Պատմվածքներ եւ մանրապատումներ
հեղինակ՝ Ռուբեն Ֆիլյան |
|
Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում |
Բովանդակություն
Պատմվածքներ եւ մանրապատումներ
Ուրախություն
Ամբողջ օրը նա տխուր էր, ու մոտ էր այն պահը, երբ պիտի կարծեր, թե մարդիկ առաջինը ստեղծել են «տխրություն» բառը։
Հետո նա հիշեց, թե ինչպես մի պատմվածքում, երեկույթի ժամանակ ծանոթանում են մի տղա ու մի տխուր աղջիկ։ Հետո երեկույթ բառը նրան հիշեցրեց ընկերոջ տգեղ ընկերուհուն, որն իրեն երեկույթի էր հրավիրում։
Նա սթափվեց այդ բոլորից ու սկսեց մտաբերել, թե ինչու է հիշել այն տգեղ աղջկան։ Իր հիշածները նա նորից վերհիշեց եւ նորից ու նորից զարմացավ իր վրա։ Ապա մոտեցավ գրամեքենային։ Նա գրող էր ու տանել չէր կարողանում իր հաջողված գործերը։ Որովհետեւ բոլորն էլ հավանում էին դրանք ու կարծես ուրիշինն էին արդեն։ Իսկ թույլ գործերը, որ չէին հավանում, ՍՏԻՊՎԱԾ ինքն էր սիրում։ Մոտ էր այն պահը, երբ նա պիտի զգար, թե մարդկանց ստեղծած երկրորդ բառը արդարությունն է։
Հետո նա կամաց֊կամաց մոռացավ այս բոլորը, ու արդեն պատուհանից այն կողմ լսելի էր գրամեքենայի տկտկոցը։
Հիմա պատուհանից այն կողմ այլեւս տկտկոց չէր լսվում, որովհետեւ նա ավարտել էր իր պատմվածքը, սակայն չէր կարողանում գտնել վերնագիրը։ Նա դուրս եկավ փողոց՝ մի քիչ զբոսնելու։ Եւ մոտ էր այն պահը, երբ նա կգտներ իր նոր պատմվածքի իսկական անունը․ դա մարդկանց ստեղծած երրորդ բառն էր՝ «Ուրախություն»։
Հաշմանդամը
Սրճարանին մոտենալիս նրան դարձյալ սկսեց թվալ, թե իր շալվարի աջ մասը կարճ է ու նեղ է կարված։ Նրա գիտակցությունը տեղափոխվում էր դեպի աջ ոտքը (թերեւս նա այդպես էր կարծում):
Նա շատ էր սիրում փիլիսոփայել, ու բոլոր նրա ծանոթները անգիր գիտեին նրա այն միտքը, թե գիտակցությունը ամենից շատ հետաքրքրվում է մարդու այն անդամով, որի մեջ գտնվում է։ Հենց այս պատճառով էլ նրան թվում էր, թե իր գիտակցությունը այժմ գտնվում է աջ ոտքի մեջ։ Այս մտքերով նա մտավ սրճարան։ Այստեղ այնպիսի սուրճ էին պատրաստել, որ նրա մոտ ավելի շուտ տպավորություն ստեղծվեց թեյելու, քան՝ սրճելու։ Նրա գիտակցությունը հիմա ոչնչի մեջ էր, ու նա չզգաց, թե ինչպես սահեց իր ձեռքից սուրճի բաժակը եւ վայր ընկավ։ Բաժակի ընկնելու ձայնը մի թնդանոթային համազարկ թվաց բոլորին, սրճարանային լռության ֆոնի դիմաց։
Նա կանգնեց ու սկսեց վազել՝ ինքն էլ չգիտակցելով թե ուր։ Եւ ինչ֊որ հրաշքով, որին հետագայում անվանեց բնազդ, նա ընկավ իրենց տուն։ Նրա կոշիկների մեջ կարծես ջուր էր լցված, ու նա ենթադրեց, որ այդ ջուրը իր քրտինքն էր։ Նա սրճարանից շալակած բերել էր ամբոխի զարմացած հայացքները եւ այդ ձայնը, այդ ձայնը․․․
Նա չբարեւեց հյուրերին ու անցավ մյուս սենյակը՝ ավելացնելով իր բեռը եւս յոթ զարմացած հայացքներով։
Նա արագորեն մոտեցավ դաշնամուրին եւ հանկարծ շատ ուզեց իմանալ, թե ինչ ձայն արձակեց բաժակը կոտրվելիս։ Հաստատ համոզվելով, որ դա լյա էր, նա մի քիչ փող վերցրեց ու դուրս եկավ տնից։
xxx
Նա պարզ հիշում էր, որ ընկերոջ ծննդյան օրն է, ու պիտի մի հետաքրքիր նվեր գտնել։
Ամանեղենի խանութի կողքով անցնելիս, նա ներս մտավ ու դուրս եկավ հազիվ քարշ տալով մի մեծ տաշտակ։
Նա ներս մտավ, հանվեց ու դռան ճեղքից սկսեց դիտել ներկաներին։
Սենյակից տարօրինակ երաժշտություն էր լսվում ու նրա գիտակցությունը, մի պահ միայն անցնելոով աջ ոտքին, պատսպարվեց այդ տարօրինակության մեջ։
Դռան արանքից նա ձեռքը դանդաղ սահեցրեց անջատիչի վրայով, ու սենյակը մթնեց։ Ներկաներից միայն մեկին հաջողվեց երկար որոնումներից հետո գտնել անջատիչը, ու սենյակը դարձյալ լուսավորվեց։ Իսկ նա արդեն նստած էր կարճ, տղայական մազերով, մեծ֊կանաչ աչքերով ու լայն շրթունքներով մի աղջկա կողքին։
