Օլիվերը ուժգին ճչում էր։ Գուցե նա ավելի ուժգին ճչար, եթե կարողանար հասկանալ, որ ինքը եկեղեցականների և խնամակալների քմահաճ շնորհին թողնված մի անօգնական որբուկ էր։
==Երրորդ գլուխ==
Օլիվերին ցանկանում են ուղարկել ինչ֊որ ծանր աշխատանքի, բայց չի հաջողվում։
Մի քիչ հավելյալ խաշիլ պահանջած լինելու սրբապիղծ և անբարիշտ մեղանչումից հետո Օլիվերը մի ամբողջ շաբաթ խստորեն արգելափակված մնաց այն մութ ու մենավոր սենյակում, ուր ուղարկվել էր հանձնաժողովի իմաստությամբ ու գթասրտությամբ։ Առաջին հայացքից անհեթեթ բան չէր լինի մտածել, որ եթե Օլիվերը նվազագույն իսկ չափով հարգած լիներ սպիտակ բաճկոնով պարոնին, նա իր թաշկինակի մի ծայրը կամրացներ պատի վրա գտնվող մի որևէ կեռի, իսկ մյուսը իր վզին, և այդպես մի անգամ առմիշտ կհիմնավորեր այդ ջենթլմենի հանճարեղ մարգարեությունը։ Այս հերոսական արարքի գործադրմանը սակայն կար մի խոչընդոտ։ Այդ այն էր, որ թաշկինակները լինելով բացարձակ պերճանքի առարկաներ, հանձնաժողովի հատուկ հրամանով չքավորների քթից հեռացվել էին հետագա բոլոր ժամանակների ու դարերի համար։ Հիշյալ հրամանը հանդիսավոր ձևով հաստատվել էր հանձնաժողովի կնիքով և անդամների ընդհանուր ստորագրությամբ։ Սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենի կանխագուշակության իրականացման համար ավելի մեծ արգելք էին հանդիսանում Օլիվերի մատաղ հասակը և հարցերի նկատմամբ նրա ունեցած մանկական մոտեցումը։ Նա ամբողջ օրը անց էր կացնում միայն դառնորեն լաց լինելով, և երբ երկարատև, չարագուշակ գիշերը վրա էր հասնում, խավարը խափանելու համար իր փոքրիկ ձեռքերով փակում էր աչքերը և անկյունում կծկվելով՝ աշխատում էր քնել։ Բայց հաճախ սարսափով զարթնում էր և ավելի էր մոտենում պատին։ Նրան շրջապատող թաղծալի մենակության մեջ նույնիսկ պատի սառն ու պինդ մակերեսը ասես սփոփանք էր խեղճ երեխայի համար։
Այնուամենայնիվ, սույն «սիստեմի» թշնամիների մոտ հանկարծ չստեղծվի այն կարծիքը, թե մենակյաց բանտարկության շրջանում Օլիվերին զրկել էին մարմնամարզություն անելու առանձնաշնորհումից, կամ տղաների ընկերությունը վայելեու հաճույքից, կամ կրոնական մխիթարանքի բարիքներից։ Օրինակ, մարմնամարզությունը կատարվում էր ամեն օր առավոտյան սառնամանիքին, միստր Բամբլի ներկայությամբ, որը Օլիվերին թույլ չէր տալիս լվացվել սալահատակած բակում գտնվող ծորակի ջրով, և հոգ տանելով, որ տղան չմրսի, գավազանի մշտական հարվածներով նրա ամբողջ մարմնի մեջ առաջացնում էր տաքության զգացողություն։ Ընկերությունից զրկվելու հարցը լուծվում էր նրանով, որ նա օրընդմեջ տարվում էր այն սրահը, ուր տղաները ճաշում էին, և այնտեղ մարդասիրաբար խարազանվում, որպես հրապարակային ազդարարություն և օրինակ իր նմանների համար։ Կրոնական սփոփանքի շնորհը նույնպես չէր զլացվում նրան, քանի որ ամեն երեկո, աղոթքի ժամին, ոտքի հարվածներով բերվում էր այդ նույն սրահը և հոգու մխիթարության համար թույլատրվում էր ունկնդրել տղաների խմբական աղոթքին։ Հանձանաժողովի հեղինակավոր կարգադրությամբ, այս աղոթքին կցված էր հատուկ մի նախադասություն, որով նրանք թախանձում էին լինել բարի, առաքինի, գոհունակ ու հնազանդ, մանավանդ զգուշանալ Օլիվերի բոլոր մեղքերից և մոլորություններից, քանի որ աղոթք֊աղերսանքում բացահայտորեն շեշտվում էր այն միտքը, թե տղան բոլորովին չար ոգիների ազդեցության և հովանավորության տակ է գտնվում և հանդիսանում է հենց սատանայի ստեղծագործոըթյունը։
Մի առավոտ, երբ Օլիվերի գործերը այսպես բարեհաջող և հուսատու վիճակում էին, միստր Գեմֆիլդ անունով մի ծխնելույզ մաքրող, որը կալվածատիրոջն իր պարտքերը վճարելու միջոցներ էր որոնում, մտածմունքների մեջ խորասուզված՝ գնում էր Հայ Սթրիթ փողոցով։ Միստր Գեմֆիլդի բոլոր աղբյուրները ի մի հավաքված չէին կարող գոյացնել պահանջված հինգ ֆունտի գումարը։ Եվ այս տնտեսական հուսալքության մեջ, երբ նա փոխնիփոխ մեկ իր ուղեղը և մեկ ավանակի գլուխն էր ջարդում, աղքատանոցի մոտով անցնելիս նրա աչքերը հանկարծ հանդիպեցին դարպասի հետևում փակցված հայտարարությանը։
― Օ՜, օ՜, օ՜, ― ասաց միստր Գեմֆիլդը ավանակին։
Էշը չափազանց մտազբաղ էր այդ րոպեին։ Գուցե նա ինքն իրեն հարց էր տալիս, թե արդյոք մի քանի կաղամբի արմատով կհյուրասիրեի՞ն իրեն, երբ ազատվեր այն երկու պարկ ածխափոշուց, որ բարձած էր իր սայլի վրա։ Հետևաբար, առանց ուշք դարձնելու տիրոջ հրամանին՝ նա շարունակեց իր համաքայլ ընթացքը։
