Changes

Հեքլբերի Ֆիննի արկածները

Ավելացվել է 32 592 բայտ, 09:29, 13 Հունվարի 2016
/* Գլուխ երեսուներորդ */
Թագավորը սողոսկեց հյուղակը և մխիթարվելու համար վերցրեց խմիչքի շիշը։ Դուքսն էլ շուտով իր շիշը վերցրեց և մոտ կես ժամ հետո նրանք նորից մտերմացան այնպես, ինչպես դա հատուկ է գողերին։ Եվ որքան շատ խմեցին, այնքան ավելի սիրալիր դարձան իրար նկատմամբ և իրար գրկած խռմփացրին։ Նրանք երկուսն էլ լիովին հարբել էին, բայց, ինչպես նկատեցի, թագավորն այնքան չէր հարբել, որ մոռանար հիշեցնել, թե ինքն է թաքցրել դրամը։ Այդ բանը հանգստացնում էր ինձ, և ես գոհ էի։ Իհարկե, երբ նրանք խռմփացնում էին, Ջիմն ու ես երկար խոսեցինք, և ես ամեն ինչ պատմեցի նրան։
 
 
==Գլուխ երեսունմեկերորդ==
 
 
Այնուհետև օրերով ոչ մի քաղաքում կանգ չառանք և անընդհատ շարժվեցինք գետն ի վար։ Այժմ տաք հարավում էինք և տնից շատ հեռու։ Հանդիպում էինք ծառերի, որոնց վրա աճել էր իսպանական մամուռը և ճյուղերից կախվել։ Այդ մամռափնջերը նման էին երկար, ալեխառն մորուքների։ Առաջին անգամն էր, որ տեսնում էի ծառի վրա աճած մամուռ։ Դա անտառին տալիս էր վեհաշուք, տխուր տեսք։ Այժմ այս խարդախները մտածում էին, թե վտանգից հեռու են, և նորից սկսեցին իրենց գործը գյուղերում։ Ամենից առաջ մի դասախոսություն կարդացին ժուժկալության մասին, բայց դրանից այնքան քիչ բան ստացվեց, որ երկուսով նույնիսկ մի անգամ լավ խմել չէին կարող։ Մի այլ գյուղում բաց արեցին պարի դպրոց, բայց նրանք ավելի լավ չգիտեին պարել, քան կենգուրուն։ Առաջին իսկ փորձից հետո հասարակությունը ներս խուժեց ու նրանց գյուղից դուրս վռնդեց։ Մի այլ անգամ փորձեցին հռետորական արվեստ ուսուցել, բայց նոր էին սկսել գոռգոռալ, երբ ունկնդիրները վեր կացան, մի լավ հայհոյեցին ու պահանջեցին հեռանալ գյուղից։ Թագավորն ու դուքսն սկսեցին զբաղվել առաքելությամբ, մեսմերականությամբ, բժշկությամբ, բախտագուշակությամբ։ Բայց բախտը նրանց կարծես չէր ժպտում։ Ի վերջո նրանք, գրեթե լիովին ձախորդության մատնված, վայր ընկան լաստի վրա, որը լողալով իջնում էր ցած, և մտածում էին, մտածում։ Ոչ մի բառ չէին արտասանում․ մռայլ էին, հուսահատ։
 
Վերջապես նրանք դուրս եկան այդ մունջ վիճակից։ Հյուղակում պառկած, գլուխ գլխի տված, ցածրաձայն ու գաղտնի, ժամերով մտերմաբար խորհրդակցում էին։ Ջիմն ու ես անհանգստացած էինք դրանց այդ խորհրդակցությունների պատճառով։ Այդ բանը մեզ դուր չէր գալիս։ Մեզ թվում էր, թե նրանք մտմտում են այնպիսի մի մեքենայություն, որը մինչ այդ եղածներից ամենասատանայականն է։ Մենք երկար֊բարակ ծանրութեթև արեցինք այդ հարցը և ի վերջո եկանք այն եզրակացության, որ նրանք ծրագրել են մեկի տունը կամ խանութը կողոպտել, կամ պատրաստվում են կեղծ դրամ կտրել կամ նման մի բան։ Շատ էինք ահաբեկված և որոշեցինք այլևս նման գործերի չմասնակցել, իսկ եթե որևէ նվազագույն առիթ ներկայանա, հաշիվներս փակել նրանց հետ, թողնել ու փախչել։
 
