Երբ Ուրիասն առավոտյան հեռացավ (փառք աստծու՝ չուզեց նախաճաշել), ինձ թվաց թե գիշերն էլ նրա հետ միասին անհետացավ։ Դոկտորների Համայնքը գնալիս, ես պատվիրեցի մրս․ Կրոպպին բոլոր պատուհանները բանալ, որպեսզի Ուրիասի շնչով ապականված սենյակիս օդը բոլորովին մաքրվի։
==Զ․ գլուխ==
Գերի եմ ընկնում
Մինչև Ագնեսի մեկնելու օրը չէի տեսել Ուրիաս Հիպին։ Երբ Ագնեսին հրաժեշտ տալու համար, դիլիժանսների կայանը գնացի, Ուրիասն էլ այնտեղ էր․ նա նույն կառքով Կենտրբըրի պիտի վերադառնար։ Ինձ համար մի թեթև սփոփանք էր, որ նա իր հին ու կարճ թիկնոցով և վրանի նման հովանոցով բարձրացավ կառքի ետնամասի վրա, մինչ Ագնեսը բնականաբար ներսումն էր նստած, և ես անշուշտ այդ սփոփանքին արժանի էի այն ջանքերիս փոխարեն, որ անում էի նրա հետ քաղաքավարի լինելու համար՝ գոնե Ագնեսի ներկայությամբ։ Ինչպես որ մր․ Ուատրբրուկի ճաշի ժամանակ, այնպես էլ այժմ Ուրիասը իբրև մի գիշատիչ անգղ կառքի վրա թառած՝ մեզ էր դիտում, Ագնեսի ու իմ փոխանակած ամեն մի բառը որսալով։
Այն վրդովեցուցիչ ազդեցության ներքո, որ արել էր վրաս Ուրիասի խոստովանությունը վառարանի մոտ, հաճախ հիշում էի Ագնեսի խոսքերն ընկերակցության մասին, թե՛ «Ես այն արի, ինչ որ արդար համարեցի։ Զգալով, որ հորս հանգստության համար այս զոհաբերությունն անհրաժեշտ է, հավանություն տվի նրան»։ Այն օրից ի վեր ինձ տանջում էր մի դժնադակ նախազգացում, թե Ագնեսը, միևնույն զգացման տեղի տալով, մի ուրիշ զոհաբերություն էլ հանձն կառնի հոր համար։ Ես գիտեի, թե որքան է սիրում նրան․ գիտեի, թե ինչ անձնվիրության ընդունակ է նրա սիրտը։ Իր խոսքերից գիտեի, որ նա իր հոր սխալների համար՝ ինքն իրեն մեղադրելով, փափագում է պարտահարույց լինել նրան։ Ինձ համար մխիթարանք չէր, որ նա այնքան տարբերվում էր թթագույն թիկնոց հագաց գարշելի էակից․ չէ՞ որ հենց այդ տարբերության մեջ էր վտանգը․ մեկի մաքուր, բոլորանվեր անձնազոհության և մյուսի զազիր ստորության մեջ։ Ուրիասը հարկավ այս բոլորը լավ գիտեր և անտես չէր թողել իր նենգամիտ հաշիվների մեջ։
Բայց և այնպես ես այնքան հավատացած էի, որ զոհաբերության հետևանքի մասին ակնարկելն անգամ Ագնեսի բախտը կթունավորի, և այնքա՜ն վստահ, որ նա դեռ ոչ մի բանից կասկած չունի և վտանգը չէ կռահում, որ անշուշտ նրան կվիրավորեի, եթե փորձեի զգուշացնել նրան իրեն սպառնացող չարիքից։ Այս էր պատճառը, որ մենք իրար հետ բաժանվեցինք առանց որևէ բացատրության․ նա ձեռքը շարժելով ժպտում էր ինձ կառքի միջից․ իսկ նրա չար դևը գալարվում էր կառքի վերևի նստարանում, կարծես հրճվելով, որ արդեն իր հաղթական ճանկերի մեջ է բռնել նրան։
Երկար ժամանակ չէի կարողանում այս հրաժեշտի տեսարանը մոռանալ։ Երբ Ագնեսից նամակ ստացա, թե նա հաջող տուն է հասել, դարձյալ ես նույն ողբալի դրության մեջ էի, ինչպես և նրա մեկնելու րոպեին։ Հենց որ սկսում էի մտմտալ Ագնեսի վիճակն էր միտքս գալիս, և թախիծս սաստկանում էր։ Գիշեր չկար, որ նրա դրությունը քնիս հանգիստը չվրդովեր։ Այս բանը կյանքիս մի մասն էր դարձել, նույնպես անբաժան իմ հոգուց, ինչպես որ գլուխս մարմնից։
Եվ ես վշտերս փարատող մարդ չունեի։ Ստիրֆորթն, իր նամակի ասելով, Օքսվորդումն էր, և ես Դոկտորների Համայնքից դուրս, գրեթե միշտ մենակ էի։ Կարծեմ այս միջոցին էր, որ սրտիս մեջ մի տեսակ կասկած ընկավ Ստիրֆորթի վերաբերմամբ։ Ես նրան մի մտերմական պատասխան գրեցի, թեև ճիշտն ասած, գոհ էի, որ նա Լոնդոնից բացակա է։ Երևի թե գոհ լինելուս պատճառն այն էր, որ Ագնեսի ազդեցությունն իմ վրա, Ստիրֆորթի ներկայությունից հակակշիռ չընդունելով, ամեն օր զորանում էր, և դարձայլ նա էր բոլոր մտքերիս ու հոգսերիս առարկան։
Սակայն օրերն ու շաբաթները սահում էին։ Ես արդեն մի հաստատուն պաշտոն էի ստացել Սպընլոյի ու Ջորկինսի մոտ։ Տատս նշանակել էր տարեկան իննսուն ստեռլինգ (բացի բնակարանիս վարձը ու մի քանի ուրիշ պետքերս հոգալուց)։ Սենյակներս արդեն մեկ տարով վարձված էին, և թեպետ երեկոները նրաք բավական տխուր էին, բայց ես վերջ ի վերջո սովորել էի զվարճություն գտնել սուրճի մեջ, որ կյանքիս այդ միջոցին ոչ միայն գավաթներով, այլ կարծեմ և լիտրերով էի սպառում։ Մոտավորապես այդ ժամանակին են վերաբերում և իմ արած երեք գյուտերը, նախ որ մրս Կրոպպն իր ասելով ենթակա է «spazzums» (spasme, պրկումն) կոչված տարօրինակ հիվանդության, որին միշտ քթի բորբոքումներ էր հաջորդում, և որ չէր կարելի որևէ բանով բժշկել, բացի պեպրմինտից.<ref>Peppermint ― օշինդր, անանուխ</ref> երկրորդ, որ շտեմարանիս օդը մի ուրույն հատկություն ունի, որի շնորհիվ օղիով շշերիս խցաններն անդադար դուրս են թռչում․ երրորդ, որ այս աշխարհում ես մենակ եմ և շատ տրամադիր՝ անգլիական քերթվածներով արձանագրել կացությունս։
