Changes
/* Դ․ գլուխ */
Զարհուրելի էր այդ օրվա երեկոն։ Մտքովս անցավ, թե ե՛ս էլ սենյակիս նախկին բնակչի շավիղով եմ գնում, ե՛ս էլ նրա պես թշվառ վախճան պիտի գտնեմ։ Պատրաստ էի Դուվր թռչել և ամեն բան տատիս պատմել։ Եվ երբ մրս․ Կրոպպը ներս մտավ, մի պնակ երիկամունք ու թթու վարունգ բերելով, և հայտնեց, թե երեկվա քեֆից միայն այդ է մնացել, ուզում էի նրա վզովը փարվել ու գոչել․ «Օ՜հ, մրս․ Կրոպպ, մրս․ Կրոպպ, ձեր վարունգն ու երիկամունքը ինչի՞ս են պետք։ Ինչո՞ւ եք հիշեցնում ինձ մեր երեկվա շվայտության մնացորդը։ Օ՜հ, ես անչափ թշվառ եմ»։ Սակայն չնայելով հուսահատական վիճակիս, ես նույն րոպեին զսպեցի ինձ, որովհետև մրս․ Կրոպպը այնպիսի կին չէր, որի հետ կարելի լիներ սրտաբաց խոսել․ ուստի ճառս էլ չասված մնաց։
==Ե․ գլուխ==
Բարի և չար հրեշտակներ
Մի ամբողջ օր գլխացավ, ստրջանք ու նողկանք զգալուց հետո, նույնիսկ առանց մտաբերելու ողբալի ճաշկերույթի ամսաթիվը, որ կարծես թե հսկայական տիտանների մի ահագին լծակով դեպի հեռավոր անցյալն էր տարվել, հետևյալ առավոտյան, մինչ ուզում էի դուրս գնալ, մի մարդ տեսա, որ ձեռքին մի տոմսակ բռնած՝ աստիճաններով բարձրանում էր։ Նա ամենևին չէր շտապում, սակայն հենց որ նշմարեց, թե ես նայում եմ իրեն սանդուղքի գլխից, քայլերը արագացրեց և շնչասպառ մոտեցավ ինձ, իբր թե վազելով եկած լիներ։
― Տ․ Կոպպերֆիլդ, Էսքուայր,<ref>Esquire ― զինակիր, պարոն, տեր։ Այս պատվանունը տալիս են ասպետների, կոմսերի, բարոնների որդիներին, բարձրաստիճան պաշտոնյաներին, դատավորներին, անվանի գիտնականներին, կալվածատերերին և այլն։</ref> ― ասաց գրաբերը, ձեռքը գլխարկին տանելով։
Ես չվստահացա ինձ վերագրել այդ պատվանունը․ այն աստիճան շփոթվել էի, ենթադրելով, թե նամակն Ագնեսից է։ Բայց և այնպես մարդուն ասացի, թե Տ․ Կոպպերֆիլդ Էսքուայրը ես եմ․ նա նամակն իսկույն ինձ տվեց և ասաց, թե խնդրել են պատասխանել։ Ես նրան սանդուղքի վրա թողի՝ պատասխանին սպասելու, և ներս մտա։ Սիրտս այնպես արագ էր խփում, որ նամակի ծրարը դեռ չբացած՝ սեղանիս վրա դրի, որ փոքր֊ինչ հանգստանամ, հասցեի հետ ծանոթանամ․ դրանից հետո միայն կնիքը կոտրեցի։
Դա մի հիանալի մտերմական նամակ էր, որի մեջ թեթև ակնարկ էլ չկար այն մասին, թե ինչպես էի վարվել թատրոնում։ Ահա ամբողջ բովանդակությունը․ «Սիրելի Տրոտուդ։ Ես հորս գործակալ մր․ Ուատր֊բրուկի տանն եմ իջել՝ Էլիի հրապարակ, Հոլբորն։ Չէ՞իք կամենա ինձ տեսնել։ Երբ ել ժամադրեք, կսպասեմ ձեզ։ Միշտ ձեզ անձնվեր՝ Ագնես»։
Մի վայելուչ պատասխան գրելու համար, այնքան ժամանակ գործ դրի, որ չգիտեմ նամակաբերն ի՞նչ մտածեց․ ո՞վ գիտի կարծեց, թե ես նոր եմ գրել սովորում։ Առնվազն հինգ֊վեց թերթ մրոտեցի մեկը մյուսի հետևից։ Մեկն այսպես էր սկսվում․ «Սիրելի Ագնես, արդյոք հուսա՞մ, որ կհաջողվի ինձ ձեր մտքից ջնջել այն զզվանքը․․․» Այս սկիզբը դուր չեկավ ինձ, և թերթիկը պատռեցի։ Նորը սկսեցի․ «Արդեն Շեքսպիրն ասել է, սիրելի Ագնես, թե մարդու առաջին թշնամին իր լեզուն է․․․» Այս մարդը Մարկհըմին հիշեցրեց ինձ, և գրիչս առաջ չգնաց։ Հետո փորձեցի ոտանավոր գրել։ Առաջին տողը այսպես էր․
«Օ՜հ, սպասում եմ անհամբեր․․․»։
Սակայն երկրորդ տողը միշտ վերջանում էր՝ նոյեմբեր կամ դեկտեմբեր, որը անճոռնի էր դուրս գալիս․․․ և երկար ջանքերից հետո՝ վերջապես հետևյալը գրեցի արձակ ոճով․ «Սիրելի Ագնես։ Ձեր տոմսակը ձեր հոգու պատկերն է։ Սրանից ավել ի՞նչ գավասանք տամ նրան։ Կլինեմ ձեզ մոտ ժամը չորսին։ Ձեզ անձնվեր, վշտագին Տ․ Կ․»։
Գրաբերը հեռացավ այս նամակով, որին պատրաստ էի քսան անգամ հետ կանչել մեկ ուրիշը գրելու համար, բայց արդեն ուշ էր։
Եթե Դոկտորների համայնքի օրենսգետ անդամներից մեկը գեթ կիսով չափ այն հոգեկան տագնապը կրեր, որը ես այդ սոսկալի օրը կրեցի, անշուշտ նա իր մեղքերից շատը կքավեր։ Թեև ես երեքուկեսին դատարանից հեռացա և հինգ րոպեից հետո գտնվում էի մր․ Ուատրբրուկի տան մոտ, բայց որոշված ժամից արդեն մի քառորդ անցել էր, երբ համարձակվեցի դռան զանգը հնչեցնել։
Մր․ Ուատրբրուկի հաստատության ընթացիկ գործերը տան ներքևի հարկում էին կատարվում, իսկ նուրբ գործերը, վերևում։ Ինձ հրավիրեցին մի կոկիկ, բայց անձուկ դահլիճ։ Ագնեսը այնտեղ էր նստած և մի քսակ էր հյուսում։
Այդ բարեսիրտ ու հեզ էակին տեսնելուն պես՝ Կենտրբըրիում անցկացրած աշակերտությանս անմեղ օրերը հիշեցի, հիշեցի և թատրոնում լկտիություն անող հարբած ու տխմար երիտասարդին, և այնպիսի ամոթ, այնպիսի զղջում ու ստրջանք զգացի, որ սկսեցի երեխայական բաներ անել։ Չեմ ուրանում, լաց էլ եղա։ Արդյոք լա՞վ էր, որ այդպես արի, թե դա մի ծիծաղելի բան էր՝ մինչև այսօր էլ չգիտեմ։
― Եթե, Ագնես, այն դրության մեջ ինձ տեսնողը դո՛ւք չլինեիք, այլ մի ուրիշ մարդ, ― ասացի ես, դեմքս շուռ տալով, ― այսքան չէի մորմոքվի։ Բայց որովհետև հատկապես դո՛ւք տեսաք, լավ էր որ իսկույն մեռնեի։
Նա իր աջը թևիս դրեց․․․ այդ հպումի մեջ մի բարերար զորություն կար․ վիշտս փարատվեց, սիրտս զվարթացավ, և ես նրա աջը ջերմ շնորհակալությամբ համբուրեցի։
― Նստեցեք, Տրոտուդ, ― ասաց Ագնեսը մտերմաբար, ― և մի՛ տրտմեք։ Եթե ինձ հավատարմություն չընծայեք, էլ ո՞ւմ պիտի հավատաք և ո՞ւմ առջև ձեր սիրտը բանաք։
― Ա՜հ, Ագնես, ― գոչեցի ես։ ― Դուք իմ բարի հրեշտակն եք։
Նա գլուխը շարժեց և կարծեմ տխրությամբ ժպտաց։
― Այո՛, Ագնես, իմ բարի՜ Ագնես։ Դուք միշտ իմ պահապան հրեշտակն եք եղել։
― Այդպե՞ս է, Տրոտուդ, թե այդպես չէ, ― պատասխանեց նա, ― բայց կցանկանայի մի բանից զգուշացնել ձեզ․․․
Ես նայեցի նրա երեսին և գրեթե հասկացա, թե ինչ է ուզում ասել։
― Զգուշացնել ձեզ չար դևից, ― ասաց Ագնեսը, աչքերիս նայելով։
― Սիրելի Ագնես, միթե Ստիրֆորթի՞ն եք ակնարկում․․․
