― Իսկապե՞ս, ― ասաց Բիլլը։
==Գլուխ տասնութերորդ==
Կեսօրին բոլորս սրճարանում էինք։ Սրճարանը լեփ֊լեցուն էր։ Ուտում էինք մանր ծովախեցգետիններ և գարեջուր էինք խմում։ Քաղաքը սարսափելի մարդաշատ էր։ Բոլոր փողոցները լիքն էին մարդկանցով։ Բիարրիցից և Սան֊Սեբաստիանից շարունակ մեծ ավտոբուսներ էին գալիս և շարվում հրապարակի եզրին։ Դրանք մարդիկ էին բերում ցլամարտի։ Գալիս էին և տուրիստական ավտոբուսներ։ Մի ավտոբուսով եկել էին քսանհինգ անգլուհի։ Նրանք սպիտակ մեծ ավտոբուսներում նստած նայում էին ֆիեստան հեռադիտակներով, պարողներն իսկապես հարբած էին։ Ֆիեստայի վերջին օրն էր։
Ֆիեստան շարունակում էր հոսել իր հոծ հոսանքով, և միայն մեքենաներն ու տուրիստական ավտոբուսներն այդ հոսանքի մեջ թվում էին փոքրիկ կղզյակներ։ Երբ մեքենաները դատարկվում էին, նորեկներին ամբոխն անմիջապես իր մեջ էր առնում։ Հետո այլևս նրանք չէին երևում, ու տեղ֊տեղ միայն սրճարանի սեղանները անմիջապես գրաված սև վերնաշապիկներով գյուղացիների մեջ երևում էին նրանց անպատեհ սպորտային հագուստները։ Ֆիեստան իր մեջ առած կլանում էր նույնիսկ Բիարրիցից եկած անգլիացիներին, և նրանց հնարավոր չէր նկատել, եթե սեղանին շատ մոտ չանցնեիր։ Փողոցներում երաժշտությունը չէր դադարում։ Թմբուկները դղրդում էին, սրինգները սուլում։ Սրճարանի ներսում, սեղանի եզրին հենված և ձեռքներն իրար մեջքի գցած տղամարդիկ երգում էին կոշտ ձայներով։
― Ահա Բրեթը գալիս է, ― ասաց Բիլլը։
Նայեցի ու տեսա Բրեթին, որ գլուխը բարձր պահած կտրում էր հրապարակը, այնպես, ասես ֆիեստան իր պատվին էր արվում, և որ դա նրա համար հաճելի էր ու նաև մի քիչ ծիծաղելի։
― Հելլո, տղաներ, ― ասաց նա։ ― Սարսափելի ծարավ եմ։
― Մի գարեջուր էլ տվեք, ― ասաց Բիլլը մատուցողին։
― Ծովախեցգետիննե՞ր էլ բերեմ։
― Կոնը մեկնե՞լ է։
― Այո, ― ասաց Բիլլը։ ― Նա մեքենա վարձեց։
Գարեջուրը բերեցին։ Բրեթը փորձեց բարձրացնել ապակե գավաթը, բայց ձեռքը դողում էր։ Ինքը նկատեց այդ, ժպտաց և կռանալով մի մեծ կում արեց։
― Լավ գարեջուր է։
― Շատ լավն է, ― ասացի ես։ Ինձ անհանգստացնում էր Մայքը։ Համոզված էի, որ նա չի քնել։ Հավանաբար ամբողջ ժամանակ խմել էր, սակայն իրեն տիրապետում էր։
― Ջեյք, լսել եմ, Կոնը ծեծլ է ձեզ, ― ասաց Բրեթը։
― Ոչ։ Ուղղակի գետին է փռել։
― Բայց նա ծեծել է Պեդրո Ռոմերոյին, ― ասաց Բրեթը։ ― Նա շատ վատ է ծեծել։
― Ինչպե՞ս է նա հիմա։
― Ոչինչ, լավ կլինի։ Բայց չի ուզում սենյակից դուրս գալ։
― Իսկ արտաքուստ ի՞նչ վիճակում է։
― Շատ վատ։ Սարսափելի ծեծված է։ Ասացի նրան, որ դուրս եմ գալիս մի րոպեով ձեզ տեսնելու։
― Նա ելույթ ունենալո՞ւ է։
― Իհարկե։ Ես ձեզ հետ կգամ, եթե դուք դեմ չեք։
― Ինչպե՞ս է ընկերդ, ― հարցրեց Մայքը։ Նա Բրեթի ասածներից ոչինչ չէր լսել։
― Բրեթն իր համար ցլամարտիկ է գտել, ― ասաց Մայքը։ ― Նա Կոն անունով մի հրեա ուներ, բայց պարզվեց, որ նա լավը չէր։
Բրեթը վեր կացավ։
― Մայքլ, ես քո այդ հիմարությունները չեմ լսի։
― Ինձ չե՞ք ուղեկցի։ Ուզում եմ ձեզ հետ խոսել, Ջեյք։
― Պատմիր նրան քո ցլամարտիկի մասին, ― ասաց Մայքը։ ― Օհ, գրողը տանի քո այդ ցլամարտիկին։ ― Նա այնպես խփեց սեղանին, որ գարեջրի գավաթն ու ծովախեցգետիններով սկուտեղը դղրդալով թափվեցին հատակին։
― Գնանք, ― ասաց Բրեթը։ ― Գնանք այստեղից։
Հրապարակում խմբված ամբոխի միջով անցնելիս, հարցրի Բրեթին․
― Դե, ի՞նչ կասես։
― Նախաճաշից հետո ես նրան չեմ տեսնի մինչև մարտը։ Նրա ընկերները պետք է գան հագցնեն նրան։ Նա ասում է, որ նրանք շատ զայրացած են ինձ վրա։
Բրեթն ամբողջապես փայլում էր։ Նա երջանիկ էր։ Արևը շողշողում էր, պայծառ օր էր։
― Ես կարծես նորից ծնված լինեմ, ― ասաց Բրեթը։ ― Դու չես պատկերացնում, Ջեյք։
― Դու ինձնից որևէ բա՞ն ես ուզում։
― Ոչ։ Ուզում եմ միայն, որ ինձ հետ գաս ցլամարտի։
― Նախաճաշին կտեսնվե՞նք։
― Ոչ։ Նրա հետ եմ նախաճաշելու։
Կանգնած էինք սյունաշարի տակ, հյուրանոցի մուտքի մոտ։ Ներսից սեղաններ էին հանում ու դնում սյունաշարի տակ։
― Ուզո՞ւմ ես գնանք այգով, ― հարցրեց Բրեթը։ ― Հյուրանոց վերադառնալ չեմ ուզում։ Նա հավանաբար քնած է։
Մենք անցանք թատրոնի մոտով և դուրս եկանք հրապարակից, հետո անցանք տոնավաճառի մոտով, ամբոխի հետ շարժվելով երկու շարք կրպակների միջով։ Հետո դուրս եկանք այն փողոցը, որ տանում էր դեպի Պասեո֊դե Սարասատե։ Տեսանք այնտեղ զբոսնող մարդկանց, բոլորը հարուստ ու նրբաճաշակ հագնված։ Նրանք շրջան արած զբոսնում էին այգու հեռավոր ծայրում։
― Այնտեղ չգնանք, ― ասաց Բրեթը։ ― Ես չեմ ուզում, որ ինձ վրա նայեն հիմա։
Կանգնած էինք սյունի տակ։ Անձրևից և ծովից եկող ամպերից հետո հիմա շոգ ու պայծառ օր էր։
