսկ այստեղ ամառը դեռ չի եկել։ Դեռ ձմեռ է ու այդ ձմռան վեիջն էլ չի երեւում։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը պատուհանից դուրս նայեց։ Պալատի զբոսայգին ծածկված էր ձյան շերտով, արահետներին ոստոստում էին ճնճղուկները եւ հացի փշրանքներ որոնում։ Ազատ ու համարձակ զբոսնում էր հյուսիսային քամին։

— Նույնիսկ իմ կրիաները չեն ուզում արթնանալ,— տխրամած ասաց թագավորը,— բայց ես, միեւնույն է, նրանց վրա չեմ բարկանում։

— Օ՜… թույլ տվեք նայել ձեր կրիաներին,— խնդրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Խնդրեմ,— ասաց թագավորը եւ բոլորին առաջնորդեց խոհանոց։

Եվ իսկապես, բոլոր տասնվեց կրիաներն էլ խորը քնել էին։

— Կարծես կռահում եմ, թե ինչն ինչոց է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Բարի եղեք, ձայն տվեք, թող այստեղ գան պալատական շեփորահարները։

— Այստեղ կանչեք շեփորահարներին,— հրամայեց թագավորը պալատականներին։

Երբ շեփորահարները եկան, մորեղբայր Թիկ֊Թակը նրանց շարք կանգնեցրեց եւ հրամայեց, որ բոլորը միասին, որքան հնարավոր է բարձր փչեն իրենց շեփորները։

— Ծի՜մ֊ծիրիրի՜մ֊ծիրիրի՜մ֊Ձ նվագեցին շեփորահարները։— Ծի՛մ֊ծիրիրի՛մ֊ծիրիրի՜֊ծի՛մ֊ծի՜մ…

Ա՜յ թե աղմուկ բարձրացավ։

Կրիաները աղմուկից արթնացան եւ նույն պահին էլ լսվեց մի խլացուցիչ «գըրը՜խկ»․ լճի սառույցն էր, որ աղմուկով փշրվեց։ Հանկարծ բակում, խոհանոցի դիմաց սկսեց սաստիկ մի ձյուն տեղալ, բայց նույն պահին էլ հալվեց, իսկ հաջորդ պահին ծիլ տվեց կանաչ խոտն ու դայլայլեցին թռչունները։

Հյուսիսային քամին շատ զարմացավ։

— Օգնեցե՜ք,— գոչեց նա։— Արդեն ամառ է, իսկ ես դեռ այստեղ եմ։— Եվ նա սուրաց դեպի Հյուսիսային բեւեռ, իր հետ տանելով նաեւ ձմռանը։

Նրա թռիչքի ճանապարհին ամենուրեք սկսվում էր ցուրտը․ գետերն ու լճակները սառցակալում էին, մարդիկ տաք վերարկուներ ու ձեռնոցներ էին հագնում եւ փաթաթվում վզնոցներով։ Սակայն, բարեբախտաբար, ձյունն արագ հալվում էր եւ մարդիկ դարձյալ հանում էին իրենց տաք հագուստները։

Իսկ պալատում թագուհին ելավ անկողնից, հագավ ամառային իր զգեստը եւ նույնիսկ համբուրեց թագավորին, որովհետեւ ամռան գալով նրա տրամադրությունը բարձրացել էր։ Թագավորն էլ այլեւս չթախծեց։ Իսկ արքայադուստր Մաթիլդան վերցրեց գնդակն ու ցանցաթին եւ մարգագետին վազեց պալատականների հետ թենիս խաղալու։

— Ոչինչ չեմ հասկանում,— ասաց թագավորը, ծոծրակը քորելով։

— Բանն այն է, Ձերդ մեծություն,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— որ կրիաները սովորաբար ձմռանն են քուն մտնում, եւ երբ ձմեռը տեսել է, որ ձեր խոհանոցում տասնվեց կրիա են քնած, մտածել է, թե իզուր ինչո՞ւ հեռանա։ Բայց, իրականում, հիմա ոչ թե ձմեռ է, այլ աշնանամուտ։

Այդ պահին միջանցքից լսվեցին ինչ֊որ ոտնաձայներ․ հետո մեկը սկսեց ճանկռոտել դուռը։

— Երեւի սկյուռիկներ են,— ասաց թագավորը։

Եվ իրոք։ Դուռը բացելուն պես, սկյուռիկները խուժեցին սենյակ։ Ամեն մեկը մի կաղին ուներ։

— Սրանք այնքա՜ն ծույլ են, այնքա՜ն ծույլ,— գանգատվեց թագավորը,— աշնանը միշտ վազում են ինձ մոտ, որպեսզի խոհանոցի դռան արանքում ես կոտրեմ իրենց կաղինները։

Թագավորը սկյուռիկներից վերցրեց կաղինները ու սկսեց կոտրել, դնելով խոհանոցի դռան արանքում, իսկ շեփորահարները օգնում էին նրան։

— Ժամանակն է, որ մենք ճանապարհը շարունակենք, Ձերդ մեծություն,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը թագուհուն։

— Գնաք բարով,— ասաց թագուհին եւ համբուրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակին ու Ռռռռին։

Թագավորը սեղմեց նրանց ձեռքը եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը նկատեց, որ նա դարձյալ տխրում է։

— Հենց նոր հիշեցի, որ եթե հիմա աշուն է,— ասաց թագավորը,— ապա շուտով նորից ձմեռ է կգա։ Չէ՞ որ դա անարդարացի բան է, չէ՞ որ ձմեռը նոր է հեռացել։

— Իրավացի եք,— համաձայնեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ես այդ հանգամանքը նկատի չէի ունեցել։ Իսկ Դ Ո ՞ Ւ ինչ կասես, Ռռռռ։ Գիտե՞ք, Ձերդ մեծություն, նա շատ խելացի վագր է։ Երբեմն, իհարկե, համառություն է անում, բայց ընդհանրապես շատ խելացի է։

Ռռռռը թաթով քորեց ականջի ետեւը։

— Դուք պետք է ամեն երեկո այգում ամառային պարահանդես կազմակերպեք,— ասաց նա թագավորին։— Այդ դեպքում, երբ ձմեռը գա, այսպես կմտածի․ «Ոնց որ թե՝ շուտ եմ եկել։ Այգում պարում են, իսկ ձմռանը ո՞վ է այգում պարում»։ Եվ մի ուրիշ տեղ կգնա ձմեռելու։

Թագավորն ուրախացավ եւ թագուհուն խնդրեց, որ նա ավելի շատ հրավերներ ուղարկի թագավորական այգում կազմակերպվելիք Ա Մ Ա Ռ Ա Յ Ի Ն պարահանդեսի համար։

— Եվ անպայման խոհարարին էլ պատվիրեք, որ ավելի շատ պաղպաղակ պատրաստի,— ավելացրեց նա, հետո նորից սեղմեց բոլորի ձեռքն ու հյուրերին ուղեկցեց մինչեւ նավակ։

— Իսկ ամենից կարեւորը,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը հրաժեշտ տալու ժամանակ,— երբ կրիաները քուն մտնեն, այնպես արեք, որ ձմեռը նրանց չնկատի։ Կրիաներին դրեք մետաղե ցանցով արկղի մեջ, որքան կարելի է շատ սալաթ լցրեք նրանց առաջ, եւ արկղն էլ պահեք խոհանոցային պահարանի Ա Մ Ե Ն Ա Խ Ո Ր Ք Ո Ւ Մ, իսկ դռներն էլ ամուր գոցեք։

— Այդպես էլ կանեմ,— ասաց թագավորը։— Շնորհակալ եմ խորհրդի համար։

Հյուրերին հրաժեշտ տալու համար թագուհին էլ գետափ եկավ եւ Ռռռռին դարչնագույն թղթով փաթաթած մի նվեր հանձնեց։

— Միայն թե, մինչ հեռու֊հեռուները հասնելը բաց չանես,— ասաց թագուհին։— Այս նվերը իմ եւ արքայադստեր կողմից է, որպեսզի դու միշտ լավ վագր լինես։

Թագուհին մի անգամ էլ համբուրեց նրան, բոլորը ձեռքերը թափահարեցին որպես հրաժեշտի նշան, եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը նավակը հրեց ափից․ հետո թիերն առավ ձեռքը եւ նավակը լողաց հոսանքն ի վեր։ Իսկ Ռռռռը մի թաթով բռնել էր նվերը, մյուս թաթն էլ թափահարում էր․ «Ցտեսություն»։

Իններորդ գլուխ

այն մասին, թե ինչպես էին աղվես որսում

Երբ անցան գետի ոլորապտույտը, Ռռռռը բացեց փաթեթը։ Պարզվեց, որ փաթեթի մեջ ձեռքի ժամացույց է։

— Ա՛յ, ի՜նչ եմ ասել,— ուրախացավ Ռռռռը։— Ես հիմա ժամացույց ունեմ։

— Թեեւ ժամը նայել չգիտես,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը աչքով անելով Ճենապակե Շնիկին։— Հետաքրքիր է, թե հիմա ո՞ւմ ենք հանդիպելու։ Նայե՛ք, նայե՛ք…

Գետափին նրանք մի երկաթուղի տեսան, որի վրայով փնչացնելով ընթանում էր փոքրիկ մի շոգեքարշ ու իր ետեւից քաշում միակ վագոնը, իսկ վագոնի տանիքին մի կենգուրու էր նստած։ Հավասարվելով նավակին, շոգեքարշը նախ դանդաղեցրեց ընթացքը, հետո կանգ առավ։ Եվ նույն պահին վագոնից դուրս թռան սկյուռիկները, երկաթուղու վրա կաղիններ շարեցին, որպեսզի շոգեքարշը անցներ դրանց վրայով ու կոտրեր։

— Ա՜յ֊ա՜յ, սրանք էլ նույնքան ծույլ սկյուռիկներ են, ինչպես նրանք, որոնց տեսանք Տխուր թագավորի պալատում։ Հիշո՞ւմ ես, Ռռռռ… Նա կաղինն էլ դեռ խոհանոցի դռան արանքը դնելով էր կոտրում։ Բարեւ, փոքրիկ շոգեքարշ,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Մեքենավարը գլուխը դուրս հանեց պատուհանից։

— Բարեւ,— պատասխանեց նա։— Օհո՜… տեսեք, ի՜նչ է կատարվում։

Մեքենավարը տեսել էր աղվեսին։ Երբ հեւասպառ եւ շնչակտուր աղվեսը հասավ շոգեքարշին, բոլորն էլ հեռվից լսեցին․ «Ուհո՜ւ… ուհո՜ւ»։ Եվ այդ ձայնի վրա հայտնվեցին որսկան շներն ու հեծյալները։

— Նրանք ինձ են հետապնդում,— ասաց աղվեսը։— Ես շատ եմ վախենում։ Ո՞ւր թաքնվեմ։

— Ցատկի՛ր նավակ, շուտ,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Աղվեսը ցատկեց նավակ, սողաց դեպի հեռավոր անկյունը եւ կծկվեց Ճենապակե Շնիկի թիկունքում, իսկ երբ որսորդները շատ մոտեցան, Ռռռռը նրան ծածկեց հովանոցով։

— Դուք աղվես չե՞ք տեսել,— հարցրեց Գլխավոր որսորդը։

Այս խոսքի վրա փոքրիկ շոգեքարշը մի այնպիսի՜ սուլոց բարձրացրեց, այնպիսի՜ սուլոց․ «Պիիիիիիիիիի՜… Պիիիիիիիիիի՜…»։

— Ի՞նչ ասացիր,— հարցրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ո՞ւմ բարեւես։

— Ես ասացի «աղվես»,— բղավեց որսորդը։

— Հա՜… ախորժակ ունե՞ս,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Բայց ի՞նչ հյուրասիրեմ, գուցե երշի՞կ… Հիմա կհյուրասիրեմ։

— Չե՞ս հասկանում, ինչ է,— բարկացավ որսորդը։— Աղվեեե՜ս…

— «Ե՜ս… ե՜ս…» Ինչո՞ւ դու… Նավախելին Ճենապակե Շնիկն է նստած ու նայում է, թե ժամը քանիսն է։ Երեւի հիմա արդեն ինը կլինի։

Ճենապակե շնիկը հաչեց, շոգեքարշը դարձյալ սուլեց— պիիիիիիիիիի՜, պիիիիիիիիիի՜, բայց ավելի բարձր․ որսորդական շները հաչեցին կենգուրուի վրա, որ նստած էր վագոնի տանիքին։

— Երեւի դուք նկատի ունեք աղյո՞ւսը,— բղավեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Տխուր թագավորի պալատի բակում ինչքան ուզես աղյուս կա՝ արահետներին շարած։

Ոչ ոք այնպես էլ չիմացավ, թե ինչ էր ուզում ասել որսորդը, որովհետեւ շոգեքարշը ձայնը գլուխը գցած այնպես սուլեց— պիիիիիիիիիի՜, պիիիիիիիիի՜— որ որսորդի ձին խրտնեց ու փախավ։ Իսկ նրա ետեւից փախան բոլոր որսորդական շները։ Պստիկ֊Ամպիկը հետապնդեց նրանց ու մի քիչ անձրեւ տեղաց, այնպես որ, որսորդները ստիպված եղան բարձրացնել իրենց օձիքները։

— Գրողը տանի,— վրդովվեց Գլխավոր րսորդը։— Անձրեւն էր միայն պակաս։

Քիչ անց որսորդները արդեն շատ հեռու էին։

Աղվեսը դուրս սողաց թաքստոցից ու հոտոտեց օդը։

— Ամեն ինչ կարգին է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Որսորդները հեռացան։ Բարի ճանապարհ, սիրելի աղվես։

Աղվեսը ափ ելավ եւ հրաժեշտ տալով, թափահարեց իր թավամազ պոչը։

— Պիիիիիիիիիի՜։ Պիիիիիիիիիի՜,— նորից սուլեց շոգեքարշը եւ շարունակեց ճանապարհը՝ վագոնի տանիքին նստած կենգուրուի հետ, որը կարծես չէր էլ նկատել այդ ամբողջ անցուդարձը։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակն ու Ռռռռը հուզմունքով էին նայում նրանց ետեւից, որովհետեւ գնացքը այդ պահին մոտենում էր ցածրիկ կամրջին։ Այդ կամրջի տակով կենգուրուն ոչ մի դեպքում չէր կարող անցնել։ Ի՞նչ կլինի արդյոք, ի՞նչ կլինի… Բայց գնացքը սուզվեց կամրջի Տ Ա Կ, իսկ կենգուրուն ցատկեց կամրջի Վ Ր Ա Յ Ո Վ ու թը՛խկ, նորից նստեց վագոնի տանիքին։ Մի ծերուկ դուրս նայեց վագոնի պատուհանից եւ հովանոցով սպառնաց կենգուրուին։