― Այո՛, Տրոտուդ։
― Ուրեմն, Ագնես, դուք շատ անարդար եք դեպի նա։ Նա՞ է չար դևը, որ միշտ իմ բարի պահապանն է, իմ առաջնորդը, իմ ընկերը։ Ո՛չ սիրելի Ագնես, ձեր ազնիվ սրտին վայել չէ այդպես խիստ դատապարտել նրան լոկ թատրոնի գիշերվա արարքիս համար։
― Միայն դրա համար չէ, որ դատապարտում եմ նրան, ― հանգիստ ձայնով պատասխանեց Ագնեսը։
― Հապա ի՞նչ բանի համար եք դատապարտում նրան։
― Շատ բաների, որոնք ինքնըստինքյան չնչին են, բայց միասին վերցրած՝ չնչին չեն։ Դատապարտում եմ մասամբ հիմք ընդունելով ձեր պատմածները նրա մասին, մասամբ էլ այն ազդեցությունը, որ նա ունի ձեր վրա։
Ագնեսի քաղցրիկ ձայնը միշտ շոշաել էր սրտիս մի լարը, որ միայն նրա հնչմանն էր արձաքանք տալիս։ Այժմ այդ ձայնը հուզմունքից դողալով՝ սրտիս խորքն էր թափանցում և նվաճում ինձ։ Ագնեսը լռեց և աչքերը ձեռագործին հառեց․ բայց ես ակնապիշ նայում էի, կարծես թե շարունակելով լսել նրան, և Ստիրֆորթի պատկերը հակառակ սիրույս դեպի նա, հետզհետե նսեմանում էր մտքիս մեջ։
― Իմ վարմունքն այս դեպքում անշուշտ համարձակ է, ― ասաց Ագնեսը, նորից աչքերը բարձրացնելով։ ― Ես մի մեկուսացած կյանք եմ վարում և աշխարհի հետ այն աստիճան ծանոթ չեմ, որ իրավունք ունենամ վստահորեն ձեզ խորհուրդ տալ կամ էլ խստիվ դատապարտել ձեր ընկերոջը։ Սակայն, Տրոտուդ, ես գիտեմ, թե վստահությանս պատճառն ի՞նչ է։ Դա մեր մանկության հիշատակն է․ մեր հին մտերմությունը, որը թույլ չի տալիս ինձ չհետաքրքրվել այն բոլորով, ինչ որ ձեզ է վերաբերում։ Ահա այստեղից է առաջ գալիս իմ համարձակ վստահությունը։ Ես հավատացած եմ, որ ասածս ճշմարիտ է, և աներկբա եմ այս մասին։ Մի ներքին ձայն ինձ ասում է, որ դուք մի վտանգավոր ընկեր եք ճարել։
Դարձյալ նայում էի Ագնեսին, դարձյալ ականջ դնում նրա ձայնին, թեև նա լուռ էր, և նորից Ստիրֆորթի պատկերը, թեև դեռ սրտումս կենդանի, մի սևաթույր ամպով էր ծածկվում։
― Ես այնքան անմիտ չեմ, ― ասաց Ագնեսը, վերստին իր խոսելու սովորական եղանակն ընդունելով, ― որ ձեզնից պահանջեմ իսկույն փոխել մի զգացում, որ արդեն համոզում է դարձել ձեզ համար, նամանավանդ մի զգացում, որ արմատացած է ձեր դյուրահավատ սրտի մեջ։ Բնավ չեմ ուզում, Տրոտուդ, եթե մի օր ինձ հիշելու լինեք․․․ այսինքն, ― այստեղ նա ժպտաց, որովհետև ես ուզում էի իր խոսքը կտրել, և նա հասկացավ, թե ինչո՞ւ ― ամեն անգամ ինձ հիշելիս՝ հիշեցեք և այն, ինչ որ ասացի։ Կներե՞ք ինձ։
― Կներեմ, Ագնես, հենց որ սկսեք արդարադատ լինել Ստիրֆորթի նկատմամբ և նրան այնպես սիրեք, ինչպես որ ես եմ սիրում։
― Եվ ոչ առա՞ջ, ― հարցրեց Ագնեսը։
Ստիֆորթի անունը տալուն պես նկատեցի, որ Ագնեսի երեսի վրայով մի թեթև ստվեր անցավ․ սակայն նա իսկույն ժպիտով փոխարինեց իմ ժպիտը, և մենք շարունակեցինք առաջվա մտերմությամբ զրուցել։
― Իսկ դուք, Ագնես, ե՞րբ կներեք իմ թատրոնի վարմունքը։
― Երբ որ նրան մտաբերեմ, ― պատասխանեց Ագնեսը։
Նա ուզում էր խուսափել այդ մասին խոսելուց, բայց ես չհանգստացա, մինչև որ չպատմեցի խայտառակ երեկոյի դեպքերը, որոնց շղթայի մեջ թատրոն գնալս միայն վերջին օղակն էր, և այս խոստովանությունը մեծ թեթևություն տվեց ինձ։ Ես ուրախ էի մանավանդ այն բանի համար, որ առիթ ունեցա շնորհակալությամբ հիշելու Ստիրֆորթի խնամքն իմ մասին, որը վայելել էի մի այնպիսի ժամանակ, երբ ես ինքս չէի կարող հոգալ իմ մասին։
― Տեսեք հա, Տրոտուդ, ― ասաց Ագնեսը, խոսակցության նյութը փոխելով, ― չմոռանաք, որ խոսք եք տվել ոչ միայն ձեր վշտերն ու ցավերը պատմել ինձ, այլև սիրային հանդիպումները։ Պարզ ասացեք, ո՞վ է հաջորդել ձեր սրտում ավագ միս Լարկինսին։
― Ոչ ոք, Ագնես։
― Մի՞թե, ― ասաց Ագնեսը, ժպտաց ու մատով սպառնաց ինձ։
― Ոչ ոք, Ագնես, ազնիվ խոսք։ Իրավ է՝ կա մի օրիորդ մրս․ Ստիրֆորթի տանը, մի շատ խելացի օրիորդ․․․ միս Դարտլը․․․ որի հետ սիրում եմ զրուցել, բայց ամենևին չեմ պաշտում նրան։
Ագնեսը դարձյալ ծիծաղեց իր նրբամտության վրա և ասաց, որ եթե ես միշտ նրա առջև սրտաբաց լինեմ, նա մի բուռն սիրահարությունների մի փոքրիկ ցուցակ կպահի, յուրաքանչյուրի ծագումը, տևողությունն ու վախճանը նշանակելով, թագավորների ու թագուհիների այն ցանկի նման, որը դրվում է Անգլիայի պատմության մեջ։ Հետո հարցրեց, արդյոք Ուրիասին չե՞մ տեսել։
― Ուրիաս Հիպի՞ն, ― ասացի ես։ ― Ոչ։ Մի՞թե նա Լոնդոնումն է։
― Այո, և ամեն օր ներքևի հարկի գրասենյակն է գալիս, ― հաստատեց Ագնեսը։ ― Նա ինձնից մի շաբաթ առաջ է Լոնդոն եկել, և կարծեմ, Տրոտուդ, մի անախորժ գործով։
― Որը, ինչպես տեսնում եմ, անախորժություն է տալիս ձեզ, ― նկատեցի ես։ ― Ի՞նչ գործ է արդյոք։
Ագնեսը ձեռքերը ծալեց և իր խոհուն, սիրուն աչքերը հառելով ինձ, ասաց․
― Նա կարծեմ մտադիր է ընկերանալ հայրիկիս։
― Ի՞նչ, Ուրիա՞սը, այն քծնող ու գարշելի արարա՞ծը, ― գոչեցի ես սրտմտությամբ։ ― Նա այդպիսի հավակնություն ունի, և դուք նրան չե՞ք դիմադրել, չե՞ք մտածել, թե ինչ հետևանք կարող է ծագել, այդ բանից։ Դուք, Ագնես, պետք է հայրիկի հետ խորհրդակցեք և զգուշացնեք նրան չարիքից։ Եվ որքան շուտ, այնքան լավ։
Ագնեսը, շարունակ ինձ նայելով, հուզմունքիս վրա ժպտաց և պատասխանեց․
― Հիշո՞ւմ եք մեր վերջին խոսակցությունը հայրիկիս մասին։ Փոքր֊ինչ հետո․․․ և կարծեմ երկու կամ երեք օր չանցած․․․ նա ինքն առաջին անգամ ինձ հայտնեց, ինչ որ հաղորդում եմ ձեզ այս րոպեիս։ Ցավալի էր տեսնել, թե ինչպես էր տանջվում, մինչ աշխատում էր ցույց տալ ինձ, թե իր ազատ կամքովն է գործ տեսնում, այլ ոչ թե մեկ ուրիշի ստիպումով։
― Բայց ո՞վ կարող է ստիպել նրան։
― Ուրիասը հաջողացրել է, ― ասաց Ագնեսը փոքր վարանելուց հետո, ― մի անհրաժեշտ մարդ երևալ հորս։ Նա խորամանկ է և աչալուրջ։ Նա տեսնում է հորս թուլությունը, և իր օգտին ծառայեցնում։ Վերջապես, եթե ուզում եք ամեն բան իմանալ, իմացե՛ք, Տրոտուդ, որ հայրիկս նրանից վախենում է։