― Հուսով եմ քամին կհանդարտվի, ― ասաց Բրեթը։ ― Թե չէ դա շատ վատ է նրա համար։
― Ես էլ եմ այդպես կարծում։
― Նա ասում է, որ լավ ցլեր են։
― Լավն են։
― Սա սուրբ Ֆերմինի եկեղեցի՞ն է։
Բրեթը նայում էր եկեկղեցու դեղին պատին։
― Այո։ Կիրակի օրը այստեղից ճամփա ընկավ թափորը։
― Ներս մտնենք։ Դեմ չե՞ս։ Ես կուզեի աղոթել նրա համար, և ընդհանրապես։
Ներս մտանք ծանր, կաշեպատ դռան միջով, որը սակայն հեշտությամբ բացվեց։ Ներսում մութ էր։ Շատ մարդ էր աղոթում։ Սկսեցինք նրանց տեսնել, երբ աչքներս սովորեց մթությանը։ Մենք ծունկի իջանք կողք֊կողքի երկար փայտե նստարաններից մեկի մոտ։ Քիչ անց զգացի, որ Բրեթը շտկվեց, ու տեսա, որ նայում է ուղիղ իր առջև։
― Գնանք, ― խռպոտ շշնջաց նա։ ― Գնանք այստեղից։ Այս ամենն ինձ նյարդայնացնում է։
Դուրս եկանք շոգ, արևով ողողված փողոց։ Բրեթը նայեց քամուց օրորվող ծառերի կատարներին։ Աղոթքը նրան չէր հանգստացրել։
― Չգիտեմ, թե ինչու եմ այդքան նյարդայնանում եկեղեցում, ― ասաց Բրեթը։ ― Դա ինձ երբեք չի օգնում։
Շարունակեցինք քայլել։
― Կրոնական մթնոլորտին ես շատ անհամապատասխան եմ, ― ասաց Բրեթը։ ― Դեմքս էլ անհամապատասխան է։
― Գիտես, ― քիչ լռելուց հետո ասաց Բրեթը, ― նրա համար բոլորովին չեմ անհանգստանում։ Պարզապես ուրախանում եմ նրա համար։
― Շատ լավ է։
― Բայց, համենայն դեպս, լավ կլիներ, որ քամին հանդարտվեր։
― Ժամը հինգի կողմերը հավանաբար կհանդարտվի։
― Հուսանք։
― Դու պետք է աղոթեիր, ― ծիծաղեցի ես։
― Դա ինձ երբեք չի օգնում։ Դեռևս ոչ մի բան, ինչի համար աղոթել եմ, չի կատարվել։ Իսկ դո՞ւ։
― Իմս կատարվել է։
― Հիմարություն է, ― ասաց Բրեթը։ ― Թերևս որոշ մարդկանց աղոթքը օգնում է։ Բայց դու այնքան էլ աստվածապաշտ տեսք չունես, Ջեյք։
― Ես շատ աստվածապաշտ եմ։
― Հիմարություն է, ― ասաց Բրեթը։ ― Այսօր արի յոլա գնանք առանց քարոզի։ Այսօր առանց այդ էլ շատ ծանր օր է։
Վաղուց, այն օրից, ինչ նա մեկնել էր Կոնի հետ, նրան դեռ այդքան անհոգ և երջանիկ չէի տեսել։ Նորից հայտնվեցինք հյուրանոցի մուտքի մոտ։ Բոլոր սեղաններն արդեն դուրս էին հանված, և մարդիկ նստած ուտում էին։
― Հետևիր Մայքլին, ― ասաց Բրեթը։ ― Մի թող, որ չափն անցնի։
― Ձեր ընկերներն գնացել վերև, ― ասաց գերմանացի ավագ մատուցողը։ Նա միշտ ականջ էր դնում խոսակցությանը։ Բրեթը դարձավ նրան։
― Շնորհակալություն։ Դուք էլի՞ բան ունեք մեզ ասելու։
― Ոչ, տիկին։
― Լավ, ― ասաց Բրեթը։
― Մեզ համար սեղան պահեք երեք հոգու համար, ― ասացի գերմանացուն։
Նա ժպտաց իր կեղտոտ, սպիտակ֊վարդագույն ժպիտով։
― Մադամն այստե՞ղ է ուտելու
― Ոչ, ― ասաց Բրեթը։
― Այն ժամանակ ես մտածում երկու հոգու համար սեղան բավական։
― Սրա հետ մի խոսեք, ― ասաց Բրեթը։ ― Մայքը հավանաբար արդեն կռիվ է սարքել, ― ասաց նա, երբ բարձրանում էինք սանդուղքով։ Սանդուղքի վրա հանդիպեցինք Մոնտոյային։ Նա գլխով բարևեց, բայց չժպտաց։
― Կհանդիպենք սրճարանում, ― ասաց Բրեթը։ ― Շնորհակալ եմ քեզանից, Ջեյք։
Կանգ առանք մեր սենյակների դռների մոտ։ Բրեթը միջանցքով քայլեց ուղիղ դեպի Ռոմերոյի սենյակը։ Ներս մտավ առանց դուռը բախելու։ Պարզապես բացեց դուռը, ներս մտավ և ծածկեց իր ետևից։
Ես մի քիչ կանգնեցի Մայքլի սենյակի դռան մոտ, հետո բախեցի։ Պատասխան չեղավ։ Ձեռքս տարա բռնակին, դուռը բացվեց։ Սենյակում ամեն ինչ տակնուվրա էր արված։ Բոլոր ճամպրուկները բաց էին, ամեն տեղ հագուստներ կային թափթփված։ Մահճակալի կողքին դատարկ շշեր էին շարված։ Մայքը պառկած էր մահճակալին, և նրա դեմքը կարծես իր իսկ դիակից հանած դիմակ լիներ։ Նա բացեց աչքերն ու նայեց ինձ։
― Հելլո, Ջեյք, ― դանդաղ ասաց նա։ ― Ուզում եմ մի քիչ քնել։ Արդեն վաղուց է ուզում եմ մի քիչ քը֊նել։
― Հիմա քեզ մի բանով կծածկեմ։
― Ոչ։ Ես չեմ մրսում։ Մի գնացեք, ես դեռ չեմ քը֊նում։
― Հիմա կքնեք, Մայքլ։ Եվ ձեզ մի տանջեք, սիրելիս։
― Բրեթն իր համար ցլամարտիկ է գտել, ― ասաց Մայքլը։ ― Բայց նրա հրեան գնացել է։
Նա գլուխը շրջեց և նայեց ինձ։
― Հիանալի է, չէ՞։
― Այո։ Իսկ հիմա փորձեք քնել, Մայքլ։ Դուք պետք է մի քիչ քնեք։
― Փոր֊ձում եմ։ Ուզում եմ մի քիչ քը֊նել։
Նա փակեց աչքերը։ Դուրս եկա սենյակից և կամաց ծածկեցի դուռը։ Բիլլը իմ սենյակում նստած թերթ էր կարդում։
― Մայքլին տեսա՞ր։
― Այո։
― Գնանք մի բան ուտենք։
― Ես ներքևում, այդ գերմանացու մոտ չեմ նախաճաշի։ Նա իրեն շատ վատ պահեց, երբ Մայքլին վերև էի տանում։
― Նա մեզ հետ էլ իրեն անպատշաճ պահեց։
― Գնանք նախաճաշենք քաղաքում։
Ցած իջանք։ Սանդուղքով վերև էր բարձրանում սպասուհին անձեռոցիկով ծածկված սկուտեղը ձեռքին։
― Բրեթի նախաճաշն է, ― ասաց Բիլլը։
― Եվ փոքրիկ տղայի, ― ասացի ես։
Դրսում, սյունաշարի տակ մեզ մոտեցավ գերմանացի մատուցողը։ Նրա կարմիր այտերը ճարպոտ փայլում էին։ Նա շատ քաղաքավարի էր։