Միստր Գեմֆիլդը մի կատաղի հայհոյանք արձակեց ավանակի հասցեին և հետևից վազելով՝ մի այնպիսի հարված իջեցրեց նրա գլխին, որից ուզածդ գանգը փշուր֊փշուր կլիներ, բացի էշի գանգից։ Հետո կենդանու ծնոտը ուժեղ ոլորեց, մեղմորեն հիշեցնելով նրան, որ նա իր տերը չէր, և սանձից բռնելով՝ ետ դարձրեց նրան։ Ապա մի հարված ևս իջեցրեց նրա գլխին, որպեսզի անշարժ մնար մինչև իր վերադառնալը։ Այս կարգադրություններն ավարտելուց հետո նա ուղղվեց դեպի դարպասը հայտարարությունը կարդալու։
Սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը, հանձնաժողովի գրասենյակում մի քանի խորիմաստ կարծիքներ հայտնելուց հետո, ձեռքերը մեջքին դրած կանգնել էր դարպասի առաջ։ Միստր Գեմֆիլդի և ավանակի միջև ծագած վեճին ականատես լինելով, նա ցնծագին ժպտաց, երբ այդ անձնավորությունը մոտեցավ հայտարարությունը կարդալու, որովհետև նա իսկույն նկատեց, որ միստր Գեմֆիլդը հենց այն հարմարագույն տերն էր, որ հարկավոր էր Օլիվեր Թվիստին։ Հայտարարությունը կարդալուց հետո, միստր Գեմֆիլդը նույնպես ժպտաց, քանի որ մատուցված հինգ ֆունտը ճիշտ իր ուզած գումարն էր։ Իսկ ինչ վերաբերում էր այն անպատեհության, որ գումարին կցված էր նաև մի տղա, միստր Գեմֆիլդը լավ ծանոթ լինելով աղքատանոցի պայմաններին, հաստատ գիտեր, որ նա կլիներ թերաճ, վտիտ մի երեխա, իսկ և իսկ համապատսխան ծխնելույզների չափին։ Հետևաբար, հայտարարությունը ծայրեծայր հեգելով՝ նորից կարդաց, և ապա, իբրև խոնարհության նշան, իր մորթե գլխարկը հանելով դիմեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենին։
― Այդ ի՞նչ տղայի մասին է խոսքը, որին ծուխը ցանկանում է աշակերտության տալ, սըր, ― հարցրեց միստր Գեմֆիլդը։
― Հետո՞, բարեկամս, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը, բարեհաճորեն ժպտալով։
― Եթե ծուխը ցանկանում է, որ որ նա սովորի մի հաճելի արհեստ, ծխնելույզներ մաքրելու պատվավոր արհեստը, ― շարունակեց միստր Գեմֆիլդը, ― ինձ հարկավոր է մի այդպիսի աշակերտ, և ես սիրով կվերցնեմ նրան։
― Նե՛րս արի, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։
Միստեր Գեմֆիլդը մտնելուց առաջ հարվածեց ավանակի գլխին, մեկ անգամ ևս ոլորեց նրա ծնոտը, որպեսզի իր բացակայությանը չփախչի, ապա հետևեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենին դեպի այն սենյակը, որտեղ Օլիվերը առաջին անգամ տեսել էր նրան։
― Զզզվելի արհեստ է, ― ասաց միստր Լիմքինը, երբ Գիմֆիլդը կրկնեց իր ցանկությունը։
― Մանուկները ծխնելույզների մեջ հաճախ են խեղդամահ եղել, ― ասաց մի ուրիշ պարոն։
― Այդ նրանից է, որ շատերը ծղոտը խոնավացնում են և հետո վառում, որ հարկադրեն այդ լակոտներին ցած իջնելու, ― ասաց Գիմֆիլդը, ― դա առաջացնում է ծուխ առանց բոցի։ Իսկ ծուխը չի օգնում իջնելու, այլ միայն քնեցնում է նրանց, մի բան, որ դուրեկան է երեխաների համար։ Այդ լակոտները շատ կամակոր և ծույլ արարածներ են, ջենթլմեններ, որովհետև, երբ նրանց ոտները սկսեն խանձվել, եթե անգամ կպած լինեն ծխնելույզին, նրանք հարկադրված ամեն ճիգ կգործադրեն, որ պոկվեն այդտեղից։
Այս բացատրությունը, ըստ երևույթին, շատ զվարճացրեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենին, բայց միստր Լիմքինգի խիստ հայացքը իսկույն վերջ տվեց նրա ուրախությանը։ Ապա հանձնաժողովի անդամները մի քանի րոպե իրար հետ խոսեցին, բայց այնքան ցածրաձայն, որ «ծախսերի խնայողություն», «լավ կարտացոլվի հաշվեցուցակներում», «կհրատարակենք տպված հաշվետվություն», ու նման բառերը հազիվ լսվեցին։ Եվ դրանք էլ, արդարև, լսվեցին միայն այն պատճառով, որ շատ հաճախ ու մեծ ոգևորությամբ էին կրկնվում։
Վերջապես փսփսոցը դադարեց։ Երբ հանձնաժողովի անդամներն իրենց տեղերը վերագրավեցին և նորից հանդիսավոր տեսք ընդունեցին, միստեր Լիմքիզն ասաց․
― Ձեր առաջարկը քննեցինք, հաստատել չենք կարող։
― Բոլորովին ընդունելի չէ, ― ասաց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։
― Վճռապես մերժում ենք, ― ավելացրեցին մյուս անդամները։
Քանի որ միստր Գեմֆիլդի վրա իսկապես ծանրանում էր ծխնելույզների մեջ երեք֊ չորս տղաների ճզմած և մահացած լինելու թեթև մեղադրանքը, նրան այնպես թվաց, թե հանձնաժողովի անդամները թերևո այդ պարագան իմանալով՝ աննպաստ որոշում էին կայացրել։ Եթե իրոք այդ էր պատճառը, ապա դա բոլորովին նման չէր իրենց գործելակերպի ընդհանուր սկզբունքներին։ Այնուամենայնիվ, քանի որ նա այնքան էլ մեծ ցանկություն չուներ վերարծարծելու իր վրա ծանրացող մեղադրանքները, գլխարկը ոլորեց ձեռքի մեջ և դանդաղ քայլերով հեռացավ սեղանից։
― Ուրեմն դուք չե՞ք թողնում, որ նրան վերցնեմ, պարոններ, ― դռան մոտ կանգ առնելով ասաց միստր Գեմֆիլդը։
― Ո՛չ, ― պատասխանեց միստր Լիմքինղը։ ― Քանի որ զզվելի աշխատանք է, ապա մենք գտնում ենք, որ դու մեր սահմանված գնից ավելի պակաս պետք է վերցնես։
Միստր Գեմֆիլդի դեմքը պայծառացավ, նա արագ քայլերով մոտեցավ սեղանին և ասաց․
― Որքա՞ն եք տալիս ջենթլմեններ։ Հապա՞։ Շատ խստապահանջ մի՛ եղեք ինձ նման աղքատ մարդու հետ։ Որքա՞ն եք տալիս։
― Ես կարծում եմ երեք ֆունտ տասը շիլինգը բավական կլինի, ― նկատեց միստր Լիմքինզը։
― Տասը շիլինգը ավելորդ է, ― հարեց սպիտակ բաճկոնով ջենտլմենը։
― Դե՛, մեկից չորս ֆունտ ասացեք, այո՛, չորս ֆունտ ու առմիշտ կազատվեք նրանից, ― ասաց Գեմֆիլդը։
― Երեք ֆունտ տասը շիլինգ, ― պնդեց միստր Լիմքինզը։
― Լսե՛ք, պարոններ, տարբերությունը կիսում եմ, ― թախանձեց Գեմֆիլդը։ ― Երեք ֆունտ տանսհինգ շիլլինգ։
― Ոչ մի դեպքում, ― հաստատ պատասխանեց միստր Լիմքինզը։
― Դուք չափազանց դաժան եք վարվում ինձ հետ, ջենթլմեններ, ― ասաց Գեմֆիլդը երկմտելով։
― Բան ասացիր։ Հիմարությո՛ւն է, ― հարեց սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը։ ― Վերցրու, ա՛յ անմիտ, նույնիսկ եթե ոչ մի շահ չստանաս, նա դարձյալ ձեռնտու է քեզ համար։ Վերցրու, իսկ և իսկ, քո ուզած տղան է։ Անշուշտ երբեմն֊երբեմն հարկավոր է գավազանով ծեծել նրան, դա օգտակար կլինի նրա համար։ Կերակրելու հարցը նույնպես քեզ վրա բոլորովին թանկ չի նստի, քանի որ ծնվելուց ի վեր նա դեռ կուշտ հաց չի կերել։ Հա՜, հա՜, հա՜։
Միստր Գեմֆիլդը սեղանի շուրջը գտնվող դեմքերի վրա խորամանկ մի ակնարկ նետեց և նկատելով, որ բոլորը ժպտում են, ինքը ևս ժպտաց։ Միստր Բամբըլը, իսկույն հրահանգ ստացավ Օլիվեր Թվիստին, իր փաստաթղթերով հենց այս երեկո տանել դատարան գործի վավերացման և ստորագրման համար։
Հետևաբար, ըստ այս որոշման և ի մեծ զարմանք փոքրիկ Օլիվերի, մանկանը արգելափակումից ազատ արձակեցին ու կարգադրեցին, որ մաքուր շապիկ հագնի։ Հիշյալ շատ արտասովոր մարմնամարզական վարժությունը նա հազիվ էր ավարտել, երբ միստր Բամբըլը, անձամբ իր ձեռքով մի պնակ խաշիլ և տոնական օրաբաժնի վաթսուն գրամ հացը բերեց։ Այս սարսափելի երևույթի առաջ Օլիվերը սկսեց դառնորեն արտասվել, մտածելով, որ երևի հանձնաժողովը մի ինչ֊որ մութ և շահավետ նպատակի համար, վճռել էր իրեն սպանել, այլևս ի՞նչ պատճառ կար նրան այս ձևով գիրացնելու։
― Լաց մի՛ լինիր, Օլիվեր, թե չէ աչքերդ կկարմրեն։ Ճաշդ կեր ու շնորհակալ եղիր, ― ասաց միստր Բամբլը ազդու և հանդիսավոր տոնով։ ― Քեզ աշակերտության են տալիս, Օլիվեր։
― Աշակերտությա՞ն, տեր իմ, ― ասաց երեխան դողալով։
― Այո՛, Օլիվեր, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը։ Այս բարի և գթասիրտ պարոնները, որոնք քո ծնողներին են փոխարինում, քանի որ դու զուրկ ես ծնողներից, ուզում են քեզ աշակերտ ուղարկել։ Նրանք քեզ համար հնարավորություն են ստեղծում կյանքդ լավագույն կերպով դասավորելու և մարդ դառնալու։ Թեև ծխի վրա դու շատ թանկ ես նստում, երեք ֆունտ տասը շիլլլինգ․ երեք ֆունտ տասը շիլլինգ, Օլիվեր, այսինքն՝ յոթանասուն շիլլինգ, այսինքն՝ հարյուր քառասուն հատ վեցպեննիանոց։ Եվ այս բոլորը ո՞ւմ համար, մի անպետք որբի, որին ոչ ոք չի սիրում։
Այս ճառն ահավոր ձայնով արտասանելուց հետո, երբ միստր Բամբըլը փոքր ինչ կանգ առավ, որ շունչ քաշի, արցունքները գլորվեցին խեղճ մանկան այտերից, և նա դառնորեն հեկեկաց։
― Բավական է, ― ասաց միստր Բամբըլը, գոհունակությամբ նկատելով իր պերճախոսության թողած ազդեցությունը երեխայի վրա, ― բավական է, Օլիվեր, բաճկոնիդ թևի ծայրով աչքերդ սրբիր և խաշիլիդ մեջ արցունք մի թափիր, դա շատ հիմար արարք է, Օլիվեր։
Անշուշտ հիմար արարք էր, քանի որ առանց այդ էլ բավականին շատ ջուր կար այդ խաշիլի մեջ։
Ճանապարհին միստր Բամբըլը Օլիվերին պատվիրեց դատարան հասնելիս չափազանց երջանիկ տեսք ընդունել։ Իսկ եթե նրան հարց տրվեր, թե ուզո՞ւմ է աշակերտ դառնալ, պատասխանել, որ իհարկե, շատ է ցանկանում։ Օլիվերը խոստացավ այս երկու հրահանգներին էլ հնազանդվել, քանի որ միստր Բամբլը նրբությամբ ակնարկեց, որ պահանջվածը չկատարելու դեպքում հետևանքը շատ վատ կլիներ։ Երբ դատարան հասան, միստր Բամբըլը Օլիվերին փակեց մի փոքրիկ սենյակում և նախազգուշացնելով, որ մինչև իր վերադաձը տեղից չշարժվի՝ դուրս եկավ։
Տղան սրտատրոփ կես ժամ մնաց այնտեղ։ Ապա միստր Բամբըլը դռնից ներս երկարելով իր գլուխը, որը պճնված չէր եռանկյունի գկխարկով, բարձրաձայն ասաց․
― Օլիվեր, սիրելի՜ս, գնանք ջենթլմենի մոտ։ ― Ապա ահարկու ու սպառնական տեսք ընդունելով՝ ցածրաձայն ավելացրեց․ ― Հիշի՛ր այն բոլորը, ինչ որ ասել եմ քեզ, փեքրի՛կ ստահակ։