Մի անգամ, վաղ առավոտյան, մենք լաստը թաքցրինք Փայքսվիլ կոչվող ինչ֊որ խուլ գյուղաքաղաքից երկու մղոն ներքև։ Թագավորը դուրս եկավ ափ, մեզ պատվիրելով, որ այդպես թաքնված սպասենք, մինչև ինքը գնա այդ քաղաքը, իմանա, թե «Արքայական ընձուղտի» պատմությունը այնտեղ չի՞ հասել։ («Երևի ուզում ես տուն կողոպտել, ― ասացի ես մտքումս, ― և երբ վերջացնես կողոպտելը, կվերադառնաս այստեղ ու կզարմանաս, թե ինչ եղանք մենք՝ ես, Ջիմն ու լաստը»)։ Նա ասաց, որ եթե մինչև կեսօր չվերադառնա, դուքսը և ես կարող ենք մտածել, որ գործը հաջող է գնում և դուրս գանք ափ ու հետևենք իրեն։
 
Մենք մնացինք լաստի վրա։ Դուքսը զայրույթից քրտնել էր և չափազանց թթված էր երևում։ Նա ամեն ինչի համար հանդիմանում էր մեզ, կարծես մենք ոչ մի բան ճիշտ չէինք կատարում։ Ամեն մի չնչին բանի մեջ թերություն էր տեսնում։ Ինչ֊որ մի բան, անկասկած, տեղի էր ունենում։ Ես շատ ուրախ էի և լավ էի զգում ինձ, երբ կեսօրին թագավորը չվերադարձավ։ Կարող էր դրությունը փոխվել, և գուցե դուրս գայինք այդ վիճակից։ Դուքսն ու ես գնացինք քաղաք՝ թագավորին որոնելու։ Շուտով նրան գտանք մի փոքրիկ, կեղտոտ գինետան ետևի սենյակում՝ հարբած վիճակում։ Մի քանի դատարկաշրջիկներ զվարճության համար զայրացնում էին նրան, իսկ նա իր ամբողջ ուժով հայհոյում, սպառնում էր։ Այնպես էր հարբել, որ չէր կարող ոտքի վրա կանգնել և նրանց որևէ բան անել։ Դուքսը նրան ծեր հիմար անվանեց, թագավորն էլ պակաս չթողեց։ Հենց որ բավական տաքացան, ես դուրս ծլկեցի և եղնիկի պես գետափնյա ճանապարհով վազեցի ներքև, քանի որ դա նրանցից ազատվելու լավ առիթ էր։ Ես մտածում էի, թե երկար ժամանակ կանցնի, մինչև նրանք տեսնեն մեզ, եթե երբևէ տեսնեն։ Ես շնչակտուր հասա լաստին, և ուրախ֊ուրախ ձայն տվի․
 
― Արձակի՛ր լաստը, Ջիմ․ այժմ ամեն ինչ լավ է։
 
Բայց ոչ մի պատասխան չլսվեց, ոչ ոք դուրս չեկավ հյուղակից։ Ջիմը կորել էր։ Բարձրաձայն բղավեցի, նորից ու նորից կանչեցի, վազեցի անտառ, գոռգոռացի, բայց իզուր։ Ծերունի Ջիմը չկար։ Նստեցի ու լաց եղա․ չէի կարող ինձ զսպել։ Երկար նստել չկարողացա։ Շուտով դուրս եկա ճանապարհ, մտածելով, թե ինչ անեմ, որ լավ լինի։ Վազեցի մի տղայի մոտ, որ գնում էր ճանապարհով և հարցրի, թե չի՞ տեսել օտար նեգրի։ Նկարագրեցի Ջիմի հագուստներն ու արտաքինը։ Տղան ասաց․
 
― Տեսել եմ։
 
― Որտե՞ղ, ― հարցրի ես։
 
― Սայլա Փելփսի ագարակում, այստեղից երկու մղոն ներքև։ Նա փախած նեգր է, բռնեցին։ Չլինի՞ նրան եք որոնում։
 