― Ես սեղան եմ պահել երկու պարոնների համար, ― ասաց նա։
― Ինքներդ ճաշեք ձեր սեղանին, ― ասաց Բիլլը։ Մենք անցանք փողոց։
Նախաճաշեցինք հրապարակ դուրս եկող փողոցներից մեկում գտնվող ռեստորանում։ Ռեստորանում միայն տղամարդիկ էին։ Սարսափելի ծուխ էր, մարդիկ խմում էին ու երգում։ Ուտելիքը և գինին շատ լավն էին։ Մենք քիչ էինք խոսում։ Հետո գնացինք սրճարան նայելու, թե ինչպես է ֆիեստան հասնում իր եփ գալու կետին։ Նախաճաշից հետո շուտով եկավ Բրեթը։ Նա ասաց, որ մտել է Մայքլի սենյակը, նա քնած է։
Երբ ֆիեստան սկսեց լավ եփ գալ ու լցվել ցլամարտի հրապարակը, մենք էլ շարժվեցինք ամբոխի հետ։ Բրեթը նստել էր առաջին կարգում, իմ և Բիլլի հետ։ Ուղիղ մեր տակ կալեխոնն էր՝ անցումը առաջին կարգի և կարմիր փայտե ցանկապատի միջև։ Մեր ետև գտնվող բետոնե նստարաններն արագ լցվում էին։ Առջևում, կարմիր պատնեշից այն կողմ երևում էր դեղնագույն, հարթեցված մրցահրապարակը։ Ստվերում նա թվում էր անձրևից շատ ծանրացած, սակայն արևի տակ չոր էր, պինդ և հարթ։ Տեղի ծառայողներն ու ցլամարտիկների օգնականները գնում էին այդ անցումով ուռենուց հյուսված կողովները ուսերին։ Այդ կողովների մեջ պինդ փաթաթված դրված էին ցլամարտիկների թիկնոցները և մուլետաները։ Ցլամարտիկների օգնականները բացեցին ծանր կաշվե պատյանները, հենելով դրանք պատնեշին այնպես, որ երևային կարմիրով փաթաթած սուսերների կոթերը։ Նրանք բացում էին կարմիր, մուգ բծերով մուլետաները և դրանց մեջ փայտեր էին մտցնում, որպեսզի կտորը լավ ձգվի և ցլամարտիկն այն բռնելու հարմարություն ունենա։ Բրեթն ուշադիր հետևում էր նրանց։ Ցլամարտիկի մասնագիտությանը վերաբերող ամեն բան հետաքրքրում էր նրան։
― Նրա անունը գրված է բոլոր թիկնոցների և մուլետաների վրա, ― ասաց Բրեթը։ ― Իսկ ինչո՞ւ է այդ մուլետա կոչվում։
― Չգիտեմ։
― Կասկածում եմ, թե դրանք երբևէ լվանում են։
― Ես էլ եմ այդպես կարծում։ Լվանալուց կարող է գույնը գցել։
― Դրանք երևի արյունից կոշտացել են, ― ասաց Բիլլը։
― Տարօրինակ է, ― ասաց Բրեթը։ ― Բոլորովին ուշադրություն չես դարձնում արյանը։
Ցածում, նեղ անցումի մեջ, ցլամարտիկների օգնականներն ավարտում էին պատրաստությունները։ Բոլորն տեղերն զբացված էին։ Վերևում բոլոր օթյակները լիքն էին։ Ոչ մի ազատ տեղ չկար, բացի պրեզիդենտի օթյակից։ Երբ նա հայտնվի, մարտը կսկսվի։ Մեր դիմաց, հարթեցված ավազի մյուս կողմում կորրալի բարձր դռան մոտ կանգնած էին ցլամարտիկները, թիկնոցները ձեռներին գցած և խոսում էին՝ սպասելով մրցահրապարակ դուրս գալու ազդանշանին։ Բրեթը նայում էր նրանց հեռադիտակով։
― Ուզո՞ւմ եք նայել։
Նայեցի հեռադիտակով և տեսա բոլոր երեք ցլամարտիկներին։ Ռոմերոն կանգնած էր մեջտեղում, Բելմոնտեն՝ նրա ձախ կողմում, իսկ աջ կողմում կանգնած էր Մարսիալը։ Նրանց ետևում կանգնած էին օգնականները, իսկ ավելի հեռու, կորրալի դռան մոտ, անասնանոցի ազատ տարածության մեջ՝ պիկադորներն էին։ Ռոմերոն սև համազգեստով էր։ Նա եռանկյունի գլխարկը քաշել էր աչքերին։ Այդ գլխարկը խանգարում էր, որ նրա դեմքը տեսնեի, սակայն ինձ թվաց, որ բավական այլանդակված է։ Նա նայում էր ուղիղ իր առջև։ Մարսիալը թաքուն ծխախոտ էր ծխում, պահելով այն ձեռքի մեջ։ Բելմոնտեն նույնպես նայում էր իր առջև, դեմքը գունատ էր, հոգնած, երկար գայլային ծնոտը դուրս ցցված։ Նա նայում էր հայացքն անորոշ, տարածության մեջ հառած։ Ոչ նա, ոչ Ռոմերոն կարծես մյուսների հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունեին։ Նրանք երկուսն էլ մենակ էին։ Եկավ պրեզիդենտը և նրանց գլխավերևում, օթյակներում ծափեր լսվեցին։ Ես հեռադիտակը տվեցի Բրեթին։ Սկսվեցին ծափահարություններ, հնչեց երաժշտություն։ Բրեթը նայում էր հեռադիտակով։
― Ահա, վերցրեք, ― ասաց նա։
Նայելով հեռադիտակով, տեսա, որ Բելմոնտեն խոսում է Ռոմերոյի հետ։ Մարսիալը ձգվեց, սիգարետը դեն նետեց, և երեք ցլամարտիկները ուղիղ իրենց առջև նայելով, ազատ ձեռքը թափ տալով կատարեցին իրենց հանդիսավոր երթը։ Նրանց հետևից շարժվեցին օգնականները՝ քայլելով միանման ու համաչափ, թիկնոցները բռնած և ազատ ձեռքերը թափ տալով, իսկ հետո գալիս էին պիկադորները՝ երկար նիզակները բարձր բռնած։ Երթի վերջում գալիս էին ջորիներ լծված երկու սայլ և ծառայողները։ Ցլամարտիկները, առանց եռանկյունի գլխարկները հանելու, գլուխ տվեցին պրեզիդենտի օթյակի առաջ, հետո մոտեցան մեր տակի պատնեշին։ Պեդրո Ռոմերոն հանեց ծանր, ոսկեթելով ասեղնագործված թիկնոցն ու պատնեշի վրայով տվեց ծառային։ Նա ինչ֊որ բան ասաց նրան։ Հիմա, երբ Պեդրո Ռոմերոն մեզնից շատ մոտ էր կանգնած, տեսանք, որ նրա շուրթերն այտուցված են և աչքերը կարծես գունաթափված։ Դեմքն այտուցված և անգույն էր։
