Changes
Կամացուկ փակեց գիրքը, դրեց տեղը, և երկու ընկերները ոտքի թաթերի վրա դուրս եկան գրադարանից։ Դրսում Յուլիսիսը սկսեց ցատկոտել, որովհետև ուրախ էր։ Նրան թվում էր, թե ինչ֊որ բան է սովորել։
==Գլուխ քսանիններորդ. ԴԱՍԱԽՈՍԱԿԱՆ ԱԿՈՒՄԲՈՒՄ==
Իթաքայի դասախոսական ակումբի դիմաց Հոմեր Մաքոլին իջավ հեծանիվից։ Դա մի սպիտակ շենք էր, ճարտարապետական մի խառնուրդ՝ գաղթապետական տան և անգլիական եկեղեցական ոճերի։ Ժամը երկուսն անց կես էր, կեսօրից հետո, և շաբաթ օրվա դասախոսությունը սկսվելու վրա էր։ Ներս էին մտնում փափլիկ, նորաձևության հետևող անորոշ և միջին տարիքի տիկնայք, մեծ մասամբ՝ մայրեր։ Ցրիչը մի հեռագիր հանեց գլխարկից և հասցեն կարդաց։ Հեռագիրն ուղղված էր Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիին՝ Իթաքայի դասախոսական ակումբ, Իթաքա, Կալիֆոռնիա։ Հանձնել՝ անձամբ։
Երբ ցրիչը մտավ դահլիճ, ակումբի նախագահը, մոտ հիսուն տարեկան գեղեցիկ և կլորիկ դեմքով մի տիկին, սկսել էր ներկայացնել օրվա դասախոսին, որը չէր երևում։ Ակումբի նախագահը հնչեցրեց սեղանի վրայի փոքրիկ զանգը, և ունկնդիրները սկսեցին լսել նրան։ Հոմեր Մաքոլին, սակայն, Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիին փնտրելիս, չկարողացավ փոքր֊ինչ չաղմկել։ Մի ինչ֊որ տիկին, մոտ իննսուն կիլոգրամ ծանրությամբ, սիրալիր ժպտալով, նրան սաստեց։
— Ես հեռագիր ունեմ Ռոզալի Սիմս֊Փիբաթիի համար,–– շշնջաց Հոմերը։— Անձամբ պետք է հանձնեմ նրան։
— Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթի,— լեդին ուղղեց տղային։— Այո, Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթին հեռագիր է սպասում։ Դու հեռագիրը նրան կհանձնես այն ժամանակ, երբ նա բեմում կերևա։
— Իսկ այդ ե՞րբ կլինի,— հարցրեց Հոմերը։
— Այս րոպեին,— ասաց լեդին,— նստիր և սպասիր։ Երբ Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթին երևա, վազիր բեմ և բղավիր բարձր ու հստակ ձայնով. «Հեռագիր Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիի համար»։ Փիբաթի չասես, հա՜։
— Շատ լավ, տիկին,— ասաց Հոմերը։
Ցրիչը նստեց, իսկ լեդին հեռացավ ոտքի թաթերի վրա, հպարտորեն ժպտալով, կարևոր գործ կատարած մարդու տեսքով։
— Իթաքայի դասախոսական ակումբի անդամներ,— սկսեց խոսել ակումբի նախագահը։— Այսօր մեզ մեծ անակնկալ է սպասում։ Մեր դասախոսն է Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթին։— Այս անվան հայտարարությունից հետո ակումբի նախագահը լռեց, որպեսզի ժամանակ տա սովորական ծափահարաթյան։ Ծափահարությոինից հետո նա շարունակեց։— Ես կարիք չեմ զգում ձեզ ասելու, թե ո՞վ է Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթին։ Նա հռչակավոր է միջազգային առումով։ Նա մեր ժամանակի ամենամեծ կանանցից մեկն է։ Բոլորս լսել ենք նրա անունը և բոլորս գիտենք, որ նա հռչակավոր է։ Բայց արդյոք մենք գիտե՞նք, թե ինչու է նա հռչակավոր։— Եվ ինքն էլ պատասխանեց այս հարցին։— Ցավոք, չգիտենք,— ասաց նա և մի պահ լսարանում գտնվող իր ընկերներին՝ Կալիֆոռնիայի Իթաքա քաղաքի կանանց նայելուց հետո, սկսեց այդ մեծ անձնավորության կենսագրությունը պատմել.— Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիի կյանքի պատմությունը առանձնապես ոգևորիչ է կանանց համար,— ասաց ակումբի նախագահը այնպիսի եղանակով, կարծես պատմում էր աննման մի բան, որը նվազ հրաշապատում չէր, քան Ոդիսևսի պատմությանը։— Սիմս֊Փիբիթին, նա նախընտրում է, որ իրեն այդպես կոչեն, ապրել է մի վիպական կյանք՝ արկածներով, վտանգներով ու գեղեցկությամբ լեցուն։ Ի դեպ, նա այսօր էլ տղամարդկանց խելքահան անող, համարձակ ու գեղեցիկ անգլիացի մի աղջիկ է, աղջիկ, որ պողպատի նման տոկուն է և շատ տղամարդկանցից ուժեղ։ Փաստորեն քիչ մարդիկ կան, որոնք ապրած լինեն այնպիսի արկածային կյանք, ինչպիսին Սիմս֊Փիբիթիի կյանքն է։— Տխրության մի մեղմ շեշտ զգացվեց Իթաքայի դասախոսական ակումբի նախագահի ձայնի մեջ, մինչ նա շարունակում էր պատմել այդ մեծ հերոսական կնոջ կյանքի դյուցազնավեպը։
— Գալով մեզ,— ասաց նա տխրորեն,— տանը նստողներիս, մայրերիս, այսպես ասած՝ երեխա բերող֊մեծացնողներիս, Սիմս֊Փիբիթիի կյանքը թվում է երազ, այդ մեր երազն է, չիրականացած երազը. մեզնից յուրաքանչյուրի, որ տանը նստած երեխաներ է ծնել և իր տան գործերը կարգավորել։ Ահա մի գեղեցիկ կյանք, որ ամեն մեկս պիտի նախընտրեր, եթե ունենար համարձակություն ու արիություն, բայց ճակատագիրը այդպիսի արկածներ չի վերապահել մեզ համար և այդ պատճառով էլ ամբողջ աշխարհում կա միայն մեկ Սիմս֊Փիբիթի։ Միայն մեկը։
Ակումբի նախագահը նորից նայեց իր ունկնդիր ընկերների դեմքերին։
— Ինչ սխրագործություններ է կատարել Սիմս֊Փիբիթին, որը նրան այդքան բացառիկ է դարձրել կանանց մեջ,— շարունակեց նա,— նրա արկածները շատ են, և եթե կարդամ այդ ցուցակը, դուք հազիվ թե հավատաք, որ որևէ կին կարող է այդպիսի բաներ անել և ողջ մնալ, բայց նա ողջ է, մեր մեջ է ահա և խոսելու է մեզ հետ։ Սիմս֊Փիբիթին խոսելու է մեզ հետ պարզ լեզվով, որից ոմանք պետք է սարսռան։ Բայց նախ թույլ տվեք այդ արկածները համառոտակի թվել, որովհետև նրանց լրիվ շարադրանքը կարող է մի ամբողջ օր տևել և գուցե նաև մի ամբողջ գիշեր, քանի որ յուրաքանչյուր օրը նոր արկած է ուղեկցել նրան՝ ուր որ գնում է, և մենք կարող ենք վստահ լինել, որ մեր անծանոթ փոքր քաղաքից, Իթաքայից չմեկնած, նա կհայտնաբերի այնպիսի բաներ, որոնք մենք ինքներս չենք նկատում։ Բայց խոսենք արկածների մասին։ 1915֊1917 թվականներին Սիմս֊Փիբիթին ռազմաճակատում շտապ օգնության մեքենավար է եղել։ 1917 և 1918 թվականների ընթացքում մի ուրիշ աղջկա հետ շրջել է աշխարհի շուրջը շոգեմակույկով, անասուններ փոխադրող նավերով, ոտքով և ձիով, ապրելով բազմաթիվ օտար վայրերում, երբեմն նույնիսկ բնիկների հյուղակներում։ Նա այցելել է 27 տարբեր երկրներ. ձերբակալվել է հարավային բանակի կողմից՝ Չինաստանում, երբ փորձում էր Կանտոնից Հանկոյ անցնել։