― Իսկի էլ չէ։ Ես մեկ֊երկու ժամ առաջ անտառում անցա նրա առջևով, և նա ասաց, որ եթե բղավեմ, աղիքներս դուրս կթափի։ Ասաց, որ նստեմ ու չշարժվեմ տեղիցս։ Այդպես էլ արեցի։ Մինչև հիմա նստած էի, վախենում էի դուրս գալ անտառից։
 
― Լավ, ― ասաց նա, ― այլևս վախենալու կարիք չկա, որովհետև նրան արդեն բռնել են։ Նա փախել է հարավից, ինչ֊որ տեղից։
 
― Լավ է, որ բռնել են։
 
― Այո, կարծում եմ։ Նրան բռնողին երկու հարյուր դոլարի պարգև են խոստացել։ Դա ոնց որ ճանապարհին գտած փող լինի։
 
― Այո, և ես կկարողանայի ձեռք բերել այդ պարգևը, եթե բավական մեծ լինեի․ առաջին անգամ ե՛ս տեսա նրան։ Ո՞վ է բռնել։
 
― Մի ծեր մարդ, ինչ֊որ եկվոր։ Նա իր իրավունքը վաճառեց քառասուն դոլարով, որովհետև գետն ի վեր է բարձրանում և սպասել չի կարող։ Դե՛հ մտածիր։ Ազնիվ խոսք, եթե ես լինեի, կսպասեի, թեկուզ յոթ տարի։
 
― Ես էլ կսպասեի, ― ասացի ես, ― բայց գուցե նրա իրավունքը դրանից ավել չարժե, եթե նա այդքան էժան է այն վաճառել։ Գուցե ինչ֊որ թյուրիմացություն կա այդտեղ։
 
― Ոչ, գործը նույնքան հարթ և ուղիղ է, ինչպես թելը։ Ես ինքս եմ տեսել հայտագիրը։ Ամեն ինչ այնտեղ նկարագրված է, յուրաքանչյուր կետ, ոնց որ նկարած լինեն այդ նեգրին։ Ասված է, թե ո՛ր պլանտացիայից է, փախել է Նոր Օռլեանից ներքև գտնվող ինչ֊որ տեղից։ Ոչ, սըր, այդ առևտրի մեջ սխալ չկա․ կարող եմ գրազ գալ։ Ասա, չե՞ս կարող ինձ քիչ ծամելու ծխախոտ տալ։
 
Ես ծխախոտ չունեի, և նա թողեց գնաց։ Վերադարձա լաստը և նստեցի հյուղակում մտածելու։ Բայց չկարողացա որևէ եզրակացության գալ։ Այնքան մտածեցի, մինչև գլուխս սկսեց ցավել, բայց ստեղծված դրությունից դուրս գալու ոչ մի ելք չգտա։ Այս երկար ճանապարհորդությունից, այդ սրիկաների համար այդքան բան անելուց հետո ամեն ինչ զուր անցավ, ամեն ինչ ավերվեց, խորտակվեց, որովհետև այդ մարդիկ ընդունակ էին նման խաղ խաղալու Ջիմի գլխին և նորից նրան դարձնելու ստրուկ՝ ամբողջ կյանքում, այս օտարականների մոտ, այն էլ քառասուն կեղտոտ դոլարի համար։
 