Օլիվերը այս հակասական խոսելակերպից զարմացած, աչքերը անմեղորեն սևեռեց միստր Բամբըլի դեմքին, բայց այդ պարոնը երեխային առիթ չտվեց որևէ ակնարկություն անելու, քանի որ նրան իսկույն առաջնորդեց կողքի ընդարձակ ու մեծ լուսամուտով սենյակը, որի դուռը բաց էր։ Այստեղ գրասեղանի առջև նստած էին գլուխները պուդրայով հարդարած երկու ջենթլմեն։ Նրանցից մեկը լրագիր էր կարդում, իսկ մյուսը ակնոցի օգնությամբ զննում էր իր առջև գտնվող մագաղաթի մի փոքրիկ կտոր։ Միստր Լիմքինզը կանգնած էր գրասեղանի մի կողմը, իսկ մյուս կողմը կանգնած էր միստր Գեմֆիլդը՝ կիսալվացված դեմքով։ Երկարավիզ կոշիկներով և կոպիտ արտաքինով մի քանի մարդիկ աննպատակ գնում֊գալիս էին այս ու այն կողմ։
Ակնոցավոր ծերունի ջենթլմենը սկսեց մրափել մագաղաթի փոքրիկ կտորը կարդալիս, ապա կարճ լռություն տիրեց, երբ միստր Բամբըլը Օլինվերին կանգնեցրեց գրասեղանի առաջ։
― Այս է տղան, ձերդ գերազանցություն, ― ասաց միստր Բամբըլը։
Ծերունի ջենթլմենը, որը զբաղված էր լրագրի ընթերցումով, գլուխը մի րոպե բարձրացրեց և քաշեց մյուս ծեր ջենթլմենի թևից, որից այս վերջինը արթնացավ։
― Օ՛, սա՞ է այդ տղան, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը։
― Այո՛, սա է, պարոն, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը։ ― Խոնարհվիր դատավորին, տղաս։
Օլիվերը սթափվեց և հնարավորին չափ խոր գլուխ տվեց։ Աչքերը անքթիթ հառած դատավորների պուդրայով հարդարած գլուխներին, նա մտքում ինքն իրեն հարց էր տալիս, թե արդոք հանձնաժողովի բոլո՞ր անդամները ծնվում են իրենց գլուխներին ունենալով այդ սպիտակ փոշին, և արդյոք ա՞յդ է պատճառը, որ նրանք հանձնաժողովի անդամ են դառնում։
― Ը, այդպե՜ս, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, ― ուրեմն նա սիրում է ծխնելույզները մաքրելու արհեստը, հը՞։
― Ոչ թե սիրում, այլ գժվում է դրա համար, ձերդ գերազանցություն, ― ասաց Բամբըրը թաքուն կսմթելով Օլիվերրին, հասկացնելով, որ լավ կանի, եթե չժխտի իր ասածը։
― Եվ անպայման ցանկանում է ծխնելույզ մաքրող դառնալ, այդպե՞ս է, ― հարցրեց ծերունի ջենթլմենը։
― Եթե մենք փորձեինք վաղը մի այլ արհեստ սովորեցնել նրան, վստահ եղեք, որ նա իսկույն կփախչեր այդտեղից, ձերդ գերազանցություն, ― պատասխանեց Բամբըրը։
― Իսկ այս մարդը, որ նրա տերն է լինելու, դուք, սըր, նրա հետ լավ պիտի վարվե՞ք, լավ պիտի կերակրե՞ք և առհասարակ պիտի հոգա՞ք նրա մասին, ― հարցրեց ծերունի ջենտլմենը։
― Որ ասացի՝ կանեմ, նշանակում է՝ կանեմ, ― պատասխանեց միստր Գեմֆիլդը խոժոռվելով։
― Ձեր խոսելու եղանակը կոպիտ է, բարեկամ, բայց դուք մի պարկեշտ ու բարեսիրտ մարդ եք երևում, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը՝ ակնոցն ուղղելով Օլիվերի ապագա տիրոջ կողմը, որի սրիկայատիպ դեմքը անգթության մարմնացումն էր։ Բայց որովհետև դատավորը կարճատես էր և բնավորությամբ երեխայական, ուստի բնականաբար նա չէր կարող իրերի խորքը թափանցել, ինչպես ուրիշները։
― Կարծում եմ այդպիսին եմ, սըր, ― ասաց միստր Գեմֆիլդը դեմքի այլանդակ ծամածռությամբ։
― Կասկած չունեմ, որ այդպիսին ես, բարեկամս, ― պատասխանեց ծերունի ջենթլմենը՝ ակնոցն ավելի ամուր հաստատելով քթին և թանաքամանը որոնելու համար շուրջը նայելով։
Օլիվերի ճակատագրի վճռական վայրկյան էր դա։ Եթե թանաքամանը լիներ ծերունի ջենթլմենի ենթադրած տեղը, նա առանց այլևայլության գրիչը թաթախած կլիներ, գործը ստորագրված և Օլիվերը փութով հեռացած կլիներ այդտեղից։ Բայց պատահեց անսպասելին։ Թեև թանաքամանը ճիշտ նրա քթի տակ էր գտնվում, այնուամենայնիվ, ծերունի ջենթլմենը ամբողջ գրասեղանը աչքի անցկացնելով՝ չգտավ։ Ահա այդ միջոցին նրա հայացքն ընկավ Օլիվեր Թվիստի գունատված ու ահաբեկվեծ դեմքին։ Խեղճ երեխան, հակառակ միստր Բամբըլի հանդիմանական հայացքներին և կսմթոցներին, իր ապագա տիրոջ գարշելի դեմքը դիտում էր սարսափի և վախի չափազանց բացահայտ արտահայտությամբ, մի բան որ չվրիպեց անգամ կարճատես դատավորի աչքից։
Ծերունի ջենթլմենը կանգ առավ, գրիչը ցած դրեց և նայեց մեկ Օլիվերին ու մեկ էլ միստր Լիմքինզին։ Այս վերջինը փորձում էր զվարթ ու անտարբեր երևույթով քթախոտ քաշել։
― Տղա՜ս, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, կռանալով գրասեղանի վրա։
Օլիվերը վախից ցնցվեց։ Նրան հարկավոր էր ներել այդ արարքը, քանի որ բառը քնքշորեն էր արտասանվել, իսկ օտարոտի ձայները վախեցնում են մարդկանց։ Նա սաստիկ դողաց և արտասվեց դառնորեն։
― Տղա՜ս, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, ― դու գունատ և սարսափած ես երևում։ Ի՞նչ է պատահել քեզ։
― Երեխայից մի քիչ հեռու կանգնի՛ր, բիդըլ, ― ասաց մյուս դատավորը, լրագիրը մի կողմ դնելով և ուշադիր նայելով մանկանը։ ― Այժմ, տղաս, մեզ ասա, թե ի՞նչ է պատահել։ Մի՛ վախենար։