Պաշտոնի մեջ հաստատվելուս օրը ոչ մի հրավերք չեղավ, ես բավական համարեցի միայն սենդուիչ ու խերես առաջարկել գրագիրներին պաշտոնատան սենյակում և թատրոն գնալ երեկոյան։ Բեմադրում էին «Օտարական» ողբերգությունը, որ ահ ու սարսափ ազդեց վրաս, և երբ տուն վերադարձա, հազիվ էի կարողանում հայելու մեջ ինքս ինձ ճանաչել։ Նույն իսկ օրը, մր․ Սպընլոն գրասենյակը փակելիս ասել էր ինձ, թե շատ ուրախ կլինի տեսնել ինձ իր տանը՝ Նորվուդում, մեր բարեկամությունը տոնելու համար․ բայց թե դժբախտաբար տունը դեռ չէր կարգավորված, որովհետև իր աղջիկը, որ նոր էր Փարիզում իր ուսումն ավարտել, տակավին բացակա է։ Հենց որ նա վերադառնա և տնտեսության զեկն իր ձեռքն առնի, մր․ Սպընլոն պատիվ կունենա ինձ իր մոտ հրավիրելու։ Ես գիտեի, որ մր․ Սպընլոն այրի է և միայն մի դուստր ունի, և շնորհակալ եղա հրավերի համար։
Մր․ Սպընլոն խոսքը պահեց։ Մի երկու շաբաթ անցնելուց հետո, նա հիշեց իր խոստումն ու ասաց, թե անչափ երջանիկ կլինի, եթե շնորհ բերեմ իր մոտ առաջիկա շաբաթ օրը ու մինչև երկուշաբթի իր տանը մնամ։ Հասկանալի է, որ լիակատար հոժարություն հայտնեցի․ նա առաջարկեց իր կառքով տանել ինձ ու ետ բերել։
Պայմանավորված օրը որ հասավ, ձեռքիս պայուսակն անգամ մի հարգելի առարկա դարձավ ստորադրյալ գրագիրների աչքում, որոնց համար Նորվուդի տունը մի խորհրդավոր սրբավայր էր։ Նրանցից մեկը հաղորդեց ինձ, թե իր լսածին նայելով՝ մր․ Սպընլոյի սեղանի սպասքը բացառապես արծաթից են ու ճենապակուց․ մյուսն ակնարկեց, թե նրա ճաշին, շամպայնից բացի, ուրիշ գինի չեն վայելում։ Մր․ Տիֆը անունով ծեր գրագիրը իր ծառայության երկար տարիների ընթացքում շատ անգամ էր մր․ Սպընլոյի ապարանքը տեսել և մինչև անգամ նրա ճաշասենյակը ոտք դրել։ Մր․ Տիֆըի նկարագրությումբ այդ տունը մի շքեղ ու հոյակապ պալատ է, ուր ինքը պատիվ է ունեցել հյուրասիրվելու Հնդկաստանի թուխ շերիով <ref>խերես</ref> որի հրաշալի համը տեսնելուդ պես աչքերդ ակամա քթթում են։
Այդ օրը մի հետաձգված գործ էր քննվում Կոնսիստորի Ատյանում՝ մի հացթուխ հրաժարվել էր թաղական խորհրդին մայթի հարկ վճարելուց, և որովհետև այս հին գործը, իմ կարծիքով, նույնիսկ Ռոբինզոն Կրուզոյից երկու անգամ երկար էր, հետևաբար վճիռը փոքր֊ինչ ուշ կայացավ։ Բայց և այնպես հացթուխը ծխականների համայնքից վեց ամսով արտաքսելու և դատական ծախքերը վճարելու պատիժ ստացավ․ այնուհետև ատյանի դատախազը, դատավորներն ու հացթուխի փաստաբանները (բոլորն էլ իրար հետ խնամի) միասին գյուղ գնացին, իսկ ես ու մր․ Սպընլոն իր կառքով հեռացանք։
Դա մի հիանալի կառք էր։ Ձիերը սիգալով վզերը ծռում էին ու ժիր֊ժիր ոտքերը դոփում․ անշուշտ զգում էին, որ Դոկտորների Համայնքին են պատկանում։ Համայնքի անդամների մեջ պերճության խնդրում մի ահագին մրցում կար, և շատերը կարող էին իրենց կառքի շքեղությամբ պարծենալ։ Սակայն ճշմարիտ մնալու համար, ես միշտ ասել եմ և կասեմ, թե իմ օրով մրցակցության ամենամեծ առարկան օսլան էր։ Համարձակ կարելի է պնդել, որ յուրաքանչյուր դատավոր ու փաստաբան այնքան շատ օսլա էր կրում, ինչքան որ մարդկային ուժը կտաներ։
Շատ ուրախ առաջ էինք սլանում, և մր․ Սպընլոն մի քանի կարևոր ակնարկներ արեց պաշտոնիս մասին։ Նա ասաց, թե աշխարհիս երեսին դրանից ազնիվ պաշտոն չկա և թե դա պետք չէ փաստաբանի կոչման հետ շփոթել․ թե մերը անհամեմատ գերազանց է, ավելի որոշ է, ավելի պարզ և գլխավորը՝ շատ ավելի շահաբեր։ Մենք ամեն բան թեթև ենք քննում Համայնքում, և դրա շնորհիվ հասարակության մեջ մի արտոնյալ ու բացառիկ դասակարգ ենք։
― Հարկավ չի կարելի այն ցավալի հանգամանքը թաքցնել, ― ասաց նա, ― որ շատ անգամ մեզ աշխարհական փաստաբանի տեղ են դնում․ բայց և այնպես մի բան հաստատ է, որ աշխարհական փաստաբանները ընդհանուր առմամբ սառը մարդիկ են, և Դոկտորների Համայնքի յուրաքանչյուր պարտաճանաչ պրոկտր կամ գործակալ իրավունք ունի բարձրից նայելու նրանց վրա։
Հարցրի մր․ Սըպնլոյին, թե ո՞րն է ամենից ընտիր գործը Դոկտորների Համայնքում։ Պատասխանեց, թե անշուշտ ամենից լավը կտակների առթիվ ծագող դատերն են, ուր, օրինակի համար, երեսուն կամ քառասուն հազար ատեռլինգ արժող մի փոքր կալվածքի խնդիր կա։ Այսպիսի դեպքերում դատավարության ամեն մի քայլը շահաբեր է․ յուրաքանչյուր հարցուփորձին թեր ու դեմ ցուցումերը և փաստերը դիզվում են և թղթերից ամբողջ լեռներ են գոյանում, գործը մեկ ատյանից մյուսն է անցնում, երբեմն նույնիսկ Համայնքների ու Լորդերի Պալատը, և որովհետև վիճող կողմերը հավատացած են, թե գործը կտանեն, ուստի և բոլոր ծախքերը սիրով ու եռանդով վճարում են։ Այնուհետև մր․ Սպընլոն մի ընդհանուր ներբող նվիրեց Դոկտորների Դատարանին։
