Changes

Եվ ծագում է արևը (Ֆիեստա)

Ավելացվել է 62 294 բայտ, 18:32, 10 Սեպտեմբերի 2017
/* Գլուխ ութերորդ */
― Էհ, ― ասաց Բիլլը, ― նրան մեղադրել չի կարելի։
 
 
==Գլուխ իններորդ==
 
Բռնցքամարտիկներ Լեդուի և Ֆրենսիսի հանդիպումը տեղի ունեցավ հունիսի քսանին։ Հետաքրքիր բռնցքամարտ էր։ Հաջորդ օրն առավոտյան Հանդայիից նամակ ստացա Ռոբերտ Կոնից։ Նա գրում էր, որ ապրում է շատ խաղաղ, հանգիստ, երբեմն լողանում է, երբեմն գոլֆ է խաղում և շատ, շատ խաղում է բրիջ։ Հանդայիում հիանալի լողափ կա, բայց ինքը շատ անհամբեր է, թե երբ պիտի մեզ հետ գնա ձուկ որսալու։ Արդյոք ես շո՞ւտ կգամ։ Եվ եթե ես այնքան բարի գտնվեմ, որ իր համար գնեմ երկտակ կարթաթել, ինքը փողն ինձ կվերադարձնի, երբ գնամ։
 
Հենց նույն առավոտյան, խմբագրությունում եղած ժամանակ, նամակ գրեցի Կոնին, որ ես ու Բիլլը Փարիզից մեկնում ենք քսանհինգին, ― եթե որևէ բան փոխվի, նրան կհեռագրեմ, ― և իրեն կհանդիպենք Բայոննայում, իսկ այնտեղից էլ լեռնային ճանապարհներով ավտոբուսով կգնանք Փամփլոնա։ Նույն օրը երեկոյան ժամը յոթի մոտ մտա «Սելեքտ» սրճարան, որ հանդիպեմ Մայքլին և Բրեթին։ Նրանք այնտեղ չէին, և գնացի «Դինգո»։ Երկուսն էլ նստած էին բարում, վաճառասեղանի մոտ։
 
― Հելլո, սիրելիս, ― ձեռքն ինձ մեկնեց Բրեթը։
 
― Հելլո, Ջեյք, ― ասաց Մայքը։ ― Երեկ երեկոյան կարծեմ իմ քեֆը մի քիչ լավ էր, չէ՞։
 
― Եթե մեղմ արտահայտվենք, ― ասաց Բրեթը։ ― Ուղղակի խայտառակություն էր։
 
― Լսեք, ― ասաց Մայքը, ― դուք ե՞րբ եք մեկնում Իսպանիա։ Դեմ չէի՞ք լինի, եթե մենք էլ ձեզ հետ գայինք։
 
― Պարզապես հիանալի կլինի։
 
― Դուք իսկապե՞ս դեմ չեք։ Ես, իհարկե, եղել եմ Փամփլոնայում։ Բայց Բրեթը շատ է ուզում գնալ։ Մենք հո բեռ չե՞նք լինի ձեր գլխին։
 
― Հիմար բաներ եք ասում։
 
― Մի քիչ խմած եմ, ոչինչ։ Այլապես չէի համարձակվի այդպես միանգամից դիմել ձեզ։ Դուք հավանաբար դեմ չեք, չէ՞։
 
― Բավական է, Մայք, ― ասաց Բրեթը։ ― Դու ինչ է, ուզում ես, որ նա քեզ պատասխանի՞։ Հետո ես ինքս նրան կհարցնեմ։
 
― Բայց դուք դեմ չեք, չէ՞։
 
― Եթե մի անգամ էլ հարց տվեցիք, կջղայնանամ։ Ես և Բիլլը մեկնում ենք քսանհինգի առավոտյան։
 
― Ի դեպ, իսկ ո՞ւր է Բիլլը, ― հարցրեց Բրեթը։
 
― Նա մեկնել է Շանտիլյի, ինչ֊որ մեկի մոտ ճաշի է հրավիրված։
 
― Բիլլը լավ տղա է։
 
― Հիանալի, ― ասաց Մայքը։ ― Իսկապես, որ հիանալի տղա է։
 
― Բայց դու նրան չես հիշում, ― ասաց Բրեթը։
 
― Հիշում եմ։ Շատ լավ հիշում եմ։ Ջեյք, մենք ահա թե ինչ կանենք, մենք կգանք քսանհինգի երեկոյան։ Բրեթը շուտ վեր կենալ չի կարող։
 
― Այո, իհարկե։
 
― Եվ եթե փող ուղարկեն, և եթե դուք դեմ չեք մեր գալուն։
 
― Փող կուղարկեն։ Ես դա կկարգավորեմ։
 
― Ասացեք, ինչ պիտի հետներս վերցնենք։
 
― Երկու կամ երեք կարթաձող կոճերով, կարթաթելեր և ճանճեր։
 
― Ես ձուկ չեմ որսալու, ― ասաց Բրեթը։
 
― Ուրեմն վերցրեք երկու կարթաձող։ Այդ դեպքում Բիլլը կարիք չի ունենա գնելու։
 
― Լավ, ― ասաց Մայքը։ ― Կհեռագրեմ մեր պահակին։
 
― Օ, ինչ լավ է լինելու, ― ասաց Բրեթը։ ― Իսպանիա։ Մի լավ կուրախանանք։
 
― Քսանհինը ե՞րբ է։
 
― Շաբաթ։
 
― Ուրեմն պետք է շտապենք պատրաստվել։
 
― Եղավ, ― ասաց Մայքը, ― ես գնացի վարսավիրի մոտ։
 
― Իսկ ես պետք է լոգանք ընդունեմ, ― ասաց Բրեթը։ ― Ջեյք, ուղեկցեք ինձ մինչև հյուրանոց, խնդրում եմ։
 
― Մենք ապրում ենք հոյակապ հյուրանոցում, ― ասաց Մայքը։ ― Իմ կարծիքով, դա պոռնկատուն է։
 
― Մենք իրերը թողել էինք այստեղ, «Դինգոյում» ու երբ հյուրանոց գնացինք, մեզ հարցրին, թե արդյոք միայն ցերեկն ենք մնալու այստեղ։ Երբ ասացինք, որ գիշերելու ենք, անասելի ուրախացան։
 
― Համոզված եմ, որ պոռնկատուն է, ― ասաց Մայքը։ ― Ով, ով, ես որ այդ գործերից լավ եմ հասկանում։
 
― Օհ, վերջ տուր ու գնա մազերդ կարգի բեր։
 
Մայքը գնաց։ Ես և Բրեթը նստած էինք վաճառասեղանի մոտ։
 
― Խմե՞նք։
 
― Խմենք։
 
― Հիմա մի քիչ թեթևացա, ― ասաց Բրեթը։
 
Քայլեցինք Դելամբր փողոցով։
 
― Վերադառնալուցս հետո քեզ դեռ կարգին չեմ տեսել, ― ասաց Բրեթը։
 
― Այո։
 
― Ինչպե՞ս ես, Ջեյք։
 
― Հիանալի։
 
Բրեթը նայեց ինձ։
 
― Լսիր, ― ասաց նա։ ― Ռոբերտ Կոնը նո՞ւյնպես գալու է ձեզ հետ։
 
― Այո։ Ի՞նչ կա որ։
 
― Դու չե՞ս կարծում, որ նրա համար ծանր կլինի։
 
― Ինչո՞ւ։
 
― Քո կարծիքով, ես ո՞ւմ հետ էի մեկնել Սան֊Սեբաստիան։
 
― Շնորհավորում եմ, ― ասացի։
 
Շարունակեցինք մեր ճամփան։
 
― Ինչո՞ւ ես այդպես ասում։
 
― Չգիտեմ։ Իսկ ի՞նչ կուզեիր, որ ասեի։
 
Մի քիչ էլ քայլեցինք ու շրջվեցինք փողոցի անկյունը։
 
― Նա իրեն շատ լավ էր պահում։ Միայն թե նրա հետ ձանձրալի է։
 
― Ահա թե ինչ։
 
― Ինձ թվում է, որ դա օգտակար կլինի նրա համար։
 
― Լավ կլինի, դու զբաղվես բարեգործությամբ։
 
― Զզվելի բաներ չասես։
 
― Լավ։
 
― Դու ինչ է, իսկապե՞ս չգիտեիր։
 
― Ոչ, ― ասացի։ ― Պարզապես մտքովս չէր անցել։
 
― Ի՞նչ ես կարծում, նրա համար շատ ծանր չի՞ լինի։
 
― Դա նրա գործն է, ― ասացի։ ― Գրիր նրան, որ դու էլ ես գալիս։ Չէ որ նա հնարավորություն ունի չգնալու։
 