Օլիվերը ծունկի գալով ձեռքեըը իրար միացրեց և պաղատագին խնդրեց, որ իրեն դարձյալ փակեն այն մութ սենյակում, որ իրեն դարձյալ սովամահ անեն, ծեծեն, սպանեն, եթե այդպես են կամենում, միայն թե չուղարկեն այդ սոսկալի մարդու հետ։
― Այ թե ի՜նչ, ― բացականչեց միստր Բամբըլը ձեռքերն ու աչքերը հանդիսավորությամբ վեր բարձրացնելով, ― բոլոր խորամանկ ու նենգ որբերից, որ ես երբևէ տեսել եմ, դու, Օլիվեր, ամենալկտին ես։
― Լեզուդ քե՛զ քաշիր, բիդըլ, ― ասաց երկրորդ ծերունի ջենթլմենը, երբ միստր Բամբըլը արտասանեց իր վերջին բարդ ածականը։
― Ձերդ գերազանցությունից ներողություն եմ խնդրում, ― ասաց միստր Բամբըլը իր լսածի վրա կասկածելով։ ― Ձերդ գերազանցությունը ի՞նձ նկատի ունի։
― Այո՛, լեզուդ քե՛զ քաշիր։
Միստր Բամբըլը ապշեց։ Ինչպե՞ս կարելի էր բիդըլի հետ այդ ձևով խոսել։ Ինչպիսի՜ բարոյական ըմբոստություն։
Ակնոցավոր ծերունի ջենթլմենը նայեց իր աշխատակցին․ նա գլուխը նշանակալից շարժեց։
― Մենք հրաժարվում ենք վավերացնել այս գործարքը, ― ասաց ծերունի ջենթլմենը, մագաղաթի կտորը դեն հրելով։
― Հույս ունեմ, ― կակազեց միստր Լինքինզը, ― ես հույս ունեմ, որ մի երեխայի անհիմն վկայության հետևանքով դատավորները չեն հանգելու այնպիսի եզրակացության, թե ծխական իշխանությունները որևէ անպատշաճ վարմունք են թույլ տվել։
― Դատավորները պարտավոր չեն այդ նյութի շուրջը որևէ կարծիք հայտնելու, ― հարեց երկրորդ ծերունի ջենթլմենը խիստ տոնով։ ― Տղային վերադարձրեք աղքատների գործատունը և նրա հետ բարությամբ վարվեք։ Երևում է, որ սփոփանքի շատ կարիք ունի։
Այդ նույն երեկոյան, սպիտակ բաճկոնով ջենթլմենը վճռաբար հայտարարեց, որ Օլիվերը ոչ միայն կախաղան կբարձրանա, այլ նույնիսկ կքառատվի մահապատժի վայրում։ Միստր Բամբըլը խորհրդավոր կերպով գլուխը թափահարեց և ասաց, որ երանի թե նրա վերջը բարի լիներ․ իսկ միստր Գեմֆիլդը ափսոսանքով ասաց, որ երանի թե այդ տղան իրեն հանձնված լիներ․ և թեպետ բոլոր հարցերում Գեմֆիլդը համաձայնում էր բիդըլի հետ, բայց այս դեպքում երկուսի ցանկությունները թեքվեցին բոլորովին հակառակ ուղղությամբ։
Հաջորդ առավոտ հասարակությունը ևս մի անգամ տեղեկացավ, որ Օլիվեր Թվիստը նորից վարձով է տրվում, և հինգ ֆունտ կվճարվի այն մարդուն, ով կցանկանա վերցնել նրան։
==Չորրորդ գլուխ==
Օլիվերը, որին ուղարկում են մի ուրիշ աշխատանքի, իր առաջին մուտքն է գործում հասարակության մեջ։
Ազնվական ընտանիքներում, երբ տան հասունացած երիտասարդին չի հաջողվում տիրանալ որևէ կայքի, ժառանգության կամ բաղձալի կալվածների, և այդ պատճառով չի կարողանում նախանձելի դիրք ձեռք բերել հասարակության մեջ, ընդունված սովորություն է դարձել նրան ուղարկել ծովային ծառայության։ Հանձնաժողովը խորհրդակցեց և գտավ, որ այս իմաստուն ու փրկարար միջոցառումը որդեգրել նաև Օլիվերի համար՝ կնշանակեր առավելագույն չափով հոգածություն ցույց տալ նրա նկատմամբ։ Հետևաբար, որոշում կայացվեց որևէ առևտրական նավով Օլիվերին ևս ուղարկել մի բավականաչափ վատառողջ նավահանգիստ։ Հանձնաժողովը նկատի ուներ այն հանգամանքը, որ եթե Օլիվերին ուղարկեր նման ծառայության, նավապետը, շատ հավանաբար, մի օր, զվարթ տրամադրության մեջ տղային կծեծեր այնքան, մինչև կմահանար, կամ երկաթյա ձողով կփշրեր նրա գանգը, քանի որ, ինչպես հայտնի է բոլորին երկու ժամանցներն էլ շատ սիրված ու հասարակ զբաղմունք են այդ դասակարգի ջենթլմենների համար։ Հաշվի առնելով այս ծրագրի բոլոր առավելությունները, հանձնաժողովը եկավ այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ էր Օլիվերին անհապաղ ուղարկել ծովային ծառայության։
Այս որոշումն շտապ իրագործելու համար միստր Բամբըլը իսկույն ուղարկվեց նավահանգիստ, որտեղ նա պետք է հարձուփորձ աներ և գտներ մի նավապետի, որը համաձայներ ծառայության վերցնել անտեր տղային։ Երբ իր այս առաքելության արդյունքը զեկուցելու համար նա վերադառնում էր աղքատանոց, դարպասի առաջ հանդիպեց միստր Սովերբերիին՝ ծխական դագաղագործին։
Միստր Սովերբերրին բարձրահասակ, նիհար մի մարդ էր։ Հագել էր շատ հնամաշ սև կոստյում, սև, կարկատած բանբակյա գուլպաներ և նույն գույնի կոշիկներ։ Նա շատ ժպտադեմ չէր, բայց պրոֆեսիոնալ կատակաբան էր։ Ճկուն քայլվածքով և ներքին որախություն արտահայտող զվարթ դեմքով նա մոտեցավ միստր Բամբըլին և սիրալիր սեղմեց նրա ձեռքը։
― Երեկվա մահացած երկու կանանց չափսերը առել եմ, միստր Բամբըլ, ― ասաց դագաղագործը։
― Մեծ հարստություն եք դիզել, միստր Աովերբերրի, ― ասաց բիդըլը, բթամատն ու ցուցամատը խրելով դագաղագործի մատուցած քթախոտի տուփի մեջ, որը դագաղի հնարամտորեն պատրաստված մի մանրակերտ էր։ ― Ասում եմ մեծ հարստություն եք դիզել, միստր Սովերբերրի, ― կրկնեց միստր Բամբըլը ձեռքի եղեգնյա գավազանով ընկերաբար խփելով դագաղագործի ուսին։