Նույնիսկ մտածեցի, որ Ջիմի համար հազար անգամ ավելի լավ կլիներ ստրուկ մնալ նախկին տեղում, իր ընտանիքի հետ, եթե պետք է մնար ստրուկ։ Նպատակահարմար գտա մի նամակ գրել Թոմ Սոյերին, խնդրելով, որ հայտնի միսս Ուոթսոնին, թե որտեղ է Ջիմը։ Բայց շուտով հրաժարվեցի այդ մտքից, նկատի ունենալով երկու հանգամանք։ Առաջինը․ միսս Ուոթսոնը կկատաղեր, անզգամության ու ապերախտության համար չէր ների Ջիմին, որն այդպես լքել էր իրեն, նորից գետով կուղարկեր ներքև և կվաճառեր։ Երկրորդը, եթե այդպես չաներ էլ, միևնույն էր, բոլորն էլ կարհամարհեին ապերախտ նեգրին և անընդհատ այդ բանը զգացնել կտային, և նա իրեն կզգար նախատված ու նվաստացած։ Բացի այդ, մտածում էի ես, ամենուրեք կիմացվեր, որ Հեք Ֆիննը օգնել է մի նեգրի, որ նա ազատություն ձեռք բերի։ Եվ եթե ես այդ քաղաքից որևէ մեկին նորից տեսնեի, ամոթից պիտի խոնարհվեի և համբուրեի նրա կոշիկները։ Միշտ այդպես է լինում․ մարդիկ ստոր գործեր են կատարում և ապա չեն ցանկանում պատասխան տալ։ Մտածում էի, քանի որ դեռ մարդ կարող է թաքցնել իր վատ վարմունքը, դա անպատվություն չէ։ Նույնը վերաբերում էր և ինձ։ Որքան ուսումնասիրում էի այս հարցը, այնքան խիղճս շարունակում էր նեղել ինձ, և նույնքան անզգամ, չար, ստոր էի զգում ինքս ինձ։ Եվ, վերջապես, հանկարծ գլխումս միտք ծագեց, թե այստեղ պարզորոշ երևում է նախախնամության ձեռքը, որն ապտակում է ինձ և զգացնել տալիս, թե իմ չարությունը ոչ մի րոպե ազատ չէ երկնքի հսկողությունից, և նախախնամությունը տեսնում է, որ ես մի խեղճ, ծեր կնոջից գողանում եմ նրա նեգրին, այն կնոջից, որն ինձ երբեք ոչ մի վնաս չի տվել։ Եվ այժմ դրանով ցույց է տալիս, որ մեկը միշտ դիտարանից նայում ու թույլ չի տալիս, որ այսպիսի ողորմելի գործերը շարունակվեն։ Ես այնպես վախեցա, որ ծնկներս թուլացան։ Ինչ որ է, փորձեցի հնարավորին չափ մեղմել հանցանքս, ասելով, որ ինձ ոչ մի լավ բան չեն սովորեցրել, ուրեմն՝ այնքան էլ մեղավոր չեմ։ Բայց միաժամանակ ներքին մի ձայն անընդհատ կրկնում էր․ «Չէ՞ որ կար կիրակնօրյա դպրոց, և դու կարող էիր հաճախել, իսկ երբ հաճախեիր, նրանք քեզ կսովորեցնեին, որ եթե մի մարդ նեգրի հետ վարվի այնպես, ինչպես ես էի վարվել, հավիտյան դժոխք կգնա»։
 
Այդ մասին մտածելիս դողում էի։ Մտքումս վճռեցի աղոթել և տեսնել, թե չե՞մ կարող չլինել այնպիսին, ինչպիսին եղել էի, այլ լինել լավ տղա։ Ծունկի իջա։ Բայց աղոթքի բառերը դուրս չէին գալիս իմ բերանից։ Իսկ ինչո՞ւ։ Անօգուտ էր փորձել այն թաքցնել թե՛ աստծուց, թե՛ ինձանից։ Ես շատ լավ գիտեի, թե ինչու այդ բառերը դուրս չեն գալիս։ Պատճառն այն էր, որ ես իրավացի չէի, արդար չէի, կեղծ դեր էի կատարում, գտնում էի, որ պետք է հեռու մնալ հանցանքից, բայց իմ հոգու խորքում կառչել էի ամենամեծ հանցանքից։ Ջանք էի թափում, որ բերանիցս դուրս գային այդ բառերը, թե, իբր, ուզում եմ հետևել ճշմարտությանը, վարք ու բարքով լինել մաքուր, այդ նեգրի տիրոջը գրել, թե որտեղ է Ջիմը։ Բայց հոգուս խորքում գիտեի, որ դա սուտ է, և աստծուն հայտնի է այդ կեղծիքը։ Հնարավոր չէ սուտ բանի համար աղոթել․ ես այդ զգացի։
 
Խճճվեցի։ Չգիտեի, թե ինչ անեմ։ Վերջապես գլխումս միտք ծագեց։ Ինքս ինձ ասացի․ կգրեմ նամակը և ապա կտեսնեմ, թե կարո՞ղ եմ աղոթել։ Այդ որոշման արդյունքն ապշեցուցիչ էր․ իսկույն ինձ այնպես թեթև զգացի, փետուրից ավելի թեթև, և ամեն ինչ դարձավ պարզ։ Վերցրի թուղթ ու մատիտ, ուրախ ու հուզված նստեցի և գրեցի․
 