— Շա՜տ աղմկարար կենգուրու ես,— գոչեց նա։

Ճանապարհի ուրիշ կամուրջներ չկային, եւ շուտով գնացքից մնաց միայն մի ճերմակ ամպիկ։

Տասներորդ գլուխ

Ճռճռան Կոշիկ փոստատարի մասին

Դեռ գնացքը չէր անհետացել նրանց աչքից, երբ ճանապարհորդները հանկարծ լսեցին․ «Ճը՜ռռ, ճը՜ռռ, ճը՜ռռ»— ու նրանց վրա ընկավ մի վիթխարի ստվեր։

Ոչ մի սարսափելի բան չպատահեց, իհարկե։ Պարզվեց, որ դա Ճռճռան Կոշիկ մականունով փոստատարի ստվերն է։ Նա աշխարհի ամենախոշոր փոստատարն էր, որին կրճատ անվանում էին Ճռանկոշ։ Ճռանկոշը այնքան մեծ էր, այնքան բարձրահասակ, որ բոլորը վախենում էին, երբ նա հայտնվում էր անսպասելի կերպով։ «Օգնեցե՜ք,— բղավում էին բոլորը։— Հսկա է»։

Ճռանկոշը իսկապես հսկա էր, բայց շատ բացի էր ու չէր սիրում մարդկանց վախեցնել։ Հենց դրա համար էլ ճռճռան կոշիկներ էր հագնում, որպեսզի բոլորը լսեին իր մոտենալն ու չվախենային։

Արեւն արդեն մայր էր մտնում, եւ Ճուանկոշի առջեւից քայլում էր երկար֊երկար ստվերը, իսկ նրա գլխի մոտ, ասես Երկրի շուրջը փոքրիկ մի Լուսին, պտտվում էր եւս մի ստվեր։

— Փոստատար աղավնին է,— ուրախացավ Ռռռռը, երբ Ճռանկոշը շատ մոտեցավ։

— Բարեւ,— ասաց Ճռանկոշը։— Ես նամակ եմ բերել քեզ, մորեղբայր Թիկ֊Թակն էլ նամակ ունի։

Նա բացեց պայուսակն ու նամակներ հանեց։

Դրանք այն նամակներն էին, որոնք Ռռռռը գցել էր փոստարկղը դեռեւս Ե Ր Ր Ո Ր Դ Գ Լ Խ Ո Ւ Մ, երբ մորեղբայր Թիկ֊Թակը լոգանք էր ընդունում։

— Նամակը քեզնից է, Ռռռռ,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը պատռելով ծրարը։

— Իսկ իմը՝ քեզնից,— ասաց Ռռռռը։

Մինչ նրանք կարդում էին նամակները, աղավնին ցայվում էր ջրափոսում։

— Շատ անպիտան է այդ աղավնին,— ասաց Ճռանկոշը։— Միշտ ջրափոսերն է մտնում։ Ես նրան պահում եմ շտապ նամակների համար։ Դուք երեւի գիտեք, որ եթե նամակի համար վճարում են վեց պենս ավելի, ուրեմն, նշանակում է՝ պետք է շտապ տեղ հասցնել։ Ճիշտն ասած, իմ ձեռքին հիմա այդպիսի նամակներ չկան։ Հե՜յ, Էլբերթ, հերիք ցայվես։ Անունն էլ Էլբերթ է։ Վերջացրու… Ինչպե՞ս անեմ, որ հասկանաս… փետուրները աղտոտել է անպիտանը։

Ռռռռը մռայլվեց։

— Տեսնում եմ, որ գլխումդ միտք է ծնվում, Ռռռռ,— նկատեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Նա հիմա կասի, թե ինչ է պետք անել, որ Էլբերթը ես վարժվի ջրափոսերը մտնելուց։

— Պետք է երգ երգել կրիաների համար,— հանկարծ վրա տվեց Ռռռռը։

— Հը՛մ… բայց դա ի՞նչ կապ ունի աղավնու հետ,— ասաց Ճռանկոշը։— Ինչո՞ւ երբ երգենք կրիանեիր համար, երբ Էլբերթին ենք ուզում ետ վարժեցնել ջրափոսերից։

— Անպայման կօգնի, այ, կտեսնեք,— ասաց Ռռռռը։— Կրիաների համար օրորոցային երգեք։ Ինչպե՞ս էր… հա՛…

Քնիր, կրիա,
Քնիր, անուշ,
Քնիր հիմա,
Աշխարհն է սուս…

եւ նրանք կքնեն։ Իսկ երբ կրիաները քնեն, ձմեռն էլ կգա․ ձմեռը գիտե, որ կրիաները քնում են միայն ձմռանը։ Ու ձմեռը կսառեցնի բոլոր ջրափոսերը, որոնք սառույցով կծածկվեն․ աղավնին էլ չի կարողանա այլեւս ցայվել։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը հիացմունքով նայեց Ռռռռռին, իսկ Ճենապակե Շնիկը պոչը խաղացրեց։

— Պստիկ֊Ամպիկ,— մորեղբայր Թիկ֊Թակը կանչեց իր ամպիկին, որը հենց նոր էր վերադարձել որսորդներին անձրեւի տակ առնելուց հետո։— Բարի եղիր, մի քիչ ջրիր մեր Ռռռռին։

Պստիկ֊Ամպիկը Ռռռռի վրա մի իսկական հեղեղ տեղաց։ Ռռռռը գլուխը պահեց անձրեւի տակ եւ ջուրն սկսեց հաճելի կերպով խուտուտ տալ ականջների հետեւը։

— Դա քեզ՝ շքանշանի փոխարեն, Ռռռռ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Տեսե՜ք, ծիածանը,— գոչեց Ճռանկոշը։ Հետո շրջվելով, Ռռռռին ասաց․— Շնորհակալ եմ քեզնից։ Դու շատ խելացի վագր ես։ Մեր գնալու ժամանակն է, Էլբերթ։

Էլբերթը դուրս եկավ ջրափոսից ու սկսեց թռչել փոստատարի կողքից։ Ճը՜ռռ֊ճը՜ռռ֊ճը՜ռռ— ճռճռացին վիթխարի կոշիկները։

Տասնմեկերորդ գլուխ

Կեսգիշեր

— Հապա, իմ սիրելի Ռռռռ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— քնելու ժամանակն է։ Ճենապակե Շնիկն ու Չալտիկ Հավիկը վաղուց քնել են։ Սոսկալի ուշ է արդեն։

— Վա՜յ, ինչո՞ւ՝ սոսկալի,— հարցրեց Ռռռռը։— Ուրեմն, եթե քնեմ, կլինի ավելի ուշ եւ ավելի՞ սոսկալի։

— Չէ, հիմարիկ։ Ուզում եմ ասել, որ հիմա Շ Ա Տ ուշ է, շուտով կեսգիշեր կլինի։

Ռռռռը անհանգստացավ։

— Իսկ ի՞նչ բան է յդ կեսգիշերը։

— Ինչո՞ւ ես այդպես հուզվում, Ռռռռ։ Հիմա պառկիր քնելու, իսկ կեսգիշերին ես քեզ կարթնացնեմ, եւ ու կտեսնես, թե դա ինչ է։ Համաձա՞յն ես։

— Համաձայն եմ,— ասաց Ռռռռը՝ քունը գլխին։— Հեքիաթ պատմիր, թե չէ՝ քունս չի տանի։

— Լավ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը ձեռքը պարզելով ինչ֊որ ուղղությամբ, եւ Ռռռռը նոր միայն նկատեց, որ մորեղբոր ուսի ետեւից իրեն է նայում Ձին։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը շոյեց Ձիու վիզը։

— Գիտեմ… այդ Ձին խոհանոցի պահարանից է եկել, ինձ Տաքը պատմել է,— մրթմրթաց Ռռռռը քնի մեջ։— Հետաքրքիր է, նա իսկական Ձի է, թե երեւակայական…— նա աչքերը բացեց, բայց ոչինչ չտեսավ։

Բայց Ձին նրանց մոտ էր։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ջրի մեջ տեսնում էր նրա արտացոլումը։

— Ձին այստեղ է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— ես տեսնում եմ նրա արտացոլման մի փոքրիկ մասը՝ գլուխն ու երեք մտքերը…

— Այ թե ծիծաղելի բան կլիներ,— ասաց Ռռռռը,— եթե…

— Դու արդեն քնած ես,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— մի ուրիշ անգամ հեքիաթ կպատմեմ։

— Բոլորովին էլ չեմ քնել,— ասաց Ռռռռը։— Ասում եմ, ի՞նչ հետաքրքիր կլիներ, եթե ձիերը երեք ոտք ունենային՝ երկուսը՝ մի կողմից ու մեկն էլ՝ մյուս։

— Այո, այդպես շատ հարմար է շրջանով վազելու համար։ Այդ դեպքում ձիու մի կողմը մյուսից ավելի արագ կվազեր։ Դու երեւի հենց դա՞ նկատի ունեիր։

Որպես պատասխան, լսվեց բարձրաձայն մի խռմփոց։

— Ի՜նչ քնկոտ վագր է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ձի՛։

Ձիու արտացոլումը շարժվեց, եւ Ռռռռը բացեց քնաթաթախ աչքերը։ Նա լսեց, թե ինչպես Ձին անցավ գետն ու հետո ելավ ափ։ «Հետաքրքիր է, իսկ երազները նրա հե՞տ են, թե մնացել են խոհանոցի պահարանում»— մտածեց Ռռռռը եւ նույն պահին խորը քուն մտավ։

Նա քնել էր, իսկ այդ ընթացքում նամակը լողաց դեպի ափ եւ քթով մխրճվեց առափնյա եղեգների մեջ։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը թիերը դրեց նավակի մեջ եւ ականջ դրեց, թե ինչպես է ժամացույցը խփում ժամը տասը։

«Շուտով կեսգիշեր է»,— մտածեց նա եւ Ռռռռին ծածկեց վերմակով, իսկ հետո ինքն էլ պառկեց ժամացույցի կողքին։ «Որպեսզի լսեմ, երբ խփի ժամը տասներկուսը»— մտածեց նա։

— Բարի գիշեր,— ասաց նա Պստիկ֊Ամպիկին։

Մի քիչ քնելուց հետո գլուխը բարձրացրեց ու նայեց աստղերին, ժամացույցը խփեց ժամը տասնմեկը։ Ճենապակե Շնիկը քնի մեջ ֆսֆսաց, իսկ Չալտիկ Հավիկը գլուխն ուզեց հանել թեւի տակից, բայց նորից թաքցրեց։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը լսեց, թե ինչպես են նավակի կողին հարվածում ալիքները։

«Ինչո՞ւ էր Ռռռռը այդպես վախենում կեսգիշերից։ Ափսոս, գիշերը կենդանի չէ, որ— թըփ, թըփ, թըփ— իջնի երկնքից՝ լուսինն էլ ճեռքին։ Գիշերը ինչքա՜ն խաղաղ է ու գեղեցիկ։ Եվ ինչպե՞ս են փայլում աստղերը»։

Աչքերն իրենք իրենց փակվում էին, եւ նա մի քիչ էլ ննջեց։

—Թիկ֊թակ, թիկ֊թակ, թիկ֊թակ…— ժամացույցը խփեց կեսգիշեր։

— Ռռռռը բացեց աչքերն ու ձգվեց։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը թիերն իջեցրեց ջուրը եւ անշտապ սկսեց թիավարել հոսանքն ի վար։

Տասներկուերորդ գլուխ

այն մասին, թե ինչպես էին տառերը լողում գետնում

Ափին, ուր գետի մեջ էր թափվում փոքրիկ մի առվակ, ճանապարհորդները տեսան բարձր֊բարձր կաղամախիներ։ Լուսինը պայծառ լուսավորում էր։ Ջրի մեջ լողում էին զանազան տառեր ու խառնիխուռն տողեր, որոնք, հավանաբար, Մանկական Երգերից էին․

«Մեր փոքրիկ Մերին մի գառնուկ ուներ»

«Ճանապարհին փիսիկները կորցրին իրենց ձեռնոցները»

«Այ անպիտան փոքրիկ տղա»

«Մյաո՜ւ֊մյաո՜ւ֊մյաո՜ւ… կարկանդակն իմն է միայն»…

Ոչինչ հասկանալի չէր։

— Այս առվակը հոսում է Մանկական Երգերի Լճից,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը Ռռռռին։— Իսկ վաղը կամ մյուս օրը մենք կհայտնվենք սրանից ավելի մեծ Բառերի Գետում, որն հոսում է դեպի Հեքիաթների Աշխարհ։

— Իսկ որտեղի՞ց են հայտնվում բառերը,— հարցրեց Ռռռռը։— Ինչի՞ց են սարքված։

— Տառերի։ Նայի՛ր։

— Վա՜֊ա՜յ,— զարմացավ Ռռռռը։

Քիչ հեռու, բլրակի վրա նա մի տնակ տեսավ եւ նույնիսկ, հրաշք բան էր, տեսավ նաեւ այն ամենը, ինչ տեղի էր ունենում տնակում։

Հյուրասենյակում վառվում էր բուխարիկը, որի շուրջը նստոտել էին Այբուբենի տառերը։ Նրանք տաքանում էին կրակի մոտ ու բառ֊բառ խաղն էին խաղում։

— Շարունակենք,— ասաց Կեն անունով մեծատառ «Կ»֊ն։— Ինչպե՞ս է գրվում «ջուր» բառը։

Տեղներից անմիջապես վեր թռան Ջե անունով փոքրատառ «ջ»֊ն, Ո անունով փոքրատառ «ո»֊ն, Վյուն անունով փոքրատառ «ւ»֊ն ու Րե անունով փոքրատառ «ր»֊ն եւ շարք կանգնեցին։ Մյուս տառերը ծափահարեցին եւ Ջեն, Ոն, Վյունը եւ Րեն խոնարհվեցին նրանց առաջ։

Իսկ հիմա՝ ինչպե՞ս է գրվում «հաց» բառը,— ասաց Գիմ անունով մեծատառ «Գ»֊ն։

Անմիջապես ոտքի ելան Հո անունով փոքրատառ «հ»֊ն ու Այբ անունով փոքրատառ «ա»֊ն։ Իսկ որտե՞ղ էր Ցո անունով փոքրատառ «ց»֊ն։