― Կարծո՞ւմ եք, ― ասաց դագաղագործը այնպիսի տոնով, որը միաժամանակ թե՛ ընդունում, թե՛ առարկում էր այդ խոսքերի հավանականությունը։
― Բայց հանձնաժողովի որոշած գները շատ ցածր են, միստր Բամբըլ։
― Փոքր են նաև դագաղները, ― պատասխանեց բիդըլը, ժպտալով այնքան, որքան այդ պատշաճ էր մեծ պաշտոն ունեցող մի անձնավորության համար։
Այս ակնարկությունը շատ դուր եկավ միստր Սովերբերրիին, և նա երկար ծիծաղեց։
― Լա՛վ, լա՛վ, միստր Բամբըլ, ասաց նա վերջապես, ― չի կարելի ժխտել այն հանգամանքը, որ կերակրելու նոր սիստեմը հաստատելուց ի վեր, դագաղները նախկինի համեմատությամբ ավելի նեղ և նվազ խորունկ են դարձել։ Չէ՞ որ հարկավոր է մի փոքր էլ շահ ունենալ, միստր Բամբըլ։ Լավ մշակված ատաղձը թանկք է, սըր, և բոլոր երկաթյա բռնակները բերում ենք շատ հեռվից, Բիրմինհամից։
― Այդ այդպես է, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― ամեն արհեստ իր բացասական կողմն ունի։ Չափավոր շահը, իհարկե, թույլատրելի է։
― Իհա՜րկե, իհա՜րկե, ― պատասխանեց դագաղագործը, ― և եթե պատահի, որ հատկապես այս կամ այն առարկայից շահ չունենամ, հետագայում, այսպես, թե այնպես, նրա բացը կծածկեմ, հի՛, հի՛, հի՛։
― Ճիշտ այդպես, ― ասաց միստր Բամբըլը։
― Թեև, ― շարունակեց դագաղագործը, բիդըլի ընդհատած ակնարկությունների թելը վերագտնելով, ― թեև ես պետք է ասեմ, միստր Բամբըլ, որ բողոքելու եմ մի շատ մեծ անպատեհության դեմ։ Այդ այն է, որ հաղթանդամ մարդիկ ավելի շուտ են մահանում։ Նրանք ովքեր ավելի բարեկեցիկ են եղել և տարիներ շարունակ իրենց հարկը կանոնավոր կերպով վճարել են, ամենից առաջ են մահանում, երբ գալիս են աղքատանոց։ Հետևաբար, թույլ տվեք ինձ ասել, միստր Բամբըլ, որ երբ դագաղները սովորական չափսից երեք֊չորս մատնաչափ ավելի մեծ են լինում, դա չափազանց մեծ ճեղք է առաջացնում մարդու հաշիվների մեջ, հատկապես այն դեպքում, երբ այդ մարդը ընտանիքի տեր է, սըր։
Քանի որ միստր Սովերբերրին անիրավված մարդու զայրույթով այսպես արտահայտվեց, և քանի որ միստր Բամբըլը զգաց, որ մեղադրանքը կարծես ծխի պատվի վրա էր անդրադառնալու, հետևաբար, նա խոհեմություն համարեց նյութը փոխել։ Այդ րոպեին իր մտածմունքների առանցքը Օլիվեր Թվիստն էր, ուստի սկսեց նրա մասին խոսել։
― Ի դեպ, ― ասաց միստր Բամբըլը, ― արդյոք չգիտե՞ք մեկին, որին փոքրիկ աշակերտ է հարկավոր։ Նա մեր ծխի գլխին փորձանք է դարձել։ Պայմանները շահավետ են, միստր Սովերբերրի, պայմանները շահավետ են, ― այս ասելով միստր Բամբըլը իր գավազանը մեկնեց գլխավերևի ցուցանակին և երեք անգամ նշանակալից կերպով խփեց «հինգ ֆունտ» բառերին, որ գրված էին լատինական հսկա տառերով։
― Օ՜հ, ― գոչեց դագաղագործը, միստր Բամբըլի վերարկուի ոսկեզօծ քղանցքից բռնելով, ― ես էլ ճիշտ և ճիշտ այդ մասին էի ուզում խոսել ձեզ հետ։ Գիտե՞ք ինչ․․․ աստվա՜ծ իմ, որքան շքեղ կոճակ է, միստր Բամբըլ։ Առաջներում երբեք չէի նկատել։
― Այո՛, կարծեմ լավն է, ― ասաց բիդըլը, հպարտորեն նայելով վերևից ներքև իջնող մետաղյա խոշոր կոճակներին, որոնք զարդարում էին նրա վերարկուն։ ― Ինչպես տեսնում եք, ծխական կնիքն է դրոշմված դրանց վրա։ Բարի Սամարացին, որ օգնության է հասել հիվանդ և վիրավոր ճամբորդին։ Հանձնաժողովը այդ ինձ նվիրել էր նոր տարվա առավոտյան, միստր Սովերբերրի։ Հիշում եմ, ես առաջին անգամ այս վերարկուն հագա ներկա գտնվելու այն սնանկացած վաճառականի գործի հարցաքննությանը, որը կեսգիշերին մահացել էր ինչ֊որ շենքի մուտքում։
― Ես էլ եմ հիշում այդ մարդուն, ― ասաց դագաղագործը։ ― Դատական խորհուրդը այսպես էր գրել․ «Մահացավ ցրտից ու կյանքի ամենաէական պահանջների կարիքից», այնպես չէ՞։
Միստր Բամբըլը թեթև շարժումով հաստատեց նրա ասածը։
― Ես կարծում եմ, նրանք հատուկ վճիռ կայացրին, ― ասաց դագաղագործը, ― ավելացնելով մի քանի բառեր այս իմաստով․ «Եթե այն պաշտոնյան, որ պարտավոր էր հոգալ աղքատների մասին․․․»։
― Հիմարությո՛ւն, ― ընդհատեց բիդըլը։ ― Եթե հանձնաժողովը այդ անգրագետ դատավորների բոլոր դատարկ խոսքերին ուշադրություն դարձներ, էլ ուրիշ ոչնչով չպետք է զբաղվեր։
― Շատ ճիշտ է, ― ասաց դագաղագործը։ ― Իսկապես որ։
― Դատավորները, ― ասաց միստր Բամբըլը գավազանը պինդ բռնելով, ինչպես սովորաբար անում էր զայրացած ժամանակ, ― դատավորները անգրագետ, գռեհիկ, քծնող թշվառականներ են։
― Ճշմարիտ է, ― հաստատեց դագաղագործը։
― Նրանց փիլիսոփայությունն ու քաղաքական անտեսությունը սրա չափ էլ չկա, ― ասաց բիդըլը՝ մատներն արհամարանքով չրթացնելով։
― Ավելին չէ, ― համաձայնեց դագաղագործը։
― Ես ատում եմ նրանց, ― ասաց բիդըլը շառագունելով։