― Կգրեմ, որպեսզի նա կարողանա նոխօրոք հրաժարվել։
 
Դրանից հետո ես Բրեթին չտեսա մինչև հունիսի քսանչորսը։
 
― Կոնից լուր ունե՞ս։
 
― Այո։ Նա շատ ուրախ է։
 
― Օ՜, տեր իմ։
 
― Իսկապես, ես էլ զարմացա։ Գրում է, որ անհամբեր սպասում է, թե երբ պիտի ինձ տեսնի։
 
― Միգուցե մտածում է, թե դու մենակ ես գնում։
 
― Ոչ։ Ես գրել եմ, որ գնում ենք բոլորս։ Եվ Մայքն էլ մեզ հետ։
 
― Զարմանալի մարդ է։
 
― Այո՞։
 
Նրանք սպասում էին, որ փողը հաջորդ օրը կստանան։ Պայմանավորվեցինք հանդիպել Փամփլոնայում։ Նրանք գնալու էին ուղիղ Սան֊Սեբաստիան և այնտեղ պետք է փոխեին գնացքը։ Բոլորս պետք է հանդիպեինք Փամփլոնայում, Մոնտոյայի հյուրանոցում։ Եթե նրանք մինչև երկուշաբթի չգային, մենք առանց նրանց գնալու էինք լեռներ, Բուրգետե, ձուկ բռնելու։ Բուրգետե ավտոբուս է գնում։ Ես գծեցի մանրամասն երթուղին, որպեսզի նրանք կարողանային մեզ գտնել։
 
Ես և Բիլլը մեկնեցինք առավոտյան գնացքով, դը Օրսե Կայարանից։ Հիանալի եղանակ էր, ոչ շատ շոգ, և հենց միանգամից մեր առջև բացվեց գեղեցիկ շրջակայքը։ Գնացինք վագոն֊ռեստորան և նախաճաշեցինք։ Դուրս գալիս ես ուղեկցորդից տոմսակներ խնդրեցի առաջին հերթի ճաշի համար։
 
― Բոլոր տեղերը զբաղված են մինչև հինգերորդ հերթը։
 
― Ինչպե՞ս թե։
 
Ընդհանրապես այդ գնացքում ճաշը մատուցում էին երկու հերթով, և միշտ ինչքան ասես ազատ տեղեր կային։
 
― Բոլոր տեղերը զբաղված են, ― ասաց վագոն֊ռեստորանի ուղեկցորդը։ ― Հինգերորդ հերթը կլինի ժամը երեքն անց կեսին։
 
― Գործը բարդանում է, ― ասացի Բիլլին։
 
― Տասը ֆրանկ տուր դրան։
 
― Վերցեք, ― ասացի։ ― Մենք ուզում ենք առաջին հերթին ճաշել։
 
Ուղեկցորդը տասը ֆրանկը դրեց գրպանը։
 
― Շնորհակալություն, ― ասաց նա։ ― Խորհուրդ կտայի սենդվիչներ վերցնել։ Առաջին չորս հերթերի բոլոր տեղերը պատվիրված են ճանապարհների վարչության կողմից։
 
― Էհ, բարեկամս, դուք շատ առաջ կգնաք, ― ասաց նրան Բիլլը անգլերեն։ ― Երևում է, եթե ձեզ հինգ ֆրանկ տված լինեի, խորհուրդ պիտի տայիք ցած թռնել գնացքից։
 
― Comment?<ref>Ի՞նչ (ֆր․)։</ref>
 
― Գրողի ծոցը գնացեք, ― ասաց Բիլլը։ ― Կարգադրեցեք, որ սենդվիչներ և մի շիշ գինի բերեն։ Ասացեք նրան, Ջեյք։
 
― Եվ ուղարկեք հարևան վագոն։ ― Բացատրեցի նրան, թե մենք որտեղ ենք նստած։
 
Մեր կուպեում ամուսիններ էին նստած իրենց պատանյակ որդու հետ։
 
― Դուք կարծեմ ամերիկացինե՞ր եք, ― հարցրեց ամուսինը։ ― Հաճելի՞ ճամբորդություն է։
 
― Հիանալի, ― ասաց Բիլլը։
 
― Ճիշտ եք անում։ Ճանապարհորդեցեք, քանի դեռ երիտասարդ եք։ Ես և տիկինս, ահա, վաղուց պատրաստվում էինք Եվրոպա մեկնել, բայց ստիպված եղանք մի քիչ սպասել։
 
― Մենք կարող էինք տասը տարի առաջ գալ, եթե դու ուզենայիր, ― ասաց կինը։ ― Սակայն դու միշտ ասում էիր, նախ պետք է Ամերիկան տեսնենք։ Ես կասեի, որ մենք քիչ բան չենք տեսել։
 
― Մեր գնացքում շատ ամերիկացիներ կան, ― ասաց ամուսինը։ ― Յոթ վագոն, բոլորը Դեյտոնից, Օհայո նահանգից։ Ուխտագնացության են դուրս եկել, եղել են Հռոմում, հիմա էլ գնում են Բիարից և Լուրդ։
 
― Ահա թե ինչ։ Ուխտագնացներ են։ Անիծյալ ճգնավորներ, ― ասաց Բիլլը։
 
― Տղաներ, դուք ո՞ր կողմերից եք։
 
― Ես Քանզաս֊Սիթիից եմ, ― ասացի։ ― Իսկ նա Չիկագոյից։
 
― Երկուսդ էլ գնում եք Բիարի՞ց։
 
― Ոչ, մենք գնում ենք Իսպանիա ձուկ որսալու։
 
― Ես ինքս երբեք ձուկ չեմ որսացել։ Սակայն մեզ մոտ շատերն են դրանով հրապուրվում։ Մեր Մոնթանա նահանգը ամենալավ տեղն է ձուկ որսալու համար։ Ես էլ եմ երբեմն ընկերներիս հետ գնացել, բայց երբեք այդ գործով չեմ հրապուրվել։
 
― Ասելու բան չի, թե ինչքան ձուկ էինք բռնում, երբ գնում էիր ընկերներիդ հետ, ― ասաց կինը։
 
Ամուսինը մեզ աչքով արեց։
 
― Գիտեք, էլի, կանանց, բոլորը նույնն են։ Հենց քեզանից գինու կամ գարեջրի հոտ առան, արդեն նրանց աչքին կորած մարդ ես։
 
― Տղամարդիկ միշտ այսպես են, ― ասաց կինը, դիմելով մեզ։ Նա շոյեց իր գիրուկ ծնկները։ ― Ես դեմ եմ քվեարկել ոգելից խմիչքներն արգելող օրենքին, որպեսզի նրան հաճույք պատճառեմ, ու նաև նրա համար, որ տանը գարեջուր լինի, իսկ հիմա սա տեսեք թե ինչ է ասում։ Աստված գիտի, թե մենք ինչու ենք նրանց հետ ամուսնանում։
 
― Իսկ գիտեք, ― ասաց Բիլլը, ― որ ախտագնաց հայրերի այս ոհմակը գրավել է ռեստորանը մինչև երեքն անց կեսը։
 
