Changes
Սակայն Յուլիսիսը տեղից չշարժվեց։ Նա ոչինչ չէր հասկանում։ Օգին ետ դարձավ, վազեց դեպի տղան, գրկեց նրան ու ետ վազեց, իսկ Հենդերսոնը նայում էր։ Երբ տղաները անհայտացել էին, ու ամեն ինչ նորից խաղաղվել էր, ծերունին ժպտաց, նայեց ծառին։ Հետո շրջվեց ու տուն մտավ։
==Գլուխ քսանհինգերորդ. ԵՐՋԱՆԻԿ ԵՂԻՐ, ԵՐՋԱՆԻԿ ԵՂԻՐ==
Ծերուկ Հենդերսոնի այգուց փախչելուց հետո Օգյուստ Գոթլիբի գաղտնի ընկերության անդամները մեկը մյուսի ետևից վերադարձան և հավաքվեցին Արայի խանութի առջև՝ սպասելով իրենց առաջնորդին։ Ի վերջո, մի նրբանցքից դուրս եկավ այդ մեծ մարդը՝ Յուլիսիսի ձեռքից բռնած։ Գաղտնի ընկերության անդամները լուռ սպասեցին առաջնորդի մոտենալուն։ Երբ նա հասավ, բոլորը հարցական նայեցին նրա դեմքին, և Ալֆ Ռայֆը վերջապես հարցրեց.
— Ծիրան կարողացա՞ր քաղել, Օգի։
Առաջնորդը նայեց թերահավատին և ասաց.
— Իզուր ես հարցնում։ Դու ինքդ տեսար, որ ես ծառի վրա էի, ուրեմն պիտի իմանաս, որ քաղել եմ։
Խմբի բոլոր անդամները սկսեցին խոսել։ (Բոլորը, բացի Լայոնելից, որը, ըստ երևույթին, խմբի անդամ չէր)։ Նրանք հիացմունքով բացականչեցին.
— Տեսնենք, Օգի։ Ցույց տուր ծիրանը։
Փոքրիկ Յուլիսիսը նայում էր նրանց, բայց լրիվ չէր ըմբռնում կատարվածի խորհրդավոր իմաստը, թեև վստահ էր, որ այն, ինչ կատարվում է, այդ պահին ավելի կարևոր է, քան աշխարհում որևէ ուրիշ բան։
— Ցույց տուր տեսնենք գողացածդ ծիրանը, Օգի,— նորից ասացին խմբի անդամները,— դե ցույց տուր։
Օգյուստ Գոթլիբը առանց բառ արտասանելու ձեռքը մտցրեց վերնազգեստի գրպանը և, դուրս հանելով սեղմված բռունցքը, առաջ մեկնեց։ Հետևորդները շրջապատեցին նրան՝ հայացքները բռունցքից չհեռացնելով։ Երբ բոլորը հարգալից լռեցին, Օգյուստ Գոթլիբը բացեց ափը։
Այնտեղ, ափի մեջ, կար մի փոքրիկ, կանաչ, լորի ձվի մեծության ծիրան։
Մեծ մարգարեի հետնորդները ժպտացին, ափի մեջ տեսնելով այդ հրաշքը, և Լայոնելը, բոլորի մեջ ամենաբարին, որը թեև կրոնական այդ աղանդի լիիրավ անդամը չէր, բարձրացրեց Յուլիսիսին, որպեսզի նա էլ կարողանար զմայլվել այդ կանաչավուն գնդով։ Տեսնելով կանաչ ծիրանը, Յուլիսիսը ցնցվեց, ցած իջավ և վազեց դեպի տուն։ Նա ոչ թե հիասթափվել էր, այլ ուզում էր տեսածը որևէ մեկին պատմել։
Այդ ժամանակ խանութից դուրս եկավ ինքը՝ Արան, այն մարդը, որը յոթ տարի առաջ, Կալիֆոռնիայի Իթաքա քաղաքի այդ անկյունում հիմնել էր «Արայի շուկա» կոչվող կրպակը: Սպիտակ գոգնոցով նպարավաճառը բարձրահասակ, նիհար, թախծոտ, բայց միաժամանակ զվարթ մարդ էր։
Նա մի պահ կանգնեց խանութի շեմքին, դիտեց նոր մեսիային, և նրա աշակերտներին, լսեց նրանց հիացական բացականչությունները սրբազան կուռքի առաջ, ապա ասաց.