Երեկոն այդպես տաղտկալի էլ կանցներ, եթե նա չփայլեր իր տարօրինակություններով։
Վերջում նա խմեց իր օրվա հերոսի՝ իր ընկերոջ աջ ոտքի կենացը, ու բոլորը դուրս եկան։
Այն կարճ մազերով աղջկան նա տուն ճանապարհեց ու վերադառնում էր, երբ․․․
Նա ետ եկավ։ Աղջիկը դեռ կանգնած էր այն տեղում, որտեղից նրանք բաժանվել էին։ Նա մոտեցավ, գրպանից հանեց մի փոքրիկ դանակ, կտրեց աղջկա մազերից մեկը ու սկսեց չափչփել իր ձեռքում գտնվող մազի հետ։ Հետո ինչ֊որ բանում համոզված շուռ եկավ ու դանդաղ քայլերով հեռանում էր, երբ․․․
Նրա գիտակցությունը վերադարձավ իր հին տեղը՝ աջ ոտքը, ու նա դարձյալ սկսեց չզգալ իր ձախ ոտքի ներկայությունը։ Նա տասը, քսան քայլ էր հեռացել աղջկա մոտից, երբ ինչ֊որ մի հիմար վախ սկսեց չափազանց վախեցնել նրան․
―Չնկատի՞ հանկարծ աղջիկը, որ ինքը․․․
Իսկ աղջիկը նայում էր նրա ետեւից ու մտածում էր, որ նույնիսկ նրա քայլվածքը դարձյալ տարօրինակ է․․․
xxx
Նա դանդաղ քայլերով տուն էր վերադառնում, երբ հանկարծ որոշեց վերջ տալ ծխելուն։ Նա գրպանից հանեց ծխախոտատուփը, որի նվիրողին վաղուց արդեն ատում էր։ Նա մի պահ կանգ առավ ու հիշեց այն խոսքերը, թե՝ չգիտեմ երբ տեղի կունենա երրորդ համաշխարհային պատերազմը, սակայն չորրորդը կլինի նետուաղեղով։ Նա սկսեց տարակուսել․
―Արդյո՞ք կգա մի ժամանակ, երբ հենց այս նույն տեղը իր քարե բրիչով կփորի մի բրդոտ մարդ։ Եւ եթե ես դեն շպրտեմ այս, այդ բրդոտ մարդը ուտելու համար մի որեւէ հատիկ գտնելու փոխարեն, կգտնի այս արծաթյա ծխախոտատուփը․․․
Հետո, կարծես չուզենալով, որ այդպես լինի, նա սկսեց առարկել ինքն իրեն․
―Արծաթը այդքան չի կարող դիմանալ։
Նա չնետեց ծխախոտատուփը ու մտածեց, որ այս առիթով արժե մի հատ էլ ծխել․․․
xxx
Հաջորդ օրը նա քայլում էր փողոցով, երբ դիմացի տներից մեկը առանձնապես հարազատ թվաց։ Այդ տան պատուհանից իրեն ձեռքով էր անում երեկվա այն սեւ, կարճ մազերով աղջիկը։ Նա ներս մտավ ու աղջկա հետ միասին սկսեց սենյակը ծխով լցնել։ Հետո նրանք հիշեցին, թե ինչպես նախորդ օրը մի քանի անգամ համոզվել էին, որ պարելը հիանալի բան է։ Այժմ պարում էին իրար գրկած։ Երաժշտությունը այլեւս չէր լսվում, սակայն նրանք չէին ուզում բաժանվել, ու չզգացին, թե ինչպես փոխեցին իրենց դիրքերը․․․
xxx
Այսօր նա ոչ ոքի չէր ցանկանում տեսնել, նույնիսկ նրան։ Հիմա նա անորոշ վիճակում էր։ Կարծես կորել էր գիտակցությունը։ Հետո, պարզվեց, որ նրա գիտակցությունը թափանցել է հենց իրեն՝ գիտակցության մեջ։ Եւ այնտեղից դուրս եկող բոլոր հայտնությունները նա սկսեց արտահայտել գրելով։
Հին, տարօրինակ օրերը իհարկե որոշ հետք թողել էին նրա մեջ, որովհետեւ այն բոլորը նա գրում էր շատ հետաքրքիր, տարօրինակ ոճով։ Հիմա քայլում էր փողոցով առանց «կարդալու» եւ նա վստահ էր, որ մեծ գրող պիտի դառնա․․․
16/9-1969թ․
Ծնունդ
Մեռնելուց առաջ ծերունին իր որդիներին նվիրեց ոչ թե երեք, այլ չորս բանալի ու ասաց, որ փնտրեն ողջ աշխարհը եւ գտնեն դռները։ Բոլոր տղաները միաբերան բացականչեցին, թե մենք կբացենք դռները։ Իսկ դռան բացելու միակ նպատակը այն էր, որ դուռը չէր բացվում։ Դե նրանք առայժմ թափանցիկ վարագույրներ էին, որոնք միայն լավն էին նկատում․․․
Եզը բառաչում էր ամպերում, իսկ մարդիկ ուտում էին երկինքը։ Տղաները գիտեին, որ եզը այլեւս չի ծնվի․․․
Ոչ ոք չէր ուզում ուտել եզան անպաշտպան միսը։ «Քելեխ․․․» Ոչ ոք չէր ուզում մեռնել․․․
Եւ իհարկե այս բոլորը ոչ մի կապ չունի այն կնոջ հետ, որը չէր ուզում ունենալ երրորդ երեխան ու գնաց բժշկի մոտ։ Վերջապես ինչու պիտի կապ չունենար, կամ թեկուզ ունենար․․․
Երեխան չծնվեց, բայց կարող էր ծնվել․․․