Պարզվեց, որ չկա։ Տառերից մի քանիսը նայեցին գորգի տակ։ Իսկ Ինի անունով մեծատառ «Ի»֊ն սանդուղքով վեր վազեց, մտավ լոգարան ու տեսավ, որ այնտեղ պառկած, խոր քուն է մտել Ցո անունով փոքրատառ «ց»֊ն։

Մինչ ճանապարհորդները դիտում էին այս ամենը, տնակը գրեթե հեռացավ նրանց տեսադաշտից։ Հանկարծ Ռռռռը հիշեց․

— Իսկ ո՞ւր է կեսգիշերը։

— Վաղուց է անցել։ Ի՛նչ է, չնկատեցի՞ր,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Միայն նկատեցի, որ շուրջս մութ է։

— Իսկ այդ մութը քեզ նեղացրե՞ց։

— Ոչ։

— Իհարկեե, չէր նեղացնի… Իսկ դու վախենում էիր։ Շուտով լույսը կբացվի։

Նրանք մի անգամ էլ նայեցին Մանկական Երգերի բառերին, որոնք լողում էին գետի ջրերում, բայց տառերից շատերն արդեն հալվել էին, բացի Փյուր անունով փոքրատառ «փ»֊ից, Այբ անունով փոքրատառ «ա»֊ից, Հի անունով փոքրատառ «յ»֊ից, Լյուն անունով փոքրատառ «լ»֊ից, Ինի անունով փոքրատառ «ի»֊ից, Րե անունով փոքրատառ «ր»֊ից ու էլի մի քանիսից։ Այդ տառերը ատղիկների պես փայլփլում էին ջրի մեջ։

— Նայիր, նայիր,— ասաց մորեղփայր Թիկ֊Թակը։— Նայիր այստեղ՝ ի՛նչ է գրված․

Փայլի՛ր, աստղ իմ, փայլի՛ր,
Ո՞վ ես, ասա՛, մի՛ թաքցնիր…

Իսկ հիմա կարդա մյուս բառը․

Ծիածան

Հենց այն պահին, երբ նրանք կարդում էին այդ բառերը, Պստիկ֊Ամպիկը սկսեց անձրեւ տեղալ․ տառերն աստիճանաբար հալվեցին ու անհետացան։

— Իսկ հիմա, Ռռռռ, եկ մի քիչ քնենք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Բայց քնելուց առաջ, նա վագրի համար մի լիքը պնակ կաթ լցրեց։ Ռռռռը խմեց կաթը, պառկեց եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը նորից ծածկեց նրան, հետո ինքն էլ տեղավորվեց ու քնեց մինչեւ առավոտ, մինչեւ այն ժամանակ, երբ Ճենապակե Շնիկն արթնացավ ու իր հաչոցով մյուսներին էլ արթնացրեց։

— Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ,— հաչեց նա։

Պստիկ֊Ամպիկը չէր երեւում։ Գիշերվա ընթացքում նավակը շատ էր ետ գնացել ու նրանք հիմա գորշ լեռան ստվերի տակ էին։ Երբ շատ մոտեցան, լեռը շարժվեց ու նայեց նրան…

Տասնմեկերորդ գլուխ

Բրոնտոզավրի տխուր պատմությունը եւ մի քանի խոսք էլ Թվաբանության աշխարհի մասին

Ռռռռը չէր ուզում հավատալ աչքերին։ Պարզվեց, որ այդ լեռը մի վիթխարի կենդանի է։ Մարմինը կլիներ, երեւի, աշտարակի չափ, վիզը նման էր զանգակատան ձողասայրի, իսկ պոչի երկարությանն էլ՝ չափ չկար։

Նկատելով ճանապարհորդներին, կենդանին գլուխը մտցրեց ջրի մեջ ու բերանը լցրեց ջրիմուռներով։ Ջրիմուռները ծամելով, կենդանին լուռ նայում էր ճանապարհորդներին եւ աղի արցունք էր թափում։ Ոտքերի տակ մի մեծ լիճ էր գոյացել, որտեղ մի բադ էր լողում։ Բադի տեսքը հնաձեւ էր։ Այսինքն, շրջապատում ամեն բան հնաձեւ էր թվում։ Արեւն ավելի էր պայծառ, քան հարկավոր էր․ այսուայնտեղ աճել էին ինչ֊որ տարօրինակ բույսեր ու խոշոր ձարխոտեր։ Երկնքում ճախրում էին զարմանալի պոչերով ու ատամներ ունեցող անշնորհք թռչուններ։ Այնքան շոգ էր, որ կարծես հայտնվել էին մի մեծ ջերմոցում։

— Իսկ ինչո՞ւ է լալիս,— հարցրեց Ռռռռը։

Բրոնտոզավրը (իսկ այդ կենդանին հենց նա էր, որ կար) կուլ տվեց ջրիմուռներն ու ասաց․

— Շատ տխուր է իմ պատմությունը։ Եթե կուզեք՝ կպատմեմ։ Շատ երկար չէ։

Ռռռռը տեղնուտեղը կասկածեց, որ այդքան Շ Ա Տ մեծ բրոնտոզավրի հետ ինչ֊որ բան ՇԱՏ Չ Լ Ի Ն Ի։

— Քեզ կարգին պահիր, Ռռռռ,— շշնջաց նրա ականջին մորեղբայր Թիկ֊Թակը, որն անմիջապես կռահեց, թե ինչ է մտածում վագրը։

— Ինձ կարող եք ուղղակի Բրոնտի ասել,— ասաց վիթխարի կենդանին։

— Իսկ իմ անունը մորեղբայր Թիկ֊Թակ է,— ներկայացավ մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Սա Ռռռռն է, մեր վագրը, իսկ սա՝ Ճենապակե Շնիկն է, սա՝ Չալտիկ Հավիկը, Պստիկ֊Ամպիկն էլ կա, որը հիանալի անձրեւ է տեղում, բայց չգիտեմ, թե հիմա ուր է կորել։

— Ծիածա՜նը,— գոչեց Ռռռռը, ցույց տալով գետի կողմը։

— Հոյակապ է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ափսոս, որ Պստիկ֊Ամպիկը չի տեսնում։

— Քը՛մ… քը՛,— կոկորդը մաքրեց Բրոնտոզավրը։— Այո՜, տխուր պատմություն է։— Ու նա սկսեց իր պատմությունը․— Երբեւէ աշխարհում պիտի ապրի միսիս Լալկանը։ Նա շատ կսիրի լաց լինել ու լաց կլինի ամբողջ օրը մինչեւ կեսգիշեր։

Մի անգամ, երբ նա շատ երկար լաց լինի, ոտքերի մոտ արցունքի լիճ կգոյանա, ու նա ստիպված կլինի հանել կոշիկները, նույնիսկ գուլպաներն էլ կհանի։ Բայց կձանձրանա ջրում կանգնելուց եւ կբարձրանա ծառի վրա ու կշարունակի այնտեղ լալ։ Այդ բանը դուր չի գա բվեճներին, որոնք ապրելիս կլինեն փչակներում, որովհետեւ արցունքից կթրջվեն նրանց փետուրները։ Միսիս Լալկանը ստիպված կլինի չորանոց գնել եւ բվեճները հերթի կկանգնեն, որպեսզի չորանան։ Տեսնո՞ւմ եք, ի՜նչ տխուր պատմություն է,— ավարտեց Բրոնտին։

— Այդպիսի բանե՜ր… բայց դո՞ւ ինչու ես լալիս,— հարցրեց Ռռռռը։

— Որովհետեւ…— ավելի բարձր լաց եղավ Բրոնտին,— որովհետեւ միսիս Լալկանը ծնվելու է շատ ուշ, մի հարյուր միլիոն տարի հետո, ու ես նրան չեմ տեսնի։ Ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ֊ո՜ւ… ո՜ւ…

— Խեղճ Բրոնտի,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Դու Մ Ե Ծ վիշտ ունես։ Եվ դա բնական է… Մեծ Բրոնտոզավրի վիշտն էլ պետք է մեծ լինի։

— Հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը։— Ժամը յոթն է։

— Շնորհակալ եմ, Ճենապակե Շնիկ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ցտեսություն, Բրոնտի։

— Ցտեսություն,— պատասխանեց Բրոնտին։

Նավակը շարունակեց լողալ, ու երբ նույնիսկ արդեն բավականին հեռացել էր, ճանապարհորդները դեռ տեսնում էին, թե ինչպես է Բրոնտին տխրամած իրենց ետեւից նայում, մերթ ընդ մերթ գլուխը մտցնելով ջուրը, որպեսզի բերանը լցնի ջրիմուռներով եւ ապա ծամի, ամեն անգամ ցնցվելով հեծկլտալուց։

Քիչ անց գետը կեռման արեց եւ Բրոնտին բոլորովին անհետացավ տեսադաշտից։

— Լավ կլիներ, եթե որեւէ կերպ նրան ուրախացնեինք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Գուցե մեր հեռադիտակը տայինք նրան։ Հեռադիտակով թերեւս կարողանար տեսներ միսիս Լալկանին,— առաջարկեց Ռռռռը։

— Հրաշալի գաղափար է։ Վազիր ետ, Ռռռռ։ Հեռադիտակը կդնեմ պատյանի մեջ ու ժապավենով կկապեմ, որպեսզի տանելը դյուրին լինի։ Հապա, թաթովդ բռնիր, որպեսզի կապը ամուր ստացվի։ Ահավասիկ, պատրաստ է։

Ռռռռը վերցրեց հեռադիտակով պատյանը, ցատկեց դեպի ափ ու ետ վազեց դեպի Բրոնտին։

Ու շնչակտուր վերադարձավ քառորդ ժամ անց։

— Թիկ֊Թակ, գիտե՞ս ինչքան ուրախացավ Բրոնտին,— ասաց Ռռռռը։— Բայց ստիպված եղա կրծել ժապավենը, այլապես պատյանը չէր բացվում։ Վա՜յ, այն ի՞նչ է…

Հոսանքը նավակին տարավ դեպի ցուցատախտակը, որը հայտարարում էր․

ԴԵՊԻ ՏՎԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՐՀԸ

Այո՛, հայտարարում էր։ Ցուցատախտակի վրա ոչ մի մակագրություն չկար։ Դա խոսող ցուցատախտակ էր։

— Այս ճանապարհը տանում է դեպի Թվաբանության Աշխարհ,— հայտարարեց ցուցատախտակը։— Գնացեք եւ ինքներդ կհամոզվեք, որ Ե Ր Կ Ո Ւ Ա Ն Գ Ա Մ Ե Ր Կ Ո Ւ Հ Ա Վ Ա Ս Ա Ր Է Չ Ո Ր Ս Ի։ Երեքից հանած երկու՝ մեկ։ Մեկին գումարած երկու՝ վեց։

— Ճիշտ չէ,— ասաց Ռռռռը։

— Իսկ քանիսի՞ է հավասար,— հարցրեց ցուցատախտակը։

Ռռռռը երկար ժամանակ հաշվեց մատներով ու վերջապես ասաց․

— Ը՜մ… հը՜մ… Ը՜մ…

Նրա մոտ հայտնվեց մի ձիու գլուխ։

— Մեկին գումարած երկու կանի երեք,— ասաց ձիու գլուխն ու անհետացավ։

— Երեք,— գոչեց Ռռռռը։

— Երեք,— կրկնեց ցուցատախտակը։— Մեկին գումարած երկու կլինի երեք։ Ահավասիկ, Թվաբանության Աշխարհ տանող ճանապարհը։

Տասնչորսերորդ գլուխ

Չարամիտները

Նավակը հազիվ էր լողում։

— Չեմ հասկանում, թե ինչ է պատահել,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը, որը թիավարում էր։

Հենց այդ պահին էլ բոլորը գետափին տեսան երեք կերպարանք, որոնք կնգուղավոր սեւ թիկնոցներ էին հագել, եւ մեկ էլ մի շնիկի։

— Կարծես թե մարդիկ են,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Թիկնոցներն այնպիսին են, որ մի կարգին բան չես հասկանա։ Իսկ ի՞նչ են անում, շատ հետաքրքիր է։

Գետնին պահածոյի տուփերի մի վիթխարի կույտ կար։ Եվ այդ երեք տուփերից ինչ֊որ բան էին լցնում գետի մեջ։

Նավակը դժվարությամբ էր լողում առաջ։

— Կարծես քաղցր հյութի միջով նավարկելիս լինենք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Հենց հյութ է, որ կա…— գոչեց նա։— Նայեք։

Եվ բոլորը կարդացին տուփերի վրայի պիտակները․

ԼԱՎԱԳՈՒՅՆ ՈՐԱԿԻ ՀՅՈՒԹ

տուփը՝ 4 պենս

— Հյութ են լցնում գետի մեջ, ա՛յ թե չարամիտներ են, հա՛։

— Ճի՜շտ է, ճի՛շտ… դրանք չարամիտներն են,— ասաց Ռռռռը։— Հիշո՞ւմ ես, Տաքը մեզ զգուշացրել էր։ Նրանք Չիկարելին, Միարան եւ Ամաչիրն են, իսկ շան անունն էլ Ուաֆ է։ Տաքն ասում էր, որ նրանցից վատը աշխարհում չկա։

— Հը՜մ…— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Չարամիտներն են… Ընկանք նրանց ճանկը։

Ուաֆը հաչեց։

— Թո՛ւհ, վերջ տուր,— ասաց Չիկարելին։— Հա֊հա՜֊հա՜։ Միստր Թիկ֊Թակ, հո ընկա՞ք մեր ճանկը։ Թռչնակը երգ էր ասում, կատուն շուրթերն էր լիզում…

— Հա՜, հա՜, հա՜…— քրքջացին չարամիտները միասին։

Հետո սկսեցին պարել ու երգել․

Չի՛ կարելի։ Մի՛ արա։
Մի՛ արա։ Չի՛ կարելի։
Վե՛րջ տուր հապա։
Ամաչի՛ր։
Ո՞ւր ես փախչում։
Չշարժվե՜ս…
Ուա՛ֆ,
Հասի՛ր։
Ուա՜ֆ,
Բռնի՛ր։
Հա՜֊հա՜…
Հա՜֊հա՜…

Գետնի ջուրը կպչո՜ւն֊կպչուն էր, բայց եւ այնպես, նավակը, թեեւ մեծ դժվարությամբ, առաջ էր շարժվում։ Վերջապես մոտեցան չարամիտներին։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը արդեն պատրաստվում էր ափ ցատկել, բայց նավախելին նստած էր Ռռռռը եւ մռնչում էր։