Պարզ տեսա, որ Ագնեսը կարող է շատ բան ասել, շատ բան գիտի և կամ թե գուշակում է, սակայն հորը խնայելով, չի ուզում հայտնել։ Ավելորդ համարեցի հարցերով հուզել նրան։ Զգում էի, որ նենգությունն արդեն վաղուց էր պատրաստված․ հավատացած էի, որ գործը վաղ թե ուշ մի այդպիսի ելք պիտի ստանար։ Բայց լուռ մնացի։
― Ուրիասի ազդեցությունը հորս վրա ահագին է, ― ասաց Ագնեսը։ ― Նա մեծ խոնարհություն ու երախտագիտություն է ցույց տալիս․․․ և գուցե անկեղծորեն․ բայց և այնպես նա մի զորեղ ազդեցություն ունի, որը վախենում եմ, թե շատ է ի չարը գործ դնում։
― Ուրիասը շուն է, ― գոչեցի ես և առժամանակ սիրտս մի քիչ հովացրի։
― Հորս խոստովանությունից փոքր առաջ, ― շարունակեց Ագնեսը, ― Ուրիասն ասել էր նրան, թե մտադիր է հեռանալ, թեև շատ ցավում է, բայց ստիպված է հեռանալ, որովհետև ավելի շահավետ գործերով է զբաղված։ Նա ուրիշ ելք չգտավ, բացի Ուրիասին ընկերակից անելուց, թեև գարշում, ամաչում էր այդ քայլից։
― Իսկ դուք, Ագնես, ի՞նչ արիք։
― Այն արի, Տրոտուդ, ինչ որ արդար համարեցի, ― պատասխանեց Ագնեսը։ ― Զգալով, որ հորս հանգստության համար այդ զոհաբերությունն անհրաժեշտ է, համաձայնեցի։ Ես ասացի, թե այդ քայլով նա իր բեռների գեթ մի մասից կազատվի․․․ Երանի՜ թե հույսս արդարնա․․․ և ես ավելի առիթ կունենամ նրա հետ միասին լինելու։ Օ՜հ, Տրոտուդ, ― գոչեց Ագնեսը, արտասուքը թաքցնելու համար իր երեսը ծածկելով, ― ինձ թվում է, թե փոխանակ մի գորովալի դստեր նման հորս սփոփելու՝ թշնամու պես եմ վարվում նրա հետ։ Ես գիտեմ, թե նա որչա՜փ է փոխվել ինձ սիրելու պատճառով․ գիտեմ թե որչափ սահմանափակել է իր բարեկամների ու գործերի շրջանը, որպեսզի միայն իմ վրա կենտրոնացնի իր ամբողջ սիրտն ու հոգին։ Գիտեմ, թե որքան զրկանք ու նեղություն է կրել իմ սիրուն։ Միայն ի՛մ մասին մտածելով, նա իր կյանքը մաշել է, ուժերը սպառել, իր հանգիստը կորցրել։ Օ՜հ, երանի թե կարողանայի ուղղել այս բոլորը, փրկել նրան այն անկումից, որին ես եմ անգիտաբար մատնել նրան։
Մինչև հիմա Ագնեսի լաց լինելը չէի տեսել։ Տեսել էի, այո՛, նրա արտասուքը, երբ վերադառնում էի ուսումնարանից, մի որևէ մրցանակ բերելով․ տեսել էի նրա աչքերում արտասուքի կաթիլներ, երբ վերջին անգամ խոսում էինք իր հոր մասին, նկատել էի նմանապես, որ մեկնելուս օրը ինձնից հրաժեշտ տալիս նա շուռ էր տվել իր քաղցրիկ դեմքը՝ արտասուքը թաքցնելու համար։ Բայց դեռ ոչ մի ժամանակ այսպես դառը հեկեկալիս չէի տեսել։ Բոլորովին այլալվելով, ես չկարողացա ուրիշ բան ասել, քան այս անշնորհք խոսքերը․ «Լաց մի՛ լինի, Ագնես։ Լաց մի՛ լինի սիրելի քույրիկս»։
Սակայն Ագնեսը բնավորությամբ ու կամքով ինձնից ավելի ուժեղ էր (այժմ ես այդ լավ գիտեմ, թեև գուցե այն ժամանակ չգիտեի), և թախանձանքիս կարոտ չէր։ Նրա երեսի չքնաղ ու պայծառ անդորությունը, որի նմանը ոչ մի կնոջ դեմքի վրա չեմ տեսել, վերադարձավ։ Թեթևասահ ամպն այդպես է անցնում, որպեսզի կապույտ երկինքն ավելի ջինջ երևա։
― Հավանական է, որ երկար միասին չմնանք, ― ասաց Ագնեսը։ ― Այս պատճառով շտապում եմ խնդրել ձեզ, Տրոտուդ, հաշտվեցեք Ուրիասի հետ։ Մի՛ մերժեք նրան։ Որքան էլ ձեզ ատելի լինի (այդ տեսնում եմ ձեր աչքերից), տհաճություն ցույց մի՛ տվեք։ Նա գուցե արժանի չէ, որ իր հետ այդպես վարվեք․ չէ՞ որ նրա վատության մասին ոչ մի հաստատ բան չգիտենք։ Համենայն դեպս՝ նախ հայրիկիս և իմ մասին մտածեցեք։
Ագնեսը դեռ իր ասելիքը չէր ավարտել, երբ սենյակի դուռը բացվեց և առագաստանավի նման մրս․ Ուատրբրուկը ներս սուրաց․ նա մի հա՞ստ տիկին էր․․․ թե՞ շատ լայն զգեստ էր հագել, ճիշտը՝ չգիտեմ, որովհետև անկարելի էր իմանալ, թե ո՞րն էր զգեստ, ո՞րը՝ տիկին։ Աղոտ կերպով հիշեցի, որ տեսել եմ նրան թատրոնում, ասես թե մի մոգական լապտերի դժգույն լույսով․ իսկ նա կարծեմ իսկույն ևեթ ճանաչեց ինձ և գուցե կասկածում էր, արդյոք այժմ էլ հարբած չե՞մ։
Հետզհետե ստուգելով, որ զգաստ եմ, ուշքս վրաս է և մի համեստ ջենտլմեն եմ, մրս․ Ուատրբրուկը ներողամիտ նայեց ինձ և հարցրեց նախ՝ հաճա՞խ եմ զբոսնում պարտեզներում, և երկրորդ՝ շուտ֊շուտ եմ լինում հասարակության մեջ։ Երկու հարցին էլ բացասական պատասխան տալուս համար՝ կարծես նորից նրա աչքում վարկս կորցրի․ բայց այս հանգամանքը նա վայելչաբար թաքցրեց և հրավիրեց ինձ ճաշի գալ իր մոտ հետևյալ օրը։ Շնորհակալությամբ ընդունեցի նրա հրավերը և հրաժեշտ տվեցի կանանց։ Դուրս գալիս մտա գրասենյակը Ուրիասին տեսնելու։ Նա այնտեղ չէր․ ես մի այցետոմս թողի։
Հաջորդ օրը, ճաշի ժամին, մր․ Ուատրբրուկի տան դուռն արդեն բաց էր։ Ներս մտնելուս պես, տապակած գառան գոլորշու մեջ սուզվեցի, որից հետևեցի, թե հրավեր ստացողը միայն ես չեմ։ Սանդուղքի ներքևում որպես բարապան կանգնած էր այն տղան, որը երեկ նամակ էր բերել Ագնեսից։ Այժմ նրա պաշտոնը հյուրերի անունը ներսի սպասավորին հայտնելն էր։ Չնայած այժմ նա լիվրեյով էր ու փոխված, ես նրան իսկույն ճանաչեցի։ Իմ անունն էլ քաղաքավարի հարցրեց, իբր թե չգիտեր, թե ով եմ ես․ ես էլ ասացի, ցույց տալով, իբր թե նա էլ ինձ բոլորովին անծանոթ է․․․
Մր․ Ուատրբրուկը մի միջահասակ ջենտլմեն էր՝ կարճ վզով ու լայն օձիքով․ միայն սև քիթն էր պակասում նրան կապիկաշան նմանվելու համար։ Նա հայտնեց ինձ, թե երջանիկ է, որ պատիվ ունի աջս սեղմելու, երբ ես մրս․ Ուատրբրուկին խոնարհ ողջույն մատուցեցի, ջենտլմենը հանդիսավոր կերպով ինձ ծանոթացրեց մի սոսկալի տիկնոջ հետ, որը իր սև թավշե զգեստով ու ահագին սև թավշե գլխարկով Համլետի մոտ ազգականի, օրինակի համար, նրա մորաքրոջ նման թվաց ինձ։
