Changes
/* Գլուխ քսաներորդ */
Պարզվեց, որ Ջիմը փորձել է թագավորին ֆրանսերեն խոսեցնել, որպեսզի լսի, թե ինչի նման է այդ լեզուն, բայց թագավորն ասել է, թե այնքան երկար է մնացել այս երկրում և այնպիսի նեղությունների մեջ է ընկել, որ մոռացել է։
==Գլուխ քսանմեկերորդ==
Արեգակն արդեն բարձրացել էր հորիզոնն ի վեր, բայց մենք շարունակում էինք մեր ընթացքը և լաստը չէինք կապում։ Թագավորն ու դուքսը շուտով վեր կացան, թթված ու բորբոսնած, բայց երբ ջուրը թռան ու լողացան, բավական զգաստացան։ Նախաճաշից հետո թագավորը նստեց լաստի եզրին, հանեց կոշիկները, վեր քաշեց շալվարը և ոտքերը կախեց ջրի մեջ հանգստանալու։ Ապա վառեց ծխամորճն ու սկսեց անգիր անել իր դերը «Ռոմեո և Ջուլիետ»֊ից։ Երբ բավական սերտեց, դքսի հետ սկսեց փորձել։ Դուքսը ստիպված էր նորից ու նորից բացատրել, թե ինչպես է արտասանվելու ամեն մի բառը, սովորեցնում էր հառաչել, ձեռքը սրտի վրա դնել։ Շատ չանցած ասաց, որ թագավորն արդեն բավական լավ է կատարում։
― Միայն թե, ― ասաց նա, ― չպետք է այդպես բառաչեք «Ռոմեո՜», ինչպես ցուլը։ Պետք է մեղմ ասեք, աղջկա տկար, նվաղուն ձայնով, այ, այսպես․ «Ռո֊ո֊մե՜ո․ չէ՞ որ Ջուլիետը սիրելի, անուշիկ աղջիկ է, դեռ երեխա, և էշի պես չի զռա։
Այնուհետև նրանք դուրս քաշեցինք երկար սրերը, որ դուքսն էր պատրաստել կաղնու տախտակից, և սկսեցին սուսերամարտի վարժություններ անել Դուքսն իրեն անվանեց Ռիչարդ III։ Սքանչելի էր նայել, թե ինչպես են նրանք ցատկոտում լաստի վրա։ Բայց շուտով թագավորը սայթաքեց և ընկավ ջուրը։ Նրանք դադար առան ու խոսեցին ամեն տեսակ արկածներից, որ անցյալում ունեցել էին այդ նույն գետի վրա։
Ճաշից հետո դուքսն ասաց․
― Լավ, Կապետ,<ref>Ֆրանսիական թագավորների հին դինաստիայի ազգանունը։</ref> մենք սա կդարձնենք առաջին կարգի ներկայացում․ ուստի կարծում եմ, որ պետք է եղածի վրա մի բան էլ ավելացնենք։ Այնպես անենք, որ ամեն կողմից «բիս» կանչեն։
― Իսկ ինչ է նշանակում «բիս», Բրիջուոթըր։
Դուքսը բացատրեց, ապա ասաց․
― Ես խոստանում եմ այնպես անել, որ «բիս» կանչեն շոտլանդական պարը կամ նավաստու՝ եղջերափողով պարը կատարելիս, իսկ դուք․․․ Լավ, պետք է մտածել․․․ ահա, գտա․․․ Դուք կարող եք կատարել Համլետի մենախոսությունը։
― Համլետի ի՞նչը։
― Համլետի մենախոսությունը, ամենահռչակավո տեղը Շեքսպիրի գործերում։ Օ՜, գերազանց բան է, գերազանց։ Միշտ հմայում է մարդկանց։ Այս գրքում չկա, ունեցածս միայն մեկ հատ է, բայց կարող եմ հիշողությամբ վերականգնել։ Մի րոպե լաստի վրա քայլեմ ետ ու առաջ, տեսնեմ՝ կարո՞ղ եմ վերականգնել հիշողությանս նկուղում։
Նա սկսեց քայլել ետ ու առաջ, երբեմն մտածելով ու սարսափելի խոժոռելով դեմքը։ Բարձրացնում էր հոնքերը, ձեռքը սեղմում ճակատին ու երերալով ետ դառնում, հեծեծում, հառաչում, ապա մի կաթիլ արցունք գլորում աչքերից։ Սքանչելի էր նրան նայելը։ Շուտով վերհիշեց և ասաց մեզ, որ ուշադիր լսենք։ Չափազանց վեհ կեցվածք ընդունեց, մի ոտքն առաջ պարզած, ձեռքերը վեր տարածած, գլուխը ետ պահած, նայելով երկնքին։ Այնուհետև սկսեց գոռալ, զառանցել, ատամները կրճտացնել, ապա, իր ամբողջ արտասանության ընթացքում, կաղկանձել, շուռումուռ գալ, կուրծքը ուռեցնել։ Մի խոսքով՝ գերազանցեց իմ երբևէ տեսած դերասաններին։ Ահա նրա ելույթը, որ ես հեշտությամբ անգիր արեցի, երբ նա դա սովորեցնում էր թագավորին.