Չիկարելին շշնջաց Միարայի ականջին․

— Եկ այդ վագրին փախցնենք, հա՜֊հա՜֊հա՜…

Նա հանկարծ մեջքից ցած բերեց մի պարկ ու նետեց Ռռռռի գլխին։

— Ռռռռռռռռռռ,— մռնչաց Ռռռռը։

Չիկարելին նետեց նաեւ թոկը ու սկսեց կապւտել, բայց Ռռռռը այնպես իրեն թափահարեց, որ դուրս պրծավ պարկից։ Այդ տեսնելով, չարամիտները այնպես սկսեցին փախչել, որ միայն թիկնոցներն էին շափշափում քամու տակ։

— …………՜,— ասաց Ռռռռը։— …………՜։

— Ի՞նչ պատահեց, Ռռռռ,— վագրին հարցրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ինչո՞ւ ես …………։

Ճենապակե Շնիկը բարկացած հաչեց ու վնգստաց․

— Հա՛ֆ֊հա՛ֆ֊հա՛ֆ… Ֆը՜ռռռռռռ։

— Ինչպե՞ս շուտ չկռահեցի,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Նրանք փախցրել են քո ռռռռռռռռռռռը։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ելավ գետափ եւ Ռռռռի հետ սկսեց հետապնդել նրանց։

Բայց չարամիտները փախչում էին քամու պես։ Եվ ավելի ու ավելի էին հեռանում իրենց հետապնդողներից։

Այդ պահին մորեղբայր Թիկ֊Թակը թիկունքից լսեց սմբակների ձայն։

Ձին էր։

Նա անմիջապես հեծնեց Ձիուն։ Ձին սուրաց հողի պես եւ քիչ անց նրանք արդեն հասան չարամիտներին։

Չիկարելին շրջվեց ու տեսավ հետապնդողներին։

— Հա՛֊հա՛֊հա՛,— քրքջաց նա։

Չարամիտներն արդեն գրեթե հասել էին գյուղ, որտեղ մի մեծ աշխարակ կար, իսկ աշտարակի վրա էլ՝ ժամացույց։

Չիկարելին վազելով մոտեցավ աշխարակին, գրպանից հանեց փոքրիկ մկնիկին ու ասաց նրան․

Դիկկերի Դիկկերի Դիկկերի Դիկ,
Ես քեզ ունեմ մի մեծ խնդիրք
Թե շատ ես սիրում քո ձագուկներին,
Ելիր աշտարակ, պահանջս հայտնիր,
Որ ժամացույցը արագ աշխատի։

Մկնիկը մի շնչով աշտարակ ելավ, ինչ֊որ բան շշնջաց ժամացույցին եւ նույն պահին սլաքներն սկսեցին ավելի արագ պտտվել։

— Տե՜ր աստված,— ասաց Արեւը,— ես կարծում եմ, թե առավոտվա ժամը ինն է, իսկ ժամացույցով արդեն երեքից քառորդ է պակաս։ Կնշանակի՝ ես եմ ուշանում։

Նա մի անգամ էլ նայեց ժամացույցին։

— Այս ի՜նչ բան է… արդեն երեկոյան ինն անց է քառորդ։ Վաղուց պետք է մայր մտած լինեի։ Հիմա արդեն պետք է մութ լիներ։

Եվ Արեւը մայր մտավ։

Եվ մութը վրա տվեց։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը արդեն գրեթե հասել էր Միարային ու Ամաչիին, բայց այդ չարամիտները մուգ թիկնոցներով էին ու ձուլվել էին խավարին։

Նրանց բաց թողնելով իր ձեռքից, մորեղբայր Թիկ֊Թակը վերադարձավ ճամփաբաժան։

Ձին կանգ առաջ։ Ո՞ւր կարող էին փախչել չարամիտները։ Ճամփաբաժնում մի ցուցատախտակ կար, որի մի սլաքը ցույց է տալիս Ք Ա Ղ Ա Ք, 2 մղոն, իսկ մյուսը՝ Շ Ր Ջ Ա Դ Ա Ր Ձ— Ո Ւ— ԵՏ— Դ Ա Ր Ձ, 1 մղոն։

«Չէ, շրջադարձ֊ու֊ետ֊դարձը հարմար չէ»,— մտածեց մորեղբայր Թիկ֊Թակն ու Ձին ուղղեց դեպի քաղաք։

Իսկ մինչ այդ Ռռռռը հասավ գյուղ։ Չիկարելին դեռ այնտեղ էր։ Աշտարակի մեջ նա ընկել էր մկնիկի ետեւից եւ այն է, ուզում էր բռնել, երբ նույն պահին հայտնվեց Ռռռռը։

— Օգնե՜ք… Փրկե՜ք,— վախեցած ճչաց Չիկարելին եւ սուզվեց խավարի մեջ։

Ռռռռը մտածեց, որ խավարում, միեւնույն է, չարամիտին չես բռնի։ Հատկապես, երբ սեւ թիկնոց է հագել։

Ուստի նրա ետեւից չընկավ, այլ շտապեց մկնիկին օգնելու։

— Դու ինձ փրկեցիր, շնորհակալ եմ,— ասաց մկնիկը։— Նա ինձ միշտ վանդակի մեջ կամ գրպանում էր պահում։ Եվ նույնիսկ պանիր չէր տալիս ուտելու։ Նա քո ռռռռռռռռռռռը գողացել է, չէ՞։— Մկնիկը ինչ֊որ բան սկսեց մտմտալ։— Երեկ ռռռռռռռռռը դեռ քո մոտ էր… Ահա, ուրեմն, եթե հիմա լիներ երեկ, ապա ռռռռռռռռռռը նորից քո մոտ կլիներ, ավելի ճիշտ՝ դեռ կորցրած չէիր լինի։ Ի՞նչ անենք։ Հա, գտա։ Դիկկերի Դիկկերի Դիկկերի Դիկ։ Ես հիմա վազեմ ժամացույցի մոտ։

Մկնիկը նորից մագլցեց աշտարակ ու սկսեց սլաքները ետ պտտել, ետ պտտել, ետ պտտել այնքան, մինչեւ ժամացույցը խփեց երեկվա ժամը հինգը։

Արեւը դուրս եկավ ու նորից շրջապատը լուսավորվեց։ Ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես նախորդ օրը, երբ ճանապարհորդները դուրս եկան Թվաբանության Աշխարհից։ Եվ պարզվեց, որ Ռռռռի ռռռռռռռռռռն էլ իր տեղում է, լրիվ ու անվնաս։

Ռռռռը անմիջապես փորձեց․

— Ռռռռռռռռռռռ։ Ես գտել եմ իմ ռռռռռռռը։ Հո՜ւռռռռռռռռռա՜… Այլեւս ոչ ոքի չեմ տա։ Ռռռռռռռռռռ։

— Իսկ որտե՞ղ է մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— հանկարծ հարցրեց վագրը։— Ոնց որ թե աչքիս չի երեւում։

Բայց Ձին հեծած մորեղբայր Թիկ֊Թակը արդեն վաղուց անհետացել էր խավարում։ Իսկ երբ նորից լույսը բացվեց, նա հեռու֊հեռվում տեսավ Միարային ու Ամաչիրին։

Նրանք շատ հեռու էին եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը մտածեց․ «Հիմա այլեւս չեմ կարող բռնել նրանց»։

Բայց նա մոռացել էր Պստիկ֊Ամպիկի մասին։

Իսկ Պստիկ֊Ամպիկը արդեն հասել էր չարամիտներին ու անձրեւ էր տեղում նրանց վրա։

— Կյանքումս այդպիսի անձրեւ չեմ տեսել,— զարմացավ մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Իսկական հեղեղ է։

Չարամիտները ոտքից գլուխ թրջվեցին։

— Կեցցե Պստիկ֊Ամպիկը,— գոչեցին մորեղբայր Թիկ֊Թակն ու Ձին միասին։

Ձին ետ դարձավ արդեն ծանոթ ճանապարհով։ Քիչ անց նրանք տեսան Ռռռռին, որը սեղմում էր մկնիկի ձեռքը։

— Թանկագին Դիկկերի Դիկկերի Դիկկերի,— ասում էր Ռռռռը,— շնորհակալ եմ օգնության համար։ Բախտավոր եղիր։

— Մնաս բարով,— ճստճստաց մկնիկը եւ վազեց մի կտոր պանիր ու մի որեւէ անցք գտնելու, որպեսզի իր համար փոքրիկ բույն պատրաստի։

Իսկ մորեղբայր Թիկ֊Թակը՝ Ձիուն նստած, եւ Ռռռռը՝ ոտքով, ճամփա ընկան ետ, դեպի նավակը։

Ճենապակե Շնիկն ու Չալտիկ Հավիկը շատ ուրախացան նրանց տեսնելով։ Քիչ անց նրանց հասավ անեւ Պստիկ֊Ամպիկը։

— Մենք դարձյալ միասին ենք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Որքան կուզենայի, որ Ձին էլ միշտ մեզ հետ լիներ։ Ճիշտ է, նա մի քիչ մեծ է, եւ դժբախտաբար, նավակում չի տեղավորվի։

— Կարելի է փոքրացնել,— առաջարկեց Ռռռռը։— ինչպես ինձ փոքրացրինք։

— Ի դեպ, հուզվելու կարիք չկա,— փոքր֊ինչ մտածելով, ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Միեւնույն է, այնպես է լինում, որ երբ Ձին մեզ պետք է գալիս, կամ մենք՝ նրան, տեղնուտեղը հայտնվում է։ Եվ հիմա կարեւորն այն է, թե ինչպես ենք դուրս գալու այս կպչուն ջրից։ Գետը դեռ լիքն է քաղցր հյութով։

Ելքը գտավ Ձին։ Նա բռնեց նավակին կապած թոկն ու քարշ տվեց այնքան, մինչեւ հայտնվեցին մաքուր ջրում։

Մարգագետնի մոտ, ուր աճել էր հյութեղ խոտն ու առվույտը, ճանապարհորդները բաժանվեցին Ձիուց եւ շարունակեցին իրենց նավարկությունը։

Ռռռռը նավակի կողից կախվել էր ցած եւ հիանում էր ջրում երեւացող իր արտացոլմամբ։

— Ռռռռռռռռռռռ,— մռնչում էր նա։ Շատ գոհ էր, որ ետ է ստացել իր ռռռռռռռը։— Ռռռռռռռռ…

Տասնհինգերորդ գլուխ

Բառերի Գետի մասին

Հանկարծ ջրի արտացոլումը մռնչաց Ռռռռի վրա եւ վագրը շատ վախեցավ։ Իհարկե, իրականում ոչ ոք էլ չմռնչաց, բայց այդպես թվաց, որովհետեւ գետի ջրերում լողում էր մի մեծատառ ռա՝ «Ռ» եւ բազմաթիվ փոքրիկ֊փոքրիկ տառեր։ Չի կարելի ասել, թե նրանք կանգնել ու տող էին կազմել, բայռ Ռռռռին այնուամենայնիվ թվաց, թե նրանք մը՜ռռռռռռռռռնչում են իր վրա։

Գետով լողում էին նաեւ ուրիշ տառեր ու բառեր, եւ նույնիսկ՝ նախադասություններ։ Հենց այդտեղ էր, որ Բառերի Գետը թափվում էր Ժամանակի Գետի մեջ, որի ջրերով նավարկում էին ճանապարհորդները։

— Իսկ շո՞ւտ կհասնենք Հեքիաթների Աշխարհ,— հարցրեց Ռռռռը։

— Քիչ մնաց,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— բայց մենք այնտեղ չեք գնալու։ Թեեւ, կարծում եմ, որ բառերից երեւի մի քանիսը կլողան մեր ետեւից ու հեքիաթ կպատմեն։ Հապա, նայիր…

— «Լինում են, չեն լինում»,— կարդաց Ռռռռը ջրի վրա։— Իսկ հետ՞… տեսեք, հետո ի՞նչ է։

— «…աշխարհում…»

— Հետաքրքիր է, թե ինչի՞ մասին է այդ հեքիաթը։

— Հաֆ֊հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը։

Բոլորը նայեցին ջրին ու կարդացին «Ճենապակե Շնիկ» բառերը։

Գետի հոսանքը նավակը պտտեց «վագր» բառի առաջ։

Լինում են, չեն լինում, աշխարհում մի վագր, Ճենապակե Շնիկ ու Ձի են լինում, որոնք ուզում էին գտնել…»

— Այդ մեր մասին է,— գոչեց Ռռռռը։

«ծիածանի վերջը։ Ու նրանք…»

Բայց բառերը լողացին ավելի ու ավելի հեռու։ Իսկ բազմաթիվ բառեր էլ հոսանքը տարել էր դեպի ամբարտակ։

— Իմ կարծիքով Հեքիաթների Աշխարհը գտնվում է մյուս կողմում,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Բայց որոշ բառեր դեռ լողում են մեր ետեւից։ Հապա, նայեք, դե դա ինչ է…

Այդ պահին նավակն անցավ գետափնյա պուրակի մոտով ու բոլորը հեռավոր բլրակի վրա, ափից մոտ երկու մղոն հեռու, տեսան մի գեղեցիկ արեւելյան պալատ, որի շուրջը սքանչելի պարտեզ կար։

Հենց նավակի կողի մոտով լողում էին մի քանի բառ․ «Տասնվեցերորդ գլուխ պատմություն Ռռռռի եւ սուլթանի մկնիկի մասին»։

Նավակը մոտեցավ ափին եւ Ռռռռը դուրս ցատկեց։

— Այստեղ դադար կառնենք, քունս տանում է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ռռռռը, Ճենապակե Շնիկին էլ քեզ հետ տար։ Տես, խնձորենու տակ էլ արդեն քեզ է սպասում Ձին։— Մորեղբայր Թիկ֊Թակը Ռռռռին պարզեց հովանոցն ու Ճենապակե Շնիկին։— Հովանոցն էլ վերցրու։ Արեւը շատ է կիզում։ Բարի ճանապարհ։ Մաղթում եմ ուրախ արկածներ։

Հետո պառկեց Չալտիկ Հավիկի կողքին, իսկ Պստիկ֊Ամպիկը կախվեց նավակի վրա, որպեսզի նրանց պաշտպանի արեւի ճառագայթներից։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը աչքերը փակեց ու քնեց։