― Ի՞նչ եք ասում։ Չի կարող պատահել։
 
― Դե գնացեք ու փորձեք տեղ գտնել։
 
― Մայր, որ այդպես է չգնա՞նք նորից մի անգամ էլ նախաճաշենք։
 
Կինը վեր կացավ և ուղղեց զգեստը։
 
― Տղաներ, աչքներդ մեր իրերի վրա պահեք, լա՞վ։ Գնանք, Հյուբերտ։
 
Երեքով շարժվեցին դեպի վագոն֊ռեստորան։ Մի քիչ անց վագոնով անցավ ուղեկցողը, հայտարարեց, որ սկսվում է ճաշի առաջին հերթը, և անմիջապես ուխտավորներն իրենց սուրբ հայրերի գլխավորությամբ շարժվեցին դեպի միջանցք։ Մեր հարևանն իր ընտանիքով չէր վերադառնում։ Միջանցքում հայտնվեց մատուցողը՝ բերելով սենդվիչներ ու մի շիշ շաբլի։ Մենք կանչեցինք նրան։
 
― Ծանր է լինելու ձեր գործն այսօր, ― ասացի ես։
 
Նա գլխով արեց։
 
― Հիմա սկսում են տասն անց երեսունին։
 
― Իսկ մենք ե՞րբ կարող ենք ուտել։
 
― Իսկ ե՞րբ եմ ուտելու ես։
 
Նա դրեց շիշն ու երկու բաժակ։ Վճարեցինք սենդվիչների համար և թեյանվեր տվեցինք։
 
― Կգամ ափսեները տանելու, ― ասաց նա, ― կամ էլ գուցե հետներդ բերեք։
 
Ուտում էինք սենդվիչները, խմում շաբլին ու հիանում պատուհանից բացվող տեսարանով։ Ցորենը նոր էր սկսել հասկակալել, և դաշտերում փողփողում էին կակաչները։ Արոտավայրերը կանաչ էին, երևում էին գեղատեսիլ պուրակներ, երբեմն մեծ գետեր և հեռվում, ծառերի մեջ՝ ամրոցներ։
 
Տուրում իջանք և մի շիշ էլ գինի գնեցինք, իսկ երբ վերադարձանք, տեսանք, որ պարոնը Մոնտանայից՝ իր կնոջ և Հյուբերտ որդու հետ հարմար տեղավորվել է կուպեում։
 
― Իսկ Բիարիցում լա՞վ լողավայրեր կան, ― հարցրեց Հյուբերտը։
 
― Այս տղան մեզ կգժվեցնի, մինչև ջրին հասնենք, ― ասաց մայրը։ ― Այս հասակում դժվար է ճանապարհորդել։
 
― Այնտեղ շատ լավ լողավայրեր են, ― ասացի ես։ ― Սակայն ալեկոծության ժամանակ վտանգավոր է։
 
― Դուք ճաշեցի՞ք, ― հարցրեց Բիլլը։
 
― Այո, ճաշեցինք։ Մենք պարզապես նստած մնացինք մեր սեղանների շուրջ, երբ նրանք սկսեցին ներս գալ, և մատուցողները հավանաբար մտածեցին, որ մենք էլ ենք նրանց հետ։ Սպասավորը մեզ ինչ֊որ բան ասաց ֆրանսերեն, հետո նրանցից երեքին հետ ուղարկեցին։
 
― Իհարկե, նրանք մեզ ուխտավորների տեղ դրեցին, ― ասաց ամուսինը։ ― Դա մի անգամ ևս ցույց է տալիս կաթոլիկ եկեղեցու ուժը։ Ափսոս որ դուք, երիտասարդներ, կաթոլիկներ չեք։ Այդ դեպքում դուք ժամանակին կճաշեիք։
 
― Ես կաթոլիկ եմ, ― ասացի, ― հենց դա է զայրացուցիչը։
 
Վերջապես ժամը չորսն անց տասնհինգին մեզ ճաշ տվեցին։ Բիլլն արդեն սկսել էր համբերությունը կորցնել։ Նա բռնեց ուխտավորների մի խմբի հետ իրենց կուպեն վերադարձող սուրբ հոր կոճակից ու ասաց․
 
― Ասացեք, սուրբ հայր, իսկ բողոքականները ե՞րբ իրավունք ունեն ուտելու։
 
― Չգիտեմ։ Մի՞թե դուք տոմսեր չունեք։
 
― Էհ, այդպես որ գնա Կլանին<ref>Նկատի ունի ժամանակակից Կու֊կլուս֊կլանը, որ կազմակերպել էր 1915 թ․ մեթոդիստական քարոզիչ Ու․ Սայմոնը։</ref> էլ կմիանանք։
 
Հայր սուրբը շրջվեց և նայեց նրան։
 
Վագոն֊ռեստորանում մատուցողները հինգերորդ անգամ ճաշ էին մատուցում։ Մեզ սպասարկող մատուցողը քրտինքի մեջ կորել էր։ Նրա սպիտակ բաճկոնը թևատակերում մանիշակագույն էր դարձել։
 
― Նա երևի գինի շատ է խմում։
 
― Կամ էլ մանիշակագույն ներքնազգեստ է կրում։
 
― Եկ հարցնենք։
 
― Պետք չէ։ Մարդը շատ է հոգնել։
 
Բորդոյում գնացքը կանգնեց կես ժամ, և մենք կայարանով դուրս եկանք փողոց մի քիչ քայլելու։ Քաղաք գնալու համար ժամանակը շատ քիչ էր։ Հետո մենք անցնում էինք Լանդերով և հիանում մայրամուտով։ Սոճիների արանքներում երևում էին լայն, խանձված կածաններ, հեռու հեռանում էին ասես փողոցներ, իսկ դրանց վերջում վեր էին խոյանում անտառածածկ բլուրներ։ Ժամը յոթն անց կեսին գնացինք ընթրելու և վագոն֊ռեստորանի բաց պատուհանից հիանում էինք մեր առջև բացվող տեսարանով։ Շուրջը ավազ էր, սոճիներ և ամենուրեք հավամրգի թփուտներ։ Մերթ ընդ մերթ երևում էին և փոքրիկ բացատներ տնակներով, իսկ երբեմն էլ սղոցարան։ Մթնեց, սակայն պատուհանից դուրս զգացվում էր տաք, ավազոտ մութ շրջապատը։ Ժամը իննին հասանք Բայոննա։ Ամուսինը, կինը և Հյուբերտը սեղմեցին մեր ձեռքերն ու հրաժեշտ տվեցին։ Նրանք շարունակում էին ճանապարհը մինչև Լա֊Նեգրես, որտեղից պետք է նստեին Բիարրից մեկնող գնացքը։
 
― Դեհ, ձեզ հաջողություն եմ մաղթում, ― ասաց ամուսինը։
 
― Զգույշ եղեք զլամարտերի ժամանակ։
 
― Միգուցե հանդիպենք Բիարրիցում, ― ասաց Հյուբերտը։
 
Իջանք ճամպրուկներն ու կարթերը ձեռքներիս և մութ կայարանից դուրս եկանք լուսավորված հրապարակ, որտեղ կանգնած էին հյուրանոցների կառքերն ու ավտոբուսները։ Այնտեղ, վարորդների և գործակալների հետ կանգնած սպասում էր Ռոբերտ Կոնը։ Նա մեզ տեսավ ոչ անմիջապես։ Հետո ընդառաջ եկավ։
 
― Հելլո, Ջեյք։ Ինչպե՞ս հասաք։
 
― Հիանալի, ― ասացի։ ― Սա Բիլլ Գորթոնն է։
 
― Բարև ձեզ։
 
― Գնանք, ― ասաց Ռոբերտը։ ― Ես կառքով եմ։ ― Նա մի քիչ կարճատես էր, առաջ երբեք այդ չէի նկատել։ Նա սևեռուն և շփոթված ուսումնասիրում էր Բիլլին, փորձելով հասկանալ։ Նա մի տեսակ քաշվում էր։
 
― Կգնանք իմ հյուրանոց։ Այնտեղ լավ է, միանգամայն տանելի։
 
Նստեցինք կառք, կառապանը տեղավորեց ճամպրուկները, հետո ինքն էլ նստեց իր տեղը, մտրակը շրխկացրեց և մութ կամուրջով շարժվեցինք դեպի քաղաք։
 
