Changes
/* Գլուխ երկրորդ */
Գործի դնելով ողջ հզորությունը, մոտորները առաջ էին մղում նավը, սակայն չափազանց դանդաղ։ Փոշու հորձանքը թափ էր առնում և, որ ամենասարսափելին էր, «Սելենը» խրվում էր փոշու մեջ։ Ահա այն հասավ լուսանցույցներին․․․ Բա՜րձր․․․ Է՛լ ավելի բարձր․․․ բոլորովին ծածկեց նրանց։ Այն նույն պահին, երբ Պատը հանգցրեց մոտորները, որպեսզի չայրվեն ուժից ու ծանրաբեռնումից, փոշին ծածկեց փոքրացող Երկրի վերջին ցոլքը։ Խավարով ու լռությամբ պարուրված՝ նրանք խորասուզվում էին Լուսնի ընդերքը։
==Գլուխ երրորդ==
Ըրթսայդ֊Հյուսիսի դիսպետչերական ռադիոպուլտի վրա էլեկտրոնային հիշողության հատվածներից մեկը անհանգիստ դզզում էր։ Գրինվիչի ժամանակով քսանն անց էր մեկ վայրկյան, իմպուլսների այն շարքը, որ ժամը մեկ ավտոմատ կերպով պետք է ստացվեր պուլտի վրա՝ կորավ։
Մարդու բանականության համար անմատչելի արագությամբ մի բուռ բջջիկներ ու միկրոսկոպիկ ռելեներ «թերթեցին» իրենց հրահանգները։ «Սպասել հինգ վայրկյան, ― ասում էր կրճատագիր հրամանը։ ― Եթե ոչինչ չփոխվի, միացնել 10011001 շղթան»։
Էլեկտրոնային դիսպետչերի փոքրիկ հատվածը ամենայն համբերատարությամբ սպասեց այդ հսկայական ժամանակամիջոցը, որի ընթացքում կարելի էր բազմապատկել հարյուր միլիոն քսանանիշ թվեր կամ արտատպել ԱՄՆ֊ի կոնգրեսի գրադարանի գրեթե բոլոր գրքերի բովանդակությունը։ Ապա միացրեց 10011001 շղթան։
Լուսնի վրա տեղադրված՝ դեպի Երկրի սկավառակն ուղղված բարձր անտենայից տիեզերք թռավ ռադիոիմպուլսը։ Մեկվեցերորդական վայրկյանում նա անցավ հիսուն հազար կիլոմետր՝ մինչև «Լագրանժ֊2» կապի արբանյակը, որն ասես կախված էր Լուսնի ու Երկրի միջև։ Եվս մեկվեցերորդ վայրկյան, և բազմակի ուժեղացած իմպուլսը վերադարձավ, էլեկտրոնների հեղեղ տեղալով Ըրթսայդի (այսպես էին Լուսնի վրա կոչում Երկրից տեսանելի կողմը, հակառակը՝ կոչվում էր Ֆարսայդ) հյուսիսային կիսագնդի վրա։
Եթե մարդկային խոսքի վերածենք, նա բերեց մի շատ պարզ հաղորդում․ «Ալլո, Սելեն, չեմ լսում ձեր ազդանշանը։ Խնդրում եմ իսկույն պատասխանել»։
Դիսպետչերը հինգ վայրկյան ևս սպասեց, ապա վերստին իմպուլս ուղարկեց։ Ու մեկ անգամ ևս։ Էլեկտրոնային աշխարհում երկրաբանական դարաշրջաններ էին անցնում, բայց մեքենայի համբերությունը անսահման էր։
Դիսպետչերը նորից դիմեց հրահանգներին։ Հետևեց նոր հրաման․ «Միացնել 10101010 շղթան»։ Մեքենան ենթարկվեց․ և դիսպետչերականում կանաչ լամպերից մեկը փոխարինվեց կարմիրով, միաժամանակ զումմերը սկսեց տագնապալի ազդանշանով սղոցել օդը։ Եվ այժմ միայն՝ մարդիկ նույնպես իմացան, որ Լուսնի վրա մի ինչ֊որ տեղ աղետ է պատահել։ Սկզբում նորությունը տարածվում էր դանդաղ․ գլխավոր ադմինիստրատորը հավանություն չէր տալիս անհիմն խուճապին։ Է՛լ ավելի հավանություն չէր տալիս «Լուսնաշրջիկի» գրասենյակի պետ Դևիսը․ վթարներն ու տագնապները միայն փչացնում են գործը, եթե նույնիսկ (ինչպես լինում է տասից ինը դեպքում) պարզվի, որ հանցավորը այրված ապահովիչները, անսարքին անջատիչները կամ չափից դուրս զգայուն ազդանշաններն են։ Բայց Լուսնի վրա պետք էր միշտ զգույշ լինել։ Ավելի լավ է արձագանքել երևակայական վտանգին, քան ձեռքից բաց թողնել իսկականը։