«Միսս Ուոթսոն, ձեր փախած նեգր Ջիմն այստեղ է, Փայքսվիլից երկու մղոն ներքև»։ Նա միստր Ֆելփսի տանն է, և միստր Ֆելփսը նրան կվերադարձնի ձեզ, եթե նրան ուղարկեք ձեր խոստացած գումարը։
 
::::::::::::::::::::Հեք Ֆինն»։
 
Ես մեկից ինձ լավ զգացի և հանցանքից ամբողջովին մաքրված։ Կյանքումս առաջին անգման էր, որ ինձ այդպես թեթևացած էի զգում։ Գիտեի, որ այժմ կարող եմ աղոթել։ Բայց անմիջապես չարեցի այդ բանը, թուղթը դրի առջևս և նստած՝ երկար մտածեցի։ Մտածում էի, թե որքան լավ էր, որ այս բոլորն այսպես եղավ, և որքան մոտ էի կորչելուն ու դժոխք գնալուն։ Այդպես շարունակեցի մտածել։ Մտածում էի գետով կատարած մեր ամբողջ ճանապարհորդության մասին։ Ջիմը ոչ մի վայրկյան աչքիս առջևից չէր հեռանում։ Հիշում էի, թե ինչպես միասին սահում էինք գետի վրայով՝ երբեմն ցերեկը, երբեմն գիշերը, երբեմն լուսնի շողերի տակ, երբեմն փոթորկի մեջ, և ամբողջ ժամանակ խոսում էինք, երգում, ծիծաղում։ Ես երբեք չէի կարողանում հիշել այնպիսի մի պահ, որն ինձ տրամադրեր նրա դեմ։ Ընդհակառակը։ Ես նրան տեսնում էի իմ փոխարեն պահակ կանգնած, երբ իր հերթն անցած էր լինում։ Նա չէր արթնացնում ինձ, որպեսզի ավելի երկար քնեմ։ Հիշեցի նրա ուրախությունը, երբ ես, մշուշից դուրս եկած, հասա մեր լաստը․ որքա՜ն ուրախացավ, երբ այն տոհմական ընդհարումից հետո ողջ֊առողջ վերադարձա նրա մոտ՝ մորուտը։ Հիշեցի նման բազմաթիվ պահեր։ Նա ինձ միշտ «քաղցրիկս» էր կանչում, փաղաքշում ինձ, ինձ համար անում այն ամենը, ինչ մտքով անցներ։ Որքա՜ն բարի էր նա։ Վերջապես հիշեցի այն օրը, երբ ես ազատեցի նրան, ասելով մարդկանց, թե լաստի վրա ծաղկով հիվանդացած մարդ կա, և որքա՜ն նա երախտապարտ զգաց իրեն և ասաց, որ աշխարհում ես իր ամենալավ բարեկամն եմ, իսկ այժմ՝ միակ բարեկամը։ Այո, մտածմունքների մեջ նայեցի շուրջս ու կողքիս տեսա այդ թուղթը։
 
Ես վերցրի այն ու պահեցի բռիս մեջ։ Դողում էի, որովհետև պետք է վերջնականորեն ընտրեի երկու պայմաններից մեկը։ Մի րոպե շունչս պահած մտորում էի, ապա ինքս ինձ ասացի․
 
― Լավ, դժոխք կգնամ, ― պատռեցի նամակը։
 
Սարսափելի մտքեր, սարսափելի բառեր։ Բայց այդ բառերն արդեն արտասանվել էին, և ես թողեցի, որ ասված էլ մնան։ Այլևս չմտածեցի ինքս ինձ բարեփոխելու մասին։ Այդ ամբողջ հարցը դուրս նետեցի իմ գլխից։ Եվ ասացի, որ նորից կմեղանչեմ․ դա էր իմ ճակատագիրը, քանի որ ինձ ոչ մի լավ բան չէին սովորեցրել։ Ամենից առաջ կգնամ և, առանց ջանք խնայելու, Ջիմին կգողանամ, կազատեմ ստրկությունից։ Եթե ավելի վատ բան մտածեմ, այն էլ կանեմ, որովհետև ինձ համար միևնույն է կործանվելու եմ, ուրեմն և կարող եմ ամեն տեսակի խոզության դիմել։
 