― Շատ ուրախ եմ ձեզ տեսնելու համար, ― ասաց Ռոբերտը Բիլլին։ ― Ես շատ եմ լսել ձեր մասին Ջեյքից և կարդացել եմ ձեր գրքերը։ Ջեյք, դուք ինձ համար կարթաթել բերե՞լ եք։
 
Կառքը կանգ առավ հյուրանոցի առջև, մենք իջանք և մտանք հյուրանոց։ Հյուրանոցը վատ չէր, աշխատողներն էլ շատ բարեհամբյուր էին, և ես ու Բիլլը ստացանք մեկական փոքրիկ հարմարավետ սենյակ։
 
 
==Գլուխ տասներորդ==
 
Պայծառ առավոտ էր, փողոցները լվանում էին ջրով, մենք երեքով նախաճաշեցինք սրճարանում։ Բայոննան գեղեցիկ քաղաք է։ Այն նման է շատ մաքուր իսպանական քաղաքի և գտնվում է մեծ գետի ափին։ Առավոտյան, այդքան վաղ արդեն գետի կամուրջի վրա շատ շոգ էր։ Մենք անցանք կամրջով, հետո զբոսնեցինք քաղաքում։
 
Բնավ վստահ չէի, որ Մայքի կարթերը Շոտլանդիայից ժամանակին տեղ կհասնեն, ուստի սկսեցինք ձկնորսական առարկաների խանութ որոնել և ի վերջո հաջողվեց Բիլլի համար կարթ գնել մի գալանտերեայի կրպակի վերին հարկում։ Խանութի տերը տեղում չէր, ուստի ստիպված էինք նրան սպասել։ Վերջապես նա եկավ, ու գնեցինք ոչ թանկ, բայց բավական լավ կարթ ու երկու կոթավոր ուռկան։
 
Խանութից դուրս եկանք և գնացինք դիտելու տաճարը։ Կոնը կարծես ասում էր, թե դա ինչ֊որ բանի հիանալի նմուշ է, սակայն ինչի՝ չեմ հիշում։ Տաճարը գեղեցիկ էր, բայց ոչ շքեղ և աչքի ընկնող, ինչպես իսպանական բոլոր տաճարները։ Հետո մենք անցանք հին ամրոցի կողքով, հասանք տեղական նախաձեռնող կազմակերպության գրասենյակին, որտեղից պետք է մեկներ ավտոբուսը։ Այնտեղ մեզ ասացին, որ ավտոբուսները կսկսեն երթևեկել հուլիսի մեկից ոչ շուտ։ Տուրիստական գրասենյակում իմացանք, թե որքան է պետք վճարել մինչև Փամփլոնա մեքենայով մեկնելու համար, և քաղաքային թատրոնի մոտ գտնվող մեծ գարաժում մեքենա վարձեցինք չորս հարյուր ֆրանկով։ Մեքենան քառասուն րոպեից պետք է գար մեր ետևից հյուրանոց, և մենք մտանք հրապարակի վրայի այն նույն սրճարանը գարեջուր խմելու։ Օրը շոգում էր, սակայն օդի մեջ դեռ զգացվում էր վաղ առավոտի զովը, և սրճարանում նստելը հաճելի էր։ Զեփյուռ փչեց, և զգացվեց, որ զովը գալիս է ծովի կողմից։ Հրապարակում լիքը աղավնիներ էին, տները դեղին էին, ասես արևից շիկացած, և ես չէի ուզում սրճարանից դուրս գալ։ Սակայն այլևս ժամանակ չկար, պետք էր գնալ հյուրանոց, իրերը դասավորել և վճարել ըստ հաշվի։ Վիճակ գցեցինք, թե ով է վճարելու գարեջրի համար, կարծեմ վճարեց Կոնը, և գնացինք հյուրանոց։ Ես և Բիլլը վճարեցինք ամենքս տասնվեց ֆրանկ, գումարած տասը տոկոս՝ ծառայությունների համար, մեր ճամպրուկները ցած ուղարկեցինք ու սկսեցինք սպասել Ռոբերտ Կոնին։ Մինչ սպասում էինք, պարկետի վրա տեսա մի ուտիճ, ամենաքիչը մի երեք մատնաչափ երկարության։ Ցույց տվեցի ուտիճը Բիլլին ու ճզմեցի կոշիկիս տակ։ Մտածեցինք, որ հավանաբար այգուց է ներս սողացել, քանի որ հյուրանոցն իսկապես շատ մաքուր էր։
 
Վերջապես Կոնը իջավ, և միասին դուրս եկանք դեպի մեքենան։ Դա մի մեծ մեքենա էր, բացվող ծածկով, վարորդը սպիտակ փոշեթիկնոցով էր՝ երկնագույն օձիքով և նույնպիսի թևքածալերով․ խնդրեցինք նրան մեքենայի ծածկն իջեցնել։ Նա մեր ճամպրուկները դասավորեց, և ճամփա ընկանք։ Մեքենան շարժվում էր երկար փողոցով դեպի քաղաքի ծայրամասը, անցնում էինք գեղեցիկ այգիների կողքով, ետ նայում ու հրաժեշտ տալիս քաղաքին։ Քաղաքից դուրս գալով, հայտնվեցինք կանաչ բլուրների մեջ և ճանապարհն սկսեց բարձրանալ դեպի սարը։ Շարունակ անցնում էինք բասկերի եզներ ու կովեր լծված սայլերի մոտով, այս ու այնտեղ երևում էին մաքուր սպիտակ ներկած ֆերմաները, ցածր տանիքով տներ։ Բիսկայան բերրի և ծաղկող երկիր է, տները մաքուր են, գյուղերը հարուստ։ Յուրաքանչյուր գյուղում կար պելոտա խաղի հրապարակ, ուր երեխաները գնդակ էին խաղում արևի տակ։ Եկեղեցիների վրա մակագրություններ կային, որ արգելում էին գնդակը եկեղեցու պատերին նետել, տնակները ծածկված էին կարմիր կղմինդրով, հետո ճանապարհը թեքվեց և դարձավ ավելի զառիվեր ու սկսեցինք բարձրանալ սարի լանջով․ ներքևում հովիտն էր, իսկ բլուրներն սկսեցին ավելի ու ավելի ետ գնալ, դեպի ծովը։ Ծովը չէր երևում։ Այն շատ հեռու էր։ Երևում էին միայն բլուրներ ու բլուրներ, և զգացվում էր, թե որ կողմն է ծովը։
 
Անցանք իսպանական սահմանը։ Այնտեղ մի գետակ կար և կամուրջ, որի մի ծայրին կանգնած էին իսպանացի կարաբիներները՝ կարճ հրացանները մեջքներին, լաքապատ եռանկյունի գլխարկներով, իսկ մյուս ծայրին ֆրանսիացիներն էին՝ գիրուկ, բեղավոր, կեպիներ դրած։ Մեր ճամպրուկներից միայն մեկը բացեցին, վերցրին ու նայեցին մեր փաստաթղթերը։ Սահմանի և այս, և այն կողմերում կային մեկական մեծ կրպակ և հյուրանոց։ Վարորդը պետք է ինչ֊որ թղթեր լրացներ մեքենայի հետ կապված, իսկ մենք դուրս եկանք և մոտեցանք գետին՝ տեսնելու իշխան կա՞ արդյոք այնտեղ։ Բիլլը փորձեց խոսել իսպաներեն կարաբիներներից մեկի հետ, սակայն չստացվեց։ Ռոբերտ Կոնը մատով ցույց տվեց ջուրը և հարցրեց՝ այնտեղ իշխան կա՞․ կարաբիներն ասաց՝ այո, կա, բայց քիչ։
 
Հարցրի նրան, թե երբևէ ինքը ձուկ բռնե՞լ է։ Նա ասաց, որ անտարբեր է դրա նկատմամբ։
 
Հենց այդ պահին կամրջին էր մոտենում մի ծերունի, երկար, արևից խանձված մազերով և մորուքով, պարեկացու կտորից հագուստով։ Ծերուկը քայլում էր երկար փայտին հենված, իսկ մեջքին կախված էր մի ուլ, գլխով դեպի ցած, ոտները կապած։
 