Վերջապես Դևիսը դժկամորեն ընդունեց, որ այս անգամ վտանգը երևակայական չէ։ Առաջներում նույնպես պատահել է, որ Սելեինի ավտոմատ փարոսը չի աշխատել, սակայն Պաթ Հարրիսը պատասխանել է, երբ նրան կանչել են փոշեգնացի ալիքով։ Իսկ հիմա նավը լուռ է։ «Սելենը» պատասխան չտվեց նույնիսկ վթարային ալիքով, որից օգտվում էին միայն ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում։ Իմանալով այդ մասին, Դևիսը շտապ թողեց «Լուսնաշրջիկի» աշտարակը և ծածկված անցուղիներով մտավ Կլավի։
Դիսպետչերական մուտքի մոտ նա հանդիպեց գլխավոր ինժեներ Լոուրենսին։ Սա վատ նշան է․ ուրեմն մեկն ու մեկը ենթադրում է, որ փրկարար գործողության հարկ կլինի։ Նրանք շփոթված նայեցին մեկ֊մեկու, մտածելով միևնույն բանի մասին։
― Հուսով եմ, որ իմ օգնությունը ձեզ հարկավոր չի, ― ասաց Լոուրենսը։ ― Ի՞նչ է պատահել։ Ես միայն գիտեմ, որ հեռականչ է ուղարկվել վթարային ալիքով։ Ո՞ր տիեզերանավն է։
― Տիեզերանավ չի․․․ չի պատասխանում «Սելենը», նա Ծարավի ծովում է։
― Ծարավի ծովո՞ւմ։ Եթե նրա հետ մի որևէ բան է պատահել, մենք կարող ենք տեղ հասնել միայն փոշեսահնակներով։ Քանի անգամ եմ ասել․ մինչ զբոսաշրջիկներ տանելը, պետք է գործի գցել երկրորդ փոշեգնացը։
― Ես նույն բանն եմ ասել, բայց ֆինանսական վարչությունը վետո դրեց։ Որպես թե, երկրորդը չի լինի, քանի դեռ «Սելենը» չի ապացուցի, որ կարող է շահույթ բերել։
― Չլինի թե հանկարծ դրա փոխարեն նյութ տա թերթերին, ― մռայլ պատասխանեց Լոուրենսը։ ― Ձեզ հայտնի է իմ վերաբերմունքը Լուսնային տուրիզմին։
Դևիսը գիտեր, հիանալի գիտեր․ նրանք վաղուց էին գզում միմյանց այդ առթիվ։ Բայց առաջին անգամը լինելով, նրա գլխում միտք ծագեց, որ գլխավոր ինժեները թերևս այնքան էլ չի սխալվում։
Ինչպես միշտ, դիսպետչերականում խաղաղ էր։ Պատին կախված մեծ քարտեզների վրա մերթ վառվում, մերթ հանգչում էին կանաչ ու դեղին լույսերը՝ շատ սովորական ու քիչ նկատելի տագնապող կարմիր ազդանշանի կողքին։ «Օդ», «Էներգետիկա», «Ճառագայթում» պուլտերի մոտ, պահապան հրեշտակների նման, նստած էին հերթապահ ինժեներները, որոնք պատասխանատու էին անվտանգության համար Լուսնի մեկ քառորդում։