— Է՜յ, Օգի, դո՛ւ, Շեկ, Նիքի, Ալֆա, դո՛ւ, Լայոնել. այդ ի՞նչ բան է՝ Միացյալ Նահանգների կոնգրե՞սը Վաշինգտոնում։ Գնացեք և ուրիշ տեղ գումարեցեք ձեր այդ կարևոր հավաքույթը։ Սա խանութ է, ոչ թե կոնգրես։
— Այս րոպեին, միստր Արա,— պատասխանեց Օգյուստ Գոթլիբը,— մենք անմիջապես կգնանք փողոցի մյուս կողմը։ Ուզո՞ւմ եք ծիրան տեսնել։
— Դու ծիրա՞ն ունես,— ասաց խանութպանը,— որտեղի՞ց։
— Ծառի վրայից,— ասաց Օգին,— ուզո՞ւմ եք տեսնել։
— Հիմա ծիրանի ժամանակը չէ,— ասաց խանութպանը,— ծիրանը կլինի երկու ամիս հետո, մայիսին։
— Սա մարտի ծիրան է,— խանութպանին ասաց Օգյուստ Գոթլիբը՝ թափառող դերվիշների առաջնորդը։— Ա՜յ, նայեցեք։— Նա դարձյալ բացեց բռունցքը, մեջտեղ հանելով կանաչ, կարծր պտուղը։— Նայեցեք միստր Արա,— ասաց Օգին և ավելացրեց,— գեղեցիկ է, այնպես չէ՞։
— Լավ, լավ,— ասաց միստր Արան,— գեղեցիկ է, շատ գեղեցիկ ծիրան է։ Այժմ գնացեք և ուրիշ տեղ գումարեցեք Միացյալ Նահանգների կոնգրեսը։ Այսօր շաբաթ է։ Թույլ տվեք առևտուր անել։ Ի՞նչ եք առավոտ վաղ հավաքվել այս փոքրիկ խանութի առջև։ Փոքրիկ խանութ է, հաճախորդները կվախենան, կփախչեն։
— Շատ լավ, միստր Արա,— ասաց Օգին,— մենք չենք խռնվի ձեր խանութի առաջ։ Մենք փողոցի մյուս կողմը կգնանք։ Եկեք, տղաներ։
Միստր Արան դիտեց ֆանատիկոս աղանդավորների հեռանալը։ Նա ուզում էր խանութ վերադառնալ, երբ մի փոքրիկ տղա, շատ նման իրեն, խանութից դուրս եկավ և կանգնեց կողքին։
— Հայրիկ,— ասաց փոքրիկը։
— Ի՞նչ է, Ջոն,— հայրը պատասխանեց իրենց մայրենի լեզվով։
— Ինձ խնձոր տուր,— ասաց նա լրջությամբ, համարյա տխուր։
Հայրը բռնեց որդու ձեռքը, նրանք մտան խանութ և մոտեցան այն արկղին, որի մեջ թարմ մրգեր կային։
— Խնձո՞ր,— հարցրեց հայրը տղային։ Նա վերցրեց արկղի լավագույն խնձորը և տվեց աղային,— ահա քեզ խնձոր։
Հայրը վաճառասեղանի ետևն անցավ մի հաճախորդի սպասարկելու և միաժամանակ նայեց որդուն, որը նույնքան թախծոտ էր, որքան ինքը, թեև առնվազն քառասուն տարվա տարբերություն կար նրանց միջև։ Տղան մի մեծ պատառ կծեց, դանդաղ ծամեց, կուլ տվեց և մի պահ հորը թվաց, որ նա էլ է մտածում խնձորի մասին, ինչպես ինքը։ Խնձորը, սակայն, տղային երջանիկ չդարձրեց։ Նա այն դրեց սեղանին, հոր առջև, և հետո նայեց նրան։ Ահավասիկ նրանք, հայր և որդի, Կալիֆոռնիայի Իթաքա քաղաքում, հավանաբար յոթ հազար մղոն հեռու այն վայրից, որը դարերով իրենց հայրենիքն էր եղել։ Բնական է, որ թախիծ կար նրանցից յուրաքանչյուրի աչքերում։ Բայց արդյո՞ք նույն թախիծը չէր լինելու, եթե նրանք ապրեին այստեղից յոթ հազար մղոն հեռու՝ իրենց տանը, հայրենիքում։ Հայրը նայում էր որդուն և նրա մեջ տեսնում էր իր սեփական դիմագծերը։ Իր իսկ աչքերն էին և աչքերի խորքում՝ իր իսկ դժբախտությունը։ Փոքրիկը նույն մարդն էր, միայն ավելի երիտասարդ։ Հայրը վերցրեց մերժված խնձորը, մի պատառ կծեց և սկսեց աղմուկով ծամել և կուլ տալ։ Գուցե ուտելու արագության և ծամելու աղմուկի մեշ խեղդեր վիշտը։ Բացի այդ, խնձորը վատնելու և փչացնելու համար չի ստեղծված, հետևաբար, եթե որդին չէր ցանկանում ուտել, ինքը պետք է ուտեր, թեև ախորժակ չուներ ու խնձոր չէր սիրում։ Նա պարզապես գիտեր, որ սխալ է որևէ բան փչացնելը։ Նա շարունակեց կծել խնձորը, ծամել ու կուլ տալ։ Բայց զգաց, որ այլևս չի կարող, խնձորը շատ մեծ էր։ Ստիպված էր դրա մի մասը դեն նետել։ Եվ իրեն ոչ հատուկ անհոգությամբ, գուցե մի քիչ ափսոսալով, նա խնձորի մնացորդը գցեց աղբարկղը։
Այդ ժամանակ տղան նորից խոսեց.
— Հայրի՜կ։
— Ի՞նչ է, Ջոն,— պատասխանեց հայրը։
— Ինձ նարինջ տուր,— ասաց տղան։
Հայրն ընտրեց ամենամեծ նարինջը և մեկնեց որդուն։
— Նարի՞նջ ես ուզում,— ասաց նա,— շատ լավ, ահա քեզ նարինջ։
Տղան կծեց նարնջի կեղևը, հետո սկսեց մատներով հեռացնել կեղևը։ Սկզբում մատները դանդաղ էին աշխատում, բայց վարպետորեն, հետո սկսեցին շարժվել այնպիսի արագությամբ, որ ոչ միայն տղային, այլև հորն էլ թվաց, որ կեղևի տակ ոչ թե ծառի պտուղն է, ոչ թե սովորական մի նարինջ, այլ նրա սրտի բոլոր ցանկությունների իրականացումը։ Տղան նարնջի կեղևները դրեց սեղանին, հոր առջև, նարինջը կիսեց, մի շերտ անջատեց, դրեց բերանը, ծամեց և կուլ տվեց։ Բայց ափսոս։ Դա պարզապես նարինջ էր և ոչ սրտի ցանկությունների իրականացում։ Տղան մի պահ սպասեց, ապա նարնջի մնացորդը դրեց հոր առջև։ Նորից հայրը փորձեց ավարտել որդու անավարտ գործը։ Բայց շուտով հոգնեց և նարնջի համարյա կեսը նետեց աղբարկղը։
— Հայրիկ,— մի րոպե հետո նորից խոսեց տղան, և հայրը նորից պատասխանեց։
— Ասա, Ջոն։