Կարաբիները սուրը թափ տալով նրան նշան արեց, որ ետ գնա։ Ծերունին, առանց խոսք ասելու, շրջվեց ու ետ դարձավ սպիտակ ճանապարհով դեպի Իսպանիա։
 
― Ծերուկին ինչո՞ւ չթողեցիք, ― հարցրեցի ես։
 
― Անցաթուղթ չունի։
 
Կարաբիներին սիգարետ առաջարկեցի։ Նա վերցրեց և շնորհակալություն հայտնեց։
 
― Հիմա նա ի՞նչ է անելու, ― հարցրի։
 
Կարաբիները թքեց փոշու մեջ։
 
― Ոչինչ, պարզապես գետը ծանծաղուտով կանցնի։
 
― Մաքսանենգություն այստեղ շա՞տ է լինում։
 
― Այո, ― ասաց նա։ ― Լինում է։
 
Դուրս եկավ վարորդը, ծալելով թղթերն ու տեղավորելով ծոցագրպանը։ Նստեցինք մեքենա, և մեքենան սպիտակ փոշոտ ճանապարհով շարժվեց դեպի Իսպանիա։ Սկզբում տեղանքը գրեթե նույնն էր, ինչ որ մինչև սահմանը, հետո շարունակ բարձրանալով, անցանք բարձրունքը, և այդտեղ արդեն սկսվեց իսկական Իսպանիան։ Երևացին երկար գորշագույն սարագագաթները՝ տեղ֊տեղ սոճիներով ծածկված, հաճարենու անտառները հեռավոր սարալանջերին։ Ճանապարհը սկզբում անցնում էր կիրճի վերևով, հետո միանգամից ցած իջավ, և վարորդն ազդանշան տվեց, մեքենան կանգնեցրեց, որպեսզի տակը չգցի ճամփի մեջտեղը քուն մտած երկու ավանակների։ Լեռները մնացին ետևում, և մենք մտանք կաղնու անտառ, որտեղ սպիտակ այծեր էին արածում։ Հետո սկսվեցին խոտածածկ բացատներ և զուլալ վտակներ․ կտրեցինք մի վտակ, անցանք անհրապույր մի գյուղակի միջով ու նորից սկսեցինք սար բարձրանալ։ Բարձրանում էինք վեր ու վեր, նորից հասանք բարձունքին, հետո պտույտ կատարեցինք, ճանապարհն սկսեց ցած իջնել, թեքվելով դեպի աջ, և հարավում նորից երևաց լեռների մի նոր շղթա, բոլորը կարմրաշագանակագույն, ասես արևից խանձված ու խառնիխուռն կտրտված կիրճերով։
 
Քիչ անց դուրս եկանք լեռների այդ շղթայից, ճանապարհի երկու կողմերում երևացին ծառեր, առվակներ, հասած ցորենի արտեր, իսկ ճանապարհը ձգվում էր ու ձգվում՝ շատ սպիտակ, ուղիղ, հետո այն նորից սկսեց դեպի վեր բարձրանալ ու ձախից սարի բարձունքում երևաց մի հին ամրոց, որ ամեն կողմից շրջապատված էր շինություններով և մինչև ամրոցի պատերը հասնող ցորենի արտով, որ ծփում էր քամուց։ Ես նստած էի առջևում, վարորդի կողքին և ուսիս վրայից ետ նայեցի։ Ռոբերտ Կոնը քնած էր, իսկ Բիլլը նայում էր շուրջը և ինձ գլխով արեց։ Հետո մենք կտրեցինք մի լայն հարթավայր․ աջից, ծառերի արանքից արևի տակ փայլփլում էր գետը, իսկ հեռվում հարթավայրի գլխին արդեն բարձրանում էր Փամփլոնայի սարահարթը, երևում էին քաղաքի պատերը, բարձր մռայլատես տաճարը, մյուս եկեղեցիների խաչերը։ Սարահարթի ետևում լեռներ էին, ամենուրեք, որ կողմն էլ դառնայիր, նորից լեռներ էին, և մեր առջև ընկած սպիտակ ճանապարհը հարթավայրով մեզ տանում էր ուղիղ Փամփլոնա։
 
Սարահարթը շրջանցելով քաղաք մտանք մյուս կողմից, փոշոտ ճանապարհով, որ դիք բարձրանում էր երկշարք ստվերոտ ծառերի միջով, հետո իջանք քաղաքի նոր մասը, որը կառուցում էին հին քաղաքի պատերից դուրս։ Անցանք ցլամարտի մրցարանի մոտով՝ բարձր սպիտակ շինության, որ արևի տակ թվում էր բետոնե, հետո մի նրբանցքով մտանք կենտրոնական հրապարակ և կանգ առանք Մոնտոյայի հյուրանոցի մոտ։
 
Վարորդն օգնեց մեզ իջեցնել ճամպրուկները։ Մեքենայի շուրջ խմբվել էին երեխաներ, հրապարակում շոգ էր, ծառերը կանաչ էին, դրոշակները կախված էին իրենց ձողերից, և հաճելի էր արևից թաքնվել կամարաշարքի ստվերի տակ, որ ձվում էր ամբողջ հրապարակի շուրջ։ Մոնտոյան ուրախացավ մեր գալուն, սեղմեց մեր ձեռքերն ու տվեց մեզ դեպի հրապարակ նայող լավ սենյակներ, հետո լվացվեցինք, մեզ կարգի բերեցինք և իջանք ճաշարան ճաշելու։ Վարորդը նույնպես մնաց ճաշելու, հետո վճարեցինք նրան, և նա վերադարձավ Բայոննա։
 
Մոնտոյայի հյուրանոցում երկու ճաշարան կար։ Մեկը երկրորդ հարկում էր և նայում էր դեպի հրապարակ։ Մյուսը առաջին հարկում էր, մի ամբողջ հարկի չափ ցած հրապարակի բարձրությունից, և այնտեղից միշտ կարելի էր դուրս գալ հրապարակի ետևում գտնվող փողոց, որտեղից առավոտյան վաղ վազում էին ցլերը, երբ նրանց քշում էին դեպի մրցարան։ Ներքևի ճաշարանում միշտ էլ զով էր, և մենք լավ նախաճաշեցինք։ Իսպանիայում առաջին անգամ ճաշելը միշտ էլ մեծ փորձություն է․ խորտիկներ, ձվից պատրաստված կերակուրներ, երկու տեսակի մսով կերակուր, բանջարեղեն, սալաթ, աղանդեր և մրգեր։ Շատ գինի պետք է խմես այդքանը հաղթահարելու համար։ Ռոբերտ Կոնը փորձեց ասել, որ մսով երկրորդ կերակրատեսակը չի ուզում, բայց մենք նրա ասածը չթարգմանեցինք, իսկ սպասուհին նրա համար փոխարենը բերեց ինչ֊որ ուրիշ բան, կարծեմ սառը միս։ Բայոննայում մեր հանդիպման հենց սկզբից Կոնը ներվային վիճակի մեջ էր։ Նա չգիտեր, արդյոք մեզ հայտնի՞ է, որ ինքը Բրեթի հետ մեկնել էր Սան֊Սեբաստիան, և այդ նրան մեծ շփոթության մեջ էր պահում։
 
― Դե, ― ասացի ես։ ― Բրեթն ու Մայքլը, պետք է գան այսօր երեկոյան։
 
― Վստահ չեմ, թե նրանք կգան, ― ասաց Կոնը։
 
― Ինչո՞ւ, ― հարցրեց Բիլլը։ ― Իհարկե կգան։
 
― Նրանք միշտ ուշանում են, ― ասացի։
 
― Ես գրեթե համոզված եմ, որ նրանք չեն գա, ― ասաց Կոնը։
 
Նա դա ասաց այնպիսի տոնով, ասես ինքը գիտեր մի բան, որ մենք չգիտեինք, և մենք երկուսս էլ զայրացանք։
 