Նա կծնվեր ու կունենար չարաճճի մանկություն, պատանեկության տարիներին կաներ այնպիսի բաներ, որոնք կարելի էր անել ու հակառակը՝ կգրեր արձակ կամ բանաստեղծություններ, սովորականի պես չէր սիրահարվի, կամ կսիրահարվեր եւ հետո կդառնար հաշվապահ, կամ փոխգնդապետ, անկեղծորեն կմասնակցեր հոր թաղմանը եւ կապրեր մարդկային ճակատագրի բոլոր կանոններով․․․
Նա չծնվեց, քանի որ պիտի մեռներ եւ եթե վերջը վաղուց քեզ է փնտրում, միեւնույնը չէ, թե ինչպես ես գտնում այն։
Կարելի է հանգամանորեն պատմել, թե ինչպես ապրեց այն մարդը, որը չէր ծնվել։ Ամեն ինչ հետաքրքիր կլինի, քանի որ վերջում եզը պիտի բառաչի եւ բոլորս ուրախ կլինենք, որովհետեւ եզը չկա․․
Եւ միեւնույն ժամանակ կարելի է գրել մի երիտասարդի մասին, որը ամեն գիշեր քնում է եւ որը երբեք նամակ չի գրել Սանչոյին․․․
Կարելի է պատմել այն մարդու մասին, որը պատի վրա դուռ էր նկարել ու լաց էր լինում՝ հեռվից դիտելով, թե ինչպես մի երեխա ողջ ուժով հրում է այդ դուռը․․․
Գուցե ժամերով ծիծաղենք այն բանի վրա, որ վաղուց մահացած մի մարդ թեյը խմում էր ոչ թե երեք, այլ երկու կտոր շաքարով․․․
Սակայն կա մի մարդ, որն այս բոլորը ունի իր մեջ եւ նա հիմա սիգարետը ձեռքին հետապնդում էր հատակի վրայից վազող փոքրիկ սարդին։ Նա չգիտեր՝ սարդի թեւե՞րն էին վառվում, թե՞ ոտքերը, միայն գիտեր, որ սարդը այրվում է, չնայած չի ուզում այրվել։ Վերջապես միջատը հոգնեց կամ կարծես ձանձրացավ, բայց համենայն դեպս կծկվեց, չգիտենալով, որ քիչ այն կողմ անկողինն է, որի տակ կարելի էր թաքնվել։ Իսկ նա լրիվ այրեց սարդին ու չմտածեց որեւէ նմանություն գտնել միջատի եւ մարդու միջեւ։ Ուղղակի նրա մոտ հանգստացավ մարդ սպանելու կիրքը, ու հիմա կարող էր հանգիստ քնել․․․
Նա մոտեցավ պատուհանին՝ հետաքրքրությամբ դիտելով դիմացի ծառը ու ինքն իրեն ասաց․
―Ծառը ճիշտ է․․․
Ընդհանրապես նա մի մարդ էր, որը խոսում էր ունքերով։ Եւ այս երկու բառը շշնջալու ընթացքում տարբեր ձեւերով շարժեց ունքերը, ու դրա մեջ արվեստ կար․․․
Ծառը չլսեց, բայց տեսավ ու գոհ էր․․․
―Ծովը սխալ է,֊ նորից շշնջաց նա, եւ ունքերը հաստատեցին այդ։ Եւ, իսկապես, որտե՞ղ էր ծովը, ինչու՞ չկար․․․
Շրջակայքում ոչ մի եզ չէր բառաչում, սարդը վաղուց սատկել էր, եւ ժամանակն էր քնելու։
―Եւ նախքան այս ամենը վաղը նորից սկսելու փոխարեն, կարելի է չսկսել՝ այսինքն կարելի է տեսնել, թե ինչպես է ոչնչանում ողջ աշխարհը՝ թե ինչպես է այն սողալով մռնչում մարմնիդ բոլոր մասերի մեջ։ Դրա համար պիտի ունենալ մի ձիգ պարան, իսկ ծառը վաղուց սպասում է։
Այս բոլորը շատ գեղեցիկ կլիներ, եթե նա չմտածեր, թե ինչպես հաջորդ օրը մարդիկ պիտի տեսնեին, որ ինչ֊որ մեկը լվացքի պարանով կախվել է ծառից եւ օրորվում է քամուց։ Բայց չէ՞ որ այլեւս մարդիկ չէին լինի։ ―Ինչպես թե մարդիկ չէին լինի,֊ շշնջաց նա ու հագնելով շորերը՝ շտապեց փողոց։
Նրան մոտեցավ հարբած մի մարդ ու հայտարարեց․
―Հասկացիր, եղբայր, մենք մեղավոր չենք․․․
―Այո,֊նորից ասաց նա։
Հարբածը, որը չափազանց շատ էր նման սովորական մարդու, շարունակեց․
―Բայց դու հասկանու՞մ ես, մենք մեղավոր չենք․․․
―Ոչ,֊վերջապես ամեն ինչ հասկանալով՝ ասաց նա։
Հարբածը, որը նաեւ սովորական մարդ էր, գոհ հառաչելով հեռացավ․․․
Իսկ նա վերադարձավ՝ նույնպես գոհ ամեն ինչից, հանեց շորերը ու քնեց․․․
Առավոտյան ուշ արթնացավ, հավաքեց ու դասավորեց իր թղթերը եւ շտապեց աշխատանքի։ Ներս մտավ գրասենյակ, ասաց՝ բարեւ Ձեզ, եւ նոր միայն նկատեց, որ աշխատողները անծանոթ մարդիկ են։ Բոլորը զարմացած նրան նայեցին, իսկ նա ուզեց գնալ դեպի իր տեղը, բայց սեղանը այնտեղ չէր։
―Ի՞նչ եք ուզում,֊ հարցրեց նրանցից մեկը։
―Ոչինչ, ես այստեղ աշխատում եմ,֊ ասաց նա։
―Երեւի նոր եք ընդունվել։
―Ոչ, ահա քանի տարի է՝ ես աշխատում եմ այստեղ,֊ ասաց նա մի տեսակ խեղճացած ու կարծես որպես ապացույց պայուսակից հանեց իր թղթերը։