— Ինձ կոնֆետ տուր,— ասաց տղան։
— Կոնֆե՞տ,— հարցրեց հայրը,— շատ լավ, ահա քեզ կոնֆետ։
Կոնֆետի բաժնից հայրը ընտրեց երեխաների շատ սիրած հինգ սենթանոց կոնֆետը և տվեց որդուն։ Տղան լավ զննեց այն, հանեց վրայի թուղթը, մի մեծ կտոր կծեց շոկոլադով պատած կոնֆետից, նորից դանդաղ ծամեց ու կուլ տվեց։ Բայց դա էլ նրա ուզածը չէր. պարզապես կոնֆետ էր, քաղցր, այո, բայց ուրիշ ոչինչ, ոչինչ։ Տղան հորը վերադարձրեց այդ կոնֆետը, որը, ավաղ, նրան երջանկություն չէր բերել։ Հայրը համբերությամբ իր վրա վերցրեց այն չփչացնելու պարտականությունը։ Նա վերցրեց կոնֆետի կտորը, կծեց, հետո փոխեց միտքը, շրջվեց և կոնֆետը նետեց աղբարկղը։ Չգիտես ինչու, նա հանկարծ համակվեց զայրույթով և մտքում անիծեց այն մարդկանց, որոնք այժմ ապրում են յոթ հազար մղոն հեռու, և մի ժամանակ, թեև հարևան էին, իրենց նկատմամբ եղել էին անմարդկային, անողոք, կամ առնվազն տգետ. «Ախ, շներ», հայհոյեց նա սրտի խորքից։
Որդին դարձյալ խոսեց հոր հետ.
— Հայրի՛կ,— ասաց նա։
— Հա, Ջոն,— պատասխանեց հայրը։
— Ինձ բանան տուր,— ասաց տղան։
Հայրն այս անգամ ծանր հառաչեց, բայց հույսը չկորցրեց.
— Բանա՞ն,— ասաց նա,— շատ լավ, բանան տամ։— Նա ուշադիր զննեց մրգերի կույտերի վրա կախված բանանի ողկույզը և վերջապես գտավ այն մեկը, որը նրա կարծիքով լավագույնն էր, ողկույզի ամենահասուն և ամենաքաղցր բանանը։ Նա այդ բանանը պոկեց և մեկնեց որդուն։
Այդ պահին խանութ մտավ մի հաճախորդ, մի մարդ, որին միստր Արան երբեք չէր տեսել։ Մի օտարական։ Խանութպանն ու ճանապարհորդը գլխով իրար թեթևակի բարևեցին, հետո անծանոթն ասաց.
— Բլիթ ունե՞ք։
— Բլի՞թ,— հարցրեց խանութպանը պատրաստակամությամբ,— ի՞նչ տեսակ բլիթ եք ուզում։
Մի ուրիշ հաճախորդ էլ մտավ խանութ։ Այս հաճախորդը Յուլիսիս Մաքոլին էր։ Նա մի կողմ կանգնեց և սկսեց դիտել շուրջը։ Նա լսում էր ամեն ինչ և իր հերթին սպասում։
— Չամիչով բլիթ ունե՞ք,— հարցրեց օտարականը նպարավաճառին։
— Չամիչով բլի՞թ,— հարցրեց խանութպանը։ Դժվար հարց էր։– Բլիթ չամիչո՞վ,— նորից ասաց նպարավաճառը՝ համարյա շշնջալով։— Չամիչով բլիթ,— կրկնեց նա։ Խանութպանն իր շուրջը նայեց։ Նրա որդին բանանը դրեց սեղանին, հոր առջև։
— Հայրիկ,— կանչեց տղան։
Հայրը հայացքը սևեռեց որդու վրա, հետո ասաց արագ.