Այդ տիկնոջ անունը մրս․ Հենրի Սպայքր էր․ ամուսինն էլ ներկա էր ― մի այնպիսի պաղ պարոն, որի գլուխը փոխանակ սևահեր երևալու՝ կարծես թե սառ եղյամով ծածկված լիներ։ Ամենքն էլ անչափ ակնածում էին այդ զույգից․ պատճառը, Ագնեսի ասելով, այն էր, որ մր․ Հենրի Սպայքրը, էլ չեմ հիշում ո՞ր տեղի կամ ո՞ւմ խորհրդականը լինելով, հեռավոր կապեր ուներ արքունի գանձարանի հետ։
Հյուրերի թվում էր և Ուրիաս Հիպը՝ սևազգեստ ու շատ խոնարհ մի մարդ։ Ես աջս մեկնեցի նրան, և նա ասաց, թե անչափ պարծենում է իմ ուշադրությամբ դեպի ինքը և զիջողության համար երախտապարտ է։ Լավ է այդքան երախտապարտ չլինել, որովհետև ամբողջ երեկո հալածում էր ինձ՝ շնորհակալություն շռայլելով, և հենց որ մոտենում էի Ագնեսին՝ նրան մի երկու խոսք ասելու, արդեն հավատացած էի, որ մեռելագույն Ուրիասն իր անթերթերունք աչքերով՝ ուրվականի պես դիտում է մեզ մի որևէ անկյունից։
Կային և ուրիշ հյուրեր՝ բոլորն էլ սեղանի վրա դրված շամպայնի նման սառն ու պաղ։ Սակայն մեկը՝ դեռ ներս չմտած ուշադրությունս գրավեց․ սպասավորը մր․ Տրեդլս անվանեց նրան։ Նույն րոպեին ես Սալեմ Հաուսը հիշեցի։ «Մի՞թե Թոմին է, կմախք նկարող ընկերս», նույն րոպեին անցավ իմ մտքով։
Անսովոր հետաքրքրությամբ սպասեցի նրան։ Ներս մտավ մի պատկառելի ու համեստ երիտասարդ՝ տարօրինակ մազերով ու դուրս ընկած աչքերով, և այնպես արագ մի անկյուն քաշվեց, որ նրա դեմքը լավ դիտելու ժամանակ էլ չունեցա։ Բայց վերջապես տեսա․ եթե աչքերս չէին խաբում, նա իմ թշվաչ Թոմին էր։
Մոտեցա մր․ Ուատրբրուկին և ասացի, թե կարծեմ իմ հին ընկերոջը նրա տանը տեսնելու բախտ ունեմ։
― Մի՞թե, ― ասաց մր․ Ուատրբրուկը զարմանալով։ ― Ձեր հասակին նայելով դժվար է ենթադրել, որ մր․ Հենրի Սպայքի դասընկերը եղած լինեք դպրոցում։
― Նրա մասին չէ իմ խոսքը, ― նկատեցի ես, ― այլ Տրեդլս անունով ջենտլմենի։
― Ա՜, այո՛, այո՛, իրա՞վ, ― ասաց տանտերը շատ նվազած հետաքրքրությամբ։ ― Հավանական է։
― Եթե այդ պարոնն իրոք նա՛ է, ― ասացի ես, նորից դիտելով Տրեդլսին, ― ուրեմն մենք միասին ենք աշակերտել Սալեմ Հաուսում․ նա մի ազնիվ ընկեր էր։
― Այո՛, Տրեդլսը լավ տղա է, ― նկատեց տանտերը զիջողական եղանակով։ ― Տրեդլսը լավ տղա է։
― Իրոք որ մի անակնկալ հանդիպում, ― ասացի ես։
― Իրոք անակնկալ, ― պատասխանեց տանտերը, ― մանավանդ եթե նկատի առնենք, որ Տրեդլսը միայն այս առավոտ է հրավիրված, որովհետև մրս․ Ապայքրի եղբոր հիվանդության պատճառով սեղանի վրա մի տեղ ազատ էր մնում։ Ա՜հ, մրս․ Հենրի Սպայքրի եղբայրը մի իսկական ջենտլմեն է, մր․ Կոպպերֆիլդ։
Փնթփնթալով հավանություն տվի, թեև բնավ չէի ճանաչում այդ պարոնին և հարցրի, թե ի՞նչ գործի է այժմ Տրեդլսը։
― Տրեդլսը, ― պատասխանեց մր․ Ուատրբրուկը, ― փաստաբանության է պատրաստվում։ Այո՛։ Լավ տղա է․ ոչ ոքի վնաս չի տա․․․ եթե ոչ իրեն։
― Ինչպե՞ս թե իրեն։
― Այնպես, ― ասաց մր․ Ուատրբրուկը իր շուրթերը պրկելով ու ժամացույցի շղթայի հետ հանգիստ ու գոհ խաղալով։ ― Չեմ կարծում որ նա մի նշանավոր մարդ դառնա։ Այո՛, գրավ եմ բռնում, օրինակի համար, որ նա երբեք տարեկան հինգ հարյուր ստեռլինգ չի ստանա։ Տրեդլսի հետ ինձ ծանոթացրեց իմ ընկերներից մեկը։ Այո՛։ Հարկավ նա զուրկ չէ որևէ նամակ շարադրելու և բանի էությունը պարզ գրելու քանքարից։ Ժամանակով ես կարող եմ նրան մի գործ տալ․․․ անշուշտ այդպիսի մարդուն հարմար գործ։ Այո՛։
Սաստիկ տպավորություն արավ վրաս մր․ Ուատրբրուկի այն ինքնագոհ, ինքնավստահ եղանակը, որով անդադար գործ է ածում իր փոքրիկ «այո»֊ները։ Նրա շեշտադրությամբ այդ այո֊ները մի զարմանալի իմաստ էին ստանում․ շեշտերը ցույց էին տալիս, որ նա ոչ թե շապիկով էր աշխարհ եկել, այլ սանդուղքով, և այդ սանդուղքն էլ օգնել էր նրան աստիճան առ աստիճան վեր մագլցել դեպի կյանքի բարձրունքը, որտեղից, ինչպես մի ապահով բերդի աշատարակից, փիլիսոփայի, հովանավորի աչքով այժմ նայում էր ներքևի փոսում տառապող բազմության վրա։
Ես դեռ այս մտքի մեջ էի խորասուզված, երբ սպասավորը հայտնեց, թե ճաշը պատրաստ է։ Մր․ Ուատրբրուկը Համլետի մորաքրոջ հետ ներքև իջավ․ մր․ Հենրի Սպայքրը մրս․ Ուատրբրուկին տվեց իր թևը։ Ես ուզում էի Ագնեսին ընտրել, բայց նրան ապուշի պես ժպտացող մի թույլոտն պարոն հրավիրեց։ Ուրիասը, Տրեդլսն ու ես, որպես հասարակության ամենակրտսեր անդամներ, բոլորից հետո առանց այլևայլության ներքև իջանք։ Ես ժամանակ չունեցա ափսոսալու, որ զրկվում եմ Ագնեսի թևից, որովհետև սանդուղքի վրա առիթ գտա խոսակցելու Տրեդլսի հետ, որ ցնծությամբ ողջունեց ինձ․ մինչդեռ Ուրիասն այնպես էր մեր շուրջը քծնում ու գալարվում, որ ես պատրաստ էի բազրիքից ցած գլորել նրան։
Սեղան նստելիս ես ու Տրեդլսը հակառակ անկյուններում տեղ ստացանք ― նա մի կարմրազգեստ օրիորդի շողքերի մեջ, իսկ ես Համլետի մորաքրոջ մթագին ստվերում։ Ճաշն անչափ երկար տևեց․ խոսակցության միակ նյութը ազնվական ծագումը կամ տոհմիկությունն էր․․․ արյունը։ Մրս․ Ուատրբրուկը շարունակ կրկնում էր, թե ոչ մի բան այնքան չի սիրում, որքան արյունը։
Արյո՜ւն, արյո՜ւն․․․ Ասես թե սեղանակիցները մարդակեր հրեշներ լինեին՝ այն աստիճան արյունռուշտ էր նրանց հոգին։
― Ես էլ մրս․ Ուատրբրուկին համամիտ եմ, ― ասաց մր․ Ուատրբրուկը, բաժակն աչքերին մոտեցնելով։ ― Աշխարհիս երեսին լավ բաներ շատ կան, բայց ըստ իս ամենից պատվականը արյունն է։
― Օ՜հ, ինչ բան կարող է արյան հետ հավասարվել, ― նկատեց Համլետի մորաքույրը։ ― Առհասարակ, ամեն բանի իդեալը արյունն է։ Կան անշուշտ ստրկամիտ էակներ, հարկավ ոչ շատ, բայց կան, որոնք պատրաստ են երկրպագել ձիրք, հանճար, երախտիք ասված կուռքերին։ Սակայն դրանք անտեսանելի բաներ են։ Ուրիշ բան է արյունը։ Արյունը երևում է մարդուս քթից, և նրան իսկույն ճանաչում ենք։ Երևում է կզակից, և իսկույն ասում ենք․ «Ահա արյուն, մաքուր արյուն»։ Դա մի դրական, իրական բան է։ Արյունը կարելի է շոշափել, և նա ոչ մի կասկածի տեղի չի տա։
Ապուշ֊ապուշ ժպտացող թույլոտն պարոնը, որ թև էր մատուցել Ագնեսին, ավելի ևս պարզեց խնդիրը։
― Բոլորդ էլ գիտեք, ― ասաց նա, շուրջը մի անմիտ հայացք գցելով, ― գիտեք, որ չի կարելի արյունն արհամարել։ Արյունը, գիտեք, անհրաժեշտ բան է։ Մի քանի երիտասարդներ, գիտեք, կարող են դաստիարակությամբ ու վարքով իրենց աստիճանից փոքր֊ինչ ետ մնալ և երբեմն հիմար֊հիմար բաներ անել, թե իրենց և թե ուրիշներին նեղություն տալ, բայց և այնպես, գիտեք, ո՞վ չի հիանում, երբ լսում է, թե նրանք բոլորն էլ արյուն ունեն։ Գալով ինձ, ես լավ կհամարեմ, որ գետնով տա ինձ արյուն ունեցողը, քան թե չունեցողը բարձրացնի։
Այս դավանանքը, որ ընդհանուր խնդրի ամփոփումն էր, ամենից ավելի հավանություն գտավ և մինչև կանանց հեռանալու րոպեն բոլոր ջենտլմենների ուշադրությունը գրավեց։ Այն ժամանակ ես նկատեցի, որ մր․ Գուլպիջն և մր․ Հենրի Սպայքրը, որոնք մինչև այժմ բավական զատված էին իրարից, մի տեսակ պաշտպանական դաշինք կնքեցին մեզ նման աննշան էակների դեմ, և սկսեցին սեղանի հակառակ կողմերից մի խորհրդավոր զրույց անել, որպեսզի լիովին հարվածեն մեզ ու ջախջախեն։
― Սակայն այն առաջին մուրհակի գործը, որի գումարը չորս հազար հինգ հարյուր ստեռլինգ էր, մի ցանկալի ընթացք չստացավ, Գուլպիջ, ― ասաց մր․ Հենրի Սպայքրը։
― Այսինքն՝ Ա֊բնակ Դ֊իի գործը, ― ասաց մր․ Սպայքրը։
― Բ֊նակ Կ֊ի գործը, ― պատասխանեց մր․ Գուլպիջը։
Մր․ Սպայքրը հոնքերը կիտեց ու շատ հուզված երևաց։
― Երբ գործը լորդ․․․ ին ներկայացրին, ավելորդ է նրա անունը տալ, ― ասաց մր․ Գուլպիջը, կանգ առնելով։
― Գիտեմ, գիտեմ, ― ասաց մր․ Սպայքրը։ ― Լորդ Ս․․․ին։
Մր․ Գուլպիջը խորհրդավոր նշան արեց ու շարունակեց․
― Երբ խնդիրը լորդին ներկայացրին, նա պատասխանեց․ «Կամ վճարում, կամ բա՞նտ»։
― Տեր ողորմյա, ― գոչեց մր․ Սպայքրը։
― Վճարումն կամ բանտ, ― կրկնեց շեշտով մր․ Գուլպիջը, ― մերձավոր ժառանգը․․․ որին հարկավ ճանաչում եք․․․
― Գ֊ն, ― ասաց մր․Սպայքրը չարագուշակ հայացքով։
― Գ֊ն ստորագրելուց միանգամայն հրաժարվեց։ Նրան համոզելու համար հատուկ Նյումարկետ գնացին, բայց նա ամենևին չուզեց ստորագրել։
Մր․ Սպայքրը զարմանքից քար կտրեց, այն աստիճան հետաքրքրված էր այդ գործով։
― Եվ ահա գործը ճիշտ այս դրության մեջ է մնացել, ― ասաց մր․ Գուլպիջը, ետ ընկնելով աթոռի վրա։ ― Մեր բարեկամ մր․ Ուատրբրուկը կների ինձ, որ ավելի պարզ չեմ խոսում․ գործի ահագին կարևորությունը ստիպում է ինձ զգույշ լինել։
Մր․ Ուատրբրուկն ակներև շատ երջանիկ էր, որ իր սեղանի վրա, թեկուզ ծածկված կերպով, այսպիսի գործեր և այսպիսի անուններ են հիշատակում։ Նա իր դեմքին մի խորիմաստ արտահայտություն տվեց (թեև հավատացած եմ, որ խոսակիցների ասածից ինքն էլ ոչինչ չէր հասկանում), և նրանց խորհրդապահ զգուշությունը լիովին գովեց։ Մր․ Սպայքրն իր ընկերոջ կողմից այդպիսի մտերմություն գտնելուց հետո՝ ինքն էլ բնականաբար նրան մի գաղտնիք հայտնելու փափագ զգաց։ Այս պատճառով վերոհիշյալ խոսակցությանը ուրիշ զրույց հաջորդեց, որի ընթացքում զարմանք հայտնողն արդեն մր․ Գուլպիջն էր․ և ապա դարձյալ մեկ ուրիշ զրույց, որի մեջ զարմանալու հերթը նորից մր․ Սպայքրին հասավ, և այսպես նրանք շարունակում էին մեկը մյուսին զարմացնել։ Իսկ մենք, տգետներս, սարսափելի գաղտնիքների ծանրության տակ ընկճված, ափիբերան նստած էինք, մինչ տանտերը մեզ նայելով պարծանք էր զգում, որ այս փրկարար ակնածության ու սքանչացման զոհն ենք դարձել։
Հեշտ է երևակայել, թե ինչքան ուրախացա, երբ սեղանից հետո վերևի դահլիճը գնացի և այնտեղ իրար հետ ծանոթացրի Ագնեսին ու Տրեդլսին, որ չնայելով շատ ամոթխած լինելուն, միշտ հաճելի ու սիրելի ընկեր էր։ Ես չկարողացա նրա հետ այնքան խոսել, ինչքան ցանկանում էի, որովհետև հետևյալ օրը նա մի ամսով մեկնելու էր չգիտեմ ուր։ Սակայն մենք մեր հասցեները փոխանակեցինք և խոսք տվինք որ երբ նա Լոնդոն վերադառնա, նորից իրար հանդիպենք։ Նա շատ ուրախացավ, որ ես դարձյալ ընկերացել եմ Ստիրֆորթի հետ, և այնքան համակրելի բաներ ասաց նրա մասին, որ ես ստիպեցի նրան իր կարծիքն Ագնեսին կրկնել։ Բայց Ագնեսը միայն վրաս նայեց ու թեթևակի գլուխը շարժեց, և այնպես, որ այդ շարժումը միայն ե՛ս նկատեմ։
Տրեդլսի հեռանալուց հետո Ագնեսն ու ես միասին մնացինք, և նա հայտնեց, թե շուտով վերադառնալու է Կենտրբըրի։ Այս լուրը մասամբ ուրախացրեց ինձ, որովհետև Լոնդոնում Ագնեսը մի այնպիսի շրջանի մեջ էր, որը նա չէր կարող համակրել․ մասամբ էլ տրտմեցրեց, որովհետև շուտով բաժանվելու էի նրանից։ Այս պատճառով որոշեցի մինչև հյուրերի ցրվելը նրա հետ մնալ։ Ագնեսի հետ զրուցելը ու նրա երգը ունկնդրելը նշանակում էր ցնծությամբ մտաբերել կյանքիս երջանիկ օրերը, որ վայելել էի նրա շնորհիվ կենդանացած հին տան մեջ, և ես պատրաստ էի մինչև կես֊գիշեր հետը նստել․ սակայն երբ մր․ Ուատրբրուկի հասարակության բոլոր աստղերը մեկ֊մեկ հանգան, ես էլ ստիպված ծանր սրտով հրաժեշտ տվեցի։ Ահա այդ րոպեին էր, որ ավելի քան երբևէ, զգացի, թե Ագնեսն իրավ իմ հրեշտակն է, և եթե այնուհետև նրա քաղցրիկ դեմքն ու հեզիկ ժպիտը հիշելիս՝ ես միշտ մտածել եմ, թե նա վերևից վրաս հսկող մի զվարթուն հրեշտակ է, կարծեմ վատ բան չեմ արել։
Ասացի, թե հասարակությունն արդեն ցրվել էր, սակայն ճիշտ կլիներ ասել՝ բացի Ուրիասից, որին ես չէի դասում այդ խմբի մեջ, և որը ոչ մի վայրկյան չէր դադարում մոտիկից մեզ լրտեսելուց։
Նա հետևում էր ինձ, երբ իջնում էի սանդուղքից, փողոցումն էլ քայլ առ քայլ հետևում էր, իր ոսկրոտ մատներն ահագին ձեռնոցների մեջ անցկացնելով։