Նորից բոլորն իրար նայեցին։ Իսկ նա շրջվեց զինվորականի պես ու դուրս գնաց, մտածելով, որ գուցե շփոթել է շենքը։
Բայց՝ ոչ, ահա այն կրպակը, որտեղից միշտ ծխախոտ եմ գնում, ահա ցայտաղբյուրը եւ, վերջապես, շրջակայքում բոլորը բնակելի շենքեր են։
Եւ նա սկսեց թափառել փողոցներով։ Դրանք բոլորն էլ ծանոթ փողոցներ էին, բայց հետո երեւացին ինչ֊որ նեղ, խուլ, անձայն ու լուսավոր փողոցներ։
Նա կանգ առավ, իրեն էին նայում, սակայն ինքը չէր տեսնում ու չափազանց շփոթված էր դրանից։ Վերջապես նկատեց՝ դա իրենից քիչ հեռու հուսահատված աչքերով, հյուծված, բայց հպարտ մի շուն էր։ Գեղեցիկ էր․․․ Եւ նրանք երկար նայեցին այդպես իրար․․․
Հանկարծ նա պոկվեց տեղից, մոտեցավ ու բռնեց շան կոկորդից, ձգեց ինչքան ուժ ուներ, եւ կոկորդը պոկվեց։ Շան հայացքը չփոխվեց։ Նա վաղուց էր սատկել։ Նրա մատները նորից ձգեցին շան կոկորդը, ու այս անգամ այն լրիվ պոկվեց՝ մնալով ձեռքերի մեջ։ Արյուն չհոսեց։ Իսկ նա բարձրացրեց կոկորդը ու պահեց արեւի դիմաց։ Կրճիկները անդրադարձրին արեւի ճառագայթները։ Դրանք գեղեցիկ կրճիկներ էին, համաչափ դասավորված, խմորված չկաթող արյամբ, ունենալով իրենց մեջ ծիածանի բոլոր անհետացող գույները եւ էլի ունենալով շատ֊շատ լավ բաներ, որոնք հնարավոր են միայն կապույտ երկնքի դեպքում․․․
Իսկ եթե շունը արդեն սատկել էր, երբ ես մոտեցա, իսկ եթե հանկարծ մարդիկ չնկատեն, որ ինչ֊որ մեկը լվացքի պարանով կախվել է ծառից եւ օրորվում է,֊ այդ բանը երբեք չէր անցել նրա մտքով։ Բայց այդ միտքը երկար չզբաղեցրեց նրան, քանի որ նորից մտածեց, թե մարդիկ այդ ժամանակ չեն լինի․․․
Իսկ կոկորդը փայլփլում էր արեւի տակ ու կրճիկները անհոգորեն, ինչպես ծուխ, կլանում էին ճառագայթները։ ինչքան ծուխ էր հարկավոր այդ կոկորդին, դառը ծուխ․․․
Արդեն մայրամուտ էր, ու արեւի դիմացը փակող շենքի մի քանի պատուհաններում լույս էր վառվում։ Դրանք վերեւի հարկի տարբեր ծայրերում գտնվող երկու պատուհաններն էին, մեջտեղի հարկի մեջտեղի պատուհանը եւ առաջին հարկի երեք պատուհանները։ Շենքը նայում էր, եւ դա այն հայացքն էր, որով նայում էին գրասենյակի մարդիկ։ Իսկ շենքը բնակելի էր ու ոչ մի ազատ սենյակ չկար։ Գոնե պահակի այս փոքրիկ տնակը տային իրեն։ Եւ նա ինչպես կհսկեր նվերների խանութը։ Բայց շուտով այդ փոքրիկ տնակում նույնպես լույս վառվեց, ու նա իր ձեռքում ավելի պինդ սեղմեց կոկորդը։ Հետո շպրտեց այն թղթերը, որոնց վրա շատ թվեր կային եւ շարունակեց քայլել։
Նա քայլերն ուղղեց դեպի իր տունը։ Ծառը տեղում էր, ու նա թակեց դուռը։ Բաց արեց մի ծերունի եւ զարմացած նայեց նրան ու կոկորդին։ Այստեղ նույնպես ամեն ինչ գրասենյակ էր, եւ նա, հասկանալով այդ, հեռացավ․․․
Վաղը նրա ծննդյան օրն էր, ու չէին լինելու ծաղիկներ, ու ոչ ոք չգիտեր այդ տոնի մասին, ու չէր բառաչելու ոչ մի եզ․․․
Հաջորդ առավոտյան մարդիկ դուրս եկան բնակելի շենքերից ու տեսան, որ ծառի վրա լվացքի պարանից կախված օրորվում էր մի կոկորդ․․․
9/12-1970թ․
Անքնություն
Սխալմամբ զբոսանքի ելած մի մուկ արագ առուն նետվեց։
Տղան վախեցավ, բայց երբ մտածեց, թե մուկը իրենից ավելի է վախեցել՝ ժպտաց։ Հետո մտածեց բոլոր այն մկների մասին, որոնք այսպիսի դեպքերում «լեղաճաք» են եղել։ Ապա փնթփնթաց․ «ինքնախաբեություն է»։
Նա քայլում էր ու ինքն իրեն փնթփնթում, թե ինչ կկորցներ, եթե չմտածեր ինքնախաբեության մասին։ Բայց չէ՞ որ ճակատագիրն է այն թելադրում։ Իսկ ճակատագրի մասին խոսելն էլ հենց ինքը ճակատագիրն է։ Եւ այս ասելն էլ։ Սա՛ էլ, սա՛ էլ․․․
Նա արագ տարուբերեց գլուխը, եւ դրանից բոլոր մտքերը խառնվեցին։ Ճակատագրի գաղափարի տեղը հիմա զարմանալիորեն գրավեց մի շաբաթով հեռավոր քաղաք մեկնելու մտահղացումը։ Եւ նա տուն շտապեց ու սկսեց դասավորել ճամպրուկը։