― Ամենից ավելի զարմանալին Դոկտորների Դատարանում, ― ասաց նա, ― նրա միաձուլությունն է, նրա միության ու համերաշխության ոգին է։ Դոկտորների Համայնքի պես կանոնավոր դատարան հազիվ թե գտնվի աշխարհում։ Նրա մեջ հանգստության ու դյուրության գաղափարն է մարմնացած։ Օրինակի համար, դուք մի ապահարզանի գործ ունեք Կոնսիստորում։ Շատ լավ։ Գործը հանդարտ կերպով ծանր ու բարակ, ընտանեբար քննվում է Կոնսիստորի Ատյանում։ Դիցուք թե գոհ չեք Կոնսիստորից․ ի՞նչ կանեք այդ դեպքում։ Հարկավ Կամարների Ատյանին կդիմեք։ Շատ լավ։ Սակայն Կամարների Ատյանն ի՞նչ է։ Միևնույն դատարանը, միևնույն դահլիճում, միևնույն անջրպետով, միևնույն փաստաբաններով, միայն թե մի ուրիշ դատավորով, որովհետև Կոնսիստորի դատավորը կարող է արդեն փաստաբան հանդիսանալ Կամարների Ատյանում։ Այնտեղ էլ սկսվում է նույն ընտանեկան խաղը, նույն կարգով։ Բայց դուք դարձյալ դժգոհ եք։ Շատ լավ։ Ի՞նչ կմնա ձեզ անել։ Դիմել անշուշտ եկեղեցական փոխանորդներին։ Սակայն այդ փոխանորդները ովքե՞ր են։ Պարապ, անգործ փաստաբաններ, որոնք արդեն տեսել են, թե առաջին երկու ատյաններում թղթերն ինչպե՞ս են կտրվել, բաժանվել ու խաղացվել, և որոնք բոլոր մասնակիցների հետ հանգիստ խոսել են խաղի մասին։ Այժմ նրանք են առաջ գալիս, իբրև թարմ ու նոր դատավորներ, որպեսզի ամենքի համար գոհացուցիչ վճիռ դնեն։ Անպատկառ լեզուները կարող են ասել, թե Համայնքը կաշառակեր է, թե Համայնքը գաղտնապահ է, թե անհրաժեշտ է հիմնիվեր վերանորոգել Համայնքը։ Սակայն, ― հանդիսավոր ձևով վերջացրեց մր․ Սպընլոն, ― երբ ցորենի գինը սոսկալի բարձրացել էր, ո՞վ ամենից շատ այդ խնդրի քննությամբ զբաղվեց, եթե ոչ Դոկտորների Համայնքը։ Ձեռքս կրծքիս դնելով, ամբողջ աշխարհի առջև համարձակ կասեմ․ «Դիպուկ միայն Համայնքին, և Անգլիան կորած է»։
Ուշի֊ուշով ականջ էի դնում այդ բոլորին և թեպետ լավ չէի հասկանում, թե իսկապես ո՞ր երախտյաց համար է Անգլիան շնորհապարտ Դոկտորների Համայնքին, այնուամենայնիվ, մր․ Սպընլոյի կարծիքն ակնածությամբ ընդունեցի։ Իսկ գալով ցորենի գնին, համեստաբար զգում էի, որ այս զորավոր փաստը իմ տկար խելքի հասկանալու բանը չէ։ Տարիների ընթացքում շատ անգամ եմ առիթ ունեցել ուսումնասիրելու ցորենի վաճառման տնտեսական օրենքները, սակայն պիտի խոստովանեմ, որ ինձ համար մինչև հիմա մի անլուծելի գաղտնիք է, թե ցորենի գնի բարձրանալու կամ իջնելու մեջ ի՞նչ մաս ուներ հատկապես Դոկտորների Համայնքը։
Սա մի փոքրիկ շեղում է։ Ես հարկավ չէի կամենա Համայնքի պատիվը շոշափել և Անգլիայի կործանման պատճառ դառնալ։ Տարիքով ու փորձով ինձնից ավագ մեծավորիս կարծիքներին ես լուռ հնազանդությամբ հավանություն տվի․ այնուհետև մեր խոսակցության նյութը դարձավ իմ տեսած «Օտարականը», առհասարակ ողբերգությունը, կառքին լծած ձիերի զույգը, և այսպես եկանք հասանք մր․ Սպընլոյի դարբասին։
Մր․ Սպընլոյի տան առաջ մի սիրուն պարտեզ էր տարածվում․ չնայած տարվա եղանակին, նա դեռ այնպես լավ էր պահված, որ հիացրեց ինձ։ Պարտեզում կային սիրուն մարգեր, ծառերի թավուտ խմբեր, ոլորապտույտ ու ստվերաշատ շավիղներ՝ ցանցապատ կամարներով, որոնց վրա գարնանը անշուշտ պատատուկներ ու ծաղիկներ էին բուսնում։ «Երևի միս Սպընլոն սովորաբար այդտեղ է զբոսնում, ― անցավ մտքովս։ ― Օ՜հ, աստված իմ»։
Ներս մտանք․ տունը պայծառ լուսավորված էր․ և նախասենյակում ես տեսա ամեն տեսակ գլխարկներ, վերարկուներ, թիկնոցներ, պլեդներ, ձեռնոցներ, մտրակներ ու գավազաններ։ «Որտե՞ղ է միս Դորան», ― հարցրեց սպասավորին մր․ Սպընլոն։ «Դորա, ― մտածեցի ես։ ― Ի՜նչ սիրունիկ անուն է»։
Ոտք դրինք մերձակա սենյակը (երևի թե այն իսկ սենյակը, որ ծեր գրագրի վայելած Հնդկաստանի թուխ շերիով էր անվանի), և ականջիս մի ձայն հասավ, որ ասում էր․ «Մր․ Կոպպերֆիլդ, ահա իմ դուստր Դորան, ահա և Դորայիս ընկերուհին»։ Անշուշտ մր․ Սպընլոյի ձայնն էր այն, սակայն չիմացա թե ո՞ւմն էր․ ումն էլ լիներ, ինձ ի՞նչ փույթ։ Բանս արդեն պրծած էր, ճակատագիրս նույն վայրկյանին որոշված։ Ես գերված էի, ստրուկ էի, ուշք ու միտքս թռցնելու չափ սիրահարված միս Դորա Սպընլոյին։
Նա մարդկային արարած չէր, ո՛չ։ Մի հավերժահարս էր, մի ոգի էր, մի փերի ― էլ չգիտեմ՝ մի այնպիսի բան, որ ոչ ոք երբեք չի տեսել, բայց որին միշտ կարոտ է ամեն մարդ։ Մի ակնթարթում ես վառ սիրո անդունդի մեջ գահավիժեցի։ Ո՛չ ժամանակ կար դրա եզերքին կանգնելու, ո՛չ էլ առաջ և կամ ետ նայելու․ դեռ օրիորդին մի խոսք չասած՝ ես այդ վիհը գլորվեցի։
― Ես առաջ էլ տեսել եմ մր․ Կոպպերֆիլդին, ― ասաց մի ծանոթ ձայն, մինչ գլուխ էի տալիս չգիտեմ թե ինչ մրմնջալով։