― Գրազ եմ գալիս հիսուն պեսետի վրա, որ նրանք այսօր երեկոյան այստեղ կլինեն, ― ասաց Բիլլը։ Նա միշտ գրազ է գալիս, երբ զայրանում է, ու դրա համար էլ միշտ դրանք հիմար գրազներ են լինում։
 
― Լավ, ― ասաց Կոնը։ ― Հիշեք, Ջեյք, հիսուն պեսետ։
 
― Ես ինքս էլ կհիշեմ, ― ասաց Բիլլը։
 
Տեսնում էի, որ նա զայրանում է, և ուզում էի նրան հանգստացնել։
 
― Նրանք անկասկած կգան, ― ասացի։ ― Սակայն գուցե ոչ այսօր։
 
― Ուզո՞ւմ եք գրազից հրաժարվել, ― հարցրեց Կոնը։
 
― Ոչ։ Ինչու պետք է հրաժարվեմ։ Գրազ գանք թեկուզ հարյուր պեսետի վրա։
 
― Խնդրեմ։ Համաձայն եմ։
 
― Բավական է, ― ասացի։ ― Թե չէ ստիպված կլինեք գրանցել ինձ մոտ ձեր գրազներն ու ինձ տոկոսներ վճարել։
 
― Լավ, ― ասաց Կոնը։ ― Միևնույն է դուք այդ փողը ինձանից ետ եք շահելու բրիջ խաղալիս։
 
― Այդ փողը դուք դեռ չեք շահել, ― ասաց Բիլլը։
 
Դուրս եկանք հրապարակ և սյունաշարի տակով քայլեցինք դեպի Իրունյա սրճարան, սուրճ խմելու։ Կոնն ասաց, որ գնում է վարսավիրանոց, սափրվելու։
 
― Լսիր, ― ասաց ինձ Բիլլը, ― ես գրազը շահելու շանս ունե՞մ։
 
― Շանսերդ շատ փոքր են։ Նրանք դեռ երբեք ոչ մի տեղ ժամանակին չեն եկել։ Եթե փողը չեն ստացել, պարզ է, որ այսօր չեն գա։
 
― Բերանս բացեցի թե չէ, իսկույն զղջացի։ Բայց չէի կարող նրա հետ չվիճել։ Այնպես կարծես ոչինչ այդ մարդը, բայց նա ինչո՞ւ պիտի մեզանից ավելի լավ իմանա։ Մայքը և Բրեթը մեզ հետ են պայմանավորվել։
 
Տեսա Կոնին, նա հրապարակը կտրելով դեպի մեզ էր քայլում։
 
― Ահա նա գալիս է։
 
― Լավ կանի, որ վերջ տա իր այդ հրեական ձևերին ու իրեն չերեվակայի։
 
― Վարսավիրանոցը փակ էր, ― ասաց Կոնը։ ― Ժամը չորսին միայն կբացվի։
 
Սուրճ էինք խմում Իրունյա սրճարանում, նստած կամարաշարքի ստվերում, ծղոտե հարմար բազկաթոռների մեջ ու նայում էինք դեպի հրապարակ։ Հետո Բիլլը գնաց նամակներ գրելու, իսկ Կոնը գնաց վարսավիրանոց։ Վարսավիրանոցը դեռ փակ էր, և նա վճռեց գնալ հյուրանոց, լոգանք ընդունել, իսկ ես դեռ նստած մնացի սրճարանում, որից հետո գնացի զբոսնելու քաղաքում։ Շատ շոգ էր, բայց աշխատում էի քայլել փողոցի ստվերոտ կողմով, անցա շուկայով և ուրախ էի, որ նորից տեսնում եմ այս քաղաքը։ Մտա Ayuntamiento<ref>Քաղաքապետարան։</ref> ու գտա այն ծերուկին, որ ամեն տարի ինձ համար ցլամարտի տոմսեր էր պատվիրում, իմացա, որ նա ստացել է Փարիզից իմ ուղարկած փողը և նորացրել է աբոնեմենտը, այնպես որ, բոլոր հարցերը լուծված էին։ Նա արխիվարիուս էր և քաղաքի բոլոր արխիվները նրա գրասենյակում էին։ Ի դեպ, սա ոչ մի կապ չունի մեր պատմության հետ։ Նրա գրասենյակում կար կանաչ մահուդով պատված մի դուռ, և մի ուրիշ դուռ էլ ամուր փայտից, և երբ ես դուրս եկա՝ թողնելով նրան իր արխիվների մեջ, որ ծածկել էին բոլոր պատերը, երկու դուռն էլ ծածկեցի ու փողոց դուրս եկա, դռնապանն ինձ կանգնեցրեց, որպեսզի խոզանակի բաճկոնս։
 
― Դուք, հավաբավար, մեքենայով եք եկել, ― ասաց նա։
 
Բաճկոնիս օձիքը և ուսերը փոշուց մոխրագույն էին դարձել։
 
― Այո, Բայոննայից։
 
― Այդպես է որ կա, ― ասաց նա։ ― Ձեր շորերին նստած այս փոշուց ես գիտեի, որ մեքենայով եք եկել։
 
Նրան երկու պղնձադրամ տվեցի։
 
Փողոցի ծայրին տեսա տաճարը և քայլեցի այն կողմ։ Երբ առաջին անգամ տեսա տաճարը, ճակատամասն ինձ տգեղ թվաց, բայց հիմա այն ինձ դուր եկավ։ Ներս մտա։ Ներսում խավար էր, մութ, դեպի վեր էին խոյանում սյուները, մարդիկ աղոթում էին, խունկի հոտ էր բուրում, տաճարն ուներ մի քանի հիանալի, բարձր ապակենախշ լուսամուտներ։ Ծունկի իջա և սկսեցի աղոթել, աղոթեցի բոլոր նրանց համար, ում հիշում էի․ Բրեթի ու Մայքլի համար, և նրանց համար, ում սիրում էի, և հետո միանգամից մնացած բոլորի համար, հետո նորից ինձ համար աղոթեցի և զգացի, որ քունս տանում է, ուստի սկսեցի աղոթել ու մեկ էլ հասկացա, որ վատ չի լինի մի քիչ փող ունենալ, և սկսեցի աղոթել, որ շատ փող ունենամ, բայց հետո էլ սկսեցի միտք անել, թե ոնց պիտի կարողանամ փող շահել ու այդպես հիշեցի կոմսին, մտածեցի, թե նա որտեղ է արդյոք հիմա, ափսոսացի, որ նրան չէի տեսել Մոնմարթրում այն երեկոյից հետո, փորձեցի հիշել, թե այն ինչ զվարճալի բան էր պատմում նրա մասին Բրեթը, և քանի որ այդ ամբողջ ժամանակ ծունկի եկած, գլուխս հենած դիմացիս փայտե նստարանին համարում էի, թե աղոթում եմ, մի քիչ ամաչեցի և ափսոսացի, որ այդքան վատ կաթոլիկ եմ, սակայն և հասկանում էի, որ ոչինչ փոխել չեմ կարող, համենայն դեպս հիմա, գուցև երբեք, բայց և որ, համենայն դեպս, դա հզոր կրոն է, որ շատ լավ տրվել կրոնական մտքերին, որ միգուցե մյուս անգամ դա ինձ հաջողվի․ հետո փողոց դուրս եկա, կանգնել էի տաճարի աստիճաններին, շոգ արևի տակ, աջ ձեռքիս ցուցամատը, միջին և բութ մատներս դեռ խոնավ էին, և զգում էի, ինչպես չորանում է մատներիս խոնավությունը արևի տակ։ Արևը սոսկալի այրում էր, հյուրանոց վերադարձա նրբանցքներով, տների ստվերների տակ թաքնվելով։
 