Ակումբի նախագահը մի պահ կանգ առավ՝ տեսնելու համար այդ մոգական խոսքերի ադդեցությունը, հետո կրկնեց դրանք, համարյա շշնջալով։
— Կանտոն և Հանկոյ։ Սիմս֊Փիբիթին Սիան փրփրաբաշ գետի վրայով անցնելով փախել է գերությունից ձմռանը, երբ ոչ ոք այդպիսի բան չէր համարձակվի։
1919֊ին, Հյուսիսային Աֆրիկայի վրայով Մարոկկոյից գնացել է Հաբեշստան։ 1920֊ին նա որպես հետախույզ ծառայել է Սիրիայում։ Դամասկոսում նա հանդիպել է Ֆեյսալ թագավորին, որը օգնել է նրան ուսումնասիրելու Կուֆարան, որտեղ, մինչ այդ, ոչ մի սպիտակամորթ ոտք չէր դրել, մի վայր, որ Սինուսի աղանդի գաղտնի և սուրբ մայրաքաղաքն է և գտնվում է Լիվիայի անապատի խորքերում: Սիմս֊Փիբիթին այնտեղ գնացել է ծպտված՝ որպես եգիպտուհի, ուղտով անցնելով հազար մղոն տարածություն, ուղեկից ունենալով միայն բնիկներին, որոնք անգլերեն մի բառ անգամ չեն իմացել։— Իթաքայի դասախոսական ակումբի նախագահը այս խոսքից հետո աչքերը բարձրացրեց և նայեց իր ամենամտերիմ երկու ընկերուհիներին։ Հոմեր Մաքոլին զարմացավ, թե ինչ էր ուզում ասել նա այդ հայացքով և հետո մտածեց, թե նա ինչքան երկար պիտի խոսի այս անհավատալի և զարմանալի անձնավորության՝ Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիի մասին։
— 1923 թվականին,— շարունակեց խոսողը,— Սիմս֊Փիբիթին տասնչորս օր նավարկել է արաբ անձնակազմ ունեցող քսան տոննանոց մի առագաստանավի վրա և Կարմիր ծովով գնացել է Ջեյսանի արգելված նավահանգիստը։ Այս անգամ նա ծպտված էր արաբ կնոջ կերպարանքով։ 1925֊ին նա մագլցել է Մարոկկոյի Ատլաս լեռը։ 1926 թվականին Հաբեշստանի միջով անցել է հազար հարյուր մղոն, որը, հավանաբար, համաշխարհային ռեկորդ է։— Այստեղ նախագահը իր և Իթաքայի իր բարեկամների համար սարսափելի վշտով ասաց։— Իսկ մենք, մեր հաճույքի համար երբևիցե քայլո՞ւմ ենք այնպիսի մի կարճ տարածություն, ինչպիսին է Գոդչոքից մինչև Ռեդինգ զբոսայգին։— Նա հառաչեց և ապա, չիմանալով ինչպես պատասխանել այդ հարցին, ասաց.— Վատ չէր լինի, եթե քայլեինք. մեր առողջության համար գուցե շատ օգտակար լիներ։— Ապա վերադարձավ օրվա դասախոսին ներկայացնելու գործին, նայելով ձեռքում բռնած թղթին։
— 1923֊ին Սիմս֊Փիբիթին անցել է Բալկաններով՝ լոնդոնյան մի թերթի հանձնարարությամբ,— շարունակեց նա,— մերթ մի երկրի բնիկ կնոջ կերպարանքով ծպտված, մերթ մի ուրիշ երկրի։
Ձանձրանալով, անհամբերությամբ սպասելով, ձգտելով վերադառնալ հեռագրատուն, իր գործին, Հոմեր Մաքոլին զարմացած մտածում էր. «Ինչո՞ւ է նա անընդհատ ծպտվում»։
Իթաքայի դասախոսական ակումբի նախագահը շարունակեց.