— Դու խնձոր ուզեցիր, ես քեզ խնձոր տվեցի, նարինջ ուզեցիր, ես քեզ նարինջ տվեցի, կոնֆետ ուզեցիր, ես քեզ կոնֆետ տվեցի, բանան ուզեցիր, ես քեզ բանան տվեցի։ Հիմա՞ ինչ ես ուզում։
— Բլիթ,— ասաց տղան։
— Ի՞նչ տեսակ բլիթ ես ուզում,— ասաց հայրը որդուն, առանց մոռանալու հաճախորդին և փաստորեն պատասխանելով նրան, բայց և միևնույն ժամանակ դիմելով բոլորին, բոլորին, բոլոր նրանց, ովքեր որևէ բան են ուզում։
— Բլիթ, որի մեջ չամիչ լինի,— ասաց տղան։
Կատաղությունից ատամները սեղմելով, հայրը իր պատասխանը համարյա շշնջաց որդուն, բայց փոխանակ որդուն նայելու, նայեց հաճախորդին։
— Չունեմ,— շշնջաց նա,— ոչ մի տեսակի չունեմ։ Ինչի՞ համար եք բլիթ ուզում։ Ես ամեն ինչ ունեմ, բայց ոչ բլիթ։ Ի՞նչ է բլիթը, ի՞նչ եք ուզում։
— Բլիթ,— ասաց օտարականը համբերությամբ,— փոքր երեխայի համար է։
— Չունեմ,— նորից ասաց նպարավաճառը։— Ես նույնպես փոքր երեխա ունեմ,— խանութպանը ցույց տվեց որդուն,— ես նրան խնձոր եմ տալիս, նարինջ, կոնֆետ, բանան, շատ ընտիր բաներ,— նա նայեց հաճախորդի աչքերի մեջ և ասաց համարյա բարկությամբ.
— Ի՞նչ եք ուզում։
— Իմ եղբոր տղան,— պատասխանեց հաճախորդը,— հիվանդ է։ Նա լաց է լինում, բլիթ է ուզում, բլիթ, որի մեջ չամիչ լինի։
Բայց որովհետև ամեն մարդ իր կյանքով է ապրում և յուրաքանչյուր կյանք իր պահանջն ունի, ուստի նպարավաճառի որդին նորից նայեց հորը և ասաց.
— Հայրի՛կ։
Բայց այս անգամ հայրը նույնիսկ չնայեց որդուն։ Նա նայեց այն մարդուն, որի եղբորորդին հիվանդ էր և չամիչով բլիթ էր ուզում։ Նա այդ մարդուն նայեց հասկացողությամբ, համակրանքով և, միաժամանակ, գեղջկական ինչ֊որ զայրույթով, ոչ թե այդ մարդու դեմ, այլ աշխարհի դեմ, հիվանդության, վշտի դեմ, թախիծի դեմ, որը ուզում է այն, ինչ երբեք չի կարող ունենալ։ Խանութպանը բարկացած էր նաև ինքն իր դեմ, որովհետև չնայած ինքն այս խանութը բացել էր Կալիֆոռնիայի Իթաքա քաղաքում, իր հայրենիքից յոթ հազար մղոն հեռու, բայց չամիչով բլիթ չուներ, չուներ այն, ինչ հիվանդ երեխան է ուզում։ Խանութպանը նայեց որդուն և ասաց անծանոթին.
— Խնձոր, նարինջ, կոնֆետ, բանան... խնդրեմ, բայց ոչ բլիթ։ Նա իմ որդին է։ Երեք տարեկան է, հիվանդ չէ, բայց շատ բաներ է ուզում։ Խնձոր է ուզում, նարինջ, կոնֆետ է ուզում, բանան է ուզում։ Չգիտեմ ինչ է ուզում, ոչ ոք չգիտե, թե ինչ է ուզում։ Նա պարզապես ուզում է։ Նայում է աստծուն և ասում՝ տուր ինձ այս, տուր ինձ այն, բայց երբեք գոհ չէ։ Միշտ ուզում է և միշտ դժգոհ է։ Իսկ խեղճ աստվածը ոչինչ չունի տխրությունը ամոքելու համար։ Նա մարդկանց տվել է ամբողջ աշխարհը, արևի լույս, մայր, հայր, եղբայր, քույր, հորեղբայր, զարմիկ, տուն, հող, վառարան, սեղան, մահճակալ, խեղճ աստված ամեն ինչ տվել բայց ոչ ոք երջանիկ չէ. բոլորը այդ հիվանդ փոքրիկի նման են, բոլորն ասում են՝ «Չամիչով բլիթ տվեք»։— Խանութպանը մի պահ լուռ մնաց, հոգոց հանեց, ապա գոռաց.