Տասնվեցերորդ գլուխ

պատմություն Ռռռռի եւ սուլթանի մկնիկի մասին

Ռռռռը եւ Ձին Ճենապակե Շնիկի հետ քայլում էին հեքիաթային այգու միջով։ Ճենապակե Շնիկն գրկած էին տանում, քանի որ նրա ոտքերը այնպիսին չէին, որ կարողանար վազ տալ։ Այդ ոտքերի վրա հարմար էր ստելը, բայց վազել՝ անհնարին էր։ Ձին Ռռռռին շատ մոտիկ էր քայլում, որպեսզի հովանոցի ստվերը իր վրա էլ ընկնի։ Շուրջը վարդեր էին աճում, ծաղկել էին բալենիները եւ խնձորենիները, ճախրում էին թիթեռները, դայլայլում էին թռչունները։ Այգում մի շատրվան կար, որը շատ նման էր Պստիկ֊Ամպիկին, միայն թե անձրեւը տեղում էր գլխիվայր։

Նրանք մոտեցան պալատին եւ բախեցին շքամուտքի դուռը։ Միջանցքից լսվեցին թեթեւասահ ու արագ քայլեր, դուռը կրնկի վրա բացվեց, եւ նրանք տեսան թեթեւ հագուստներով, վարսերին կապած խոշոր, սեւ ժապավաններով երեք աղջիկների, որոնցից յուրաքանչյուրի ձեռքին մի ճերմակ թաշկինակ կար։

«Ինչ հաճելի է, երբ դուռը միանգամից երեք հոգի են բացում»— մտածեց Ռռռռը եւ արդեն ուզում էր հարցնել․ «Իսկ Սուլթանը տա՞նն է։ Կարելի՞ է այցելել նրան»։ Բայց երեք աղջիկներն էլ թափահարեցին թաշկինակները եւ գոչեցին․

— Ցտեսություն, ցտեսություն։ Շատ ուրախ ենք, որ այցելեցիք։ Նորից համեցեք։ Գնացեք բարով։— Եվ փակեցին դուռը։

— Երեւի դրանք Բարովգնաքն ու նրա քույրերն էին։ Տաքը մեզ պատմել էր նրանց մասին,— ասաց Ռռռռը։

— Իհարկե,— շատ մոտիկ մի տեղից ծղրտաց մեկը։— Անուշիկ աղջիկներ են։ Եվ այնքան էլ շատ են՝ Բարովգնաքը, Ցնորտեսությունը, Յոչտեսությունը, Ցտեսությունը…

— Վա՛յ,— զարմացավ Ռռռռը։— Սա հո Որդն է խոսում ծաղկի թաղարից, որը գլխիվայր դրված է լուսամուտագոգին։

— Փրկեցե՜ք ով կարող է,— հանկարծ գոչեց Որդը եւ սողոսկեց հողի մեջ, իսկ լուսամուտագոգին հայտնվեց սեւ կեռնեխը։ Լսելի էր միայն, թե ինչպես է Որդը փնթփնթում հողի տակից։— Այդ սեւ կեռնեխներից փրկություն չկա։ Առավոտից մինչեւ գիշեր… Մի՞թե սա կյանք է…

Սեւ կեռնեխը թռավ գնաց, եւ Որդը դարձյալ դուրս ցցվեց հողի միջից։

— Իսկ ովքե՞ր են այդ Բարովգնաքները,— հարցրեց նրան Ձին։

Նրանք, ովքեր ճանապարհ են դնում անկոչ հյուրերին։ Այդպիսի հյուրին նրանք բանանի կճեպ են տալիս ու ասում․ «Երբ գնալու կլինեք, խնդրում ենք, թող ձեր ոտքը սահի կճեպի վրա»։ Իսկ հետո ավելացնում են․ «Ցʼտեսություն»։ Մի անգամ այդպես անկոչ մեր կողմերում հայտնվեցին չարամիտները։ Նրանք ամեն տեղ հայտարարություններ փակցրին․

ՎԱՐԴԵՐԻՑ ՀՈՏ ՔԱՇԵԼՆ ԱՐԳԵԼՎՈՒՄ Է

Եվ ասացին, թե անհարմար է թռչուններին թույլ տալ, որ ճախրեն այգում, որ նրանք պետք է նստած լինեն վանդակներում։ Թռչունների հարցում ես համաձայն եմ նրանց հետ։ Շա՜տ վատն են, ամեն տեղ խոթում են իրենց քթները։ Հենց այդպես էլ ասացի չարամիտներին, բայց նրանք պատասխանեցին, որ որդերը պետք է ձայները կտրեն, երբ իրենց բան չեն հարցնում եւ…— այս խոսքի վրա Որդը նորից անցավ հողի տակ, որովհետեւ նրա մոտով դարձյալ թռավ սեւ կեռնեխը,—… եւ պետք է իրենց կանոնավոր պահեն սեղանի մոտ։ Եթե դուք եկել եք Սուլթանին տեսնելու, նախ եւ առաջ դիմեք նրա մկնիկին։ Նա ընդունելութոյւնների գծով այստեղ ամենագլխավորն է։ Փոստարկղի մեջ բղավեք, որ Դիկը… որ Դիկկերին…— նա նորից թաքնվեց, հետո դուրս եկավ․— Ահ։— Ու նորից թաքնվեց։

— Շնորհակալություն,— գոչեց Ձին ծաղկաթաղարի հատակի անցքի մեջ։

— Ցտեսություն, Որդ,— ասաց Ռռռռը եւ, մոտենալով փոստարկղին կանչեց․— Դիկկերի… Հետաքրքիր է, գուցե սա հենց իմ ծանոթ Դիկկերի՞ն է։

Ու նրանք լսեցին մի բարալիկ ձայն․

— Խնդրում եմ, եկեք դեպի ետնամուտքը։

Նրանք մոտեցան ետնամուտքին եւ այնտեղ տեսան Դիկկերիին։ Նույն այն Դիկկերիին, որը Ռռռռը փրկել էր Չիկարելիից։ Այ թե ուրախացան, երբ նորից հանդիպեցին իրար։

— Հիմա ես Սուլթանի մկնիկն եմ,— ասաց Դիկկերին։— Եվ ապրում եմ Սուլթանի գրպանում։ Եթե ուզում եք, կարող եք տեսնել նրան։ Հիմա նա գահին նստած, մարդկանց խրհուրդներ է տալիս, թե ով՝ ինչ պետք է անի։

Երբ ընկերները մտան մարմարե սյուներով մեծ դահլիճը, բոլորը, ովքեր այնտեղ էին, Դիկկերիին ողջունեցին մի առանձին հարգանքով։

— Բարի լույս, Դիկկերի։ Բարի լույս, Դիկկերի։

ԿԱՏՈՒՆԵՐԻ ՄՈՒՏՔԸ ԱՐԳԵԼՎԱԾ Է։

ՀԵՌԱՑԵʼՔ։ ԿՈՐԵ՛Ք։

ԲՈԼՈՐ ԿԱՏՈՒՆԵՐԻՆ՝ ՓԸ՜ՇՏ։

— Կարող եք տուն գնալ,— ասաց Սուլթանը այցելուներին։— Իսկ վաղը, իմ սիրելիներ, նորից եկեք։

Նա ոտքի ելավ, որպեսզի նրանց ճանապարհ դնի, բայց հանկարծ գունատված գոչեց․

— Օգնեցե՜ք… Այգում ծեր Սուլթանուհին է իր կատվի հետ։ Այդ կատուն մկների ամենաոխերիմ թշնամին է։

Նա բռնեց Դիկկերիին, վազեց դեպի գրասեղանը եւ մկնիկին դրեց ծրարի մեջ, նախապես մի անցք թողնելով, որ Դիկկերին կարողանա շնչել։ Հետո սոսնձեց ծրարն ու նստեց հասցեն գրելու։

— Հանգիստ նստիր, Դիկկերի,— շշնջաց նա։

— Վայ, խուտուտ է գալիս,— հազիվ լսելի ծղրտաց Դիկկերին։

Հենց այդ ժամանակ սրահ մտավ ծեր Սուլթանուհին։

— Ես եկել եմ թեյ խմելու,— ասաց նա։— Եվ իմ կատվին էլ բերել եմ հետս։ Աստծո սիրույն, պոկեք այդ հիմար հայտարարությունը։ Կատուները ամենաքնքուշ կենդանիներն են։ Ինչպե՞ս կարելի է նրանց ներս չթողնել։

— Հիմա կհրամայեմ, որ հայտարարությունը պոկեն,— ասաց Սուլթանը։— Բայց մինչ այդ, խնդրում եմ, Ռռռռ, ուղարկիր այս նամակը։

Կատուն ցցեց քիթը։ Նա զգաց մկան հոտը։

Սուլթանը Ձիուն եւ Ճենապակե Շնիկին ներկայացրեց Սուլթանուհուն ու նրա կատվին։

— Նրանք որոնում են ծիածանի վերջը, Ձերդ մեծություն,— ասաց նա։

Իսկ Ռռռռը այդ ընթացքում, նամակը ձեռքին վազ էր տալիս այգում՝ փոստարկղը գտնելու համար, բայց ոչ մի տեղ չգտավ։ Ու հանկարծ լսեց․

— Ես այստեղ եմ։

Փոստարկղը թաքնվել էր թփերի մեջ։ Ռռռռը նամակը գցեց փոստարկղ։

— Հաջողություն,— ասաց Փոստարկղը նրան։— Նամակի ետեւից գալիս են ճիշտ քսան րոպե հետո։

Ռռռռն ասաց «հաջողություն» ու «շնորհակալություն» եւ վերադարձավ պալատ՝ թեյ խմելու։

Թեյից հետո ծեր Սուլթանուհին կատվին առած գնաց իր սենյակը, եւ քիչ անց բոլորը այգու արահետից լսեցին «ճը՜ռռ֊ճը՜ռռ֊ճը՜ռռ»։ Իսկ հետո՝ «թակ֊թակ֊թակ»․ շքամուտքի դուռն էին բախում։

Բարովգնաքն ու նրա քույրերը վազեցին դուռը բացելու եւ թափահարեցին թաշկինակները։

— Ցտեսություն, ցտեսություն։

— Բարեւ ձեզ, բարեկամներ,— դռան շեմից լսվեց մի ծանոթ ձայն։

— Ճռճռան Կոշիկն է,— ուրախացավ Ռռռռը ու վազեց դեպի դուռը։

— Բարեւ, Ռռռռ,— ասաց Ճռանկոշը։

— Բարեւ, Ճռանկոշ,— ասաց Ռռռռը ամուր գրկելով նրան։— Իսկ ո՞ւր է Էլբերթը։ Դեռ չի՞ մոռացել ջրափոսերում թավալ տալու իր սովորությունը։

— Նրան ուղարկել են աղավնիների դպրոց,— պատասխանեց փոստատարը,— որպեսզի մեքենաներից խուսափելու ձեւեր սովորի։

Ճռանկոշը Ռռռռին հանձնեց Սուլթանին հասցեագրված նամակը։

— Սա հո նամակ չէ, այլ չգիտեմ, թե ինչ,— ասաց նա։— Ողջ եղիր, Ռռռռ։

— Բարի ճանապարհ, Ճռանկոշ,— ասաց Ռռռռը եւ նամակը անմիջապես Սուլթանին հանձնեց։

Սուլթանը բացեց ծրարը, եւ այնտեղից դուրս ցատկեց Դիկկերին։

— Ես այս նամակն ուղարկել էի ինքս ինձ,— բացատրեց Սուլթանը։

— Դու խելացի սուլթան ես,— ասաց Ռռռռը։— Լավ է, որ փրկեցիր Դիկկերիին։ Իսկ հիմա ժամը քանի՞սն է, Ճենապակե Շնիկ,— հարցրեց նա, Ճենապակե Շնիկի առաջ պարզելով իր ձեռքի ժամացույցը։

— Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը։— Ժամը ութն է։

— Արդեն գրեթե մութ է,— ասաց Սուլթանը։— Զգույշ եղեք վերադարձի ճանապարհին։ Այս կողմերում վիշապներ ու չարամիտներ կան։

— Մենք Շ Ա Տ զգույշ կլինենք,— խոստացավ Ռռռռը։

Հյուրերը հրաժեշտ տվեցին Սուլթանին եւ Դիկկերիին, խնդրեցին, որ Սուլթանը ջերմ բարեւներ հաղորդի Բարվոգնաքին Տաքի ու Սառի կողմից եւ ճամփա ընկան։ Շուտով նրանք բարեհաջող հասան իրենց նավակին։

Տասնյոթերորդ գլուխ

որտեղ հափշտակում են Ճենապակե Շնիկին

— Հը՞, ուրախ էին երեկվա արկածները,— առավոտյան նրանց հարցրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Հաֆ,— պատասխանեց Ճենապակե Շնիկը։

— Այո, շատ,— հաստատեց Ռռռռը։— Հանդիպեցինք Սուլթանին ու Դիկկերիին։ Դիկկերին հիմա Սուլթանի մոտ է ապրում։ Հետո տեսանք մեր բարեկամ Ճռճռան Կոշիկին, շրջված թաղարի մեջ ապրող Որդին եւ… Սպասեք, իսկ այդ ո՞ւմ է դաշտում լվանում Պստիկ֊Ամպիկը։

Մյուս ափին ինչ֊որ մեկը, որ նման էր խոշոր, սեւ ագռավի, օդապարուկ էր թռցնում։ Մինչ ճանապարհորդները նայում էին, ագռավը ձգեց թելը, եւ օդապարուկը ընկավ գետին։

Գնանք տեսնենք, թե ով է,— առաջարկեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Խնդրենք, որ շատ վեր բարձրանա ու տեսնի՝ արդյո՞ք չի երեւում ծիածանի վերջը։

Նա սկսեց թիավարել, կտրեց֊անցավ գետն ու նավակը պահեց դիմացի ափի մոտ։ Այստեղ նա Ռռռռի հետ միասին դուրս եկավ նավակից։

Որքան մոտենում էին խոշոր, սեւ ագռավին, այնքան սաստկանում էին մորեղբայր Թիկ֊Թակի կասկածները։

— Հեռվից թվում էր, թե նա հաստատ ագռավ է։ Իսկ հիմա պարզ տեսնում եմ, որ ավելի շուտ՝ չարամիտներից մեկն է։

Նրանք ավելի մոտեցան։

— Այդ է որ կար… Ամաչիրն է։

Այո, Ամաչիրն էր։ Նա շատ զարմացավ, տեսնելով մորեղբայր Թիկ֊Թակին ու Ռռռռին։

— Ես օդապարուկ էի խաղում,— ասաց Ամաչիրը, քանի դեռ անձրեւը չէր սկսվել։

— Խաղո՞ւմ էիր… Դո՞ւ…— զարմացավ մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Երբեք մտքովս չէր անցնի, թե չարամիտները խաղալ գիտեն։ Կարծում էի, թե նրանք խաղալը Ա Մ Ո Թ են համարում։