— 1930֊ին Սիմս֊Փիբիթին մի հետաքրքրական ճանապարհորդություն է կատարել Թուրքիայով և հանդիպել մի թուրքի՝ Մուստաֆա Քեմալին։ Այստեղ Սիմս֊Փիբիթին ծպտվել է լեռնաբնակ թուրք աղջկա կերպարանքով։ Ձիով անցել է ավելի քան հազար մղոն, ամբողջ Մերձավոր Արևելքը։ Ադրբեջանում ականատես է եղել կոմունիստական կարմիր բանակի կռիվներին կովկասյան ապստամբների դեմ։ 1931 թվականին շրջել է Հարավային Ամերիկայում, Բրազիլիայի ջունգլիներում, բնիկների ընկերակցությամբ, որոնցից մեկի անունը, ես այդ իմացել եմ հենց իրենից՝ Սիմս֊Փիբիթիից, Մեքս էր։— Իթաքայի դասախոսական ակումբի նախագահն արդեն մոտենում էր իր ճառի ավարտին։ Նա շունչ քաշեց և ասաց.— Սակայն Սիմս֊Փիբիթիի արկածները անվերջանալի են, իսկ դուք ուզում եք տեսնել և լսել նրան և ոչ թե ինձ։— Այս հաճելի համեստությունը հրաշալի ակումբի հրաշալի նախագահի մեջ ուղեկցվեց մի նյարդային ծիծաղով՝ համակրական սրտագին ծիծաղ առաջացնելով նրա բարեկամ ունկնդիրների մեջ։ Երբ պատշաճ հանդարտությանը իջավ ունկնդիրների վրա, նախագահը իր ճառը եզրափակեց թատերական մի ուժգին ձայնով.— Ինձ համար, որպես Իթաքայի դասախոսական ակումբի նախագահի, մեծ պատիվ է ծանոթացնել ձեզ Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիի հետ։
Ծափահարություններն այս անգամ վերածվեցին իսկական օվացիայի։ Ակումբի նախագահը դարձավ դեպի բեմի մուտքը, ողջունելու համար օրվա հռչակավոր այցելուին, բայց, ավաղ, այցելուն ոչ մի տեղ չէր երևում։ Ունկնդիրները, այդ ուշացումից օգտվելով, սաստկացրին ծափահարությանը և հավանաբար լրիվ երկու րոպե տևող ծափահարաթյունից հետո, որի ընթացքում մի քանի կանայք խոստովանեցին, թե իրենց ձեռքերը ցավեցին, վերջապես մեծ տիկինը երևաց։
Հոմեր Մաքոլին կարծում էր, թե ինքը կտեսնի մի այնպիսի կնոջ, որ բոլորովին տարբեր կլինի աշխարհում տեսած բոլոր կանանցից։ Նա չէր կարողանում ճշգրտորեն պատկերացնել, թե ինչ տեսք պիտի ունենար այդ արարածը, բայց վստահ էր, որ նա առնվազն հետաքրքրական կլիներ, և իսկապես չէր սխալվել։ Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթին, կարճ ասած, մի բանած մարտական նժույգ էր, սեռազուրկ, չորացած, բարձրահասակ, ոսկրոտ, ծիծաղելի և տգեղ։ Հոմերը վեր կացավ ոչ թե նրա համար, որ հասել էր հեռագիրր տալու ժամանակը, այլ, ավելի շատ, զարմանքից։ Եվ տարօրինակ չէր, որ նա չվազեց դեպի բեմը հեռագիրը հանձնելու, ինչպես իրեն սովորեցրել էին։
Այդ ժամանակ, նույն սիրալիր տիկինը, որը նրան սովորեցրել էր անելիքը, վազելով եկավ, և մինչ Հոմերը ուշքի կգար, տղային սրահով հրեց դեպի բեմ՝ ականջին փսփսալով բավականաչափ բարձր, որ բոլորը լսեն.