<poem>
Լինել, թե չլինել, այդ է մերկ դաշույնը,
Որ այսչափ երկար տևել է տալիս թշվառությանը,
Թե ոչ, ո՞վ կուզեր, մինչև Բիրմանի անտառը հասներ Դունսինյան,
Եթե երկյուղը ինչ֊որ մի բանի մահվանից հետո,
Մակբեթը հիմա քունն սպանում է, խեղճ անմեղ քունը,
Մեծ բնության երկրորդ ընթացքը։
Եվ ստիպում է մեզ տանել գոռ բախտի պարսպաքարերը և սլաքները,
Քան թե սավառնել դեպի նոր ցավեր, որոնց անգետ ենք․
Ահա, ինչ֊որ մեզ խորհել պետք է տա, այս նկարում է։
Զարկի՛ր, Դունկանին արթնացնելու չափ։ Ա՜խ, երանի՜ թե կարողանայիր։
Թե ոչ ո՞վ արդյոք կուզեր հանդուրժել
Այնքան նախատինքներին ու մտրակներին,
Հարստահարիչի անիրավության,
Մեծամիտ մարդու արհամարհանքին,
Օրենքի բոլոր ձգձգումներին։
Մեռելային կեսգիշերին, երբ գերեզմանոցն է հորանջում՝
Հանդիսավոր սև զգեստներ հագած։
Բայց այդ չհայտնագործված երկիրը, որի ծննդից
Ոչ մի ճանապարհորդ ետ չի դարձել դեռ,
Արտաշնչում է վարակ աշխարհի վրա,
Եվ հեց այս կերպով վճռականության բնածին գույնը
Ախտաժետվում է խորհրդածության գունաթափ ցոլքից։
Եվ բոլոր ամպերը, որ իջնում են մեր տանիքների վրա,
Եվ շատ ձեռնարկներ, մեծ ու կարևոր,
Շեղվում են այսպես իրենց հոսանքից
Եվ գործ կոչվելու անարժան դառնում։
Մի վախճան է դա՝ հոգով բաղձալի։
Բայց կա՛ց, ո՞վ է այս, սիրուն Օֆելիան։
Ծանր մարմարե ծնոտները քո միշտ փակված պահիր,
Մտի՛ր կուսանոց, գնա՛, մնաս բարով։<ref>Այստեղ դուքսը չի տալիս Համլետի իսկական, լրիվ մենախոսությունը, այլ արտասանում է անիմաստ, իրար հետ չկապվող տողեր Շեքսպիրի դրամաների տարբեր տեղերից։</ref>
</poem>
Ծերունուն դուր եկավ մենախոսությունը, և շուտով նա այնպես սերտեց, որ կարող էր անգիր ասել։ Կարծես հենց դա արտասանելու համար էր ծնված։ Երբ նա վարժվեց ու իրեն ազատ զգաց, սքանչելի էր նայել, թե արտասանությամբ տարվելով՝ ինչպես էր գոռում, ինքն իրեն բզկտում, մռնչում։
Առաջին հարմար առիթով դուքսը պատրաստեց տպագիր աֆիշներ։ Այնուհետև երկու֊երեք օր շարունակեցինք մեր նավարկությունը․ լաստն անսովոր կերպով աշխույժ տեղ էր դարձել, որովհետև այնտեղ ուրիշ ոչինչ չկար, բացի անվերջանալի սուսերամարտից ու դերասանական փորձերից (ինչպես այն անվանում էր դուքսը)։ Մի առավոտ, երբ բավական իջել էինք Արքանզասի նահանգի ափերով, նկատեցինք մի շատ փոքրիկ քաղաք մեծ ոլորանի վրա։ Քաղաքից երեք քառորդ մղոն վեր լաստը կապեցինք գետաբերանում, որը երկու կողմից նոճիներով փակված էր, ինչպես թունել, և բոլորս, բացի Ջիմից, մակույկով իջանք ներքև տեսնելու, թե այդտեղ հնարավորություն կա՞ ներկայացում տալու։
Մենք շատ բախտավոր էինք․ այդ օրը ճաշից հետո մի կրկես էր ելույթ ունենալու, և գյուղական ժողովուրդն ամեն տեսակի հին, ճռճռան սայլերով ու ձիերով արդեն հոսում էր քաղաք։ Կրկեսը մինչև երեկո գնալու էր այդտեղից, և մեր ներկայացումը շատ լավ հեռանկար ուներ։ Դուքսը վարձեց դատարանի դահլիճը, իսկ մենք սկսեցինք պատերին փակցնել աֆիշները։ Աֆիշը գրված էր այսպես․
::::::::::Շեքսպիրի վերածնունդը
::::::::::Զարմանալի տեսարաններ
::::::::::Միայն մեկ ներկայացում
<b>մասնակցությամբ համաշխարհային ողբերգակներ</b>
::::::::::Դևիդ Գարրիկ Կրտսերի (Լոնդոնի Դրուրի
::::::::::::Լեյն թատրոնից)
::::::::և Էդմունդ Քին Ավագի (Արքայական թատրոն) Ուայթչեփըլ, Փուդդինգ Լեյն, Փիքադիլլի, Լոնդոն և Եվրոպայի
::::::::արքայական թատրոնների շեքսպիրյան անզուգական ներկայացումից ցուցադրվում է
::::::::::Պատշգամբի տեսարանը
::::::::::<b>«Ռոմեո և Ջուլիետ֊ից</b>
::::::::Ռոմեո . . . . . . միստր Գարրիկ
::::::::Ջուլիետ ․ ․ ․ ․ միստր Քին
::::Մասնակցությամբ ողջ խմբի։
::::Նոր կոստյումներ, նոր դեկորացիաներ, նոր ձևավորումներ։
::::::::::::նաև
::::::::Սարսռեցուցիչ, հմուտ, արյունռուշտ