Հիմա այդ հեռավոր քաղաքի հյուրանոցի սենյակներից մեկում պառկած նա մտածում էր, թե ինչեր չգիտեն մարդիկ։ Սակայն նրանք չեն էլ փորձում իմանալ։ Դե, ինչ արած, դա էլ մարդկանց ճակատագիրն է․․․
Նա էլ էր մարդ ու չգիտեր, որ կողքի համարում մեկ շաբաթով հանգստանում է մի ուրիշ հեռավոր քաղաքի բնակչուհի։ Եւ գուցե ժամանակին այդ բնակչուհուն էլ մի մուկ չափազանց վախեցրել է։
Մի շաբաթ անցավ ու այդպես էլ նրանք ոչ մի անգամ չտեսան միմյանց։
Նա վերադարձավ իր քաղաքը ու սկսեց ծերանալ․․․ Մի փոքրիկ թզբեհ գնեց ու սկսեց դրանով զբաղվել։ Բայց թզբեհի հատիկները վերջանում էին, ու նա շատ էր դժվարանում այդ ամբողջ արարողությունը նորից սկսել։
Ու նա նորից գնաց խանութ եւ շատ հատիկներով մի մեծ թզբեհ գնեց։ Հիմա սկսեց դրանով զբաղվել։
Վերջապես մի օր էլ նա հասկացավ, որ այլեւս ոչ մի թզբեհ իրեն չի կարող բավարարել։ Դրանից հետո ուրիշ ինչ֊որ բան էլ հասկացավ ու սկսեց օրական քսան ժամ քնել․․․
22/1 – 1970 թ․
Երկուսը, որոնցից մեկը լուռ էր
Հայրս շատ էր սիրում սովորականից ավելի թեք դիրքով նստել բազկաթոռին, ձախ ձեռքի ցուցամատով փակել ձախ աչքը, իսկ բթամատը դնել ծնոտին։ Եթե որեւէ մեկը այդ պահին լուսանկարեր նրան, կթվար, թե նա ուզում է դարձյալ համոզվել, որ ձախ աչքից մինչեւ ծնոտը մոտ կես թիզ է։
Ընդունելով այս դիրքը, նա սովորաբար թզբեհն էր վերցնում, որպեսզի մյուս, ավելորդ ձեռքն էլ զբաղեցնի։ Ուղիղ տասնմեկ հատիկ քաշելուց հետո նա սկսում էր զրուցել բազկաթոռի աջ հենակի՝ առանձնապես վերին մասի հետ։
Բոլոր զրույցները պարտադիր սկսվում էին «Է՜հ, այս օրն էլ անցավ» բառերով։ Այս բառերը արտասանելիս հենակը լուռ էր մնում, եւ դա համաձայնություն էր։
Հիմա էլ նա նստած էր ձախ աչքը ցուցամատով փակած, իսկ աջը՝ կիսաբաց։ Նա չափազանց ցածր էր խոսում․
―Այսօր Համոյին տեսա։ Դե Համոն, էլի, որ վիճեցինք այն օրը, ու դա դեռ հերիք չէ, նա այնպես էր քո վրա ողջ ծանրությամբ հենվել, կարծես․․․
Այժմ հենակի լռությունը նրան թվում էր մի տխուր հայհոյանք։
Նա մի քիչ էլ զրուցեց ու երբ զգաց, որ աջ աչքը փորձում էր նմանվել ձախին՝ անմիջապես պառկեց բազկաթոռից քիչ հեռու գտնվող անկողնու վրա։
Հաջորդ օրը արեւոտ էր, ու նա գնաց այգի՝ զբոսնելու։
Երբ վերադարձավ այգուց, տեսավ, թե ինչպես է փոքրիկ թոռը կանգնել իր բազկաթոռի վրա ու ցեխոտ ոտքը երբեմն դանդաղ սահեցնում է հենակի, այո՛, աջ հենակի վրայով։
Նա արագ մոտեցավ ու բարձրացրեց ձեռքը, որպեսզի ապտակի փոքրիկին /դա նրա աջ ձեռքն էր/։ Բայց այն կախված մնաց օդում, եւ նա չգտնելով ուր թաքցնել՝ սկսեց շոյել թոռնիկի մազերը։
/Նա այդպես էլ ողջ կյանքում չհասկացավ, թե ինչու գոնե չխանգարեց թոռնիկին, երբ նա փչացնում էր իր այդքան սիրած բազկաթոռը/։
Հենց այդ նույն օրը երեկոյան նա դարձյալ նույն դիրքով նստած էր։ Իր թզբեհից տասնմեկ հատիկ քաշելուց հետո նա մրմնջաց․ «Էհ, այս օրն էլ անցավ»։
Հենակը դարձյալ չէր խոսում։ Սակայն նա հասկացավ, որ այս լռությունը այլեւս համաձայնություն չէր․․․
26/10 – 1969 թ․
Կարմիր մթության կապույտը
Լույսին երկար նայելուց հետո, երբ աչքերս փակեցի, մթությունը ինձ կարմիր թվաց /մտածեցի՝ գյուտ է/։ Ես շատ բացուխուփ կանեի աչքերս, բայց շտապում էի ընկերոջս տանը կայանալիք երեկույթին։ Ներս մտա ուշացած, արդեն պարում էին։ Բազկաթոռին նստած էր մի տխուր աղջիկ, որի հետ էլ սկսեցի զրուցել։ Երբ ես պատմեցի կարմիր մթության մասին, պարզվեց, որ նա նույն մթությունը կապույտ է տեսնում։ Մեկ անգամ էլ համոզվելու համար մենք լույսի պաշար հավաքեցինք եւ փակեցինք մեր աչքերը։