Այդ ասողը Դորան չէր։ Ո՛չ․ այլ նրա մտերիմ ընկերուհին՝ միս Մեորդստոնը։
Սակայն այս անակնկալ հանդիպումից ես կարծեմ չշփոթվեցի։ Որքան հիշում եմ իմ մեջ այլևս շփոթվելու կամ ապշելու կարողություն չէր մնացել։ Այս նյութական աշխարհում Դորայից զատ բան չկար, որ ապշության կամ զարմանքի արժանի լիներ։
― Ինչպե՞ս եք, միս Մեորդստոն, ողջ առո՞ղջ։
― Լիովին առողջ, ― պատասխանեց նա։
― Իսկ մր․ Մեորդստոնը ինչպե՞ս է։
― Շնորհակալ եմ, եղբայրս էլ քաջառողջ է։
Ապա թե մր․ Սպընլոն, որ կարծեմ շվարած էր մեր իրար ճանաչելը տեսնելով, ասաց․
― Ուրախ եմ, մր․ Կոպպերֆիլդ, որ դուք ու միս Մեորդստոնը իրար հետ արդեն ծանոթ եք։
― Մր․ Կոպպերֆիլդն ու ես իրար փոքր ինչ մոտիկ ենք, ― ասաց միս Մեորդստոնը խիստ ձայնով։ ― Մի ժամանակ լավ ծոնթ էինք։ Այդ նրա մանկության օրերումն էր։ Այնուհետև հանգամանքները մեզ բաժանեցին։ Ես կդժվարանայի ճանաչել նրան։
Իսկ ես ասացի, թե միշտ և ամեն տեղ կճանաչեի նրան, և այս լիովին ճշմարիտ էր։
― Միս Մեորդստոնը, ― ասաց մր․ Սպընլոն, ինձ դիմելով, ― բարություն ունի, եթե ներվի այսպես ասել, ընկերուհու պաշտոն վարելու իմ դստեր մոտ։ Դորաս դժբախտաբար որբ է մորից, և այժմ միս Մեորդստոնն է նրա ընկերն ու պաշտպանը։
Մտքովս անցավ, որ միս Մեորդստոնը կենսապահ (life-preserver) ասված գործիքի նման շատ ավելի մեկի վրա հարձակվելու պիտանի էր, քան թե ումևիցե պաշտպանելու։ Սակայն Դորային նայելուս պես այս գաղափարը մի խուսափուկ ստվերի նման չքացավ։ Դորայից բացի, ոչ մի բան չէր կարող երկար գրավել իմ միտքը։ Նրա փոքր֊ինչ կայտառ ու քմահաճ շարժումներն առիթ էին տալիս կարծելու, թե նա շատ գոհ չպիտի լիներ իր ընկերակցից կամ պաշտպանից։ Այդ րոպեին զանգակը հնչեց, որը, մր․ Սպընլոյի ասելով, ճաշի առաջին հրավերն էր, և մենք գնացինք մեր հանդերձը փոխելու։
Գնա ու հանդերձ փոխիր և կամ մի ուրիշ բան արա, երբ վառված ես անհուն սիրո բոցերով։ Ես կարող էի միայն նստել և պայուսակիս բանալին ատամներիս մեջ բռնած՝ հրապուրիչ, հրաչյա, կուսական, չնաշխարհիկ Դորայի մասին մտածել։ Օ՜հ, ի՜նչ իրան, ինչպիսի՜ դեմք, ի՜նչ հրաշագեղ, ի՜նչ շնորհալի ու դյութական շարժումներ։
Զանգակը երկրորդ անգամ հնչեց և այնպես շուտ, որ ես կարողացա միայն հապճեպ շորերս հագնել՝ փոխանակ ուշի֊ուշով հարդարելու, ինչպես որ այն պարագայում պետք էր անել, և ներքև իջա։ Ճաշարանում հավաքված էին մի քանի մարդիկ։ Դորան խոսում էր մի ալևոր պարոնի հետ։ Չնայելով ալևորի հասակին ու թոռներին (նա ինքն էր ասում, թե պապ է), ես մոլեգին խանդ զգացի դեպի նա։
Ինչպե՞ս նկարագրեմ հոգուս վիճակը։ Ես ամենքին նախանձում էի։ Չէի կարող մարսել, թե կան մարդիկ, որոնք ինձնից ավելի են մր․ Սպընլոյին ճանաչում։ Բարկությունս գալիս էր, երբ նրանք այնպիսի բաներ էին խոսում, որոնց հետ ես առնչություն չունեի։ Երբ մի հերաթափ, ճաղատ պարոն սեղանի հակառակ կողմից սիրալիր հարցրեց ինձ, թե արդյոք այս առաջին անգա՞մն է, որ տեսնում եմ մր․ Սպընլոյի պարտեզը, ամեհի կատաղությունից չգիտեի թե ի՞նչ անեմ նրան։
Չեմ հիշում, թե էլի ովքեր կային այնտեղ, բացի Դորայից։ Չեմ մտաբերում, թե ի՞նչ կերակուրներ մատուցեցին մեզ՝ Դորայից բացի։ Ինձ թվում էր, թե միայն Դորային եմ ճանաչում, նրանով միայն կշտանում․ գոնե հինգ֊վեց պնակ առանց դիպչելու անցկացրի։ Ես նստած էի նրա կողքին։ Խոսում էի միայն նրա հետ։ Դորան ամենազվարթ ձայնիկն ուներ, վարակիչ ժպիտ, գրավիչ ձևեր։ Մի՞թե կարելի էր ինձ նման երիտասարդին՝ նրա գերին, նրա ստրուկը չդառնալ։
Երբ նա միս Մեորդստոնի հետ ճաշարանից հեռացավ (ուրիշ տիկնայք չկային այնտեղ), ես զմայլական ցնորքների մեջ ընկա, որոնք միայն այն դառն կասկածով էին պղտորվում, թե միս Մեորդստոնը Դորայի մոտ վարկս կկոտրի։ Բարի դեմքով ճաղատ պարոնը ինձ մի երկար բան պատմեց, որ կարծեմ պարտիզպանության էր վերաբերվում։ Գոնե հիշում եմ, որ մի քանի անգամ «իմ պարտիզպանը» խոսքերը կրկնեց։ Ցույց էի տալիս, թե ամենախոր ուշադրությամբ լսում եմ նրան, բայց մտքերս Դորայի հետ զբոսնում էին եդեմական պարտեզում։
Իմ պաշտած էակի առջև զրպարտվելուս կասկածը է՛լ ավելի սաստկացավ, երբ դահլիճ մտանք, ուր նստած էր ահարկու միս Մեորդստոնը։ Սակայն մի անակնկալ դիպվածով այս երկյուղս փարատվեց։
― Դավիթ Կոպպերֆիլդ, ― ասաց միս Մեորդստոնը, ― հարկ չկա երկար խոսելու մեր ընտանեկան դեպքերի մասին։ Դրանք շատ գրավիչ նյութեր չեն։
― Անենևին, ― ասացի ես։
― Այո, բնավ գրավիչ չեն, ― կրկնեց միս Մեորդստոնը։ ― Չեմ կամենում հին կռիվների, անցած֊գնացած թշնամանքների հիշատակը նորոգել։ Ես վիրավորանք կրեցի մի անձից․․․ որ դժբախտաբար իմ սեռին է պատկանում և որի մասին չեմ կարող առանց բարկության խոսել․ ուստի լավ է նրա անունը չհիշենք։