― Ես նմանապես, ― ձայնակցեց դագաղագործը։
― Ես կցանկանայի միայն, ― ասաց Բիդըլը, ― որ այդպիսի ինքնագլուխ դատավորներին հնարավորություն տրվեր մի քանի շաբաթ մնալ մեզ մոտ՝ աղքատանոցում։ Այդ ժամանակ հանձնաժողովի հաստատած կարգն ու կանոնը նրանց խելքի կբերեր։
― Թո՛ղ դրանց, բարեկամ, ― հարեց դագաղագործը։ Եվ խոեսլիս ժպտաց՝ ծխական պաշտոնյայի զայրույթը մեղմացնելու համար։
Միստր Բամբըլը եռանկյունի գլխարկը հանեց, միջից մի թաշկինակ դուրս քաշեց, սրբեց ճաղատից հոսող քրտինքը, որ առաջացել էր զայրույթից, գլխարկը դարձյալ դրեց գլխին և դագաղագործին դառնալով՝ ավելի հանդարտ ասաց․
― Հա՛, ի՞նչ էիք ասում տղայի մասին։
― Օ՜հ, ― պատասխանեց դագաղագործը, ― գիտեք ինչ, միստր Բամբըլ, ես աղքատների օգտին բավական տուրք եմ վճարում։
― Հը՛մ, ― ասաց միստր Բամբըլը։ ― Հետո՞։
― Հետո, ― պատասխանեց դագաղագործը, ― հետո, ես մտածում էի այսպես, քանի որ այդքան մեծ գումար եմ վճարում նրանց համար, ապա ես էլ իմ հերթին իրավունք ունեմ նրանցից պոկելու այն, ինչ որ կարող եմ, միստր Բամբըլ։ Եվ․․․ ե․․․ ես կարծում եմ, որ հենց ինքս էլ կվերցնեմ տղային։
Միստր Բամբըլը ամուր բռնեց դագաղագործի թևից և նրան ներս առաջնորդեց։ Երբ միստր Սովերբերրին հանձնաժողովի հետ հինգ րոպեով առանձնացավ, այնպես կարգավորեց, որ Օլիվերը այդ երեկո «փորձի համար» գնար դագաղագործի հետ։ Այդ նշանակում էր անցկացնել կարճ փորձնական շրջան, որի ընթացքում, եթե տերը գտներ, որ ծխական աշակերտից կարող էր բավականաչափ օգուտ քաղել, առանց բավականաչափ սնունդ շռայլելու, ապա նա կարող էր այդ աշակերտին պահել որոշ ժամանակ և վարվել նրա հետ ինչպես կամենար։
Երեկոյան, երբ փոքրիկ Օլիվերը ներկայացավ հանձնաժողովի «ջենթլմեններին», նրան տեղեկացրին, որ այդ օրվանից նա աշխատելու է դագաղագործի մոտ։ Իսկ եթե իր վիճակից դժգոհություն կհայտնի կամ երբևիցե հետ կգա, ապա կուղարկվի ծովային ծառայության, որպեսզի ջուրը գցելով խեղդեն նրան, կամ գանգը փշրեն՝ ըստ դիպվածի։ Օլիվերը այնքան քիչ հուզում ցույց տվեց այդ բոլորի հանդեպ, որ հանձնաժողովի անդամները միահամուռ կերպով նրան անվանեցին անզգա փոքրիկ ստահակ, և հրամայեցին միստր Բամբըլին նրան անմիջապես հեռացնել իրենց աչքից։
Շատ բնական է, որ հանձնաժողովի անդամները, ավելի քան որևէ մեկը, ապշեին կամ սարսափեին այս կամ այն մարդու մոտ անզգամության ամենաաղոտ նշույլն իսկ նկատելիս, այնուամենայնիվ, Օլիվերի վերաբերյալ նրանք բոլորովին սխալվում էին։ Երեխան շատ հեռու էր տգետ լինելուց, բայց աղքատանոցում մանկան հանդեպ ցույց տրված բիրտ վերաբերմունքը նրա հոգում առաջացրել էր անասնային անտարբերություն։ Հետևաբար, նա բոլորովին անվրդով ընդունեց իր համար կայացված վճիռը և վերցնելով իր ճամպրուկը, որը երեք մատնաչափ խորություն ունեցող սրճագույն թղթի մի տոպրակ էր միայն, կեպին իջեցրեց աչքերին և մի անգամ էլ կառչելով միստր Բամբըլի վերարկուի թևից, այդ բարձրաստիճան անձի կողմից առաջնորդվեց տառապանքի մի այլ թատերաբեմ։
Միստր Բամբըլը բավական ժամանակ քայլեց Օլիվերի հետ, առանց որևէ բառ փոխանակելու կամ ուշադրություն դարձնելու նրա վրա, քանի որ բիդըլը բոլոր բիդըլների նման իր գլուխը շատ բարձր էր պահում։ Օրը քամոտ լինելու պատճառով նրա վերարկուի փեշերը պատանքի նման փաթաթվում էին Օլիվերի մարմնի շուրջը և, ի մեծ գոհունակության միստր Բամբըլի, ցուցադրում էին նրա բիդըլական բաճկոնն ու մութ֊գորշագույն տաբատը։ Բայց երբ սահմանված վայրին մոտեցան, միստր Բամբըլը պատշած համարեց վերևից մի փոքր ցած նայել, տեսնելու, թե արդյոք տղան լավ վիճակի մե՞ջ էր իր նոր տիրոջը ներկայանալու համար։ Հետևաբար, հովանավորի տեսք ընդունելով ասաց․
― Օլիվե՜ր։
― Լսում եմ ձեզ, տեր իմ, ― ցածր, դողդողուն ձայնով պատասխանեց Օլիվերը։
― Այդ կեպին վերցրու աչքերիցդ, և գլուխդ բարձր պահիր, սըր։
Թեպետ Օլիվերը իսկույն հնազանդվեց և ազատ ձեռքը սահեցրեց աչքերի վրայով, այնուհանդերձ, երբ անմեղ հայացքը ուղղեց իր առաջնորդին, արցունքի կայլակներ շողացին նրա աչքերում։ Իսկ երբ միստր Բամբըլը խստորեն նայեց նրան, այդ արցունքները մեկը մյուսի հետևից սկսեցին գլորվել նրա այտերից։ Երեխան մեծ ճիգ գործադրեց արցունքների այդ հորձանքը կասեցնելու համար, բայց իզուր։ Ուստի նա բաց թողեց միստր Բամբըլի ձեռքը, ափերով ծածկեց երեսը և այնքան լաց եղավ, մինչև արցունքները դուրս հորդեցին նրա վտիտ ու ոսկրոտ մատների արանքից։
― Այ թե ի՜նչ, ― բացականչեց միստր Բամբըլը, հանկարծ կանգ առնելով և սուր, թունոտ մի հայացք գցելով իր փոքրիկ պաշտպանյալի վրա։ ― Այ թե ի՜նչ։ Ես տեսնում եմ, որ ինձ հանդիպած բոլոր ապերախտ և ստոր տղաների մեջ ամենաապերախտը և ստորը դու ես, Օլիվեր։ Քեզ նման տղա ես երբեք տեսած չկամ, դու․․․