Ռոմերոյի ծառան վերցրեց թիկնոցը, նայեց Բրեթին, մոտեղավ մեզ և թիկնոցը տվեց նրան։
― Փռեք ձեր առջև, ― ասացի ես։
Բրեթն առաջ հակվեց։ Թիկնոցը ծանր էր և վրայի ոսկուց չէր ծալվում։ Ռոմերոյի ծառան ետ նայեց, գլուխն օրորեց ու ինչ֊որ բան ասաց։ Իմ կողքի նստած մարդը թեքվեց դեպի Բրեթը։
― Նա չի ուզում, որ դուք թիկնոցը բացեք, ― ասաց նա։ ― Ուզում է, որ դուք այն ծալած պահեք ձեր ծնկներին։
Բրեթը ծալեց ծանր թիկնոցը։
Ռոմերոն մեր կողմը չէր նայում։ Նա խոսում էր Բելմոնտեի հետ։ Բելմոնտեն իր տոնական թիկնոցն ուղարկել էր իր ընկերներին։ Նա նայում էր նրանց՝ ժպտալով միայն շրթունքներով, գայլային ժպիտով։ Ռոմերոն կռացավ պատնեշի վրայից և ջուր խնդրեց։ Ծառան բերեց ջրով սափորը, և Ռոմերոն ջուր լցրեց իր մարտական թիկնոցի աստառին, հետո թիկնոցի եզրը կոշիկով տրորեց ավազի մեջ։
― Դա ինչի՞ համար էր, ― հարցրեց Բրեթը։
― Որպեսզի թիկնոցը ծանր լինի քամու ժամանակ։
― Նրա դեմքը լավ վիճակում չէ, ― ասաց Բիլլը։
― Նա իրեն շատ վատ է զգում, ― ասաց Բրեթը։ ― Նրան հիմա պետք էր անկողնում լինել։
Առաջին ցուլը Բելմոնտեինն էր։ Բելմոնտեն շատ լավ էր աշխատում։ Մի ելույթի համար նա ստանում էր երեսուն հազար պեսետ, մարդիկ ամբողջ գիշեր հերթ էին կանգնել տոմս ձեռք բերելու, որ տեսնեն նրան, ուստի ամբոխը պահանջում էր, որ նա շատ լավից էլ լավ աշխատի։ Բելմոնտեի հիմնական հմայքն այն էր, երբ նա ցլին շատ մոտ էր աշխատում։ Ցլամարտի մեջ գոյություն ունի ցլի տերիտորիա և ցլամարտիկի տերիտորիա։ Քանի դեռ ցլամարտիկն իր տերիտորիայում է, նա համեմատաբար ապահով է։ Ամեն անգամ, երբ նա ոտք է դնում ցլի տերիտորիան, նրան վտանգ է սպառնում։ Բելմոնտեն իր լավ ժամանակներին միշտ աշխատում էր ցլի տերիտորիայում։ Այպիսով նա միշտ մոտալուտ ողբերգության զգացողություն էր առաջացնում։
Բացի այդ, Բելմոնտեն իր պայմաններն էր դնում, պահանջում էր, որ ցլերը շատ մեծ չլինեն և պոզերը շատ վտանգավոր չլինեն, ուստի ողբերգության հնարավորությունը գրեթե վերանում էր, և ամբոխը, երբ վիրախորշից թուլացած Բելմոնտեից պահանջում էր մի երեք անգամ ավելի, քան նա երբևէ ի վիճակի էր տալու, իրեն կողոպտված և խաբված էր զգում, և արհամարհանքից Բելմոնտեի գայլային ծնոտն ավելի էր առաջ ցցվում, դեմքն ավելի ու ավելի էր դեղնում, և քանի ցավը սաստկանում էր, նա շարժվում էր մեծ դժվարությամբ, որն ի վերջո հանգեց այն բանին, որ ամբոխն սկսեց ակտիվորեն արտահայտել իր դժգոհությունը, սակայն նրա դեմքն առաջվա նման արտահայտում էր արհամարհանք և անտարբերություն։ Նա կարծում էր, որ այսօր իր համար հաջող և նշանավոր օր է լինելու, մինչդեռ ծաղրի ու վիրավորանքի օր դարձավ, և ի վերջո բարձեր, հացի կտորտանքներ, բանջարեղեն շպրտվեցին մրցահրապարակ, այն մրցահրապարակը, որտեղ նա մի ժամանակ իր մեծագույն հաղթանակներն էր տարել։ Նրա ծնոտը ավելի էր դուրս ցցվում։ Մեկ֊մեկ, երբ նրան շատ վիրավորական բան էին բղավում, նա դառնում էր ու ժպտում իր մեծատամնավոր, անշուրթ գայլային ժպիտով, և ամեն շարժման հետ նրան տանջող ցավը ավելի ու ավելի էր սաստկանում, իսկ դեմքը դեղնից դարձել էր մագաղաթագույն, և միայն այն բանից հետո, երբ նա սպանեց երկրորդ ցուլին, երբ դադարեցին բարձեր ու հացի կտորտանքներ շպրտել, դրանից հետո միայն նա ողջունեց պրեզիդենտին, նույն գայլային ժպիտով և արհամարհական հայացքով, պատնեշի վրայով տվեց իր սուրը, որ մաքրեն ու դնեն պատյանը, մտավ կալեխոն և հենվեց պատնեշին հենց մեր տեղերի տակ, գլուխը ձեռքերի մեջ առած, ոչինչ չտեսնելով ու չլսելով, միայն լուռ դիմանալով ցավին։ Երբ վերջապես գլուխը բարձրացրեց, ջուր խնդրեց։ Նա մի քանի կում արեց, ողողեց բերանը, վերցրեց թիկնոցն ու մրցահրապարակ վերադարձավ։
Ամբոխը Բելմոնտեից դժգոհ էր, ուրեմն Ռոմերոյի կողմն էր։ Սկսած այն պահից, որ նա հեռացավ պատնեշից ու գնաց դեպի ցուլը, հանդիսատեսները շարունակ ծափահարում էին։ Բելմոնտեն նույնպես հետևում էր Ռոմեյրոին, անընդհատ, սակայն թաքուն, ցույց չտալով այդ։ Մարսիալին նա ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում։ Նա առաջուց շատ լավ գիտեր, թե ինչ կարող է անել Մարսիալը։ Նա ցլամարտի էր վերադարձել Մարսիալի հետ մրցելու համար, իմանալով, որ հաղթանակն իրեն կպատկանի։ Նա կարծում էր, թե մրցելու է Մարսիալի և դեկադենտական դպրոցի մյուս աստղերի հետ, և գիտեր, որ իր ազնիվ աշխատանքով ի նպաստ իրեն կտարբերվի դեկադենտներտի կեղծ էսթետիկական աշխատանքից, որ մրցահրապարակում իր հայտնվելը միայն բավական կլինի հաջողության համար։ Ռոմերոյի պատճառով նրա վերադարձը ձախողվեց։ Ռոմերոն հանգիստ, սահուն, գեղեցիկ անում էր այն, և այն էլ մշտապես, ինչ հիմա Բելմոնտեն հազվադեպ միայն կարող էր իրեն թույլ տալ։ Եվ ամբոխը զգում էր դա, նույնիսկ Բիարրիցից եկած զբոսաշրջիկներն էին զգում այդ տարբերությունը, վերջապես նույնիսկ ամերիկյան դեսպանն այդ հասկացավ։ Այդպիսի մրցության Բելմոնտեն չէր կարող համարձակվել, քանի որ այն մի վերջ կարող էր ունենալ․ կամ ծանր կվիրավորվեր, կամ կմահանար։ Նա այլևս նախկին ուժը չուներ։ Նա այլևս մրցահրապարակում չէր ունենում ոգևորության այն ուժ տվող պահերը։ Նա արդեն չէր հավատում, որ այդպիսի պահեր ընդհանրապես լինում են։ Ամեն ինչ փոխվել էր, և կյանքն այժմ երբեմն֊երբեմն էր միայն բռնկվում նրա մեջ։ Հիմա էլ մեկ֊մեկ նրա աշխատանքի մեջ երևում էին նախկին փայլի հետքերը, բայց դրանք արժեք չունեին, որովհետև այդ բոլորը նա նախօրոք հաշվել էր, երբ մեքենայից իջնելով, պատնեշին հենված իր ծանոթի ցլաբուծարանից բերված ցլերի մեջ հարմար ցլեր էր ընտրում։ Դրա համար էլ նա գործ ուներ երկու ոչ մեծ, հանգիստ, փոքր պոզերով ցլերի հետ, և եթե նա երբեմն զգում էր, որ վերադառնում է իր նախկին շուքը, ― զգում էր իր մի փոքրիկ մասնիկով միայն, ոչ մի րոպե չդադարող ցավի միջից, ― ապա դա կանխապես հաշվարկված, գնված շուք էր, և նա ոչ մի հաճույք չէր ստանում դրանից։ Նա դեռ կարող էր փառք ունենալ, սակայն այդ միտքը բավական չէր, որ ցլամարտը նրա համար առաջվա պես ուրախություն լիներ։
Պեդրո Ռոմերոն ուներ այդ շուքը։ Նա սիրում էր ցլամարտը, երևում էր, որ սիրում է ցլերին, և երևում էր, որ սիրում է Բրեթին։ Ամբողջ օրը, եթե միայն դրա հնարավորությունը կար, նա աշխատում էր մեր դիմաց։ Նա ոչ մի անգամ չնայեց Բրեթին։ Դրա համար էլ նա աշխատում էր ավելի լավ և լավ էր աշխատում ոչ միայն Բրեթի, այլև իր համար։ Այն պատճառով, որ նա չէր նայում Բրեթին, նրա հավանությունը փնտրելու, նա ներքնապես անում էր ամեն ինչ իր համար, դրանից նա ավելի էր ուժեղանում, և ուրեմն ի վերջո նա այդ անում էր և Բրեթի համար։ Եվ անում էր այնպես, որ իրեն վնաս չէր լինում։ Իսկ գուցե և դրա համար էր, որ նա այդ ամբողջ օրը այդքան լավ էր աշխատում։
Նրա առաջին կիտեն<ref>Կիտե ― ցլին թիկնոցով խաբելը (իսպ․)։</ref> տեղի ունեցավ հենց մեր ներքևում։ Երեք ցլամարտիկն էլ պետք է հերթով հեռացնեն ցլին, այն բանից հետո, երբ նա նետվում է պիկադորի վրա։ Առաջինը Բելմոնտեն էր։ Երկրորդը՝ Մարսիալը։ Հետո Ռոմերոյի հերթը եկավ։ Երեքն էլ կանգնած էին ձիուց դեպի ձախ։ Պիկադորը գլխարկը ճակատին քաշած, նիզակը սուր անկյունով ուղղած դեպի ցուլը, խթանները խոր մխրճեց և սանձը ձախ ձեռքով պահած ստիպեց ձիուն շարժվել դեպի ցուլը։ Ցուլը լարված նայում էր։ Թվում էր, նայում է սպիտակ ձիուն, բայց իրականում հետևում էր նիզակի սրածայր եռանկյունուն։ Ռոմերոն նկատեց, որ ցուլն սկսում է գլուխը թեքել։ Նա չէր ուզում ձիու վրա հարձակվել։ Ռոմերոն թափահարեց թիկնոցն ու կարմիր գույնով գրավեց ցլի ուշադրությունը։ Ցուլն առաջ նետվեց, սակայն կարմիր թիկնոցի փոխարեն նրա առաջ հայտնվեց սպիտակ ձին, և պիկադորը, որ կռացել էր ձիու գլխի վրայից, ընկուզենու փայտից երկար փայտի պողպատյա սուր ծայրը մտցրեց ցլի թիակների միջև, ապա հենվելով նիզակին, նա այնպես թեքեց ձիուն, որ նիազակի սուր ծայրն ավելի խոր մխրճվեց ցլի թիակների մեջ, և արյուն հոսեց ցլի վերքից, որին պատրաստում էին Բելմոնտեի համար։
Վիրավոր ցուլը չէր համառում։ Նա ձիուն պոզահարելու մեծ ցանկություն չուներ։ Նա շտկվեց, հեռացավ պիկադորից և ձիուց, և Ռոմերոն նրան տարավ իր թիկնոցով։ Նա տարավ ցլին մեղմ, սահուն, հետո կանգ առավ և, ուղիղ ցլի դիմաց կանգնած, նրան մեկնեց թիկնոցը։ Ցլի պոչը վեր տնկվեց, նա առաջ նետվեց, և Ռոմերոն, ձեռքերը վեր պարզած, ոտները կիպ իրար կպցրած, տեղում պտտվեց։ Խոնավ ավազից ծանրացած թիկնոցն ուղղվեց ուռած առագաստի նման, և Ռոմերոն մի լրիվ պտույտ կատարեց հենց ցլի քթի տակ։ Հիմա նրանք կանգնած էին դեմ֊դիմաց։ Ռոմերոն ժպտաց։ Ցուլը նորից նետվեց առաջ, Ռոմերոյի թիկնոցի նորից ուռեց առագաստի նման, և նա նորից վերոնիկա<ref>Վերոնիկա ― ցլամարտիկի գործածած ձևերից է, տեղում պտտվում է (իսպ․)։</ref> արեց, այս անգամ մյուս կողմի վրա։ Ռոմերոն ցլին այնքան մոտ էր թողնում իրեն, որ մարդը, ցուլը և թիկնոցը, մի լրիվ պտույտ գործելով ցլի քթի տակ, միաձուլվում էին, ասես պարզորոշ շրջագծված մի ամբողջություն։ Այդ ամենը կատարվում էր այնքան անշտապ և համաչափ, որ թվում էր Ռոմերոն օրորելով քնեցնում է ցլին։ Նա այդպիսի չորս վերոնիկա կատարեց, ավարտեց կիսավերոնիկայով, որ նրան կանգնեցրեց մեջքով դեպի ցուլը և, թիկնոցը ձախ ձեռքին գցելով, աջով ազդրին հենված, նա շարժվեց ծափահարություններին ընդառաջ, իսկ ցուլն անշարժ կանգնած նայում էր նրա հեռացող մեջքին։