Ամենևին տրամադիր չէի ընկերություն անել Ուրիասի հետ, սակայն Ագնեսի աղաչանքը հիշելով, առաջարկեցի նրան իմ մոտ գալ և մի բաժակ սուրճ խմել։
― Օ՜հ, ճշմարիտ, մաստր Կոպպերֆիլդ․․․ ― ասաց նա, ― ներեցեք, պիտի ասեի միստր Կոպպերֆիլդ, բայց հին սովորությունս հաղթեց․․․ չէի ցանկանա, որ նեղություն կրեք ձեր բնակարանը հրավիրելու ինձ նման մի խոնարհ մարդու։
― Ամենևին նեղություն չեմ կրում, ― պատասխանեցի ես։ ― Ուզո՞ւմ եք գալ։
― Շատ կցանկանայի, շատ և շատ, ― ասաց Ուրիասը կծկվելով։
― Ուրեմն եկեք։
Ես ակամա էի կոպիտ խոսում, բայց նա կարծեմ չէր նկատում այդ։ Առանց երկար զրուցելու ամենակարճ ճանապարհով առաջ գնացինք և այդ բոլոր միջոցին նա շարունակ իր ահագին ձեռնոցները մատների վրա էր քաշում․ արդեն տուն հասանք, բայց նա դեռ քաշում էր։
Մութ սանդուղքով բարձրանալիս, ես նրա ձեռքից բռնեցի, որ նա գլուխը պատին չխփի, բայց նրա ձեռքը գորտի նման սառն էր ու լպրծուն, և ես պատրաստ էի դեն հրել նրան ու փախչել։ Ագնեսն ու հյուրասիրության պարտքը արգելեցին ինձ այդպես անել․ պետք եղավ մինչև վառարանը առաջնորդել Ուրիասին։ Երբ մոմերը վառեցի, նա հիացավ իր առջև լուսավորված սենյակից, իսկ երբ սկսեցի սուրճ եփել մի հասարակ անագե ամանում, որի մեջ եփում էր և մրս․ Կրապպը (թեև այս անոթը իբրև ածիլվելու տաք ջրի աման, չպիտի սուրճ եփելու նպատակին ծառայեր, քանի որ իսկական թանկագին սրճամանը պահարանում ժանգոտում էր), Ուրիասը այն աստիճան սքանչացավ, որ քիչ էր մնում սառը ջուրը նրա գլխին ածեի։
― Օ՜հ, մր․ Տրոտուդ․․․ ներեցեք, ուզում էի ասել մր․ Կոպպերֆիլդ, ― սկսեց Ուրիասը, ― ես երևակայել անգամ չէի կարող, որ այսպես փառավոր կընդունեք ինձ։ Սակայն այս խոնարհ ու չնչին վիճակիս մեջ գլխիս վրա այնքան անակնկալ բարիքներ են թափվում, որ ինձ մնում է փառք տալ աստծուն։ Արդյոք լսած եք, մաստր․․․ այսինքն՝ միստր Կոպպերֆիլդ, որ դրությունս փոխվելու է։
Նա նստել էր բազմոցիս վրա, սուրճի բաժակը նիհար ծնկների վրա բռնած, գդալը հանդարտ շարժելով, մինչ գլխարկն ու ձեռնոցները հատակի վրա էին, իր կողքին։ Նրա մերկ կոպերով կարմիր աչքերը որոնց արտևանունքները կարծես կրակից խանձվել էին, նրա դեպի ինձ ուղղած, բայց իբր թե վրաս չնայող անթարթ հայացքը, նրա ռունգերի ուռելն ու սեղմվելը, նրա մարմնի ոտքից մինչև գլուխ օձանման գալարվելը տեսնելիս՝ զգում էի, որ ատելով ատում եմ նրան։ Զզվելի էր ինձ այդ մարդը։ Բայց ես դեռ այնքան ջահել էի, որ սովոր չէի զգացմունքներս թաքցնել։
― Գուցե արդեն լսել եք, մաստր Կոպպերֆիլդ․․․ Ներեցեք, միստր Կոպպերֆիլդ, որ վիճակս փոխվելու վրա է, ― նկատեց Ուրիասը։
― Այո՛, լսել եմ մի այդպիսի բան, ― ասացի ես։
― Ա՜հ, ես գիտեի, որ այս բանը միս Ագնեսին հայտնի է, ― հանգիստ կերպով ասաց Ուրիասը։ ― Շատ ուրախ եմ, որ հայտնի է միս Ագնեսին։ Օ՜հ, շնորհակալ են ձեզնից, մաստր․․․ կուզեի ասել միստր Կոպպերֆիլդ։
Կցանկանայի նրա գլխին խփել կոշկահանս (որը ընկած էր գորգի վրա)․ ― ես շատ զայրացա, որ նա Ագնեսի վերաբերյալ բան որսաց իմ բերնից, թեև այդ բանը չնչին էր, բայց ինքս ինձ զսպեցի և շարունակեցի սուրճս խմել։
― Ինչ լավ մարգարե եք եղել, միստր Կոպպերֆիլդ, ― շարունակեց Ուրիասը։ ― Աստված իմ, ի՞նչ կանխագուշակ մարգարե։ Հիշո՞ւմ եք ձեր խոսքերը, թե գուցե մի օր ես մր․ Ուիկֆիլդի ընկերակիցը կդառնամ, և մեր գրասենյակը այն ժամանակ «Ուիկֆիլդ ու Հիպ» կկոչվի։ Հավանական է, որ մոռացած լինեք, բայց ինձ նման խոնարհ մարդիկ սովոր են դա գանձի պես մտքում պահել, մաստր Կոպպերֆիլդ։
― Այո, հիշում եմ մի այդպիսի բան, թեև ճիշտն ասած՝ չէի կարծում, թե գուշակությունս կկատարվի։
― Օ՜հ, ո՞վ կարող էր կարծել, թե կկատարվի, միստր Կոպպերֆիլդ, ― գոչեց Ուրիասը եռանդով։ ― Գոնե իմ մտքով այդպիսի բան չէր անցել։ Լավ եմ հիշում, որ ես ինքս այն ժամանակ ձեզ ասացի, թե ես շատ խոնարհ ու չնչին մարդ եմ․ և հավատացեք, ինչ որ ասացի, այն էլ իրոք կարծում էի։
Ուրիասն իր դեմքը չար հոգնությամբ կնճռոտելով կրակին էր նայում, իսկ ես՝ իրեն։
― Սակայն, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― սկսեց նա վերստին, ― երբեմն ամենահետին մարդն անգամ կարող է մի բարի բանի գործիք լինել։ Ես գոհ եմ, որ բարության գործիք եմ եղել մր․ Ուիկֆիլդի համար, եղել եմ և դեռ կլինեմ։ Օ՜հ, ինչ պատվական անձ է նա, միստր Կոպպերֆիլդ, բայց և որքա՜ն անխոհեմ էր։
― Ափսոս, ― ասացի ես և նույն րոպեին շեշտելով ավելացրի, ― ամեն ինչի նկատմամբ անխոհեմ։
― Ճիշտ այդպես, միստր Կոպպերֆիլդ, ― վրա բերեց Ուրիասը։ ― Ամեն ինչի նկատմամբ և մանավանդ Ագնեսի՛ նկատմամբ։ Դուք գուցե մոռացած լինեք, մաստր Կոպպերֆիլդ, ձեր ճարտար խոսքերը, բայց ես հիշում եմ ինչպես մի օր ասացիք, թե ամեն մարդ պարտավոր է միս Ագնեսին պաշտել, և որքա՜ն ես շնորհակալ էի այդ գեղեցիկ խոսքերի համար։ Անտարակույս մոռացած կլինեք այս բոլորը, մաստր Կոպպերֆիլդ։
― Ո՛չ, ― ասացի ես չոր֊չոր։
― Ի՜նչ ուրախ եմ, որ չեք մոռացել, ― բացակնչեց Ուրիասը։ ― Որքան քաղցր է մտածել, որ իմ նվաստ կրծքի մեջ առաջին անգամ պատվասիրության կայծ վառողը դուք եղաք, և որ այս բանը մինչև այսօր չեք մոռացել։ Օ՜հ, թույլ կտա՞ք արդյոք դարձյալ մի թաս սուրճ խնդրել։
Այդ կայծի վերաբերյալ բառերը նա այնպիսի շեշտով արտասանեց և արտասանելիս մի այնպիսի հրացայտ աչքով վրաս նայեց, որ ես ակամա սարսուռ զգացի զայրույթից։ Բայց սուրճ խնդրելը, որ բոլորովին ուրիշ եղանակով էր հայտնված, մեղմացրեց ինձ, և ես մի բաժակ էլ տվի նրան։ Տեսնում էի, որ այդ մարդու հետ մաքառելու անզոր եմ, և տագնապով սպասում էի թե ի՞նչ բաներ դեռ կլսեմ նրանից։ Դժվար թե սրտիս հուզումը նրա աչքից ծածուկ մնար։