— Չամիչով բլիթ չունեմ։
Նպարավաճառն սկսեց անհամբերությամբ և համարյա վեհասքանչ քայլել խանութում։ Նախ՝ մի թղթե տոպրակ վերցրեց, լայն բացեց, ապա սկսեց զայրույթով տոպրակը լցնել մրգով։
— Ահա նարինջ,— ասաց նա,— շատ գեղեցիկ է։ Ահա խնձոր՝ հրաշալի բան է։ Ահա բանան, շատ լավ համ ունի։— Եվ մեղմորեն, այդ մարդու և նրա հիվանդ եղբորորդու նկատմամբ անսահման համակրանքով լցված, խանութպանը տոպրակը մեկնեց հաճախորդին։— Տարեք փոքր երեխային,— ասաց նա,— գուցե նա լաց չլինի։ Ահա, տարեք սրանք փոքրիկ տղային։ Մի վճարեք։ Ես փող չեմ ուզում։— Եվ ապա հազիվ լսելի ձայնով կրկնեց.— Չամիչով բլիթ չունեմ։
— Նա լաց է լինում,— ասաց անծանոթը,— նա շատ վատ է զգում։ Ասում է՝ չամիչով բլիթ եմ ուզում։ Շատ շնորհակալ եմ, բայց մենք փոքրիկ տղային խնձոր, նարինջ և ուրիշ բաներ արդեն տվել ենք։— Մարդը տոպրակը դրեց սեղանին։— Հիվանդ տղան ասում է՝ «Ինձ չամիչով բլիթ տվեք»։ Ոչ խնձորը, ոչ էլ նարինջը չեն օգնում։ Ներեցեք,— ասաց մարդը։— Գնամ մյուս խանութը փորձեմ։ Գուցե այնտեղ չամիչով բլիթ գտնվի։
— Շատ լավ, բարեկամս,— շշնջաց խանութպանը,— շատ լավ։ Դուք գնացեք այդ խանութում էլ փնտրեցեք։ Բայց նրանք էլ չամիչով բլիթ չունեն։ Ոչ ոք չունի։
Համարյա ամաչելով, օտարականը խանութից դուրս եկավ։ Ամբողջ մի րոպե նպարավաճառը իր սեղանի ետևում կանգնած նայում էր որդուն։ Եվ հանկարծ սկսեց խոսել իր մայրենի լեզվով, հայերեն։
— Աշխարհը գժվել է,— ասաց նա փոքր տղային,— պատերազմի այս օրերին, Ռուսաստանում, որ այնքան մոտ է մեր հայրենիքին, մեր հրաշալի փոքր ազգին, միլիոնավոր մարդիկ, միլիոնավոր երեխաներ սոված են մնում։ Նրանք մրսում են, թափառում են խեղճ, ոտաբոբիկ, անօթևան, նրանք աղոթում են մի կտոր չոր հացի համար, քնելու ու հանգստանալու տեղի համար, մի գիշեր խաղաղ լուսացնելու համար։ Իսկ մե՞նք։ Ինչո՞վ ենք մենք զբաղված այստեղ Կալիֆոռնիայի Իթաքա քաղաքում. այս մեծ երկրում՝ Ամերիկայում։ Ինչո՞վ ենք զբաղված մենք։ Մենք լավ զգեստներ ենք հագնում։ Ամեն առավոտ, հենց որ ելնում ենք անկողնուց, հագնում ենք գեղեցիկ կոշիկներ, հանգիստ քայլում ենք փողոցներով, և ոչ ոք զենքով չի սպառնում, չի այրում մեր տները, չի սպառնում մեր երեխաներին, եղբայրներին, հայրերին։ Մեքենայով շրջում ենք և հիանում գեղեցիկ բնությունով, ուտում ենք համեղ բաներ, ամեն գիշեր անկողնում հանգիստ քնում ենք, և ի՞նչ։ Դժգոհում ենք։ Մենք դեռ դժգոհ ենք։— Նպարավաճառը այս ապշեցուցիչ ճշմարտությունը գոռաց իր տղայի երեսին հայրական տանջալից սիրուց դրդված։— Մեզ պետք չէ,— ասաց նա,— ո՛չ խնձոր, ո՛չ նարինջ, ո՛չ կոնֆետ, ո՛չ բանան, վախեցիր աստծուց, տղաս, այդ բանը մի արա։ Եթե ես այսպիսին եմ, դու իմ որդին ես, պետք է ինձնից լավը լինես։ Երջանիկ եղիր։ Ես դժբախտ եմ, բայց դու պետք է բախտավոր լինես։— Նա որդուն մատնացույց արեց ետնադուռը, որ խանութից տուն էր տանում, և որդին հնազանդ, մռայլ դեմքով դուրս եկավ խանութից, մտավ տուն։
Նպարավաճառը մի պահ փորձեց տիրապետել իրեն։ Ի վերջո հանդարտվեց՝ և կարող էր հանգիստ խոսել խանութում սպասող հաճախորդի՝ Յուլիսիս Մաքոլիի հետ։ Նա շրջվեց դեպի տղան և աշխատեց զվարթ լինել։ Նույնիսկ ժպտաց.
— Ի՞նչ ես ուզում, փոքրիկ Յուլիսիս։
— Ձավար,— ասաց Յուլիսիսը։
— Ի՞նչ տեսակի ձավար ես ուզում,— հարցրեց նպարավաճառը։
— Վարսակի,— ասաց Յուլիսիսը։
— Երկու տեսակ ձավար ունեմ, փոքրիկ Յուլիսիս տղա,— ասաց խանութպանը,— սովորական և շուտ եփվող։ Երկու տեսակ՝ հին և նոր, դանդաղ եփվող և արագ եփվող։ Մայրդ ո՞ր տեսակից է ուզում, փոքրիկ Յուլիսիս։
Յուլիսիսը մի պահ մտածեց, ապա ասաց.
— Վարսակի ձավար։
— Հի՞ն, թե նոր տեսակը,— հարցրեց նպարավաճառը։
Բայց փոքրիկ տղան չգիտեր, թե ինչ պատասխանի։ Խանութպանը նրա փոխարեն որոշեց։
— Շատ լավ,— ասաց նա,— ես քեզ նոր տեսակի կտամ, նոր։ Վճարիր խնդրեմ տասնութ սենթ, փոքրիկ Յուլիսիս։
Յուլիսիսը բացեց ափը և ձեռբը մեկնեց նպարավաճառին, որը վերցրեց քառորդ դոլարը։ Խանութպանը Յուլիսիսին վերադարձրեց փողի մանրը՝ ասելով.
— Տասնութ սենթ, տասնինը, քսան և մի հինգանոց, քսան և հինգ։ Շնորհակալություն, փոքրիկ Յուլիսիս։
— Շնորհակալություն, սըր,— պատասխանեց Յուլիսիսը։ Նա վերցրեց ձավարի տուփը և խանութից դուրս եկավ։ Շատ դժվար էր նրա համար այդ ամենը հասկանալ։ Սկզբում ծիրաններն էին՝ ծառի վրա, հետո չամիչով բլիթը և ապա՝ նպարավաճառը, որ իր որդու հետ խոսում էր անծանոթ լեզվով։ Այդ ամենը շատ հետաքրքրական էր։ Փողոցում փոքրիկ տղան ոստոստաց, ինչպես անում էր միշտ, երբ շատ ուրախ էր լինում, և տուն վազեց՝ ձեռքին նպարավաճառի տված փաթեթը։