Իր ցլերի հետ նա աշխատում էր հոյակապ։ Նրա առաջին ցուլը վատ էր տեսնում։ Թիկնոցով կատարած երկու վերոնիկաներից հետո Ռոմերոն արդեն ստույգ գիտեր, թե ցլի տեսողությունն ինչ չափով է վնասված։ Եվ այդ պատճառով նա աշխատում էր դրան համապատասխան։ Դա, իհարկե, փայլուն ցլամարտ չէր։ Դա սոսկ անթերի ցլամարտ էր։ Ամբոխը պահանջում էր փոխել ցուլին։ Մեծ աղմուկ բարձրացավ։ Ոչ մի նշանակալի, գեղեցիկ բան չէր լինի անել այդ ցլի հետ, որի վրա կարմիր գույնը չէր ազդում, սակայն պրեզիդենտը ցուլը փոխելու հրաման չէր տալիս։
― Ինչո՞ւ ցուլը չեն փոխում, ― հարցրեց Բրեթը։
― Նրա համար վճարել են։ Չեն ուզում կորցնել իրենց փողը։
― Դա անազնվություն է Ռոմերոյի նկատմամբ։
― Մի տեսեք, թե նա ինչպես է աշխատում ցլի հետ, որը կարմիր գույն չի տեսնում։
― Չեմ սիրում նման բաների նայել։
Այնքան էլ հաճելի չէ նայել այդպիսի աշխատանքին, եթե այն մարդու նկատմամբ, որը ստիպված է այդպես աշխատել, անտարբեր չես։ Քանի որ ցուլը չէր տեսնում ոչ թիկնոցի գույնը, ոչ էլ մուլետայի վրայի կարմիր կտորը, Ռոմերոն ստիպված էր նրան գրգռել իր մարմնով։ Նա կիպ մոտենում էր ցլին, որ ցուլն իրեն տեսնի, իսկ երբ ցուլը նետվում էր նրա վրա, մուլետայով դիմագրավում էր հարձակումը և մարտն ավարտվում էր դասական դպրոցի ոճով։ Բիարրից եկած զբոսաշրջիկներին այդպիսի աշխատանքը դուր չէր գալիս։ Նրանք կարծում էին, թե Ռոմերոն վախենում է, քանի որ իր մարմնի փոխարեն ցլին դեմ տալով մուլետան, նա ամեն անգամ մի կես քայլ ետ էր քաշվում։ Նրանք գերադասում էին Բելմոնտեին, որ նմանակում էր ինքն իրեն, և Մարսիալին, որ նմանակում էր Բելմոնտեին։ Երեք այդ կարգի հանդիսատեսներ նստած էին մեր ետևում։
― Սա ինչի՞ց է վախենում։ Ցուլն այնքան հիմար է, որ միայն լաթի վրա է հարձակվում։
― Պարզապես երիտասարդ է։ Դեռ այդպիսի նրբություններ չի սովորել։
― Բայց իմ կարծիքով սկզբում նա թիկնոցով լավ էր աշխատում։
― Հավանաբար նյարդայնանում է։
Մրցահրապարակի կենտրոնում մեն֊մենակ Ռոմերոն շարունակում էր նույն խաղը ցլի հետ, իր մարմնով այնքան էր մոտենում, որ ցուլը բութ հայացքով նայում էր նրան, վերջապես կիպ մոտենում էր, և ցուլը մտածելով, որ արդեն կարելի է հարձակվել, գլուխը ձախ էր գցում, նետվում առաջ, սակայն Ռոմերոն վերջին վայրկյանին մի թեթև, աննշան շարժումով դեմ էր տալիս կարմիր մուլետան, և հենց դա էր այնքան զայրացնում Բիարրիցից եկած ցլամարտի մասնագետներին։
― Հիմա նա պետք է սպանի ցլին, ― ասացի ես Բրեթին։ ― Ցուլը դեռ ուժեղ է։ Չի թողել հալից գցեն։
Մրցահրապարակի կենտրոնում, ցլի դիմաց կանգնած, Ռոմերոն քաշեց սուրը մուլետայի ծալքի միջից, կանգնեց ոտնաթաթերի վրա։ Ցուլը հարձակվեց, Ռոմերոն նույնպես հարձակվեց։ Նա ձախ ձեռքով մուլետան գցեց ցլի մռութին, որ կուրացնի նրան, ցլի ձախ ուսն առաջ եկավ պոզերի մեջ, սուրն իջավ, և մի պահ ցուլը և ցլի վրա խոյացած Ռոմերոն՝ բարձր պահած աջ ձեռքով սեղմելով սրի կոթը, որ մինչև ծայրը մտել էր ցլի թիակների մեջտեղը, միաձուլվել, մի ամբողջություն էին կազմել։ Հետո այդ ամբողջությունը խախտվեց։ Ռոմերոն հեշտությամբ պոկվեց ցլից, կանգնել էր ձեռքը բարձր պահած, դեմքով դեպի ցուլը, և նրա սպիտակ վերնաշապիկը, որ պատռվել էր թևի տակ, ծածանվում էր քամուց, իսկ ցուլը, որի կարմիր կոթը թիակների արանքից ցցված, գլուխը կախ երերում էր, ոտները ծալվում էին։
― Հիմա կընկնի, ― ասաց Բրեթը։
Ռոմերոն այնքան մոտ էր կանգնած, որ ցուլը տեսնում էր նրան։ Ձեռքն այդպես բարձր պահած, նա խոսեց ցլի հետ։ Ցուլը իրեն հավաքեց, հետո գլուխն առաջ եկավ, ու սկսեց ընկնել՝ սկզբում դանդաղ, իսկ հետո միանգամից շրջվեց մեջքի վրա, չորս ոտները վերև տնկած։
Ռոմերոյին տվին սուրը, շեղբը դեպի ցած բռնած, մուլետան ձախ ձեռքին նա քայլեց դեպի պրեզիդենտի օթյակը, գլուխ տվեց, շտկվեց, մոտեցավ պատնեշին և սուրն ու մուլետան տվեց իր ծառային։
― Դժվար ցուլ էր, ― ասաց ծառան։
― Այո, ինձ քրտնեցրեց, ― ասաց Ռոմերոն։ Նա սրբեց դեմքը։ Ծառան սափորով ջուր տվեց նրան։ Ռոմերոն շրթունքները թրջեց։ Սափորից խմելը նրա համար ցավոտ էր։ Նա մեզ չնայեց։
Մարսիալի համար շատ հաջող օր էր։ Նրան դեռ ծափահարում էին, երբ մրցահրապարակ մտավ Ռոմերոյի վերջին ցուլը։ Դա հենց այն ցուլն էր, որ առավոտյան տեղից պոկվել էր և սպանել բազմությունից մի մարդու։
Առաջին ցլի հետ աշխատելիս Ռոմերոյի ծեծված դեմքը շատ նկատելի էր։ Յուրաքանչյուր շարժումից դեմքը բացվում էր։ Վատ տեսնող ցլի հետ այդ լարված, տանջալից աշխատանքը ավելի էր նկատելի դարձնում նրա դեմքը։ Կոնի հետ կռիվը չէր ընկճել նրան հոգեպես, չէր ազդել նրա քաջության վրա, սակայն նրա դեմքն այլանդակված էր, մարմինը ծեծված։ Հիմա նա ազատվում էր դրանից։ Նոր ցլի հետ կատարած ամեն շարժում ասես մաքրում էր նրա դեմքը։ Դա մի լավ, խոշոր, մեծ պոզերով ցուլ էր, և հնազանդ շրջվում էր ու հարձակվում։ Ռոմերոն հենց այդպիսի ցլեր էր սիրում։