Տատիս պատվին դիպչող ակնարկը լսելուս պես՝ պատրաստ էի բորբոքվել, բայց խոհեմություն ունեցա այս միայն ասելու, թե միս Մեորդստոնը լավ կանի, եթե բնավ չհիշատակի այն անձին, որովհետև ես չեմ հանդուրժի, որ անպատկառ լեզվով խոսեն նրա մասին։
Միս Մեորդստոնը աչքերը փակեց և գոռոզաբար գլուխը հակեց․ հետո աչքերը հանդարտ բանալով, շարունակեց․
― Դավիթ Կոպպերֆիլդ, չեմ ուզում թաքցնել, որ ես ձեր մասին աննպաստ կարծիք ունեի այն ժամանակ, երբ դուք մանուկ էիք։ Գուցե սխալվում էի և կամ գուցե դադարել եք արդարացնել կարծիքս։ Համենայն դեպս, հին դարմանը քամուն չտանք։ Այս մասին այժմ ոչ մի խոսք թող չլինի մեր միջև։ Ես անդամ եմ մի այնպիսի գերդաստանի, որ կարծեմ իր հոգու հաստատությամբ հայտնի է, և ես այն էակը չեմ, որ մի չնչին դեպքի պատճառով փոխվեի։ Ես կարող եմ ձեր վերաբերմամբ իմ կարծիքն ունենալ, դուք էլ ձերը՝ իմ վերաբերմամբ։
Այժմ ես հակեցի գլուխս։
― Սակայն, ― հարեց միս Մեորդստոնը, ― պետք չէ, որ մեր կարծիքներն այստեղ իրար ընդհարվեն։ Ներկա պարագաներում լավ կլինի, եթե նրանք չընդհարվեն։ Քանի որ մենք կյանքի բերումով նորից իրար պատահեցինք, և գուցե դարձյալ այսպիսի բան կրկնվի, լավ կանենք, եթե իրար հետ իբրև հասարակ ծանոթներ վարվենք։ Հոժա՞ր եք։
― Միս Մեորդստոն, ― ասացի ես, ― դուք և ձեր եղբայրը շատ անգութ էիք վարվում ինձ հետ, շատ էիք տանջում մայրիկիս։ Այս կարծիքը մինչև կյանքիս վերջին շունչը չպիտի փոխեմ։ Բայց և այնպես ձեր առաջարկն ընդունում եմ։
Միս Մեորդստոնը աչքերը վերստին փակեց ու գլուխը թեքեց։ Հետո իր կոշտ ու սառն մատի ծայրով ձեռքիս դիպավ և հեռացավ, իր դաստակի ու վզի մանր շղթաները շտկելով, որոնք իսկ և իսկ այն դիրքն ունեին, ինչպես և մեր նախորդ հանդիպման միջոցին։ Նրանք հիշեցրին ինձ բանտի դռան վրա դրսից կախվող շղթաներն ու կապանքները, որոնք անցվորին իմաց են տալիս, թե ի՞նչ կարող է նա ներսը գտնել։
Երեկույթի մյուս հիշատակներից մտքիս մեջ այս է մնացել հատկապես, որ սրտիս թագուհին կիթառի նման մի սիրուն գործիքի դաշնակցությամբ հիանալի ֆրանսերեն երգեր էր երգում, որոնց ընդհանուր իմաստն այն էր, թե ինչ էլ աշխարհումս պատահի, մեր պարտքն է միշտ պարել֊ տրա֊լա֊լա, տրա֊լա֊լա։ Ես լողում էի երանության զառանցանքի ալիքներում։ Օշարակի ու մրգերի վրա նայելն անգամ ատելի էր ինձ, իսկ պունչը՝ զզվելի։ Երբ միս Մեորդստոնը դիցուհուս տանելու եկավ, սա ժպտաց և իր վարդագույն թաթիկը ինձ մեկնեց։ Հայելու մեջ դեմքս ապուշ ու տխմար էր երևում։ Վերջապես իմ սենյակը քաշվեցի և խելացնոր դրության մեջ անկողին մտա, լուսադեմին դեռ մտքերս մոլորված էին։
Սքանչելի էր առավոտը․ ես ուզեցի մի պտույտ անել պարտեզում և նազելի կույսի մասին մտածելով հոգիս պալարել։ Գավթից անցնելիս տեսա նրա շնիկին՝ Ջիպին, նվազանունը Ջիպսի։<ref>Gipsy ― գնչու, բոշա, ցիգան։</ref> Փաղաքշելով մոտեցա նրան, որովհետև նա էլ ինձ սիրելի էր, բայց շնիկը ատամները կրճտեց, մռմռաց և նստարանի տակ մտավ․ բնավ չուզեց փաղաքշանքներս ընդունել։
Այգին զով ու լռիկ էր։ Շրջում էի այն երջանկությունը երազելով, որ պիտի զգայի, եթե ես բախտի բերմամբ մր․ Սպընլոյի գերահարաշ դստեր հետ նշանվեի։ Գալով ամուսնության, օժտին, իմ ու հարսի կարողության և ուրիշ նյութական հաշիվներին, ես նույնչափ անմեղ էի, որչափ և մանուկ Էմլիին սիրած օրերին։ Պարզ անվանել նրան «Դորա», նամակներ գրել նրան, սիրել, պաշտել, վստահ լինել, թե նա ուիշների շրջանում անգամ ինձ կհիշի՝ այս է ըստ իս մարդկային երջանկության կատարը։ Ես այդ միջոցին մի անմիտ, դյուրագորով տղա էի․ բայց զգացումներս այն աստիճան սուրբ էին, որ ինչքան էլ այժմ ծիծաղելի երևան, մտքովս անգամ չի անցնում նրանց հիշատակն արհամարհել։
Մինչ այդպես զբոսնում էի, հանկարծ նրան հանդիպեցի մի ծառի տակ։ Այսօր էլ դեռ այդ հանդիպումը հիշելիս սարսուռ եմ զգում և գրիչը մատներիս մեջ դողում է։
― Ի՜նչ վաղ եք․․․ վեր կացել․․․ միս Սպըփնթոնլո, ― ասացի ես։
― Էհ, սենյակի օդն այնպես ծանր է, ― ասաց նա, ― և միս Մեորդստոնը այնպես բթամիտ։ Նրա հիմար փնթփնթոցին նայելով, մինչև որ եղանակը չպարզվի, տանից դուրս գալ չի կարելի։ Չի կաելի։ ― Այս ասելիս նա քրքրջաց ամենահնչուն ձայնիկով։ ― Կիրակի առավոտ ես դաշմամուր չեմ նվագում․ ուրեմն մի բան անել պե՞տք է, թե չէ։ Եվ ահա զբոսնում եմ։ Հայրիկիս էլ երեկոյան ասացի, թե պիտի զբոսնեմ։ Օրվա այս զվարթ ժամին որ ման չգաս, էլ ե՞րբ։ Ի՞նչ եք կարծում։
Վրաս քաջություն եկավ ասելու և ասացի (թեպետ և կակազելով), թե եղանակը շատ պայծառ է, թեև մի րոպե առաջ շատ միգապատ էր թվում ինձ։