— Իհարկե, իհարկե,— ասաց Ամաչիրը։— Բայց ես սիրում եմ խաղալ։ Չիկարելին ասաց․ «Մի՛ արա», Միարան ասաաց․ «Չի՛ կարելի»։ Բայց ես միեւնույն է, խաղում եմ։

— Հապա չե՞ս ամաչում,— ասաց Պստիկ֊Ամպիկը։

— Հաա՜…— ուրեմն դո՞ւ էիր անձրեւ տեղում վրաս։

— Ես էի,— պատասխանեց Պստիկ֊Ամպիկը։

— Ամաչիր,— ասաց Ամաչիրը։— Ահ, ներեցեք, այդ ես եմ Ամաչիրը, իսկ դու Պստիկ֊Ամպիկն ես։ Ես՝ ես եմ, իսկ դու՝ դու ես։ Ինձ դուր է գալիս, երբ ինձ ասում են․ «Ամաչիր»։

— Բնական է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ինձ էլ են երբեմն ասում․ «Ամաչիր»։

Ամաչիրը հաճույքից փայլեց։

— Ես շատ եմ ամաչում,— խոստովանեց նա,— երբ այն ժամանակ քաղցր հյութ էի լցնում գետը մյուսների հետ, բայց որպես գաղտնիք կասեմ, որ փախել եմ Չիկարելիից եւ Միարայից։ Հիմա ես լավ ընկեր ունեմ, այ, այնտեղ է։

Ծառերի ետեւում մորեղբայր Թիկ֊Թակը մի խոշոր ու մուգ բան տեսավ։

— Իմ Գետաձին է,— ասաց Ամաչիրը։— Հիմա ես կկծկեմ այս թոկը ու նրա հետ կգնամ մանկական խաղադաշտ։

— Իսկ որտե՞ղ է մանկական խաղադաշտը,— հարցրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Ցույց կտամ,— ասաց Ամաչիրը։

Նա արագ֊արագ կծկեց օդապարուկի թոկը եւ բոլորը միասին գնացին դեպի մանկական խաղադաշտ։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակն ու Ամաչիրը քայլում էին առջեւից։

— Իսկ մենք քիչ էր մնում քեզ ագռավի տեղ դնեինք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Սեւ թիկնոցի պատճառով։ Նույնիսկ ուզում էինք խնդրել, որ շատ վեր թռչես ու տեսնես՝ չի՞ երեւում արդյոք ծիածանի վերջը։

Ձին ետ մնաց՝ խոտ ուտելու։ Իսկ Ռռռռն ու Գետաձին անշտապ գալիս էին։ Գետաձին փայլում էր երջանկությունից, որովհետեւ Պստիկ֊Ամպիկը սահում էր ճիշտ նրա գլխավերեւում ու անձրեւ էր տեղում։ Ոչ թե պատահական մեկի, այլ հենց նրա՝ Գետաձիու վրա։ Իսկ ո՞ւմ հայտնի չէ, որ գետաձիները սիրում են անձրեւը բադերից ու վագրերից ոչ պակաս։

Մանկական խաղադաշտում բազմաթիվ ճոճեր կային ու մի բլրակ՝ ցած սահելու համար։ Խաղադաշտի մի կողմում բարձր պատ կար։ Այնքան բարձր, որ այն կողմ նայելն անհնարին էր։

— Իսկ ես կարող եմ պատից այն կողմ նայել,— պարծեցավ Ամաչիրը։— Ես ու Գետաձին մի խաղ ենք հորինել։ Տեսե՛ք։

Նա վրայից հանեց սեւ թիկնոցը, փաթաթեց ու դրեց տախտակի մի ծայրին՝ բարձի փոխարեն, ու նստեց վրան։ Գետաձին մոտեցավ տախտակի մյուս ծայրին եւ թափով ընկավ վրան։

Ամաչիրը շատ բարձր թռավ օդ, այնքան բարձր, որ հաջողվեց նայել պատի մյուս կողմը։

— Ի՜նչ բարձր է,— գոչեց նա։— Ես մի Ձի եմ տեսնում։ Նա գալիս է այս կողմ։

Նրանք երկար ժամանակ խաղացին այդ խաղը, հետո Ռռռռն ուզեցի մի քիչ ճոճվել։

Վերեւ֊ներքեւ։ Վերեւ֊ներքեւ։

— Կանգնի՛ր,— հանկարծ գոչեց Ռռռռը։— Չիկարելին ու Միարան այստեղ են գալիս։ Ձեռքներին էլ ինչ֊որ բան կայ֊ բայց լավ չեմ տեսնում, թե ինչ։

— Որ այդպես է, ես փախչեմ ու թաքնվեմ,— վախեցավ Ամաչիրը։— Փախչենք, Գետաձի։

— Գետաձի, միայն թե մի անգամ էլ նստիր տախտակի ծայրին, շատ եմ խնդրում,— ասաց Ռռռռը։— Ուզում եմ տեսնել, թե ի՞նչ կա նրանց ձեռքին։

Գետաձին ընկավ ճոճի վրա եւ Ռռռռը թռավ դեպի օդ։

— Ի՞նչ կա դրանց ձեռքին,— հարցրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Բայց այդ պահին վախեցած Ամաչիրը նստեց Գետաձիու մեջքին եւ փախավ գնաց։

— Ի՞նչ է, Ռռռռ,— հարցրեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Ճենապակե Շնիկը,— գոչեց Ռռռռը։— Նրանք հափշտակել են Ճենապակե Շնիկին։

Տասնութերորդ գլուխ

հետապնդում

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը երկար֊բարակ չմտածեց։

— Արա՛գ,— հրամայեց նա։— Ձի, վազիր դեպի նավակն ու ստուգիր, արդյոք բան չի՞ պատահել Չալտիկ Հավիկին։ Ամպիկ, հետեւից Ձիուն։ Իսկ ես ու դու, Ռռռռ, չարամիտների ետեւից հիմա չենք գնա։ Թե չէ, մեկ էլ տեսար, նրանք մի վատ բան կանեն Ճենապակե Շնիկի հետ։ Բացի այդ, մութն էլ վրա կհասնի, եւ մենք, միեւնույն է, կկորցնենք նրանց հետքը։ Ուստի, դու մնա այստեղ եւ թույլ տուր, որ քեզ էլ հափշտակեն։ Կձեւացնես, թե թաթդ վնասվել է։ Իսկ ես քո պոչին բրդյա թել կկապեմ… ահա…

Եվ մորեղբայր Թիկ֊Թակը իր բրդյա հնամաշ ջեմպրի թեւքից մի երկար թել քաշեց։ Ռռռռը վազեց դեպի ծառերը, իսկ մորեղբայր Թիկ֊Թակը ձեռքը բարձրացրեց, որ թելը կարողանա ազատ արձակվել ու վազել Ռռռռի հետեւից։

— Ես կպահեմ թելի ծայրը եւ քեզ չեմ կորցնի նույնիսկ մթան մեջ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Երբ չարամիտները մոտեցան, Ռռռռը թաթը սեղմեց մարմնին, իբրեւ թե շատ է ցավում։

— Վա՜յ֊վա՜յ֊վա՜յ,— հեծկլտաց նա։— Իմ խեղճ թաթ… հիմա ինչպես եմ վազելու։ Ո՜ւո՜ւո՜ւո՜ւո՜ւո՜ւո՜ւո՜ւո՜ւ…

— Ֆյոթ,— սուլեց Չիկարելին, որը բռնել էր Ճենապակե Շնիկին։— Սա հո այն գարշելի վագրն է։ Թաթն է վնասել։ Հիմա սրան էլ կբռնենք։ Հա֊հա… Հապա, վերցրու…

Եվ նա Միարային նետեց դատարկ պարկը։ Միարան գաղտագողի մոտեցավ Ռռռռին ու, հո՛փ… պարկը գցեց վագրի գլխին։

— Բռնեցինք,— բղավեց նա։— Հա֊հա֊հա…— Ես պարկը ամուր կապեց․ Ռռռռն էլ ձեւացնում էր, թե դիմադրում է։

Ռռռռի պոչին կապած բրդե թելը չարամիտները չնկատեցին․ չնկատեցին նաեւ մորեղբայր Թիկ֊Թակին, որ թաքնվել էր մանկական խաղադաշտում։

Հետո չարամիտները փախան գնացին։

— Ո՜ւֆ, ինչ ծանր վագր է,— գանգատվեց Միարան։

— Քիչ փնթփնթա, շտապիր,— ասաց Չիկարելին։— Վայ… — Գոչեց նա, որովհետեւ Ճենապակե Շնիկը խածնեց ձեռքը։

Ստիպված կանգ առան ու թոկից դնչկալ սարքեցին նրա համար։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակի թեւքից բրդյա թելը քանդվում էր ու քանդվում, հետո սկսեց քանդվել օձիքը եւ որպեսզի թելը չխճճվի, մորեղբայր Թիկ֊Թակը հոլի պես պտտվում էր տեղում։ Պտտվեց, պտտվեց, մինչեւ որ Ջեմպրը լրիվ քանդվեց։ Հետո նա բռնեց թելի ծայրն ու քայլեց ետեւից։ Հանկարծ թելը թուլացավ։

«Թելը կամ կտրվել է, կամ քանդվել է Ռռռռի պոչից, կամ էլ նրանք արդեն տեղ են հասել»,— չգիտեր ինչ ենթադրեր մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Նա թելի ծայրը կապեց ծառին, որպեսզի դյուրին լիներ վերադարձի ճանապարհը գտնելը, եւ թելից բռնած, շարունակեց քայլել։

Բայց քիչ անց այնպես մթնեց, որ նա ստիպված եղավ սպասել լուսնի դուրս գալուն։ Լուսնի լույսի տակ քայլելն ավելի դյուրին էր։

Վերջապես անտառի խորքում նա մի տուն տեսավ, որի վերին հարկի պատուհանում լույս էր վառվում։ Բայց, մինչ մորեղբայր Թիկ֊Թակը նայում էր, լույսը մարեց։ Թելը տանում էր ուղիղ դեպի այդ տունը։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը մոտեցավ։ Թելը նրան նկուղ տարավ։ Նա բացեց կոտրված բռնակով ու առանց փականի դուռը եւ թելի ետեւից մի քանի աստիճան ցած իջավ։ Այստեղ, հատակին գալարվում էր թոկով կապված պարկը։

— Շշշշշշ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ես եմ։ Եվ քանդեց պարկը։

— Որտե՞ղ է Ճենապակե Շնիկը,— շշուկով հարցրեց նա։

— Երեւի իրենց հետ տարել են վերեւ, ննջարան,— շշուկով պատասխանեց Ռռռռը։

— Ուրեմն, պետք է վեր բարձրանալ ու շնիկին այնտեղ որոնել։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը զգուշորեն դուրս ելավ նկուղից եւ շուրջը նայելով, նկատեց, որ խոհանոցի պատուհանը ամուր չի փակված։ Մեծ զգուշությամբ բացեց փեղկը, հետո բարձրացրեց Ռռռռին։ Վագրը անաղմուկ տուն մտավ։ Նրա ետեւից վեր մագլցեց նաեւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը։ Նա գտավ սանդուղքն ու բարձրացավ։ Իսկ Ռռռռը ցածում սպասեց նրան։ Շատ մութ էր, եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը քիչ մնաց դիպչեր վերին հարկում դրված աթոռին։ Ննջարանի դուռը կիսաբաց էր։ Նա ներս նայեց։ Լուսինը լուսավորել էր Չիկարելուն ու Միարային, որոնք քնել էին երկտեղանոց հնաոճ մահճակալի վրա, որը զբաղեցնում էր գրեթե ամբողջ սենյակը։ Իսկ սենյակի հեռավոր ծայրին, բուխարիկի վրա դրված էր պատի պալտերին կապած Ճենապակե Շնիկը։ Նրա բերանը խծուծ էին խցկել։

«Որպեսզի հասնեմ նրան, պետք է անցնեմ մահճակալի վրայով,— մտածեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մեկ էլ տեսար, հանկարծ կարթնանան։ Հըմ… Ես ուրիշ կերպ կվարվեմ»։

Նա դուրս եկավ ննջարանից, աթոռը դրեց տեղը, սանդուղքի ծայրին ու զգույշ ցած իջավ։

— Լսի՛ր, Ռռռռ,— շշնջաց նա։— Հիմա ես նորից վեր կելնեմ ու կթաքնվեմ ննջարանի դռան հետեւը։ Իսկ դու մնա այստեղ ու կատվի պես մլավիր։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը դեռ չէր հասցրել բարձրանալ, երբ լսեց․

— Մյաո՜ւ։ Մյաո՜՜ւ։ Մյաո՜՜՜ւ։…

Ռռռռն էլ մլավում։

Չիկարելին արթնացավ։

— Ցածում ոնց որ թե կատու է մլավում,— զարմացավ նա։— Միարա, արթնացիր։

— Մյաո՜ւ։ Մյաո՜՜ւ։ Մյաո՜՜՜ւ։

— Ուֆ, դու, անիծված… Միարա, քշիր դրան։

Միարան փնթփնթալով ելավ անկողնից ու սկսեց իջնել սանդուղքներով։ Երբ նա արդեն ցածում էր, մորեղբայր Թիկ֊Թակը հրեց աթոռը։ Աթոռը աղմուկ֊աղաղակով աստիճաններով ցած գլորվեց։

Թը՜մբ, չը՜խկ, թըրը՜խկ…

— Գրողը տանի,— մռթմռթաց Չիկարելին։— Միարան երեւի ցած ընկավ սանդուղքից։

Նա ելավ անկողնից, խալաթն առավ ուսերին եւ գնաց տեսնելու, թե ինչ պատահեց։

Իսկ մորեղբայր Թիկ֊Թակը մտավ ննջարան, անցավ մահճակալի վրայով եւ արձակեց Ճենապակե Շնիկին։

— Շշշշշշ։ Կամաց։

Բայց հենց ուզում էր դուրս գալ, Չիկարելին ու Միարան վերադարձան։

Նա պպզեց ու թաքնվեց, մինչ չարամիտները փնթփնթալով ու դժգոհելով մտան անկողին։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը երկար սպասեց, մինչեւ նրանք քնեցին։ Վերջապես, Չիկարելին սկսեց խռմփացնել։ Թվում էր, թե Միարան նույնպես քնած է, թեեւ հաստատ ասել հնարավոր չէր։

Բաց պատուհանից մորեղբայր Թիկ֊Թակը փոքրիկ մի պատշգամբ տեսավ, որը ծածկված էր թավ սաղարթով։ Դեպի պատուհան կարելի էր գնալ նույնպես մահճակալի վրայով։ Նա Ճենապակե Շնիկին դրեց ծոցը, կոճկեց բոլոր կոճակները եւ մեծ զգուշությամբ սկսեց սողալ մահճակալի վրայով։