Նստեցի մտածելու, թե ինչպես հասնեմ նպատակիս։ Շատ միջոցներ հիշեցի և վերջապես կանգ առա դրանցից մեկի վրա, որն ինձ թվաց ամենից ավելի հարմար։ Ես լավ աչքի անցկացրի փոքր֊ինչ ներքևում գտնվող անտառածածկ կղզու դիրքը, և հենց որ բավական մթնեց, լաստով ճանապարհ ընկա դեպի այդ կղզին, լաստը թաքցրի այնտեղ ու պառկեցի քնելու։ Ամբողջ գիշերը քնեցի։ Լույսը չբացված վեր կացա, նախաճաշեցի, հագա խանութից նոր գնած հագուստներս, հին շորերս և մյուս իրերս հավաքեցի, մի կապոց դարձրի, նավակ նստեցի և ուղևորվեցի դեպի ափը։ Դուրս եկա այնպիսի մի տեղ, որը, իմ կարծիքով, Ֆելփսի ագարակից ներքև պիտի լիներ։ Կապոցս թաքցրի անտառում, նավակը լցրի ջրով, քարեր գցեցի մեջը և գետակի ափին կառուցված մի սղոցարանից քառորդ մղոն ներքևում սուզեցի ջրի տակ, այն հաշվով, որ ուզած ժամանակ կարողանամ հեշտությամբ գտնել ու դուրս բերել։
 
Ճանապարհով բարձրացա, և երբ անցա սղոցարանի մոտով, ճակատին նկատեցի «Ֆելփսի սղոցարան» ցուցանակը։ Երբ հասա ագարակատներին, երկու֊երեք հարյուր քայլ այդտեղից հեռու, նայեցի շուրջս։ Թեև արդեն կատարյալ լույս էր, բայց ոչ ոքի չտեսա։ Այդ մասին չէի էլ մտածում, որովհետև առայժմ ոչ ոքի չէի ուզում տեսնել։ Ուզում էի միայն ծանոթանալ վայրին։ Իմ հաշվով պետք է ագարակ գայի ոչ թե գետի կողմից, այլ գյուղաքաղաքից։ Ուստի մի հայացք գցեցի շուրջս և շարունակեցի ճանապարհս ուղիղ դեպի քաղաք։ Երբ տեղ հասա, մեծ զարմանքով տեսա, որ ինձ հանդիպած առաջին մարդը դուքսն է։ Նա պատին փակցնում էր «Արքայական ընձուղտ» աֆիշը, միայն երեք ներկայացում, ինչպես որ գրել էին առաջին անգամ։ Այդ խաբեբաները դեռ երես ունեին նման բաներ անելու։ Ես ժամանակ չունեցա խույս տալու և ուղղակի կանգնեցի նրա առջև։ Նա, կարծես զարմացած, նայեց ինձ ու ասաց․
― Օհո՜։ Որտեղի՞ց եկար։ ― Ապա մի տեսակ ուրախացած հարցրեց, ― որտե՞ղ է լաստը, լավ տեղ թաքցրե՞լ ես։
 