― Այդ ի՞նչ է, ― հարցրեց Դորան, ― կոմպլիմենտ եք ուզում անել, թե եղանակն իրոք փոխվել է։
Եվս ավելի կակազելով պատասխան տվի, թե ասածս կոմպլիմենտ չէ, այլ զուտ ճշմարտություն, թեև օդի մեջ ոչ մի փոփոխություն չէի նկատել։ ― Իմ խոսքը զգացումներիս մասին է, ― ավելացրի ես պարկեշտորեն՝ բացատրությանս վերջ տալու համար։
Այդպիսի գանգուրներ, որ նա թոթվեց իր շիկնելը ծածկելու համար, ես օրումս չէի տեսել, և մի՞թե կարելի էր տեսնել, քանի որ նրանց նման գանգուրներ ոչ եղել էին, ոչ էլ կային աշխարհում։ Իսկ գալով նրանց պսակող ծղոտե գլխարկին ու կապույտ ժապավեններին, օ՜հ, եթե հնար գտնեի այդ բոլորը սենյակումս կախելու Բուկինգեմի փողոցում, ի՜նչ անգին զարդ կլիներ։
― Դուք նո՞ր եք վերադարձել Փարիզից, ― ասացի ես։
― Այո՛, ― ասաց նա։ ― Իսկ դուք Փարիզում եղե՞լ եք։
― Ո՛չ։
― Ափսոս։ Հուսով եմ, որ շուտով կերթաք։ Փարիզը շատ֊շատ դուր կգա ձեզ։
Երեսի վրա խոր վշտի նշաններ երևացին։ Որտեղի՞ց էր այդ հույսը, նա ինչպե՞ս կարողացավ ենթադրել, մտքով անգամ անցկացնել, թե ես Փարիզ գնալու ընդունակ եմ։ Ա՛յ անտանելի գաղափար։ Ատեցի Փարիզը, ատեցի ամբողջ Ֆրանսիան։ Ասացի, թե ներկա հանգամանքներում, աշխարհիս բոլոր գանձերն էլ որ ինձ տան, չեմ հեռանա Անգլիայից։ Ոչ մի բան չի ստիպի ինձ այդ քայլն անել։ Կարճ ասած՝ նա նորից գանգուրներով սքողելու վրա էր, երբ շնիկը վազելով հասավ ու նեղ վիճակից ազատեց ինձ։
Այդ շնիկը չարաչար նախանձում էր ինձ և վրաս հաչելուց չէր դադարում։ Դորան իր գիրկն առավ նրան․․․ ո՜վ երկինք․․․ և շոյեց, բայց կենդանին դարձյալ հաչում էր։ Նա թույլ չտվեց, որ ես էլ իրեն մի քիչ շոյեմ․ այն ժամանակ օրիորդը ծեծեց նրան։ Վշտերս կրկնապատիկ սաստկացան, երբ Դորան շնիկին պատժելու համար իր սիրուն մատիկներով նրա բութ դնչին թեթև խփեց, մինչ շնիկը աչքերը քթթելով տիրուհու ձեռքը լիզում էր ու ինքն իրեն մռմռում։ Վերջապես նա հանգստացավ (և ինչպես չհանգստանար, երբ Դորան իր թշիկը նրա գլխին դրավ), և մենք գնացինք ջերմանոցը տեսնելու։
― Դուք կարծեմ միս Մեորդստոնի հետ շատ մտերիմ չեք, այնպես չէ՞, ― ասաց Դորան։ ― Սիրունիկս։
(Այս վերջին բառը շանն էր ուղղված։ Երանի թե ինձ ուղղված լիներ։)
― Ո՛չ, ― պատասխանեցի ես։ ― Ամենևին մտերիմ չեմ։
― Շատ ձանձրալի արարած է, ― ասաց Դորան, շրթունքներն ուռցնելով։ ― Չեմ հասկանում, թե ինչո՞ւ հայրիկս մի այդպիսի փնթփնթող պառավ է ընտրել ինձ համար, իբրև ընկերուհի։ Ո՞ւմ է հարկավոր այդ պաշտպանը։ Իհարկե ոչ ինձ։ Այդ Մեորդստոնից ավելի լավ կպաշտշանե ինձ Ջիպը, չէ՞ Ջիպ։
Ջիպն իր աչքերը ծույլ֊ծույլ քթթեց, երբ Դորան նրա կլոր գլուխը համբուրեց։
― Հայրիկս իմ մտերիմ ընկերուհին է անվանում նրան, բայց մի՞թե միս Մեորդստոնը մի մտերիմ ընկերուհի է, ասա Ջիպ։ Ջիպն ու ես ամենևին կարոտ չենք մի այդպիսի մրթմրթան ընկերուհու։ Մենք ում ուզենանք, նրա հետ մտերիմ կլինենք, և ինքներս բարեկամներ կգտնենք՝ փոխանակ ուրիշը գտնի մեզ համար․ այդպես չէ՞, Ջիպ։
Պատասխանի տեղ՝ Ջիպը կաթսայում եռացող ջրի ձայն հանեց։ Իսկ ինձ գալով, Դորայի ամեն մի բառը մի նոր շղթա էր, որ ավելի ու ավելի էր կապում ինձ։
― Շատ ցավալի է, որ մի սիրելի մայրիկ չունենք, և ստիպված ենք մայր ճանաչել միս Մեորդստոնի նման մի կռվասեր, անշնորհք պառավի, որ միշտ մեր հետևից լրտեսի պես ման է գալիս․ չէ՞, Ջիպ։ Բայց փույթ չէ, Ջիպ։ Մենք նրա հետ մտերիմ չենք լինի և առանց նրան՝ բախտավոր կլինենք։ Թող որքան ուզենա զայրանա, մենք նրան հակառակ կգնանք, այնպես չէ՞, Ջիպ։
Եթե այս ճառը ևս մի րոպե տևեր, ես անպատճառ Դորայի առջև ավազի վրա կչոքեի ծունկերս քերծելու վտանգով, և ինձ անշուշտ դուրս կանեին։ Բայց ջերմոցը բարեբախտաբար հեռու չէր, և հենց որ Դորան լռեց, մենք միասին ներս մտանք։
Ջերմոցը բազմազան խորդենիներով (geranium) լիքն էր։ Սկսեցինք ման գալ նրանց առջև։ Այս կամ այն ծաղկի վրա հիանալու համար՝ Դորան հաճախ կանգնում էր․ ես էլ հետևում էի նրան։ Երբեմն ծիծաղելով վերցնում էր շնիկին ու ստիպում, որ ծաղիկները հոտոտի, և եթե մենք երեքս էլ դրախտում չէինք, գոնե ես այնտեղ էի։ Խորդենու տերևի բուրմունքը դեռ այսօր էլ թե՛ ծիծաղելի և թե՛ լուրջ ազդեցություն է գործում իմ վրա, մի վայրկյանում մտքերիս ընթացքը շրջելով․ ես իսկույն մի հարդե գլխարկ, կապտագույն ժապավեններ, ճոխ գանգուրներ, մի սև շնիկ և սրան գույնզգույն ծաղիկների թմբի դեմ բռնած մի զույգ քնքուշ ձեռքեր եմ մտաբերում։
Միս Մեորդստոնը փնտրում էր մեզ։ Նա մեզ ջերմոցում գտավ և իր տգեղ այտը, որի խորշոմները փոշով լավ լցված էին, Դորայի շուրթերին մոտեցրեց, և Դորան ակամա համբուրեց նրան։ Հետո նա թևանցուկ արեց Դորային և այնպես հանդիսաբար դեպի ճաշարան առաջնորդեց, որ կասեիր թե մի զինվորի հուղարկավորության են մասնակցում։