Մթությունը եւ կարմիր էր, եւ կապույտ։ Կարմիր ֆոնի դիմաց՝ կապույտ օղակներ։ Մեր մթությունը այսպիսին էր։ Երկուսս էլ անչափ վախեցանք։ Ամեն ինչ սեւ էր մեր աչքերը բացելուց հետո։ Ներկաները հանգցրել էին լույսը եւ մթան մեջ էին պարում։ Վախենալուց հետո մեզ հաճելի էր թվում ծիծաղելը։ Երկուսս էլ մեր մթության մասին էինք մտածում, բայց լուռ էինք, որովհետեւ երկուսս էլ մեզ պարտված էինք համարում։ Այդ զգացումը մեզնից վանելու համար սկսեցինք պարել։ Պարում էինք փակ աչքերով։ Ուզում էինք հիշեց կարմիր մթության կապույտը։ Դա մեզ դեռեւս հաջողվում էր։ Երբ ես նրան տուն էի ճանապարհում, որոշեցինք գտնել մի շատ վառ լույս, որպեսզի նորից տեսնենք մթությունը։ Մենք գտանք վառ լույսը եւ տեսանք մթությունը, բայց երկար վայելել մեզ չհաջողվեց։ Ուշ էր։ Հաջորդ օրը արդեն զրուցում էինք «Վահագն» սրճարանում։ Մյուս օրը կինոյում էինք։ Մեր մտերմությունը աճում էր շատ արագ, սակայն ինձ մի հարց էր անհանգստացնում․ արդյո՞ք նա իր գագաթնակետին հասնելով՝ կսկսի նվազել /հետագայում ես համոզվեցի, որ այսպես էլ կլիներ, եթե․․․/։
Մեր տանն էինք։ Սենյակս փոքր ու հարմարավետ էր։ Ազնավուրը սովորականից ավելի տխուր էր երգում։ Արեւի ճառագայթների մի խուրձ սենյակի մեջ էր ընկել, եւ կարծես նրա մեջ օդը անտեսանելի էր դարձել։ Ես կանգնեցի, որ նրանից վերցնեմ սուրճի բաժակը։ Ճառագայթների խուրձը ընկավ ուղիղ աչքերիս մեջ, եւ ես այնդ անդրադարձրի դեպի նրա աչքերը։ Պատերազմ՝ աչքերով։ Ես հաղթեցի․․․ գրեթե ամեն օր մենք նայում էինք մթությանը եւ հիանում նրա գույներով, բայց միշտ ինչ֊որ խոչընդոտ խանգարում էր մեզ վայելել այն լիովին։ Ամեն նայելուց մենք նկատում էինք /իհարկե, առանց խորհրդակցելու/, որ մթության գույները գնալով ավելի խավար էին երեւում։ Մենք ավելի պինդ էինք փակում մեր աչքերը, բայց բոլորը՝ անօգուտ․․․
Բաժանում։ Պատերազմ չէին մղում այլեւս մեր աչքերը, չէին փակվում, որպեսզի տեսնեին մթությունը։ Այդ բաժանումը ինձ որպես մթության գույն ընծայեց սեւը։
Մթությունը սեւ եմ տեսնում։
Բախտավոր դժբախտը
Նա ձեռքը թափ տալով քայլում էր։
Վերջապես մի ձեռքը տարավ գրպանը ու մտածեց ինչ֊որ կոպեկ շպրտել, եւ վերցնել միայն «ղուշի» դեպքում։
Գրպանից հանեց ափը, ու երեւաց մի հիսուն կոպեկանոց։ Մի քիչ մտածեց, հետո հիսուն կոպեկանոցն ու ափը դարձյալ գրպանը տարավ եւ ժպտաց։
Նրա կողքից ձեռնափայտով մի ծերունի անցավ։
Հանկարծ նա շատ ուզեց իմանալ, թե ծերունին ո՞ր ձեռքով է բռնել ձեռնափայտը։ Սկսեց մտածել ու շրջվեց։ Նայեց իր ձեռքերին, հետո նորից շրջվեց ու վերջնականապես համոզվեց, որ դա ձախ ձեռքն էր․․․
Ինչ֊որ ցուցափեղկ նրան հիշեցրեց, որ շուտով նոր տարի է։ Խանութ մտավ, սակայն Ձմեռ պապի դիմակները արդեն վերջացել էին։ Եւ մի պահ նա վերհիշեց անցյալ նոր տարին, երբ իր տղան նույնիսկ չգիտեր Ձմեռ պապի մասին, իսկ հիմա․․․
Նա կանգնեց /տուն էր հասել/ եւ ուզած֊չուզած ներս մտավ։
Հրեց դռնակը եւ կարծես ճռռոց լսեց, քանի որ միշտ էլ դռնակը այդպես էր ճռռում․․․
Մոխրամանի մեջ կար մոխիր։ Իսկ այդ մոխրի մեջ հաիզվ երեւացող լուցկու մի հատիկ։ Ինչ֊որ մեկը չէր թողել, որ հատիկը մինչեւ վերջ այրվի․․․
Այդ «ինչ֊որ մեկը» նա էր, եւ հիմա բազկաթոռին նստած՝ ծխում էր։ Հետո նա սկսեց ինքն իրեն փնթփնթալ․
―Ինչու՞ է սենյակը միշտ տաք, ինչու՞ է դաշնամուրը իր տեղում, ինչու՞ է իր տղան այդքան դանդաղ մտածում, ինչու՞ են այդքան նման իր տեսած երեսուն նոր տարիները, ինչու՞ է․․․
Նա դուռը հրեց։ Ահավոր ճռռոց լսվեց, եւ նա ձեռքերը գրպանները դրած՝ դուրս փախավ։
Շուտով նոր տարի էր։ Սառը քամին արցունքներ էր առաջացրել նրա աչքերում, իսկ նա բղավում էր․
―Բախտավոր մարդ եմ ես, ես բախտավոր մարդ եմ, բախտավոր մարդ եմ․․․
Շուտով նոր տարի էր․․․
Վերջապես
Վերջապես։ «Ավանգարդ»֊ի առաջին էջում մի զոդող բանվորի մեծ լուսանկար, իսկ չորրորդում՝ մի փոքրիկ պատմվածք շատ ծանոթ վերնագրով։ Այդ պատմվածքի ներքեւում էլ մի ազգանուն, որը իմն ու հորս էր, եւ անուն, որը միայն իմն էր։