― Ո՛չ, ո՛չ, տեր իմ, ― հեկեկաց Օլիվերը փարվելով այն ձեռքին, որ կրում էր իրեն այնքան քաջ ծանոթ գավազանը։ ― Ո՛չ, ո՛չ, տեր իմ, սրանից հետո ես լավ տղա կլինեմ։ Իսկապես, իսկապես որ լավ տղա կլինեմ։ Դեռևս շատ փոքրիկ եմ, տեր իմ, և այնքա՜ն, այնքա՜ն․․․
― Այնքան ի՞նչ, ― հարցրեց միստր Բամբըլը զարմացած։
― Այնքա՜ն միայնակ, տեր իմ։ Շա՜տ միայնակ, ― լաց եղավ երեխան։ ― Բոլորն ատում են ինձ։ Օ՜հ, տեր իմ, խնդրում եմ, մի բարկացեք վրաս։ ― Նա ձեռքով խփեց կրծքին և նայեց իր ուղեկցին։ Երեխայի արտասվաթոր աչքերում արտացոլված էր նրա մանուկ հոգու ամբողջ տառապանքը։
Միստր Բամբըլը մի պահ որոշ զարմանքով դիտեց խեղճ ու անօգնական Օլիվերին, երեք֊չորս անգամ կոկորդը մաքրեց, և «այս զզվելի հազն էլ» քրթմնջալուց հետո, հրամայեց Օլիվերին աչքերը սրբել և խելոք տղա լինել։ Ապա նորից նրա ձեռքից բռնեց և լուռ իրենց ճամփան շարունակեցին։
Դագաղագործը դեռ նոր էր փակել խանութի փեղկերը և մոմի շատ աղոտ լույսով մատյանի մեջ ինչ֊որ գրանցումներ էր կատարում, երբ միստր Բամբըլը ներս մտավ։
― Օհո՜, ― ասաց դագաղագործը գլուխը գրքից բարձրացնելով, որ Օլիվերին ավելի լավ տեսնի։ ― Միսիս Սովերբերրի, արդյոք չէի՞ք բարեհաճի մի րոպե այստեղ գալ, անուշիկս։
Խանութի հետևում գտնվող սենյակի դուռը բացվեց, և շեմքին հայտնվեց աղվեսադեմ, կարճահասակ, նիհար ու չորացած կազմվածքով մի կին։
― Թանկագի՜նս, ― ասաց միստր Սովերբերրին ակնածանքով, ― ահա աղքատանոցի այն տղան, որի մասին ես ասել եմ։
Օլիվերը դարձյալ գլուխ տվեց։
― Աստվա՜ծ իմ, ինչքա՜ն փոքր է, ― ասաց դագաղագործի կինը։
― Այո՛, փոքր է, ― պատասխանեց միստր Բամբըլը, Օլիվերին նայելով այնպես, կարծես իր փոքրակազմ լինելու համար ինքը՝ Օլիվերն էր մեղավոր, ― իսկապես որ փոքր է, ով կարող է ժխտել։ Բայց կաճի, միսիս Սովերբերրի, կաճի։
― Կաճի, բայց ո՞ւմ հացով, ― պատասխանեց լեդին ջղագրգռությամբ։ ― Մեր հաց ու ջրով իհարկե, կաճի։ Ես ոչ մի խնայողություն չեմ տեսնում ծխական երեխաներին ծառայության վերցնելիս։ Ո՛չ, չեմ տեսնում, որովհետև նրանք իրենց արժեքից ավելի թանկ են նստում մեզ վրա։ Համենայն դեպս, տղամարդկանց հետ չի կարելի վիճել, նրանք կարծում են, թե իրենք ամենագետ են։ Դե՛հ, գնա ներքև, ոսկորների տոպրակ։ ― Այսպես ասելով, դագաղագործի կինը կողմնակի մի դուռ բաց արեց և Օլիվերին ցած հրեց ինչ֊որ ցից աստիճաններով։ Աստիճանները տանում էին դեպի խոնավ ու մութ, քարեպատ մի խուց, որը ածխանոցի նախասենյակն էր և օգտագործվում էր որպես խոհանոց։ Այստեղ նստած էր անխնամ տեսքով, հնամաշ կոշիկներով մի աղջիկ, որի կապույտ, կոշտ բրդով հյուսված գուլպաները նույնպես չափազանց մաշված էին։
― Հեյ, Շառլո՛թ, ― ասաց միսիս Սովերբերրին, որը Օլիվերի հետ իջել էր ներքնահարկ, ― այս տղային մի քիչ այն սառը մսի կտորներից տուր, որ շան համար էի առանձնացրել։ Թրիպը առավոտվանից տուն չի եկել, հետևաբար, թող այսօր էլ զրկվի իր բաժնից։ Հուսով եմ, որ տղան այնքան նրբաճաշակ չէ, որ չկարողանա ուտել այդ ավելցուկները։ Այդպես չէ՞, տղա։
Միսիս Սովերբերրիի այս հարցին Օլիվերը բացասական պատասխան տվեց։ Երեխայի աչքերը հրճվանքից շողացին մսի անունը լսելիս։ Նրա ողջ էությունը անձկությունից սարսռաց, երբ ճաշի մնացուկներով լիքը ամանը դրվեց նրա առաջ։
Ես կցանկանայի, որ լավ սնված մի փիլիսոփա, որի կերած միսն ու խմած խմիչքը մաղձ են դառնում նրա մարմնի մեջ, որի արյունը սառցի պես սառն է, իսկ սիրտը՝ երկաթի նման կարծր, լիներ այնտեղ և տեսներ, թե Օլիվերը ինչպես էր լափում ճաշի այդ ավելցուկները, որ շունն անգամ արհամարել էր։ Ես կցանկանայի, որ նա ականատես լիներ, թե այդ երեխան ինչպիսի կատաղությամբ էր հոշոտում մսի կտորները և ինչպիսի ագահությամբ կուլ էր տալիս դրանք։ Բայց կա մի բան, որ ես առավել կցանկանայի․ տեսնել այդ փիլիսոփային նույն ճաշը նույնանման պայմաններում ուտելիս։
Դագաղագործի կինը, որը ամբողջ ժամանակ լուռ սարսափով դիտել էր կատարվածը և տղայի ապագա ախորժակի մասին անհանգստացուցիչ կանխագուշակություններ արել, վերջապես հարցրեց նրան․
― Պրծա՞ր։
Իր առաջ ուտելու ոչինչ չտեսնելով, Օլիվերը հաստատական պատասխան տվեց։
― Դե՛, ուրեմն հետևի՛ր ինձ, ― ասաց միսիս Սովերբերրին, վերցնելով մի աղոտ ու կեղտոտ լամպ և նրան վերև առաջնորդեց։ ― Քո անկողինը վաճառասեղանի տակն է։ Կարծում եմ, որ չես առարկի դագաղների մոտ քնելու համար։ Որ առարկես էլ, միևնույն է, քեզ համար ավելի հարմար տեղ չունենք։ Դե՛, գնա՛նք, հո ամբողջ գիշերը ինձ այստեղ չես պահելու։
Օլիվերը ենթարկվեց հրամանին և լռությամբ, գլուխը կախ՝ հետևեց նոր տիրուհուն։
==Երկրորդ գլուխ==