Թեյ պատրաստողը Դորան էր․ ուրեմն մի հարցնեք, թե քանի բաժակ խմեցի։ Հիշում եմ միայն, որ պարպած բաժակներիս քանակից քիչ էր մնում ջղերս բոլորովին խանգարվեին։ Փոքր֊ինչ հետո եկեղեցի գնացինք։ Միս Մեորդստոնը Դորայի ու իմ միջև տեղ բռնեց․ սակայն ես Դորայի երգելը լսեցի և ամեն բան մոռացա։ Մի քարոզ էլ խոսվեց․․․ անշուշտ Դորայի մասին․․․ և, ցավալի բան՝ այս է միայն մտքումս մնացել նույն օրվա ամբողջ ժամերգությունից։
Օրը շատ հանդարտ անցավ։ Հյուրեր չեկան․ ելանք փոքր֊ինչ զբոսնելու, հետո չորսս միասին ճաշեցինք, հետո սկսեցինք գրքեր ու նկարներ թերթոտել։ Միս Մեորդստոնը՝ քարոզագիրքն առջևը բռնած, մի արթուն պահակի պես հսկում էր։ Ահ, մր․ Սպընլոն, ճաշից հետո թաշկինակով երեսը ծածկած, իմ հանդեպ նստած էր, երազել անգամ չէի կարող, թե ինչպես ես երևակայությանս մեջ ջերմ֊ջերմ համբուրում էի նրան, իբրև նրա փեսան։ Նրա մտքովն էլ չանցավ, երբ երեկոյան հրաժեշտ էր տալիս, թե նա արդեն համաձայնել է իմ ու Դորայի նշանվելուն․ և թե ես օրհնելով օրհնում եմ նրա հայրական գլուխը։
Հետևյալ առավոտյան վաղ պիտի մեկնեինք, որովհետև մի վթարված նավի փրկության գործը պիտի քննվեր Ծովակալության Ատյանում։ Քննության համար անհրաժեշտ էր քաջ գիտենալ նավարկության արվեստը, որից փոքր ի շատե բան հասկացող դժվար էր գտնել Համայնքի մեջ, այս պատճառով նախագահը վճռել էր երկու ծեր Երրորդության վարպետներ<ref>Friniti Masters ― այսպես են կոչվում դեռ 1515 թ․ հաստատված ընկերության անդամները, որոնց նպատակն է նավարկության արվեստը զարգացնել և մանավանդ փարոսները, խարիսխները և ուրիշ ծովային զգուշության միջոցները շատացնել</ref> հրավիրել, որպեսզի գոնե նրանք ի սեր մարդկության գան իրեն օգնելու։ Չնայելով վաղ ժամին, Դորան արդեն թեյ էր պատրաստում։ Կառք նստելիս ես մի տխուր հաճույք ունեցա նրան մնաս բարով ասելու, մինչ նա՝ Ջիպին գրկած նայում էր մեզ շեմքի վրայից։
Թե այդ օրն ի՛նչ քաշեցի Ծովակալության Ատյանում, թե դատը որքա՛ն խառը, որքան շփոթ թվաց ինձ, թե ինչպե՛ս էի Դորա կարդում այն արծաթե թիի երեսին, որ դրված էր դատավորի սեղանի վրա՝ իբրև մի բարձր իրավասության նշանակ․ թե ի՛նչ զգացի, երբ մր․ Սպընլոն, ինձ թողնելով տուն գնաց (հիմարաբար սպասել էի, թե ինձ էլ հետը կտանի)․ թե ինչպե՛ս մի նավաստի կարծեցի ինձ, որի նավը հեռացել է և ինքը մի ամայի կղզու վրա մենակ մնացել՝ այս բոլորը նկարագրելու զուր փորձեր չեմ անի։ Եթե հին ատյանը գեթ մի վայրկյան իր թմրությունից սթափվեր և ակներև պատկերացներ, թե ես ինչեր եմ երազում արթուն ժամանակ նույն ատայնի հարկի տակ, նա հարկավ ճշմարտությունը կիմանար։
Եվ այսպիսի երազներով պաշարված էի ոչ թե միայն նույն օրը, այլև հետո շատ օրեր, շաբաթներ ու ամիսներ։ Ես գնում էի դատարան ոչ թե մի գործ անելու համար, այլ միմիայն Դորայի մասին մտածելու։ Եթե երբեմն ուշք էլ դարձնեի քննվող դատերին, դարձնում էի միայն նրա համար, այն էլ հատկապես ամուսնական դատերի ժամանակ, որ զարմանալով հարցնեմ ինձ՝ մի՞թե կարելի է, որ ամուսնացած մարդիկ միշտ երջանիկ չլինեն (ես ու Դորան հարկավ երջանիկ կլինենք). իսկ ահագին ժառանգության դեպքերում այն էր միայն զբաղեցնում ինձ, թե ամենից առաջ ինչեր կառնեի Դորայի համար, եթե կտակված գումարներն ինձ հասնեին։ Կրքիս բորբոքման առաջին շաբաթը ես չորս հատ շքեղ բաճկոն գնեցի, իհարկե, ոչ ինձ համար, ես այսպիսի բաներով չէի շփանում, այլ Դորային դուր գալու համար, և սկսեցի հարդագույն ձեռնոցներ հագնել․ հենց այդ ժամանակ էլ ոտքերիս կոշտուկներ առաջացան։ Եթե հնար լիներ այն ժամանակվա կոշիկներս ձեռք բերել ու համեմատել ոտքերիս բնական չափի հետ, նրանք հուզիչ կերպով ցույց կտային, թե ինչ էր սրտիս վիճակը։
Սակայն չնայելով որ այդքան հաշմեցնում էի ինձ Դորայի համար, օր չէր լինում, որ մղոններ չանցնեի նրան տեսնելու քաղցր հույսով։ Մի քանի օրից հետո, ես ոչ միայն Նորվուդի ճանապարհի վրա մի թղթատարի պես հանրածանոթ մարդ դարձա, այլ Լոնդոնի փողոցներն էլ չափեցի։ Թափառում էի մանավանդ կանանց նորելքի խանութների առջև, ուրվականի նման հածում էի շուկայում, քարշ էի գալիս Հայդ Պարկում, մինչև ոտքերս ջարդվեին։ Երբեմն֊երբեմն, այն էլ երկար ընդմիջումներից հետո, տեսնում էի նրան։ Երբեմն կարծես ձեռնոցը շարժելով, ողջունում էր ինձ կառքի պատուհանից․ հաճախ էլ հանդիպում էի նրան մայթի վրա՝ միս Մեորդստոի հետ միասին և հետը փոքր֊ինչ խոսակցում։ Այդպիսի դեպքից հետո, ես չարաչար տանջվում էի մտածելով, թե ինչո՞ւ նրան չասացի, ինչ որ պիտի ասեի, թե նա գուցե չի էլ իմանում զգացումներիս ջերմությունը և կամ գուցե բոլորովին մոռացել է ինձ։ Ձեզ եմ թողնում երևակայել, թե ինչ սրտով էի սպասում մր․Սպընլոյի նոր հրավերին։ Սակայն, ափսոս, ոչ մի հրավեր չկար։