Վերջապես․․․
Փողոցով քայլում եմ եւ ուրախ եմ։ Ահա այն տղան ինչ֊որ մեկին է մատնացույց անում /երեւի ինձ/։ Անցնում է տղաների ու աղջիկների մի խումբ, եւ թվում է, թե նրանք խոսում են այսօրվա Ավանգարդի առանձնապես չորրորդ էջի մասին։
Որպեսզի ծխախոտիս մնացուկը նետեմ, մոտեցա աղբարկղին, իսկ այնտեղ ճմռթված, ընկած էր մի թերթ՝ զոդող բանվորի լուսանկարով․․․
8/11 – 1969թ․
Ծ․․․Ծ․․․Ծերություն
Ամեն ինչից զարմացած դուրս եկա փողոց։ Աշնանային /ադեն ցուրտ/ քամին ինձ հիշեցրեց, որ օձիքս չի կոճկված։ Զբոսայգում երկար թափառելուց հետո ես նստեցի։ Ուզում էի զրուցել իմ կողքին նստած մարդու հետ, որը մինչեւ այդ մի երգ էր մռմռում։
Ասում են, թե հարբեցողները երբ «խելոք» են լինում, խելացի են լինում։
―Ինչու՞ ես խմում,֊ երկար սպասելուց հետո հարցրի ես։
Նա ցուցամատը բարձրացրեց գլխից քիչ վեր /այդ դիրքով նա նման էր մի սատանայի, որը կորցրել էր իր պոզերից մեկը/։
―Ովքեր հարբած չեն, նրանք մարդ չեն,֊բանաստեղծության ձեւով արտասանեց նա ու հետո տասը րոպե անընդհատ մրմնջում էր «ծ»֊ով սկսվող ինչ֊որ մի բառ։
Ես մի պահ մտովի տեղափոխվեցի մեր նստարանի տակ ու այնտեղից սկսեցի դիտել աշխարհի այն մասը, որը երեւում էր հարբեցողի ոտքերի արանքից։ Այդ աշխարհը շատ փոքր էր։
Հանկարծ նա փնտրող աչքերով սկսեց ֆիտել շրջապատը ու արդեն վեր տնկած ցուցամատը ավելի եւս վեր բարձրացրեց։
―Կյա՞նքը․․․ Թեկուզ այս տերեւներն են, որոնց ամբողջ նպատակն է ավելի շատ, քան հնարավոր է, օգուտ տալ ծառին։ Այդ տերեւները տարվա եղանակների հետ ծ․․․ծ․․․ծ․․․
Նա կարծես ուզում էր քնել։
Երբ տեսնում ես հարբած մարդու բաց ու հետո փակ աչքերը, մի պահ քեզ սկսում է թվալ, թե այդ արյունակալված աչքերը երբեք այլեւս չեն բացվելու։ Այդ պահին «հարբեցող» ու «մահացող» բառերը հոմանիշներ են թվում։
Ես կոճկեցի նորից բացված օձիքս ու հեռացա /մի քիչ էլ վախեցած/, որովհետեւ վերջապես հասկացել էի, թե որն է այդ «ծ»֊ով սկսվող բառը․․․
Իսկ հարբեցողը նստած էր իր անբնական դիրքով՝ գլուխը առած ծնկների մեջ։ Նրա ալեխառն մազերի վրա հազիվ էր նշմարվում ծառից նոր ընկած մի դեղին տերեւ․․․
25/9 -1969թ․
Վերելակը
Նա թեւի տակ ավելի պինդ սեղմեց փաթեթը ու նորից կրկնեց․
―Երկրորդ մուտք, յոթերորդ հարկ, երկու հարյուր մեկ բնակարան։
Ներս մտավ մուտքից ու մի պահ կանգ առավ, վերելակո՞վ, թե աստիճաններով։ Մինչեւ յոթերորդ հարկ։
Նրա մոտ վաղուց ինչ֊որ բնազդական մի վախ կար այդ վերելակների հանդեպ։
Համենայն դեպս նա հրեց դուռը եւ սեղմեց յոթ համարի կոճակը։ Նա չափազանց անհանգստացած էր ինչ֊որ բանից եւ որպեսզի ինքն իր մեջ թաքցնի այդ՝ սկսեց մտածել օրվա մասին։
―Այսօր նոր տարի է, եւ ես հիմա կշնորհավորեմ ընկերոջս։ Վաղուց արդեն նրան չեմ տեսել․․․
Հանկարծ վերելակը դանդաղեցրեց ընթացքն ու կան առավ։ Այն կանգ էր առել վեց ու յոթերորդ հարկերի մեջտեղում։
Գիշեր էր, իսկ վերելակը ուներ երեք պատ եւ մի դուռ, որը հիմա նույնպես պատ էր․․․
Նա մնացել էր մեն֊մենակ իր վախի հետ։ Կարելի էր բղավել, օգնություն գոռալ, եւ մարդիկ ընդհատելով ամեն ինչ, կնորոգեին վերելակը։ Բայց ոչ, թող նրանք տոնեն հանգիստ, իսկ ես կսպասեմ, մինչեւ որ․․․ Այո, ինչպես չէի հիշում, չէ՞ որ այս շենքի տակ խանութ կա, իսկ այդ խանութի պահակը սիրում է զբոսնել շենքի շուրջը ու երբեմն էլ ներս է մտնում։ Այո, կմտնի ու կտեսնի,որ վերելակը տեղում չէ եւ․․․ Սպասել, սպասել․․․
Բայց այս ի՞նչ է, պահակը ուշանում է։ Երեւի տուն է գնացել, որպեսզի նոր տարին ընտանիքի հետ տոնի։ Շուտով նա կհիշի իր խանութի մասին․․․
Հետո նա մի պահ մոռացավ պահակին ու ակամայից սկսեց հիշել իր ծանոթներին։ Տխուր ժպտաց, որովհետեւ կարողացել էր հիշել բոլորին։
Նորից պահակին հիշեց․․․
Հանկարծ փաթեթը ընկավ թեւի տակից ու նա սկսեց բղավել․