― Ոչ մի նորություն, ― զեկուցեց ՎՓ (վերերկրյա փոխադրականի) գծով հերթապահը։ ― Մենք դեռևս բոլորովին անտեղյակ ենք։ Գիտենք միայն, որ Ծովում մի ինչ֊որ տեղ են։ ― Նա շրջան գծեց խոշոր մասշտաբանոց քարտեզի վրա։ ― Եթե անհուսալիորեն չեն շեղվել ուղղությունից, պետք է այս շրջանում ինչ֊որ տեղ լինեն։ Ստուգման ժամանակ 19.00֊ին նավը իր երթուղում էր, շեղումը մեկ կլիոմետրից չէր անցնում։ 20.00֊ին ազդանշան չստացվեց։ Ուրեմն, վթարը պատահել է այդ վաթսուն րոպեի ընթացքում։
― Ի՞նչ տարածութուն կարող է կտրել Սելենը մեկ ժամում, ― հարցրեց ինչ֊որ մեկը։
― Առավելագույն արագությունը՝ հարյուր քսան կիլոմետր է, ― պատասխանեց Դևիսը։ ― Բայց սովորաբար հարյուրից պակաս է գնում։ Զբոսանք է, ինչու շտապել․․․
Նա սևեռուն հայացքով նայում էր քարտեզին, կարծես ուզում էր պատասխան պոկել նրանից։
― Եթե նրանք ծովում են, շատ չի տևի նրանց գտնելը։ Արդեն ուղարկե՞լ եք փոշեսահնակները։
― Ո՛չ, ես կարգադրության էի սպասում։
Դևիսը մի հայացք նետեց գլխավոր ինժեների վրա, որը Լուսնի այս կողմում ադմինիստրատոր Ուլսենից հետո երեց իշխանավորն էր։ Լոուրենսը մի թեթև գլխով արեց։
― Ուղարկեցե՛ք, ― ասաց նա։ ― Բայց հույս չունենաք, որ պատասխանը շուտ կգա։ Քիչ ժամանակ չի պահանջվի մի քանի հազար քառակուսի կիլոմետրը հետազոտելու համար, մանավանդ գիշերը։ Հրամայեցեք, որպեսզի նրանք գնան երթուղու երկայնքով, սկսած վերջի հայտնի վայրից։ Եվ թող, որքան հնարավոր է, լայն գոտի ընդգրկեն։
― Կարգադրությունը հաղորդելուն պես, Դևիսը տագնապահար հարցեց․
― Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ կարող է պատահած լինել։
― Շատ կարծիքներ չեն կարող լինել։ Դատելով այն հանգամանքից, որ նրանք չեն հասցրել ոչինչ հայտնել, վթարը եղել է անսպասելի։ Ուրեմն, ամենայն հավանականությամբ՝ պայթյուն։
Դևիսը գույնը գցեց։ Դիվերսանտների հավանականությունը բացառված չի, և չգիտես, թե ինչ կարելի է անել։ Տիեզերական փոխադրամիջոցները անխոցելի չեն, այդ պատճառով էլ նրանք, ինչպես նախկինում ինքնաթիռները, անզուսպ կերպով հրապուրում են որոշ հանցագործների։ Նա հիշեց «Արգո» տիեզերանավը՝ թռչում էր Վեներա, ու ոչնչացվեց մի ոմն մանյակի կողմից, որ մտադրվել էր հաշիվ մաքրել ուղևորներից մեկի հետ, որը նրան չգիտեր էլ կարգին։ Երկու հարյուր հոգի զոհվեց, այդ թվում՝ կանայք ու երեխաներ։
― Կարող է նաև ընդհարում լինել, ― շարունակեց գլխավոր ինժեները։ ― Նավը կարող էր հանկարծ մի բանի դիպչել։
― Հարրիսը շատ զգույշ նավապետ է, ― առարկեց Դևիսը։ ― Նա տասնյակ անգամ գնացել է այդ երթուղով։
― Ոչ ոք զերծ չէ սխալներից․․․ Երկրի լույսով հեշտությամբ կարելի է վրիպել հեռավորությունը որոշելիս։
Դևիսը արդեն չէր լսում նրան, նա մտածում էր, թե ինչ պետք է ձեռնարկի, եթե գործը բոլորովին վատանա։ Հարկավոր է, առանց հապաղելու՝ դիմել իրավաբաններին, պարզել վնասները հատուցելու հարցը։ Բավական է, որպեսզի ազգականներից որևէ մեկը «Լուսնաշրջիկի» գրասենյաին մի քանի միլիոնի հայց հարուցի, և եկող տարում ոչ մի ռեկլամ չի կարող հրապուրել զբոսաշրջիկներին, եթե նույնիսկ Դևիսը շահի դատը։