Մրս․ Կրոպպը երևի մի շատ նրբանկատ էակ էր, այս սերս նոր էր սկսել արծարծվել և ես Ագնեսին անգամ չէի վստահացել ավելի բացահայտ բան գրել, բացի այն բանից, թե եղել եմ մր․ Սպընլոյի մոտ, «որի գերդաստանը բաղկացած է միայն մի դստրից», մրս․ Կրոպպը, ասում եմ, մի շատ խորաթափանց կին պիտի լիներ, որ հենց սկզբից կարողացավ սրտիս գաղտնիքն իմանալ։ Մի երեկո, երբ տխուր նստած էի, նա եկավ ինձ մոտ ու հարցրեց (իր հայտնի ցավը նորոգվել էր) չե՞մ կարող արդյոք տալ իրեն փոքր֊ինչ կարդամոնի ու խավարծիլի երփնաջուր՝ յոթ կաթիլ մեխակի հյութով անուշացրած, որը իր հիվանդության ամենալավ դեղն է․ իսկ եթե այս բանը չունենամ, չէ՞ր կարելի փոքր֊ինչ օղի տալ նրան, որ խավարծիլից հետո ամենալավ դեղն է։ Դա այնքան ախորժելի չէ, ասաց նա, բայց և առաջինից հետո լավագույնն է։ Առաջինի անունն օրումս լսած չլինելով, իսկ երկրորդից միշտ մի շիշ ունենալով պահարանիս մեջ, առաջարկեցի մրս․ Կրոպպին երկրորդ դեղից մի բաժակ, որ նա սկսեց իմ ներկայությամբ խմել (ցույց տալու համար, թե վատ նպատակով չէր խնդրել)։
― Զվարթացեք, սըր, ― ասաց մրս․ Կրոպպը։ ― Ես չեմ կարող ձեզ տրտում տեսնել։ Ես էլ մայր եմ։
Չհասկացա, թե ինչ կապ կար այդ «մայր» բառի ու իմ միջև, բայց և այնպես հնար եղածին չափ սիրալիր ժպտացի մրս․ Կրոպպին։
― Լավ է, լավ, սըր, ― շարունկեց նա։ ― Ներեցեք։ Գիտեմ, բանն ինչումն է։ Օրիորդի մատ կա գործի մեջ։
― Մրս․ Կրո՞պպ, ― պատասխանեցի ես կարմրելով։
― Ապրեք, սըր, ամենևին մի վհատվեք, ― գոչեց մրս․ Կրոպպը քաջալերիչ եղանակով։ ― Սիրտ առեք, սըր։ Եթե այն մեկը չի ուզում ձեզ ժպիտ շնորհել, ուրիշ շատերը կգտնվեն, որ կշնորհեն։ Դուք այնպիսի ջենտլմեն չեք, մր․ Կոպպերֆուլ,<ref>Copperfull ― ջրով լի կաթսա</ref> որին կարելի լինի չսիրել․ միայն թե ինքներդ ձեր արժեքը գիտցեք։
Մրս․ Կրոպպը միշտ Կոպպերֆուլ էր անվանում ինձ, որովհետև նախ՝ դա իմ ազգանունը չէր, և երկրորդ, երևի թե նրա համար, որ դա իր լվացքի օրն էր հիշեցնում իրեն։
― Ինչի՞ց եք հետևեցնում, մրս․ Կրոպպ, թե մի օրիորդի մատ կա գործի մեջ, ― ասացի ես։
― Մր․ Կոպպերֆուլ, ― ասաց մրս․ Կրոպպը ջերմ զգացումով, ― ե՛ս էլ մայր եմ։
Մի քանի րոպե մրս․ Կրոպպն ոչինչ չէր կարողաում անել, բացի ձեռքը կրծքին դնելուց ու դեղի մի քանի կաթիլ կուլ տալուց, ցավի կրկնության առաջն առնելով։ Վերջապես ասաց․
― Երբ ձեր պատվական տատն այս բնակարանը վարձեց, մր․ Կոպպերրֆուլ, ես իսկույն ասացի ինձ․ վերջապես գտա մեկին, որի մասին կարող եմ հոգ տանել։ Փա՜ռք աստծու, վերջապես մեկին գտա, որին կարող եմ խնամել։ Այս էր ասածս․․․ բայց դուք, սըր, շատ քիչ եք ուտում, քիչ եք խմում։
― Ուրեմն դրանի՞ց է գալիս ձեր կասկածը, մրս․ Կրոպպ։
― Սըր, ― ասաց մրս․ Կրոպպը կշտամբանքի մոտեցող ձայնով, ― միայն ձեզ չէ, որ խնամել եմ ես։ Ուրիշ շատ երիտասարդներ էլ իմ հոգածությունը վայելել են։ Ամեն մի երիտասարդ կարող է կամ չափից ավելի իր տեսքի մասին հոգ տանել, կամ չափից պակաս։ Կարող է կամ ճաշակով մազերը սանրել, կամ անճաշակ։ Կարող է կամ շատ լայն կոշիկներ հագնել և կամ շատ նեղ։ Այս բոլորը կախված է երիտասարդի բնավորությունից։ Սակայն ինչ ծայրահեղության մեջ էլ ընկնի երիտասարդ ջենտլմենը, իմացեք, սըր, գործի մեջ միշտ մի օրիորդ խառն կլինի։
Մրս․ Կրոպպը այնպես գլուխը շարժեց, որ ես ակամա զինաթափ եղա։
― Ահա ձեզնից առաջ այստեղ մեռնող ջենտլմենն էլ, ― ասաց մրս․ Կրոպպը, ― մի օր հանկարծ մի պանդոկի աղախնու վրա սիրահարվեց, և իր բոլոր բաճկոնները նեղացնել տվեց, թեև շատ խմելուց ուռել էր։
― Մրս․ Կրոպպ, ― ասացի ես, ― խնդրեմ հաճեցեք չշփոթել իմ օրիորդին որևէ պանդոկի աղախնու կամ դրա նման մեկի հետ։
― Մր․ Կոպպերֆուլ, ― պատասխանեց մրս․ Կրոպպը, ― մի՞թե կարող եմ շփոթել, քանի որ ինքս էլ մայր եմ։ Ներեցեք անզգուշությանս։ Ես սովոր չեմ ուրիշների գործին խառնվել, ուր ինձ չեն հրավիրում։ Բայց դուք մի երիտասարդ ջենտլմեն եք, մր․ Կոպպերֆուլ, և ես ձեզ խորհուրդ կտամ չվհատվել, զվարթ լինել և ձեր արժեքը լավ ճանաչել։ Եթե ուզենայիք մի որևէ բանի, օրինակի համար՝ սկիթըլչի<ref>Skittles ― կոնախաղ, կեգլի</ref> վրա սեր գցել, դա ձեզ շատ կզարդարեր, ձեր թախիծը կփարատեր և օգտակար կլիներ։
Այս ասաց մրս․ Կրոպպը և զգուշանալով, որ օղիի շիշը շուռ չտա (որ սակայն բոլորովին դատարկ էր), հանդիսաբար ռևերանս արեց ու գնաց։ Նրա խորհուրդը փոքր֊ինչ հանդուգն երևաց ինձ, բայց և այնպես ես գոհ մնացի․ դա ինձ համար մի դաս էր՝ ապագայում գաղտնապահ լինելու համար։