Հանկարծ Միարան արթնացավ ու բռնեց նրա ոտքը։

— Չիկարելի, արթնացիր,— գոչեց նա։— Ես գող եմ բռնել։

Վայրկյան անգամ չկորցնելով, Մորեղբայր Թիկ֊Թակը թեքվեց, սավանի վրայից բռնեց Չիկարելիի ոտքն ու որքան ուժ ուներ սեղմեց։

— Վա֊ա՜յ…— գոռաց Չիկարելին։— Թո՛ղ… Հիմար, ախր իմ ոտքն ես բռնել։

Միարան բաց թողեց մորեղբայր Թիկ֊Թակի ոտքը։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ցատկեց մահճակալից դեպի պատուհանը, ելավ պատշգամբ եւ սաղարթախիտ բույսի բարալիկ բներից կառչած, ցած սահեց։

— Ռռռռ, մոտ եկ,— կամացուկ կանչեց նա։

Ռռռռը մոտ վազեց, եւ հաջորդ րոպեին նրանք Ճենապակե Շնիկի հետ փախչում էին լուսնի լույսով ողողված անտառով։

Իսկ Չիկարելին տրորում էր ոտքը։

— Օօօօ՜։ Ուուուուո՜ւ։ Ոնց է ցավում,— հեծկլտում էր նա։— Ինչո՞ւ այդպես սեղմեցիր ոտքս։

— Ես չէի, այլ գողը,— ասաց Միարան։— Քո ոտքը սավանի տակ էր, իսկ նրանը՝ սավանի վրա։

— Հապա ինչո՞ւ բաց թողեցիր,— ասաց Չիկարելին։

— Դու ինձ շփոթեցրիր,— ասաց Միարան։— Տե՛ս, Ճենապակե Շնիկը չկա։

Չիկարելին վերջնականապես գազազեց։

— Գլխումդ խելք չկա։ Մի՛արա։

— Հիմարը դու ես,— պատասխանեց Չիկարելին։

Այստեղ նրանք բանակռվից անցան տուրուդմփոցի։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը, Ռռռռը եւ Ճենապակե Շնիկը լսեցին, թե ինչպես են աղմկում չարամիտները, բայց որքան հեռանում էին տնից, այնքան ավելի ու ավելի էր մարում նրանց տուրուդմփոցի ձայնը։ ՎԵրջապես, կատարյալ լռություն տիրեց։ Փախստականները դուրս եկան անտառից ու հայտնվեցին մանկական խաղադաշտից քիչ հեռու։ Ճիշտ այնտեղ, որտեղ չարամիտները բռնել էին Ռռռռին։ Եվ հեշտությամբ գտան դեպի նավակ տանող ճանապարհը։

Թե՛ Չալտիկ Հավիկը, թե՛ Ձին եւ թե՛ Պստիկ֊Ամպիկը ողջ եւ առողջ էին։ Արդեն լույսը բացվում էր։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը սկսեց նայել, թե ինչպես են երկնքում մարում աստղերը։ Պստիկ֊Ամպիկը ժամապահի պես հսկում էր շրջապատը։

— Մենք դարձյալ միասին ենք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Ձին կանգնել էր մարգագետնում, խոտի դեզի մոտ եւ ոտքի վրա էլ քնել էր։

— Եկեք մենք էլ մի երկու ժամ քնենք,— առաջարկեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ու երբ արթնանանք, արդեն արեւը ծագած կլինի։

Նրանք պառկեցին, փակեցին աչքերն ու խորը քուն մտան։

Տասնիններորդ գլուխ

դարձյալ տանը

Առաջինն արթնացավ մորեղբայր Թիկ֊Թակը։ Եվ գետափին տեսավ Ամաչիրին, որը նստած, ոտքերն էր չփչացնում ջրի մեջ։

Նա մեկ֊մեկ նայում էր ետ ու հռհռում։ Նկատելով, որ մորեղբայր Թիկ֊Թակն արթնացել է, նա աղմուկով ու ջրի ցայտեր բարձրացնելով, լողաց դեպի նավակը։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ամուր գրկեց նրան։

— Իսկ որտե՞ղ է քո Գետաձին,— հարցրեց նա։

Հեռու֊հեռվում նրանք տեսան սեւ թիկնոցով երկու վազող կերպարանքների, որոնց հետապնդում էր գետաձին։

— Նրանք այլեւս քեզ չեն նեղացնի,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Միացիր մեզ, Ամաչիր։ Նստիր նավակ։

— Իսկ Գետաձիուն էլ կարելի՞ է,— հարցրեց Ամաչիրը։

— Թերեւս նավակի մեջ չտեղավորվի,— փոքր֊ինչ մտածելով պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Դու նրանից չես ուզում բաժանվել, հա՞…

— Իհարկե, չեմ ուզում,— պատասխանեց Ամաչիրը։— Բայց ես գիտեմ, թե դու որտեղ ես ապրում։ Եվ անպայման հյուր կգանք։ Դուք ե՞րբ եք տուն վերադառնալու։

— Նախ պետք է ծիածանի վերջը գտնենք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Ամաչիրը զարմացավ։

— Մի՞թե չգիտես, որ ծիածանն այնտեղ է, որտեղ է ամպիկը։ Երբ Պստիկ֊Ամպիկը անձրեւ է տեղում պայծառ արեւի ժամանակ, բոլորը տեսնում են ծիածանին։ Պստիկ֊Ամպիկն է ծիածանով շողում։

— Վա՜յ, ինչ անխելքն եմ ես,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Մենք ծիածան ենք որոնքում, իսկ նա միշտ եղել է մեր կողքին։ Եվ մտքներովս նույնիսկ չի անցել, որ կողքներիս է։ Հիշո՞ւմ եք, Տխուր թագավորն ու Հաստլիկ արքան ասացին․ «Տեսե՛ք, ծիածանը»։ Նրանք ծիածանը տեսան հենց այն ժամանակ, երբ Պստիկ֊Ամպիկը անձրեւ էր տեղում։— Եվ մորեղբայր Թիկ֊Թակը ծիծաղեց։

Ամաչիրն էլ ծիծաղեց նրա հետ։

— Սիրելի Պստիկ֊Ամպիկ,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Հիմա մենք կնավարկենք դեպի տուն։ Իսկ դու մինչեւ երեկո մնա այստեղ, ու երբ արեւը մայր մտնելիս լինի, անձրեւ տեղա, որպեսզի

Այդ անձրեւի կաթիլներում
Ադամանդի պես զուլալ,
Տեսնենք կամար՝ լուրթ երկնքում
Ծիածանի վերջը վառ։

Ես Ռռռռին ու բոլոր մյուսներին կպատմեմ քո մասին, ու երբ վերադառնաս, կջրես նաեւ մեր այգին, որպեսզի իմանանք, որ այդ դու ես վերադարձել։ Ցʼնոր տեսություն․ Պստիկ֊Ամպիկ։ Ցտեսություն, Ամաչիր։

Պստիկ֊Ամպիկը շատ գոհ էր։ Նա գիտեր, թե որտեղ է ծիածանի վերջը եւ շատ էր ուզում, որ մյուսներն էլ կռահեն։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը ձեռքն առավ թիերն ու սկսեց թիավարել գետի հոսանքն ի վեր, սակայն առանց շտապելու եւ առանց աղմկելու, որպեսզի ընկերներին չարթնացնի։

Գետափին, նրա մոտով դարձյալ սահեցին֊անցան Սուլթանի այգին, Հաստլիկ արքայի եւ թագավորական պալատները։

Թագուհին զբոսնում էր այգում, եւ մորեղբայր Թիկ֊Թակը գլխարկը հանեց ու օդային համբույր ուղարկեց նրան։

Նավակն անցավ այն վայրով, որտեղ նրանք հանդիպեցին չարամիտներին։ Հետո անցավ Բառերի Գետի, Թվաբանության Աշխարհի եւ այն փոքրիկ տան մոտով, ուր բուխարիկի մոտ տաքանում էին Այբուբենի տառերը։ Հետո անցավ խոշր ու գորշ լեռան մոտով, որը ծանր հեւում էր։

«Երեւի Բրոնտին քնած է»,— մտածեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Վերջապես, նրանք տուն հասան։ Նավակը դիպավ գետափնյա տախտակամածին եւ բոլորը ցնցումից արթնացան։

— Ոտքի ելե՛ք,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Տուն ենք հասել։ Գնանք կերակուր պատրաստելու։ Ռռռռ, վերցրու Ճենապակե Շնիկին։ Իսկ ես կվերցնեմ Չալտիկ֊Հավիկին ու ժամացույցը։

Քասներորդ գլուխ

որտեղ Ռռռռը դառնում է այնպիսին, ինչպես առաջ էր

Ճաշից հետո Ռռռռը հարցրեց․

— Իսկ ո՞նց ես ինձ դարձնելու այնպիսին, ինչպիսին առաջ էի։

— Շատ հասարակ,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Փոքրանալու համար դու Լ Ո Գ Ա Ն Ք ընդունեցիր։ Իսկ հիմա, որպեսզի մեծանաս, պիտի Ք Ն Ա Գ Ո Լ ընդունես։ Բարձրացիր վերեւ, լոգարանի սենյակ։ Սառն ու Տաքը քեզ կօգնեն։

— Կարելի՞ է, որ Ճենապակե Շնիկն էլ ինձ հետ գա։

— Իհարկե։ Չալտիկ Հավիկին էլ կանչիր։ Ձիուն էլ, եթե արդեն այստեղ է։ Իսկ Ճենապակե Շնիկին ինքս կբերեմ։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը վերցրեց շնիկին ու վեր բարձրացավ։

— Գիտե՞ք, թե ինչ եք անելու,— հարցրեց նա Սառին ու Տաքին։— Խնդրում եմ լոգարանը լցրեք, ու երբ Ռռռռը մտնի ջուրը, մենք խցանը կհանենք։ Մինչեւ ջրի դատարկվելը, Տաքը նրան Տ Ա Ի Ք Ե Հ կպատմի։

— Թ Ա Ի Ք Ե՞ Հ,— հարցրեց Սառը։— Իսկ ի՞նչ բան է դա։

— Թաիքեհ նշանակում է շրջած հեքիաթ,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Դու հիշո՞ւմ ես երեւի, թե ինչպես էր Ռռռռը պառկել լոգարանում եւ մինչեւ ջուրը լցվում էր, Տաքը նրան հեքիաթ էր պատմում։ Եվ Ռռռռը փոքրացավ։ Իսկ հիմա նա քնագոլ կընդունի, ու մինչ ջուրը դատարկվի, դու նրան թաիքեհ կպատմես։ Եվ նորից կմեծանա։ Հասկացա՞ր։

— Ի՜նչ ծիծաղեի է,— ասաց Տաքը։— Սառը, օգնիր, որ մի թաիքեհ հորինեմ։

— Դու ինձնից լավ ես հորինում,— ասաց Սառը։

— Հեքիաթ, բայց ոչ թե թաիքեհ,— ասաց Տաքը։— Շրջած հեքիաթ հորինել չգիտեմ։

— Լավ, կօգնեմ։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը մոտեցավ պատուհանին, որպեսզի Ռռռռին կանչի։ Իսկ Տաքն ու Սառը նրա թիկունքում շրջած հեքիաթ էին հորինում շշուկով։

— Մորեղբայր Թիկ֊Թակ,— գոչեց Ռռռռը։— Չալտիկ Հավիկն ասում է, որ ինքը ժամանակ չունի։ Նա պետք է փշրանքներ կտցահարի, իսկ հետո ուզում է մի հավկիթ ածել քո ընթրիքի համար։ Կարելի՞ է, որ նա չգա։

— Կարելի է,— պատասխանեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

— Իսկ Ձին կգա, երբ տեսնի, վերջացնի իր բոլոր երազները։

— Լավ, Ռռռռ։ Եկ այստեղ։

Ռռռռը միանգամից մի քանի աստիճան ցատկելով, վեր բարձրացավ։ Տաքն ու Սառը արդեն գրեթե լիքը լցրել էին լոգարանը։ Մորեղբայր Թիկ֊Թակը խցանը հանեց եւ Ռռռռը մտավ ջրի մեջ։

— Դու խցանը հանեցիր, որպեսզի ես ոչ թե լոգանք, այլ քնագոլ ընդունեմ, չէ՞։

— Գուշակում ես, բայց ոչ լրիվ, Ռռռռ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Երբ Տաքն ու Սառը սկսեն քեզ թաիքեհ պատմել, դու կմեծանաս, կմեծանաս, եւ ջուրը եզրերից կարող է թափվել հատակին։ Ա Հ Ա թե ինչու եմ խցանը հանել։

— Հեքիաթի վերնագիրն է՝ «Արջերը երեք եւ Հրանունկը»,— ասաց Տաքը։

— Ճիշտ է,— հաստատեց Սառը։— «Արջերը Երեք եւ Հրանունկը»։

Եվ Տաքն սկսեց․

— Անունով Հրանունկ լինում է աղջիկ փոքրիկ մի լինում չի լինում է։

— Օգնում է,— ուրախացավ Սառը։— Դու ետեւից առաջ ես պատմում եւ վագրն էլ արդեն մի քիչ մեծացավ։— Սառը այնպես հուզվեց, որ շարունակությունը սկսեց ինքը պատմել․— … ու մի անգամ նա գնաց անտառ զբոսնելու։ Անտառի խորքում մի փոքրիկ տնակ տեսավ…

— Վայ, Սառը, ի՜նչ ես անում,— գոչեց Տաքը։— Շրջված պիտի պատմես։ Տես, Ռռռռը դարձյալ նստեց֊փոքրացավ։— Եվ Տաքը արագ֊արագ շարունակեց․— համար հոգու երեք դրված սեղան է սենյակում, որ տեսավ ու տուն մտավ աղջիկը… Ո՜ւֆ…

— Հիմա դուք Ռռռռին Շ Ա Տ մեծ դարձրիք,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Ռռռռը այնքան էր մեծացել, որ լոգարանի եզրերից ջուրը սկսեց թափվել հատակին։

— Շարունակությունը պատմեք, ինչպես սովորաբար պատմում են, ու երբ փոքրանա այնքան, որքան պետք է՝ վերջացրեք։