Ուրիասը լուռ նստած էր, մեկ՝ բաժակը խառնելով, մեկ՝ կրակին նայելով, մեկ՝ աչքերը շուրջը պտտեցնելով, մեկ՝ ոլորելով ու ստրկաբար քծնելով և մեկ՝ նորից սուրճը խառնելով ու ընպելով․ պարզ էր, որ նա ինձ է թողել՝ վերսկսել խոսակցությունը։
― Ուրեմն, ― ասացի ես վերջապես, ― մր․ Ուիկֆիլդը, որ հինգ հարյուր անգամ ավելի արժի, քան թե դուք․․․ և կամ ես (խոստովանում եմ, որ այս ես֊ը շատ ակամա մեջ բերի), նորերս անխոհե՞մ է վարվել։ Իրա՞վ անխոհեմ, մր․ Հիպ։
― Օ՜հ, շատ անխոհեմ, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― պատասխանեց Ուրիասը մի թեթև հառաչելով։ ― Այո՛, շատ անխոհեմ, սակայն կցանկանայի, որ դուք ինձ պարզապես Ուրիաս անվանեիք, առաջվա պես։
― Ուրեմն, Ուրիաս, ― ասացի ես, տհաճությամբ արտասանելով այս անունը։
― Շնորհակա՜լ եմ, ― գոչեց Ուրիասը եռանդով։ ― Շնորհակալ եմ, մաստր Կոպպերֆիլդ։ Երբ դուք ինձ Ուրիաս եք անվանում, ասես թե մի անուշ զեփյուռ է փչում ականջիս կամ թե հնչում հին զանգակների ձայնը։ Խնդրեմ, ներեցեք։ Սակայն ինչ էր ասելիքս․․․
― Ձեր խոսքը մր․ Ուիկֆիլդի մասին էր։
― Այո՛։ Ճիշտ այդպես։ Ա՜հ, նրա վարմունքը շատ անխոհեմ էր, մաստր Կոպպերֆիլդ։ Չէի կամենա այդ մասին ձեզնից բացի, մեկ ուրիշի առջև բան ասել, և ինչ որ կասեմ, միայն մի թեթև ակնարկ կլինի, ոչ ավելի։ Եթե վերջին տարիները իմ տեղը մեկ ուրիշը լիներ, այժմ իր բռունցքի մեջ կպահեր մր․ Ուիկֆիլդին (ի՜նչ պատվական անձ է, սակայն, այդ մարդը)։ Իր բռ․․․ռ․․․ռունցքի մեջ, ― ասաց Ուրիասը, այս բառը երկարացնելով ու ձեռքը սեղանին դեմ տալով։
Նրա բռան ճնշումից սեղանը դողաց, սենյակն էլ հետը։ Եթե այդ միջոցին մր․ Ուիկֆիլդի գլուխն Ուրիասի ծուռ ոտքի տակ տեսնեի, ես ավելի չէի ատի Ուրիասին։
― Այո՛, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― շարունակեց նա մեղմ ձայնով, որ սաստիկ հակասում էր նրա ոսկրոտ բռունցքի զորությանը, ― այս մասին կասկածել անգամ չի կարելի։ Եթե ես չլինեի, նա ոչ միայն իր կայքը կկորցներ, այլև վարկը և պատիվը․․․ էլ չասենք ուրիշ շատ բաներ։ Մր․ Ուիկֆիլդն էլ այս լավ գիտի։ Ես միշտ նրա խոնարհ ու հլու ծառան էի, նրա ձեռքի չնչին գործիքը․ և ահա նա ինձ մի այնպիսի բարձր դիրք է տալիս, որին երազումս անգամ չէի տեսել։ Օ՜հ, որքան շնորհապարտ են նրան։
Այս ասելիս նա իր դեմքն իմ կողմը շուռ տալով, սակայն առանց վրաս նայելու, բռունցը սեղանից վերցրեց և սկսեց իր նիհար կզակը հանդարտ շփել, ինչպես որ անում են ածիլվելու ժամանակ։
Չեմ մոռացել, թե ինչպես սիրտս բարկությամբ թնդաց, երբ նայեցի նրա չար դեմքին, մինչ նա կրակի շողքով լուսավորված՝ պատրաստվում էր մի ուրիշ բան հայտնել ինձ։
― Մաստր Կոպպերֆիլդ․․․ ― սկսեց նա, ― սակայն կարծեմ արդեն ուշ է։
― Ո՛չ, ո՛չ։ Ես սովորաբար վաղ չեմ պառկում։
― Շնորհակալ եմ, մաստր Կոպպերֆիլդ։ Այն օրից ի վեր, որ դուք առաջին անգամ հետս խոսելու շնորհ արիք, ես ճիշտն ասած մի քանի աստիճան բարձրացել եմ իմ խոնարհ ու նվաստ վիճակից, բայց դարձյալ խոնարհ եմ, դարձյալ չնչին։ Չեմ էլ կարող ուրիշ կերպ լինել։ Դուք հարկավ խոնարհությունս թյուր կերպով չեք մեկնաբանի, մաստր Կոպպերֆիլդ, եթե մի փոքրիկ գաղտնիք հայտնեմ։ Թյուր չե՞ք մեկնաբանի։
― Ամենևին, ― ասացի ես, բռնադատելով ինքս ինձ։
― Շնորհակալ եմ։
Նա իր թաշկինակը հանեց ու սկսեց ափերը սրբել։
― Միս Ագնեսը, մաստր Կոպպերֆիլդ։
― Հետո՞, Ուրիաս։
― Օ՜հ, որքա՜ն քաղցր է լսել ձեզնից Ուրիաս անունը, ― գոչեց նա ու ափ նետված ձկան նման ցնցվեց։ ― Այս երեկո նա շատ գեղեցիկ էր, չէ՞, մաստր Կոպպերֆլդ։
― Ինչպես և միշտ, ― ասացի ես։ ― Նա իրեն շրջապատողներից ամեն բանով գերազանց է։
― Շատ շնորհակալ եմ, ձեր ասածը լիովին ճշմարիտ է, ― գոչեց Ուրիասը։ ― Օ՜հ, հազար անգամ շնորհակալ եմ։
― Ավելորդ է, ― պատասխանեցի ես գոռոզաբար։ ― Շնորհակալ լինելու առիթ չկա։
― Ինչպե՞ս թե չկա, մաստր Կոպպերֆիլդ, քանի որ հենց դրա համար եմ համարձակվում գաղտնիքս հայտնել, ― ասաց Ուրիասն ու մերթ մատներին, մերթ կրակին նայելով, նորից սրբեց ափերը։ ― Որքան էլ փոքր, աննշան ու չնչին լինեմ ես, որքան էլ խոնարհ լինի մայրիկս, որքան էլ անշուք մեր հասարակ, սակայն ազնիվ ընտանիքը, բայց և այնպես միս Ագնեսի պատկերը (չեմ քաշվում սրտիս գաղտնիքը հայտնել մեզ, մաստր Կոպպերֆիլդ, որովհետև առաջին անգամ ձեզ Տիլբրիի մեջ տեսնելուցս ի վեր մի անզուսպ հակում եմ զգացել դեպի ձեզ) միշտ ապրել է սրտումս։ Օ՜հ, մաստր Կոպպերֆիլդ, եթե գիտենայիք, ի՜նչ մաքուր, սուրբ սիրով եմ պաշտում նրան, իմ Ագնեսին, որի ոտքերի փոշին անգամ կփափագեի համբուրել։
Մտքովս անցավ վառարանից վերցնել կարմրած ունելին և Ուրիասի կուրծքը մխել։ Սակայն այս միտքը հրացանի գնդակի պես իսկույն գլխիցս դուրս թռավ․ իմ առջև պատկերացավ գարշելի հրեշի լեզվով անարգված Ագնեսը և ցասումս զսպեց։ Իսկ Ուրիասը, իր սառը հոգու շարժումներից կծկվելով, նստած էր, և ինձ թվում էր թե նրա մարմինն աչքիս առջև աճում է, ուռչում, և սենյակս՝ նրա ձայնին արձագանք տալով, որոտում։ Եվ հանկարծ, չգիտեմ ինչպես, մի տարօրինակ բան զգացի․ կարծես թե այս բոլորը վաղուց էր եղել, շա՜տ վաղուց, և ես նրա ասելիքն արդեն գիտեմ։
Նրա դեմքին նայելով, ես տեսա, որքան նա իր զորությունը գիտակցում է, և այս հանգամանքը ավելի նպաստեց ինձ լավ մտաբերել Ագնեսի զգուշացումն ու թախանձանքը։ Մի շինծու հանգստությաբ, որ մի րոպե առաջ չէի կարծում թե կարող եմ ձևացնել, հարցրի նրան, թե իր զգացումներն արդյոք հայտնե՞լ է Ագնեսին։