ՎՓ֊ի հերթապահը ջղաձգորեն հազաց․
― Թույլ տվեք առաջարկություն անել, ― դիմեց նա գլխավոր ինժեներին։ ― Եկեք հարցում անենք «Լագրանժին»։ Գուցե, աստղագետները որևէ բա՞ն նկատեն վերևից։
― Գիշե՞րը, ―թերահավատորեն հարցրեց Դևիսը։ ― Հիսուն հազար կիլոմետրի վրա՞։
― Նույնիսկ շատ հեշտությամբ, եթե «Սելենի լուսարձակները դեռևս վառվում են։ Թող փորձեն։
― Հիանալի միտք է, ― ասաց գլխավոր ինժեները։ ― Անհապաղ կապվե՛ք։
Նա ինքը պետք է մտածեր այդ մասին։ Միգուցե, էլի՞ ինչ֊որ բան բաց է թողել․․․ Առաջին անգամը չէր, որ Լոուրենսը մենամարտի էր բռնվում այդ հրաշալի ու քմահաճ աշխարհի հետ, այնքան հուզիչ իր բարի ժամանակ ու այնքան ահարկու բուռն ցասման միջոցին։ Լուսինը՝ Երկիր չէ, նա երբեք չի ընտելանա։ Եվ դա, թերևս լավ է․ չէ՞ որ հենց նրա վայրի բնության կանչն ու մշտական ռիսկի հանգամանքն է, որ հրապուրում է այստեղ և՛ զբոսաշրջիկներին, և՛ հետազոտողներին։ Իհարկե, առանց զբոսաշրջիկների ավելի հանգիստ կլիներ։ Բայց եթե նրանք չլինեին, իր աշխատավարձը քիչ կլիներ։
Իսկ այժմ ճանապարհ ընկնելու ժամանակն է։ Հարկավ, գործը դեռևս կարող է բարեհաջող վերջավորություն ունենալ։ «Սելենը» կհայտնվի, նույնիսկ չտարակուսելով, թե ինչ իրարանցում է առաջ բերել։ Բայց Լոուրենսը չգիտես ինչու կասկածում էր դրանում, և գնալով նրա անհանգստությունն աճում էր։ Եվս մեկ ժամ կարելի է սպասել, ապա նա տեղական հաղորդակցության մերձուղեծրային հրթիռով կմեկնի Պորտ֊Ռորիս, իսկ այնտեղից՝ դեպի իրեն սպասող թշնամի, Ծարավի ծովը․․․
Երբ «Լագրանժի» վրա սկսեց առկայծել տագնապի կարմիր ազդանշանը, փիլիսոփայության դոկտոր Թոմաս Լոուսոնը պինդ քնած էր։ Արթնանալով, նա մի պահ ջղայնացավ․ թեև անկշռելիության պայմաններում օրվա մեջ երկու ժամ քնելն էլ բավական է, ցավալի է, որ դրանից էլ են զրկում։ Բայց ահա ռադիոգրի իմաստը հասավ նրան, և քունը միանգամից փախավ։ Կարծես, վերջապես առիթ է ներկայացել ինչ֊որ օգտակար բան անել։
Թոմ Լոուսոնը իրեն շատ վատ էր զգում «Լագրանժ-2-ի» վրա։ Նա երազում էր գիտական աշխատանքի մասին, իսկ այստեղ պարզապես չի կարելի կենտրոնանալ։ Լուսնի և Երկրի միջև տիեզերական լարախաղացի նման (ձգողության օրենքի էֆեկտներից մեկը) արբանյակը տիեզերագնացների համար մի տեսակ բանբեր էր ծառայում։ Թռչելով նրա մոտով, տիեզերանավերը նրանով ստուգում էին իրենց տեղը, այն օգտագործում էին որպես կապի հանգույց, միայն թե չէին մոտենում նամակներ վերցնելու․․․ «Լագրանժը» նաև ռելեական կայան էր լուսնային ռադիոկապի գրեթե բոլոր կանալների համար, չէ որ նրա տակ տարածվում էր Երկրից տեսանելի կողմը։