Երբ նա մուլետայով իր աշխատանքն ավարտեց և պատրաստվում էր սպանել ցլին, ամբոխը պահանջեց, որ նա շարունակի։ Հանդիսատեսները չէին ուզում, որ այդ մարտը վերջանար։ Ռոմերոն շարունակում էր աշխատել։ Նա կարծես ցլամարտի դաս էր տալիս։ Գործադրեց բոլոր ձևերը, մեկը մյուսի ետևից, կատարում էր այդ ամենը անշտապ, սահուն, հստակ։ Ոչ մի հնարանք, ոչ մի խաբեություն չկար։ Ոչ մի կտրուկ շարժում չարեց։ Եվ ամեն անգամ, երբ սկսված ձևն իր գագաթնակետին էր հասնում, լարվածությունից մարդու սիրտ ցավով սեղմվում էր։ Ամբոխը պահանջում էր, որ դա շարունակվի անվերջ։
Ցուլը կանգնել ոտները չռած, վերջին հարվածին պատրաստ, և Ռոմերոն դրան սպանեց պատնեշի մոտ, հենց մեր ներքևում։ Սպանեց այնպես, ինչպես ինքն էր ուզում, ոչ նախկինի պես, որին սպանելու ուրիշ ելք չուներ։ Նա կանգնեց ուղիղ ցլի առջև, մուլետայից հանեց սուրն ու շեղբ ուղղեց ցլին։ Ցուլը նայում էր նրան։ Ռոմերոն խոսեց ցլի հետ և թեթևակի խփեց նրա ոտքին։ Ցուլը գլուխը կախ գցեց, պատրաստվելով հարձակման, իսկ Ռոմերոն սպասում էր նրան պինդ կանգնած, մուլետան կախ, սուրը՝ հարվածի պատրաստ։ Երբ Ռոմերոն թափ տվեց կախված մուլետան, ցուլը հարձակվեց նրա վրա, և Ռոմերոն, ոտներն էլ ավելի ամուր սեղմելով, առանց տեղից շարժվելու, սուրը խրեց ցլի թիակների արանքը, հետո ձախ թեքվեց, իր մարմնով ծածկելով մուլետան, և ամեն ինչ վերջացավ։ Ցուլը փորձեց առաջ գալ, սակայն ոտքերն սկսեցին ծալվել, օրորվեց, մի պահ դանդաղեց, ապա ընկավ ծնկներին, և Ռոմերոյի ավագ եղբայրը, ետևից մոտենալով, կռացավ ու կարճ դանակը մտցրեց ցլի ծոծրակը, հենց պոզերի հիմքերի մոտ։ Առաջին անգամ նա վրիպեց։ Նորից դանակը մտցրեց, և ցուլը գետին տապալվեց, ցնցվեց ու անշարժացավ։ Ռամերոյի եղբայրը, մի ձեռքով պոզը բռնած, մյուսով դանակը, նայեց դեպի պրեզիդենտի օթյակը։ Հրապարակով մեկ թաշկինակներ էին թափահարում։ Պրեզիդենտն իր օթյակից ցած նայեց և թափահարեց թաշկինակը։ Ռոմերոյի եղբայրը կտրեց մեռած ցլի սև, ծուռումուռ ականջն ու վազեց Ռոմերոյի մոտ։ Սև, ծանր ցուլը լեզուն դուրս գցած ընկած էր գետնին։ Հրապարակի բոլոր կողմերից տղաներ էին վազ տալիս դեպի ցուլը։ Նրանք շրջան կազմեցին ցլի շուրջ ու սկսեցին պարել։
Ռոմերոն եղբոր ձեռքից վերցրեց ականջն ու բարձրացրեց դեպի պրեզիդենտի օթյակը։ Պրեզիդենտը գլուխը խոնարհեց, և Ռոմերոն, ջանալով առաջ ընկնել իր ետևից վազող ամբոխից, մոտ վազեց մեզ։ Նա կռացավ պատնեշի վրայից և ականջը տվեց Բրեթին։ Հետո գլխով արեց և ժպտաց։ Ամբոխն արդեն շրջապատել էր նրան։ Բրեթը մեկնեց նրան թիկնոցը։
― Ձեզ դուր եկա՞վ, ― ձայն տվեց նա։
Բրեթը ոչինչ չասաց։ Նրանք նայեցին իրար, ժպտացին։ Բրեթն ականջը բռնել էր ձեռքին։
― Զգույշ, չարյունոտվեք, ― ասաց Ռոմերոն և ծիծաղեց։
Ամբոխը պահանջում էր նրան։ Մի քանի տղաներ գոռգոռալով ողջունում էին Բրեթին։ Ամբոխի մեջ այդ տղաներից բացի, կային պարողները և հարբածներ։ Ռոմերոն շրջվեց և փորձեց դուրս պրծնել դրանց միջից։ Սակայն մարդիկ խմբվել էին նրա շուրջ և փորձում էին նրան ձեռքերի վրա տանել։ Նա դիմադրում էր, մի կերպ դուրս պրծավ և այդպես ամբոխով շրջապատված վազեց դեպի ելքը։ Նա չէր ուզում, որ իրեն ձեռքերի վրա տանեն։ Բայց նրան բռնեցին և վեր բարձրացրին։ Նա իրեն անհարմար էր զգում, ոտները կախ էին ընկել, ամբողջ մարմինը ծեծված էր։ Նրանք, սակայն, բարձրացրին և այդպես տարան դեպի դարպասը։ Ռոմերոյի ձեռքն ինչ֊որ մեկի ուսին էր։ Նա շրջվեց և նայեց մեզ այնպես, ասես ներողություն էր խնդրում։ Ամբոխը նրա ետևից դուրս թափվեց փողոց։
Երեքով վերադարձանք հյուրանոց։ Բրեթը վերև բարձրացավ։ Ես և Բիլլը գնացինք առաջին հարկի ճաշարան, պինդ եփած ձու կերանք և մի քանի շիշ գարեջուր խմեցինք։ Եկավ Բելմոնտեն արդեն սովորական հագուստով, նրա հետ էին իր իմպրեսարիոն և երկու ուրիշ մարդիկ։ Նստեցին մեր կողքի սեղանին և ուտելիք պատվիրեցին։ Բելմոնտեն շատ քիչ էր ուտում։ Նրանք ժամը յոթի գնացքով մեկնում էին Բարսելոնա։ Բելմոնտեի հագին կապույտ գծերով վերնաշապիկ էր և մուգ գույնի բաճկոն։ Նա թերխաշ ձու կերավ։ Մյուսները ճաշեցին ըստ կարգի։ Բելմոնտեն չէր խոսում։ Միայն պատասխանում էր հարցերին։
Բիլլը հոգնած էր ցլամարտից։ Ես էլ էի հոգնած։ Ցլամարտը մեր երկուսի վրա էլ ազդում էր։ Լուռ ուտում էինք պինդ եփած ձվերը, և ես նայում է Բելմոնտեին ու նրա սեղանի շուրջ նստած մարդկանց։ Նրանք շատ լուրջ և գործարար մարդկանց տեսք ունեին։