― Հենց ինքս էի ուզում այդ մասին հարցնել ձերդ պայծառափայլությանը։
 
Այդ լսելիս տրամադրությունը մասամբ ընկավ․
 
― Ի՞նչ նպատակով ես ինձ հարցնում, ― ասաց նա։
 
― Դե՛հ, ― ասացի ես, ― երբ երեկ տեսա թագավորին այն գինետանը, ինքս ինձ ասացի, թ հնարավոր չէ նրան այդ վիճակում տուն տանել․ ժամեր են պետք, մինչև զգաստանա։ Դուրս եկա մի փոքր շրջելու քաղաքում և սպասելու։ Մի մարդ մոտեցավ ինձ ու առաջարկեց տասը ցենտ, որ օգնեմ իրեն, նավակը միասին տանենք գետի մյուս կողմը և այնտեղից բերենք մի ոչխար։ Ես էլ գնացի։ Բայց երբ ոչխարը քաշում էինք նավակի մեջ, մարդը պարանի ծայրը ինձ տվեց ու ինքը գնաց ետևից հրելու։ Ոչխարն ինձնից ուժեղ էր․ ձեռքիցս պոկվեց ու փախավ․ վազեցինք ետևից․ մեզ մոտ շուն չկար, և մենք ստիպված էինք հետապնդել այնքան ժամանակ, մինչև նա ուժասպառ կանգ առավ։ Երբ բռնեցինք, արդեն մթնել էր։ Ոչխարը բերեցինք քաղաք, և ես գնացի դեպի լաստը։ Երբ տեղ հասանք, տեսա, որ լաստը չկա։ Ինքս ինձ ասացի․ «Այս մարդիկ նեղության մեջ են ընկել և ստիպված են եղել փախչել, իրենց հետ տանելով նեգրին։ Աշխարհում իմ ունեցած միակ նեգրը դա էր, իսկ ես այժմ ընկել եմ օտար երկիր և ոչ մի սեփականություն, ոչինչ չունեմ, ոչ էլ ապրելու միջոց»։ Նստեցի ու սկսեցի լաց լինել։ Գիշերը քնեցի անտառում։ Բայց ի՞նչ եղավ լաստը․․․ Ջիմը․․․ խե՜ղճ Ջիմ․․․
 
― Անիծվեմ, եթե գիտեմ, թե ինչ եղավ լաստը։ Այդ ծեր հիմարը ինչ֊որ բան էր վաճառել և քառասուն դոլար էր ձեռք բերել։ Երբ մենք գտանք նրան գինետանը, թափառաշրջիկները բախտախաղով նրանից կորզել էին ամբողջ դրամը, բացի այն գումարից, որ նա վճարել էր խմիչքի դիմաց։ Եվ ուշ երեկոյան, երբ նրան տարա տուն, պարզվեց, որ լաստը չկա։ Մենք ասացինք «Այդ փոքրիկ սրիկան գողացել է մեր լաստը և մեզ լքելով՝ փախել»։
 
― Բայց մի՞թե ես կլքեի իմ նեգրին, ամբողջ աշխարհում իմ ունեցած միակ նեգրին, միակ սեփականությունը։
 
― Մենք այդ մասին երբեք չենք մտածել։ Փաստն այն է, որ մենք վարժվել ենք նրան մեր նեգրը համարել։ Այո, մերն էինք համարում։ Աստծուն է հայտնի, թե որքան նեղություն կրեցինք նրա համար։ Երբ տեսանք, որ լաստը չկա և մենք էլ կոտր ենք ընկել, մեզ ոչինչ չէր մնում, բացի մեկ անգամ էլ «Արքայական ընձուղտ» փորձելուց։ Իսկ ես առավոտից ժրաջան աշխատում եմ և չորացել եմ, ինչպես վառոդամանը։ Ո՞ւր է տասը ցենտը։ Տուր տեսնեմ։
 
Ինձ մոտ դրամ շատ կար։ Տասը ցենտ տվեցի, բայց խնդրեցի, որ ուտելու բան առնի և մի քիչ էլ ինձ տա, քանի որ իմ ունեցած ամբողջ դրամն այդ էր, և ես էլ երեկվանից ոչինչ չեմ կերել։ Նա ոչինչ չասաց։ Դարձավ իմ կողմն ու ասաց․
 
― Ի՞նչ ես կարծում, այդ նեգրը մեզ չի՞ մատնի։ Մենք նրան կմաշկենք, եթե նա այդպիսի բան անի։
 
― Ինչպե՞ս նա կարող է այդպիսի բան անել։ Չէ՞ որ նա փախել է։
 
― Ոչ, այդ ծերուկ հիմարը վաճառել է նրան, ինձ ստացածից ոչինչ չի տվել և դրամն էլ քամուն է տվել։
 
― Վաճառե՞լ է, ― ասացի ես և սկսեցի լաց լինել, ― բայց չէ՞ որ նա իմ նեգրն էր, և դրամն էլ իմը․․․ Որտե՞ղ է նա։ Ես իմ նեգրին եմ ուզում։
 
― Լավ, այլևս դու քո նեգրին տեր չես դառնա, ամեն ինչ վերջացել է, այնպես որ լացուկոծիդ վերջ տուր։ Ինձ նայիր, կարծում ես, թե կհամարձակվե՞ս մեզ մատնել։ Անիծվեմ, եթե քեզ հավատամ։ Իսկ եթե մեզ մատնես․․․
 