— Այս րոպեին,— ասաց Տաքը։— Մի բարկացիր, Ռռռռ։

— Սեղանին դրված էին վարսակե շիլայով երեք պնակ…

— Հի՛֊հի՛… դու մոռացար աթոռների մասին,— ընդհատեց նրան Սառը։

— Հա՜, աթոռները։ Սեղանի մոտ դրված էր մի շատ մեծ աթոռ, հետո՝ միջակ աթոռ, իսկ երրորդ աթոռը… Օգնեցե՜ք, Ռռռռը նորից փոքրացավ։ Ահ, ինչ հիմար ծորակ եմ ես։ Ախր հարկավոր էր, որ նա շա՜տ քիչ նստի։ Հիմա, այս րոպեին… փոքր էր շատ աթոռը մի եւ պնակ երեք շիլայով վարսակե դրված էին սեղանին խոշոր…

— Օգնեցե՜ք,— ծղրտաց Ռռռը, որը դարձել էր խաղալիք արջուկի չափ։

— Ներիր ինձ,— շշնջաց Տաքը։— Սառը, դու պատմիր։— Տաքը ամոթից չգիտեր ինչ անի։

— Իմ փոքրի՜կ վագրիկ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը Ռռռռին։

Սառը շարունակեց շրջած պատմել, մինչեւ որ հասավ հայր֊արջի խոսքին․

Մ Ա Հ Ճ Ա Կ Ա Լ Ի՛ Ն ԻՄ Ք Ն Ե Լ Է Ո՞ Վ

Այստեղ Ռռռռը դարձավ այնքան, որքան պետք է լիներ, եւ մի ոտքը դուրս հանեց լոգարանից։

— Սպասեք, մինչեւ դուրս գամ,— գոչեց նա։

Նա դուրս ելավ լոգարանից ու նոր միայն շարունակեց պատմել Տաքը։

—… եւ մայր֊արջը ասաց․ «Ո՞վ է քնել իմ մահճակալին»։

Այդ պահին Ճենապակե Շնիկը ցած սահեց մորեղբայր Թիկ֊Թակի ձեռքից ու չլմփաց լոգարանի մեջ, որն արդեն գրեթե դատարկվել էր։ Տաքը շտապեց ավարտել իր հեքիաթը։

—… եւ փոքրիկ արջուկն ասաց․ «Ո՞վ է քնել իմ մահճակալին ու հիմա էլ դեռ քնած է»։ Ճիշտ այդ ժամանակ Հրանուկ անունով փոքրիկ աղջիկը արթնացավ ու…

Վա՜յ, Ճենապակե Շնիկը դարձավ այնքան փոքրիկ, որ սահեց խողովակի անցքի մեջ։

— Հիմա ինչպե՞ս ենք նրան փրկելու,— հուզվեց Ռռռռը։

— Մի հուզվիր,— հանգստացրեց նրան մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Հիմա մի բան կմտածենք։ Լոգարանի խողովակը խոհանոցի միջով անցնելով, դուրս է գալիս բակ, իսկ այնտեղ ցանց կա։ Ուստի եւ… այդ ո՞վ է։

ՍԱնդուղքի վրա ոտնաձայներ լսվեցին։

Թը՛փ։ Թը՛փ Թը՛փ։ Թը՛փ։

— Ձին է,— ուրախացավ Ռռռռը եւ դուռը բացեց։

Ձին գլուխը մտցրեց լոգարանի սենյակը եւ բոլորը նրա ատամների արանքում տեսան պստլիկ Ճենապակե Շնիկին, որին նա բռնել էր ամենայն զգուշությամբ։

Լոգարանի մեջ դրեք, շուտ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— եւ թող Տաքը հեքիաթ պատմի, որ նա մեծանա։ Միայն թե շրջված հեքիաթ, լսո՞ւմ ես, Տաք։ Եվ անմիջապես կլռես, հենց որ շնիկը դառնա այնպիսին, որքան պիտի լիներ։

Տաքը շարունակեց պատմել, հայացքը չհեռացնելով շնիկից։

— Պատուհանից ցատկեց դուրս եւ արջերին տեսավ…— Նա լռեց․ շնիկը դարձել էր այնպիսին, որքան պետք է լիներ։

— Ճենապակե Շնիկ,— ուրախացավ մորեղբայր Թիկ֊Թակը եւ շնիկին սեղմեց կրծքին։— Ամեն ինչ կարգին է։— Ո՛չ ճաքեր կան եւ ո՛չ էլ քերծվածքներ։ Ի՜նչ ուրախ ենք, որ դու անվնաս ես, Ճենապակե Շնիկ։

— Թույլ տվեք, որ մեր հեքիաթն ավարտենք,— խնդրեց Տաքը։

— Իհարկե,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը,— միայն թե ինչո՞ւ չեք ուզում միասին ավարտել։

Տաքը նայեց Սառին։

— Սկսիր,— ասաց Սառը։— Հաշվիր․ «Մեկ, երկու, երեք» եւ միասին կսկսենք։ Միայն թե ես շրջված եմ պատմելու։

— Լավ,— համաձայնեց Տաքը։

— Մեկ,

երկու,

երեք—

եւ վազեց տուն

տուն վազեց եւ

Վերջ։

։վրեՎ։

— Շնորհակալություն, Տաք եւ Սառը,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ինչ հաճելի է, որ Ռռռռը նորից դարձավ իսկական վագր։— Նա շոյեց Ռռռռին եւ որպես պատասխան Ռռռռը մռլտաց։

— Իսկ հիմա հեքիաթ պատմելու հերթն իմն է,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Միայն թե այստեղ շատ նեղվածք է։ Ձի, դու գրեթե ամբողջ սենյակը զբաղեցրել ես։ Լավ կլինի, նստես լոգարանի մեջ։ Նստիր, մի վախենա… խոստանում եմ, որ չես փոքրանա։

— ոչ թե դու, այլ մենք ենք խոստանում,— միասին ասացին Սառը եւ Տաքը։

Ձին նստեց լոգարանի մեջ, իսկ ծորակները մի քիչ ջուր լցրեցին, որ նրա համար տաք ու հաճելի լինի։

— Հարմա՞ր է։

Ձին գլխով արեց։

— Ուրեմն, սկսում եմ։

Քսանմեկերորդ գլուխ

ծիածանի վերջը

— Լինում է, չի լինում, երկնքում մի ծիածան է լինում։ Մի անգամ նա այսպես մտածեց․

«Երանի կարողանայի տեսնել, թե մարդիկ եւ գազանները ինչպես են ապրում երկրի վրա։ Ես գիտեմ, թե ինչ պետք է անել։ Ժամանակի Գետով հոսանքն ի վեր կբարձրանամ։ Եվ դա կլինի հիանալի միջ… միջ… ար… արկած»։

— Ծիածանը երեւի ուզում է ասել միջ… միջ…

— Միջոցառո՞ւ, Ռռռռ։

— Այո։

— Իհարկե, ավելի շուտ՝ միջոցառում։

— Միայն թե բառը չգիտեր, հա՞։ Իսկ ես գիտեմ՝ միջոցառում։

— Ճիշտ է, Ռռռռ։ Հա, ուրեմն… Ծիածանը ճանապարհ ընկավ։ Առաջինը, որ նա տեսավ, մի նավակ էր, իսկ նավակի մեջ՝ վագր։ Փոքրիկ վագր։ «Երեւի լոգանք ընդունելուց է այդպես փոքրացել»— մտածեց ծիածանը։

— Իմ մասին է,— ասաց Ռռռռը։— Ես լոգանք ընդունեցի ու փոքրացա։

— Նավակում մի մարդ էլ կար։

— Դո՞ւ։

— Այո։ Ու մեկ էլ Չալտիկ Հավիկը եւ Ճենապակե Շնիկը։

— Նրանք…

— Մի ընդհատիր, Ռռռռ… Ծիածանը շարունակեց նավարկել եւ մարգագետնում տեսավ Ձիուն։

— Մե՞ր Ձիուն։

— Այո։ Իսկ հետո, նրա կողքով մի գնացք անցավ, որի վագոնի տանիքին կենգուրու էր նստած։ Ծիածանը նավարկեց, նավարկեց, եւ վերջապես տեսավ սեւազգեստ երկու կերպարանք։

«Թուհ»— ասաց մեկը։

«Փըշտ»— ասաց մյուսը։

«Ամաչիր»— ասած ծիածանը։

— Ճիշտ չէ,— ասաց Ռռռռը։ Ամաչիրը բոլորովին նման չէ չարամիտներին։ Ամաչիրը լավն է, ես նրա հետ ընկերություն եմ անում։

— Ճենապակե Շնիկ, իսկ դու հիշո՞ւմ ես չարամիտների անունները,— հարցրեց մորեղբայր Թկի֊Թակը։

— Հաֆ,— պատասխանեց Ճենապակե Շնիկը։— Չիկարելի։

— Ճիշտ է։ Իսկ մյուսինը։

— Հաֆ֊հաֆ֊հաֆ֊հաֆ,— հաչեց Ճենապակե Շնիկը։— Ժամը չորսն է։

— Ուրեմն, մոռացել ես։ Մյուսի անունը Միարա էր։ Իսկ հետո ծիածանը հասավ գեղեցիկ պալատին։ Պատուհանից տեսավ, որ գահին նստել է Սուլթանը, իսկ նրա կողքին՝ փոքրիկ մկնիկը, ու պանիր է ուտում։

— Դիկկերի՞ն էր։

— Այո, Ռռռռ։ Դիկկերին էր, իհարկե։

«Վատ չէր լինի, եթե զրուցեի այդ մկնիկի հետ»— մտածեց ծիածանը եւ մոտեցավ պալատի շքամուտքին։

Բայց դուռը բացվեց եւ երեք աղջիկները շեմքից գոչեցին․

«Ցտեսություն, ցտեսություն, ցտեսություն, թանկագին ծիածան»։

«Ցտեսությո՞ւն… Ցտեսությո՜ւն,— ասաց ծիածանը։ —Ի՞նչ արած, երեւի, իսկապես, չարժե, որ այստեղ ժամանակ կորցնեմ»։

Երբ նա հեռացավ պալատից, օրն արդեն մթնում էր։ Բայց մայր մտնող արեւը դեռ լուսավորում էր մի քիչ, եւ գետափին ապրող մարդիկ տեսան ամբողջ երկնակամարով մեկ կամար կապած ծիածանին։ Տներում վառվեցին առաջին ճրագները, եւ հենց որ արեւը մայր մտավ, ծիածանն էլ մարեց։ Բայց նախքան մարելը, նա տներից մեկի պատուհանից ներս նայեց ու տեսավ մի մարդու, որը լոգարանի սենյակում նստած հեքիաթ էր պատմում վագրին, Ճենապակե Շնիկին, Ձիուն ու երկու շատ գեղեցիկ ծորակներին։

Տաքը ծիծաղեց։

— Սուս,— ասաց Սառը։— Խնդրում եմ, շարունակությունը պատմիր։

Բայց այդ պահին փայլուն ծորակների վրա արտացոլվեց երկնքի մի կտոր եւ լոգարանի սենյակը փայլեց ծիածանի բոլոր գույներով։

— Ծիածա՜նը,— գոչեց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Ռռռռը փորձեց թաթով բռնել ծիածանի գունավոր շերտերը։

— Բարեւ, ծիածան,— ասաց որեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ինչպե՞ս ես։ Իսկ ես հենց նոր քո մասին հեքիաթ էի պատմում։ Մի շտապիր, մնա, միասին կընթրենք։

Նա չհասցրեց խոսքն ավարտել, երբ ծիածանը սկսեց դժգունել, դժգունել, եւ հետո բոլորովին մարեց։

— Սա էլ՝ ծիածանի վերջը,— ասաց մորեբայր Թիկ֊Թակը։— Եվ իմ հեքիաթն էլ վերջացավ։ Իսկ հիմա եկեք սրբենք, չորացնենք Ձիուն, իսկ հետո միասին նստենք բուխարիկի մոտ։

Նրանք մի լավ չորացրին Ձիուն եւ իջան ցած։ Հանկարծ դռան բախոց լսվեց։ Ռռռռը վազեց դուռը բանալու։

— Ամաչիրն է,— գոչեց նա։— Եվ Գետաձին։ Համեցե՜ք… մտե՛ք։

Բոլորը նետվեցին ողջագուրվելու հյուրերի հետ։ Հետո տեղավորեցին բուխարիկի դիմաց։ Իհարկե, մի քիչ նեղվածք էր․ պատկերացրեք, որ սենյակում լինեն ե՛ւ Ձի, ե՛ւ Գետաձի, ե՛ւ Ռռռռը, որը նորից դարձել էր իսկական վագր։ Նեղվածք էր, բայց բոլորն էլ գոհ էին եւ ուրախ զրուցում էին։

Քիչ անց նրանք լսեցին անրձեւի ձայնը։

Մորեղբայր Թիկ֊Թակը մոտեցավ պատուհանին։

— Պստիկ Ամպիկն է,— ասաց նա։— Տուն է վերադարձել։

Շուտով անձրեւը ընդհատվեց։ Եվ բակից լսվեց․

— Կըրթ֊կըրթ֊կըրթ֊կըրթ֊կըրթ֊կըրթ։

Չալտիկ Հավիկը մորեղբայր Թիկ֊Թակի համար հավկիթ էր ածել։

— Շնորհակալ եմ, Չալտիկ Հավիկ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։

Հետո մոտեցավ հեռախոսին եւ հավաքեց Եչ Վեվ Կեն 1234 թիվ։

— Իմ Երեւակայությո՞ւնն է,— հարցրեց նա։

— Այո,— պատասխանեցին լսափողից։— Միջոցառումը հաճելի՞ էր։

— Շա՜տ… Շնորհակալ եմ։ Հենց քիչ առաջ Ծիածանը հյուր էր եկել։

— Այդպես էլ ենթադրում էի,— ասաց Երեւակայությունը։

— Չալտիկ Հավիկը եւ Ճենապակե Շնիկը, Ձին, Պստիկ֊Ամպիկը, Տաքը, Սառը, Ամաչիրը, Գետաձին եւ Ռռռռը քեզ ջերմորեն ողջունում են։ Հա, Պստիկ֊Ամպիկն էր ծիածան կապել…

— Մի տես, է՜…— ասաց Երեւակայությունը։— Իսկ ես ենթադրում էի, որ միգուցե… միգուցե… միգուցե… լավ, բոլորին հաղորդիր իմ ջերմ ողջույնները։ Ցտեսություն։

— Կհաղորդեմ,— ասաց մորեղբայր Թիկ֊Թակը։— Ցտեսություն։

Նա բակ ելավ հավկիթը վերցնելու, որ նրա համար ածել էր Չալտիկ Հավիկը։

— Օ՜, դեղին է,— ուրախացավ նա։— Շա՜տ շնորհակալ եմ։

Եվ գնաց ընթրելու։

Վերջ