Հարյուր սանտիմետրանոց հեռադիտակը նախատեսված էր Լուսնից միլիարդավոր անգամ հեռու գտնվող երկնային մարմինները դիտելու համար, բայց նա շատ հարմար էր այն խնդրի համար, որ այժմ ստացել էր Լոուսոնը։ Այդպիսի մոտիկ տարածության վրա տեսանելիությունը հիանալի էր նույնիսկ ամենափոքր խոշորացման դեպքում։ Թոմը կախված էր ճիշտ Անձրևների ծովի վրա, դիտելով առավոտյան արևով լուսավորված Ապենինների սուր գագաթները։ Նա վատ գիտեր Լուսնի աշխարհագրությունը, սակայն առանց դժվարության կարողանում էր տարբերել Արքիմեդի ու Պլատոնի, Արիստոտելի ու Եվդոկսի հսկա խառնարանները, Ալպիական հարթավայրի սև սպին, Պիկոյի միայնակ բուրգը, որից սկիզբ էր առնում մի երկար ստվեր։
Բայց ցերեկային մասը հիմա չէր հետաքրքրում Լոուսոնին։ Նրա փնտրած առարկան գտնվում էր խավարով պատած կիսագնդում, որտեղ դեռևս արևը չէր ծագել։ Ու դա ինչ֊որ բանով նույնիսկ հեշտացնում էր նրա խնդիրը․ կարելի կլինի հեշտությամբ հայտնաբերել ազդանշանային բռնկումը՝ նույնսիկ գրպանի լապտերի լույսը։ Նա քարտեզով ստուգեց կոորդինատներն ու սեղմեց հեռադիտակի կառավաման կոճակները։ Այգաբացից բոցավառված լեռները մի կողմ գնացին, տեղը զիջելով լուսնային գիշերվա թանձր խավարին, որը հենց նոր էր կլանել մի երկտասնյակ մարդ․․․
Սկզբում Լոուսոնը ոչինչ չտեսավ, ու, համենայն դեպս, ոչինչ՝ նման առկայծող լապտերին, որն իր կանչը հղեր առ աստղեր։ Ապա, երբ աչքերը սովորեցին, նա նկատեց, որ ներքևում թագավորող խավարը համատարած չէ։ Երկրով լուսավորված լուսնային մակերևույթը հազիվ տեսանելի մի շող էր արձակում։ Եվ որքան երկար էր նայում նա, այնքան ավելի մանրամասներ էր ջոկում։
Ահա Ծիածանի ծովախորշից արևելք ընկած լեռները սպասում են մոտեցող այգաբացը․․․ Իսկ ահա, սպասիր, այն ի՞նչ աստղ է այնտեղ, մթության մեջ։ Բայց այն է հա ծնվող հույսը անմիջապես կորավ․ Թոմի տեսածը ընդամենը Պորտ֊Ռորիսի լույսերն էին, որտեղ այդ նույն պահին այնպիսի անհամբերությամբ սպասում էին, թե ինչ կասի ինքը։
Մի քանի րոպե ևս՝ ու նա հասկացավ․ տեսողական զննումը ոչինչ չի տա։ Այլ բան է ցերեկը՝ նա անմիջապես կհայտնաբերեր «Սելենը» այն երկար ստվերով, որ նա կգցեր Ծովի վրա։ Իսկ հիմա, երբ Լուսինը լուսավորված է միայն Երկրի թույլ լույսով, մարդկային աչքը այնքան զգայուն չէ, որպեսզի հիսուն հազար կիլոմետր բարձրությունից նշմարի ավտոբուսից ոչ մեծ առարկան։
Այնուամենայնիվ, Թոմը չհուսահատվեց։ Նա չէր էլ սպասում, թե առաջին իսկ փորձից կգտնի նավը։ Մեկ ու կես դար է անցել այն ժամանակներից, երբ աստղաբաշխների միակ հույսը իրենց աչքերն էին։ Այժմ նրանք ունեն շատ ավելի նուրբ սարքեր՝ լույսը ուժեղացնող ու ճառագայթումը հայտնաբերող մի ամբողջ շարք գործիքներ։ Լոուսոնը չէր տարակուսում, որ այդ սարքերից մեկը կհայտնաբերի «Սելենը»։
Նա այդքան վստահ չէր լինի, եթե իմանար, որ «Սելենը» Լուսնի մակերևույթի վրա չէ․․․