Երեկոյան, ընթրիքի ժամանակ տեսանք, որ Կոնը լոգանք է ընդունել, սափրվել, մազերը կարգի է բերել, գլուխը լվացել ու մազերին ինչ֊որ բան է քսել, որ ցից֊ցից չկանգնեն։ Նա նյարդային վիճակում էր, և ես ոչնչով չէի փորձում նրան օգնել։ Սան֊Սեբաստիանից գնացքը ժամանում էր ժամը իննին և Բրեթն ու Մայքլը միայն այդ գնացքով կարող էին գալ։ Իննին քսան պակաս, երբ մեր ընթրիքի դեռ կեսն էլ չէինք կերել, Ռոբերտը վեր կացավ և ասաց, որ գնում է կայարան։ Ասացի, որ կգնամ իր հետ, հենց այնպես, որպեսզի մի քիչ չարացնեմ նրան։ Բիլլն ասաց, որ մեռնի էլ, տեղից չի շարժվի, մինչև ընթրիքը չավարտի։ Ես նրան ասացի, որ մենք շատ շուտով կվերադառնանք։
 
Գնացինք կայարան։ Ինձ հաճույք էր պատճառում Կոնի նյարդայնացած վիճակը։ Հույս ունեի, որ Բրեթը կգա այդ գնացքով։ Կայարանում պարզվեց, որ գնացքն ուշանում է, ու մենք կայարանից դուրս, մթության մեջ ուղեբեռի սայլակին նստած սպասում էինք գնացքին։ Երբեք, չհաշված պատերազմը, տեսած չկայի, որ մարդն այնպես հուզվեր կամ այնպես անհամբեր լիներ, ինչպես Ռոբերտ Կոնը հիմա։ Դա ինձ հաճույք էր պատճառում։ Իհարկե խոզություն էր հաճույք ստանալ նման բանից, և ինձ հենց խոզ էլ զգում էի։ Կոնը մի զարմանալի հատկություն ուներ մարդու մեջ ամենավատ բաներն արթնացնելու։
 
Վերջապես հեռավոր սուլոց լսեցինք սարի մյուս կողմից, իսկ հետո տեսանք դեպի սարը բարձրացող գնացքի լույսերը։ Մտանք կայարան և դիմավորողների հետ կանգնեցինք հենց ցանցապատի մոտ․ գնացքը մոտեցավ ու կանգնեց, ուղևորներն սկսեցին դուրս գալ դեպի ելքը։
 
Բրեթն ու Մայքլը ուղևորների մեջ չէին։ Սպասեցինք մինչև բոլորը դուրս եկան, անցան կայարանից և ավտոբուսներ նստեցին, կառք վերցրին և կամ ոտքով գնացին իրենց դիմավորող ընկերների ու բարեկամների հետ։
 
― Այդպես էլ գիտեի, որ չեն գալու, ― ասաց Կոնը։ Վերադառնում էինք հյուրանոց։
 
― Իսկ ես կարծում էի, կգան, ― ասացի։
 
Երբ վերադարձանք ճաշարան, Բիլլը միրգ էր ուտում և վերջացնում էր գինու շիշը։
 
― Ինչ է, չեկա՞ն։
 
― Ոչ։
 
― Կոն, դեմ չե՞ք, եթե վաղն առավոտյան տամ հարյուր պեսետը, ― հարցրեց Բիլլը։ ― Փողս դեռ չեմ փոխել։
 
― Ա, դա մոռացեք, ― ասաց Ռոբերտ Կոնը։ ― Ավելի լավ է եկեք ուրիշ գրազ բռնենք։ Կարելի՞ է գրազ բռնել ցլամարտի վրա։
 
― Կարելի է, ― ասաց Բիլլը, ― սակայն պետք չէ։
 
― Դա նույնն է, թե գրազ բռնես պատերազմի վրա, ― ասացի ես։ ― Այդտեղ նյութական շահագրգռվածության խնդիր չկա։
 
― Ինձ համար շատ հետաքրքիր է տեսնել ցլամարտը, ― ասաց Ռոբերտը։
 
Մեր սեղանին մոտեցավ Մոնտոյան։ Նրա ձեռքին հեռագիր կար։
 
― Սա ձեզ է ուղղված, ― հեռագիրը տվեց ինձ։
 
Կարդացի․ «Մնացինք գիշերելու Սան֊Սեբաստիանում»։
 
― Նրանցից է, ― ասացի։ Հեռագիրը դրեցի գրպանս։ Ուրիշ դեպքում այն ցույց կտայի։
 
― Նրանք կանգ են առել Սան֊Սեբաստիանում, ― ասացի ես։ ― Ձեզ բարևում են։
 
Թե ինչու էի ուզում նրան գազազեցնել, ինքս էլ չգիտեմ։ Ասենք, գիտեմ։ Ես կուրորեն, կատաղի խանդում էի նրան այն բանի համար, ինչ եղել էր։ Թեև հասկանում էի, որ դրա մեջ զարմանալի ոչինչ չկար, որ այդպես էլ պետք է լիներ, սակայն, միևնույն է, փաստը մնում էր փաստ։ Ես իսկապես ատում էի նրան։ Չեմ կարծում, որ այդպես իսկապես ատում էի մինչ այն պահը, երբ նա նախաճաշի ժամանակ իրեն ամենագետի տեսք էր տվել ու հետո էլ գնաց վարսավիրանոց իրեն գեղեցկացնելու։ Հեռագիրը գրպանս դրի։ Ամեն դեպքում, այն ինձ էր հասցեագրված։
 
― Որ այդպես է, ― ասացի, ― ամենաճիշտը կլինի ցերեկային ավտոբուսով մեկնել Բուրգետե։ Եթե նրանք վաղը երեկոյան գան, թող հասնեն մեզ։
 
Սան֊Սեբաստիանից միայն երկու գնացք էր գալիս․ մեկը առավոտյան վաղ, իսկ մյուսը՝ երեկոյան, որը մենք գնացինք դիմավորելու։
 
― Լավ միտք է, ― ասաց Կոնը։
 
― Ինչքան շուտ հասնենք գետին, այնքան լավ։
 
― Ինձ համար մեկ է, թե երբ կգնանք, ― ասաց Բիլլը, ― ինչքան շուտ, այնքան լավ։
 
Նստեցինք Իրունյա սրճարանում և սուրճ խմեցինք, հետո քայլեցինք մինչև ցլամարտի մրցարանը, զբոսնեցինք դաշտում և զառիթափի եզրի ծառերի տակ, նայեցինք ցած, դեպի մութ գետը, հետո ես շուտ պառկեցի քնելու։ Բիլլը և Կոնը հավանաբար երկար էին նստել սրճարանում, որովհետև, երբ նրանք վերադարձել էին, ես արդեն քնած էի։
 
Առավոտյան ավտոբուսի երեք տոմս գնեցի մինչև Բուրգետե։ Ավտոբուսը մեկնում էր ցերեկը։ Ժամը երկուսին։ Դրանից շուտ գնալու ոչ մի հնարավորություն չկար։ Իրունյա սրճարանում նստած թերթ էի կարդում, երբ տեսա Ռոբերտ Կոնին, որ հրապարակը կտրելով գալիս էր դեպի սրճարան։ Նա մոտեցավ իմ սեղանին և նստեց դիմացի հյուսկեն բազկաթոռին։
 
― Շատ հարմարավետ սրճարան է, ― ասաց նա։ ― Լա՞վ քնեցիր, Ջեյք։
 
― Մեռածի պես։
 
― Ես վատ եմ քնել։ Դե, ես ու Բիլլը ուշ պառկեցինք։
 
― Որտե՞ղ էիք։
 
― Այստեղ։ Իսկ երբ այս սրճարանը փակեցին, գնացինք ուրիշ սրճարան, որի ծեր տերը խոսում է գերմաներեն և անգլերեն։
 
― Սուիսո սրճարանը։
 
― Այո, այո։ Շատ հաճելի ծերուկ է։ Իմ կարծիքով նրա սրճարանը սրանից լավն է։
 
― Ցերեկն այնտեղ այնքան էլ լավ չէ, ― ասացի ես։ ― Շատ շոգ է։ Ի միջի այլոց ավտոբուսի տոմսերը գնել եմ։
 