―Ոչ, ոչ․․․ Չեմ ուզում հավատալ, որ աշխարհում ոչ ոք չի հիշում ինձ, չեմ ուզում հավատալ, չեմ ուզում հավատալ․․․
1/3 – 1970թ․
Իմ կետերը
Առաստաղի վրա կա երեք կետ։ Նրանցից երկուսը մոտիկ են իրար, իսկ մյուսը ավելի հեռու։ Անթարթ նայում եմ այդ կետերին եւ մտածում, թե ինչպես են մարդիկ կարողանում ոչ մի բանի մասին չմտածել։
Չնայած սենյակում քամի չկա, սակայն ծխախոտիս ծուխը գնում է այդ կետերի կողմը եւ քողարկում նրանց։ Վեր կացա տեղիցս եւ նստեցի մի ուրիշ աթոռի։ Ծուխն էլ թեքեց իր ուղղությունը, ու նորից կետերը ապաստանվեցին նրա մեջ։
Որոշեցի հայացքովս այդ կետերը տեղափոխել սենյակի մի ուրիշ անկյուն։ Առաջին իսկ փորձից հաջողվեց ինձ այդ, բայց ծուխը կետերից չէր բաժանվում։ Այդպես մի քանի ժամ շարունակ ես տեղափոխեցի կետերը սենյակի մի անկյունից մյուսը եւ չզգացի, թե ինչպես փակվեցին աչքերս։ Իսկ կետերը չհասցրին դուրս պրծնել աչքերիցս եւ հավիտյան դրոշմվեցին իմ հայացքում։
Առավոտյան ինձ արթնացրեց փոտատարը։ Ես ստորագրեցի հեռագրի համար եւ ցույց տվեցի նրան առաստաղը։ Սակայն փոստատարը պնդում էր, որ առաստաղի վրա ոչ մի կետ էլ չկա․․․
Փողոցում քայլելիս ում էլ որ հանդիպում էի, անմիջապես տեղադրում էի երեք կետերը նրա դեմքին։ Եւ այդ մարդկանց աչքերի ու բերանի փոխարեն ես տեսնում էի ծխով պատված երեք կետ։
Այդպես ամեն օր ես առատորեն բաժանում էի երեք կետերը բոլորին, սակայն այդ կետերը մնում էին իմը, միայն իմը․․․
Միայնակ տատս
―Ռուբի՛կ, ժամը քանի՞սն է,- ամեն օր մի քանի անգամ հարցնում էր ինձ տատս:
Նա ժամացույց ուներ, բայց այն իր ասելով մի քանի րոպե ետ էր մնում:
Հայրս գրեթե ամեն օր որոշում էր նրա համար մի նոր ժամացույց գնել, սակայն միշտ էլ կամ մոռանում էր, կամ էլ ինչ որ բան էր խանգարում:
Իսկ տատս ամբողջովին մենակ էր, ու օրական մի քանի անգամ հրելով դուռը՝ հարցնում էր.
―Ռուբիկ, ժամը քանի՞սն է...
Եւ մի օր էլ, երբ ես մեծ էի, իսկ տատս դեռ հրում էր դուռը, որոշեցի մի նոր ժամացույց գնել:
Առավոտյան տատս սովորականի պես հրեց դուռն ու հարցրեց.
―Ռուբիկ, ժամը քանի՞սն է...
Ես վերցրի մեծ ժամացույցը ու կախեցի նրա պատից:
Հաջորդ օրը տատս մեռավ...
25/12 – 1969թ․
Հաճելի տհաճություն
Իմ ողջ կշիռը փոխանցվեց անկողնուս, եւ անկողինս փախավ։ Բիբերս սկսեցին երերալ փակ աչքերիս մեջ ու ես պտտվելով բարձրացա վերեւ, սակայն տանիքի մոտ ինձ սթափեցրեց առավոտվա աղյամը։ Այդ րոպեներին կարծես ոչնչությունից էլ թեթեւ էի։ Տանիքի մոտ ես մի քիչ զրուցեցի էլեկտրական լարերի հետ, ապա վերադարձա՝ շալակած մի բուռ տհաճություն։ Այդ տհաճությունը մի կերպ տեղավորեցի գլխումս եւ քնեցի․․․
Առավոտյան գլուխս անտանելի ցավում էր։ Սուրճ էի խմում, չզգալով, որ այն աղի է։ Մոտեցա աղամանին, որտեղ սովորաբար շաքարավազ էր լինում, եւ համտես արի։ Սակայն չզգացի՝ այն աղի է, թե՞ քաղցր։ Միայն հասկացա, որ զգայարան եմ կորցրել, փոխադարձը գտնելով մի նորը, ավելի լավը։ Դա կանգազգացում էր․․․
Ամեն մի քայլ անելիս ինձ թվում էր, թե ես այն կանխազգացել եմ։
Սակայն ամենակարեւորը, այս նոր զգայարանով ես զգում էի, որ երկար եմ ապրելու, շատ երկար․․․
Եւ ես ապրում եմ․․․
8/7 – 1969թ․
Անմեղ տերեւները
Քամին ուզեց իր հետ տանել մի քանի անմեղ տերեւներ։ Արայիկը բարկացավ։ Նա չէր սիրում քամուն, որը միշտ փախցնում էր իր գլխարկը։ Հարեւանի փոքրիկ շունը ընկերացավ Արայիկին։ Բայց Աարայիկը պայքարում էր տերեւների փրկության համար, իսկ շունը միայն խոսում էր տերեւների հետ։ Հենց դրանով էլ տարբերվում էին նրանք իրարից։ Արայիկը իր փրկած տերեւները խնամքով դասավորել ու թաքցրել էր մի քարի տակ, իսկ շան փրկած տերեւները մնացել էին փողոցում, եւ երբ քամի վերադարձավ, արդեն փողոցի տերեւներին փրկելը անհնար էր։