— Դե, տղա, ժամանակն է, հանձնիր հեռագիրը։
Բեմի վրայի մեծ տիկինը իրեն այնպես էր պահում, կարծես տեղյակ չէր այդ բոլորին։
— Լեդիներ,— սկսեց նա,— Իթաքայի դասախոսական ակումբի անդամներ,— նրա ձայնը նույնքան անդուր էր, որքան և արտաքինը։
Հոմեր Մաքոլին բեմ վազեց և շատ հստակ ձայնով հայտարարեց.
— Հեռագիր Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիի համար։
Նշանավոր տիկինը դադարեցրեց ճառը և դարձավ լրաբերին, կարծես նրա երևալը բոլորովին պատահական էր։
— Այստեղ արի, մանչուկ,— ասաց նա,— ես եմ Սիմս֊Փիբիթին,— նա դարձավ ունկնդիրներին և ասաց,— ներեցեք լեդիներ։— Նա ստորագրեց, վերցրեց հեռագիրը և ցրիչին մի արծաթ դրամ տվեց՝ ասելով.— Վերցրու, քո վարձը, մանչուկ։
Հոմերի համար վիրավորական էր այդ դրամն ընդունելը, բայց միևնույն ժամանակ ամեն ինչ այնպես ծիծաղելի էր և շփոթեցնող, որ նա չկարողացավ մերժել։ Նա վերցրեց արծաթե դրամը և շատ այլայլված, բեմից ցած շտապելով, շենքից դուրս եկավ։ Դուրս շտապելիս նա լսում էր երևելի տիկնոջ ձայնը. նա վերսկսել էր իր ճառը։
— Ուրեմն, 1939 թվականին,— ասում էր նա,— այս նոր պատերազմի նախօրյակին, ես գտնվում էի Բավարիայում, գաղտնի միսիայով, էլզասցի կաթնավաճառուհու կերպարանքով ծպտված։
Փողոցում, մայթի վրա Հոմերը տեսավ Հենրի Վիլկինսոնին, որ դեռ երիտասարդ հասակում զրկվել էր երկու ոտքից, երկաթուղային աղետի պատճառով։ Եվ ահա, երեսուն տարի է գլխարկի մեջ լցրած մատիտներ էր ծախում։ Հոմերը նրան անունով չէր ճանաչում, բայց միշտ տեսել էր նրան, թեև երբեք նրանից մատիտ չէր գնել կամ նրա գլխարկի մեջ արծաթե դրամ գցել։ Ռոզալի Սիմս֊Փիբիթիի տված արծաթը նա գցեց այդ մարդու գլխարկի մեջ և շտապեց դեպի իր հեծանիվը։ Արդեն նստել էր հեծանիվը և քսան յարդ հեռացել, երբ զգաց, որ ինչ֊որ վատ բան կար իր արարքի մեջ։ Ետ դառնալով, նա հեծանիվը նետեց մայթի վրա և վազեց այն մարդու մոտ, որը երկու ոտքերն էլ կորցրել էր երեսուն տարի առաջ։ Այս անգամ Հոմերը նրա գլխարկի մեջ մի քառորդանոց գցեց, իր սեփական քառորդանոցը։