― Ես այսօր չեմ մեկնի։ Դու և Բիլլը գնացեք։
 
― Բայց չէ որ ձեզ համար տոմս եմ գնել։
 
― Ինձ տվեք տոմսը։ Ես փողը ետ կստանամ։
 
― Արժե հինգ պեսետ։
 
Ռոբերտ Կոնը հանեց գրպանից հինգ պեսետանոց արծաթադրամ և տվեց ինձ։
 
― Ես պետք է մնամ, ― ասաց նա։ ― Հասկանում եք, վախենում եմ, թե թյուրիմացություն է եղել։
 
― Նրանք կարող են գալ և երեք օրից, և չորս օրից հետո, ― ասացի ես։ ― Հավանաբար զվարճանում են Սան֊Սեբաստիանում։
 
― Հենց բանն էլ այդ է, ― ասաց Ռոբերտը։ ― Ինձ թվում է, որ նրանք հույս ունեին հանդիպելու ինձ Սան֊Սեբաստիանում և դրա համար էլ մնացել են այնտեղ։
 
― Ինչո՞ւ եք այդպես կարծում։
 
― Որովհետև Բրեթին գրել էի այդպես։
 
― Գրողը տանի, ուրեմն ինչո՞ւ չմնացիք այնտեղ և չսպասեցիք նրանց․․․ ― արդեն սկսեցի ես, բայց չշարունակեցի, մտածելով, որ այդ միտքը իր գլուխն էլ պիտի գա, թեև կարծես դա տեղի չունեցավ։
 
Հիմա արդեն նա չէր քաշվում, այն բանից հետո, որ ինձ հասկացնել տվեց, թե իր և Բրեթի մեջ մի կապ կա, նրա համար այլևս հաճելի էր ինձ հետ խոսել։
 
― Ես ու Բիլլը նախաճաշից անմիջապես հետո մեկնում ենք, ― ասացի։
 
― Ափսոս, որ ես չեմ կարող գալ։ Ամբողջ ձմեռ մենք երազում էինք այս ձուկ բռնելու մասին։ ― Նա նույնիսկ սենտիմենտալ տեսք ընդունեց։ ― Սակայն պետք է մնամ։ Իսկապես պետք է մնամ։ Հենց որ նրանք գան, անմիջապես նրանց կբերեմ։
 
― Գնանք գտնենք Բիլլին։
 
― Ես պետք է վարսավիրանոց գնամ։
 
― Լավ, կհանդիպենք նախաճաշին։
 
Բիլլն իր սենյակում էր։ Նա սափրվում էր։
 
― Գիտեմ, գիտեմ, նա ինձ ամեն ինչ պատմեց երեկ երեկոյան, ― ասաց Բիլլը։ ― Սիրտը բացեց։ Ասաց, որ ինքը պայմանավորված է Բրեթի հետ հանդիպելու Սան֊Սեբաստիանում։
 
― Սուտ է ասում սրիկան։
 
― Լավ, լավ, ― ասաց Բիլլը։ ― Մի բարկանա։ Զայրանալու համար դեռ շուտ է, նոր ենք ճամփա ընկել։ Բայց, համենայն դեպս, մի ասա էդ որտե՞ղ ես հաջողացրել սրա հետ բարեկամանալ։
 
― Օհ, վերքերս մի նորոգիր։
 
Բիլլն ինձ դարձրեց կիսով չափ սափրված դեմքը, հետո, դեմքն օճառելով, շարունակեց հետս խոսել հայելու մեջ։
 
― Կարծեմ սա էր անցյալ ձմեռ եկել մոտս Նյու֊Յորք քո նամակով, այնպես չէ՞։ Բարեբախտաբար ես մոլի ճամփորդող եմ։ Էլ ուրիշ հրեա ընկերներ չունեի՞ր, որ հետդ բերեիր, հը։ ― Նա բութ մատով տրորեց կզակը, նայեց ինձ և նորից սկսեց սափրվել։
 
― Դու էլ պակաս ընկերներ չունես։
 
― Ճիշտ է։ Վատերն էլ են լինում։ Բայց Ռոբերտ Կոնին չեն հասնի։ Իսկ ամենածիծաղելին այն է, որ նա լավն է, նա ինձ դուր է գալիս։ Բայց և ուղղակի անտանելի է։
 
― Երբեմն նա շատ լավն է լինում։
 
― Գիտեմ։ Հենց դա է սարսափելի։
 
Ես ծիծաղեցի։
 
― Քեզ ինչ կա որ, կծիծաղես, ― ասաց Բիլը։ ― Դու երեկ մինչև գիշերվա երկուսը չես նստել նրա հետ։
 
― Ինչ է, դժվա՞ր էր։
 
― Սարսափելի։ Դա ի՞նչ պատմություն է Բրեթի հետ։ Մի՞թե նրանց մեջ որևէ բան է եղել։
 
Նա բռնել էր կզակը և աջ ու ձախ էր շրջում։
 
― Իհարկե, եղել է։ Բրեթը նրա հետ էր Սան֊Սեբաստիան գնացել։
 
― Ի՜նչ հիմարություն է։ Ինչո՞ւ էր այդ արել։
 
― Ուզում էր քաղաքից մեկնել, իսկ մենակ նա ոչ մի տեղ չի կարողանում գնալ։ Ասում է, մտածում էր, որ դա Կոնի համար օգտակար կլինի։
 
 
― Ո՜նց են մարդիկ այսպիսի կատարյալ ապուշություններ անում։ Ինչո՞ւ նա իր մոտիկներից որևէ մեկի հետ չի մեկնել։ Կամ հենց քեզ հետ։ ― Նրա խոսքը բերանում մնաց, հետո շտապով ավելացրեց։ ― Կամ էլ ինձ հետ։ Ինչո՞ւ ոչ ինձ հետ։ ― Նա ուշադիր նայեց իրեն հայելու մեջ, յուրաքանչյուր այտոսկրին մի֊մի մեծ գունդ փրփուր դրեց։ ― Ահա ազնիվ դեմք, դեմք, որին ամեն կին կարող է վստահել։
 
― Նա երբեք այդ դեմքը չի տեսել։
 
― Իսկ լավ կլիներ։ Բոլոր կանայք պետք է այն տեսնեին։ Այդ դեմքը պետք է ցուցադրես բոլոր կինոէկրաններում, բոլոր երկրներում։ Յուրաքանչյուր կնոջ ամուսնանալուց հետո պետք է ցույց տալ այդ դեմքի լուսանկարները։ Մայրերը պետք է իրենց դստրերին ասեն այդ դեմքի մասին։ Որդիս, ― նա իմ կողմն ուղղեց սափրիչը, ― գնա դեպի Արևմուտք այս դեմքով և վեհացիր հայրենիքիդ հետ միասին։
 
Նա կռացավ թասի վրա, դեմքը լվաց սառը ջրով, շփեց օծանելիքով, հետո ուշադիր նայեց իրեն հայելու մեջ, ներս քաշելով վերևի երկար շրթունքը։
 
― Ասրտվա՜ծ իմ, ― ասաց նա։ ― Ինչ զզվելի դեմք է։
 
Հետո լռեց, շարունակելով նայել իրեն հայելու մեջ։
 
― Իսկ ինչ վերաբերում է այդ Ռոբերտ Կոնին, ― ասաց Բիլլը, ― ես զզվում եմ նրանից, ու թող նա գրողի ծոցը գնա, և շատ ուրախ եմ, որ նա մնում է այստեղ, որ մենք գնում ենք ձուկ որսալու, և նա չի գա մեզ հետ։
 
― Ճիշտ ես ասում։
 
― Մենք գնում ենք իշխան որսալու։ Մենք գնում ենք իշխան որսալու Իրատի գետում, և մենք հիմա նախաճաշին մի լավ կխմենք այստեղի գինուց ու հետո հիանալի կճամփորդենք ավտոբուսով։
 
― Շատ լավ։ Գնանք Իրունյա սրճարան և սկսենք, ― ասացի ես։
 
91
edits