Նա կանգ առավ։ Ես երբեք չէի տեսել, որ դուքսն այդպես ահռելի հայացքով նայեր։ Ես շարունակեցի թնգթնգալ և ասացի․
 
― Ես ոչ ոքի մատնել չեմ ուզում, ոչ էլ ժամանակ ունեմ մատնելու․ ես պետք է գնամ՝ իմ նեգրին գտնեմ։
 
Երևում էր, որ ասածս դուր չեկավ, որովհետև նա կանգ առավ, մտածեց ու կնճռոտեց ճակատը։ Աֆիշները թրթռում էին նրա թևերին։ Վերջապես ասաց․
 
― Ես քեզ մի բան ասեմ։ Մենք այստեղ մնալու ենք երեք օր։ Եթե խոստանաս, որ չես մատնի մեզ և չես թողնի, որ քո նեգրը մատնի մեզ, ես կասեմ, թե որտեղ գտնես նրան։
 
Ես խոստացա չմատնել, և նա ասաց․
 
― Մի ֆերմեր, որի անունն է Սայլաս Ֆ․․․ ― և նա կանգ առավ։
 
Ինչպես տեսնում եք, նա ճշմարտությունն ասաց, բայց երբ այդ ձևով կանգ առավ ու նորից մտածմունքի մեջ ընկավ, ենթադրեցի, թե զղջաց։ Եվ, իսկապես, միտքը փոխեց։ Նա ինձ չէր վստահում և ուզում էր, որ այդ երեք օրն այդտեղ չլինեի։ Շուտով թե․
 
― Նրան գնող մարդու անունն Աբրամ Ֆոստեր է, Աբրամ Ջ․ Ֆոստեր, և նա ապրում է այստեղից քառասուն մղոն հեռու գյուղական մի շրջանում, Լաֆայետ տանող ճանապարհի վրա։
 
― Լավ, ― ասացի, ― երեք օրում քայլելով կհասնեմ, հենց այսօր կեսօրից հետո ճանապարհ կընկնեմ։
 
― Ոչ, մի՛ ուշացնի, հենց հիմա գնա, ժամանակ մի՛ կորցնի, ոչ էլ ճամփին սրա֊նրա հետ շաղակրատիր։ Լեզուդ քեզ քաշիր ու գնա, այդ դեպքում մեզանից քեզ ոչ մի վնաս չի հասնի, լսո՞ւմ ես։
 
Հենց իմ ուզածն էլ այդ էր, հենց դրա համար էի այդ դերը խաղում։ Ես ուզում էի ազատ լինել, որպեսզի իմ ծրագրերին հետևեի։
 
― Դե՛ գնա, ― ասաց նա, ― կարող ես միստր Ֆոստերին ասել, ինչ ուզում ես։ Գուցե կարողանաս համոզել, որ Ջիմը քո նեգրն է։ Որոշ հիմարներ փաստաթուղթ չեն պահանջում։ Համենայն դեպս հարավում, ինչպես լսել եմ, այդպիսի մարդիկ կան։ Եվ երբ դու նրան ասես, որ կեղծ են հայտարարությունն ու խոստացած պարգևը, գուցե նա հավատա քեզ, մանավանդ երբ բացատրես, թե ինչ նպատակով են դրանք պատրաստվել։ Այժմ ճանապարհ ընկիր և կարող ես նրան ասել, ինչ ցանկանում ես։ Միայն թե լսիր․ ճանապարհին լեզուդ քեզ պահիր։
 
Ես բաժանվեցի նրանից, ուղղություն վերցնելով դեպի այդ շրջանը։ Ետ չէի նայում, չնայած զգում էի, որ նա հետևում է ինձ։ Բայց չգիտեի, որ կարող եմ նրան շատ շուտ հոգնեցնել։ Առանց կանգ առնելու գնացի մի ամբողջ մղոն։ Ապա անտառի միջով ետ դարձա դեպի Ֆելփսի ագարակը։ Մտադիր էի իսկույն գործի անցնել, առանց դեսուդեն ընկնելու։ Ուզում էի, որ Ջիմը փակեր իմ բերանը, մինչև այս խարդախները հեռանային։ Այլևս դրանց հետ գործ ունենալու ցանկություն չունեի։ Արդեն կշտացել էի և այժմ ուզում էի գլուխս ազատել դրանցից։
Ադմին, Վստահելի
1876
edits