― Գնանք սրճարան, ― ասաց Բիլլը։ ― Ուզում եմ աբսենթ խմել։
Ֆիեստայի վերջին օրն էր։ Երկինքը նորից ամպել էր։ Հրապարակը լեփ֊լեցուն էր մարդկանցով, հրարվեստի մասնագետները հրավառություն էին պատրաստում երեկոյան համար, ու դրանք ծածկում էին հաճարենու ճյուղերով։ Նրանց շուրջ խմբվել էին տղաներ ու կանգնած նայում էին։ Մենք անցանք բամբուկե երկար փայտերի վրա ամրացրած հրթիռների շարքի կողքից։ Սրճարանի առջև մեծ բազմություն էր հավաքված։ Պարերն ու երաժշտությունը շարունակվում էին։ Մարդկանց առջևով անց էին կացնում հսկաների և թզուկների։
― Էդնան որտե՞ղ է, ― հարցրի Բիլլին։
― Չգիտեմ։
Նայում էինք, թե ինչպես է իջնում ֆիեստայի վերջին օրվա երեկոն։ Աբսենթի ազդեցության տակ ամեն ինչ լավ էր թվում։ Ես խմում էի առանց շաքարի և այն հաճելի դառը համ ուներ։
― Ես խղճում եմ Կոնին, ― ասաց Բիլլը։ ― Նրա համար շատ ծանր էր։
― Էհ, գրողի ծոցը կորչի այդ Կոնը, ― ասացի ես։
― Ինչ ես կարծում, նա ո՞ւր գնաց։
― Փարիզ։
― Իսկ ի՞նչ պիտի անի նա այնտեղ, հը՞։
― Օհ, թող գրողի ծոցը կորչի։
― Չէ, քո կարծիքով նա ի՞նչ պիտի անի։
― Կմիանա հավանաբար իր նախկին սիրուհու հետ։
― Իսկ ո՞վ էր նրա նախկին սիրուհին։
― Ֆրենսիս անունով մեկը։
Եվս մեկական աբսենթ խմեցինք։
― Ե՞րբ ես մեկնում, ― հարցրի ես։
― Վաղը։
Քիչ անց Բիլլն ասաց․
― Էհ, ֆիեստան հիանալի էր։
― Այո, ― ասացի ես։ ― Շարունակ մի բանով զբաղված էինք։
― Անհավատալի է։ Կարծես մի հիասքանչ մղձավանջ լիներ։
― Այո, ― ասացի։ ― Ես հավատում եմ ամեն ինչին։ Նաև մղձավանջներին։
― Ի՞նչ է պատահել։ Վա՞տ ես զգում։
― Սարսափելի վատ։
― Մի աբսենթ էլ խմիր, ― ասաց Բիլլը։ ― Հեյ, մատուցող։ Եվս մի աբսենթ բերեք այս պարոնի համար։
― Ինձ շատ վատ եմ զգում, ― ասացի ես։
― Խմիր, ― ասաց Բիլլը, ― խմիր դանդաղ։
Մթնում էր։ Ֆիեստան շարունակվում էր։ Արդեն սկսում էի հարբել, բայց դրանից ինձ բնավ ավելի լավ չզգացի։
― Հիմա ինչպե՞ս ես։
― Շատ վատ։
― Ոզո՞ւմ ես մի հատ էլ խմես։
― Չի օգնի։
― Փորձիր։ Չես իմանա, միգուցե հենց այս մեկն օգնի։ Էյ, մատուցող, աբսենթ բերեք այս պարոնի համար։
Աբսենթի մեջ անմիջապես ջուր լցրեցի և խառնեցի, չթողնելով, որ այն կաթիլ֊կաթիլ լցվի։ Բիլլը մի կտոր սառույց գցեց բաժակի մեջ։ Գդալով խառնեցի սառույցն այդ պղտոր շագանակագույն խառնուրդի մեջ։
― Դե, ինչպե՞ս է։
― Հիանալի։
― Այդպես արագ մի խմիր։ Սիրտդ կխառնի։
Բաժակը ցած դրեցի։ Բոլորովին էլ մտադիր չէի արագ խմել։
― Ես հարբած եմ։
― Այդպես էլ պետք է լիներ։
― Դու այդ էիր ուզում, չէ՞։
― Այո։ Խմիր։ Ազատվիր այդ թախիծից։
― Շատ լավ, արդեն հարբած եմ։ Ա՞յդ էիր ուզում։
― Նստիր։
― Չեմ ուզում, ― ասացի։ ― Գնում եմ հյուրանոց։
Ես շատ հարբած էի։ Չեմ հիշում, թե երբևէ այդքան հարբած լինեի։ Հյուրանոց գալով, բարձրացա վերև։ Բրեթի սենյակի դուռը կիսաբաց էր։ Գլուխս ներս մտցրի։ Մայքը նստած էր մահճակալին։ Նա ինձ նշան արեց շշով։
― Ջեյք, ― ասաց նա։ ― Եկեք, Ջեյք։
Ներս մտա սենյակ և նստեցի։ Սենյակն աչքիս պտտվում էր, եթե հայացքս մի կետի գամված չպահեի։
― Գիտեք, Բրեթը գնաց այդ ցլամարտիկի հետ։
― Չի կարող պատահել։
― Պատահել է։ Նա ձեզ էր որոնում, ուզում էր հրաժեշտ տալ։ Նրանք մեկնեցին ժամը յոթի գնացքով։
― Իսկապե՞ս։
― Նա շատ վատ արեց, ― ասաց Մայքը։ ― Նա այդ չպետք է աներ։
― Այո։
― Ուզո՞ւմ եք խմել։ Սպասեք, հիմա կզանգեմ, որ գարեջուր բերեն։
― Ես հարբած եմ, ― ասացի։ ― Գնում եմ պառկեմ։
― Թունդ եք հարբած։ Ես թունդ եմ հարբած։
― Այո, ― ասացի։ ― Ես էլ եմ թունդ հարբած։
― Դե, լավ, ― ասաց Մայքը։ ― Գնացեք քնեք, Ջեյք։
Դուրս եկա նրա մոտից, գնացի իմ սենյակ և պառկեցի մահճակալին։ Մահճակալս ճոճվում էր, տեղիցս բարձրացա ու սկսեցի նայել առաստաղին, որպեսզի այդ ճոճվելը դադարի։ Դրսում, հրապարակում ֆիեստան շարունակվում էր։ Սակայն այն այլևս կորցրել էր իր իմաստը։ Ավելի ուշ եկան Մայքլն ու Բիլլը, կանչում էին ինձ իրենց հետ ճաշելու։ Քնած ձևացա։
― Նա քնած է։ Ավելի լավ է նրան մենակ թողնենք։
― Նա թունդ հարբած է, ― ասաց Մայքը, և նրանք դուրս եկան։
Տեղիցս վեր կացա, դուրս եկա պատշգամբ և սկսեցի նայել, թե ինչպես էին պարում հրապարակում։ Աշխարհը դադարեց պտտվել։ Հիմա ես այն տեսնում էի հստակ, որոշակի, թերևս փոքր֊ինչ մշուշոտ եզրերում։ Լվացվեցի, մազերս սանրեցի։ Հետո իջա ցած, ճաշարան։
― Ահա և նա, ― ասաց Բիլլը։ ― Մեր լավ Ջեյքը։ Ես գիտեի, համոզված էի, որ դուք չեք հարբի։
― Հելլո, ծեր հարբեցող, ― ասաց Մայքը։
― Քաղց զգացի և արթնացա։
― Մի քիչ սուպ կեր, ― ասաց Բիլլը։
Ճաշեցինք երեքով, սեղանի շուրջը նստած, սակայն այնպիսի մի զգացում ունեինք, որ մեր սեղանից պակասում են ամենաքիչը վեց հոգի։