― Օ՜հ, ո՛չ, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― պատասխանեց նա, ― ո՛չ, ո՛չ ամենևին։ Ես միայն ձեզ եմ հայտնում։ Տեսնում եք, որ նոր եմ սկսել իմ ոչնչությունից բարձրանալ։ Հիմք ունեմ հուսալու, որ Ագնեսը իր հորը մատուցած օգնության արժեքը կզգա (վստահ եմ, մաստր Կոպպերֆիլդ, որ ես իրոք շատ օգտակար եմ այդ մարդուն) և կտեսնի, թե որքան եմ հարթում նրա ճանապարհն ու ուժ տալիս նրան։ Նա իր հորն այնքա՜ն է սիրում, մաստր Կոպպերֆիլդ (օ՜հ, ինչպես ազնիվ է այս զգացումը մի դստեր կողմից), որ հույս ունեմ, հոր սիրուն ի՛մ վրա էլ քաղցր աչքով կնայի։
Այդ սրիկայի չար մտքերի բոլոր խորությունը չափեցի և հասկացա, թե ինչո՞ւ է երևան հանում դրանք։
― Եթե ցանկանաք գաղտնիքս ծածուկ պահել, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― շարունակեց նա, ― և դիտավորությանս չընդիմանաք, դուք մի առանձին շնորհ կանեք ինձ։ Գիտեմ, չեք կամենա վնասել ինձ։ Գիտեմ, թե ինչ աստիճան բարեսիրտ եք․ չէ՞ որ դուք այնպիսի ժամանակ եք ճանաչել ինձ, երբ ես մի անարգ և սինլքոր էակ էի (այսինքն՝ հետին, ինչպես և այսօր եմ), ուստի կարող է պատահել, որ անգիտաբար վնասեք ինձ Ագնեսիս մոտ։ Տեսնո՞ւմ եք, մաստր Կոպպերֆիլդ, ես ասում եմ Ագնեսիս։ Մի երգ կա, ուր ասված է․
«Չեմ ուզում ոչ գահ, ոչ թագ․
Այլ ուզում եմ նրան մենակ»։
Ես հույս ունեմ, որ շուտով նա իմը կլինի։
Սիրելի՜ Ագնես։ Դու, որի ազնիվ ու բարի սրտին ոչ մի տղամարդ արժանի չէ, մի՞թե նրա համար ես աշխարհ եկել, որ այս գարշելի արարածի կինը դառնաս։
― Գիտեք, որ դեռ շտապելու հարկ չկա, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― շարունակեց Ուրիասը քծնելով, մինչ ես մտամոլոր նայում էի նրան։ ― Իմ Ագնեսը դեռ նորատի է, և ես ու մայրս, մի վճռական քայլ անելուց առաջ, դեռ հոգալու շատ բան ունենք։ Այժմ պետք է հետզհետե հույսերիս հետ ընտելացնել նրան։ Օ՜հ, որքան շնորհապարտ եմ ձեզ, որ թույլ տվիք սիրտս բանալ։ Չեք կարող երևակայել, թե ինչ թեթևություն է ինձ համար հավատալ, թե դուք մեր դրությունը հասկանում եք և չեք ուզում դժվարություններ պատճառել ինձ, նպատակիս դիմադրել։
Նա ձեռքս բռնեց, որ ես չվստահեցի ետ քաշել, և թաց թաթով սեղմելուց հետո՝ իր անփայլ ժամացույցին նայեց։
― Ա՜հ, աստված իմ, ― ասաց նա, ― մեկից անց է։ Ինչպես շուտ են ժամերը թռչում հին բարեկամների մտերմական խոսակցության մեջ, մաստր Կոպպերֆիլդ։ Արդեն մեկ անց կես է։
― Կարծում էի, թե ավելի ուշ է, ― ասացի ես։
Եվ ասացի, ոչ թե նրա համար, որ իրոք կարծում էի թե ուշ է, այլ որովհետև զրուցելիս համբերությունս հատել էր։
― Ա՛յ անախորժ բան, ― ասաց Ուրիասը մտախոհ։ ― Իմ իջած պանդոկում, որը գտնվում է Նյու֊Րիվըրի մոտերքը, արդեն երկու ժամից ի վեր ամենքը քնած կլինեն։
― Շատ ցավում եմ, ― ասացի ես, ― որ միայն մի անկողին ունեմ, ուրեմն և․․․
― Էհ, ինչացո՞ւ է անկողինը, մաստր Կոպպերֆիլդ, ― գոչեց Ուրիասը ցնծությամբ, մի ոտքը բարձրացնելով։ ― Հո նեղություն չեմ տա ձեզ, եթե կրակի դիմաց՝ հատակի վրա պառկեմ։
― Եթե այդպես է, ― ասացի ես, ― լավ է՝ դուք իմ անկողնում քնեցեք, իսկ ես այստեղ կպառկեմ։
Ուրիասն իր անսահման խոնարհության ու շնորհակալության զգացումները հայտնելով հանդերձ, առաջարկս մի այնպիսի ճիչով մերժեց, որ նրա ձայնը միստրիս Կրոպպին էլ հասավ։ Այդ ժամին նա անշուշտ քնած էր ներքևի հարկում, օրորվելով իր անճիշտ ժամացույցի տիկ֊տակից, որ միշտ վկա էր բռնում, երբ մեր մեջ ճշտության մասին վեճ ծագեր։ Այդ ժամացույցը սովոր էր ամեն օր քառասուն րոպե ետ մնալ, թեև ամեն օր էլ ուղղում էր ամենաստույգ հեղինակությունների համեմատ։ Իմ տագնապալի դրության մեջ ոչ մի բանով չկարողացա Ուրիասի անչափ համեստությունն ընկճել և նրան համոզել, որ ննջարանումս գիշերի, և անճարացած՝ ստիպված եղա կրակի առջև տեղ պատրաստել նրա համար։ Մի բազմոցի մինդար (որ շատ կարճ էր գալիս նրա լեշին), մի քանի հատ բազմոցի բարձ, մի վերմակ, մի սեղանի ծածկույթ, մի մաքուր սփռոց և մի հին վերարկու պետք եղավ նրա անկողինը սարքելու համար, և Ուրիասն անչափ գոհ մնաց։ Ես նրան գիշերային գլխանոց տվեցի․ նա գլխանոցը իսկույն գլխին քաշեց և դրանով այնպես զարհուրելի կերպարանք ստացավ, որ ես որոշեցի էլ երբեք գլխանոց չհագնել։
Այդ գիշերը ես երբեք չեմ մոռանա։ Չեմ մոռանա, թե որքան էի պտույտ գալիս անկողնուս մեջ, Ագնեսի և այդ հրեշի մասին մտածելով, թե ինչպես էի չարչարվում հարցնելով ինձ, թե ի՞նչ կարող եմ ու պարտավոր եմ անել Ագնեսի հանգստությունն ապահովելու համար, և ուրիշ ելք չէի գտնում, բացի ոչինչ չանելուց ու լասծս թաքցնելուց։ Եթե մի վայրկյան էլ նիրհեի, Ագնեսի ուշիմ աչքերն ու նրան սիրով ու ակնառուց դիտող հոր դեմքն էին պատկերանում իմ առջև, ասես թե ինձից օգնություն խնդրելով, և մարմինս սարսռում էր։ Սթափվելուս պես միտքս էր գալիս, որ Ուրիասն է պառկած կից սենյակում, և այս միտքը կապարի ծանրությամբ ճնշում էր ինձ, և ես զարհուրում էի, ասես թե գիշերվա հյուրս մի չարանենգ դև լիներ։
Ունելին էլ անդադար քունս վրդովում էր և մտքիցս չէր դուրս գալիս։ Կես֊քուն, կես֊արթուն դրության մեջ տեսա կաս֊կարմիր ունելին և Ուրիասի մարմնի մեջ մխեցի։ Դա մի ցնորք էր, և զգում էի, որ ցնորք է, բայց և այնպես տագնապած վեր կացա Ուրիասին նայելու։ Նա մեջքի վրա փռված էր՝ ոտքերը պատին դեմ տված և գազանային երախի նման բաց բերանով խռմփում էր։ Նրա պատկերը իսկապես ավելի ահռելի էր, քան իմ տենդային զառանցանքում․ այնուամենայնիվ, գարշանքիս հակառակ, ամեն կես ժամ վեր էի կենում նորից նրան նայելու համար։ Բայց գիշերը դարձյալ անվերջ էր, դարձյալ ծանր ու խռովիչ, և խավար երկինքը հենց իմանաս բնավ չէր ուզում լուսանալ։
Երբ Ուրիասն առավոտյան հեռացավ (փառք աստծու՝ չուզեց նախաճաշել), ինձ թվաց թե գիշերն էլ նրա հետ միասին անհետացավ։ Դոկտորների Համայնքը գնալիս, ես պատվիրեցի մրս․ Կրոպպին բոլոր պատուհանները բանալ, որպեսզի Ուրիասի շնչով ապականված սենյակիս օդը բոլորովին մաքրվի։
